Zeszyty

Naukowe nr

669

Akademii Ekonomicznej w Krakowie

2005

Lucyna Màczka

Katedra Polityki Ekonomicznej

i Programowania Rozwoju

Wyzwania wobec kwestii

spo∏ecznej w Êwiecie XXI wieku

1. Âwiatowe dysproporcje w poziomie rozwoju społecznego

Wspólnota światowa, budując strategię poprawy bezpieczeństwa i zwalczania

własnych słabości, musi stawić czoło rozlicznym wyzwaniom.

Głównym wyzwaniem XXI w. jest zwiększenie uczestnictwa rozwijających się

krajów w gospodarce światowej, a tym samym ułatwienie krajom rozwijającym

się ściślejszej integracji. Kraje bogate mogą i muszą czynić o wiele więcej, aby

otworzyć swe rynki i zniwelować nierówności w skali globalnej.

Ogólnie globalizacja oznacza szybkie i permanentne zwiększanie liczby

ponadnarodowych instytucji i organizacji, przenikanie się różnych kultur, a także

konsolidację środków masowej komunikacji w skali całego globu, czego efektem

są przeobrażenia świadomości społecznej oraz zwiększające się ustawicznie wza-

jemne uzależnienia pomiędzy mieszkańcami naszej planety. Zjawisko to McLu-

han określił jako „globalna wioska”, podkreślając, że mieszkańcy różnych stron

świata przeżywają wydarzenia zachodzące w skali globu w sposób podobny jak

mieszkańcy tradycyjnej wioski, którzy cały czas są świadomi istnienia i działań

sąsiadów

1

.

Świat współczesny, mimo integracji i globalizacji, nie jest jednak bezpieczny.

Dziś na przykład nie wiadomo, jakie będą miały konsekwencje w wymiarze mię-

dzynarodowym, politycznym i gospodarczym terroryzm i wojna w Iraku.

Wyzwaniem globalizacji jest więc wyzwanie sprawiedliwości i poszanowania

życia wszystkich lub innymi słowy – wyzwanie polaryzacji.

1

R. Szul, Epokowe wyzwania gospodarcze a społeczny wymiar gospodarowania [w:] Jedno-

litość i różnorodność w polityce rozwoju, pod red. A. Dobroczyńskiej, Wydział Nauk Ekonomicz

-

nych, UW, Warszawa 1997, s. 341.

Lucyna Mączka

24

Gospodarka światowa staje się w coraz większym stopniu zintegrowana. Przy-

czynia się do tego przede wszystkim liberalizacja handlu międzynarodowego,

dzięki ograniczeniu lub usunięciu barier celnych, postęp w transporcie oraz w roz-

woju telekomunikacji i technologii informacyjnej, ułatwiający koordynację pro-

dukcji jednego przedsiębiorstwa w należących do niego filiach zlokalizowanych

w różnych częściach świata.

Mimo że świat w coraz większym stopniu jest coraz bardziej zintegrowany,

równocześnie występuje zjawisko polaryzacji. Globalizacja kojarzy się z szybkim

wzrostem gospodarczym i redukcją biedy. W ciągu minionych dwudziestu lat, po

raz pierwszy od przeszło dwóch wieków, liczba biednych na świecie, utrzymują-

cych się z mniej niż jednego dolara na dzień, zaczęła spadać, mimo że ludność

świata powiększyła się o 1,6 miliarda osób. Ogromny postęp zarazem technolo-

giczny i społeczny powinien zmienić oblicze świata oraz zniwelować występujące

w nim nierówności i obszary biedy. Pozostaje faktem, że kraje bogate utrzymują

przez cały czas olbrzymią przewagę w rozwoju wobec krajów biednych, co nie

dzieje się bez związku z ekspansją handlu międzynarodowego i przepływów kapi-

tałów na największą w historii skalę.

Globalizacja nie musi zakładać stworzenia dwóch światów – zintegrowanej

większości i sporej mniejszości około dwóch miliardów ludzi, którzy są skazani

na marginalizację. Sprawą zasadniczą jest ofensywna polityka na rzecz lepszego

zintegrowania najbiedniejszych gospodarek w ramach systemu globalnego. Warun-

kiem ograniczenia biedy oraz osiągnięcia postępu w zrównywaniu dochodów jest

uczestniczenie w równym stopniu w gospodarce globalnej.

Próbuje się przy tym wskazać na silne związki występujące pomiędzy skalą

redukcji biedy i tempem wzrostu gospodarczego z jednej strony a stopniem otwar-

tości gospodarki i siłą jej powiązań z gospodarką światową poprzez wolny handel

i zliberalizowane przepływy kapitałowe – z drugiej strony.

Istnieją dowody świadczące o tym, że globalizacja nie musi oznaczać wzrostu

rozpiętości dochodów między krajami poddanymi procesowi globalizacji, wiąże

się to także z większym zróżnicowaniem dochodów wewnątrz globalizujących się

krajów. Kraje bogate mogą i muszą czynić o wiele więcej, aby otworzyć swe rynki

i zniwelować nierówności w skali globalnej.

Najwięcej na dotychczasowej fazie globalizacji skorzystały gospodarki najbo-

gatsze, a zwłaszcza Stany Zjednoczone. Skutki postępującej liberalizacji i kro-

czącej w ślad za nią integracji rynków różnie można oceniać, ale bezsprzecznie

dokonuje się ona przy wyraźnej dominacji krajów najwyżej rozwiniętych i wywo-

dzących się z nich korporacji ponadnarodowych. Potrafią one z wielką dla siebie

korzyścią zdyskontować globalizację stosunków ekonomicznych i finansowych,

częstokroć nie oglądając się na konsekwencję tego procesu dla słabszych part-

nerów. One osiągają największe korzyści, są w coraz lepszej kondycji, co rodzi

Wyzwania wobec kwestii społecznej w świecie XXI wieku

25

pytanie, czy nie dzieje się to także kosztem krajów i społeczeństw pozostających

w tyle.

Z raportów przygotowywanych corocznie przez ekspertów ONZ od 1990 r.

wynika, że zwiększa się liczba krajów, w których spada wskaźnik rozwoju (Human

Development Index). Wska

źnik ten, jak twierdzą autorzy raportu, jest wiarygodną

miarą postępu w życiu społecznym i gospodarczym społeczeństw. Uwzględnia on

takie aspekty, jak długość życia, stan edukacji (mierzony poziomem analfabety-

zmu i średnią czasu edukacji) oraz dochód na głowę mieszkańca

2

.

Z klasyfikacji 175 krajów, dokonanej według tego wskaźnika w 2001 r., wynika,

że w porównaniu z 2000 r. kraje na szczycie i znajdujące się najniżej w hierarchii

zmieniły się. Na pierwszym miejscu nadal jest Norwegia, a na ostatnim Sierra

Leone. Jeśli chodzi o pozostałe kraje, to niemal wszystkie słabo rozwinięte zna-

lazły się w dolnej części tabeli i leżą w większości w Afryce (30 z łącznej liczby

34). W przypadku krajów Ameryki Łacińskiej i Karaibów w około połowie z nich

odnotowano w latach 90. spadek lub stagnację dochodu. Natomiast we wschodniej

Europie i Azji Środkowej wskaźnik rozwoju społecznego obniżył się we wszyst-

kich krajach, szczególnie drastycznie w Mołdawii, Tadżykistanie, Federacji Rosyj-

skiej i na Ukrainie. Największy wzrost ubóstwa w latach 90. wystąpił w regionie

Europy Środkowej i Wschodniej. Szacuje się, że obecnie około 20% ludności tego

regionu (100 mln ludzi) musi żyć za mniej niż 2 dolary dziennie.

Tabela 1. Ranking ONZ 40 krajów o najlepszych warunkach życia spośród 175 państw

świata

Pozycja

Kraj

Pozycja

Kraj

1

Norwegia

14

Finlandia

2

Islandia

15

Luksemburg

3

Szwecja

16

Austria

4

Australia

17

Francja

5

Holandia

18

Niemcy

6

Belgia

19

Hiszpania

7

USA

20

Nowa Zelandia

8

Kanada

21

Włochy

9

Japonia

22

Izrael

10

Szwajcaria

23

Portugalia

11

Dania

24

Grecja

12

Irlandia

25

Cypr

13

Wielka Brytania

26

Hongkong

2

G. Garlińska, Biednym trzeba pomóc, „Nowe Życie Gospodarcze”, Warszawa 2003, nr 17.

Lucyna Mączka

26

Pozycja

Kraj

Pozycja

Kraj

27

Barbados

34

Argentyna

28

Singapur

35

Polska

29

Słowenia

36

Seszele

30

Korea Południowa

37

Bahrajn

31

Brunei

38

Węgry

32

Czechy

39

Słowacja

33

Malta

40

Urugwaj

Źródło: Raport o rozwoju społecznym 2003, ONZ, cyt. za: G. Garlińska, op. cit., s. 25.

Jak wynika z klasyfikacji (tab. 1), Polska znajduje się na 35 miejscu spośród

175 państw, a więc wyprzedza Węgry i Słowację, wyżej zaś znajdują się Słowenia

i Czechy. Najlepiej wypadają kraje europejskie, przede wszystkim członkowie Unii

Europejskiej. W nich poziom wskaźnika rozwoju społecznego jest najwyższy.

2. Strategia lizboƒska

Procesy globalizacji, internacjonalizacji oraz integracji gospodarczej, jak rów-

nież rozwój nauki i technologii, to czynniki wywierające bezpośredni wpływ na

potrzebę dokonywania częstych i niekiedy radykalnych zmian w systemie wspól-

notowych instrumentów polityki gospodarczej.

Procesy te mają swe korzenie w powstających po II wojnie światowej gospo-

darczych zgrupowaniach integracyjnych, których efektem są m.in. dzisiejsza Unia

Europejska czy też Północno-Amerykańskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu

(NAFTA).

Decyzje podjęte przez Radę Europejską w Lizbonie w marcu 2000 r. mają

fundamentalne znaczenie dla rozwoju Unii Europejskiej jako strefy dobrobytu

i stabilności. Strategicznym celem agendy lizbońskiej jest przekształcenie do

2010 r. Unii Europejskiej w najbardziej konkurencyjną, dynamiczną i opartą na

wiedzy gospodarkę na świecie. Corocznie Komisja Europejska przygotowuje na

wiosenny szczyt Rady raport, w którym wskazuje postęp w realizacji celów stra-

tegii i określa priorytety działania na kolejny rok.

Strategia lizbońska określa kierunek trwałego, gospodarczego i społecznego

rozwoju UE do 2010 r. Niezbędnym elementem, warunkującym osiągnięcie celów

strategii jest – zdaniem jej autorów

3

– silna i stabilna gospodarka.

Cele te można określić następująco:

3

www.europa,eu.int/comm/Lisbon.

cd. tabeli 1

Wyzwania wobec kwestii społecznej w świecie XXI wieku

27

– stworzenie dynamicznej, opartej na wiedzy gospodarki,

– pogłębienie liberalizacji i integracji rynków (telekomunikacja, energetyka,

transport, poczta, usługi finansowe),

– utrzymanie trwałego, dynamicznego wzrostu gospodarczego,

– przywrócenie pełnego zatrudnienia (ograniczenie bezrobocia do możliwie

najniższego poziomu),

– wyrównywanie różnic w dochodach społeczeństw,

– reformowanie systemów ubezpieczeń społecznych.

Realizacja powyższych zamierzeń ma pomóc Unii Europejskiej stać się najbar-

dziej konkurencyjną i dynamiczną gospodarką na świecie.

Strategia lizbońska określa cele, nie wskazuje jednakże, w jaki sposób powinny

one zostać osiągnięte. W praktyce Unia Europejska przygotowuje w poszczegól-

nych dziedzinach różnorodne programy, które zawierają szczegółowo określone

działania umożliwiające realizację strategii. Proces wdrażania celów strategii

koordynowany jest przez Radę Europejską.

Grupa ekspertów Komisji Europejskiej dokonuje corocznie przeglądu wspól-

notowych instrumentów polityki gospodarczej. Badania te mają wykazać, jakie

skutki przyniesie Unii, po pierwsze, realizacja strategii lizbońskiej, określającej

cele w zakresie wzrostu gospodarczego, innowacyjności i spójności społecznej

do 2010 r. i po drugie, rozszerzenie UE o dziesięć nowych państw. W raportach

mają się znaleźć również zalecenia dotyczące ewentualnych zmian polityki gospo-

darczej Unii, umożliwiających osiągnięcie celów strategii lizbońskiej i skuteczną

integrację nowych członków.

W lipcu 2003 r. został opublikowany raport Sapira, tj. raport grupy ekspertów

Komisji Europejskiej

4

, z którego wynika, że Unia osiągnęła wiele w dziedzinie

instytucjonalnej, a mianowicie od 1993 r. funkcjonuje jednolity rynek, w 1999 r.

wprowadzono wspólną walutę euro, podjęto też ostateczną decyzję o przyjęciu do

UE dziesięciu nowych członków. Jednakże sukcesy na polu gospodarczym nie są

już według ekspertów tak spektakularne. Stabilność makroekonomiczna i postę-

pująca spójność gospodarcza nie idą bowiem w parze z odpowiednim wzrostem

gospodarki.

Raport składa się z trzech części. Pierwsza z nich zawiera ocenę aktualnej

sytuacji gospodarczej, w tym zwłaszcza problematyki wzrostu, stabilności makro-

ekonomicznej i spójności. Część druga prezentuje wyzwania, jakie stoją przed

Unią w nadchodzących latach. W ostatniej części raportu, zbudowanej na bazie

dwóch poprzednich, eksperci przedstawili zalecenia co do przyszłości polityki

gospodarczej Unii Europejskiej. W tej części raportu Sapira eksperci wypowia-

dają się na temat stanu gospodarki unijnej. Podkreślają, że utworzenie jednolitego

4

www.europa.eu.int/comm/commissioners.

Lucyna Mączka

28

rynku i usunięcie barier w przepływie dóbr, usług, pracy i kapitału nie wpłynęło

w pożądany sposób na wzrost gospodarczy.

W końcu lat 90. sytuacja makroekonomiczna krajów UE uległa znacznej

poprawie: zmniejszyła się inflacja i stopy procentowe, obniżył deficyt budżetowy,

korzystnie kształtował się bilans płatniczy. Silnym motywem do przeprowadzania

reform finansów publicznych państw członkowskich była konieczność spełnienia

kryteriów konwergencji, warunkująca wejście do strefy euro i pogłębianie integra-

cji gospodarczej w ramach jednolitego rynku.

Te korzystne tendencje nie znajdowały jednakże odzwierciedlenia we wzroście

gospodarczym, który następował znacznie wolniej w Europie niż za oceanem.

Stany Zjednoczone rozwijały się pod koniec XX w. w tempie około 5,6% rocz-

nie, podczas gdy w Unii Europejskiej wzrost gospodarczy nie przekraczał 3%.

Przyczyn tej słabej dynamiki było kilka, a najważniejsze z nich to: niska stopa

zatrudnienia i niska wydajność pracy, relatywnie słaby rozwój technologiczny,

brak pełnej integracji w ramach jednolitego rynku

5

.

W tej sytuacji konieczne stało się podjęcie działań nakierowanych na poprawę

sytuacji ekonomicznej i podniesienie konkurencyjności gospodarki Unii Euro-

pejskiej, a także zmniejszenie dystansu technologicznego dzielącego Europę od

Stanów Zjednoczonych i Japonii.

Szefowie państw i rządów na kolejnym szczycie Rady Europy w marcu 2003 r.,

poświęconym przede wszystkim pełnej realizacji 3-letniej strategii lizbońskiej,

uznali za priorytety utrzymanie zrównoważonego wzrostu gospodarczego, utwo-

rzenie większej liczby miejsc pracy, zmodernizowanie europejskiego modelu

socjalnego, a także sprostanie problemowi starzenia się społeczeństw.

Postęp we wdrażaniu strategii lizbońskiej jest zróżnicowany w poszczególnych

dziedzinach oraz w poszczególnych krajach.

Oceniając analizę stanu wdrażania założeń lizbońskich w zakresie gospodar-

czej i społecznej, stwierdza się, że Unia Europejska przeżywa obecnie, podob-

nie jak i inne regiony świata, zwolnienie tempa wzrostu gospodarczego (tab. 2)

i związany z tym spadek tempa przyrostu nowych miejsc pracy, co wynika m.in.

z niepewności rynkowej i globalnych zagrożeń politycznych.

Cechą charakterystyczną przestrzeni społeczno-ekonomicznej jest silna kon-

centracja potencjału gospodarczego w najbardziej rozwiniętych regionach. Towa-

rzyszy temu wyraźny spadek, w tworzeniu PKB per capita (ceny bieżące), udziału

regionów o spadającej konkurencyjności gospodarek. Według danych (tab. 2)

średnia wartość PKB per capita w UE-15 w 2001 r. wynosiła 20 844 USD (ceny

bieżące) i była niższa od średniej OECD-30 o 2238 USD oraz niższa o 11 712 USD

osiągniętej w Japonii i aż o 14 210 USD uzyskanej w Stanach Zjednoczonych.

5

http:/europa,eu.int/comm/lisbon.

Wyzwania wobec kwestii społecznej w świecie XXI wieku

29

Tabela 2. PKB per capita i stopa bezrobocia

Wyszczególnienie

PKB per capita (c.b.)

w dolarach USA

Stopa bezrobocia

w %

1990

1995

2001

1990

1995

2001

OECD-30

17 999

23 183

23 083

7,4

7,3

6,5

Japonia

24 705

42 142

32 556

2,1

3,2

5,0

Stany Zjednoczone

23 005

27 895

35 045

.

5,6

4,8

UE-15

18 793

23 130

20 844

.

10,7

7,3

Źródło: opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystyki Międzynarodowej.

Osiągnięty poziom PKB per capita średnio w UE w 2001 r. był wyższy

o 10,9% w stosunku do 1990 r., ale równocześnie prawie 10% niższy w stosunku

do 1995 r., podczas gdy w Stanach Zjednoczonych poziom ten w całym dziesię-

cioleciu wzrastał, osiągając w 1995 r. wzrost o 25,6%, a w 2001 r. aż 52,3% i był

wyższy o 20,5% od wskaźnika wzrostu w badanym dziesięcioleciu w Japonii

i o 24,1% w krajach OECD-30.

W dziedzinie zatrudnienia Unia osiągnęła znaczący sukces w postaci stworze-

nia około 12 mln miejsc pracy od 1995 r., a od momentu ustanowienia strategii

lizbońskiej – 5 mln nowych miejsc pracy oraz ograniczenie bezrobocia. W latach

1995–2001 bezrobocie w UE zmalało o 3,4 punkta procentowego (tab. 2). Pod-

kreśla się jednak, iż średnia stopa bezrobocia w UE jest najwyższa (wynosi aż

10,7% w 1995 r. do 7,3% w 2001 r.) w porównaniu do średniej krajów OECD-30

(odpowiednio 7,3–6,5%), w Stanach Zjednoczonych (5,6–4,8%) oraz Japonii

(3,2–5,0%).

Europejski program socjalny (European Social Agenda), realizowany w ramach

strategii lizbońskiej, ma na celu zapewnienie zatrudnienia wszystkim, którzy mogą

pracować, a także objęcie ochroną społeczną tych, którzy pracy nie mogą podjąć,

z różnych względów, np. niepełnosprawni. Jednym z warunków zrealizowania tych

postulatów jest podjęcie bardziej zdecydowanych kroków w celu reformy systemu

ubezpieczeń społecznych.

W tym obszarze należy przede wszystkim zwrócić uwagę na skuteczne działa-

nia podejmowane w celu ograniczenia ubóstwa poprzez zmniejszanie bezrobocia

(w szczególności długotrwałego). Wciąż jednakże różnice w poziomie dochodów

są bardzo wyraźne na obszarze Unii, a po jej rozszerzeniu ulegną dalszemu zwięk-

szeniu. Postęp technologiczny i pogłębiająca się globalizacja mogą spowodować

zwiększenie rzeszy bezrobotnych wśród najmniej wykwalifikowanych pracowni-

ków, zwiększając tym samym sumy przeznaczane z budżetu państwa na pomoc

społeczną.

Lucyna Mączka

30

Bardzo ważnym zagadnieniem w strategii lizbońskiej jest wiedza. Nowoczesne

technologie stanowią źródło wzrostu, stwarzają nowe miejsca pracy i są przyjazne

dla środowiska naturalnego. W strategii kładzie się zwłaszcza nacisk na zdobywa-

nie nowych umiejętności, nieustanne podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez

pracowników. Równie ważne jest zacieśnianie więzi pomiędzy sektorem nauki

a działalnością gospodarczą.

Inwestycje w naukę są jednak wciąż zbyt niskie w UE w porównaniu ze

Stanami Zjednoczonymi czy Japonią. Aż 40% badań naukowych największych

europejskich firm prowadzonych jest poza Unią. Ich rozszerzenie może w dużym

stopniu przyczynić się do przeniesienia działalności badawczo-rozwojowej do

nowych krajów członkowskich, z uwagi na wysoko wykwalifikowanych pracow-

ników oraz niższe koszty działania na tym obszarze.

3. Dysproporcje społecznego rozwoju w realiach unijnych

W Unii Europejskiej nie istnieje jednolita polityka społeczna. Przez długi czas

w ogóle nie przewidywano prowadzenia wspólnej polityki społecznej. Uznawano,

że państwo opiekuńcze jest narodowe i roszczenia z tytułu uprawnień socjalnych

mogą być adresowane wyłącznie do władz państwowych.

Do dziś Wspólnota Europejska nie ma żadnych kompetencji regulacyjnych

w dziedzinie polityki społecznej. Rola Komisji Europejskiej ogranicza się do opra-

cowywania strategii i koordynacji polityk narodowych. Na szczycie w Lizbonie

w marcu 2000 r. przyjęto deklarację o prowadzeniu polityki społecznej metodą

otwartej koordynacji.

Wskazana w Lizbonie nowa metoda otwartej koordynacji, która ma ułatwić

stosowanie założeń agendy lizbońskiej, przyczyni się do pogłębiania integra-

cji europejskiej. Metoda ta, służąca wymianie najlepszych rozwiązań między

państwami członkowskimi, obejmuje m.in. opracowanie unijnych wytycznych

wraz z harmonogramami działań, przekładanie wytycznych unijnych na polityki

narodowe i regionalne z uwzględnieniem różnic między krajami i regionami oraz

okresowe monitorowanie osiąganego postępu.

Metoda otwartej koordynacji nie stoi w sprzeczności z metodą wspólnotową,

która gwarantuje ciągłość i dynamikę procesu integracji europejskiej. Funkcjo-

nowanie metody wspólnotowej jest niezwykle ważne z punktu widzenia procesu

rozszerzenia, w wyniku którego zwiększy się stopień zróżnicowania pomiędzy

państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Nie wszystkie cele wskazane

w agendzie lizbońskiej będą mogły być osiągnięte przez nowe państwa członkow-

skie w terminie wskazanym dla obecnych członków Unii. Konieczne jest więc

równoległe stosowanie obu metod.

Wyzwania wobec kwestii społecznej w świecie XXI wieku

31

Unia za słabo przystosowuje się do zmieniającego się otoczenia gospodar-

czego. System oparty na korzystaniu z dostępnych technologii, masowa produkcja

bazująca na korzyściach skali, przemysł, którego podstawę stanowią duże przed-

siębiorstwa oraz mało elastyczna polityka zatrudnienia w firmach, nie sprzyjają

rozwojowi gospodarczemu w warunkach postępującej globalizacji i zwiększającej

się konkurencji światowej.

Przedsiębiorstwa unijne powinny lepiej przystosowywać się do zmian w otocze-

niu gospodarczym poprzez elastyczne formy zatrudnienia i sprawną organizację

pracy. Powinny też być bardziej nowoczesne, jeśli chodzi o technologię produkcji

czy źródła pozyskiwania kapitału. Warunkiem koniecznym rozwoju europejskiej

gospodarki jest też zwiększenie inwestycji w badania i rozwój, a także w naukę.

Na szczycie Rady Europejskiej w Kopenhadze w grudniu 2002 r. zakończono

negocjacje w sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej 10 krajów. Traktaty akce-

syjne zostały ratyfikowane w maju 2004 r. Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa,

Malta, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry stały się członkami Unii. Jest to piąte

rozszerzenie Unii Europejskiej, największe, jeśli weźmie się pod uwagę liczbę

krajów. O ile o przystąpieniu Austrii, Finlandii i Szwecji w 1995 r. mówi się, że

jest to rozszerzenie na północ, to obecnie Unia znacznie przesunęła się na wschód.

Osiem spośród wymienionej dziesiątki to państwa Europy Wschodniej (bardziej

nawet w sensie historycznym niż geograficznym), pewnym ewenementem jest

przekroczenie geograficznych granic Europy, co nastąpiło wraz z przyjęciem

Cypru – państwa, które należy do Azji.

Przyjęcie do Unii dziesięciu nowych państw jest niezwykle istotnym wyda-

rzeniem. Rozszerzenie spowodowało przyrost ludności UE o jedną trzecią i pra-

wie podwojenie liczby państw członkowskich. W 2001 r. w krajach akcesyjnych

mieszkało 75 mln osób, a więc przeszło pięciokrotnie mniej niż w krajach pięt-

nastki i mniej niż w samych Niemczech. Przeszło połowę mieszkańców krajów

akcesyjnych stanowią Polacy.

Powierzchnia UE zwiększyła się po rozszerzeniu do 3,9 mln km

2

. Kraje akce-

syjne zajmują blisko 740 tys. km

2

. Wśród 25 krajów UE pod względem powierzchni

Polska zajmuje szóste miejsce, za Finlandią, a przed Włochami. Przyjęcie nowych

krajów członkowskich spowodowało wydłużenie lądowej zewnętrznej granicy UE

o ponad 1800 km. Unia zyskała też nowych sąsiadów, którymi od 2004 r. stały się:

Białoruś, Ukraina, Chorwacja, Rumunia i Jugosławia.

Wielkim wyzwaniem dla „dwudziestki piątki” będzie koordynacja polityki

makroekonomicznej, z uwagi przede wszystkim na duże zróżnicowanie pomię-

dzy krajami Unii, jeśli chodzi o priorytety tej polityki. Potrzebne będą też nowe,

skuteczniejsze metody zarządzania gospodarką. Akcesja „dziesiątki” będzie

stanowiła dla obecnych krajów Unii dodatkowy impuls do wzrostu w wysokości

Lucyna Mączka

32

Ta

be

la

3

. P

K

B

pe

r c

ap

ita

w

ed

łu

g

sił

y

na

by

wc

ze

j o

ra

z s

to

pa

b

ez

ro

bo

ci

a w

U

E

i p

ań

stw

ac

h

ka

nd

yd

uj

ąc

yc

h

K

ra

je

U

E-

15

PK

B

pe

r c

ap

ita

w

ed

łu

g P

PS

(c

.b

.) U

SD

D

yn

am

ik

a

PK

B (

c.s.

)

pe

r c

ap

ita

20

01

19

90 = 1

00

St

op

a b

ez

ro

bo

ci

a

w %

K

ra

je

dz

ie

sią

tk

i

PK

B

pe

r c

ap

ita

w

ed

łu

g P

PS

(c

.b

.) U

SD

D

yn

am

ik

a

PK

B (

c.s.

)

pe

r c

ap

ita

20

01

19

90 = 1

00

St

op

a b

ez

ro

bo

ci

a

w %

19

95

20

00

19

95

20

02

19

95

20

00

19

98

20

02

A

us

tri

a

21 4

54

27 0

01

12

2

3,

7

4,

1

Cy

pr

15 4

70

20 7

80

13

4

bd

5,

3

Be

lg

ia

21 9

13

26 1

69

12

1

9,

3

7,

3

Cz

ec

hy

12 3

69

13 8

06

11

9

6,

5

7,

3

D

an

ia

22 9

74

29 4

95

12

3

7,

0

4,

5

Es

to

ni

a

4 2

20

9 3

40

15

1

9,1

9,1

Fi

nl

an

di

a

18 8

56

25 2

60

12

0

15

,2

9,1

Li

tw

a

4 1

20

6 9

80

99

11

,8

13

,1

Fr

an

cj

a

20 2

28

24 2

15

11

6

11

,6

8,

7

Ło

tw

a

3 3

70

7 0

70

12

6

14

,3

12

,9

G

re

cj

a

12 8

28

16 8

17

12

5

10

,0

10

,3

M

al

ta

.

16 5

30

14

2

.

7,

5

H

isz

pa

ni

a

15 2

13

20 1

24

12

9

22

,9

11

,4

Po

lsk

a

6 3

50

9 8

37

14

3

10

,4

18,

1

H

ol

an

di

a

21 2

49

27 8

36

12

6

7,1

2,

6

Sł

ow

ac

ja

8 9

15

11 2

78

14

2

.

19

,4

Ir

la

nd

ia

18 1

57

29 1

74

19

5

12

,2

4,

4

Sł

ow

en

ia

10 9

54

17 3

10

14

5

7,4

6,

0

Lu

ks

em

-

bu

rg

33 2

35

46 7

43

15

8

2,

9

2,

4

W

ęg

ry

8 9

76

12 2

04

13

3

8,

4

5,

6

N

ie

m

cy

21 4

04

25 8

93

11

5

10

,1

8,

2

Po

rtu

ga

lia

13 7

20

18 0

21

13

2

7,1

5,

0

Sz

w

ec

ja

19 9

52

24 8

43

11

7

7,7

4,

9

W

. B

ry

ta

ni

a

18 7

64

24 3

98

12

3

8,

6

5,

1

W

ło

ch

y

20 1

19

25 1

61

11

9

11

,3

9,1

U

E-

10

8 3

05

12 5

13

U

E-

15

20 0

04

26 0

77

–

10

,1

7,

5

U

E-

25

15 6

17

20 6

51

bd – b

ra

k d

an

yc

h

Źr

ód

ło

: S

ta

ty

sty

ka M

ię

dz

yn

ar

od

ow

a G

U

S 1

99

8, 2

00

3.

Wyzwania wobec kwestii społecznej w świecie XXI wieku

33

0,5–0,7% PKB. Państwa przystępujące mają znacznie niższy od obecnych krajów

UE poziom dochodu na głowę mieszkańca (tab. 3).

Największe dysproporcje między krajami członkowskimi i akcesyjnymi wystę-

pują pod względem wartości wytworzonego produktu krajowego brutto.

Według parytetu siły nabywczej wartość PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca

we wszystkich krajach akcesyjnych jest niższa niż średnio w UE. Duże dyspropor-

cje w PKB spowodują obniżenie się wartości PKB per capita (tab. 3).

Według danych za 2000 r. średnia wartość w krajach „piętnastki” przekroczyła

26 tys. USD i była o blisko 6 tys. USD wyższa niż średnio w UE-25 oraz aż o pra-

wie 14 tys. USD niż w krajach „dziesiątki”.

I tak, zamożne kraje należące do Unii Europejskiej można podzielić na trzy

grupy, z punktu widzenia parytetu siły nabywczej PKB per capita (ceny bieżące

w USD według danych za rok 2000):

− powyżej 40 tys. USD per capita (Luksemburg),

− poniżej 20 tys. USD (Portugalia, Grecja),

− pozostałe 12 państw osiągają PKB per capita w przedziale 20–30 tys. USD.

Natomiast dziesiątka krajów akcesyjnych wykazuje zbyt niską spójność eko-

nomiczną procesu realnej konwergencji wyrażającej wyrównywanie się poziomu

dobrobytu ekonomicznego. Według danych, najwyższy poziom konwergencji może

osiągnąć Cypr – około 20 tys. USD per capita mierzonego siłą nabywczą oraz

Słowenia (17 310 USD). Jednocześnie Litwa, Łotwa, Estonia i Polska (9837 USD)

o niskim początkowym poziomie (od 3–9 tys. USD PKB per capita) dłuższy czas

borykać się jeszcze będą z trudnościami wynikającymi z różnic w poziomie roz-

woju gospodarczego. Stałym wyzwaniem dla państw kandydujących do Unii Euro-

pejskiej jest osiągnięcie odpowiednio wysokiego, a przy tym stabilnego i trwałego

wzrostu gospodarczego, będącego gwarantem realnej konwergencji z państwami

członkowskimi już w pierwszych latach po przystąpieniu.

Dynamika PKB per capita według danych za 2001 r. (przyjmując 1990 r. =

= 100%) wzrosła w krajach piętnastki od 15% w Niemczech do 95% w Irlandii,

natomiast w krajach dziesiątki od 19% w Republice Czeskiej do 51% w Estonii

i minimalnie – o 1% spadła na Litwie, dla Polski wskaźnik wzrostu wynosił 43%,

co optymistycznie zapowiada ogólne perspektywy rozwoju krajów kandydujących

do UE. Według prognoz Komisji Europejskiej przewidywano, że w 2003 r. średni

wzrost gospodarczy w całej grupie wyniesie 4%, w tym w Polsce – 3,2%

6

.

Obecne, trudne warunki polityczno-gospodarcze w krajach Unii Europejskiej

stawiają pod znakiem zapytania możliwość realizacji celów strategii lizbońskiej.

Tempo wykonywania zobowiązań podjętych podczas szczytu w Lizbonie jest nie-

wystarczające, a rozszerzenie UE może spowodować dodatkowe spowolnienie.

6

http/europa.eu.int./comm/commissinnrs.

Lucyna Mączka

34

Ponadto postęp w realizacji celów strategii lizbońskiej jest bardzo zróżnico-

wany. Szczególnie zaawansowane we wdrażaniu postanowień strategii są pół-

nocne kraje członkowskie: Szwecja, Dania, Finlandia, Holandia, Wielka Brytania,

które pod względem wielkości i wydajności zatrudnienia oraz poziomu rozwoju

technologicznego mogą konkurować z czołówką światową. Także bardzo szybko

nadrabia dystans Irlandia.

Między dynamiką PKB a wysokością stopy bezrobocia występuje ścisły zwią-

zek. Z danych zawartych w tabeli 3 wynika, że w 2002 r. przeciętna stopa bezro-

bocia w państwach Unii Europejskiej wyniosła 7,5%. Najtrudniejsza sytuacja na

rynku pracy od wielu lat występuje w Hiszpanii, gdzie w 2002 r. stopa bezrobocia

sięgała 11,4%. W pierwszej połowie lat 90. wskaźnik bezrobocia w krajach UE

systematycznie wzrastał, dochodząc w 1995 r. do 10,1%, następnie jednak zaryso-

wała się tendencja spadkowa i stopa bezrobocia zmniejszyła się w ciągu siedmiu

lat łącznie o 2,6 punkta procentowego.

Kraje UE traktują problem wzrostu zatrudnienia jako sprawę priorytetową

i ponadnarodową uznając, że zatrudnienie i rozwój idą w parze. Unia realizuje

program pod nazwą Europejska Strategia Zatrudnienia. Strategia walki z bez-

robociem przynosi wymierne efekty, czego wyrazem jest spadek przeciętnego

wskaźnika bezrobocia w UE z 10,1% w 1993 r. do poziomu 7,4–7,5% w latach

2001–2002. Tylko w trzech państwach UE (Austria, Grecja, Niemcy) sytuacja na

rynku pracy w 2002 r. była gorsza niż 10 lat wcześniej. W Irlandii stopa bezrobo-

cia obniżyła się aż o 11,2 punktu procentowego, natomiast w Finlandii i Hiszpanii

o 7,2 punktu procentowego, w Wielkiej Brytanii zaś o 4,9 punktu

7

.

Polskie bezrobocie ma charakter strukturalny i do jego stopniowej redukcji nie-

zbędne jest wdrożenie rozwiązań systemowych, zmierzających przede wszystkim

do zwiększenia podaży miejsc pracy, jak również uelastycznienia rynku pracy oraz

zwiększenia mobilności i lepszego przygotowania osób poszukujących zatrudnie-

nia pod względem zawodowym. Jak to skutecznie zrobić, pokazują doświadczenia

Unii.

Wysokie bezrobocie jest słabością polskiej gospodarki. Według danych

z 2000 r. (tab. 3) Polska (18,1%) i Słowacja (19,4%) spośród krajów dziesiątki

mają najwyższą stopę bezrobocia. Niestety, w Polsce rośnie ono obecnie szybciej

niż na Słowacji, Polsce zagraża więc niechlubne pierwsze miejsce w tym ran-

kingu.

Cele procesu lizbońskiego znajdują również odzwierciedlenie w przyjętej

w styczniu 2002 r. strategii gospodarczej polskiego rządu, którą tworzą m.in. takie

7

L. Mączka, Koniunktura gospodarcza w warunkach integracji europejskiej i globalizacji,

Zeszyty Badania Naukowe WSU, Kielce 2003, nr 13.

Wyzwania wobec kwestii społecznej w świecie XXI wieku

35

programy, jak: „Przede wszystkim przedsiębiorczość”, „Pierwsza praca”, „Infra-

struktura – klucz do rozwoju”. Strategicznym celem Polski jest jak najszybsze

zmniejszenie luki rozwojowej, która dzieli nas od krajów Unii. Wkroczenie na

ścieżkę wysokiego tempa wzrostu PKB oznaczać będzie spełnienie rzeczywistego

kryterium integracji.

Na szczególną uwagę w ramach porządkowania strategii lizbońskiej zasługuje

realizacja wytycznych w zakresie trwałego rozwoju. Przez trwały rozwój należy

rozumieć wzrost, który odbywa się w sposób zrównoważony, z uwzględnieniem

kosztów i korzyści dla przyszłych pokoleń. W tym aspekcie ważna jest przede

wszystkim ochrona środowiska naturalnego przed negatywnym wpływem działalno-

ści gospodarczej człowieka oraz przeciwdziałanie zmianom w strukturze społecznej

krajów Unii Europejskiej (przede wszystkim starzeniu się społeczeństw UE).

Jeśli chodzi o ochronę środowiska, państwa członkowskie zobowiązały się speł-

nić zobowiązania protokołu z Kioto, a więc przede wszystkim ograniczyć emisję

gazów cieplarnianych i podnieść jakość powietrza. Unia chce pełnić rolę głównego

inicjatora przedsięwzięć ekologicznych na skalę światową. Podczas międzynarodo-

wych konferencji organizowanych przez Unię Europejską w 2002 r. podjęto wiele

ważnych decyzji dotyczących poprawy środowiska naturalnego, w ciągu najbliż-

szych lat.

Innym aspektem trwałego rozwoju jest przeciwdziałanie niekorzystnemu

zjawisku starzenia się społeczeństw UE. Problem ten dotyczy niemal wszystkich

państw członkowskich, jednakże jedynie niektóre z nich podjęły kroki w celu

ograniczenia negatywnych skutków tego zjawiska (przede wszystkim w postaci

reformy systemów ubezpieczeń społecznych). Starzenie się społeczeństw europej-

skich jest z jednej strony pewnym osiągnięciem ludzkiej cywilizacji, ponieważ

wynika z wydłużenia przeciętnego trwania życia. Z drugiej strony poważnym

problemem staje się kwestia zabezpieczenia dochodów oraz usług zdrowotnych

w tej wydłużonej fazie starości, gdy jednocześnie coraz mniej liczne jest pokole-

nie młode. Autorzy raportu obawiają się negatywnych konsekwencji starzenia się

społeczeństw Unii, przestrzegają, że zjawisko to spowoduje zwiększenie wydat-

ków publicznych na system emerytalny i opiekę zdrowotną. Problem starzenia

się społeczeństw (udział ludności w wieku powyżej 65 lat w Unii zwiększył się

z 14,5% w 1990 r. do 16,4 w 2001 r.), a w konsekwencji zwiększania wydatków

na zabezpieczenia socjalne wymusza w części państw członkowskich zmiany

systemów emerytalnych. Już za kilka lat na emeryturę zaczną przechodzić osoby

z powojennego wyżu demograficznego, a na rynek pracy trafią pierwsze roczniki

z okresu bardzo niskiego przyrostu naturalnego. Na każdego zatrudnionego będzie

zatem przypadać coraz więcej osób w wieku emerytalnym.

Z analizy danych zawartych w tabeli 4 wynika, że wskaźnik udziału ludności

w wieku 65 lat i więcej w skali ludności ogółem w poszczególnych krajach pięt-

Lucyna Mączka

36

Tab

el

a 4

. U

dz

ia

ł o

só

b w w

ie

ku 6

5 l

at i w

ię

ce

j w l

ud

no

śc

i o

gó

łe

m o

ra

z p

rz

ec

ię

tn

e t

rw

an

ie ż

yc

ia w k

ra

ja

ch U

E i k

ra

ja

ch

ka

nd

yd

uj

ąc

yc

h

K

ra

je

„p

ię

tn

as

tk

i”

Lu

dn

oś

ć

w w

ie

ku 6

5

i w

ię

ce

j w % o

gó

łe

m

lu

dn

oś

ci (

20

01

)

Pr

ze

cię

tn

e t

rw

an

ie

ży

ci

a

we

dł

ug

d

an

yc

h

20

00

r.

K

ra

je

„d

zi

es

ią

tk

i”

Lu

dn

oś

ć

w w

ie

ku 6

5

i w

ię

ce

j w % o

gó

łe

m

lu

dn

oś

ci (

20

01

)

Pr

ze

cię

tn

e t

rw

an

ie

ży

ci

a

we

dł

ug

d

an

yc

h

20

00

r.

m

ęż

cz

yz

n

ko

bi

et

m

ęż

cz

yz

n

ko

bi

et

15 p

ań

stw U

E

–

75

,3

81

,4

–

–

–

–

A

us

tri

a

15

,4

75

,9

81

,7

Cy

pr

11

,3

75

,3

80

,4

Be

lg

ia

16

,8

74

,6

80

,9

Cz

ec

hy

13

,9

71

,5

78,

2

D

an

ia

14

,8

74

,2

78,

5

Es

to

ni

a

14

,5

65

,5

76

,3

Fi

nl

an

di

a

15

,0

74

,6

81

,5

Li

tw

a

13

,6

67

,0

77

,2

Fr

an

cj

a

16

,1

75

,2

83

,1

Ło

tw

a

15

,3

64

,9

76

,0

G

re

cj

a

17

,2

75

,4

80

,8

M

al

ta

12

,0

74

,4

80

,1

H

isz

pa

ni

a

16

,7

75

,4

82

,3

Po

lsk

a

12

,4

69

,7

77

,6

H

ol

an

di

a

13

,6

75

,8

80

,7

Sł

ow

ac

ja

11

,5

69

,0

77

,2

Ir

la

nd

ia

11

,2

74

,1

79

,7

Sł

ow

en

ia

14

,2

71

,8

79

,3

Lu

ks

em

bu

rg

14

,3

.

.

W

ęg

ry

14

,6

66

,4

75

,2

N

ie

m

cy

16

,2

74

,4

80

,6

Po

rtu

ga

lia

15

,4

71

,7

79

,3

Sz

w

ec

ja

17

,3

77

,3

82

,0

W

ie

lk

a B

ry

ta

ni

a

15

,6

74

,8

79

,9

W

ło

ch

y

18,

0

76

,0

82

,4

bd – b

ra

k d

an

yc

h

Źr

ód

ło

: R

oc

zn

ik S

ta

ty

sty

ki M

ię

dz

yn

ar

od

ow

ej G

U

S.

Wyzwania wobec kwestii społecznej w świecie XXI wieku

37

nastki jest bardzo zróżnicowany (według danych za 2001 r.), a mianowicie: od

11,2% w Irlandii do aż 18% we Włoszech. Natomiast w grupie państw kandydu-

jących rozpiętość ta jest znacznie mniejsza, gdyż waha się od 11,3% dla Cypru do

13,3% dla Łotwy, podczas gdy w Polsce wskaźnik ten wynosi 12,4%.

Wzrost wydatków publicznych na systemy ubezpieczeń społecznych wiąże się

również z wydłużającym się przeciętnym trwaniem życia, które według danych za

2000 r. (tab. 4) dla całej piętnastki wynosi dla mężczyzn 75,3 lat, dla kobiet zaś

81,4 lat. W poszczególnych państwach przeciętna trwania życia waha się od 71,7

w Portugalii do 77,3 lat we Włoszech dla mężczyzn i od 78,5 w Danii do 82,4 lat

również we Włoszech dla kobiet.

Natomiast skala przeciętnego trwania życia w krajach kandydującej dziesiątki

znacznie odbiega od średniej państw piętnastki, a mianowicie: jedynie Cypr

osiąga średnią piętnastki długości trwania życia w przypadku mężczyzn, nato-

miast w przypadku kobiet żadne z państw nie osiąga średniej. W Polsce przeciętne

trwanie życia wynosi dla mężczyzn 69,7 dla kobiet zaś 77,6 lat.

W zakresie modernizacji europejskiego modelu socjalnego – obok walki

z bezrobociem – Unia Europejska podkreśliła konieczność walki ze starzeniem się

społeczeństw i zmniejszaniem liczby osób aktywnych zawodowo, m.in. poprzez

reformę krajowych systemów emerytalnych oraz zwiększenie zatrudnienia osób

w podeszłym wieku. Walka z bezrobociem winna także obejmować kobiety, imi-

grantów i młodych ludzi.

Powszechne obawy specjalistów zajmujących się efektami integracji wiążą się

przede wszystkim z możliwością wystąpienia masowych migracji obywateli dzie-

siątki poszukujących lepszych zarobków w bogatszych krajach Unii. Wskazują oni

także na wysokie transfery z unijnego budżetu do nowych państw członkowskich

oraz na prawdopodobieństwo realokacji inwestycji ze starych do nowych państw

Unii z uwagi na niskie koszty pracy na tym obszarze.

4. Podsumowanie

Unia Europejska przeżywa obecnie, podobnie jak i inne regiony świata, zwol-

nienie tempa wzrostu gospodarczego i związanego z tym tempa przyrostu nowych

miejsc pracy, co wynika m.in. z niepewności rynkowej i globalnych zagrożeń

politycznych.

Wraz z sukcesem wprowadzenia do obiegu wspólnej waluty unijnej – euro

Unia Europejska otrzymała pozytywny impuls pozwalający na zaktywizowanie

procesu lizbońskiego, którego tempo i dotychczasowe osiągnięcia nie satysfakcjo-

nują wszystkich państw członkowskich UE. Wyzwania wynikające z globalizacji

i rozwoju nowych technologii wymagają od Unii – szczególnie w kontekście jej

rozszerzenia – nadania rzeczywistego impulsu procesowi reform społeczno-gospo-

Lucyna Mączka

38

darczych, do którego Polska pragnie stopniowo włączać się, tak aby w przyszłości

w pełni w nim uczestniczyć.

Obecnie pozycja konkurencyjna Polski jest zdecydowanie niezadowalająca. Nie

gwarantuje tempa rozwoju gospodarczego pozwalającego na osiągnięcie w zado-

walającym okresie poziomu rozwoju i dobrobytu charakterystycznego dla wysoko

rozwiniętych państw członkowskich Unii Europejskiej. Skazuje jednocześnie

Polskę na postępującą peryferyzację zarówno na płaszczyźnie globalnej, jak i na

utratę statusu lidera przemian i transformacji gospodarczej w Europie Środkowej

i Wschodniej.

Jak powszechnie wiadomo, przystąpienie do UE wiąże się z poniesieniem

znacznych krótkookresowych kosztów dostosowawczych. Jednakże w średnim

i długim okresie o dodatnim bilansie akcesji zadecydują tzw. dynamiczne efekty

procesu związane z polepszeniem efektywności alokacyjnej gospodarki, zniwe-

lowaniem istniejącej luki technologicznej w stosunku do wysoko rozwiniętych

gospodarek zachodnich, wymuszeniem wyższego poziomu innowacyjności pod-

miotów gospodarczych czy odrobieniem istniejących zaległości infrastruktural-

nych. Oczywiście, sama akcesja do UE nie jest gwarantem poprawy pozycji kon-

kurencyjnej. Akcesja do Unii Europejskiej tworzy tym samym jedynie korzystne

ramy rozwoju gospodarczego – rzeczywista globalna konkurencyjność gospodarki

polskiej, a tym samym jej perspektywy rozwojowe, będą zależeć w dużym stopniu

od rozwagi rządzących oraz determinacji i cierpliwości społeczeństwa.

Polska jest zainteresowana postępem procesu lizbońskiego, ponieważ pozy-

tywne efekty modernizacji i liberalizacji gospodarki obecnej Unii staną się

wkrótce udziałem krajów kandydujących i ich obywateli. Dlatego Polska pragnie

wypracować swoje stanowisko dotyczące niektórych aspektów społeczno-gospo-

darczych reform strukturalnych Unii, w miarę możliwości włączać się już teraz

do mechanizmów współpracy, a w bliskiej przyszłości aktywnie uczestniczyć

i współkształtować politykę unijną w tej dziedzinie.

Oczekujemy, że nasz aktywny udział w procesie lizbońskim będzie postrze-

gany przez państwa członkowskie jako ważny czynnik przesądzający o tym, że

Polska zamierza tworzyć w ramach Unii europejskiej nowoczesną i efektywną

gospodarkę, przyczyniającą się do rozwoju całego kontynentu.

Literatura

Borkowska S., The Dynamics od Wage Relations: Case of Poland [w:] The Dynamics of

Wage Relations in the New Europe, Maastricht 1997.

Borkowska S., Główne wyzwania wobec problemów pracy na przełomie wieków [w:]

Praca i polityka społeczna w perspektywie XXI wieku, IPiSS, Warszawa 1998.

Garlińska G., Biednym trzeba pomóc, „Nowe Życie Gospodarcze”, Warszawa 2003, nr 17.

Wyzwania wobec kwestii społecznej w świecie XXI wieku

39

Graniewska D., Światowa Komisja ds. społecznego wymiaru globalizacji, „Polityka Spo-

łeczna”, Warszawa 2003, nr 4.

Kryńska E., Popyt na pracę w Polsce – tendencje i perspektywy [w:] Praca i polityka

społeczna w perspektywie XXI wieku, IPiSS, Warszawa 1998.

Mączka L., Koniunktura gospodarcza w warunkach integracji europejskiej i globalizacji,

Zeszyty Badania Naukowe, WSU, Kielce 2003, nr 13.

Szul R., Epokowe wyzwania gospodarcze a społeczny wymiar gospodarowania [w:] Jed-

nolitość i różnorodność w polityce rozwoju, pod red. A. Doboroczyńskiej, Wydział

Nauk Ekonomicznych, UW, Warszawa 1997.

Władyniak A., Polityka gospodarcza UE w ocenie niezależnych ekspertów, „Wspólnoty

Europejskie”, Warszawa 2003, nr 10.

Social Issues in the Twenty-First Century World

The reinforcement of economic competitiveness is of principal importance in the era

of globalisation. Liberalisation of key sectors in the European economy serves to prepare

Europe for the challenges of global competition. The greater role and empowerment

of regions means that they become the subject of comparisons of living standards and

prosperity. These, in turn, provoke a search for ways to explain regional discrepancies and

to eliminate them.

The European Union should foremost strive to accelerate economic growth and to

quickly level out the differences in economic development between the “Fifteen” and the

new EU members.