Polityka energetyczna

– zakres, cele i instrumenty

dr Jarosław Ćwiek-Karpowicz

Polski Instytut Spraw Międzynarodowych

Polityczny wymiar energetyki

• Do końca XVIII w. rozwój państw oparty na naturalnych surowcach

energetycznych (wiatr, woda, biomasa)

• Początek XIX w. – budowa cywilizacji „węgla i stali”
• Początek XX w. – wiek energii elektrycznej (wytwarzanej głównie z

węgla)

• Połowa XX w. – rosnąca świadomość wyczerpywania się zasobów

surowców naturalnych(wzrost znaczenia ropy naftowej, ale także
szukanie alternatywnych źródeł: energia jądrowa)

• Koniec XX w. – faza postindustrialna, rozwój gospodarczy nie

dokonuje się poprzez wzrost konsumpcji surowców kopalnych
(energia jądrowa i termojądrowa, gaz jako surowiec przejściowy do
gospodarki zeroemisyjnej, odnawialne źródła energii)

Polityka energetyczna – definicja

• Źródłosłów: polis (gr. miasto-państwo), a może politeya (gr. mury,

odgradzające wspólnotę obywateli od świata barbarzyńców)

• „Polityka to sztuka rządzenia państwem, a jej celem jest wspólne

dobro” (Arystoteles).

• Główny cel polityki realizowanej przez państwo:

– zapewnienie bezpieczeństwa we wszystkich sferach życia
– zapewnienie dobrobytu i rozwoju państwa
– ochrona i rozwój wartości

Polityka energetyczna – cd. definicji

• Polityka energetyczna jest częścią polityki gospodarczej państwa.

Jest zbiorem spójnych, precyzyjnych i zgodnych z obowiązującym
prawem przepisów, reguł i procedur, według których państwo
wpływa na gospodarkę energetyczną (pozyskiwanie, przetwarzanie,
zarządzanie oraz dostęp do zasobów energetycznych)

• Podstawowym celem polityki energetycznej państwa jest

zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego.

• Do jej zadań należy określenie celów pośrednich oraz strategii

działania.

Bezpieczeństwo energetyczne

– definicja

• „stan braku zagrożenia przerwaniem dostaw paliw i energii”
• „dostępność wystarczających zasobów za przystępną cenę” (Yergin)
• „jest utrzymywane poprzez strategiczne planowanie, nastawione na

dywersyfikację paliw i zasobów oraz efektywność i elastyczność w
sektorze energetycznym” (Monaghan)

• „zarządzanie ryzykiem, tj. redukcja ryzyka i konsekwencji zakłóceń

do akceptowanego poziomu” (IEA)

• „Stan gospodarki umożliwiający pokrycie bieżącego i

perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię
w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu
wymagań ochrony środowiska” (Prawo energetyczne, 1997)

Bezpieczeństwo energetyczne

– cd. definicji

• Bezpieczeństwo dostaw paliw i energii jest to zapewnienie

stabilnych dostaw paliw i energii na poziomie gwarantującym
zaspokojenie potrzeb krajowych i po akceptowalnych przez
gospodarkę i społeczeństwo cenach, przy założeniu optymalnego
wykorzystania krajowych zasobów surowców energetycznych oraz
poprzez dywersyfikację źródeł i kierunków dostaw ropy naftowej,
paliw ciekłych i gazowych.

(„Polityka energetyczna Polski do 2030”)

Różne kryteria polityki i

bezpieczeństwa energetycznego

• Kryterium podmiotowe

– producent
– konsument
– tranzyt

• Kryterium przedmiotowe

– strategiczno-geopolityczne
– ekonomiczne
– ekologiczne
– infrastrukturalne

Czynniki wpływające na politykę

energetyczną państwa

• Dywersyfikacja źródeł i kierunków dostaw energii
• Wydobycie krajowe
• Magazynowanie paliw na terenie kraju
• Własność przedsiębiorstw sektora energetycznego
• Kondycja systemu zaopatrzenia
• Nadzór i regulacja systemu sprawowana przez państwo
• Międzynarodowe regulacje prawne
• Prognozowanie, planowanie oraz decyzje rozwojowe i inwestycyjne
• Stabilność sytuacji wewnętrznej kraju
• Stabilność sytuacji międzynarodowej
• Sytuacja na rynkach finansowych i surowcowych

Klasyfikacja instrumentów

stosowanych przez państwo

• „Kij” (podatki, normy, przepisy, ustawy) vs. „marchewka” (ulgi podatkowe,

dotacje)

• Regulacyjne (zalecenia, koncesje, nakazy, zakazy, normy techniczne, limity,

kwoty, umowy dobrowolne), ekonomiczne (dotacje, ulgi podatkowe,
akcyzy, stawki amortyzacyjne, preferencyjne kredyty, podatki, handel
emisjami i zielonymi certyfikatami), komunikacyjne (etykiety ekologiczne
lub energetyczne dla produktów, demonstracje, kampanie reklamowe,
szkolenia, poradnictwo, doradztwo) i strukturalne (nowoczesna
infrastruktura zmieniająca zachowania odbiorców energii - przełom
technologiczny).

• Oddziałujące na stronę podażową (przedsiębiorstwa) i popytową

(indywidualni odbiorcy)

Zagrożenia i wyzwania dla

bezpieczeństwa energetycznego

• Krótkoterminowe:

– wypadki, awarie
– ataki terrorystyczne
– warunki pogodowe itd.

• Długoterminowe:

– ryzyko geologiczne (wyczerpywanie złóż)
– ryzyko techniczne (zły stan systemów wydobycia i przesyłu)
– ryzyko ekonomiczne (różnice między popytem a podażą)
– ryzyko geopolityczne
– ryzyko środowiskowe

Geneza polityki energetycznej UE

• Uzależnienie od państw Bliskiego Wschodu

– pierwszy kryzys naftowy (1973)
– drugi kryzys naftowy (1979)

• Fiasko partnerstwa UE z krajami wschodnimi

– (Traktat Karty Energetycznej, 1991)

• Kryzysy naftowe i gazowe między Rosją a Białorusią i Ukrainą

– częściowe wstrzymanie dostaw surowców energetycznych do

państw UE (2006, 2007, 2009)

• Rosnące uzależnienie od paliw kopalnych

– Ciągle pokrywają 80 proc. światowego energy mix
– wzrost cen energii od 2000 r. wraz z koniunkturą gospodarczą

(Chiny i Indie)

– spadek znaczenia ropy (z 55 do 40 proc.) na korzyść gazu

Podstawowe cele polityki

energetycznej UE

Bezpieczeństwo zaopatrzenia

gospodarki w energię

Dostępność energii na

konkurencyjnych warunkach

Oszczędne i racjonalne

wykorzystanie energii,

uwzględniające ochronę

środowiska

Cele polityki energetycznej UE

 Traktat lizboński, art. 176a

◦ Funkcjonowanie rynku

◦ Bezpieczeństwo dostaw

◦ Wspieranie efektywności energetycznej

◦ Rozwój nowych i odnawialnych form energii

◦ Wspieranie wzajemnych połączeń między sieciami energii

Cele pośrednie polityki

energetycznej UE

• Działania na rzecz zmiany popytu

– zmniejszenie zużycia energii i zwiększenie efektywności jej wykorzystania

• Stabilizacja strony podażowej

– partnerstwa polityczne
– pomoc rozwojowa

• Dywersyfikacja źródeł i kierunków dostaw

– rozwój infrastruktury przesyłowej i magazynowej
– połączenia transnarodowe (interkonectory)

• Liberalizacja rynku energii

– Dostęp strony trzeciej do infrastruktury przesyłowej
– Rozdział działalności wytwórczej, przesyłowej i dystrybucyjnej
– Zniesienie zakazu reeksportu

Polityka energetyczna

– krajowa czy wspólnotowa?

 Sfera dzielona między państwa członkowskie i Komisję Europejską

Traktat lizboński, art. 100 ust. 1

◦ Komisja Europejska jest uprawniona do działania w obszarze

handlu, konkurencji i ochrony środowiska

◦ Państwa członkowskie odpowiadają za zasoby, inwestycje

Proces decyzyjny w UE

Inne instytucje UE

Komitet Regionów

Komitet Ekonomiczno-Społeczny

Parlament Europejski

Komisja Przemysłu, Badań Naukowych i Energii

Komisja Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia

Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności

Rada Unii Europejskiej

Rada UE ds. Transportu, Telekomunikacji i Energii

Komisja Europejska

DG ds. Energii

DG ds. Konkurencji

DG ds. Klimatu

Prawo wspólnotowe

(acquis communautaire)

Prawo

pierwotne

• Traktaty założycielskie
• Umowy międzypaństwowe zmieniające i uzupełniające traktaty

założycielskie

• Traktaty akcesyjne
• Ogólne zasady prawa UE (na podstawie orzeczeń ETS)

Prawo

wtórne

• Wiążące akty prawne:

• Rozporządzenia
• Dyrektywy
• Decyzje

• Niewiążące akty prawne:

• Zalecenia
• Opinie

• Akty sui generis (oświadczenia, komunikaty, plany działań itp.)