Nauka o bibliotece (egzamin)

Pytanie 1: Definicja biblioteki w różnych ujęciach,
historycznie i współcześnie

BIBLIOTEKA:



gr. Biblion albo biblios (książka) + theke (składnica)



pomieszczenie dla książek (budynek, lokal, szafa)



seria wydawnicza (np. Biblioteka Narodowa wyd. przez Ossolineum)



instytucja, która gromadzi i udostępnia księgozbiór

Kiedyś: Starożytni Egipcjanie nazywali miejsce przechowywania zbioru zwojów papirusowych
domem papirusów. Grecy natomiast pomieszczenie to określali jako składnicę książek, czyli
bibliotekę (nazwa ta przeszła do wielu języków współczesnych- niem. Die Bibliothek, fran.
Bibliothéque). Niektóre narody, będące pod wpływem języka łacińskiego, na określenie biblioteki
przyjęły „librarium” (np. ang library).



Biblioteka jako Biblia (wczesne średniowiecze)



Biblioteka jako spis, zestawienie bibliograficzne (XVI w.)

Teraz:

1. Instytucja usługowa, która upowszechnia dotychczasowy dorobek myśli ludzkiej, współdziała

w rozwoju nauki, gospodarki, kultury i oświaty.

2. System społeczny o określonych celach działania w systemie komunikacji społecznej.
3. Instytucja społeczna (inaczej kultury) gromadząca, opracowująca, przechowująca i

udostępniająca materiały w bibliotece oraz informująca o nich i ich treści.

4. Zorganizowany wg. Określonych zasad magazyn pamięci społecznej.
5. Określony środek informacji i komunikacji społecznej.
6. Określony zakład pracy.
7. Przedsiębiorstwo usługowe świadczące pewne usługi (bezpłatnie lub za opłatą).

8. „Zespoły biblioteczne” obsługujące wspólnoty.

Pytanie 2: Podstawowe funkcje bibliotek



Gromadzenie i uzupełnianie zbiorów



Opracowanie według obowiązujących norm



Przechowywanie i zabezpieczanie (konsekwencja)



Informowanie o zbiorach i ich zawartości



Udostępnianie zbiorów (wtedy najbliżej użytkownika)

Pytanie 3: Niezbędne warunki do prawidłowego
funkcjonowania biblioteki



Zbiory (książkowe i nieksiążkowe: graficzne, audialne, wizualne, audiowizualne,

multimedialne i inne)



Budynek (lokal) biblioteczny



Wykwalifikowani bibliotekarze



Sprzęt biblioteczny (meble, komputery, urządzenia, ksera, telefon, fax, sprzęt przeciw

pożarowy)

Pytanie 4. Rola jednostek w historii bibliotek

O powstawaniu i rozwoju książnic często decydują wybitne jednostki. Od zarania dziejów

poważne role odgrywali ci, którzy biblioteki zakładali i prowadzili. Szczątki najdawniejszych
odnalezionych bibliotek określa się imionami władców, którzy byli ich właścicielami (np. biblioteka
faraona

Anenhopisa III

istniejąca ok. 1400 roku p.n.e. lub biblioteka króla

Assurbanipala

z VII

wieku p.n.e.) Bardzo istotni byli również uczeni i bibliotekarze. (np.

Arystotelesa

tworzącego z

dużym nakładem sił jedną z pierwszych bibliotek służących wyłącznie potrzebom nauki, która
przetrwała kilka wieków oraz

Kallimacha z Syreny

jednego z najwybitniejszych bibliotekarzy

aleksandryjskich).

Lecz to nie wszystko. Ważni byli również architekci i projektanci wyposażenia

bibliotecznego, osoby, których osiągnięciem było skonstruowanie zasad katalogowania, tworzenie
różnego typu katalogów w konkretnych bibliotekach. Wśród takich osób znajduje się

Martin

Schrettinger

, twórca jednego z pierwszych katalogów przedmiotowych.

Dużo w funkcjonowaniu bibliotek zmieniły pomysły regulujące działanie ich

magazynów, czytelń oraz ich samych, np:



Humbert z Romans

już w XIII wieku ujął w konstytucjach Zakonu Kaznodziejskiego jak

ma działać klasztorna biblioteka, stworzył wzorce, wg których biblioteki dominikanów
działały przez stulecia;



w 1816 roku

Leopoldo della Santa

wydał we Florencji książkę o budowie i prowadzeniu

uniwersalnej biblioteki publicznej. Wprowadził on zasadę trójdzielności, czyli
wyodrębnienia pomieszczeń na książki (magazyn), miejsce dla czytelników (czytelnia,
wypożyczalnia) oraz bibliotekarzy (pracowni);



Paul Schwenke

w 1908 roku;



Johann Wilhelm Ridler

w 1829 roku wprowadził do czytelni zbiór książek

najpotrzebniejszych, stał się więc twórcą księgozbioru podręcznego;



Antonio Panizzi

zorganizował wielką okrągłą czytelnię w British Museum, dzięki czemu

czytelnia biblioteczna stała się jednym z ważniejszych elementów biblioteki;



w 1933 roku

MacDonald

przy pomocy Metcalfa i Ellswortha sformułował myśl, że

giętkość, elastyczność, najlepsze wykorzystanie powierzchni, winny być zaleceniami w
nowym budownictwie bibliotecznym.

Pytanie 5. Związek bibliotek z życiem społecznym na
przestrzeni wieków

Pierwsze wiadomości o bibliotekach lub ich szczątki zostały odnalezione w wykopaliskach Egiptu i
Mezopotamii. Te pierwsze biblioteki były zakładane w świątyniach i służyły kapłanom dla potrzeb
kultów religijnych, tworząc w tych ośrodkach zaczątki wiedzy. Równolegle powstają książnice
władców, mające zaspakajać potrzeby rozwijających się organizmów państwowych.

W Grecji

starożytnej nastąpił rozwój bibliotek, których założycielami byli władcy oraz powstawały

biblioteki gromadzone przez pisarzy i uczonych, którzy również zajmowali się organizacją szkół
filozoficznych. Były to pierwsze

biblioteki naukowe

świata starożytnego. Lecz ich księgozbiór był

dostępny tylko dla uczonych, uczniów i słuchaczy.
Dopiero w

Rzymie

zaczęto myśleć o bibliotekach dostępnych dla większej ilości odbiorców. Pierwszą

biblioteką publiczną

była książnica Caiusa Asiniusa Polio udostępniona w 39 r.p.n.e. W rzymskich

bibliotekach w reprezentacyjnych salach odbywały się wydarzenia państwowe (np. cesarz August
zwoływał w auli Biblioteki Palatyńskiej posiedzenia Senatu) a także odbywały się wykłady i
ćwiczenia retoryczne.
W średniowieczu biblioteki klasztorne mające ograniczony dostęp, dzięki prowadzonej przez
kaznodziejów działalności wśród społeczeństwa udostępniały zwykłym ludziom wiedzę w nich
gromadzoną. Biblioteki uniwersyteckie kumulując wiedzę służyły szerszemu gronu odbiorców, dzięki
czemu miały większy wpływ na kształcącą się cześć społeczeństwa.
Wraz z wynalazkiem druku i ilościowym wzrostem wytwarzanych dzieł piśmienniczych nastąpił
rozwój badań naukowych. Dzięki rozwojowi drukarstwa tym łatwiejsze stało się rozpowszechnianie
wiedzy i nowych prądów religijnych i umysłowych. Rozbudzone zostały wśród dotychczas biernych
pod tym względem ludzi zainteresowania kulturalne. Usystematyzowana dzięki bibliotekom wiedza
była łatwiej dostępna coraz szerszemu kręgowi odbiorców. Rozbudzona świadomość narodowa
przyczyniła się do idei kompletowania piśmiennictwa narodów lub krajów na terenie, których pełniły
one

swoją

misję.

Wzmacniało

poczucie

wspólnoty,

więzi

kulturowej

ludzi

czerpiących z zasobów tych bibliotek.

Pytanie 6. Elementy strukturalne biblioteki

Elementy strukturalne bibliotek – systemu komunikacji społecznej:



przygotowanie zawodowe do obsługi ludzi;



właściwie dobrane, uzupełniane zbiory biblioteczne;



odpowiednio przystosowany lokal;



racjonalna organizacja pracy;



użytkownicy systemu.

Pytanie 7. Organizacja prac bibliotecznych

1. Czynniki warunkujące organizację prac:
- typ biblioteki
- typ użytkownika
- charakter i wielkość zbiorów
- lokal
- budżet
- fachowość i liczność personelu
- kontakty ze środowiskiem
- automatyzacja pracy

2. Dostosowana do cyklu gromadzenia, opracowania i udostępniania informacji.

3. Dostosowana do gromadzonych zbiorów.

Rodzaj zbiorów:
- wydawnictw zwartych-książek, broszur, dzieł wielotomowych o przewidzianym terminie
zakończenia
- wydawnictw podszytowych o wspólnej paginacji
- wydawnictw ciągłych-czasopism, wydawnictw nieperiodycznych, wydawnictw seryjnych
- zbiorów specjalnych-audiowizualnych
Należy uwzględnić:
- umeblowanie
- zasady katalogowania
- zasady informowania o poszczególnych wydawnictwach (ile, czego mamy i jak to udostępniamy)

Należy także uwzględnić:
- specyfikę organizacji, np. wielkość i charakter księgozbioru podręcznego, ustalenie jak często
powinno się go kontrolować
- normy i standardy biblioteczne – określają prawidłowość procesów bibliotecznych ich typ,
rozległość, wymagania dotyczące personelu
- komórki organizacyjne - ich liczba i charakter zależą od wielkości biblioteki
- problemy administrowania i organizacji biblioteki – zajmuje się nimi dział kierowania i
administrowania biblioteką

Pytanie 8. Jakim systemem jest biblioteka? Jakie są
podstawowe kategorie tego systemu?

-System to całość złożona z elementów, tzn. ludzi, rzeczy i procesów, relacji wyrażających działania i
zależności wewnętrzne i zewnętrzne.
-Te zależności i działalności to równocześnie gry prowadzone przez ludzi w systemie.
-Każdy system czerpie z otoczenia energię, materiały, informacje i przekazuje swoje wytwory i
materiały, energię i informacje odpowiednio przetworzone. Mogą to być usługi, np. biblioteczne.

Dawid J. Foskett, (GB) lata 70-te XX w., nawiązywał do dzieł L. V. Bertanff’ego o teorii systemów.
Rozważając rolę bibliotekarza, biblioteki i informacji w kształtowaniu osobowości człowieka
wykazywał, że podejście systemowe w bibliotekoznawstwie musi uwzględniać humanistyczne
spojrzenie na kontakt użytkownika z biblioteką i bibliotekarzem( Nie może on automatycznie
przekazywać informacji, ale musi pracować w pewnej harmonii ze społeczeństwem i zaspokajać jego
potrzeby).

Bohdan Walentynowicz (1912-1984)
Proponował nazwać systemy społeczne systemami socjobiotechnicznymi ( złożone z elementów
społecznych, biologicznych i technicznych) miałyby za zadanie stworzyć na wyjściu nie urządzenia,
maszyny czy procesy techniczne, ale zadowolonych i zaspokojonych ludzi, uwzględniając potrzeby,
jakie mieli wchodząc do systemu.

Pytanie 9. Definicja bibliotek - z punktu widzenia teorii
gier

Biblioteka to system, w którym elementami składowymi są:
-użytkownik-uczestnik gry, który może wygrać lub stracić w obcowaniu z systemem
-bibliotekarz-ten, który realizuje lub będzie realizował działanie systemu
-procesy biblioteczne-procesy zmian, tzn. działania określające, jakie dane wejściowe zostaną lub
będą przekształcone w dane wyjściowe-usługi
-twórca-właściciel systemu „biblioteka”, czyli ten, który może system stworzyć lub zlikwidować
-światopogląd- poglądy uczestników systemu, czyli ich filozofia życiowa wobec gry w systemie
„biblioteka’
-organizacje zewnętrzne- np. obowiązujące wszystkie biblioteki w kraju przepisy prawne, standardy
W tej grze wygrana lub przegrana użytkownika (jego zadowolenie lub niezadowolenie) zależy od
wielu czynników.

Biblioteka to system socjobiotechniczny lub techniczno-społeczny
- techniczny- ponieważ zapewnia pośrednictwo utrwalonej fizycznie (zmaterializowanej) wiedzy oraz
zapewnienia akty komunikacji
- społeczny- ponieważ zaspokaja potrzeby społeczeństw

Podstawowa kategoria tego systemu to kategoria działania w określonym miejscu i czasie
Działania związane ze sterowaniem (kierowaniem) systemem:
-określenie zadań biblioteki
-określenie zasad organizacji i funkcjonowania całej biblioteki
-analiza i stworzenie podstawowych instrukcji i programów (podział zadań) na poszczególnych
etapach
-określenie liczby i poziomu kwalifikacji pracowników oraz ich charakterystyka (specjalności itp.)
-określenie i ustalenie rozmiarów współpracy z innymi instytucjami bibliotecznymi
-analiza efektywności działań biblioteki
-działania nakierowane na środowisko, przede wszystkim na użytkowników systemu „biblioteka”
-gromadzenie i rejestracja, ewidencja, opracowanie, selekcja informacji
-organizacja zbiorów materiałów i ich przechowywanie
-przyjmowanie i opracowanie zapotrzebowań użytkowników biblioteki (skrzynki życzeń, rozmowy)
-wyszukiwanie materiałów i informacji
-przetwarzanie materiałów, np. w formie przeglądów tematycznych i bibliograficznych, abstraktów
-udostępnianie oraz rozpowszechnianie materiałów i informacji
-prowadzenie działalności marketingowej
Rozpatrując bibliotekę jako obiekt systemowy i badając jego działalność możemy wyróżnić w tej
całości (systemie) wiele podsystemów funkcjonalnych, komunikacyjnych, techniczno-
technologicznych.

Badania funkcjonowania systemu biblioteka obejmują:
--relacje biblioteka-otoczenie
--biblioteka w innych systemach
--wymiana dóbr i usług między biblioteką, a innymi systemami
--dynamikę biblioteki (stosunki międzyludzkie, podział władzy, organizacja, zarządzanie,
komunikacja w bibliotece)
--struktury biblioteki (jej podsystemy i elementy-ludzi, rzeczy, procesy, a w szczególności
bibliotekarzy, użytkowników, zbiory biblioteczne, miejsce, urządzenia techniczne, finanse, rodzaj
własności)
--świadomość społeczna ludzi związanych z systemem „biblioteka” (składają się na nią: cele,
motywacje, potrzeby, wiedza)
--formalne wyznaczniki systemu:

-elastyczność-czyli możliwość zmian w bibliotece (poprawienie podsystemu nie poprawia całego
systemu)
-dostępność, tj. łatwość dostępu do systemu
-szybkość udostępniania dokumentów i informacji
-czas oczekiwania użytkownika na dokument lub informację
-dokładność dokładność ścisłość w udostępnianiu zbiorów i udzielaniu informacji
-możliwość szybkiego i łatwego usuwania zbędnych jednostek ze zbioru dokumentów i informacji
-komunikatywność, czyli analiza różnych typów komunikacji wewnętrznej, np. komunikacja osobista,
dokumentalna, elektroniczna itp.

Aby biblioteka jako system techniczno-społeczny otwarty na zmiany mogła sprawnie funkcjonować w
swoim otoczeniu, jej system musi się kierować naukowymi zasadami podejścia systemowego
(filozofii systemowej) w bibliotekarstwie.

Pytanie 10
Badania funkcjonowania systemu „biblioteka” dotyczą:



Relacji biblioteka – otoczenie.



Biblioteka w innych systemach.



Wymiany dóbr i usług między biblioteką a innymi systemami.



Dynamiki biblioteki ( stosunki międzyludzkie, podział władzy, organizacja, zarządzanie).



Struktury

biblioteki

(jej

podsystemy

elementy

ludzkie,

rzeczy,

procesy,

a w szczególności bibliotekarzy, urządzenia techniczne, finanse, itp.).



Świadomości społecznej ludzi związanych z systemem „biblioteka”.



Formalne wynalazki systemu:

Elastyczność systemu, czyli możliwość zmian w teorii systemu

Dostępność, tj. łatwość dostępu do systemu

Szybkość udostępniania dokumentów, informacji

Dokładność w udostępnianiu zbiorów i informacji

Możliwość łatwego i szybkiego usuwania zbędnych jednostek ze zbioru dokumentów

i informacji

Komunikatywność, czyli analiza różnych typów komunikacji wewnętrznej, np.

komunikacja elektroniczna

Pytanie 11
Czynniki wpływające na ukształtowanie się różnych rodzajów (typów) bibliotek:



Rozwój form społecznych obiegu książki i innych materiałów bibliotecznych.



Rozwój nauki i techniki.



Różnicowanie form materiałów bibliotecznych.



Zmiana potrzeb użytkowników.

Pytanie 12
Podział bibliotek według różnych kryteriów

1. Według potrzeby środowiska (rzeczywistych i potencjalnych użytkowników)

a. dziecięco-młodzieżowe
b. szkolne
c. publiczne
d. fachowe
e. naukowe
f. narodowe
g. centralne
h. główne szkół wyższych
i. specjalne pedagogiczne

2. Według tematycznego i formalnego zakresu zbiorów

a. ogólne
b. specjalne

3. Według zasięg terytorialnego zbiorów

a. międzynarodowe
b. narodowe (krajowe)
c. regionalne
d. lokalne

4. Według podstawy formalno-prawnej istnienia biblioteki

a. biblioteki samoistne ( np. Biblioteka Narodowa)
b. biblioteki niesamoistne

5. Według podmiotu prawnego utrzymującego bibliotekę

a. państwowe
b. samorządowe (gminne, miejskie)
c. społeczne ( np. towarzystw naukowych, związków zawodowych)
d. prywatne

6. Według sposób udostępniania

a. prezencyjne
b. wypożyczające na zewnątrz



ogólnodostępne



zamknięte

Pytanie 13. Zadania poszczególnych rodzajów bibliotek

1. Zadania bibliotek dziecięco- młodzieżowych:

- wypełnianie wolnego czasu
- wychowanie
- rozwijanie zainteresowań
- formy kulturalne( rozszerzania horyzontów, np. kultura regionu)
- formy edukacyjne
- przygotowanie do korzystania z innych bibliotek

2. Zadania bibliotek szkolnych

- kształcąco- wychowawcze
-opiekuńczo- wychowawcze(np. kształtowanie kultury czytelniczej)
- kulturalno- rekreacyjne
(* W USA bibliotekarz specjalista do spraw edukacji)

3. Zadania bibliotek publicznych:

- zaspokajanie potrzeb czytelniczych, informacyjnych= „ nie wiesz? Zapytaj w bibliotece”
- upowszechnienie czytelnictwa
- kształtowanie kultury czytelniczej- co warto czytać?, jak poszukiwać?, jak czytać z korzyścią?
- organizowanie form pracy kulturalnej, rozrywki i rekreacji
- uzupełnienie działalności innych rodz. Bibliotek
- popularyzacja zbiorów i usług w środowisku- stosowanie marketingu, promowanie swego działania

4. Zadania bibliotek fachowych:

- gromadzenie i udostępnianie materiałów bibliotecznych zgodnie z profilem zakładu pracy
- działalność inf. W tym zakresie
- badania potrzeb użytkowników, wychodzenie im naprzeciw
- przysposobienie biblioteczne i informacyjne dla pracowników zakładu, np.: materiały ze szkoleń
- prowadzenie doradztwa dokształcającego i doskonalenia pracowników
- upowszechnienie czytelnictwa literatury fachowej z danego zakresu
- współpraca z innymi bibliotekami

5. Zadania bibliotek naukowych

- warsztat pracy naukowej i dydaktycznej
- pomoc w kształceniu studentów, kadry naukowej
- praca naukowo- badawcza w zakresie bibliologii, bibliotekoznawstwa i informacji naukowej

6. Zadania bibliotek narodowych

- gromadzenie, archiwizowanie, przechowywanie poloników „dla potomności”
- informowanie o zbiorach- publikowanie bibliografii, tworzenie systemu informowania o zbiorach
- centralny ośrodek normalizacji- ustalanie przepisów normalizujących pracę bibliotek w całym kraju

- aktywny udział w kreowaniu koncepcji i polityki bibliotecznej w kraju, tworzenie sieci bibliotek

7. Zadania bibliotek centralnych

- gromadzą zbiory z jednej dziedziny lub jednolite pod względem formy, np. Centralna Biblioteka
Rolnicza, centralna Biblioteka dla Niewidomych
- gromadzenie i udostępnianie zbiorów
- ośrodek centralny sieci bibliotek danego typu- jednolity system informacyjny dla tych
bibliotek(sieci)
- współpraca z bibliotekami sieci i innymi placówkami

8. Zadania bibliotek specjalnych( biblioteki naukowe gromadzące materiały z określonej

dziedziny wiedzy lub w określonej formie; biblioteki instytutów naukowych, towarzystw,
parlamentów, teatralne, wojskowe, uczelniane, muzyczne);

- zadania tak jak w innych
+ dokumentowanie, upowszechnianie działalności instytucji macierzystej

9. Zadania bibliotek głównych szkół wyższych(naukowe o charakterze powszechnym;

centralnych w sieci biblioteczno- informacyjnej uczelni):

- zadania tak jak w innych
+ szkolenia pracowników zatrudnionych w sieci, studentów
- dokumentowanie i upowszechnianie dorobku naukowego uczelni.

Pytanie 14. Rozwój idei współpracy bibliotek.
1. idea współpracy bibliotek ( II poł. XIXw.)



Wzrost liczby zbiorów różnych zbiorów różnych typów



Wzrost liczby użytkowników o różnych zapotrzebowaniach,



Wzrost roli bibliotek w różnych dziedzinach nauki, techniki, gospodarki, oświaty,



JEDNA BIBLIOTEKA NIE MOŻE GROMADZIC WSZYSTKIEGO

2. Nukat- narodowy uniwersalny katalog centralny; jest to dostępna w Internecie kompletna baza
rekordów bibliotecznych. Jego początki to lata 90-te, ale od 2002r jest pod obecną nazwą! Biblioteki
w Nukacie mogą funkcjonować jako: - użytkownicy,
- pełnoprawny członek- korzysta i współtworzy,

Pytanie 15. Zakres współpracy bibliotek, jej cele, zasięg i warunki efektywności.
1. Współpraca bibliotek- współdziałanie szeregu bibliotek w różnych zakresach działalności
bibliotecznej:
- Gromadzenia:



Specjalizacja w procesie gromadzenia( np. gromadzenie z określonej dziedziny),



Wymiana materiałów bibliotecznych,

- opracowania:



Wspólne katalogowanie,



Tworzenie katalogów centralnych



Tworzenie/ ulepszanie katalogów zautomatyzowanych,



Katalogowanie materiałów bibliotecznych w trakcie procesu wydawniczego ( CIP- cataloging
in publication)

- przechowywania:



Tworzenie bibliotek składowych



Organizowanie wspólnych ośrodków konserwacji i higieny zbiorów

- udostępniania:



Wypożyczenia międzybiblioteczne,



Reprografia wypożyczonych materiałów,



Stosowanie jednolitych rewersów,

- działalność informacyjna:



Wymian inf. Bibliotecznych, bibliograficznych i faktograficznych,



Przygotowanie wspólnych informatorów, przewodników, bibliografii i prospektów,



Wymiana materiałów informacyjnych,

- inne sfery współpracy:



Praca naukowa,



Praca dydaktyczna,



Dokształcanie i doskonalenie zawodowe pracowników,



Wprowadzanie i użytkowanie nowych urządzeń, sprzętu i oprogramowania komputerowego,



Działalność wydawnicza,



Propaganda biblioteczna, działania marketingowe.

2. Cele współpracy- doskonalenie usług bibliotecznych:



Ekonomika pracy na wszystkich jej etapach,



Racjonalność podejmowanych decyzji,



Poprawa bezpieczeństwa zbiorów,



Jednolitość zastosowanych rozwiązań ( np. w opracowaniu zbiorów),



Sprawność udostępniania,



Aktualność, kompletność inf.,



Atrakcyjność form pracy.

3. Zasięg terytorialny współpracy:



Lokalny(obejmuje jedną miejscowość)



Regionalny.

Pytanie 16. Sieć a system biblioteczny
Sieć biblioteczna- zespół (grupa) jednorodnych bibliotek połączonych więziami organizacyjnymi
(cele, zadania, funkcje sieci) np. sieć bibliotek publicznych.
System biblioteczny (biblioteczno-informacyjny) – zbiór bibliotek powiązanych ze sobą wzajemnie
dla wypełniania określonych zadań.
Różnice między siecią a systemem:



system to zautomatyzowanie działalności biblioteczno- informacyjnej



system, to ściślejsze zespolenie bibliotek

Pytanie 17. Typy bibliotecznych i informacyjnych sieci lub systemów.
Typy sieci lub systemów:



czysty charakter organizacyjny (różne rodzaje ze sobą powiązane) -sieć



o charakterze dziedzinowym np. biblioteki lekarskie i ośrodki medyczne- system



o charakterze funkcjonalnym- do konkretnego zadania. Np. gromadzenia zbiorów, itp. –
system

Pytanie 18. Struktury organizacyjne systemów biblioteczno-informacyjnych
Struktury organizacyjne systemów:



gwiazdowe- centralna w środku i współpracujące wokół niej (korzystają i tworzą centralną)



hierarchiczne- z dołu do góry przechodzą działania biblioteczne



rozdzielcze- wszystkie elementy systemów działają oddzielnie. Komunikują się za pomocą
internetu (najczęściej).

Pytanie 19.Podmioty organizujące sieci i systemy



Organizacje państwowe (rząd, samorząd),



Społeczne (stowarzyszenia, związki, organizacje, instytucje naukowe),



Prywatne (fundacje, zakłady przemysłowe i handlowe, osoby fizyczne)

Pytanie 20. Biblioteki Cyfrowe

Biblioteka cyfrowa (digital library- USA, w Europie biblioteka elektroniczna – electronic library),
to cyfrowe zasoby, opracowane i udostępniane w internecie. Za ich pomocą użytkownik może
wyszukać odpowiednie materiały w zbiorach bibliotek i otrzyma na ekranie ich reprodukcję, np. w
skład Biblioteki Wirtualnej Nauki (http://vls.icm.edu.pl) wchodzą zasoby pełnotekstowych czasopism
elektronicznych. Biblioteka Cyfrowa (www.BibliotekaCyfrowa.pl) Uniwersytetu Wrocławskiego
oferuje dostęp m.in. do zabytków piśmiennictwa i zbiorów edukacyjnych. Jej kolekcja obejmuje
zdigitalizowane zbiory, które ze względu na ich wartość historyczną czy treść stanowią dziedzictwo
kultury europejskiej lub regionalnej. Oryginały poddane procesowi digitalizacji obejmują m.in. książki
(stare druki), rękopisy czy mapy. Uwzględniają też materiały edukacyjne, wystawy.

Cyfrowe kolekcje obejmują Dziedzictwo Kulturowe, gdzie znajdują się kopie szczególnie cennych
zabytków piśmiennictwa przechowywane w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, w
tym np. rękopisów czy inkunabułów.
Digitalizacja dokumentów tradycyjnych na formę cyfrową daje w rezultacie pewien zasób, który może
być umieszczany na 1 lub wielu serwerach.
Biblioteka cyfrowa nie posiada zbiorów w postaci konwencjonalnej, wszystkie dokumenty występują
tylko w postaci elektronicznej. Dostęp do nich zapewniają specjalne urządzenia. Dotyczy to
gromadzonych dzieł jak i katalogów bibliotecznych. Biblioteka może udostępnić swoje zbiory
poprzez sieci. Istnieje więc możliwość dostępu do informacji (wg Michalkiewicza)
Biblioteka wirtualna
Termin istnieje od niedawna w słownikach i encyklopediach, używany w różnych sytuacjach.
Wcześniej mówiono o rzeczywistości wirtualnej (wygenerowany komputerowo świat), wirtualnych
dyskach, wirtualnej pamięci, wirtualnej maszynie- ale były to pojęcie bardziej specjalistyczne.
Biblioteka wirtualna to nie biblioteka zrealizowana w technologii wirtualnej rzeczywistości. Możemy
raczej powiedzieć, że biblioteka tradycyjne ma się tak do wirtualnej jak prawdziwe życie do
rzeczywistości wirtualnej. biblioteka wirtualna jest nierozerwalnie związana z sieciami
komputerowymi.
Niektórzy utożsamiają ja z pewnym rodzajem usługi sieciowej, np. twórcy serwisu Cyber Stacks,
który jest uporządkowanym wg klasyfikacji Biblioteki Kongresu spisem połączeń do zasobów
Internetu.

DEFINICJE:
Każdy uporządkowany wg dowolnych zasad spis połączeń d dowolnych zasobów w Internecie
(matakatalog) w szczególnych przypadkach połączenia prowadzą też do elektronicznych katalogów
bibliotek tradycyjnych
Spis połączeń do zasobów sieciowych, pod warunkiem, że jest on opracowany wg reguł stosowanych
w bibliotekarstwie (Radwański)
Mówimy o bibliotece „bez ścian” - wirtualnej gdy:
Ma cechy biblioteki elektronicznej
Posługuje się siecią telekomunikacyjną
Posiada odpowiedni interfejs (łatwość porozumiewania się użytkownika z komputerem)

Przydatność bibliotek wirtualnych dla humanistów:
http://monika.uiv.gda.pl/~literat/books.html

Powstaje we współpracy z UNESCO w ramach międzynarodowego projektu Biblioteka Wirtualna
Klasycznych Tekstów Literackich Świata

Polska Biblioteka Wirtualna Nauk Przyrodniczych:
http://przyrbwn.icm.edu.pl

Biblioteka Wirtualna Nauki – system sieciowego udostępniania naukowych baz danych
http://vls.icm.edu.pl

Pytanie 21. Podstawy prawne działalności różnych typów bibliotek
1. Ustawy ogólne:
- dekret z dnia 17.04.1946 o bibliotekach i opiece nad zbiorami bibliotecznymi
- ustawa z dnia 9.04 1963 o bibliotekach (społeczne, domowe, publiczne, prywatne)
- ustawa z dnia 27. 06. 1997 o bibliotekach
2. Inne:
- rozporządzenie ministra kultury i sztuki z dnia 24. 11.1998 ( narodowy zasób biblioteczny, jak
powinien być tworzony)
- rozporządzenie ministra kultury i sztuki z dnia 15.03.1998- Krajowa Rada Biblioteczna
3. Biblioteki w Polsce, organizacja i działalność
a) publiczne

- finansowane przez ciała rządowe z pieniędzy publicznych
- ich działalność reguluje ustawa z 1997 roku
b) naukowe
- uwzględnione w ustawie o bibliotekach
- rozporządzenie ministra kultury i sztuki z dnia 9.03.1998 w sprawie zasad i trybu zaliczania bibliotek
do bibliotek naukowych oraz ustalania ich wykazu (prowadzi go Biblioteka Narodowa)
c) pedagogiczne
- istnieją tylko w Polsce
- ustawa z dnia 27. 06. 1997 o bibliotekach
- ustawa z dnia 07.09.1991 o systemie oświaty
- rozporządzenie ministra edukacji narodowej i sportu z dnia 29.04.2003 (Działalność bibliotek
pedagogicznych w Polsce. Statut.)
- może pełnić role biblioteki publicznej
d) szkolne
- ustawa z dnia 07.09.1991 o systemie oświaty
- ustawa z dnia 27. 06. 1997 o bibliotekach
- statut
Biblioteki specjalnych grup użytkowych
a) wojskowe
- podstawa prawna z dnia 06.02. 2003
- są tam materiały, których udostępnianie jest ograniczone
b) zakładów karnych
- rozporządzenie ministra sprawiedliwości z dnia 20.12.1999
c) biblioteki zakładów opieki zdrowotnej i społecznej
- rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 26.11.2005
28. Warsztat gromadzenia zbiorów – składniki

1. Kartoteki:

-dezyderatów
-zakupu
-nowości
-kontynualiów (wyd. seryjne, wielotomowe)
-dekompletów (brakujące numery czasopism)
-lektur szkolnych
-adresowa
Kartoteki prowadzone są ręcznie lub w komputerze. Każda kartoteka musi mieć wyraźne
przeznaczenie i uzasadnienie prowadzenia.

2. Katalog centralny sieci bibliotek

Pytanie 25. Sposoby gromadzenia zbiorów i formy ich pozyskiwania



- zakup (księgarnie, antykwariaty, aukcje, prenumerata, specjalne ośrodki pośrednictwa
zakupu materiałów zagranicznych). Jest to podstawowy sposób gromadzenia zbiorów w
bibliotekach nie otrzymujących egzemplarza obowiązkowego.



- wymiana - podlegają jej głównie: druki zbędne, dublety, wydawnictwa własne.



Wymiana krajowa - głównie biblioteki naukowe, udostępniają sobie katalogi druków
zbędnych.



Wymiana zagraniczna – jest regulowana przepisami prawnymi. Po II wojnie światowej zajęło
się nią UNESCO.



Nie może ona zastępować kupna tylko je uzupełniać!



- dary - pojedynczo lub w większych zespołach (np. legat). Są cenne, jeśli składają się
z dokumentów trudnych do zdobycia. Jeżeli nie są potrzebne pomnażają dublety
i sprawiają kłopot (lepiej ich nie przyjmować). Najlepiej posiadać prawo
do swobodnego dysponowania darami. Selekcji nie poddaje się darów będących spuścizną
„wielkich” ludzi.



- egzemplarz obowiązkowy - nieodpłatnie dostarczany upoważnionym bibliotekom



- depozyt - zbiór książek przekazanych bibliotece z pewnymi ograniczeniami ich
użytkowania.



Depozyt czasowy - na czas określony



Depozyt wieczysty (bezterminowy) - depozytor zastrzega sobie prawo zachowania własności,
powinien zawierać zasady udostępniania, nie może mieć znaku biblioteki, oddzielnie
magazynowany i udostępniany.



- zwroty za książkę zgubioną, zniszczoną



- publikacje własne (biblioteki lub instytucji)



kserokopie,

mikrofilmy

wykonane

przez

bibliotekę

Pytanie26. Odpowiedzialność za gromadzenie zbiorów



- dyrektor biblioteki (szef)



- kierownik



- kierownik działu gromadzenia (jeśli biblioteka posiada taki dział)



- komisje doradcze (specjaliści zajmujący się doradzaniem w gromadzeniu zbiorów)

Pytanie 27. Źródła informacji o zbiorach – rodzaje, przykłady, ocena przydatności



- źródła fachowe



- antykwariaty



- informacja wydawnicza: katalogi, spisy książek (trzeba ją sprawdzić szczególnie
w przypadku mało znanych wydawnictw)



- informacja księgarska (księgarnie)



- informacja aukcyjna



- informacje z mediów



- oferty prenumeraty



- przegląd nowości wydawniczych (egzemplarze pokazowe)



- autopsja (wizyty w księgarniach, na targach, kiermaszach)

Pytanie 28. Warsztat gromadzenia zbiorów – składniki

1) Kartoteki:

-dezyderatów
-zakupu
-nowości
-kontynualiów (wyd. seryjne, wielotomowe)
-dekompletów (brakujące numery czasopism)
-lektur szkolnych
-adresowa

Kartoteki prowadzone są ręcznie lub w komputerze. Każda kartoteka musi mieć wyraźne
przeznaczenie i uzasadnienie prowadzenia.

2) Katalog centralny sieci bibliotek

Pytanie31. Dary i depozyty dla bibliotek – definicje, sposób postępowania



Depozyt – księgozbiór lub kolekcja oddana bibliotece na przechowanie lub do użytkowania na
uzgodnionych warunkach z zachowaniem praw własności deponenta



Depozyt czasowy – złożony bibliotece na mniej lub bardziej określony czas np. data śmierci
właściciela depozytu



Depozyt wieczysty – prawie równoznaczny z darem, zachowuje tytuł własności deponenta z
ewentualnymi zastrzeżeniami co do przechowywania, opracowania i udostępniania
zdeponowanego zbioru ( w kodeksie zobowiązań są też zawarte warunki stawiane przez
bibliotekę, w tym często pierwokup)



Ewidencja depozytów – oddzielna ewidencja bez znaków własnościowych biblioteki



Dary – Biblioteka może przyjąć tylko to. Co jest jej potrzebne (trzeba sprawdzić tytuły, stan
książek)

Pytanie 32. Obowiązkowe egzemplarze biblioteczne – podstawy prawne, idea, instytucje.



Ustawa Sejmu RP z 07.11.1996 r. (wcześniej kwestie te regulowały zarządzenia Ministra
Kultury).



Każdy wydawca musi egz. Obowiązkowy z nakładu wysyłać do określonych bibliotek.



Biblioteka Narodowa, Biblioteka Jagiellońska – dostaje egzemplarz obowiązkowy pełny,
każdą wydaną książkę w 2 egzemplarzu, drugi egzemplarz podlega archiwizacji wieczystej



Rozporządzenie MK i S z 06.03.1997 r. w sprawie wykazu bibliotek uprawnionych do
otrzymywania egz.ob. poszczególnych rodzajów publikacji oraz zasad i trybu ich
przekazywania.



Ograniczony egz. Ob. Mają:



Biblioteki Uniwersyteckie – im. Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Łódzkiego, im. M.
Kopernika w Toruniu, im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Warszawskiego, Wrocławskiego



Biblioteka Śląska w Katowicach, Biblioteka Publiczna m.st.Warszawy, Książnica Pomorska w
Szczecinie.



Książnica Podlaska w Białymstoku jest zobowiązana przekazywać publikacje o tematyce
regionalnej właściwym bibliotekom opracowującym bibliografię regionalną.



Początkowo były zobowiązane do archiwizowania przez 50 lat od 1999r. egz. Ob. Nie
odpowiadające profilowi ich zbiorów mogą być przez nie przekazywane nieodpłatnie
bibliotekom wchodzącym w skład ogólnokrajowej sieci bibliotecznej.



Filmoteka Narodowa w Warszawie dostaje po 1 kopii filmu kinowego i TV.



Biblioteka Sejmowa otrzymuje po 1 egzm.ob. dzienników urzędowych organów administracji
rządowej.

Pytanie 33. Specjalizacja zbiorów bibliotecznych – podstawy prawne, idea, instytucje.



Zarządzenie Ministrów Kultury i Sztuki, Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki oraz
Sekretarza Naukowego PAN y 26.04.1979 r. Centralne biblioteki dyiedyinowe oray biblioteki
y nimi współpracujące.



Sposoby gromadzenia zbiorow



- zakup – w księgarniach, antykwariatach, aukcji, prenumerata, specjalne osrodki
pośredniczące w zakupie mat. Zagranicznych



- wymiana – krajowa i zagraniczna, dot. GL. Bibliotek naukowych



- egz. Obowiązkowy



- depozyty – czasowe i wieczyste



- zwroty za ksiazki zagubione, zniszczone



- publikacje wlasne biblioteki lub danej instytucji



- kserokopie, mikrofilmy wykonane przez biblioteke



Za gromadzenie zbiorow odpowiedzialny jest



- dyr., kierownik bibliot.



- kierownik dzialu gromadzenia, jeśli Biblioteka ma taki dzial



- komisje doradcze – zespoly specjalistow, zajmujące się doradzaniem w gromadzeniu
zbiorow



Informacja o zbiorach



- aktywizatorom mowimy NIE



- informacja wydawnicza trzeba ja sprawdzic, szczególnie w przypadku malo znanych
wydawnictw



- inf. ksiegarska



-inf. aukcyjna



- oferty prenumeraty



- przegląd nowości wydawniczych, egy. Sygnalne przysylane do bibliot.

- autopsja – wizyty w księgarniach, na targach, kiermaszach

Pytanie 34. Teoria gromadzenia zbiorów w nauce o bibliotece – zagadnienia badawcze



Obejmuje takie zagadnienia jak:



- pojęcie gromadzenia zbiorów



- rola gromadzenia w ogólnych procesach bibliotecznych



- analiza polityki gromadzenia zbiorów (ustalenie zasad i środków realizacji zbiorów



bibliotecznych informacji)



- ustalenie zasad gromadzenia zbiorów



- procedury i czynności w gromadzeniu zbiorów na tle naukowej organizacji pracy



- właściwości bazy danych dotyczącej procesu gromadzenia



- rola i miejsce publikacji elektronicznych w procesie gromadzenia



W Bibliotece Uniwersyteckiej pracownicy sami napisali sobie program gromadzenia
zbiorów.



Pytanie 35. Zasady procesu gromadzenia zbiorów



Wypracowane dotychczas przez teorię gromadzenia zbiorów



- zasada określonego profilu tematycznego (treściwego) przypisanego bibliotece



i przydatnego jej użytkownikom



- zasada pionowej (kompletności w zakresie przyjętej tematyki) i poziomej (wszelki formy



materiałów z danego zakresu) kompletności zbiorów



- zasada trwałości i aktualności zbiorów (publikacje, które nadają się do biblioteki,



przetrwają, sprawdzone, pewne publikacje)



- zasada dostosowania zbiorów i ich poziomów do zapotrzebowania i możliwości



użytkowników



- zasada planowego gromadzenia zbiorów (tematycznego, ilościowego)



- zasada zwiększania łatwości dostępu i wykorzystywania zbiorów przez użytkowników
drogą



naukowej organizacji pracy biblioteki



- zasada dopuszczonego zakresu udostępniania zbiorów (np. ograniczamy dostęp do



materiałów bardzo cennych, unikatowych, poufnych, tajnych, itp.)

Pytanie 36. Czynniki warunkujące dobór nowych nabytków



- wartośd informacyjna potencjalnych wpływów (kiedy wybieramy między dwiema



książkami)



- reputacja autora i oficyny wydawniczej



- możliwości budżetu bibliotecznego



- miejsce magazynowe



- dostępnośd gotowych opisów bibliograficznych?



- zastosowanie w polityce gromadzenia zbiorów modeli decyzji wspomaganych

komputerowo

Pytanie 37 Selekcja zbiorów – standardy światowe i zastosowanie w praktyce bibliotekarskiej



standardy dotyczące selekcji – IFLA



rzadko dokonywany proces w bibliotekach polskich



wycofywanie materiałów na starych nośnikach: mikrofisz, mikrofilmów, przeźroczy, taśm
magnetofonowych



przyrost zbiorów dominuje nad selekcją (problemy lokalowe)

selekcja napływających zbiorów

Pytanie 38. Organizacja pracy działu gromadzenia zbiorów
Jednym z etapów tworzenia zbiorów jest ich gromadzenie. Jest to nabywanie, sztuka
kompletowania zbiorów ( nabywanie nowych materiałów, uzupełnianie luk w kolekcji).
O tym, jak pracuje dział gromadzenia decyduje wiele czynników, w tym

m.in

. typ biblioteki, jej

wielkość, wewnętrzna organizacja, pozycja w zewnętrznych strukturach. Zakres obowiązków też
bywa różny.
Do zadań pracowników działu gromadzenia w takiej bibliotece należy:



zbieranie informacji o nowościach wydawniczych i przekazywanie ich zainteresowanym
działom



typowanie do zamówienia pozycji zgodnych z profilem gromadzenia biblioteki



sprawdzanie poprawności opisu pozycji zamawianych przez inne działy (dezyderatów)



kierowanie zamówień do wybranych dostawców lub dokonywanie bezpośrednich zakupów w
księgarniach



czuwanie nad realizacją zamówień



prowadzenie rozliczeń z dostawcami

Kolejno wykonywane są następujące czynności:



zorganizowanie odpowiedniego warsztatu

 księgozbiór podręczny
 kartoteki (które prowadzi biblioteka)
 dostęp do katalogu( dziś najczęściej centralnego)
 kartoteki zakupu – adnotowane opisy bibliograficzne materiałów do nabycia



kartoteka dezyderatów (kto zgłosił dezyderat, jaka książka)



dokonanie zamówienia (wcześniej sprawdzenie czy książka jest w bibliotece, jeśli tak, to jakie
wydanie i czy w wystarczającej ilości egzemplarzy)



ułożyć dezyderatki ( życzenia kadry np. nauczycielskiej) w kartotekę zamówień
(alfabetycznie)



odbiór faktur przy zakupie



ewidencja wstępna



oznakowanie książek, selekcja na te, które mają być majątkiem biblioteki i te które nie zostaną
przyjęte

Pytanie 39. Etapy postępowania z nową książką.

sprawdzić stan zakupów z rachunkiem

opieczętować odwrocie karty tytułowej, wybranej na końcu

opisać rachunek i nadać nr. Dowodu wpływu

wpisać do rejestru przybytków ( data, nr , kwota )

wyjąc kartę z kartoteki książek zamówionych

wpisać znak inwentarza i sygnaturę

Po klasyfikacji:
-

katalogowanie

opracowanie techniczne

wpisanie karty katalogowej

umieszczenie ks. Na półce

w przypadku zautomatyzowania procesu opracowania- wypełnienie formularza wpływu
powoduje zapis ewidencyjny wszystkich katalogów

Pytanie 40. Podstawy prawne ewidencji bibliotecznej.



Zagadnienie ewidencji bibliotecznej reguluje Rozporządzenie ministra kultury i dziedzictwa

narodowego z dnia 5 listopada 1999 w sprawie zasad ewidencji materiałów bibliotecznych. Weszło
ono w życie 1 stycznia 2000 roku, zastępując jednocześnie instrukcję z roku 1984. Unowocześnienie
zostało wymuszone przez zmiany zmiany w przepisach finansowych oraz coraz powszechniejszą
komputeryzację.



Każda ewidencja powinna umożliwiać szybką identyfikację materiałów, pokazywać stan

ilościowy i wartościowy zbiorów (w tym zmiany), ułatwić zabezpieczanie zbiorów oraz stanowić
podstawę do planowania prac bibliotecznych i sprawozdań



Każda ewidencja musi obejmować sumaryczną i szczegółową ewidencję wpływów

(przybliżoną bądź planowaną), ewidencję ubytków łącznie z finansowym podliczeniem ubytkó.



Dla wydawnictw zwartych jednostką ewidencyjną jest wolumen stanowiący podstawę do

sporządzania wpływów i ubytków.



W księdze ewidencyjnej wpisy powinny następować w kolejności wpływu do biblioteki, w

każdej pozycji inwentarza wpisujemy tylko jeden wolumen. Wpisany musi być czytelnie w sposób
umożliwiający szybką identyfikację



W księdze należy pisać czarnym lub niebieskim długopisem, pomyłki powinny być

przekreślane (nie wolno zaklejać ani zeskrobywać), a poprawki naniesione zawsze czerwonym
długopisem muszą zostać podpisane, w miejsce ubytku nigdy nie wpisujemy nowych pozycji. W
księdze można stosować znaki powtórzenia w tytule i wydawcy.



Księgi nie wolno przepisywać. Odstępstwo od tej sytuacji może nastąpić jedynie w

określonych przypadkach. Wśród nich są następujące reorganizacje biblioteki (takie jak podział),
ilość ubytków przekroczy 50% ogółu zapisanych pozycji, inwentarz uległ całkowitemu lub
częściowemu zniszczeniu lub gdy inwentarz był prowadzony w sposób niewłaściwy, co mogłoby
doprowadzić do kłopotów z identyfikacją pozycji.



Dopuszcza się księgi inwentarzowe drukowane jednak musi ona spełniać wszelkie cechy ksiąg

tradycyjnych. Drukowana musi być nie rzadziej niż raz w roku.



Dowodami wpływu są rachunki i faktury, wykazy materiałów przekazanych, kopie

potwierdzenia odbioru darów, protokoły ubytków oraz korespondencja dotycząca przybytków.

Pytanie 41. Rola ewidencji bibliotecznej. Jej etapy i funkcje.

Ewidencja zbiorów - zespół czynności administracyjno-bibliotekarskich, których zadaniem jest
ujawnienie (wykazanie) zbiorów do celów kontrolnych i statystycznych przez ich rejestrację
prowadzoną według określonych przepisów lub według ustalonych i przyjętych w bibliotece
sposobów.
Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego. Wrocław 1976, s. 124.

Ewidencja obejmuje wpływy oraz ubytki zasobów bibliotecznych. Jej celem jest również:



ustalenie wielkości księgozbioru oraz jego kontrolę i zachodzące zmiany;



śledzenie powiększania się zbiorów z ustaleniem ich pochodzenia;



ustalenie wartości oraz źródeł pochodzenia wydatków związanych z gromadzeniem

zbiorów;



rejestrowanie ubytków oraz ustalanie ich przyczyn;



śledzenie zmian w strukturze zbiorów.

W bibliotekach stosuje się:



Sumaryczną (wstępną) ewidencję wpływów polegającą na ujęciu całych partii

wpływających do biblioteki materiałów bez względu na źródło wpływu;
– polega ona na wstępnym zaewidencjonowaniu wpływających do biblioteki grup

materiałów objętych jednym dowodem wpływu, bez względu na źródło wpływu;

– nie obejmuje poszczególnych części (zeszytów) wydawnictw ciągłych

prenumerowanych na bieżąco (są one rejestrowane na kartach akcesyjnych
czasopism);

– podstawę prowadzenia sumarycznej ewidencji wpływów stanowią dowody wpływu,

np. rachunki;

– do prowadzenia sumarycznej ewidencji wpływów służy rejestr przybytków;
– dowód wpływu i wpisana do rejestru przybytków grupa jednostek ewidencyjnych

materiałów bibliotecznych muszą być opatrzone numerem akcesji (numerem
bieżącym rejestru przybytków) lub innymi numerami ewidencyjnymi, które wskazują
na wzajemne powiązanie;

– akcesja czasopism: ewidencję prenumerowanych na bieżąco czasopism

(poszczególnych części, zeszytów, numerów itp.) najlepiej prowadzić na specjalnych
kartach, przeznaczonych dla poszczególnych wydawnictw ciągłych (tygodników,
dwutygodników, miesięczników itd.). Ten sposób ewidencji ułatwia kontrolę
wpływających do biblioteki poszczególnych części czasopism (np. pozwala na szybką
reklamację, jeśli brakuje pewnych części).Po skompletowaniu i oprawieniu całego
rocznika (brakujące części należy uzupełnić) danego tytułu czasopisma
przeznaczonego do dłuższego przechowywania w bibliotece należy dokonać wpisu
danego tytułu do księgi inwentarzowej (w przypadku tytułów bardzo cennych i
ważnych dla biblioteki dopuszcza się inwentaryzowanie jednostek niekompletnych).



Szczegółową (jednostkową) ewidencję wpływów polegającą na oddzielnym

zarejestrowaniu każdego wpływającego do biblioteki dokumentu.
– prowadzi się ją w księdze inwentarzowej, która stanowi podstawowy dokument

stwierdzający stan liczbowy i wartościowy zbiorów danej biblioteki,

– ten rodzaj ewidencji obowiązuje wszystkie biblioteki,
– podlegają jej wszystkie rodzaje materiałów, które „na stałe” będą włączone do

zbiorów biblioteki;

– Ewidencja uproszczona – podlegają jej materiały o krótkim okresie użytkowania,

wymagające stałej aktualizacji, gromadzone w większej liczbie egzemplarzy, np.
skrypty i podręczniki. Dla tej grupy materiałów zaleca się prowadzenie oddzielnej
księgi inwentarzowej.



Szczegółową i sumaryczną ewidencję ubytków, której celem jest ujęcie najpierw

poszczególnych brakujących dokumentów z późniejszym ich ujęciem zbiorczym:
– ile materiałów ubyło, jakie dokumenty ubyły, jaka była przyczyna powstałych

ubytków, wartość powstałych ubytków;

– sumaryczną ewidencję ubytków prowadzi się w rejestrze ubytków.



Ewidencję finansowo-księgową wpływów i ubytków:

– jej celem jest ustalenie stanu ilościowego i wartości zgromadzonego zbioru z

uwzględnieniem zachodzących zmian (wpływów i ubytków);

– wszystkie wpływy i ubytki ujmuje się na podstawie rzeczywistych kosztów nabycia

(również na podstawie kwot stanowiących przedpłaty oraz rachunków za materiały
zapłacone, a które wpływają do biblioteki w miarę ukazywania się ich), a w wypadku
materiałów otrzymanych bezpłatnie - według bieżącej, szacunkowej wartości
ustalanej na podstawie komisyjnej wyceny zatwierdzonej przez kierownika biblioteki;

do wartości materiałów bibliotecznych nie wlicza się wydatków przeznaczonych na: oprawę i
konserwację; prenumeratę i zakup czasopism (kwoty te powinny być księgowane po otrzymaniu
rachunków);

Pytanie 42. Zasady prowadzenia dokumentów ewidencyjnych.
Rejestr przybytków służy do prowadzenia sumarycznej ewidencji wpływów. W zależności od
wielkości rocznej liczby wpływów oraz od liczby wpływów z poszczególnych źródeł (np. kupna,
wymiany, daru) biblioteka prowadzi jeden rejestr przybytków wspólny dla wszystkich rodzajów
wpływów lub odrębny rejestr dla każdego rodzaju wpływu. Wpływy w obrębie każdego roku
odnotowuje się oddzielnie, czyli rozpoczynając numerację od "1". Na koniec danego roku
kalendarzowego sumuje się wszystkie pozycje, a nowy rok rozpoczyna się ponownie od pozycji "1".
Biblioteka może nie ewidencjonować materiałów wykorzystywanych na bieżąco (o krótkotrwałej
wartości merytorycznej, np. dzienników, cenników, katalogów, prospektów przemysłowo-handlowych
itp.). Dowód wpływu i wpisana do rejestru przybytków grupa jednostek ewidencyjnych materiałów
bibliotecznych muszą być opatrzone numerem akcesji (numerem bieżącym rejestru przybytków) lub
innymi numerami ewidencyjnymi, które wskazują na wzajemne powiązanie. Z tak opisanych
dowodów wpływu należy sporządzić kopie, które należy przechowywać w bibliotece, w osobnych
segregatorach uszeregowane według numerów bieżących rejestru przybytków w obrębie danego roku.
Oryginały dowodów wpływu należy natomiast przekazać do księgowości, gdzie będą podstawą
ewidencji finansowo-księgowej.
Księga inwentarzowa służy do prowadzenia ewidencji szczegółowej wpływów. Jest to dokument,
który stwierdza stan liczbowy i wartościowy zbiorów bibliotecznych. Składa się z oprawionego
zespołu kart ponumerowanych i przesznurowanych, opatrzonego na końcu pieczęcią. Zapisy
wpływów musza być dokonane w sposób umożliwiający identyfikacje poszczególnych materiałów.
Dla poszczególnych rodzajów zbiorów bibliotecznych powinna być prowadzona oddzielna księga
inwentarzowa:



inwentarz książek i oprawnych czasopism (odrębny inwentarz czasopism może być
prowadzony, jeżeli biblioteka gromadzi wiele tytułów czasopism);



inwentarz podręczników i skryptów;



inwentarz zbiorów specjalnych (jeżeli w ciągu roku do biblioteki wpływa więcej niż 50
jednostek każdego typu zbiorów, można je ewidencjonować w odrębnych księgach
inwentarzowych, każdy inwentarz opisując, np. "Inwentarz kaset wideo" oraz wprowadzając
dla poszczególnych rodzajów zbiorów odpowiednie oznaczenie literowe, np. KW - kasety
wideo).

Po zapełnieniu pierwszej księgi inwentarzowej zakłada się następną, kontynuując numerację
wpisywanych pozycji i zachowując wszystkie zasady dotyczące prowadzenia ksiąg inwentarzowych.
Ksiąg inwentarzowych nie wolno przepisywać z wyjątkiem uzasadnionych sytuacji, np. gdy następuje
reorganizacja biblioteki (podział na dwie odrębne placówki, a w związku z tym podział księgozbioru).

Specjalnemu rodzajowi ewidencji, a właściwie kontroli wpływów służą tzw. karty akcesyjne, na
których zapisuje się wpływy poszczególnych części wydawnictw periodycznych.
Ewidencję szczegółową ubytków stanowią protokoły ubytków. Sporządza się je oddzielnie dla
każdej grupy materiałów wyłączonych ze zbiorów z określonej przyczyny. W protokołach tych musi
być wyszczególniona każda wycofana jednostka. Dowody ubytków sporządza się w dwóch
egzemplarzach, z których jeden przekazany zostaje (po przeprowadzeniu go przez rejestr ubytków) do
księgowości, a drugi pozostaje w aktach komórki prowadzącej ewidencję zbiorów. W przypadku
zagubienia przez czytelnika książki i przekazania bibliotece w formie ekwiwalentu innego
wydawnictwa, protokół ubytku sporządza się w trzech egzemplarzach, ponieważ stanowi on
dodatkowo dowód wpływu przyjętej od czytelnika książki.

Ewidencję sumaryczna ubytków prowadzi się w specjalnej księdze zwanej rejestrem ubytków.
Rejestr ten powinien być opatrzony pieczęcią i podpisem, podobnie jak księga inwentarzowa. W
rejestrze dokonuje się zapisów sumarycznych, tzn. w każdej pozycji wpisuje się grupę materiałów
objętych jednym dowodem ubytku. Protokoły ubytków stanowiące podstawę wpisów do rejestru,
przechowuje się w kolejności numerów nadanych w obrębie roku. Dla materiałów bibliotecznych,
objętych szczegółowa ewidencja prowadzoną w sposób uproszczony, stosuje się także uproszczoną
ewidencję ubytków. Nie prowadzi się dla nich rejestru ubytków.
W ustalonych terminach, ale nie rzadziej niż raz w roku, dział prowadzący szczegółową ewidencje
materiałów bibliotecznych sporządza dla komórki finansowej zestawienie materiałów bibliotecznych
zainwentaryzowanych w danym okresie, podając ich liczbę i wartość (nie uwzględnia się w nim
materiałów inwentaryzowanych w sposób uproszczony).
Podobnie dział prowadzący ewidencję ubytków przekazuje komórce finansowej zestawienie ubytków,
podając liczbę i wartość materiałów wpisanych do rejestru ubytków w danym okresie (tutaj także nie
uwzględnia się materiałów inwentaryzowanych w sposób uproszczony).

Pytanie 43. Sposoby przeprowadzenia skontrum – rodzaje
i etapy. Wady i zalety różnych sposobów

Skontrum (szokntrum, wł. scontare = spotykać, znaleźć) – sprawdzenie zbiorów bibliotecznych z
księgami inwentarzowymi. Skontrum może być pełne lub częściowe, doraźne lub prowadzone stale.
W małych bibliotekach postuluje się skontrum co roku, w wielkich odstąpiono od corocznej kontroli.
Brakujące dok. sprawdza się z dokumentacją biblioteczną (superskontrum) a ostatecznie stwierdzone
braki są wpisywane do protokołu, do księgi ubytków, odnotowywane w inwentarzu i na kartach
katalogów, jeśli biblioteka nie wyłącza kart dzieł zagubionych. Skontrum pomaga znaleźć dzieła
przestawione lub przeniesione do innych pomieszczeń, dzięki temu oddaje duże usługi przy sprawnym
udostępnianiu zbiorów.
Żródło: EWOK
Skontrum zbiorów bibliotecznych jest czynnością żmudną i niekorzystną dla działalności biblioteki
(uniemożliwia udostępnianie zbiorów i pracę pedagogiczną), ale konieczną i pożyteczną. Przy okazji
przeprowadzania kontroli można przejrzeć dokładnie zbiory i przeprowadzić ich selekcję - wycofać
materiały zużyte, zniszczone, przestarzałe, nieaktualne, a także odłożyć dokumenty wymagające
oprawy i naprawienia. Pozwala również na zorientowanie się, czy zbiory giną z winy nieuczciwych
czytelników, czy niewłaściwego zabezpieczenia przed kradzieżą.
Częstotliwość przeprowadzania skontrum:



co najmniej raz na pięć lat - w bibliotekach z wolnym dostępem do półek;

co najmniej raz na 10 lat - w bibliotekach o innym systemie udostępniania (np.
zamknięty magazyn), których zbiory nie przekraczają 100 tys. jednostek
ewidencyjnych;

w sposób ciągły - w bibliotekach o innym systemie udostępniania (np. zamknięty
magazyn), których zbiory przekraczają 100 tys. jednostek ewidencyjnych.

Niezależnie od przyjętych terminów, skontrum przeprowadza się:



gdy następuje zmiana na stanowisku bibliotekarza;

w razie wypadków losowych: kradzieży, pożaru itp. - w takim wypadku można
przeprowadzić skontrum wyrywkowe, czyli kontrolę części zbiorów, które zostały
zagrożone lub tych które są wyjątkowo cenne).

Kontrolę zbiorów przeprowadza specjalna komisja skontrowa. Powołuje ją, w zależności od stopnia
organizacyjnego biblioteki, dyrektor lub kierownik. Członków komisji wybiera się spośród
pracowników biblioteki; jej przewodniczącym nie może być pracownik księgowości ani osoba
odpowiedzialna za zbiory. Zadania komisji skontrowej:

kontrola i ustalenie rzeczywistego stanu zbiorów - ilościowego i wartościowego.
(porównanie zapisów w księgach inwentarzowych ze stanem rzeczywistym, z tym, co
stoi na półkach, jest wypożyczone, w introligatorni itp.;

sporządzenie w dwóch egzemplarzach protokołu, który powinien zawierać:

wnioski w sprawie nieodnalezionych materiałów bibliotecznych wraz z ich
uzasadnieniem;

określenie wartości nieodnalezionych materiałów;



do protokołu powinny być dołączone:

wykaz braków

względnych (braki, których odnalezienie jest prawdopodobne);

wykaz braków bezwzględnych (braki, które przypuszczalnie nie zostaną odnalezione;
braki względne nie odnalezione w ciągu dwóch lat);

oraz regulamin komisji.

Wykaz braków bezwzględnych stanowi podstawę wpisu do rejestru ubytków i wykreślenia
poszczególnych pozycji z ksiąg inwentarzowych. Jeśli braki zarejestrowane jako ubytki zostaną
odnalezione, należy je traktować jako nowe wpływy.
Dokumentacja dotycząca kolejnych kontroli zbiorów (protokoły komisji, wykazy braków
względnych i bezwzględnych, arkusze kontrolne) należy przechowywać w oddzielnej teczce w aktach
biblioteki. Do egzemplarza protokołu pozostającego w bibliotece powinny być dołączone arkusze
kontrolne, jeśli były użyte w czasie skontrum.
Przed rozpoczęciem skontrum bibliotekarz odpowiedzialny za zbiory przygotowuje wszystkie
dokumenty do wglądu komisji:



księgi inwentarzowe,



rejestry ubytków,



dowody wypożyczeń kompletów książek,



kartoteki czytelników i kart książek,



spisy książek oddanych do oprawy,

a także porządkuje zbiory na półkach. Stara się również o zwrot wypożyczonych książek.
Sposoby przeprowadzania skontrum:

Skontrum przeprowadzane przy użyciu arkuszy kontrolnych (metoda
tradycyjna);

ponumerowania arkuszy kontrolnych;

ustalenia znaków umownych. Najbardziej przejrzyste znaki to kolorowe kreski
ukośne, np.: czerwona - brak dokumentu, zielona - dokument u czytelnika, niebieska -
dokument na półce;

oznaczenia na arkuszach numerów pominiętych w księdze inwentarzowej (jeżeli
stwierdzono to podczas poprzednich kontroli i podano na końcu księgi
inwentarzowej);

naniesienia ubytków na arkusze kontrolne (na podstawie zapisów dokonanych w
księdze inwentarzowej). Jako ubytek można potraktować jedynie te pozycje w księdze
inwentarzowej, których numer został przekreślony czerwoną ukośną kreską;

sprawdzenie zgodności zapisów na kartach książek (i ewentualnie innych
wypożyczonych dokumentów) i na kartach czytelników oraz naniesienie numerów
wypożyczonych materiałów na arkusze kontrolne;

naniesienie na arkusze kontrolne informacji o książkach i innych dokumentach
przekazanych do pracowni przedmiotowych, introligatorni itp.

kontrola zbiorów znajdujących się w bibliotece przebiega w następujący sposób:
jedna osoba zdejmuje z regału książkę po książce, odczytuje numer inwentarzowy,
nazwisko autora i tytuł książki. Druga osoba sprawdza te dane z zapisem w
inwentarzu i wykreśla umownym znakiem dany numer na arkuszu kontroli. Pierwsza
osoba może dodatkowo przybić pieczątkę o treści, np. "Skontrum 2002" (lub "S '02")
na trzeciej stronie okładki. Jeżeli na półkach znajdują się dokumenty wcześniej
wykreślone z inwentarza, należy je odłożyć w osobnym miejscu, podobnie jak
dokumenty, których dane z nie zgadzają się z danymi z księgi inwentarzowej lub gdy
pod jednym numerem inwentarzowym znajduje się kilka egzemplarzy. Również w
osobne miejsce należy odkładać dokumenty przeznaczone do selekcji lub kasacji
(zniszczone i nieaktualne).Następnie należy podliczyć poszczególne arkusze
kontrolne w pionie i poziomie z uwzględnieniem każdego rodzaju oznaczeń oraz

zsumować dane ze wszystkich arkuszy. Na podstawie uzyskanych wyników należy
sporządzić ewentualne wykazy braków: względnych i bezwzględnych;

ostatnim etapem skontrum jest: sporządzenie wykazów książek przeznaczonych do
selekcji lub kasacji; ponowne zaewidencjonowanie odnalezionych, a wcześniej
skasowanych dokumentów; sporządzenie protokołu kontroli zbiorów bibliotecznych.

Skontrum przeprowadzane przy użyciu katalogu topograficznego (rodzaj
katalogu służbowego, w którym karty uszeregowane są według numerów
inwentarzowych):

przeprowadzenie kontroli przy użyciu katalogu topograficznego jest możliwe, o ile
biblioteka prowadzi ten rodzaj katalogu lub mała liczba zbiorów pozwala na jego
stworzenie przy konsekwentnym uzupełnianiu kart wraz z napływem nowych
dokumentów;

kontrola księgozbioru przy użyciu katalogu topograficznego polega na przekładaniu
kart z katalogu do pudełka (w zależności od sytuacji) podczas przeglądania książek na
półce, pracy z kartoteką czytelników czy wykazami książek, np. przekazanych do
pracowni przedmiotowych: brak dokumentu, na półce, dokument u czytelnika;

następnie czerwonym kolorem (jeśli nie było to robione na bieżąco) przekreśla się
karty dokumentów zagubionych i wpisanych do rejestru ubytków;

karty, które nie zostały przełożone do poszczególnych pudełek - po dodatkowym
skonfrontowaniu z księgami inwentarzowymi - oznaczają braki;

na podstawie uzyskanych wyników należy sporządzić ewentualne wykazy braków:
względnych i bezwzględnych;

ostatnim etapem skontrum jest: sporządzenie wykazów książek przeznaczonych do
selekcji lub kasacji, ponowne zaewidencjonowanie odnalezionych, a wcześniej
skasowanych dokumentów, sporządzenie protokołu kontroli zbiorów bibliotecznych.

Po zakończeniu skontrum, karty należy ponownie poukładać w katalogu według sygnatur i na bieżąco
uzupełniać o nowości.
Metoda tradycyjna pozwala na skontrolowanie większej liczby materiałów dziennie niż przy metodzie
topograficznej. Ta druga może być przeprowadzana tylko w bibliotekach małych lub posiadających
katalog topograficzny.

Źródło: Żmigrodzki;

http://www.vulcan.pl/bibliotekarz/poradnik/skontrum_02.html

http://www.vulcan.pl/bibliotekarz/poradnik/skontrum_01.html

Pytanie 44. Opracowanie formalne – istota, normy,
problemy, automatyzacja. Katalogi formalne – rodzaje,
budowa, funkcje

Opracowanie formalne (katalogowanie) – kompletuje i uporządkowuje wg poszczególnych stref
opisu informacje o cechach wydawniczo-formalnych [dokumentu], pomijając cechy treściowe i
pozwalając na tworzenie różnorodnych katalogów typu formalnego.

Istotą opracowania formalnego dokumentów jest wykonanie ich opisów z autopsji (dok. aktualnie
wydawane), bądź uzupełnienie niepełnych danych (przy wydawnictwach dawnych, zniszczonych lub
niekompletnych; najczęściej przy pomocy bibliografii różnego typu). Opisy powinny być sporządzane
przy zastosowaniu jednolitych zasad. Następnie opisy te uzupełnia się o hasła, porządkuje i tworzy
katalog biblioteczny.

Strefy opisu bibliograficznego książki:

1) tytułu i oznaczenia odpowiedzialności
2) wydania
3) strefa tzw. specjalna (nie ma zastosowania w opisie książek)

4) adresu wydawniczego
5) opisu fizycznego
6) serii
7) uwag
8) ISBN i sposobu uzyskania

Stopnie szczegółowości opisu:
- pierwszy – elementy obowiązkowe, niezbędne dla identyfikacji dokumentu; stosowany często w
wykazach nabytków;
- drugi – wykorzystywany np. w bieżących bibliografiach specjalnych, a także w większości
katalogów bibliotecznych, zawiera elementy obowiązkowe oraz zalecane, które pozwalają na bliższą
charakterystykę dokumentu;
- trzeci – stosowany np. w bibliografii narodowej, zawiera wszystkie elementy opisu.

1934 Przepisy katalogowania w bibliotekach polskich. Cz. 1. Alfabetyczny katalog druków J. Grycza –
pierwsza próba ujednolicenia przepisów dot. zasad opracowania zbiorów.
1946 Skrócone przepisy katalogowania alfabetycznego oprac. przez J. Grycza i W. Borkowską
9-18 X 1961 konferencja IFLA w Paryżu (International Conference on Cataloguing Principles –
ICCP)  uchwalenie „Zasad katalogowania” (tł. na pol. w 1962).
1983 Przepisy katalogowania książek. Cz. 1. Opis bibliograficzny oprac. przez M. Lenartowicz
Źródło: Bibliotekarstwo pod red. Żmigrodzkiego

W Polsce od 1 stycznia 1984 r. obowiązuje opracowana przez Instytut Bibliograficzny Biblioteki
Narodowej norma PN-N-01152 : 1982 Opis bibliograficzny (znowelizowana wersja normy z 1973,
opierająca się na zasadach ISBD, stanowiąca tzw. normę arkuszową).
Arkusz 0

Postanowienia ogólne (obecnie PN-N-01152-0 : 1982)

Arkusz 1

Książki (obecnie PN-N-01152-1 : 1982, uzup. o arkusz A/1 PN-N-01152-A/1 : 1997)

Arkusz 2

Wydawnictwa ciągłe (PN-N-01152-2 : 1997, ustan. przez PKN 8 IV 1997 r.)

Arkusz 3

Dokumenty normalizacyjne – obowiązuje od 1 I 1988 r. (obecnie PN-N-01152-3 :

1987)
Arkusz 4

Dokumenty ikonograficzne

Arkusz 5

Dokumenty kartograficzne (projekt 1995 r.)

Arkusz 6

Druki muzyczne (obecnie PN-N-01152-6 : 1983)

Arkusz 7

Dokumenty dźwiękowe – obowiązuje od 1 lipca 1986 r. (obecnie PN-N-01152-7 :

1985)
Arkusz 8

Stare druki (PN-N-01152-8 : 1994, ustan. przez PKN 23 XII 1994 r.)

Arkusz 9

Prace niepublikowane

Arkusz 10

Dok. techniczno-handlowe – obowiązuje od 1 I 1992 r. (obecnie PN-N-01152-10 :

1991)
Arkusz 11

Dokumenty patentowe

Arkusz 12

Filmy (PN-N-01152-12 : 1994, ustan. przez PKN 22 XII 1994 r.)

Arkusz 13

Dokumenty elektroniczne (podjęto prace)

Źródło: Bibliografia. Metodyka i organizacja pod red. Żmigrodzkiego

Polskie normy dot. opisu bibliograficznego:
1. PN-N-01152-1 : 1982 - Opis bibliograficzny. Książki
2. PN-N- 01152-1/A1 : 1997 - Opis bibliograficzny. Książki. Zmiana A/1
3. PN-N-01152-07 : 1985 - Opis bibliograficzny . Dokumenty dźwiękowe
4. PrPN-N-01152-13 : 2001 - Opis bibliograficzny. Dokumenty elektroniczne
5. PN-N-01152-12 : 1994 - Opis bibliograficzny. Filmy
6. PN-N-01152-2 : 1997 - Opis bibliograficzny . Wydawnictwa ciągłe
7. PN-N-01230 : 2001 - Hasło opisu bibliograficznego. Hasło korporatywne
8. PN-N-01229 : 1998 - Hasło opisu bibliograficznego. Hasło osobowe
9. PN-N-01231 : 2001 - Hasło opisu bibliograficznego . Hasło tytułowe

10. PN-N-01228 : 1994 - Hasło opisu bibliograficznego. Forma nazw geograficznych
11. PN-ISO 2108 : 1997 - Informacja i dokumentacja. Międzynarodowy znormalizowany numer
książki (ISBN)
12. PN-ISO 3297 : 2001 - Informacja i dokumentacja. Międzynarodowy znormalizowany numer
wydawnictw ciągłych (ISSN)
13. PN-N-01158 : 1985 - Skróty wyrazów i wyrażeń w opisie bibliograficznym
14. PN-N-01223 : 1980 - Szeregowanie alfabetyczne
15. PN-N-01201 : 1983 - Transliteracja wyrazów i wyrażeń w opisie bibliograficznym
16. PN-N-01178 : 1994 - Zasady skracania tytułów wydawnictw ciągłych

Źródło: http://www.bib.edu.pl/zest55.html

Problemy:
Normalizacja – czyli ustalenie jednolitych przepisów dot. Opracowania zbiorów. Przy opracowaniu
komputerowym problem stanowią finanse – potrzeba zakupienia niezbędnego sprzętu i
oprogramowania.

Automatyzacja:
- komputeryzacja – tworzenie opisów formalnych w formie rekordów i tworzenie katalogów
komputerowych z wykorzystaniem systemów bibliotecznych (np. PROLIB, SOWA, ALEPH),a także
tworzenie baz danych (bibliograficznych);
- retrokonwersja – przeniesienie opisów z postaci kartkowej do katalogu komputerowego lub z
jednego systemu zautomatyzowanego do innego, często ze zmianą formatu opisu;
- współkatalogowanie – np. BN udostępnia rekordy do skopiowania.

Zalety:



Skrócenie czasu opracowywania książki poprzez system słowników i możliwość przenoszenia
i kopiowania rekordów bibliograficznych,



Kontrola poprawności wprowadzonych danych,



Usprawnienie procesu ubytkowania książek.

Katalogi formalne - porządkują informacje o zbiorach bibliotecznych, według cech nie związanych
bezpośrednio z treścią dokumentu (książki, kasety czy czasopisma), a więc według cech formalnych.
Można z nich korzystać wtedy, kiedy zna się cechy formalne dokumentu (autora, tytuł).
- Katalog alfabetyczny - karty katalogowe są w nim ułożone w porządku alfabetycznym, według
haseł autorskich i tytułowych (hasła tytułowe mają dokumenty będące pracami zbiorowymi lub
anonimowymi).
- Katalog tytułowy - hasłem jest tutaj tytuł dokumentu, a karty katalogowe są również szeregowane
alfabetycznie.
- Inne, np., wg typu dokumentu:

- Katalog czasopism - odnotowuje informacje o czasopismach gromadzonych przez

bibliotekę. Karty są uporządkowane alfabetycznie

- Katalog kaset video - podobny charakter, jak katalog czasopism
- Katalog kaset magnetofonowych - podobny charakter, jak katalog czasopism

Źródło: http://www.sppss.lublin.pl/katalo.htm

Budowa katalogu alfabetycznego:
Zbiór kart o hasłach katalogowych uporządkowanych abecadłowo. Obejmuje dwa podstawowe
rodzaje kart: główne (zawierają pełny opis katalogowy) i pomocnicze (np. dla poszczególnych tomów
dzieł zbiorowych wielotomowych). Istotne jest w tworzeniu układów typu abecadłowego
zastosowanie konsekwentnych zasad szeregowania ustalonych haseł.
Źródło: Bibliotekarstwo pod red. Żmigrodzkiego

Pytanie 45. Opracowanie rzeczowe – istota, normy,
problemy, automatyzacja

Opracowanie rzeczowe – jego podstawę stanowi znajomości treści opisywanego dokumentu, a same
opisy są w katalogach rzeczowych ujmowane w grupy tematyczne. Na opracowanie rzeczowe wpływ
mają umiejętności bibliotekarza – decyduje on o wyborze typu katalogu, a opracowując treść
postrzega ją subiektywnie;



klasyfikowanie (służy tworzeniu katalogów ujęciowych) – systematyczny podział
przedmiotów (zjawisk) na klasy, działy i poddziały, dokonywany wg określonej zasady;
klasyfikacje biblioteczno-bibliograficzno-dokumentacyjne:

KDD, KBK (Klasyfikacja

Biblioteki Kongresu), Klasyfikacja Bibliograficzna Blissa, Klasyfikacja Dwukropkowa
Ranganathana, UKD. Przy opracowaniu rzeczowym wykorzystuje się głównie UKD.
Klasyfikuje się w oparciu o tablice klasyfikacyjne. Problemem jest sztywne zastosowanie
podziału dziesiętnego wykluczające wprowadzenie nowych dyscyplin naukowych zgodnie z
obowiązującą hierarchią nauk;



tematowanie (służy tworzeniu katalogów tematowych) – bibliotekarz zapoznaje się z treścią
dok., ustala temat/y i nadaje dokumentowi hasło/a przedmiotowe. Wybrane tematy powinny w
pełni oddać zakres dzieła i intencje autora. Tematowanie odbywa się w jhp w oparciu o
słownik tematów i określników. W związku z tym, że jhp są oparte na słownictwie
naturalnym, nie jest możliwe stworzenie języka uniwersalnego o zasięgu międzynarodowym.
(Jhp o stosunkowo najszerszym zasięgu stanowi jhp Biblioteki Kongresu – LCSH (Library of
Congress Subject Headings), używany w USA i in. krajach anglojęzycznych.).



do opracowania rzeczowego należy także tworzenie adnotacji i analiz w oparciu o PN-77/N-
01221 Adnotacje i analizy dokumentacyjne. Charakteryzują one w zwięzły sposób
dokumenty, przybliżają czytelnikowi ich treść, sygnalizują istnienie dok., wyjaśniają np. tytuł,
itd.

Automatyzacja:



konsorcjum ds. UKD prowadzi prace nad komputerową kartoteką wzorcową symboli UKD
(Master Reference File), obejmującą ponad 60 tys. Symboli i ich słownych odpowiedników.
MRF ma stanowić podstawę dla przyszłych wydań UKD oraz ułatwiać przeprowadzenie
zmian w strukturze klasyfikacji;



rozwój kartotek wzorcowych, na podstawie których budowane są słowniki jhp. Khw są
prowadzone przez narodowe centrale bibliograficzne i noszą nazwę kartotek autorytatywnych.

Stosowanie tych samych norm, formatów, kartotek wzorcowych, które są stosowane przez inne
biblioteki stwarza możliwość wprowadzenia katalogowania kooperatywnego – współpracujące
biblioteki unikają wielokrotnego opracowywania tego samego dokumentu w różnych miejscach,
kopiując jedynie raz sporządzony, gotowy opis.

Pytanie 46. Rodzaje katalogów rzeczowych – budowa,
funkcje, przydatność w różnych typach bibliotek,
skuteczność

wyszukiwania

informacji.

Katalogi

elektroniczne

W zależności od tego, czy za najważniejszą cechę katalogowanego dzieła zostanie uznany jego
przedmiot, czy też sposób, w jaki przedmiot ten ujęto, wyodrębnia się dwa rodzaje katalogów
rzeczowych:



katalogi tematowe:



przedmiotowy :



łączy tematy w jeden szereg uporządkowanych abecadłowo
haseł (kolejność haseł w tym układzie: temat jednowyrazowy;
jednowyrazowy

określnikiem;

jednowyrazowy

dopowiedzeniem;

wielowyrazowy,

wielowyrazowy

określnikiem, wielowyrazowy z dopowiedzeniem) z
pominięciem logicznych powiązań, korzystanie z niego nie
sprawia czytelnikom trudności;



hasła formułowane w języku naturalnym również ułatwiają
posługiwanie się katalogiem (mają także wady: utrudniają
normalizację, powstają różnice między hasłami w
poszczególnych językach etnicznych);



hasła połączone odsyłaczami;



jako uzupełnienie do katalogu dołączony jest indeks
systematyczny,

opracowany

schematu

języka

hierarchicznego;



aparat pomocniczy stanowi także słownik używanego w
danej bibliotece jhp – ułatwia prace przy tworzeniu haseł
przedmiotowych i ogranicza dowolność doboru słownictwa;



opis w katalogu przedmiotowym składa się z opisu
katalogowego i hasła przedmiotowego;



kolejne hasła są oddzielane od siebie kartami przewodnimi
(rozdzielczymi), zawierającymi nazwę hasła bądź pierwsza
sylabę nazw zgrupowanych za kartą kilku haseł;



szeregowanie

kart

przy

jednakowych

hasłach

przedmiotowych: porządek alfabetyczny lub chronologiczny;



klasowy



ze względu na przyjętą podstawę podziału materiału
zaliczany do katalogów ujęciowych, przez zastosowanie
formalnej, abecadłowej kolejności wyodrębnionych klas,
podobny jest on raczej do katalogów tematowych;



między klasami nie zachodzą żadne związki logiczne;



klasy mogą obejmować całe dziedziny wiedzy, wąskie
dyscypliny naukowe lub nawet pojedyncze zagadnienia;



liczba klas w katalogu: od kilkudziesięciu do kilkuset,
zwiększa się ze wzrostem zbiorów;



katalog klasowy jest przydatny w małych bibliotekach, w
których zbiory przyrastają wolno;



krzyżowy (zwany także słownikowym):



łączy we wspólnym porządku abecadłowym katalog
przedmiotowy z katalogiem alfabetycznym;



każde dzieło umieszczone w tym katalogu wystąpi w nim
wielokrotnie;



w katalogu tym stosowane są także hasła tworzone od formy
piśmienniczej

lub

wydawniczej

opracowywanego

dokumentu;



spotykany gł. w bibliotekach amerykańskich;



katalogi ujęciowe (przy ich tworzeniu należy zapoznać się z systemem klasyfikacji
bibliotecznej, na podstawie którego zostanie stworzony schemat katalogu, oraz ze sposobem
klasyfikowania zbiorów):



działowy (umożliwia najprostszy sposób opracowania rzeczowego):



schemat tego katalogu musi być jednostoponiowy i składać
się najwyżej z trzydziestu działów, stąd może on być
stosowany tylko w niewielkich bibliotekach, dysponujących
księgozbiorem o ograniczonej wielkości (np. biblioteki

zakładowe, małe szkolne; k. dz. pełni czasem funkcje
pomocniczą dla wybranej części zbiorów w dużej bibliotece;



działy uporządkowane w sposób logiczny, odpowiadają
zazwyczaj dyscyplinom wiedzy;



działy powinny być logicznie współrzędne – w praktyce
zależy to od zbiorów biblioteki (biblioteka ogólna – działy
logicznie

współrzędne,

biblioteka

zbiorami

specjalistycznymi – część działów obejmuje dziedziny
wiedzy, część dot. wąskich dyscyplin lub zagadnień
szczegółowych);



metodyka katalogowania dopuszcza czasem tworzenie
poddziałów;



liczba kart katalogowych w dziale nie powinna przekraczać
50, aby nie utrudniać czytelnikowi poszukiwania;



w obrębie działów karty szereguje się alfabetycznie; stosuje
się też porządek chronologiczny lub przedmiotowy;



poszczególne działy oddziela się od siebie kartami
przewodnimi, zawierającymi symbole i nazwy działów;



systematyczny (najczęściej stosowany; w Polsce gł. oparty na UKD,
rozpowszechniony gł. w bibliotekach publicznych i szkolnych):



układ wielostopniowy (działy, poddziały itd. od zakresów
najszerszych do coraz węższych); powstają w tren sposób
układy pierwszego, drugiego, trzeciego itd. stopnia;



między

działami

zachodzą

relacje

współrzędności,

podrzędności i nadrzędności (wykazanie wew. związków,
wzajemnej

łączności

współzależności

zagadnień

występujących w katalogu);



schemat tablic klasyfikacyjnych dla k. sys. musi być
dostosowany do specyfiki księgozbioru i do oczekiwań jego
użytkowników (stosowny wybór systemu klasyfikacyjnego,
decyzja o rozbudowaniu niektórych działów bądź zawężeniu
innych);



często, szczególnie w dużych bibliotekach naukowych,
tworzy się własne klasyfikacje – umożliwiają one w
maksymalnym stopniu uwzględnić charakter i wielkość
księgozbioru oraz potrzeby użytkowników, równocześnie
utrudniają współpracę międzybiblioteczną i są drogie;



przy tworzeniu k. sys. istotne jest przestrzeganie zakresów
poszczególnych działów (mają wzajemnie wyczerpywać się i
wykluczać) oraz ich logiczne następstwo i wykazanie
zachodzących między nimi związków;



schemat katalogu nie może być sztywny – musi istnieć
możliwość jego rozbudowy i aktualizacji przy jednoczesnym
zachowaniu jednolitości sposobu opracowania;



schemat pomocniczy przy układzie głównym stanowią
poddziały wspólne;



funkcję pomocnicza pełnią też odsyłacze (wskazują
zagadnienia pokrewne, występujące w innym miejscu
katalogu);



uzupełnieniem k. sys. jest indeks przedmiotowy, łączący pod
wspólnym hasłem zagadnienia rozproszone w różnych
działach (ułatwia on czytelnikowi posługiwanie się
katalogiem);



opis katalogowy jest uzupełniony symbolem klasyfikacyjnym
w prawym lub lewym dolnym rogu karty katalogowej;



porządek kart w obrębie działów: abecadłowy wg autorów
lub tytułów (głównie w mniejszych bibliotekach),
chronologiczny, w obrębie poszczególnych lat alfabetycznie
(w bibliotekach specjalnych, umożliwia czytelnikom
zorientowania się w najnowszym piśmiennictwie), dopuszcza
się także przedmiotowy układ kart (odpowiedni dla działów
w których występują nazwy indywidualne, podstawą
szeregowania są nazwiska osób, nazwy geograficzne, nazwy
wydarzeń

historycznych),

układ

logiczny

–

przy

szeregowaniu uwzględnia części składowe symboli
klasyfikacyjnych (przeznaczony dla katalogów powielających
systemy

klasyfikacyjne

bardzo

rozbudowanych

oznaczeniach, np. UKD);



poszczególne działy powinny być oddzielone kartami
przewodnimi, zawierającymi symbole działów i ich nazwy,
ew. spis poddziałów;



w działach powinno się znajdować nie więcej niż 50 kart;



katalog systematyczny pozwala szybko zorientować się w
zasobach biblioteki z danej dziedziny, pozwala ustalić
zasoby z dziedzin pokrewnych, wykazuje istniejące
między tymi dziedzinami związki.

O wyborze określonego rodzaju katalogu rzeczowego decyduje szereg różnorodnych czynników:



zbiory biblioteki, ich charakter, zasięg i zakres oraz pełniona przez bibliotekę funkcja
społeczna;



potrzeby czytelników oraz stopień ich przygotowania do korzystania z katalogów rzeczowych;



system istniejących w danej bibliotece katalogów rzeczowych, który decyduje o tym, czy
opracowywany katalog obejmuje całość zbiorów, czy tylko ich fragmenty;



funkcja samego katalogu, a zwłaszcza to, czy jest on przeznaczony dla czytelników, czy dla
potrzeb służbowych,



możliwości ekonomiczne biblioteki – liczba pracowników, tempo w jakim przyrasta
księgozbiór, warunki lokalowe.

Katalogi rzeczowe pomagają realizować informacyjną funkcję biblioteki, umożliwiają czytelnikom
wyszukiwanie dokumentów na dany temat bez znajomości autorów i tytułów. Istnieje potrzeba
łączenia ujęciowego i tematowego opracowania zbiorów (postulat ten jest realizowany w dużych
bibliotekach naukowych)– połączenie różnych metod opracowania rzeczowego w systemie
katalogów bibliotecznych daje czytelnikowi możliwość pełnego zapoznania się ze zgromadzonym
piśmiennictwem. (Jeszcze odnośnie skuteczności wyszukiwania: jeżeli katalog został poprawnie
skonstruowany to zależy ona przede wszystkim od użytkownika i jego umiejętności; należy
zaznaczyć, że stopień trudności w posługiwaniu się poszczególnym katalogami jest zróżnicowany.)
Czynnikiem upowszechniania podwójnego, komplementarnego opracowania rzeczowego zbiorów
stają się dzisiaj zautomatyzowane systemy wyszukiwawcze.
Katalogi elektroniczne:

Katalog komputerowy:

jeden opis jest wykorzystywany wielokrotnie do prezentowania różnego typu
informacji o dokumencie (czy dok. jest w zbiorach, jakie działa danego aut. znajdują
się w bibliotece itd.);

pozwala na połączenie w jedną całość katalogów tworzonych dla różnych typów
dokumentów;

przyspiesza i ułatwia opracowanie i wyszukiwanie dokumentu;

opis bibliograficzny opracowywany na podstawie tzw. formatu opisu (np. USMARC).

Katalog OPAC (Online Public Access Catalog):

w latach siedemdziesiątych udostępniono czytelnikom katalogi komputerowe w trybie
online;

Szczególną cechą katalogów komputerowych jest to, że obraz przeznaczony dla użytkownika (OPAC)
wygląda zupełnie inaczej niż wersja przeznaczona do wprowadzania danych. Katalog online
odpowiada na pytania, na które odpowiadały katalogi kartkowe a ponadto lokalizuje dokument i
informuje, czy jest on dostępny. Korzystanie z katalogu komputerowego wymaga od użytkownika
znajomości sprzętu i precyzji w formułowaniu pytań. Katalogi komputerowe mają służyć
efektywnemu i szybkiemu wyszukiwaniu informacji, oferują wykorzystanie różnorodnych elementów
przy wyszukiwaniu (elementy opisu formalnego i rzeczowego, sygnatury, ISBN; elementy te można
łączyć). Dostęp do katalogów online dostępny jest także spoza biblioteki, w dowolnym czasie.
Katalog komputerowy nie musi być katalogiem jednej tylko, macierzystej biblioteki.

Pytanie 47. Zakres konserwacji zbiorów.
Konserwacja zbiorów bibliotecznych (higiena książki w bibliotece) – całokształt zabiegów
mających na celu zabezpieczenie zbiorów od wpływu szkodliwych czynników:

fizyko-chemicznych – światło, nieodpowiednia temperatura, wilgoć, dymy, gazy,
pyły, nadmierna ilość ozonu, promienie ultrafioletowe, pożary;

biologicznych – pleśnie, bakterie, owady, myszy;

mechanicznych – niefachowa konserwacja, wysyłki, przeprowadzki itp.

Instytut Patologii Książki w Rzymie, zał. 1938 r., twórca A. Gallo.
Całokształt zagadnień konserwacji zbiorów bibliotecznych obejmuje profilaktykę (stworzenie
odpowiednich warunków przechowywania zbiorów, zastosowaniu właściwych materiałów do
produkcji i oprawy książek) i konserwację właściwą (zabezpiecza obiekty częściowo już
zniszczone).
Profilaktyka:

oprawa powinna uwzględniać rodzaj obiektu, jego przeznaczenie i częstotliwość
użytkowania, jej trwałość zależy od użytego materiału i technicznego sposobu
wykonania;

magazyny i pomieszczenia zbiorów powinny być suche;

regały najlepiej metalowe – bezpieczne od korników ;) lub z drzewa
impregnowanego, ustawione prostopadle do okien, z dala od pieców, kaloryferów;

częsta wentylacja filtrowanym powietrzem bez pyłu miejskiego, gazów fabrycznych i
spalin aut (uniwersytecka?! :D);

książki na półkach ustawia się niezbyt ściśle (aby okładki się nie ocierały) i niezbyt
luźno (aby okładki się nie wyginały i nie wykrzywiały);

przy oprawach uszkodzonych lub o wartości historycznej stosuje się futerały lub
trwałe obwoluty;

książki przegląda się, czyści, wietrzy;

przy transportowaniu zachowuje się ostrożność (specjalne skrzynie);

egz. Zaatakowane przez pleśń lub owady izoluje się;

istotne są materiały z jakich wykonywane są książki (np. papier, atrament, tusz, kleje);

dezynsekcja i dezynfekcja zapobiegawcza.

Konserwacja właściwa (szereg czynności wykonywanych przez wyszkolonych w tym kierunku
bibliotekarzy i introligatorów w oparciu o wiadomości z bibliologii i chemii):

dezynsekcja – zwalczanie owadów przy użyciu gazowych środków chemicznych
(działających toksycznie na wszystkie stadia rozwoju) w specjalnych komorach,
izbach;

dezynfekcja – odkażanie z mikroorganizmów przy użyciu związków chemicznych nie
niszczących równocześnie papieru, atramentu, malowanych inicjałów itp.;

dla utrwalenia skóry stosuje się pastę

m.in

. z czystej lanoliny;

konserwacja mechaniczna, tj. ochrona introligatorska, wymaga ostrożności przy
stosowaniu nowych materiałów, aby do starych ksiąg nie wprowadzić z nimi
mikroorganizmów;

przy łataniu, do kleju dodaje się środki antyseptyczne i używa się bibułki japońskiej
(o bibułce jest fajny artykuł w Poradniku Bibliotekarza 9/1992, s. 33-36) lub
przezroczystego szyfonu;

wzmacnianie papieru, np. przez laminowanie lub za pomocą acetylocelulozy i bibułki
japońskiej („laminowanie na zimno, proces odwracalny”);

wywabianie plam – np. za pomocą rozpuszczalników organicznych;

rekonstrukcja oprawy – dzierganie kapitałki, wymiana desek, dosztukowywanie
brakujących fragmentów oprawy (np. domalowywanie podobnego deseniu),
makulaturę wyjętą ze starych grzbietów lub okładek wkłada się do osobnej koperty z
adnotacją ich pochodzenia;

przebieg prac konserwatorskich jest dokumentowany – fotografie i dokładny opis
przeprowadzonych działań.

Źródło: EWoK

Pytanie 48. Procesy niszczenia zbiorów bibliotecznych, zasady profilaktyki. – temat rzeka ;)
Rozróżnia się kilka głównych grup czynników powodujących niszczenie zbiorów:

starzenie się papierów drukowych (druki XIX i XX wieczne szybko niszczeją – papier
z dużą ilością ścieru drzewnego);

czynniki atmosferyczne (para wodna w powietrzu, temperatura, zanieczyszczenia
atmosferyczne, takie jak kurz, pyły, gazy spalinowe, itp.);

czynniki fizyczne (energia cieplna, energia fal elektromagnetycznych, substancje
promieniotwórcze i pole magnetyczne);

czynniki biologiczne (np. grzyby, owady, gryzonie);

człowiek jako sprawca ruchów społecznych i działań niszczących

katastrofy i awarie.

Procesy niszczenia i profilaktyka:

książki w naszej strefie klimatycznej powinny być przechowywane w
pomieszczeniach o względnej wilgotności wahającej się w granicach 50-55% (niska
wilgotność prowadzi do wysychania i kruszenia się klejów, natomiast wysoka
stwarza bardzo dobre warunki do rozwoju mikroorganizmów; przy wilgotności
powyżej 75% kleje tracą swoje właściwości i stają się zbyt płynne);

papier ma właściwości higroskopijne i już 10% różnicy między jego wilgotnością a
wilgotnością powierza powoduje jego sfalowanie, wybrzuszenie oraz zwijanie;

mikroformy – wilgotność powyżej 60% powoduje powstawanie pęcherzyków na ich
powierzchni, sklejanie się oraz rozwój mikroorganizmów, zaś niska wilgotność
(poniżej 40%) zmniejsza elastyczność mikroformy i powoduje jej kruszenie i
skręcanie;

istotna jest również temperatura przechowywania zbiorów: optimum wynosi 16-18˚C
dla zbiorów bibliotecznych i archiwalnych, a dla mikrofilmów 10-16˚C. Utrzymanie
stałej temperatury w podanych przedziałach powoduje spowolnienie procesu starzenia
się papieru;

wahania temperatury powodują olbrzymie szkody: za wysoka temperatura otoczenia
(około 24-32˚C) powoduje szybsze działanie kwasów, przyspiesza starzenie się
papieru, zwiększa absorpcję siarki z powietrza i przyspiesza rozwój owadów i
drobnoustrojów. Wszystko to powoduje, że papier staje się bardziej łamliwy i
mniej wytrzymały na rozdarcia.

dokumenty dźwiękowe w wysokiej temperaturze zmieniają swój kształt; taśmy
sklejają się a płyty ulegają deformacji;

zanieczyszczenia powietrza - bardzo niekorzystnym położeniem dla biblioteki jest
sąsiedztwo ruchliwej drogi. Wchłanianie przez papier gazów zawartych w powietrzu
powoduje wzrost kwasowości; włókna celulozowe w papierze żółkną, stają się
kruche, łamliwe i bardziej podatne na uszkodzenia mechaniczne. Kwasowość
niszczy nie tylko papier , ale także skóry, które zamieniają się w proszek. Aby

zabezpieczyć dokumenty należy przechowywać je w opakowaniach zawierających
węglan wapnia. Wykładziny w pomieszczeniach również powinny zawierać węglan
wapnia, okna i drzwi powinny być uszczelnione. Bardzo ważna jest wentylacja, która
2-3 razy na godzinę powinna doprowadzać do cyrkulacji powietrza;

klimatyzacja dobrze chroni przed zakurzeniem się magazynów; jeśli biblioteki nie
stać na takie drogie urządzenie może sobie radzić innymi prostszymi sposobami
(założenie w oknach magazynów zasłon z lekkiej ale równocześnie gęstej tkaniny,
która powinna przechwycić większość pyłów, usytuowanie biblioteki wśród zieleni i
drzew); jeśli zbiory ulegną zakurzeniu należy je czyścić odkurzaczem lub suchą
ścierką;

powstanie większości czynników fizycznych powoduje działanie światła; Najbardziej
niebezpieczne są promienie słoneczne, a wraz z nimi promieniowanie ultrafioletowe i
podczerwone. Ultrafiolet powoduje żółknięcie papieru, płowienie farb, atramentów
i barwionych opraw książek. Spowolnić skutki jego działania można rozpraszając
światło dzienne. Można to uzyskać poprzez usytuowanie wszystkich okien w
czytelniach i magazynach tak, aby wychodziły na północ lub wschód oraz stosując
specjalne płyty i filtry umieszczone w oknach blokujące dostęp promieni
ultrafioletowych. Podczerwień zaś przyczynia się do wzrostu temperatury w
budynkach. Aby temu zapobiegać buduje się magazyny bez okien albo stosuje się
żaluzje i zasłony;

także stosowanie sztucznego oświetlenia wymaga pewnych działań profilaktycznych,
ponieważ świetlówki również wytwarzają promieniowanie ultrafioletowe i dodatkowo
energię cieplną. Nieprawidłowe usytuowanie źródeł światła może spowodować
przesuszenie papieru i klejów oraz przyspieszenie reakcji chemicznych. Światło
sztuczne tak samo jak dzienne powinno zostać rozproszone, np. poprzez umieszczanie
lamp pod gzymsami, aby magazyny oświetlało światło odbite od sufitu. Dodatkowo
świetlówki powinny być barwy ciepło białej;

jeśli chodzi o ogrzewanie, to należy zachowywać zasady podane przy omawianiu
temperatury. Należy uważać jesienią, gdy zaczyna się grzać i na wiosnę, gdy sezon
grzewczy dobiega końca. Właśnie wtedy istotna jest kontrola temperatury, aby nie
doszło do gwałtownych różnic;

płyty i taśmy należy chronić przed działaniem silnych pól magnetycznych, ponieważ
pod ich wpływem tracą swe właściwości fizyczne;

czynnikami biologicznymi są: gryzonie, owady i najczęściej mikroorganizmy, czyli
grzyby, promieniowce i bakterie. Gryzonie niszczą zbiory w czysto mechaniczny
sposób, powodując znaczne ubytki. Bardzo ciężko z nimi walczyć, ponieważ szybko
się rozmnażają i dostosowują się do panujących warunków. Szczury i myszy można
spotkać w ciemnych, brudnych i wilgotnych miejscach, dlatego tak ważne jest dbanie
o czystość w magazynach i częste ich kontrolowanie. Istotne jest również
przesłonięcie wszystkich otworów, którymi mogłyby się dostać do środka, gęstymi
siatkami i metalowymi kratami. Jeśli zauważymy ślady działalności gryzoni należy
natychmiast przeprowadzić deratyzację, aby nie dopuścić do większych szkód;

owady – niszczą wszystkie materiały, z których zbudowane są książki (papier, płótno,
klej, oprawy); do najczęściej spotykanych w Polsce należą żywiki (małe chrząszcze,
które wywiercają małe okrągłe otwory w grzbiecie oprawy lub na brzegach
dokumentów), w ciemnościach żeruje rybik cukrowy (niszczy powierzchnie opraw z
papieru i płótna oraz nici introligatorskie, papier i tekturę), w starym budownictwie
często występują karakony i karaczany (powodują one mocne zabrudzenia książki
oraz wygryzają dziury w płóciennych i skórzanych oprawach), w bardzo podobny
sposób oprawy niszczą larwy szubaka i skórnika słonińca, larwa pustosza żywi się
klejami skrobiowymi oraz drąży w książkach ukośne korytarze. Aby chronić zbiory
przed owadami należy bardzo starannie dbać o higienę w pomieszczeniach i
zachowywać odpowiednie warunki klimatyczne, ponieważ rozwojowi owadów
sprzyja podwyższona temperatura (około 25˚C) oraz wilgotność (około 75%). Istotna
może być również profilaktyczna dezynsekcja regałów;

grzyby – stanowią największą grupę drobnoustrojów, które zagrażają zbiorom.
Zazwyczaj rosną na powierzchni papieru i opraw, po pewnym czasie wnikają do
włókien papieru i zmiekczają je. Gdy grzyby rozkładają celulozę wydziela się woda
i śluz co powoduje sklejanie się kart oraz obniżenie wytrzymałości mechanicznej
papieru. Przebarwienia papieru lub oprawy są również sygnałem zarażenia
zbiorów grzybami. Po pewnym czasie, jeśli nie uda się usunąć grzyba, papier staje
się gąbczasty, kruszy się i całkiem rozpada. W książkach bardzo zawilgoconych
może nawet dochodzić do skamienienia. Zwalczanie grzybów jest bardzo trudne,
ponieważ przystosowują się one do warunków panujących w otoczeniu. Najlepiej
rozwijają się w temperaturze 22-30˚C oraz wilgotności względnej powietrza 65-80%.
Dlatego też tak ważne jest zachowanie optymalnych wartości temperatury i
wilgotności podanych przy omawianiu czynników atmosferycznych;

bakterie i promieniowce do rozwoju potrzebują również wysokich temperatur oraz
wilgotności. Bakterie niszczą powierzchnię włókna papieru, promieniowce zaś
tworzą na papierze grzybnię. Grzybnia ta przypomina proszek białego koloru z
odcieniem różowym, szarym, czarnym i żółtym. W przypadku ochrony zbiorów przed
mikroorganizmami prócz wspomnianych wcześniej działań bardzo ważne jest nie
stosowanie drewnianych regałów, które są dla nich doskonałą pożywką. Do walki z
mikroorganizmami stosuje się sterylizację i dezynfekcję;

mikroorganizmy i gryzonie działają na mikroformy i dokumenty dźwiękowe,
uszkadzając je i powodując pojawienie się na ich powierzchni przebarwień i pleśni;

człowiek, jako sprawca ruchów społecznych (np. wojny) oraz jako indywidualna
jednostka (kradzieże, brak poszanowania dla książki: wyrywanie kartek,
bazgrolenie, zalanie kawą, herbatą) także powoduje uszkodzenia zbiorów. Często
właśnie u czytelników książki „zarażają się” różnymi drobnoustrojami. Zdarza się, że
książki niszczą sami bibliotekarze (nadrywają oprawy na grzbietach podczas
niedbałego zdejmowania ich z półek, niszczą zbiory podczas transportu, gdy książki
wystają z wózka czy nawet spadają) czy introligatorzy (stosują złe materiały,
niefachowe szycie uniemożliwia prawidłowe otworzenie bloku książki, za cienkie nici
przecinają karty i powodujących ich wypadanie;

mikroformy i dokumenty dźwiękowe – człowiek powoduje zadrapania, zagięcia,
zaplamienia, rozdarcia, które powodują, że te dokumenty nie nadają się do
powtórnego użytku. Tutaj jedynym środkiem zaradczym jest pouczenie i ewentualne
kary finansowe;

katastrofy i awarie (powodzie, pożary, trzęsienia ziemi, oddziaływanie terenu
górniczego, awarie instalacji centralnego ogrzewania i wodno-kanalizacyjnych) –
powodują największe straty w księgozbiorach, uszkadzają również budynki
biblioteczne. W tych wypadkach najważniejsze jest odpowiednie zabezpieczenie
budynku i przeszkolenie personelu (

m.in

. o kolejności ewakuacji zbiorów). Magazyny

powinny być wyposażone w czujniki, a wyposażenie wyprodukowane z materiałów
niepalnych. Aby uchronić zbiory przed zalaniem w momencie awarii instalacji
wodno-kanalizacyjnej należy je umieszczać w bezpiecznej odległości od rur oraz co
najmniej 15cm nad podłogą.

Dziesięć reguł dla bibliotekarza w zakresie ochrony zbiorów przed zniszczeniem (reguły te zostały
opracowane przez Pelhama Barra, który po II wojnie świtowej był dyrektorem Instytutu Opraw
Bibliotecznych w USA, opublikowane w 1946 roku, do dziś zachowują aktualność):

1. Dokonać selekcji materiałów przed zakupem, mając na uwadze profil biblioteki.
2. Oceniać aktualny i przyszły stan wszystkich kupowanych materiałów pod kątem widzenia ich

trwałości.

3. Zalecać dezynfekcję i/lub dezynsekcję materiałów bibliotecznych przed włączeniem ich do

zbiorów, tak aby wykluczyć niebezpieczeństwo zawleczenia do biblioteki szkodników
biologicznych.

4. Zapewniać właściwe magazynowanie wszystkich materiałów, zgodnie z wymogami

wynikającymi z ich właściwości fizycznych, chemicznych i mechanicznych.

5. Przyjmować odpowiedzialność za stan zbiorów przez cały okres pracy w bibliotece.
6. Zapewniać ochronę zbiorów w takim stopniu, aby były prawidłowo traktowane zarówno przez

kierownictwo biblioteki, jak i niższy personel.

7. Zorganizować system inspekcji w bibliotece, aby potrzeby ochrony zbiorów były wcześniej

rozpoznane.

8. Podejmować w razie potrzeby decyzje o przekazaniu obiektów do konserwacji.
9. Nadzorować proces konserwacji woluminów i dokumentów.
10. Podejmować decyzje o dalszym składowaniu pojedynczych obiektów lub fragmentów

księgozbiorów albo o ich wycofaniu.

Pytanie 49. Międzynarodowe i narodowe programy ochrony zbiorów – charakterystyka, ocena
skuteczności.
Programy europejskie:

http://bib.bdwe.ukie.gov.pl/WWW/bib.nsf/0/52F5287C5C56D81EC1256E85003CC780?Open

Programy międzynarodowe:



Preservation and Conservation (PAC); IFLA, obejmuje wszystkie kraje świata; wyd.
czasop. International Preservation News;



Pamięć świata (Memory of World), UNESCO – ochrona najbardziej znaczących dla rozwoju
ludzkości dzieł piśmienniczych;



European Register of Microform Masters (EROMM) – CPA – globalna baza danych
zmikrofilmowanych druków.
Z notatek z wykładów.

Międzynarodowy program „Błękitnej Tarczy” – program pomocy, doradztwa dla ratowania
zagrożonych zabytków
I.
1.1 Idea powstania programu
Straty powstałe w dobrach kultury w wyniku ostatnich konfliktów zbrojnych jak również
podczas katastrof naturalnych stały się przyczynkiem do powstania idei utworzenia szerokiego
ruchu-programu na rzecz ochrony zagrożonych zabytków. Program ten przyjął nazwę
„Błękitnej Tarczy”- program pomocy i doradztwa dla ratowania zagrożonych zbytków
W 1996 roku powstał Międzynarodowy Komitet Błękitnej Tarczy (MKBT) utworzony przez
cztery organizacje międzynarodowe :

1. Międzynarodową Radę Archiwów(ICA),
2. Międzynarodową Radę Muzeów(ICOM),
3. Międzynarodową Radę Ochrony Zabytków(ICOMOS),
4. Międzynarodowe Stowarzyszenie Bibliotek i Instytucji(IFLA).

1.2 czym jest MKBT
Międzynarodowy Komitet Błękitnej Tarczy jest interdyscyplinarną niezależną i profesjonalną
organizacją gromadzącą wiedzę, doświadczenia i sieć wyżej wspomnianych międzynarodowych
pozarządowych organizacji.
W pracach Międzynarodowego Komitetu Błękitnej Tarczy bierze również udział Rzymskie Centrum
do spraw Zachowania i Konserwacji Zabytków(ICCROM)
Głównym celem MKBT jest koordynacja działań dla ratowania dóbr kultury w przypadku
zagrożeń czasu wojny i pokoju.
1.3 znaczenie symbolu błękitnej tarczy
Błękitna Tarcza jest odpowiednikiem Czerwonego Krzyża w zakresie ochrony dóbr kultury na
wypadek szczególnych zagrożeń czasu wojny i pokoju. Jest symbolem przyjętym przez Konwencję
Haską z 1954 roku dla oznaczenia dóbr kultury w celu zapewnienia im ochrony przed atakiem na
wypadek konfliktu zbrojnego.
Bez stosowania tego znaku ochrony nie można w pełni stosować międzynarodowego prawa ochrony
zabytków.
1.4 główne cele działalności MKBT:



ułatwiać reagowanie na poziomie międzynarodowym na zagrożenia dla zabytków



zachęcać do zabezpieczania zabytków szczególnie poprzez promowanie przygotowań na
wypadek zagrożeń,



szkolić ekspertów na narodowym i regionalnym poziomie w celu zapobiegania zagrożeniom,
kontrolowania ich w sytuacji wystąpienia oraz odbudowy zabytków po katastrofach,



działać jako doradcze ciało dla ochrony zabytków,



współpracować z innymi organizacjami takimi jak UNESCO, ICCROM, Międzynarodowy
czerwony Krzyż

1.5 cele te realizowane są przez:



zbieranie i dzielenie si informacjami na temat zagrożeń dla światowego dziedzictwa
kulturowego,



podnoszenie świadomości na temat zagrożeń i zniszczeń kulturowego dziedzictwa,



promowanie standardów zarządzania kryzysowego wśród personelu odpowiedzialnego za
dobra kultury na wszystkich poziomach od instytucji do władz rządowych,



dostarczanie profesjonalnych ekspertyz pozwalających na sprostanie zagrożeniom,



identyfikowanie źródeł pozwalających na zapobieganie katastrofom oraz w celu szybkiego
interweniowania w nagłych potrzebach,



zachęcanie do ustanawiania narodowych komitetów błękitnej tarczy

1.6 kierunki działania MKBT określone w Deklaracji z Redencji
Na Seminarium w Radenci (Słowenia),(listopad 1998 r.) zorganizowanej z inicjatywy MKBT pod
auspicjami UNESCO, przyjęto następujące stanowisko i kierunki działania :

1. Kulturowe dziedzictwo obejmuje zarówno ruchome jak i nieruchome dobra kultury. Ich utrata

jest stratą dla wszystkich, stąd jego ochrona w warunkach normalnych jak i szczególnych
zagrożeń powinna być objęta programem ochrony na międzynarodowych, narodowych,
regionalnych i lokalnych poziomach,

2. Należy integrować działania przygotowawcze oraz w sferze zarządzania w sytuacji

szczególnych zagrożeń (instytucji, służb itp.),

3. W celu uniknięcia utraty lub zniszczenia kulturowego dziedzictwa w wypadku szczególnych

zagrożeń należy:

a) usprawniać działania prewencyjne,
b) realizować środki przygotowawcze,
c) realizować działania ratownicze w trakcie wystąpienia zagrożenia oraz usuwania ich skutków.
Cel ten może być osiągnięty przez rozwijanie, wdrażanie i monitorowanie strategii które:
a) oceniają i redukują ryzyko zagrożeń,
b) poprawiają zdolność reagowania,
c) zapewniają współpracę wszystkich właściwych stron na lokalnych, narodowych i
międzynarodowych poziomach,

4. W odniesieniu do szczególnego przypadku konfliktu zbrojnego, uznaje się wyjątkowe

znaczenie przestrzeganie podstawowych zasad zabezpieczenia i szacunku dla kulturowego
dziedzictwa wyrażonych w Konwencji Haskiej z 1954 r. i innych Konwencjach dla ochrony
kulturowego dziedzictwa przyjętych pod auspicjami UNESCO. W ich świetle szczególnego
znaczenia nabierają środki przygotowawcze, które państwa powinny podjąć żeby
zminimalizować skalę strat w zabytkach takie jak: przygotowanie spisów inwentarzowych,
rozwój i wdrażanie stosownych środków technicznych, zapewnienie odpowiednich środków
finansowych, przygotowanie odpowiednich służb ochrony zabytków oraz przyjęcie
narodowych rozwiązań prawnych.

1.7 Rola i znaczenie MKBT w świetle Protokołu II do Konwencji haskiej z 1954 r.
Szczególne znaczenie i rola Międzynarodowego Komitetu Błękitnej Tarczy została potwierdzona w
Drugim Protokole(1999 r.) do Konwencji haskiej z 1954 r. MKBT uzyskał funkcję doradczą w
Komitecie do spraw ochrony dóbr kultury na wypadek konfliktu zbrojnego działającym na mocy
Protokołu II.
MKBT aktywnie działał na rzecz rewizji Konwencji Haskiej z 1954 r. Działania te zakończyły się
sukcesem tzn. przyjęciem w marcu 1999 r. Protokołu II do Konwencji Haskiej. Art. 28 Protokołu
powołuje Komitet ochrony dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego. UNESCO jest
odpowiedzialne za organizację pracy Komitetu. Organizacjom takim jak: MKBT oraz MKCK i
ICCROM przyznano doradczą rolę w pracach tego Komitetu. Przyznanie takiej roli dla MKBT jest
bez precedensu i dodaje znaczenia dla tej organizacji

1.8 Działalność organizacji założycielskich MKBT
Organizacje założycielskie realizują program Błękitnej Tarczy w ramach swych statutowych zadań;



ICA podjęło się opracowania programów reagowania dla ochrony archiwów w przypadku
konfliktu zbrojnego,



ICOMOS powołał komitet naukowy do spraw ochrony dóbr kultury na wypadek nagłych
zagrożeń. Wydaje roczne raporty "Zabytki w zagrożeniu" w oparciu o dokumentację i
informacje dostarczane przez Komitety Narodowe ICOMOS. Jednym z celów wytyczonym
przez ICOMOS to: włączenie do programu Błękitnej Tarczy programów na poziomie
narodowym oraz fundacji takich jak Getty Foundation, World Monument Fund,



IFLA jest obecnie najbardziej aktywną organizacją pozarządową działającą w ramach
programu Błękitnej Tarczy. Główną uwagę skupia na opracowaniu i promowaniu
programów(planów) reagowania i postępowania w przypadku wystąpienia zagrożeń dla
zbiorów bibliotecznych.

1.9 Narodowe Komitety Błękitnej Tarczy
Szczególną rolę w programie Błękitnej Tarczy odgrywają narodowe komitety „Błękitnej Tarczy”.
Stanowią one swoiste narzędzie do realizacji programu. Narodowe Komitety są obecnie tworzone w
wielu krajach.
a) stanowią one płaszczyznę do skupiania:
-profesjonalistów, służb odpowiedzialnych za ochronę zabytków jak i organizacji rządowych i
pozarządowych, siły zbrojne oraz różne szczeble władzy rządowej i samorządowej.
b) stanowią forum służące:
-poprawianiu przygotowań na wypadek wystąpienia zagrożeń oraz wymiany doświadczeń w tym
zakresie,
-poprawianiu świadomości społeczeństwa w zakresie zagrożeń dla zabytków.
-promowaniu przyjętych przez społeczność międzynarodową rozwiązań prawnych dla ochrony
zabytków w tym szczególności Konwencji Haskiej oraz Protokołu II (ratyfikacja oraz implementacja
ich zapisów).
c) Narodowe Komitety mogą pomnażać swoją efektywność poprzez:
- wzajemną współpracę szczególnie z tymi które mogą uzupełniać słabe ogniwa w systemie ochrony
zabytków (eksperci, służby ratownicze, siły zbrojne itp.)
Wielką siłą „Błękitnej Tarczy” jest wielosektorowe podejście do ochrony zabytków polegające na
współdziałaniu różnych profesji, instytucji i środowisk związanych z dziedzictwem kulturowym
poprzez zbieranie i dzielenie się ich doświadczeniami.
Wszystko to sprawia, że Błękitna Tarcza” jest zdolna do zarządzania sytuacją kryzysową na poziomie
państwa.
1.10 Wymagania dla tworzenia i zasady działania Narodowych Komitetów Błękitnej Tarczy
Wymagania formalne i zasady działania komitetów zostały określone w Karcie przyjętej przez
MKBT 14 kwietnia 2000 r. w Strasburgu. Określa ona między innymi, że:
1. wszystkie organizacje powinny w swoich działaniach uzupełniać się na rzecz uzyskania większej
efektywności,

2. każda organizacja wchodząca w skład Komitetu powinna szanować niezależność
pozostałych,

3. Komitet powinien zachować neutralność tzn. unikać politycznego zaangażowania oraz utrzymywać
równowagę pomiędzy interesami różnych organizacji wchodzących w skład Komitetu,
4. Komitet powinien dbać o utrzymywanie najwyższego profesjonalnego poziomu działania,
5. Komitet powinien szanować zasady różnorodności tożsamości kulturowej,
6. Komitet powinien być organizacją typu non-profit.
1.11 Wymagania formalne dla narodowych komitetów BT
1.Wnioskodawcy ustanowienia narodowego komitetu Błękitnej Tarczy powinni w pełni uznawać
Kartę MKBT przyjętą przez MKBT w Strasburgu, 14 kwietnia 2000 r.:
1.Cztery organizacje (założyciele MKBT) zdecydowały się na wspólne działanie na rzecz
zapobiegania oraz reagowania na zagrożenia dla dóbr kultury w czasie konfliktów zbrojnych i
naturalnych katastrof.
Uznają one następujące zasady:
-wspólne działanie,

- niezależność,
- profesjonalizm,
- szacunek dla tożsamości kulturowej,
- działanie na zasadzie non-profit.
2. wnioskodawcy dla ustanowienia komitetu BT powinni mieć wsparcie narodowych przedstawicieli
czterech pozarządowych organizacji, które tworzą MKBT,
3. właściwy przedstawiciel(wnioskodawca) zgłaszanej inicjatywy do ustanowienia narodowego
komitetu Błękitnej Tarczy powinien poinformować MKBT odnośnie danych adresowych,
zaplanowanych spotkań, oraz narodowych przedsięwzięciach,
4. upoważniona osoba lub organizacja może wystąpić do MKBT o rejestracje komitetu narodowego
BT. MKBT zastrzega sobie wyłączne prawo do decydowania o uznaniu lub odrzuceniu wniosku o
rejestrację.
1.12 Lista istniejących komitetów narodowych
Belgia, Benin, Republika Czeska, Republika byłej Jugosławi, Francja, Włochy, Holandia, Norwegia,
Wielka Brytania i Irlandia, Polska. W trakcie tworzenia są komitety w Australii, Kanadzie, Peru.
II . Wdrażanie programu Błękitnej Tarczy w warunkach polskich
1. etap inicjujący przystąpienie do programu
Z inicjatywy Biura Spraw Obronnych Ministerstwa Kultury w dniu 8 marca 2002 roku odbyło się
w siedzibie Ministerstwa Kultury spotkanie kierownictw czterech organizacji pozarządowych:
Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Stowarzyszenia Archiwistów Polskich, Polskiego Komitetu
Narodowego ICOM, Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS, Stowarzyszenia Konserwatorów
Zabytków. W spotkaniu udział wzięli również przedstawiciele kierownictwa oraz komórek
merytorycznych MK, Centrum Kształcenia Ochrony Ludności i Dóbr Kultury przy S.A. PSP w
Krakowie.
Na podstawie przedstawionych informacji dotyczących dokonań i doświadczeń Polski w zakresie
ochrony dóbr kultury na wypadek szczególnych zagrożeń oraz inicjatyw związanych z powstawaniem
Komitetów i programów narodowych „Błękitnej Tarczy”, uczestnicy spotkania wypracowali
następujące stanowisko:
1. Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Stowarzyszenie Archiwistów Polskich, Polski Komitet
Narodowy ICOM, Polski Komitet Narodowy ICOMOS, Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków
wyrazili wolę współdziałania w celu wdrażania w warunkach polskich programu Błękitnej Tarczy,
2. Uczestnicy wyrazili zgodę na utworzenie w miastach : Warszawie, Krakowie, Toruniu punktów
kontaktowo-informacyjnych mających na celu wdrażanie programu Błękitnej Tarczy w
poszczególnych regionach.
3. Uczestnicy zaproponowali aby Biuro Spraw Obronnych MK pełniło funkcję punktu
koordynującego wraz z adresem internetowym w zakresie wdrażania programu Błękitnej Tarczy.

4. Wyrażono zgodę na zorganizowanie w listopadzie 2002 r. pod egidą Ministerstwa Kultury,
ponownego spotkania organizacji z udziałem przedstawicieli :Policji, Straży Pożarnej, Obrony
Cywilnej, Wojska Polskiego, Polskiego Czerwonego Krzyża oraz innych podmiotów
zainteresowanych współdziałaniem w ochronie dóbr kultury w zagrożeniach, w celu dalszego
doskonalenia form organizacyjnych i merytorycznych programu,
Stanowisko zostało zaakceptowane przez statutowe władze Stowarzyszenia Bibliotekarzy
Polskich, Stowarzyszenia Archiwistów Polskich, Polskiego Komitetu Narodowego ICOM,
Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS, Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków.

http://www.mk.gov.pl/pknbt/txt/041028artykulBT.doc

znajduje się tam jeszcze sprawozdanie

z działalności

http://www.icons.pl/cenne/art.php?id=2001-04-07&bn

= jeszcze o Błękitnej Tarczy

http://www.bn.org.pl/index.php?id=8&bt

działalność

Narodowe programy:
Wieloletni Program Rządowy Kwaśny Papier - cele programu:



Dokonanie oceny stanu zachowania i pełne zdefiniowanie zagrożeń dla polskich zbiorów
bibliotecznych i archiwalnych z XIX i XX wieku.



Opracowanie mikrobiologicznych i konserwatorskich metod masowej ochrony zbiorów
bibliotecznych i archiwalnych z XIX i XX wieku.



Ograniczenie dopływu kwaśnego papieru jako nośnika informacji, a zwłaszcza informacji
gromadzonej obecnie w bibliotekach i archiwach, zastąpienie go papierem trwałym, a w
koniecznych przypadkach papierem archiwalnym.



Przygotowanie merytoryczne i formalne do inicjatywy ustawodawczej w sprawie
uregulowania zasad stosowania papieru bezkwasowego. Monitorowanie stosowania ustawy.



Stworzenie sieci ośrodków wyposażonych w sprzęt do mikrofilmowania i podjęcie akcji
mikrofilmowania zabezpieczającego zagrożonych XIX i XX-wiecznych zbiorów
bibliotecznych i archiwalnych wyselekcjonowanych do tego celu w toku realizacji celu A i B.



Zakup sieci instalacji umożliwiających w skali masowej odkwaszanie oraz wzmocnienie
książek i archiwaliów.

http://www.bn.org.pl/inne/WPR_3/kwasny.html

Narodowy Program Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego” (dla ciekawskich,
na zajęciach p. Staniów wspomniała tylko o Kwaśnym Papierze...)

http://www.mk.gov.pl/docs/NPK_Zabytki.pdf

Pytanie 50. Katastrofy w bibliotekach – rodzaje, przebieg, zapobieganie skutkom. Kradzieże.
Rodzaje katastrof, przebieg, skutki:



pożary ( ich skutkiem jest również zalanie – gasi się wodą);



powodzie (wnioski po powodzi 1997r.):



rozpocząć ratowanie zbiorów natychmiast, najlepiej jeszcze w czasie trwania awarii
(oczyszczanie, obmywanie, odciskanie z nadmiaru wody, suszenie w specjalnych komorach,
dosuszanie na powietrzu);



wilgoć rozpulchnia kleje, rozpuszcza je, powoduje ich migrację wewnątrz książki;



pigmenty i barwniki rozpuszczają się i rozpływają, zmieniają czasem właściwości chemiczne;



następuje uwodnienie celulozy (w papierze, płótnie, drewnie);



jonizacja związków chemicznych;



wilgoć sprzyja natychmiastowemu atakowi drobnoustrojów;



awarie wodne;



katastrofy biologiczne (w tym mikrobiologiczne i entomologiczne);



kwaśny papier jako sprawca cichej katastrofy chemicznej:



dodawanie siarczanów do zaklejania papieru (Anglia 1650-1675);



wprowadzenie holendrów do mielenia masy papierniczej (Toruń 1720);



bielenie szmat chlorem (w Polsce od 1823);



produkcja papieru ze słomy (na Śląsku do 1918-1920);



uruchomienie produkcji maszyn papierniczych (Jeziorno 1836);



zaklejanie papieru klejem żywicowym, który najlepiej działa na papier kwaśny (w Polsce
wprowadzony przed 1856);



wprowadzenie drewna ściernego do masy papierniczej (Śląsk 1853);



wprowadzenie mas włóknistych z drewna (na ziemiach Polski '80 XIXw.);



najgorzej druki 1880-1959 – jeśli odkwaszenie nie jest możliwe stosuje się REPROGRAFIĘ;



odkwaszenia wymaga 20 mln wol wydanych w Polsce 1945-1989;



za 20 lat nie da się uratować druków wydanych od 1939, za 45 lat z lat 1945-1989



Rada Ministrów – uchwała z dn. 17 listopada 1999 – wprowadziła program „Kwaśny papier”
na lata 2000-2008.

Przygotowanie biblioteki do katastrofy:



rozpoznanie zagrożeń danego miejsca (tereny zalewowe, rozruchy uliczne, tąpnięcia, skażenia
toksyczne, zabezpieczenia na wypadek pożaru, awarie rurociągów);



wcześniejsze utworzenie i przeszkolenie zespołu przejmującego akcję w sytuacji katastrofy;



ustalenie lisy osób, urządzeń, sprzętu (w tym środków transportu) niezbędnego w sytuacji
awaryjnej, stworzenie instrukcji postępowania w sytuacji kryzysowej;



kształtowanie świadomości personelu, zasad wczesnego ostrzegania, sposobu zachowania na
wypadek katastrofy;



ustalenie priorytetów w ratowaniu zbiorów i wyposażenia biblioteki;



zaplanowanie regularnej pomocy środowiska;

Istnieje Zarządzenie nr 23 Ministra Kultury i Sztuki z dn. 25 kwietnia 1995 r. w sprawie ochrony dóbr
kultury na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa państwa i konfliktu zbrojnego.
Kradzieże w bibliotekach:



zagrożenie zbiorów, sprzętu, rzeczy osobistych (personelu i czytelników);



trudne do ustalenia braki w dużych księgozbiorach bibliotek naukowych;



kradzieże w księgozbiorach podręcznych bibliotek uniwersyteckich (stosunkowo łatwo jest
uzupełnić braki);



kto kradnie? (czytelnicy, pracownicy, wolontariusze, zakonnicy....);



sposoby ochrony (na podstawie ankiety bibliotek NZB z 2001):



ochrona fizyczna – ludzie (75%);



odrębne skarbce (12%);



szafy stalowe (50%);



atestowane drzwi i okna (32%);



dokumentacja organizacji ochrony zbiorów (70%);



system sygnalizacji włamania i napadu (80%);



istnieje potzreba wyposażenia bibliotek w sprawdzone i jednorodne systemy zabezpieczenia
zbiorów i dostępu do nich.

Pytanie 51. Polityka ochrony zbiorów na świecie i w Polsce, międzynarodowa współpraca w tej
dziedzinie – cel działań, instytucje, programy.
Ochrona zbiorów to we współczesnym rozumieniu zespół różnorodnych, złożonych działań
zmierzających do zapewnienia im bezpieczeństwa i dobrego stanu.
Polityka ochrony zbiorów musi mieć charakter:



selektywny, wybiórczy – opierać się na przyjętych priorytetach („poziom ochrony”);



kreatywny – poszukiwanie wciąż lepszych rozwiązań organizacyjnych i technicznych;



ekonomiczny – trzeba wybierać tańsze i skuteczne rozwiązania;



przyszłościowy – promowanie druku książek i dokumentów na papierze bezkwasowym;



globalny – międzynarodowy i narodowy (współpraca konserwatorów, bibliotekarzy oraz
innych specjalistów, nakłady na ten cel!).

Historia polityki ochrony zbiorów:



1898 St. Gallen – zjazd poświęcony konserwacji zbiorów bibliotecznych i archiwalnych;



1938 – Instytut Patologii Książki w Rzymie;



'80 i '90 XXw. - intensyfikacja działań;



1994-1997 Lipsk – prowadzenie skutecznej metody masowego odkwaszania ze
wzmocnieniem kruchego papieru (szpaltowanie).

Cel działań:



uświadamianie społeczeństwu i rządom państw roli konserwacji wytworów dorobku
umysłowego;



inspirowanie prac badawczych i naukowych o zapobieganiu i usuwaniu szkód;



promowanie standardów i norm produkcji książek i postępowania z nimi;



popieranie i wspomaganie szkolenia kadr w zakresie ochrony zbiorów;



organizacja konferencji, warsztatów, publikowanie prac i periodyków z tego zakresu,
inicjowanie specjalnych produktów.

Współpraca międzynarodowa w zakresie ochrony zbiorów:
– instytucje:



Marodowe Centrum Ochrony i Restauracji Dóbr Kultury pod auspicjami UNESCO
(International Center of the Preservation and Restoratia of Cultural Property), Rzym;



Sekcja i Konserwacji IFLA (Section on Preservation and Conservation) Paryż;



Komisja Ochrony i Dostepu (Commission on Preservation and Access - CPA), Waszyngton;



European CPA – Amsterdam;



i inne;

– programy:



Preservation and Conservation (PAC); IFLA, obejmuje wszystkie kraje świata; wyd. czasop.
International Preservation News;



Pamięć świata (Memory of World), UNESCO – ochrona najbardziej znaczących dla rozwoju
ludzkości dzieł piśmienniczych;



European Register of Microform Masters (EROMM) – CPA – globalna baza danych
zmikrofilmowanych druków.

Wnioski – tendencje:



dalszy rozwój współpracy międzynarodowej;



1996 – powstanie Międzynarodowego Komitetu Błękitnej Tarczy;



rozwój masowych metod konserwacji zbiorów w krajach rozwiniętych: mikrofilmowanie,
digitalizacja, prace badawcze;



powoływanie w różnych krajach instytucji centralnych prowadzące politykę ochrony zbiorów
w skali krajowej (National Preservation Office – Wielka Brytania; Zentrum für Bücherhaltung
– Niemcy; Preservation Directorate – USA);



wiele firm (np. lotnicze, elektryczne, itp.) w porozumieniu z bibliotekami wypracowało
specjalne sposoby postępowania w czasie katastrof;



powstawanie narodowych planów ochrony zbiorów oraz planów/regulaminów postępowania
na wypadek katastrofy (są one ciągle aktualizowane);



określanie „poziomu ochrony”, np. książki otrzymują etykietki: do użytku, przeznaczona do
przechowywania, „wartość ponadczasowa” (w BUWr mają np. tzw. „rara”, czyli książki
bardzo cenne i rzadkie, są one oznaczone czerwonym trójkątem i mają pierwszeństwo w
ewakuacji);



kształcenie bibliotekarzy-fachowców w dziedzinie konserwacji (taka specjalizacja jest na UŚ).

W oparciu o notatki z wykładów



Katastrofy naturalne to: huragany, erupcje wulkanów, powodzie, trzęsienia ziemi, burze

piaskowe



Katastrofy spowodowane przez ludzi: pożary, zalania, wybuchy, zniszczenia w czasie działań

wojennych



Przebieg akcji ratowania zbiorów w przypadku katastrof zawsze musi nastąpić wedle

wypracowanych wcześniej procedur. Chaotyczne postępowanie może dodatkowo spowodować
kolejne straty lub narażenie pracowników biblioteki na niebezpieczeństwo. Należy pamiętać, by
zawsze powiadomić odpowiednie służby ratunkowe, które dodatkowo mogą pomóc w przypadku
zaistnienia sytuacji kryzysowej. Kiedy już akcja ratunkowa przeprowadzona przez specjalistyczne
służby zostanie zakończona należy wejść do miejsca które zostało dotknięte przez katastrofę by
dokonać oceny zniszczeń i w razie konieczności podjąć kroki w celu uniknięcia dalszej utraty
zbiorów (np. w wyniku pleśni).



Zapobieganie kataklizmom może nastąpić dzięki stosowaniu takich rozwiązań jak monitoring,

systemy przeciwpożarowe, automatyczne i ręczne systemy gaszenia działające na zasadzie CO2 i
sprężonego powietrza, systemy wczesnego ostrzegania o zagrożeniach oraz stały i szybki kontakt do
służb ratunkowych



Najlepszym sposobem zapobiegania kradzieżom jest coraz częściej stosowany system kodów

kreskowych oraz bramek (podobnych do tych w supermarketach) uniemożliwiających bądź
utrudniających wynoszenie dokumentów z biblioteki bez wiedzy bibliotekarza. Bardzo często
stosowanym zabiegiem jest także wypożyczanie książek osobom jedynie posiadającym karty
biblioteczne, również działające na zasadzie kodów kreskowych (wówczas dana pozycja przypisana
jest bezpośrednio do czytelnika). Stosuje się też (w przypadku niewielkich bibliotek) także
odpowiednią architekturę, która umożliwia obserwowanie regałów przez bibliotekarza.

Pytanie 52. Zasady, formy, organizacja udostępniania zbiorów. Pracownicy działu
udostępniania.

Zasady udostępniania zbiorów:



jak największy zasięg;



dostarczanie użytkownikom potrzebnych im materiałów (użyteczności biblioteki);



poszanowanie czasu czytelników i bibliotekarzy;



sprawna organizacja udostępniania (niekrzyżowania się dróg: książki, bibliotekarza i
czytelnika);



stworzenie dogodnych warunków materialnych do korzystania z biblioteki (lokal, sprzęt,
wystrój);



celowe powiązania między agendami udostępniania;



czynne udostępnianie;



fachowość, uprzejmość, miła atmosfera.

Formy udostępniania zbiorów:



prezencyjne (bezpośrednio, na miejscu) - czytelnie ogólne, czytelnie specjalne (dla określonej
grupy czytelników, o określonej tematyce);



na zewnątrz – od drugiej połowy XIX w. - wypożyczalnie miejscowe i międzybiblioteczne
(zamiejscowe); indywidualne i zbiorowe;



wolny dostęp do półek – wady i zalety;



regulamin udostępniania;



ewidencja udostępniania – ruch czytelników, wykorzystanie zbiorów, wskaźnik obrotu
zbiorów w wpożyczalni i czytelni.

Organizacja udostępniania:



organizacja biblioteki;



organizacja zbiorów;



organizacja usług;



wpływ automatyzacji udostępniania na jego efektywność.

Pracownicy działu udostępniania:
Pani Haupa powiedziała kiedyś z rozkoszną szczerością, że muszą oni odznaczać się miłą aparycją. :D
Od siebie dorzucę, że powinni być cierpliwi dla użytkowników, aby ich nie zniechęcać do korzystania
z biblioteki, powinni posiadać wiedzę o literaturze i posiadanych przez bibliotekę zbiorach, aby
potrafić doradzić w wyborze książki, powinni umieć udzielić informacji – bibliograficznej lub
rzeczowej, aby w pełni zaspokoić oczekiwania użytkownika.

Pytanie 53. Praca pedagogiczna bibliotekarza – podział form wg różnych kryteriów.
Przydatność dla różnych typów bibliotek.
Pedagogika biblioteczna jest dziedziną nauki „o istocie, zasadach, metodach i organizacji procesu
oświatowo-wychowawczego w bibliotece”. Kształtowała się pod wpływem przemian następujących w
organizacji bibliotek i pojmowaniu ich społecznych funkcji oraz w charakterze pracy bibliotekarza,
zwłaszcza w XIX w., kiedy wraz z rozwojem bibliotek publicznych i oświatowych naczelnymi
zadaniami społecznymi stało się upowszechnianie książki i rozwijanie czytelnictwa, a prze to
kształtowanie człowieka i społeczeństwa zgodnie z potrzebami epoki.
Bibliotekarz miał być społecznikiem, organizatorem życia kulturalnego środowiska, wychodzącym w
swych działaniach poza teren biblioteki, doradcą i przewodnikiem, który pomaga czytelnikom w
dokonywaniu doboru i oceny książki oraz form pracy samokształceniowej i kulturalnej.
Współcześnie głównym problemem pedagogiki bibliotecznej stała się właściwa polityka gromadzenia
zbiorów oraz sprawna organizacja pracy bibliotecznej i służby informacyjnej. Zagadnienia osobistych
oddziaływań wychowawczych bibliotekarza na czytelników znalazły się na drugim planie.
O charakterze pracy pedagogicznej bibliotekarza i doborze odpowiednich jej form decydują funkcje i
zadania specyficzne dla danego typu biblioteki.



biblioteki szkolne i pedagogiczne funkcje dydaktyczno-wychowawcze, oświatowo-
wychowawcze, kulturalno-rekreacyjne: nauczanie korzystania ze zbiorów, propagowanie
czytelnictwa, polecanie lektury (kształtowanie kultury czytelniczej); różnorodne formy pracy;



biblioteki dla dorosłych i młodzieży – praca pedagogiczna łączy się ściśle z działalnością
informacyjną: propagowanie samej biblioteki, jej urządzeń i zbiorów, prowadzonej
działalności informacyjnej przydatnej różnym grupom użytkowników; wykorzystuje różne
formy pracy (zarówno indywidualne jak i zbiorowe);



biblioteki publiczne pełniące różnorakie funkcje: intensywna popularyzacja książek i
czasopism, kształtowanie kultury czytelniczej (formy zespołowe i zbiorowe).

Formy pracy z czytelnikiem można uporządkować wg różnych kryteriów:



ze względu na charakter komunikacji:

werbalne, np. gry słowne, zagadki, głośne czytanie;

poglądowe (wizualne), np. rysunki, wycinanki – ilustracje do książek;

audiowizualne, np. teatrzyki;

synkretyczne;



ze względu na sytuacje odbiorcy:

indywidualne – współcześnie rzadko stosowana, ograniczona zwykle do ogólnego
poradnictwa w zakresie tematyki lektury i jej wyboru; obejmuje ona trzy zakresy
przedmiotowe:

przysposobienie

biblioteczne

(przygotowanie

czytelnika

korzystania z biblioteki i jej zbiorów), przysposobienie czytelnicze (pomoc w
opanowaniu umiejętności korzystania ze zbiorów, warsztatu informacyjnego i
posługiwania się dokumentami różnego typu), przygotowanie literacko-lekturowe
(kształtowanie postaw i kompetencji odbiorczych);

zbiorowe – mają na celu kształtowanie zainteresowań i inspirowanie zachowań
związanych z aktywnym uczestnictwem w kulturze, spektakularne, mają szeroki
zasięg społeczny, dotychczas najchętniej preferowane w polskich bibliotekach
(imprezy, konkursy, prelekcje, ekspozycje, wystawy);

zespołowe – adresowane do grup publiczności o określonych potrzebach, wywierają
skuteczny wpływ na kształtowanie się zindywidualizowanych wzorów zachowań
kulturalnych, w tym także potrzeb czytelniczych (klubowe zebrania czytelników,
dyskusje, spotkania autorskie, lekcje biblioteczne, np.).

Współcześnie konieczne jest stosowanie zróżnicowanych, ofensywnych i wychodzących poza teren
biblioteki form propagandy książki oraz informacji o książce i bibliotece.
Podstawowym warunkiem skuteczności pedagogiki bibliotecznej jest związek działań biblioteki ze
środowiskiem, dla którego została powołana.
Praca pedagogiczna biblioteki wg J. Andrzejewskiej:



miejsce pracy – wypożyczalnie, czytelnie, inne pomieszczenia, poza biblioteką, poza szkołą;



aktywność czytelników – formy audytoryjne, aktywizujące, informacyjno-usługowe;



zadania i treść pracy – udostępnianie zbiorów, poradnictwo w wyborach czytelniczych,
rozmowy,

działalność

informacyjna,

przysposobienie

biblioteczne

(czytelnicze,

informacyjne), współpraca z kołami przyjaciół biblioteki i in.;



środki ekspresji (kanał komunikacyjny) i specyfika organizacji pracy (formy wizualne,
żywego słowa, konkursy, gry i zabawy, formy synkretyczne – imprezy czytelnicze);



sytuacja odbioru (za J. Wojciechowskim) – formy indywidualne, zespołowe (grupowe),
zbiorowe (realizowane przez jednego nadawcę lub zespół nadawców wobec zbiorowości w
tym samym miejscu i czasie, np. odczyty, poranki literackie, filmy, apele), quasi-zbiorowe (n.
Masowe, przekazy bez relacji zwrotnych, np. formy propagandy wizualnej, audycje radiowe
nadawane przez radiowęzeł).

Źródło: notatki, Żmigrodzki.

Pytanie 54. Wypożyczenia międzybiblioteczne – przyczyny, formy, perspektywy rozwoju.
Pierwszy regulamin wypożyczeń międzybibliotecznych: Włochy, 1885 r.
Celem wypożyczania międzybibliotecznego jest dostarczenie czytelnikowi nie posiadanych przez
daną bibliotekę materiałów potrzebnych mu do studiów, prac naukowych, literackich,
publicystycznych, i urzędowych. Ma ono szczególne znaczenie dla osób czynnych zawodowo,
mieszkających lub pracujących z dala od bibliotek naukowych, a zdobywających wykształcenie drogą

studiów zaocznych. Wypożyczone materiały udostępnia się na miejscu w bibliotece
wypożyczającej. Formalnie można wypożyczać materiały z każdej biblioteki krajowej i zagranicznej.
Odmienne są jednak przepisy wewnętrzne poszczególnych bibliotek i w różnym czasie oraz w różny
sposób realizowane są zamówienia.
W niektórych krajach zorganizowano specjalne biblioteki centralne, nastawione głownie na
wypożyczanie swoich zbiorów w różnej postaci, np. Oddział Wypożyczeń Biblioteki Brytyjskiej
(British Library Lending Division).
W związku z tym, że katalogi centralne nie objęły dotąd zbiorów wszystkich większych bibliotek
polskich, w wypożyczaniu międzybibliotecznym stosuje się jeszcze tzw. rewers okrężny. Biblioteka
zamierzająca wypożyczyć dla swojego użytkownika jakiś materiał biblioteczny, nie znając jego
miejsca przechowywania, wypełnia rewers z naniesionymi możliwie najpełniejszymi danymi
bibliograficznymi i wysyła go do placówki bibliotecznej, w której zbiorach można się potrzebnego
tytułu spodziewać. Jeżeli go nie ma, rewers zostaje przesłany do kolejnej biblioteki – krąży, aż do
skutku.

Na świecie obowiązuje odpowiednia konwencja dot. wypożyczeń międzybibliotecznych
przygotowana przez IFLA.
W Polsce szczegółowe zasady wypożyczania międzybibliotecznego ustalono odpowiednim
zarządzeniem Ministra Kultury i Sztuki z dn. 25 marca 1980 r., które otrzymało podstawę prawną w
Ustawieni o bibliotekach z 9 kwietnia 1968 r., a następnie w Ustawie z 27 czerwca 1997 r., która
zastąpiła poprzednią.
Rozwojowi wypożyczeń międzybibliotecznych sprzyja:



tworzenie central krajowych i regionalnych;



specjalizacja bibliotek naukowych;



łączenie bibliotek w sieci;



wyposażenie bibliotek w katalogi centralne;



zorganizowana działalność informacyjno-bibliograficzna;



postęp techniczny: komputery, kserokopiarki.

Przyczyny:



eksplozja informacji;



wzrost liczby publikowanych dokumentów;



problemy z ich magazynowaniem, opracowaniem (czasem bardziej opłaca się jakąś książkę
pożyczyć niż przechowywać);



problemy finansowe bibliotek;



wzrost aspiracji edukacyjnych społeczeństw (

m.in

. duża ilość studentów);



potrzeba szybkiego dostarczenia użytkownikowi materiałów, których biblioteka nie posiada
(potrzeby czytelnicze odbiorcy przerastają możliwości danej biblioteki).

Fomy wypożyczeń międzybibliotecznych:



krajowe – obejmują swym zasięgiem biblioteki danego kraju;



międzynarodowe – obejmują placówki zagraniczne; sprawność wypożyczania zależy od
unifikacji przepisów i ich przestrzegania; w wypożyczaniu międzynarodowym pośredniczą
centrale narodowe (BN).

Perspektywy rozwoju:



reprografia i nowe środki przekazu wspomagają rozwój wypożyczania międzybibliotecznego
(zdarza się, że biblioteki w trosce o stan swych zbiorów nie chcą ich udostępniać –
alternatywą w takiej sytuacji jest wysłanie kopii, mikrofiszy lub płyty CD);



zastosowanie form reprodukcji jest jedną ze współczesnych tendencji; niestety ograniczane
jest przez prawo autorskie;



wypożyczenia międzybiblioteczne mają dużo wad (

m.in

. długi okres oczekiwania na

zamówione materiały, straty związane z zaginięciem materiałów, itp.) – powodowało to
niezadowolenie z tej formy udostępniania. W związku z tym od poł. lat 50tych zaczęto
tworzyć tzw. służby dostarczania dokumentów (document supply services). Rozwój
techniki komputerowej, automatyzacja bibliotek i powstawanie szerokopasmowych sieci
informatycznych umożliwiają transmisję danych razem z informacjami wizualnymi. Stało się

to impulsem do dalszego udoskonalania procesu przekazywania informacji tekstowej poprzez
nadanie mu formy tzw. elektronicznego dostarczania dokumentów (EDD

– Electronic

Document Delivery) –funkcjonowanie systemów informacyjno-wyszukiwawczych. Sprzyja
temu także powstawanie baz pełnotekstowych., współkatalogowanie;



mimo wszystko wypożyczenia międzybiblioteczne ciągle mają rację bytu – społeczną rolę
bibliotek musi charakteryzować udostępnianie możliwie najszersze, pełne, satysfakcjonujące
użytkowników.

Żródło: Żmigrodzki, notatki z wykładów, Udostępnianie Lenczkowskiego i materiały z
ogólnokrajowej konferencji (lektura w liście na Udostępnianie)



Główną przyczyną wypożyczeń międzybibliotecznych jest brak określonego dokumentu w

danej bibliotece lub nawet w bibliotekach w danym mieście. Dodatkowo przyczyną powstania
wypożyczeń międzybibliotecznych jest także propagowanie niezwykle cennych oraz rzadko
dostępnych dokumentów lub dokumentów o tematyce specjalistycznej



Wypożyczanie międzybiblioteczne następuje najczęściej w formie wypożyczania reprodukcji

(kserokopii, reprintów, mikrofilmów, mikrofisz itp.). Zasadę tą stosuje się przede wszystkim do
dokumentów wyjątkowo cennych jak stare druki, rękopisy czy dokumenty dużych formatów. W
wypożyczaniach międzybibliotecznych wysyła się także oryginały, lecz tego również stara się
unikać, a z powodu częstych problemów ze zniszczeniami lub nawet utratą wypożyczanych w ten
sposób dokumentów coraz więcej bibliotek zaczęło stosować kaucje za wypożyczane dokumenty.
Dodatkowo większość bibliotek nie wypożycza zarówno czasopism jak i książek które posiada
jedynie w jednym egzemplarzu.



Realizacja wypożyczeń międzybibliotecznych następuje dopiero po złożeniu zamówienia za

pośrednictwem odpowiedniego formularza. Obecnie odbywa się to najczęściej za pośrednictwem
drogi elektronicznej. Rzadziej stosuje się już zamówienia za pośrednictwem rewersów.



W dobie coraz częstszej digitalizacji materiałów bibliotecznych mogłoby się wydawać, że

wypożyczenia międzybiblioteczne staną się z czasem zbędne. Sytuacja taka jest jednak niemożliwa,
ponieważ niektóre zbiory nie tylko nie powinny być przenoszone do formy elektronicznej, ale co
więcej w przypadku digitalizacji utraciłyby wiele istotnych dla siebie cech. Możliwe, ze w
przypadku nowych materiałów więc wypożyczenia międzybib. Rzeczywiście przestaną być
potrzebne, to w przypadku zbiorów specjalnych wciąż będą pewnie jedyną formą dostępu do nich.

Pytanie 55. Prawo autorskie a działalność bibliotek.
Elementy charakterystyczne dla polskiego prawa autorskiego:



pojęcie utworu chronionego prawem autorskim – przedmiotem prawa autorskiego jest
każdy utwór (bez względu na rozmiar lub walory) od chwili ustalenia, tj. powstania zdolności
percepcyjnej;



ujęcie treści prawa autorskiego – syntetyczne: twórcy i jego następcy prawnemu przysługuje
bezwzględny monopol korzystania z utworu wszelkimi możliwymi sposobami, o ile ustawa
wyraźnie go w tej wyłączności nie ogranicza (te ograniczenia to np. prawo do korzystania z
utworu w zakresie własnego użytku osobistego lub prawo do użytku publicznego);



intensywna ochrona dóbr osobistych twórcy – uprawnienia twórcy w tym zakresie są
bezterminowe i nie podlegają zrzeczeniu się.

Zasada o dopuszczalności reprodukowania utworu do własnego użytku osobistego nie obejmuje
handlowego wykonywania egzemplarzy na zamówienie.
Z punktu widzenia publicznego dostępu do chronionych prawem autorskim utworów w zakresie
interesującym dla działalności bibliotecznej oraz centrów informacji naukowej należy wymienić
przepisy obowiązującego prawa autorskiego:



art. 18 pkt 5: dopuszczalne jest podawanie krótkich streszczeń (informacje o głównych tezach
dzieła i ich konstrukcji) ogłoszonych utworów piśmienniczych; wymieniony przepis daje
podstawę do sporządzania omówień dzieł będących w obrocie w celu informowania o ich
treści;



art. 18 pkt 6: zezwala na rozpowszechnianie wydanych utworów (na różnych nośnikach)
przez wypożyczanie egzemplarzy; dotyczy egzemplarzy legalnie wyprodukowanych (stąd

biorą się wątpliwości w związku z wypożyczeniami międzybibliotecznymi, czasem biblioteki
przesyłają reprodukcję dzieła co jest nielegalne w świetle powyższych przepisów);



art. 19 pkt 2: odnosi się do utworów muzycznych.

Źródło: materiały z ogólnokrajowej konferencji (lektura w liście na Udostępnianie)
A tutaj już jak najbardziej aktualne przepisy prawa autorskiego w konfrontacji z działalnością
bibliotek

;):

http://www.bu.uni.torun.pl/aktual/wystapienie_torun.ppt

Pytanie 56. Badanie procesów udostępniania w ramach nauki o bibliotece.
Badania procesów udostępniania mają służyć ocenie efektywności pracy biblioteki. Stosuje się w nich
dwie metody:



metodę statystyczną;



badań organizacyjnych – teorię obsługi masowej (teoria kolejek).

Prowadzenie ewidencji statystycznej ma znaczenie dla oceny pracy biblioteki. Wyróżniamy:



ewidencję ruchu czytelników;

prowadzi się dwa podstawowe rejestry czytelników:

– rejestr czytelników zapisanych do biblioteki; aktualizowany co roku i wykazujący ile osób
uczęszcza stale do biblioteki;

– rejestr odwiedzin w czytelniach danej biblioteki;
oba wymienione rejestry stanowią podstawę zobrazowania ruchu czytelników w
danej bibliotece w ciągu dnia, tygodnia, miesiąca czy roku.



ewidencję ruchu zbiorów i wykorzystania zbiorów;

ewidencję prowadzi każda komórka udostępniająca materiały:

czytelnia, na podstawie rewersów lub przy wolnym dostępie do półek za pomocą tzw.
współczynnika wykorzystania zbiorów (średnia liczba woluminów materiałów
bibliotecznych ze zbioru podręcznego wykorzystanych przez jednego czytelnika w
czasie jego wizyty w czytelni);

wypożyczalnia prowadzi ewidencję obejmującą liczbę wypożyczających czytelników
i wypożyczonych woluminów, najczęściej z podziałem na czytelników i kategorie
piśmiennictwa;

wypożyczalnia międzybiblioteczna powinna dysponować rejestrem materiałów
wypożyczonych do innych bibliotek i pochodzących z innych bibliotek; wykazy
ilościowe, tytułowe oraz rzeczowe, prowadzone w wypożyczalni międzybibliotecznej,
mają duże znaczenie dla kierownictwa biblioteki w ocenie przydatności własnych
zbiorów dla użytkowników.

W teorii kolejek bada się strumień zgłoszeń, czas obsługi zgłoszeń oraz regulamin kolejki i pewna
liczbę linii obsługujących jednostki. To wszystko ma na celu usprawnienie pracy biblioteki i jej lepszą
organizację, a co za tym idzie podniesienie zadowolenia użytkowników korzystających z jej zbiorów.
Pani Staniów mówiła na jednym z wykładów, że czasem ilość pracowników nie zależy od wielkości i
zasobności biblioteki, ale od liczby udokumentowanych wypożyczeń. Stąd dla planowania pracy i
organizacji

udostępniania

ważne

są

przeprowadzane

badania.

Pytanie 57. Czynniki wpływające na organizację biblioteki
Organizacja biblioteki jako układ wzajemnie powiązanych ze sobą, współzależnych i
współdziałających elementów (komórek organizacyjnych).
Czynniki wpływające na organizację biblioteki:



zadania biblioteki wypływające z jej misji i funkcji;



wielkość biblioteki (lokal, zbiory, magazyny);



rodzaj i specjalizacja (specyfika) biblioteki oraz profil użytkownika;



dyslokacja (budynek samodzielny – budynek zaadaptowany – pomieszczenie przystosowane);



personel (liczba, kwalifikacja, doświadczenie, motywacje);



wyposażenie biblioteki (komputery, sprzęt AV);



strategia biblioteki;



technologia pracy;



źródła finansowania.

Czynniki warunkujące organizację prac:



typ biblioteki;



typ użytkownika;



charakter, wielkość zbiorów;



potrzeby użytkowników;



lokal;



budżet;



fachowość i liczebność personelu;



kontakty ze środowiskiem;



automatyzacja pracy.

Organizacja toku prac bibliotecznych powinna być dostosowana do cyklu gromadzenia, opracowania i
udostępniania informacji, oraz do gromadzonych zbiorów (wydawnictw zwartych – książek, broszur,
dzieł wielotomowych o przewidzianym terminie zakończenia i wydawnictw poszytowych o wspólnej
paginacji; wydawnictw ciągłych – czasopism, publikacji nieperiodycznych, wydawnictw seryjnych);
zbiorów specjalnych-audiowizualnych np. inne meble, inne zasady katalogowania i informowania o
zbiorach; ile czego mamy i jak to udostępniamy.
Ważne są również:



specyfika organizacji (np. wielkości i charakteru księgozbioru podręcznego; jak często
powinno się go kontrolować);



normy i standardy biblioteczne – określają typ, rozległość, prawidłowość procesów
bibliotecznych, wymagania dotyczące personelu, itp.;



liczba i charakter komórek organizacyjnych jest uzależniona od wielkości biblioteki;



problemy administrowania i organizacji biblioteki – w dziale kierowanie i administrowanie
biblioteką.

Pytanie 58. Kryteria podziału pracy bibliotecznej i grupowania czynności.
W bibliotekach stosuje się zróżnicowane kryteria podziału pracy bibliotecznej i grupowania czynności
na różnych szczeblach struktury organizacyjnej, w celu określenia stałych obowiązków
poszczególnych pracowników i przeznaczenia odpowiedniego miejsca dla każdej grupy czynności.
Kryteria te różnią się często nawet w obrębie jednego działu biblioteki. Przyjęta powszechnie
klasyfikacja wyróżnia pięć kryteriów:



funkcjonalne – polegające na wyodrębnieniu komórek lub stanowisk pracy zgodnie z
podstawowymi funkcjami bibliotek;



przedmiotu pracy bibliotecznej – polegające na wyodrębnieniu komórek organizacyjnych ze
względu na rodzaj zbiorów i usług biblioteki dla użytkowników, np. dział zbiorów
specjalnych;



użytkownika – polegające na wyodrębnieniu komórek organizacyjnych ze względu na
czynności związane z udostępnianiem zbiorów określonym grupom osób, np. czytelnie i
wypożyczalnie dla różnych kategorii użytkowników;



procesu lub narzędzi pracy - polegające na organizowaniu agend realizujących jeden proces
pracy;



terytorialne – powodujące wyodrębnienie komórek organizacyjnych, zmierzających do
zaspokojenia potrzeb grup ludności lub określonych kategorii czytelników, np. z terenu
dzielnicy miasta.

W organizacji bibliotek publicznych spotykamy wszystkie przedstawione powyżej kryteria podziału i
grupowania elementów pracy bibliotecznej. Przejawiają się one najwyraźniej w schemacie
organizaacyjnym

miejskich

bibliotek

publicznych.

Pytanie 59. Struktury organizacyjne bibliotek: zasady tworzenia, typy, zalety i wady różnych
struktur, cechy struktury idealnej.
Struktura organizacyjna:



stanowiska pracy;



działy (gromadzenia, opracowania);



oddziały (udostępniania);



sekcje (inwentaryzacji);



pracownie;



filie i agendy.

Tworzenie struktur jest zależne od czynników wpływających na organizację biblioteki i polega na:



przydzieleniu zadań określonym komórkom (ew. powołanie nowych komórek);



określenie zadań cząstkowych wynikających z zadań biblioteki i przydzielenie ich
poszczególnym komórkom;



łączeniu drobnych zadań w zadania złożone;



ustalaniu wzajemnych więzi i stosunków między różnymi komórkami organizacyjnymi;



zapisaniu form organizacji w stosownych dokumentach (statuty, regulaminy, schematy
organizacyjne);



określeniu zakresu zadań i odpowiedzialności kierownictwa poszczególnych jednostek.

Typy struktur organizacyjnych:
– w ujęciu STATYCZNYM – podział biblioteki na jednostki organizacyjne, czyli działy, oddziały,
sekcje, stanowiska pracy; można ją scharakteryzować wg następujących kryteriów:



kryterium więzi organizacyjnych (rodzaj i układ służbowych i funkcjonalnych więzi):



struktura liniowa:

więzi służbowe pokrywają się z funkcjonalnymi – przełożony służbowy jest
równocześnie przełożonym funkcjonalnym, czyli należy do niego określenie
przedmiotu, następstwa oraz sposobu wykonywania czynności;

stosowana w większości bibliotek publicznych;

zalety: prostota, jasne określenie obszarów kompetencji i odpowiedzialności, łatwość
w koordynowaniu i kontroli, możliwość szybkiego podejmowania decyzji oraz
poczucie pewności i stabilności u przełożonych i podwładnych;

wady: pomijanie zasady specjalizacji, niebezpieczeństwo zbiurokratyzowania
instytucji, wydłużanie kanałów informacyjnych;



struktura funkcjonalna:

przełożony funkcjonalny nadzoruje wykonanie konkretnych zadań, nie jest
przełożonym służbowym;

struktura organizacyjna wyłącznie o charakterze funkcjonalnym nie jest zbyt
przydatna dla celów organizacji bibliotek, ponieważ powoduje nakładanie się i
krzyżowanie uprawnień decyzyjnych oraz odpowiedzialności; in. wady:
niebezpieczeństwo nadmiernej specjalizacji i niejednolitości kierowania;

zalety: kompetentne podejmowanie decyzji oraz skrócenie dróg przesyłania służącej
decyzjom informacji;

elementy tej struktury spotyka się w bibliotekach publicznych (np. dział instrukcyjno-
metodyczny);



struktura sztabowa:

zadanie przełożonych funkcjonalnych spełniają specjalne zespoły podlegające
służbowo i merytorycznie odpowiednim, ale służbowo niezależnym organom
funkcjonalnym na niższym stopniu hierarchii;

zalety: fachowe przygotowanie i szybkość w podejmowaniu decyzji, jedność
kierowania;

wady: traktowanie „sztabu” jako alternatywy wobec całości prowadzonej organizacji
oraz możliwość jego funkcjonowania w roli nieformalnej władzy;

komórki sztabowe spotyka się głównie w większych bibliotekach; nie mają one
jednak prawa do samodzielnego wydawania jakichkolwiek zarządzeń;



struktura techniczna:

rozluźnienie więzi służbowych i funkcjonalnych;

działanie w ramach podzielonych obowiązków i zasad współpracy (chodzi zwykle o
czynności cyklicznie powtarzające się, np. podczas akcesjonowania książek) – w
dziale a nie w całej bibliotece;



kryterium rozpiętości i zasięgu kierowania (typizacja wg liczby szczebli kierowania):



struktura płaska:

niewiele szczebli, większa rozpiętość (duża liczba pracowników podlega
bezpośrednio kierownikowi danego szczebla);

wada: podporządkowanie dyrektorowi biblioteki zbyt wielu agend;



struktura smukła:

wiele szczebli kierowania, mała rozpiętość;

niebezpieczeństwo „oddalania się” kierowników od podwładnych;

stosowana gł. w dużych bibliotekach miejskich i wojewódzkich, aczkolwiek przeważa
typ mieszany;



kryterium sposobu wyodrębniania komórek organizacyjnych:



struktura funkcyjna:

wyodrębnianie komórek na podstawie wykonywanych czynności (np. dział
gromadzenia);



struktura przedmiotowa:

podstawą podziału są: przedmiot czynności i rodzaj obsługiwanych zbiorów –
kolekcja dziedzinowe (np. z języków obcych, literatury pięknej, itp.);

w każdej polskiej bibliotece można wyróżnić elementy obydwu powyższych struktur;



struktura podmiotowa:

o wyodrębnieniu działu decyduje nośnik, czyli forma wydawnicza dokumentu
(normy, patenty, zbiory specjalne);



kryterium rozczłonkowania zespołów ludzkich (hierarchii organizacyjnej), bardzo złożone:

jako czynniki uwzględniane są:



przestrzeń;



czas;



cechy osobiste członków zespołu;



technologia pracy;



tworzywo pracy (narzędzia pracy);



cel końcowy instytucji;



elementy kręgu zewnętrznego;



pilność załatwiania spraw;



historyczne ukształtowanie;

– w ujęciu DYNAMICZNYM – układ i przebieg wszystkich czynności w czasie i przestrzeni, w
ramach statycznej struktury organizacji. Kategorie charakteryzujące tą strukturę:



funkcje (np. kierowania, gromadzenia) i związane z tym czynności;

wyróżnia się funkcje:



podstawowe – dotyczące bezpośrednio realizowania celu „zewnętrznego”
(udostępnianie zbiorów);



regulacyjne – formułowanie celów działania, planowanie, organizowanie
struktur statycznych i ich kontrolowanie (widoczne w organizacji każdej
biblioteki); skupione w ręku dyrektora lub podzielone między niego i
odpowiednią komórkę sztabową;



pomocnicze – nie służą bezpośrednio realizacji celów zewnętrznych, jednak
bez nich funkcje podstawowe nie mogłyby być spełnione (gromadzenie,
opracowanie, przechowywanie zbiorów, księgowość);

każdą funkcję można dalej podzielić na czynniki pierwsze tj. działania jednoosobowe
absorbujące – w każdym przypadku inny – zestaw wrodzonych lub nabytych cech
umysłu i ciała wykonawców, ich nawyków i umiejętności (np. gromadzenie –
czynności: kwerenda, zamówienie, ewidencja);



obowiązki i uprawnienia decyzyjne;

wynikają z przepisów prawnych oraz ogólnych zasad organizacji i kierowania;

zakres obowiązków zależy od wielkości biblioteki;

szczegółowych wskazań należy szukać w statutach, regulaminach bibliotecznych oraz
publikacjach dotyczących kierowania i zarządzania biblioteką;

przełożony i podwładni ponoszą odpowiedzialność za swoje obowiązki w granicach
uprawnień do decyzji o sposobie ich wykonania;



przepływ rzeczy i informacji – jego odpowiednikiem w teorii organizacji rozumianej
dynamicznie są przebiegi organizacyjne (patrz niżej);



przebiegi organizacyjne:

przebieg dotyczy czynności nie w jednej lecz w kilku komórkach organizacyjnych –
przetwarzanie dokumentu lub informacji w różnych działach biblioteki.

Cechy dobrej struktury organizacyjnej placówki bibliotecznej:



biblioteka nie powinna być zbyt „smukła”;



działy biblioteki powinny być równorzędne względem siebie;



należy określić kompetencje i odpowiedzialność poszczególnych pracowników;



trzeba przeprowadzić rozgraniczenie personalne (przydział konkretnych osób do zadań).

Pytanie 60. Administracja biblioteki
Termin „administracja” jest rozumiany wieloznacznie. Najczęściej identyfikuje się go z:



kierowaniem i zarządzaniem;



organizowaniem;



jednostką administracyjną wykonującą funkcje administracyjne;



funkcją zespołową i czynnościami indywidualnymi kierowników.

Administrację utożsamia się zazwyczaj z kierowaniem i zarządzaniem. Za podmiot kierowania
uważa się kierownika (całej biblioteki, poszczególnych działów, administracyjnego). Realizacja i
zakres poszczególnych funkcji w bibliotekach łączą się z ich wielkością, zadaniami, strukturą
organizacyjną, warunkami lokalowymi, wyposażeniem, liczebnością personelu. Wszędzie kierowanie
musi opierać się na trwałych podstawach, do których zalicza się kompetencje, zdolności organizacyjne
i predyspozycje psychiczne.
Istota kierowania sprowadza się do czterech funkcji, zgodnie z koncepcją H.A. Fayola:



przewidywania (planowania) – przewidywanie kształtowania się zewnętrznych i
wewnętrznych warunków działania biblioteki;



organizowania – projektowanie struktury organizacyjnej, precyzowanie warunków oraz taki
dobór ludzi i środków, aby biblioteka realizowała swoje cele i zadania;



motywowania – przekonanie pracowników biblioteki i zachęta do działania zgodnego z wolą
kierującego; można to osiągnąć za pomocą bodźców materialnych, np. premii lub przez
pochwały i obiektywizm w ocenie pracowników;



kontrolowania – porównywanie osiągniętych wyników do przyjętych założeń (kontrola
wyników pracy jest warunkiem sprawnego funkcjonowania biblioteki)

Źródło: Żmigrodzki

Pytanie 63. Historyczne etapy budownictwa bibliotecznego



STAROŻYTNOŚĆ

Sale mieszczące zbiory służące czytelnikom i bibliotekarzom, miejsce zebrań i posiedzeń. Oddzielny
magazyn i czytelnia.



ŚREDNIOWIECZE

Biblioteki kościelne znajdowały się w wieżach kościelnych nad zakrystiami, w refektarzach. W
klasztorach biblioteka i skryptorium znajdowały się w osobnych pomieszczeniach. Książki były
bardzo cenne dlatego przytwierdzano je do pulpitów łańcuchami.



RENESANS I BAROK

Biblioteki salowe, regały początkowo prostopadłe do ścian, potem na ścianach. Reprezentacyjne sale,
które mieściły też zbiory muzealne i dzieła sztuki, kosztowne meble.



XVIII W

Utrzymanie wzroku bibliotek salowych, wzrost dostępu do księgozbioru (obniżenie mebli). W
bibliotekach uniwersyteckich oddzielna wypożyczalnia.
1737 r. Getynga – wypożyczalnia
1816 r. Leopoldo Della Santa wydał we Florencji książkę O budowie i prowadzeniu uniwersalnej
biblioteki publicznej. Zasada trójdzielności:



Wyodrębnienie pomieszczenia na książki (magazyn)



Miejsce dla czytelników (czytelnia)



Miejsce dla bibliotekarzy (pracownia)

Rozwinięciem zasad Della Santy były 4 prawa budownictwa bibliotecznego, obowiązujące do lat 30
XX w.



Nie krzyżujących się dróg książki, bibliotekarza i użytkownika ( zastosowanie: Paul
Schwenke 1908 r. Biblioteka Królewska w Berlinie)



Potrójna dostępność magazynu ( z pracowni, wypożyczalni i czytelni – prosta droga, Georg
Lech)



Jednego poziomu (agendy świadczące usługi czytelnikom umieszczone na jednym piętrze)



Organizowane rozbudowy ( możliwość rozbudowy w pionie i poziomie, nieograniczona
budowa)

Wprowadzenie norm wytrzymałości stropów, powierzchni, odległości

Wyodrębnienie w czytelni księgozbioru podręcznego ( Johann Wilhelm Ridler 1829 r.
Biblioteka Uniwersytetu Wiedeńskiego)

Organizowanie wielkich czytelni o zróżnicowanych kształtach w nowych bibliotekach
uniwersyteckich



Antonio Panizzi 1859 – okrągła czytelnia w bibliotece British Council



Czytelnia półkolista ( Biblioteka Uniwersytecka w Lipsku 1891)



Czytelnie prostokątne ( Biblioteka Królewska w Berlinie 1903-1914)



Zmiany w konstrukcji magazynów bibliotecznych

Antonio Panizzi – magazyny o niskich, ale licznych kondygnacjach np. Biblioteka
Jagiellońska

Zwarte samonośne konstrukcje stalowe, konstrukcje oddzielone kratownicami
zastępującymi stropy ( Biblioteka Uniwersytecka w Halle i Warszawie)



Krytyka zasady trójdzielności na skutek zróżnicowania zbiorów, rozszerzenia
usług (wolny dostęp), funkcji bibliotek i potrzeb zmian w ich organizacji



1933 USA – zasada zmienności układów konstrukcyjnych w budownictwie
bibliotecznym



Funkcjonalność



Metoda konstrukcji modularnej, szkieletowej (bez ścian nośnych np.
1936 aneks Biblioteki Kongresu)



Budownictwo bibliotek po II wojnie światowej



Przestrzeganie

zasad:

funkcjonalności,

ekonomiczności, kosztów budowy, eksploatacji,
możliwość dalszej rozbudowy



Potrzeba planowania pomieszczeń specjalnych:
reprograficznych, komputerowych i imprezowych



Zalecenia sformułowane w latach 80 XX w.



Ekonomika



Długość dojścia do biblioteki nie
powinna przekraczać 1 km (15 min)
biblioteki naukowe blisko ośrodków
naukowych



Położenie w zabudowie miejskiej
(utrzymanie wysokości, odstępy,
ochrona przed wiatrem, najlepiej
zadrzewiony – stabilizuje temp. i
wilgotność w lecie, chroni przed
hałasem i pyłem



Najlepsze

budynki

poziome

dziedzińcami

wewnętrznymi

kształcie liter: T, L, V



Wolny

dostęp

–

zwiększenie

powierzchni i kosztów inwestycji

Pytanie 64 Współczesne zasady budownictwa bibliotecznego



Mniejsza powierzchnia magazynowa – coraz więcej druków elektronicznych



Mniejsza powierzchnia czytelniana – dostęp do zbiorów z domowych komputerów



Bardzo ważna estetyka oraz śmiałe i ciekawe rozwiązania



Metraż nie mniejszy niż 1000 m2



Biblioteki programowo bezpłatne



Dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych

Pytanie 65. Wyposażenie bibliotek dawniej i dziś.

Odpowiednie wyposażenie bibliotek to podstawowy warunek prawidłowej działalności bi-blioteki. W
związku z tym wykształciła się odrębna specjalizacja, która obejmuje wiedzę o zasadach
budownictwa i wyposażenia bibliotek (m. in. konstrukcji oraz produkcji wszelkie-go sprzętu).
Na wyposażenie bibliotek składa się sprzęt oraz zespół urządzeń towarzyszących.
1. Sprzęt:
A) dawniej – średniowiecze: do XIII wieku księgi w bibliotekach układano na półkach w

zamykanych

szafach (armaria)

. W wieku XIV pojawia się nowy sprzęt biblioteczny - lectrinum albo pulpitum, czyli

pulpit z pochyłą przykrywą, na której kładziono książki. Biblioteki przymocowywały księgi
łańcuchami do pulpitów, dość mocnych i wystarczająco długich, aby umożliwić wygodne czytanie;
łańcuch przytwierdzano jednym końcem do dolnego lub górnego brzegu okładki, a drugim - do sztaby
umieszczonej nad lub pod pulpitem. Tak zabezpieczone księgi mogły być odpinane za pomocą klucza.
Zwyczaj ten przechował się w bibliotekach do XVI w.
B) obecnie

a. meble – regały na książki, szafki (dawniej, do II poł. XIX w. - drewniane szafy i re-gały

biblioteczne; współcześnie – regały metalowe z ruchomymi półkami), skrzynki, bloki
katalogowe, lady stoły, krzesła, wózki do przewożenia książek i czasopism;

b. pomoce biblioteczne – pulpity czytelnicze, nosidła do książek (dawniej), zastawki i podstawki

do książek, które podtrzymują je w odpowiedniej pozycji, przegródki działowe, pudła
kartonowe, skrzynki na kartoteki ewidencyjno-rejestracyjne, teczki i skoroszyty na
niekompletne i nie oprawione czasopisma, normy, patenty, pojemniki na mikrofilmy i inne
materiały.

c. aparatura biblioteczna

dawniej – mechaniczne rejestratory wypożyczeń (rejestrator stemplujący karty

czytelnika i książek systemu Browne oraz termorejestrator, wytłaczający daty
wypożyczeń i sygnatury na gorąco w kartach z tworzywa), fotorejestrator na taśmę
filmową i autorejestrator magnetofonowy.

współcześnie – kamery mikrofilmowe i mikrofiszowe; czytniki do mikrodoku-

mentów łącznie z czytnikokopiarkami; kopiarki do kopiowania kart katalogo-wych
metodą szblonową lub kserograficzną; kserograficzne i laserowe kopiar-ki
dokumentów; powielacze offsetowe i inne maszyny drukujące; rzutniki do
przezroczy; kamery i projektory filmowe oraz aparaty fotograficzne; gramofo-ny,
magnetofony, magnetowidy, wideokamery, odtwarzacze do płyt CD, kom-putery,
drukarki; aparatura telekomunikacyjna (telefony, teleks, telefaks); laminator,
urządzenia do odkwaszania papieru książkowego i do czyszczenia książek; maszyny
introligatorskie; maszyny do pisania, liczenia; mumeratory, datowniki.

2. Mechaniczne urządzenia transportu wewnętrznego

a. środki transportu pionowego – windy dla pracowników i czytelników oraz do materiałów

bibliotecznych, schody ruchome;

b. środki transportu poziomego – przenośniki taśmowe, łańcuchowe i linowe;
c. regały do magazynowania zwartego – kompaktowe lub przesuwne.

3. Techniczne środki zabezpieczające – stosuje się je ze względu na rozszerzające się stosowanie
wolnego dostępu do zbiorów. Są to: zwierciadła, kamery telewizyjne, czujniki magnetyczne,
elektroniczne automaty rejestrujące wypożyczenia bez udziału bibliotekarza.

Pytanie 66. współpraca bibliotek- cel, typologia, rodzaje, tendencje w kraju i na świecie,
przykłady

Cel wspólpracy bibliotek



jednolita polityka informacyjna, obejmująca biblioteki różnych typów oraz stosujące różne
zintegrowane systemy biblioteczne (unifikacja danych) tworzenie katalogów regionalnych i
centralnych, bibliotek wirtualnych i pełnotekstowych baz danych, w których odrębności

organizacyjne pomiędzy poszczególnymi bibliotekami stają się dla docelowego użytkownika
zupełnie niewidoczne.



zapewnienie coraz szerszego dostępu przez sieć komputerową do naukowych zasobów
informacyjnych, w tym do baz abstraktowych i pełnotekstowych



gwarantuje wymianę doświadczeń



eliminuje powielanie błędów oraz podejmowanie nietrafnych decyzji



rozpowszechnia dobre i skuteczne metody pracy



pozwala efektywnie operować informacją



integruje środowisko tak, aby umacniało się poczucie jedności celów, współzależności i
tożsamości



stwarza możliwość doskonalenia zawodowego

Formy współpracy bibliotek:



prowadzenie wypożyczeń i wymiany międzybibliotecznej krajowej i zagranicznej



współpraca z innymi bibliotekami naukowymi w tworzeniu bibliograficznych baz danych o
zasięgu krajowym (np. Biblioteka Główna Politechniki Śląskiej- SYMPO i BAZTECH-"Bazy
danych o zawartości polskich czasopism technicznych" tworzonej przez 20 bibliotek
akademickich i ośrodków inte.)



udział w krajowych konsorcjach bibliotek naukowych celem umożliwienia czytelnikom
dostępu poprzez internet do zagranicznych pełnotekstowych baz czasopism elektronicznych.



Współpraca

regionalna

dotyczy

głównie:

1. porozumienia rektorów i dyrektorów bibliotek uczelnianych danego województwa o
wzajemnym wypożyczaniu na zewnątrz książek studentom i pracownikom uczelni
państwowych

tego

regionu

2. przekazywania informacji o aktualnie prenumerowanych czasopismach zagranicznych
przez biblioteki naukowe, celem

m.in

. oszczędności przy zamawianiu i prenumeracie

czasopism zagranicznych oraz umieszczania danych o lokalizacji tychże czasopism w
holdingach, tj. opcjach znajdujących się w programach niektórych posiadanych przez
Bibliotekę baz zagranicznych na CD-ROMach.



współpraca przy wspolnych projektach np. przy tworzeniu ogólnopolskiego systemu
bibliografii terytorialnych W tworzeniu bibliografii regionalnych wojewodzka biblioteka
publiczna wspolpracuje z powiatowymi bibliotekami publicznymi z danego regionu



Konferencje organizowane przez biblioteki
użyczanie sobie sprzętu lub ekspertów, konserwowanie czy zabezpieczanie książek dla
zaprzyjaźnionej

biblioteki

(NZB,

dygitalizacja,

odkwaszanie

papieru)

Bliska współpraca bibliotek może nie tylko znacznie poprawić jakość obsługi czytelników, ale także
znacznie obniżyć koszty utrzymania bibliotek i wprowadzania w nich innowacji. Chodzi tu nie tylko o
współkatalogowanie zbiorów (projekt NUKat), racjonalizację zakupów, uczestnictwo w
ogólnopolskich konsorcjach czasopism on-line, współfinansowanie utrzymania systemów
komputerowych, ale także inne przedsięwzięcia, np. w zakresie ochrony Narodowego Zasobu
Bibliotecznego.

Przykłady współpracy bibliotek:
Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny NUKAT - to

katalog

centralny polskich

bibliotek

naukowych i akademickich tworzony metodą współkatalogowania. Oznacza to, że każdy opis
dokumentu jest tworzony tylko raz w bazie NUKAT i kopiowany do katalogów lokalnych. We
współkatalogowaniu w NUKAT uczestniczy ponad 900 bibliotekarzy z 58 bibliotek. Zawartość
katalogu NUKAT stanowią rekordy bibliograficzne oraz rekordy kartoteki haseł wzorcowych. Oprócz
rekordów wprowadzanych na bieżąco NUKAT zawiera wszystkie rekordy bibliograficzne z
Centralnego Katalogu Czasopism (dawne CKTCz) i wszystkie rekordy haseł wzorcowych z Centralnej
Kartoteki Haseł Wzorcowych.
Zadaniem Narodowego Uniwersalnego Katalogu Centralnego jest:



dostarczenie informacji o dokumentach i miejscu ich przechowywania



udostępnienie do kopiowania katalogom lokalnym gotowych rekordów kartoteki haseł
wzorcowych i rekordów bibliograficznych



usprawnienie i przyspieszenie katalogowania poprzez eliminowanie przypadków dublowania
wykonywanej pracy

Współpraca ta przebiega równolegle w dwóch obszarach.
1.Współpraca w zakresie tworzenia języka haseł przedmiotowych (jhp) KABA
KABA (Katalogi Automatyczne Bibliotek Akademickich) system języka haseł przedmiotowych,
powstały w wyniku inicjatywy

Bibliotekę Uniwersytetu Warszawskiego

na początku lat 90-tych.

Katalog jest zorganizowany w postaci kartoteki wzorcowej i stosowany przez biblioteki używające
system biblioteczny

VTLS

(Virginia Tech Library System). To język informacyjno-wyszukiwawczy.

2. Współpraca w zakresie opracowania rzeczowego druków zwartych w jhp KABA w ramach
NUKAT pozwala na
-przyspieszenie

we wszystkich współpracujących bibliotekach bieżącego katalogowania

przedmiotowego
-możliwość wykorzystania oraz kopiowania do katalogów lokalnych wszystkich potrzebnych
rekordów haseł wzorcowych oraz rozwiniętych haseł przedmiotowych, niezależnie od tego, która z
bibliotek je utworzyła
-zapewnienie jednolitości oraz spójności danych w katalogach lokalnych
KaRo (Katalog Rozproszony Bibliotek Polskich) jest

wyszukiwarką

korzystającą z protokołu

Z39.50

. Pozwala na dostęp do informacji o zasobach wielu polskich

bibliotek

i ułatwia wyszukanie

interesujących publikacji lub

opisów bibliograficznych

. KaRo należy traktować jako narzędzie

uzupełniające polski centralny katalog

NUKAT

SUBITO jest serwisem online umożliwiającym przeszukiwanie katalogów tytułów czasopism w
bibliotekach zagranicznych oraz elektroniczne zamawianie kopii artykułów i ich szybkie dostarczanie.
System tworzy:



26 bibliotek niemieckich;



2 centralne biblioteki specjalistyczne z Austrii ( Medizinische Universität Wien,
Universitätsbibliothek, Österreichische Zentralbibliothek für Physik, Wien);



1 biblioteka uniwersytecka ze Szwajcarii (Edgenössiche Technische Hochschule Zürich).

System Horizon jest nowoczesnym systemem bibliotecznym ułatwiającym pracę bibliotekarzy i
obsługę czytelników. Automatyzuje prace związane z gromadzeniem i katalogowaniem dokumentów,
śledzeniem wpływów wydawnictw ciągłych, wyszukiwaniem i udostępnianiem książek, generuje
różne dane statystyczne i raporty.
projekt Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowe (WBC) Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa jest wspólną
inicjatywą poznańskiego środowiska akademickiego. Uczestnikami projektu są biblioteki naukowe i
publiczne Poznania. Naczelnym założeniem WBC jest stworzenie dostępu przez internet do czterech
typów zasobów: edukacyjnego (skrypty, podręczniki i monografie naukowe); dziedzictwa
kulturowego (wybrane zabytki piśmiennictwa znajdujące się w bibliotekach poznańskich);
regionaliów (piśmiennictwo dotyczące Poznania i Wielkopolski); muzykaliów (nuty i piśmiennictwo
związane z muzyką).

Współpraca bibliotek medycznych w ramach DC WHO/Europe- sieć bibliotek medycznych
działających jako Centra Dokumentacji Światowej Organizacji Zdrowia w Europie (DC
WHO/Europe).
Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe przykładem realizowanej współpracy- PCSS dla
całego środowiska kupuje bazy danych stanowiące przedmiot zainteresowania wszystkich bibliotek
miasta (

m.in

. 6 serii Current Contens oraz SCI). W ten sposób taniej – dzięki prowadzonym w imieniu

środowiska negocjacjom – biblioteki poznańskie mają 24-godzinny dostęp do tych baz. Przy tym ich
obsługą zajmują się pracownicy PCSS, co znowu czyni tańszym funkcjonowanie bibliotek, a obsługę
użytkowników sprawniejszą.

Poznańska Fundacja Bibliotek Naukowych

Pytanie 68. Standaryzacja pracy bibliotecznej – cel, zasięg, zakres, organizacja, korzyści i
ograniczenia.
STANDARYZACJA – ustalanie standardów, wprowadzanie jednolitych norm, zasad, jakim powinny
odpowiadać przedmioty, materiały i czynności, objęte zakresem różnych kierunków działalności
ludzkiej; inaczej normalizacja.
CEL: ujednolicanie; stworzenie możliwości współpracy międzybibliotecznej; optymalizacja działań w
bibliotece; stworzenie mechanizmów i narzędzi kontroli.
ZASIĘG – międzynarodowy, narodowy, regionalny
ZAKRES:
Zakresy ilościowe – zbiory, lokal, kadry, budżet, wyposażenie.
Zakresy jakościowe – standardy osiągnięć informacyjnych.
ORGANIZACJE, ustalające standardy: ISO, IFLA, UNESCO, krajowe stowarzyszenia bibliotekarzy i
pracowników informacji, biblioteki narodowe.
KORZYŚCI:

- gwarantowanie odpowiednio wysokiej jakości usług

- ułatwienie użytkownikowi korzystania z systemu
- podnoszenie efektywności funkcjonowania biblioteki
- ułatwianie współpracy międzybibliotecznej
- ułatwianie kształcenia i szkolenia personelu
- ułatwianie zakładania nowych bibliotek i modernizacja już istniejących.
OGRANICZENIA/ problemy:



odmienne zasady organizacji, funkcjonowania;



standardy mają charakter zaleceń, nie obligatoryjnych zarządzeń;



różnice między bibliotekami (często tych samych typów);



wymagają dużego nakładu pracy środowisk zawodowych oraz współpracy teoretyków z

praktykami;



powinny być często aktualizowane oraz polecane do realizacji przez ministerstwa, kuratoria,

inne instytucje nadrzędne.

Źródła: notatki z wykładów + Bibliotekarstwo. Pod red. Z. Żmigrodzkiego, Warszawa 1998.

Pytanie 69. Przykłady standardów ilościowych i jakościowych dla różnych typów bibliotek

1. Standardy ilościowe mogą dotyczyć:
a) funkcji i zadań bibliotek
b) elementów organizacji bibliotek takich jak:
- personel- rodzaj i ilość etatów
- wielkość i przeznaczenie pomieszczeń bibliotecznych
- rodzaj i ilość zbiorów
- niezbędne wyposażenie, sprzęt techniczny oraz komputerowy
- budżet- jego wielkość i sposób obliczania
2. Standardy jakościowe dotyczą:
- osiągnięć informacyjnych bibliotek
- jakości pracy bibliotek
- jakości rozwoju bibliotek
- rozwój i kształcenie się pracowników bibliotek
Przykłady standardów dla bibliotek szkolnych:
Standardy dotyczące gromadzenia zbiorów w stanie Massachussets

Liczba uczniów w
szkole

Książki (drukowane)
(70% z datą nie poźniejszą
niż 10 lat wstecz)

Czasopisma oprawione i w
formie elektronicznej

Dokumenty
niepiśmienne (kasety
wideo,

CD-romy,

programy
komputerowe itp.)

mniej niż 400

20 tytułów na ucznia

50 tytułów

Łącznie ok.1% liczby
dokumentów
drukowanych

401-800

22 tytuły na ucznia

75 tytułów

ponad 800

24 tytuły na ucznia

100 tytułów

Standardy wyposażenia w stanowiska komputerowe w stanie Massachussets
Liczba uczniów w szkole
Liczba stanowisk komputerowych w bibliotece
mniej niż 400
Przynajmniej 8
401-800
Przynajmniej 16
ponad 800
Przynajmniej 20

Standardy zatrudnienia w stanie Washington

Liczba uczniów w szkole
Liczba etatów w bibliotece
100-150
0,5 bibliotekarz dypl., 0,5 bibliotekarz
151-250
0,5 bibliotekarz dypl., 1 bibliotekarz
251-450
1 bibliotekarz dypl., 1 bibliotekarz
451-600
1 bibliotekarz dypl., 1,5 bibliotekarz
601-800
1,5 bibliotekarz dypl., 1,5 bibliotekarz
801-1000

1,5 bibliotekarz dypl., 2 bibliotekarzy
1001-1200
2 bibliotekarzy dypl., 2 bibliotekarzy
1201-1800
2 bibliotekarzy dypl., 3 bibliotekarzy

Przykłady standardów dla bibliotek publicznych(standardy dla bibliotek publicznych często się
zmieniają i mają charakter międzynarodowy):
1. Powierzchnia biblioteczna:
Na jednego mieszkańca w bibliotece powinno przypadać 0,56 m2 powierzchni - wskaźnik IFLA
(wykorzystano standardy bibliotek w USA i Kanadzie). W Polsce wskaźnik powierzchni bibliotecznej
na jednego mieszkańca wynosi 0,24 m2.
2.Zasoby biblioteczne:
-Na jednego mieszkańca powinno przypadać 1,5-2,5 książek.
3.Wyposażenie w stanowiska komputerowe:
Wskaźnik IFLA w odniesieniu do komputerów przeznaczonych do bezpośredniego korzystania przez
użytkowników bibliotek wynosi jedno stanowisko na 5000 mieszkańców.
4.Zatrudnienie:
IFLA zaleca przyjęcie wskaźnika - jeden pracownik na pełnym etacie na 2500 mieszkańców.
Zalecenia IFLA proponują, aby 1/3 personelu posiadała kwalifikacje bibliotekarskie.

Przykłady standardów dla bibliotek pedagogicznych:
1.Rozwój zawodowy

standardy i wskaźniki do obszaru: Rozwój zawodowy nauczycieli

Wymienione powyżej przykłady są tylko przykładowe J.Standardy biblioteczne mają charakter
zaleceń a nie nakazów. Poszczególne biblioteki same decydują czy z nich korzystać czy nie i w jakim
stopniu. Każda biblioteka może wypracować własne standardy oparte na międzynarodowych,
narodowych bądź regionalnych zaleceniach. Standardy mają pomóc w organizacji i zarządzaniu
bibliotekami. Dzięki nim można ustalić najkorzystniejsze czynniki wpływające na sprawne
funkcjonowanie

bibliotek.

Pytanie 70. Polskie i międzynarodowe organizacje skupiające bibliotekarzy. Inne organizacje
wspierające działalność bibliotek i bibliotekarzy.
Organizacje zawodowe bibliotekarzy:

a. Międzynarodowe :

IFLA – Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń Bibliotekarskich ( 1927)

FID – Międzynarodowa Federacja Dokumentacji ( w 1885 Międzynarodowy Instytut

Bibliograficzny) – ta instytucja była już omawiana w pytaniach do egzaminu z
bibliografii z prof. Sadowską J

IASL – International Association of School Librarianship

IRA – International Reading Association

b. Polskie:

Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich (1917)

Polskie Towarzystwo Czytelnicze (1992)

Polskie Towarzystwo Bibliologiczne (1989)

Konferencja Dyrektorów Bibliotek Szkół Wyższych (1997)

Towarzystwo Nauczycieli Bibliotekarzy Szkół Polskich 1992)

Fundacja Pomocy Bibliotekom Polskim (1990)

Polskie Towarzystwo Informacji Naukowej (1992)

Polski Związek Bibliotek (1999)

Federacja Bibliotek Kościelnych – FIDES (1991)

Polskie Bractwo Kawalerów Gutenberga (1995)

Koła przyjaciół bibliotek J

[w nawiasach podano daty powstania instytucji]

Teraz charakterystyka poszczególnych i niektórych instytucji J
Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich



Stowarzyszenie, które gromadzi bibliotekarzy z różnych dziedzin bibliotekarskich



Skupia bibliotekarzy z Bibliotek Publicznych – jest ich ok. 9 tys.



W jej obrębie działają sekcje



Wydawca 5 czasopism bibliotekarskich - ,,Bibliotekarz”, ,,Poradnik Bibliotekarza” , ,,

Przegląd Biblioteczny” , ,, Zagadnienia Informacji Naukowej” ,,Biuletyn SBP”



Wydawca książek w kilku seriach, np. seria Nauka – Dydaktyka- Praktyka



Raz do roku przyznaje nagrodę im. A. Łysakowskiego za szczególne osiągnięcia w

krzewieniu wiedzy, co 2 lata nagroda Młodych SBP za prace magisterskie J



8 maja – Dzień Bibliotekarza i Bibliotek



Stworzono komputerową bazę bibliotek – informacje o nich z całego kraju



8-15 maja Tydzień Bibliotek

Polskie Towarzystwo Czytelnicze



Liczy 250 członków, dominują ludzie z bibliotek publicznych, ale są także wydawcy i

księgarze.



Zadanie: krzewienie czytelnictwa, badania czytelnicze, organizowanie konferencji,

seminariów, wystaw.



Zlokalizowane w bibliotekach publicznych dużych miast

Polskie Towarzystwo Bibliologiczne



Działa w oddziałach przy uczelniach



Organizuje 3-4 spotkania z referatami do roku



Należy nadmienić, że oddział tego Towarzystwa znajduje się u nas w IINi B J

Konferencja Dyrektorów Bibliotek Szkół Wyższych



reprezentacja bibliotek przy szkołach wyższych (BUWr)



dyrektorzy współpracują z rektorami

Fundacja Pomocy Bibliotekom Polskim



gromadzenie i nieodpłatne przekazywanie dokumentów bibliotekom ( najbardziej

potrzebującym)

Polskie Towarzystwo Informacji Naukowej



zrzesza pracowników i użytkowników Informacji Naukowej



zadanie : rozwijanie teorii i doskonalenie praktyki Inf. Nauk.

Polski Związek Bibliotek



zrzesza Biblioteki Publiczne



zadania : organizacja szkoleń, zebrań informacyjnych



wspieranie rozwoju bibliotek publicznych

Federacja Bibliotek Kościelnych - FIDES



zachęcenie do współpracy bibliotek kościelnych, klasztornych, seminaryjnych i diecezjalnych

często z bogatymi, ale zaniedbanymi zbiorami



działa katalog centralny FIDES – baza danych

Koła Przyjaciół Biblioteki są tworzone przez samych użytkowników
Towarzystwo Nauczycieli Bibliotekarzy Szkół Polskich



skupia nauczycieli – bibliotekarzy



ma główną siedzibę w Warszawie



wydaje periodyk informacyjny KABSA



zadanie : integrowanie ludzi wykonujących zawód nauczyciela- bibliotekarza

c. Inne organizacje wspomagające działalność bibliotek:

UNESCO (United Nations Educational Scientific and Cultural Organization) –

Organizacja do spraw Oświaty, Nauki i Kultury 1945

ISO ( International Organization for Standarization) – Międzynarodowa Organizacja

normalizacyjna 1946

Europejska Konfraternia Kawalerów Gutenberga ( ochrona i promowanie języka

macierzystego, powstała w latach 80)

Pytanie 71. Szkolnictwo zawodowe ( bibliotekarskie) dawniej i dziś
DAWNIEJ

a. Pierwsze szkoły zawodowe dla bibliotekarzy, wprowadzenie oficjalnych egzaminów

bibliotecznych we Francji, Anglii i N Niemczech w II poł. Xix

b. Powołanie pierwszej katedry bibliotekoznawstwa przez Karola Dziatzko w 1886 r. w

Getyndze.

c. Od 1818 katedra bibliografii na Uniwersytecie Warszawskim
d. 1865-1868 katedra bibliografii Szkoły Głównej w Warszawie pod kierownictwem Karola

Estraichera

e. Kursy szkoleniowe dla pracowników placówek społecznych i oświatowych organizowane w

trzech zaborach: Polska Macierz Szkolna, Towarzystwo Szkoły Ludowej, Towarzystwo
Uniwersytetów Ludowych.

f. 1930-1948 ( z przerwą na lata wojny ) kandydaci do pracy w bibliotekach naukowych byli

zobligowani do zdawania egzaminów bibliotekarskich I i II stopnia.

g. Pierwsze w kraju szkoły bibliotekarskie :

1929- 2939 w Warszawie pod kierownictwem Faustyna Czerwijowskiego działała

pierwsza w kraju Szkoła Bibliotekarska przy Bibliotece Publicznej miasta
stołecznego Warszawy

1928 – 1932 Dwuletnia Szkoła Pracownic Społecznych przy Polskiej Macierzy

Szkolnej

Od 1925 r. Studium Pracy Społeczno – Oświatowej w ramach Wydziału

Pedagogicznego Wolnej Wszechnicy Polskiej

h. W okresie międzywojennym – wykłady ( z bibliografii, bibliotekoznawstwa i

księgoznawstwa) na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie ( S. Vrtel- Wierczyński)
na Uniwersytecie Poznańskim, Uniwersytecie Jagiellońskim ( Aleksander Birkenmajer) Nie
powołano w żadnym z ośrodków katedry bibliotekoznawstwa.

i. Po wojnie wprowadzono wypracowany w międzywojniu trójstopniowy model kształcenia

bibliotekarzy, dostosowany do funkcji przez nich pełnionych :

Funkcje techniczne – licea biblioteczne

Funkcje kierownicze – roczne szkoły policealne

Funkcje naukowe – 4 lotnie Uniwersyteckie Studia bibliotekoznawcze

j. Po 1945 : kursy organizowane przez Państwowy Ośrodek Kształcenia Bibliotekarzy w

Jarocinie ( od 1948) Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego i Ludowego (1949-1950)

k. Początki instytucjonalnego kształcenia :

1951-1957 Państwowy Kurs Biblioteczny w Jarocinie ( 4-6 miesięcy)

1953 Państwowy Zaoczny Kurs Biblioteczny w Warszawie i Państwowy Ośrodek

Kształcenia Korespondencyjnego Bibliotekarzy w Warszawie

l. 4 – letnie licea bibliotekarskie w l. 1952-1957
m. 2- lenie pomaturalne Studia Zawodowe o profilu bibliotekarskim
n. Powstanie katedr bibliotekoznawstwa
o. Powstały studia międzywydziałowe i podyplomowe

Obecnie :

Kształtowanie na poziomie średnim : studia pomaturalne, np. Skiba we Wrocławiu

Profile kształcenia na poziomie wyższym, zróżnicowanie nazewnictwa i umieszczenie

na wydziałach.

Bibliotekoznawstwo rozwijało się wcześnie, ponieważ powstało w oparciu o początek bibliotek i
zawodu bibliotekarza. Termin bibliotekoznawstwa został wprowadzony w terminologii niemieckiej.
-w Niemczech powstała pierwsza katedra Bibliotekoznawstwa (w Getyndze w 1886r.)
-w USA pierwszą szkołę bibliotekarską założył w Nowym Yorku Mell Dewey (School of Library
Economy), gdzie odmiennie niż w Europie położono nacisk na sprawne zarządzanie biblioteką ,

ekonomiczne wykorzystywanie środków, prace z czytelnikiem niepełnosprawnym; podkreślano także
mocniej niż w Europie aspekt socjologii, psychologii i pedagogiki
W ostatnich latach większość kierunków bibliotekarskich zreformowała swój tradycyjny ramowy
program kształcenia. Treści studiów bibliotekoznawczych w coraz mniejszym stopniu ukierunkowane
są na instytucje, takie jak biblioteki publiczne, naukowe czy biblioteki specjalne. Dziś treści nauczania
koncentrują się na rozmaitych polach działania. Podstawowe przedmioty to na przykład technologia
informacyjna, udzielanie informacji, udostępnianie informacji, zarządzanie zasobami, zarządzanie
biblioteką, działalność w dziedzinie kultury i mediów. To nowe podejście odzwierciedla także postęp
w rozwoju profilu zawodowego bibliotekarza. Nowe treści zawarte w programach studiów
kształcących bibliotekarzy stworzyły konieczność zmiany nazw tych kierunków, aby uwidocznić ich
nową problematykę. Tradycyjne pojęcie „bibliotekoznawstwo” jako określenie kierunku studiów
stopniowo zanika. Nowe kierunki noszą dziś nazwy takie jak na przykład zarządzanie biblioteką i
informacją (w Hamburgu), zarządzanie biblioteką i mediami (w Stuttgarcie) czy zarządzanie
informacjami i wiedzą (w Darmstadt). Studia trwają z reguły od siedmiu do ośmiu semestrów. W
trakcie kształcenia studenci odbywają praktyki o różnym czasie trwania.
Akademickie studia bibliotekoznawcze, które w Polsce cieszą się statusem autonomicznego kierunku
studiów od lat 50. XX w. Akademickie kształcenie na studiach bibliotekoznawczych w Polsce od
początku opierało się na równoważnym traktowaniu — przynajmniej w deklaracjach i strukturze
programów — bibliologii, bibliotekoznawstwa i nauki o informacji jako naukowej podstawy dla
kierunku studiów. Zamiast jednej, wyraźnie określonej co do przedmiotu, zakresu i granic dyscypliny
naukowej (porównywalnej z filologią, filologią klasyczną, historią, historią sztuki itp.), mieliśmy
i mamy do dyspozycji trzy osobne, acz zahaczające o siebie nauki, które w dodatku niechętnie
(wyjątkiem jest bibliologia) podejmują trud samookreślenia i budowania własnych podstaw
teoretyczno-naukowych. W tym tkwi zapewne przyczyna teoretyczno-metodologicznej słabości
instytutów i katedr bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, a także niedostatków edukacji przez
nie realizowanej.
W Polsce Bibliotekoznawstwo jest kierunkiem studiów wyższych w następujących miastach:
-Katowice
-Wrocław
-Kielce
-Kraków
-Lublin
-Łódź
-Toruń

Pytanie72. Najważniejsze dzieła literatury fachowej- krajowe i zagraniczne, historyczne i
współczesne. Ocena najnowszej literatury fachowej- tendencje, tematy, instytucje, autorzy
Literatura fachowa jest niezbędna dla nauki. Jej rozwój świadczy o rozwoju nauki.
Światowa literatura fachowa
- XVII / XVIII- początek rozwoju literatury fachowej na świecie
- Jan Amos Komeński „ O sprawnym posługiwaniu się książkami”
- Bibliografia(utożsamiana z historią literatury) była początkiem piśmiennictwa fachowego (np. prace
Denisa Diderota z XVIII w.)
- Gabriel Peniot w 1750 napisał dzieło o literaturze fachowej
- W 1807 Schretinger opublikował pracę o organizacji biblioteki, tworzeniu katalogów
-W 1931 Ranganathan sformułował 5 praw bibliotecznych
-W 1961 szuste prawo dodał B. Wikery
- W 1990 A. Nesterov unowocześnił prawa Ranganathana i przystosował je do komunikacji społecznej
-1995 w Anglii powstało Pięć praw bibliotekoznawstwa
-1996 druga wersja pięciu praw bibliotekoznawstwa
Polska literatura fachowa
Twórcy polskiej literatury fachowej z zakresu bibliotekoznawstwa :
- Włodzimierz Górski „Krótki rys zasad bibliotekoznawstwa”. Dzieło to było zbiorem prawideł
niezbędnych do organizacji i prowadzenia biblioteki- druga połowa IXIw
- Jerzy Samuel Bandtke (1768- 1861)- opisał historię Biblioteki Jagiellońskiej
-Paweł Jarkowski (1781-1845) napisał prace o organizacji biblioteki i tworzeniu katalogów
-Joachim Lelewel „Bibliograficznych ksiąg dwoje”(jeden z rozdziałów nosił tytuł Biblioteka jako
książnictwo)
-Karol Estreicher twórca polskiej bibliografii narodowej. Bibliografia stanowi podwalinę
bibliotekoznawstwa
- W dwudziestoleciu międzywojennym twórcami bibliotekoznawczej literatury fachowej byli:
Mieczysław Rulikowski; Jan Muszkowski; Adam Łysakowski; Juzef Grycz; Stanisław Bystroń;
Aleksander Birkenmajer
-Po II wojnie światowej powstały kolejne prace Muszkowskiego; Birkenmajera; Łysakowskiego;
Wierczyńskiego
-W 60 i 70 latach XXw. powstają dwa prądy:
1.Stanowisko bibliologiczne- bibliotekoznawstwo należy do księgoznawstwa. Zwolennikami tego
nurtu byli Głąbiowski, Więckowska, Migoń.
2.Bibliotekoznawstwo jako samodzielna dyscyplina naukowa. Zwolennikami tego nurtu byli Ratajski,
Piasecki, Żmigrocki.
- W 80 latach XXw. Powstaje prąd zgodnie, z którym bibliotekoznawstwo jest nauką
interdyscyplinarną. Zwolennikami tego nurtu są Sitarska, Kołodziejska, Ratajski.
Instytucje prowadzące działania teoretyczne:
- W połowie XVIII w. Biblioteka Braci Załuskich zaczęła opracowywać przepisy dla bibliotek
- Instytuty kształcące w zakresie informacji naukowej i bibliotekoznawstwa
- Instytuty BN: Instytut książki i czytelnictwa, Instytut bibliograficzny
- Biblioteki naukowe
- Inne biblioteki
Tematy poruszane w literaturze fachowej bibliotekoznawstwa:
- początki rozwoju nauki o bibliotece
- rozwój bibliotekarstwa z uwzględnieniem zawodu bibliotekarza
- biblioteki i ich zbiory
- zasady kierowania biblioteką
- relacje między bibliotekoznawstwem a bibliologią
- wiele innych wątków dotyczących bibliotek ich funkcjonowania, relacji z innymi instytucjami, ich
miejsca i zadań w społeczeństwie itp.
Tendencje bibliotekoznawczej literaturze fachowej:
- ukazanie bibliotekoznawstwa jako samodzielnej nauki teoretycznej
- często poruszana jest tematyka komputeryzacji i automatyzacji bibliotek

Pytanie 74. Nauka o bibliotece-przedmiot i cel badań. Pola badawcze

1. Narastające przekonanie, ze szeroka formuła Bibliotekwissenschaft (bibliografia, hist. książki

i in.) jest już nieaktualna

Nie można uznać, ze przedmiotem badań bibliotekoznawstwa jest „książka i czytelnik” Lipsk
1963
2. Cały program kształcenia na studiach bibliotekoznawczych- nie może być utożsamiany z

przedmiotem badań b-tekoznawstwa

jako nauki.

3. Zasada „wszystko co naukowe, a potrzebne b-tekarstwu

”- też nie jest do przyjęcia

4. A.Predek (RFN 1950)
B-tekoznawstwo bada powstawanie, rozwój, prowadzenie I działalność bibliotek jako nośników
tradycji

literackiej,

jako

instytucji

naukowych

lub

narodowych,

jako

instytucji

rozpowszechniających wiedze, jako faktorów rozwoju społecznego, politycznego i
gospodarczego, jako obiektu zarządzania, prawa i techniki.
5. J.W. Grigoriew (ZSRR, 1968)
Przedmiotem badań B-tekoznawstwa jest „bibliotekarstwo (jego historia, teoria, i metodyka i
praktyka), b-teka

(biblioteka) jako taka, wzięta w całość, ze wszystkimi jej podstawowymi

komponentami”
6. O. Czubarin
przedmiotem badań są „prawidłowości, struktura i właściwości procesu bibliotecznego jako jednej
z form komunikacji masowej. Jej nadrzędna dyrektywa metodologiczna jest relacja „b-teka –
społeczeństwo ”
7. 1978 Moskwa
„B-teka badana jest przez b-tekoznawstwo wszechstronne i wieloaspektowo, a w książce i
czytelniku badane są te ich właściwości, które są związane z przedmiotem b-tekoznawstwa tj. z
zagadnieniami treści i form zbiorowego użytkowania książek, Inne cechy książki i czytelnika są
badane przez inne nauki np. księgarstwo, psychologie czytelnictwa
8. Gaca-dąbrowska (1980)
Przedmiotem badań jest b-teka (instytucja, która spełnia określone funkcje) przez gromadzenie,
opracowanie i udostępnianie dokumentów oraz informowanie o nich. Jej podstawowe elementy
składowe to

 Zorganizowane zbiory biblioteczne
 Użytkownicy
 Aparat b-teczny (katalog) , który umożliwia korzystanie ze zbiorow
 Bibliotekarze
 Lokal z wyposażeniem

Część problematyki b-tekoznawstwa uważa się za składnik księgoznawstwa
Nauka o książce jest niezbędna w nauce o bibliotece

9. B. Sordylowa(1997) obiektem badań b-tekoznawstwa jest b-teka jako instytucja pełniąca określone
funkcje w systemie komunikacji społecznej
B-tekoznawstswo

 Bada organizacje wew. Biblioteki
 Analizuje procesy i procedury biblioteczne
 Analizuje otoczenie biblioteki jej użytkowników
 Zajmuje się historia bibliotekarstwa i b-ek

OBECNIE:

bibliotekoznawstwa

bibliotekarstwu

biblioteka

Przedmiotem badań b-tekoznawstwa są wszystkie strukturalne elementy (ich powiązania i cele)
składające się na pojecie biblioteki, pojedyncze b-eki, różnorodne kategorie i sieci b-eki (lokalne,
regionalne, krajowe, międzynarodowe) także w połączeniu z innymi systemami komunikacji
społecznej)

Trzy warstwy systemowe b-tekoznawstwa:

 Teoria- zajmuje się m.in. typologia i funkcjami b-ek, klasyfikacja zbiorów, definiowaniem

pojęć itp. (mało opisana, budzi kontrowersje)

 Warstwa opisowa (wiedza o procesach historycznych i aktualnym stanie b-ek)
 Warstwa pragmatyczna ( o kierunku prakseologicznym) gromadzi doświadczenie praktyki

bibliotekarskiej o bibliotekarstwa

POLA BADAWCZE
W ujęciu historycznym w opisie powstawania dyscypliny najbardziej charakterystyczne dal b-
tekoznawstwa jako samodzielnej nauki:

 Analiza teoretyczna istoty, funkcji, zadań społecznych b-ek i wpływu na jednostkę
 Społeczna, ekonomiczna i kulturalna rola b-ek
 Socjologiczne, pedagogiczne i psychologiczne aspekty czytelnictwa
 B-ka wobec i dla postępu naukowego, technicznego, kulturalnego
 Struktury i optymalizacja działania sieci b-tecznych i systemów b-teczno – informacyjnych
 Teoretyczne i praktyczne zagadnienia procesów b-tecznych i informacyjnych
 Badania potrzeb użytkowników

Według Ratajewskiego: przedmiotem teorii b-tekoznawstwa jest ustalenie prawidłowości procesów b-
tecznych i funkcji (komunikacyjnych, kulturalnych, naukowych) bibliotek w społeczeństwie.

Pytanie 75. Bibliotekoznawstwo a bibliotekarstwo. bibliotekarstwo porównawcze.
Z Wikipedii;P:
Bibliotekarstwo - są to

teoretyczne

i praktyczne umiejętności potrzebne do wykonywania czynności

bibliotekarza

: gromadzenia, opracowania i udostępniana

zbiorów bibliotecznych

. Bibliotekarstwo

wchodzi w zakres

bibliotekoznawstwa

, jako dyscyplina teoretyczna zajmująca się

systematyką

metodyką

czynności bibliotecznych.

Z wykładu:
Bibliotekarstwo jest jednym z zagadnień, gałęzi bibliotekoznawstwa!
1.Bibliotekoznawstwo ukształtowało się w obrębie zawodu bibliotekarza, przez stworzenie dlatego
pracy i zawodu podstaw teoretycznych
2.Poczatkowo dochodziło do spisywania zaleceń i wskazówek służących do wykonywania
konkretnych czynności bibliotecznych, do dziś struktura nauki opiera się często na analizie procesów
związanych z drogą książki do czytelnika
3.Z czasem zasady prowadzenia biblioteki oparły się o wywody teoretyczne, uogólnienia,
wypracowane i opisane w literaturze zasady (lub jeszcze czekające na swój naukowy wywód)
Zawód bibliotekarza:



Pragmatyka zawodu (akty prawne i ich ocena)



Kształcenie, dokształcanie, doskonalenie (formy, metody, treści, postulaty)



Kadry biblioteki (liczebność, wykształcenie, potrzeby b-ki)



Socjologia zawodu(jak jest zawód osadzony w społeczeństwie, postrzeganie zawodu)



Warsztat zawodowy bibliotekarza (stan, potrzeby(



Organizacje, związki, stowarzyszenie



Ranga zawodu

Bibliotekarstwo porównawcze

Bibliotekoznawstwo porównawcze rozumie się jako fragment bibliotekoznawstwa zajmujący
się badaniem problematyki bibliotekoznawczej i bibliotekarskiej w poszczególnych krajach,

przy uwzględnieniu tamtejszych uwarunkowań środowiskowych, ekonomiczno-
gospodarczych, historycznych itp. oraz możliwościami przeniesienia owych doświadczeń na
inny grunt (tj. do innego państwa), przy uwzględnieniu jego z kolei realiów.
Bibliotekoznawstwo porównawcze prezentowane jest również jako metoda badawcza
odnosząca się do problematyki bibliotekarskiej.

Ogarnia pewne problemy w skali międzynarodowej porównując teorię, praktykę

biblioteczną większej liczby bibliotek czy różnych krajów świata

Ma na celu wychwycenie elementów wspólnych, dochodzenie do pewnych prawideł,

uogólnień, rozwiązań modelowych i dlatego ta sfera zainteresowań bibliotekarstwa
jest szczególnie bliska bibliotekoznawstwu

Powstało wiele prac na ten temat,

m.in

.: „Najlepsze wzorce działalności bibliotecznej

w Europie, Singapurze i USA” (Fundacja Bertelsmana) i „Książnice narodowe
świata”(B.Klukowski)

Pytanie 76. Związki bibliotekoznawstwa z innymi naukami
Kompleksowy charakter bibliotekoznawstwa jako nauki- powiązanej z różnymi dziedzinami i
dyscyplinami naukowymi.
Bibliotekoznawstwo korzysta z dorobku i metod nauk. różnych nauk. Są to np.:
1.Teoria kultury

Biblioteki jako instytucje kultury(jako system kultury)

Czytelnictwo jako proces kultury

Kultura czytelnicza (produkcja, obieg, użytkowanie książek, jako element kultury

społeczeństwa)

2.Nauka o komunikacji



Książka i biblioteka w procesie komunikacji społecznej



Elementy komunikacji w pracy bibliotekarza



Bibliologia i bibliotekoznawstwo badają rzeczy i zjawiska występujące w komunikacji społ.

(teksty pisane i bibliotekę, która je gromadzi, przechowuje i udostępnia)

3.Księgoznawstwo (nauka o książce)



Badania historyczne na książką i księgozbiorami, nad kolekcjami bibliotecznymi , zbiorami

specjalnymi



Ścisłe związki i różne konfiguracje zależności w historii kształtowania się obu dyscyplin



K.Głombiowski :Bibliotekoznawstwo mieści się w nauce o książce, gdyż ta jest związana

produkcją, rozpowszechnianiem i konsumpcją książki, a biblioteka jest jednym z kanałów
doprowadzających książkę do czytelnika



B.Sordylowa: wspólne związki bibliologii i bibliotekoznawstwa oraz bibliotekoznawstwa i

informacji naukowej skłaniają do przyjęcia nazwy- Nauki Bibliologiczne

4.Naukoznawstwo

Nauka o bibliotece wśród innych nauk społecznych

Klasyfikacja nauk jako wiedza niezbędna bibliotekarzowi

Książka i biblioteka w historii i teorii nauki- znaczenie, funkcje, formy

5.Bibliografia

Wspólne korzenie obu nauk

Działalność bibliograficzna w bibliotekach

6.Informacja naukowa

Obie dyscypliny wyrosły z praktyki bibliotecznej i informacyjnej

Działalność informacyjna w bibliotekach

Związek widoczny w nazwie kierunku kształcenia: ”inf.nauk. i bibliotekoznawstwo”

oraz nazwach instytucji kształcących

Infrastruktura biblioteczno-informacyjna oraz procesy biblioteczno-informacyjne

zarówno w skali makro jak i mikro- konkretnej biblioteki jako wspólny obiekt badań

Pragmatyczny charakter badań obu nauk

Zagadnienia klasyfikacji piśmiennictwa i systemów inf.-wyszukiwawczych- wspólne

pole badawcze

7. Socjologia („socjologia bibliotek”)

Badania Waltera Hoffmana (1878-1952) nad społeczną rolą bibliotek i czytelnictwa

Biblioteka jako system społeczny

Społeczne funkcje bibliotek i ich rola jako społecznego czynnika integrującego dane

środowisko społeczne

Wpływ rozwoju społeczeństw na różnicowanie się typów bibliotek

Status i prestiż społeczny pracowników bibliotek

Grupy społeczne w bibliotece (formalne i nieformalne)

Charakterystyka społeczności , w której funkcjonuje biblioteka, warunki współpracy

ze środowiskiem

Społeczne uwarunkowania planowania i realizacji polityki bibliotecznej danego

społeczeństwa

Doskonalenie pracy bibliotek pod kątem potrzeb środowiska społecznego (lokalnego)

8. Pedagogika („pedagogika biblioteczna”)

Nauka o zasadach , metodach i środkach oddziaływania na użytkownika

Zastosowanie różnorodnych form pracy z użytkownikiem

Stosowania pewnych wypracowanych przez pedagogikę norm postępowania z

czytelnikiem (użytkownikiem, klientem), np.: zorganizowanie przyjaznych wnętrz
do pracy, stosowanie atrakcyjnych form pracy, stosowanie zasad uprzejmości ,
taktowności, zrozumienia, przyjemności w obcowaniu z biblioteką

Stosowanie zasad i metod pedał. w pracy z użytkownikami, zwłaszcza najmłodszymi

(zasady różnorodności i cykliczności form pracy, łączenie teorii z praktyką,
gratyfikacyjne wartości lektury, metoda przykładu osobistego itd.)

Wdrażanie użytkownika do samokształcenia

Pytanie

77.

Charakterystyka

badań

bibliotekoznawstwie.

Metody

badań.

1. Metoda badawcza – jest to spojrzenie na problem badawczy z pewnego punktu widzenia; to
wytyczna jak podejść do realizacji pewnego zagadnienia (J. Ratajewski). Metody badawcze w każdej
nauce muszą być dostosowane do własności przedmiotu jej badań.
2. Przedmiot badań – „biblioteka” Można stosować różne metody a sama biblioteka powinna być
pojmowana jako zbiory, ludzie, procesy biblioteczne, podstawy organizacji.
3. Przegląd badań (wg Gacy-Dąbrowskiej):



Księgoznawcze:

typograficzna

bibliograficzna

funkcjonalna (bada książkę jako zespół wszystkich jej elementów w związku z
czytelnikiem)

metoda cytowań bibliograficznych



Badań prasoznawczych (analiza zawartości prasy)



Historyczna (do badań historii bibliotek i bibliotekoznawstwa)



Socjologiczna (do badań związków biblioteki z człowiekiem – metody badań czytelnictwa
oraz badania użytkowników informacji i bibliotek)



Eksperymentalna – wykorzystywana w badaniach empirycznych, np. badania czytelnictwa,
systemów informacyjnych, efektywności pracy bibliotecznej)



Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa (stosowana głównie w naukach filologicznych. W
bibliotekoznawstwie przydatna przy analizie lub ocenie stanu wiedzy na dany temat,
formułowaniu postulatów, określenia zasad wykonywanie pewnych czynności w
bibliotekarstwie i procesach normalizacyjnych)



Metody badań organizacyjnych (przejęte z nauki o organizacji pracy i organizacji
przedsiębiorstw)

analiza systemowa (Polska 1975à bada BN)

badania operacyjne

teoria obsługi masowej

pomiar jakości i efektywności pracy



Metoda porównawcza (stosowana także w językoznawstwie, literaturoznawstwie,
antropologii, religioznawstwie. Służy porównywaniu bibliotek, ma w bibliotekarstwie
ulepszyć pracę)



Metody statystyczne (powszechnie stosowane w wielu naukach, w biblioteko-znawstwie służą
ocenie ilościowej opisywanych zjawisk)



Metoda bibliometryczna (liczbowa analiza danych (wydań książek, artykułów etc.) w
określonym czasie; ukazuje rozwój zjawisk, dziedzin wiedzy etc.)

4. Wykaz metod badawczych jest różny dla różnych autorów np. J. Ratajewski wymienia jeszcze:



Metoda psychologiczna („psychologia biblioteki” – użytkownika – klienta – pracownika)



Metody modelowania ( tworzenie modelowych rozwiązań, które ułatwiają i optymalizują
procesy biblioteczne)



Metody systemowe (badania biblioteki jako „układu” bądź „mikrosystemu informacyjno-
wyszukiwawczego” w strukturze schematu komunikacji społecznej wg schematu:
celeà funkcjeà wejścia/wejściaà zasobyà procesàstruktura dynamiczna formalna i
nieformalnaà partnerzy bloku pośrednictwa (wydawcy, księgarnie)à stany środowiska
biblioteki

5. Technika badawcza – to praktyczne działanie w celu zebrania odpowiedniego materiału
faktograficznego umożliwiającego zastosowanie odpowiedniej metody (J. Ratajewski)
6. Podział technik badawczych wg J. Ratag...(nie potrafie się doczytać, przepraszam trzeba to
sprawdzićJ):



Techniki bezpośrednie: obserwacja, rozmowa, wywiad, ankieta, dziennik, dyskusja (niezbędna
do zastosowania tych metod jest obecność ludzi – bibliotekarz i użytkownik)



Techniki pośrednie: nie wymagają uczestnictwa ludzi, polegają na krytycznej analizie:

dokumentacji bibliotecznej, urzędowej, społecznej i prywatnej

danych statystycznych dot. Badanych instytucji, procesów itd., w skali
międzynarodowej, krajowej, lokalnej

publikacje dotyczące problemu



Techniki mieszane: wymagają obecności badacza oraz zastosowania urządzeń
elektronicznych, np. analiza systemowa, wykorzystanie bazy danych

7. Podział metod, technik i narzędzi badawczych wg J. Andrzejewskiej



Metody organizacji badań (np. eksperyment, sondaż diagnostyczny, studium indywidualnego
przypadku, badania podłużne



Metody gromadzenia materiału (ankieta, wywiad, obserwacja, badanie dokumentów,



Metody opracowania materiałów (porównawcza, analiza, synteza, metoda bibliometryczna



Narzędzia badawcze (kwestionariusz, ankiety, kwestionariusz wywiadu, arkusz obserwacyjny,
magnetofon, kamera, komputer

8. Bibliotekoznawstwo stało się dyscypliną naukową gdyż:

Rozwinęła się i wciąż trwa społeczna świadomość użyteczności i znaczenia bibliotek

Wciąż nowe zapotrzebowania użytkowników bibliotek, a one same bardziej się
różnicują

Wystąpiła konieczność podnoszenia i doskonalenia kwalifikacji zawodowych i
naukowych bibliotekarzy

Wciąż zmienia się i udoskonala baza materiałowo-techniczna bibliotek
(J. Ratajewski)

9. Bibliotekoznawstwo stało się dyscypliną naukową i przejawia się to w:



Uznanej terminologii i nazwie dyscypliny



Powstaniu i rozwoju wielu ośrodków naukowych



Powstaniu specjalistycznych czasopism naukowych



Wprowadzeniu kształcenia kadr na poziomie wyższym w zakresie tej dyscypliny



Wyłonienie towarzystw naukowych i organizacji międzynarodowych



We współpracy międzynarodowych uczonych oraz ośrodków badawczych

W oddziaływaniu na inne nauki
Pytanie 78. Prognozowanie rozwoju dyscypliny w świetle przemian zachodzących w
funkcjonowaniu współczesnych bibliotek.



Zapotrzebowanie społeczne:
Społeczeństwo przyszłości:

indywidualizm (rola, znaczenie, prawa każdej jednostki)

dyferencjacja (zjawisko wielości opcji w różnych dziedzinach życia, wiele furtek

racjonalność (apoteoza rozumu, rozwagi, efektywności)

ekonomizm (pracowanie – kupowanie)

ekspansywność (rozprzestrzenienie w czasie i przestrzeni)



Czynniki

hamujące

wspólpracę

bibliotek:



* brak polityki Państwa w zakresie finansowania bibliotek – w konsekwencji uniemożliwienie
prowadzenia racjonalnej polityki bibliotecznej i rozwoju współpracy bibliotek.



W celu zintensyfikowania współpracy bibliotek różnych typów należy uruchomić programy
międzyresortowe finansujące współpracę bibliotek w zakresie:



- zakupu i utrzymywania baz danych



- retrokonwersji i współkatalogowania



- koordynacji dostępu do baz danych (zakup, archiwizacja, udostępnianie)



* Konieczne jest stworzenie podstawy prawnej- Środowiska bibliotekarskie powinny aktywnie
uczestniczyć przy przygotowywaniu nowych aktów prawnych – a organy administracji
państwowej i ustawodawcze z odpowiednim wyprzedzeniem czasowym zasięgać ich opinii w
sprawach istotnych dla rozwoju bibliotek polskich.



* W celu zapewnienia lepszych warunków bieżącej współpracy pomiędzy bibliotekami,
należy dążyć do szybkiego rozwiązania bieżących problemów wynikających z:



- niedostosowania zasad ewidencji zasobów elektronicznych bibliotek do potrzeb
bibliotekarzy i użytkowników tych zasobów,



- braku aktualnej informacji o czasopismach elektronicznych w katalogach bibliotek,



- opóźnień i niekonsekwencji w tworzeniu i udostępnianiu anglojęzycznych wersji
bibliotecznych katalogów on-line, co znacząco ogranicza ich wykorzystanie przy
organizowaniu współpracy międzynarodowej.



* Brak znaczącego postępu przy retrokonwersji bieżącej bibliografii narodowej to jeden
problem, wstrzymanie konwersji katalogów bibliotecznych to drugi. (Nadal b malo
udostepnionych

jest

drukow

specjalnych)



Należy zwiększyć aktywność bibliotek w zakresie współpracy międzynarodowej poprzez:



- włączenie polskich bibliotek do międzynarodowych sieci i systemów bibliotecznych (np.
takich jak SUBITO),



- organizowanie prac nad tworzeniem katalogów centralnych informujących o zasobach
kultury polskiej i obcej (w tym przede wszystkim niemieckiej), rozproszonej w Europie
Wschodniej w celu ich lepszego wykorzystania przez wszystkich zainteresowanych,



- włączanie się bibliotek polskich w działalność międzynarodowych organizacji
bibliotekarskich (poszerzenie kontaktów fachowych z bibliotekarzami zjednoczonej Europy).



Czynniki popudzające wspołpracę bibliotek



-konferencje, spotkania, kontakty zawodowe



-potrzeba współpracy wynika z konieczności podnoszenia efektywności funkcjonowania
bibliotek- gromadzenia i udostępniania zbiorów

Pytanie 79. terminologia bibliotekoznawcza w ujęciach encyklopedycznych i podręcznikowych



Bibliotekoznawstwo – (wg Żmigrodzkiego) to dyscyplina naukowa, zajmująca się badaniem
biblioteki jako określonego systemu komunikacji społecznej i jego roli w szeroko pojętej
kulturze. w przeciągu stu lat bibliotekoznawstwo uzyskało rangę przedmiotu nauczania
występującego w szkolnictwie średnim i wyższym w wielu krajach świata. Współczesne
bibliotekoznawstwo traktuje bibliotekę jako określone centrum kultury, komunikacji
społecznej i informacji. Stąd w ogólnym systemie nauk niektóre teorie naukowe traktują
bibliotekoznawstwo jako jedną z nauk społecznych, inne jako jedną z nauk kompleksowych
(interdyscyplinarnych). Można więc bibliotekoznawstwo za jedną z nauk wchodzącą w zakres
szeroko pojętej nauki o kulturze, jedną z nauk ogólnej teorii komunikacji społecznej
(komunikologii), bądź część bardziej szczegółowej nauki o informacji (informologii).



Bibliotekoznawstwo – (EWOK) jeden z działów nauki o książce poświęcony badaniom
biblioteki jako określonej instytucji naukowej i społeczno-oświatowej w aspekcie
historycznym i organizacyjnym. Należą tu takie przedmioty jak: dzieje bibliotek, organizacja i
typologia bibliotek i ich odmiennie realizowane funkcje społeczne oraz bibliotekarstwo. Po
raz pierwszy termin pojawił się w Niemczech u Schretingera w 1808r



Biblioteka – jest instytucją społeczną która gromadzi opracowuje, przechowuje i udostępnia
materiały biblioteczne oraz informuje o materiałach bibliotecznych swoich i obcych.



Ze względu na coraz większą rolę bibliotek w porozumiewaniu się ludzi między sobą,
czyli w komunikacji społecznej, dość często w literaturze definiuje się to pojęcie w
następujący sposób:



Biblioteka jest to określony i zorganizowany według właściwych sobie zasad system
komunikacji społecznej. Podstawowymi składnikami tego systemu są:



- przygotowani zawodowo do jego obsługi ludzie



- określone materiały biblioteczne



- odpowiednio przystosowany lokal



- racjonalna, służąca systemowi organizacja pracy



- użytkownicy systemu – czytelnicy



Bibliotekarstwo – całość wszystkich działań biblioteki jako zorganizowanego systemu
komunikacji społecznej

Pytanie 80 Zawód bibliotekarza – pragmatyka, etyka perspektywy.



Funkcja, rola i zajęcia bibliotekarza zmieniały się na przestrzeni wieków. Wzrost znaczenia

bibliotek – jako skarbnicy myśli ludzkiej oraz instrumentu jej rozpowszechniania i rozwijania
– przyczyniły się do uwydatnienia pozycji bibliotekarza w społeczeństwie, a zarazem do
rozpoczęcia procesu przeobrażania dotychczasowego zajęcia w zawód.



- w okresie między wojennym rozwinięto działalność organizacji zawodowej – Związku

Bibliotekarzy Polskich (1917r.)



- po II wojnie światowej umieszczono zawód bibliotekarza w opracowanym przez Komitet

Pracy schemacie kwalifikacji zawodów-specjalności, w grupie zawodów humanistycznych
(1965)



Etyka. Z. Żmigrodzki przedstawił 3 XII 1990r. przedstawił projekt wstępnego kodeksu etyki
zawodowej polskiego bibliotekarstwa. Projekt kodeksu określa:



-negatywną infrastrukturę moralna zawodu (ujemne uwarunkowania)



-powinności etyczne bibliotekarza w stosunku do czytelników, bibliotek, współpracowników i
innych zawodów



-obszary zastosowania wskazań etycznych



Kodeks zmierza do określenia podstawowych powinności bibliotekarzy, które obowiązywały
by ich nie zależnie od miejsca zatrudnienia. Proponowane normy moralne uwypuklają
pozytywne zachowania i postawy bibliotekarza w stosunku do własnego warsztatu pracy oraz
w stosunku do użytkowników. Akcentowanie uprzejmości, życzliwości, odpowiedzialności
zdyscyplinowania oraz kompetencji bibliotekarzy ma nie przemijającą wartość.



( z konkretów to na tyle bo kodeks nie przekroczył fazy projektu ;(



Jeden z ekspertów napisał: „Potrzebujemy bibliotekarza, który będzie się dobrze czuł w
różnych rolach. Bibliotekarz XXI wieku musi być badaczem, doradcą, planistą, menadżerem,
nadzorcą, przywódcą, członkiem zespołu, osobą rozwiązującą problemy, ale też potrafiącą
naprawić drukarkę”

. Tę opinię podziela wielu ekspertów. Oznacza to, że bibliotekarz XXI

wieku musi być osobą wszechstronną. Jego najważniejsze cechy to komunikatywność i
łatwość nawiązywania kontaktów, umiejętność pracy w zespole, elastyczność, uprzejmość i
zaangażowanie, wreszcie zdolności językowe. Aby sprostać choćby tylko tym wymaganiom,
pracując w dodatku bez nadziei na rozsądne wynagrodzenie, kandydat na bibliotekarza XXI
wieku musi mieć niewątpliwie także duże poczucie humoru.



Szkolenie użytkowników będzie należało do ważniejszych zadań biblioteki zorientowanej na
użytkownika, przeto bibliotekarz roku 2005, obok biegłości w posługiwaniu się
nowoczesnymi narzędziami informacyjnymi musi mieć cechy dobrego nauczyciela. Model
zatrudniania pracowników do określonych przedsięwzięć zamiast na określone stanowiska
będzie wymagał od przyszłego bibliotekarza zaangażowania, dużej elastyczności i zdolności
przystosowania do zmieniających się warunków, bez których to cech nie będzie on w stanie
znieść stresów związanych z codzienną pracą. Sprawy finansowe, problemy
technologiczne, uregulowania prawne - te i wiele innych aspektów pracy w bibliotece, będą
stawiały przed bibliotekarzem wymagania zdolności analitycznych, organizacyjnych,
przywódczych, znajomości podstaw prawa i ekonomii, wreszcie umiejętności
perspektywicznego i twórczego myślenia oraz zdecydowania w działaniu. Jakby tego było
mało, okazuje się, że profesjonalne wiedza to nie wszystko. Eksperci zgodnie podkreślają, że
znajomość konkretnej dziedziny wiedzy, należącej do profilu uczelni jest nie mniej ważna od
umiejętności bibliotekarskich. Bibliotekarze przyszłości muszą być świadomi, że są skazani
na nieustanne dokształcanie. Można to zresztą nazwać także przywilejem. Poszerzaniu
horyzontów służyć będą liczne szkolenia, warsztaty, seminaria, konferencje. Niewątpliwie,
stały rozwój zawodowy stanowić będzie nieodłączny składnik codziennej pracy.



Ci, którym marzy się cicha i bezstresowa posada i tzw. „mała stabilizacja” powinni zawczasu
pomyśleć o innej profesji – hehe :)

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Nauka o organizacji - egzamin, Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu, Studia licencjackie - Zarządzanie -
prezentacja maturalna -bibliografia, NAUKA, Bibliografia
NAUKA DO EGZAMINÓW
bibliografia, Egzaminy
Nauka o komunikowaniu egzamin I rok strona
nauka o polityce egzamin dzwonczyk, Ze studiów
Nauka o przedsiębiorstwie - egzamin zagadnienia, Ekonomia, Nauka o przedsiębiorstwie
nauka administracji.egzamin
nauka o bibliotece - notatki z wykładów, Bibliotekoznawstwo, Bibliotekoznawstwo 2, Zagadnienia prawn
12 przykazań - jak napisać bibliografię, NAUKA, Bibliografia
bibliologia-egzamin-kwintesencja wiedzy, Informacja Naukowa i Bibliotekoznawstwo, Materiały
bibliografia - zasady, NAUKA, Bibliografia
nauka na egzamin z PKM
bibliologia-egzamin-kwintesencja wiedzy, INiB
Nauka?ministracji pytania egzaminacyjne
nauka o materiałach egzamin
Nauka o informacji - materiał do egzaminu, Bibliotekoznawstwo, Bibliotekoznawstwo 2, Informacja nauk
Zagadnienia na egzamin(nauka adm), WSAP, WSAP, Nuka o administracji, Nuka o administracji

więcej podobnych podstron