Nauka o bibliotece W
Dr hab. A. Tokarska
W1
Egzamin w sesji zimowej, głównie wykłady, trochę literatura podana na stronie.
Bibliologia - nauka o książce: czym jest książka, jej historia, udostępnianie, jej opisywanie i promowanie. Książka tez jest terminem niejednoznacznym, przestarzałym.
Bibliotekoznawstwo to wiedza o bibliotece - należy do bibliologii.
Typologia bibliotek. Krąg odbiorcy czy wręcz klient informacji. Płaci za usługę, informacje.
Odrębne zagadnienie to kwestie prawne. 27 czerwca 1997 - ustawa o bibliotekach. Znowelizowana w 2001r.
Bibliotekarstwo - działalność praktyczna/usługowa, którą wykonują bibliotekarze. Z jednej strony opracowuje zbiory, gromadzi, z innej to także digitalizacja bibliotek. To najistotniejsza forma kontaktu ze społeczeństwem, uwzględniające potrzeby środowiska biblioteki. Ma to związek z typologia zasobów. Dlaczego biblioteki różnią się zasobem, rola, znaczeniem, doborem dokumentów.
Polityka bibliotekoznawcza związana jest z prawem - np. Sieci biblioteczne podlegające przeróżnym rozporządzeniom. Prawo biblioteczne.
Czym jest biblioteka? Czym jest nowoczesność bibliotek.
Funkcja społeczną, edukacyjna, kompensacyjna (pośrednik miedzy nauka a użytkownikiem, wyrównuje nasza niewiedze), kulturotwórcza (promocja ogólnie pojętej kultury).
Standardy pracy. To np. standard opisu dokumentu - normalizacja.
Ważnym elementem jest misja I wizerunek biblioteki.. Inna będzie miała biblioteka naukowa, inna publiczna...
Użytkownicy bibliotek. Jak zmieniać bibliotekarstwo, jak ulepszać I wprowadzać nowości technologiczne.
Nowe formy transmisji wiedzy - biblioteki cyfrowe
W2 normy prawne
pn/91-n-01226 - Rodzaje I działalność bibliotek. Tu podstawowe terminy jak bibliotekarstwo. Ustawy prawne - obowiązuje obecnie ustawa o bibliotekach z 27 czerwca 1997 roku. Nowelizacja w 2001 - zakaz łączenia bibliotek publicznych ze szkolnymi. Zakład pracy, jakim jest biblioteka, opiera się o te właśnie te ustawy. Cały czas trwają dyskusje na temat norm.
Biblioteka - instytucja powołana do opracowania, gromadzenia i udostępniania dokumentów bibliotecznych. To są najważniejsze funkcje biblioteki. Dziś powinniśmy wprowadzić inny kierunek - co udostępniać, co nie - trzeba znać użytkowników. To jest pewna polityka biblioteka - użytkownik biblioteki jest najważniejszy. Biblioteka to składnica książek. Ale dziś to instytucja publiczna, która nie tylko gromadzi I opracowuje, ale przede wszystkim realizuje potrzeby użytkowników. to jej misja biblioteki. Użytkownik sam poszukuje informacji I trzeba mu to umożliwić.
Bibliotekarstwo - działalność praktyczna obejmująca wszystkie aspekty działania biblioteki oraz działalność teoretyczna.
Bibliologia to nauka o książce. bibliotekoznawstwo zawiera się w bibliologii. B
Ustawa o bibliotekach 97:
$2.1. "biblioteki stanowią dobro narodowe I służą dziedzictwu narodowemu". Biblioteka powinna być apolityczna. Powinna gromadzić wszystko I archiwizować nawet niechciana historie - choć takie cele powinny mięć tylko biblioteki naukowe. "organizują dostęp do zasobów I zapewniają dostęp do zasobów dorobku kultury" - nie tylko kultury polskiej, ale I światowej.
$2.2. "prawo do korzystania z bibliotek ma charakter powszechny". Podstawowe zadania bibliotek to gromadzenie, opracowanie I konserwacja zbiorów bibliotecznych.
2.2 Organizowanie informacji o zasobie własnym I innym.
2.3 prowadzenie działalności informacyjnej, popularyzacyjnej, promocja. Dziś być może byłoby to w innej kolejności.
J. Wojciechowski: siedem zadań:
Dokumentacyjne - tworzenie I udostępnianie kolekcji, dokumentujących I porządkującej dorobek ludzkiej myśli
Intelektualne - zapewnienie zbiorów służących myślowej refleksji
Edukacyjne - wspieranie kształcenia na każdym poziomie, a także samokształceniu
Informacyjne - zapewnienie informacji naukowej, zawodowej, użytkowej.
Estetyczne - tworzenie I udostępnianie literatury pięknej I innych przekazów estetyki (np. fotografia)
Rozrywkowe - zapewnienie zbiorów o celu rozrywkowej (beletrystyka)
Substytutywne (kompensacyjne) - zacieranie różnic, wyrównywanie braków.
To pewne profilowanie świadomości społecznej.
W3
27 czerwca '97 - ustawa o bibliotekach. Ogólnokrajowa siec biblioteczna.
Rodzaje bibliotek
W artykule 10 rozdziale 3 tej ustawy ustala się ogólnokrajowa siec biblioteczna. Biblioteki prywatne czy towarzystw naukowych do tego nie musza należeć. Biblioteki współpracują ze sobą w:
opracowaniu I dzieleniu się zbiorami, ale przede wszystkim
magazynowaniu zbiorów
w rozpowszechnianiu informacji o zasobach, a także w
sferze naukowo-badawczej (tez doszkalanie), wymiany informacji.
Biblioteka składowa może przechowywać niepotrzebne już dokumenty, dublety. Biblioteka składowa w Polsce jest jedna - w Warszawie.
Do sieci bibliotek w Polsce należą:
Biblioteka narodowa - najważniejsza biblioteka powstała w 1928, 8 mln woluminów. Role tą spełniały: biblioteka Załuskich, w okresie zaborów była to biblioteka na UJ. Pierwsza w ogóle w Madrycie 1713. Biblioteki musiały magazynować dokumenty naukowe. Pod koniec XVIII w było ich już wiele - biblioteka kongresowa - Waszyngton. początkowo prawnicza, potem 150mln dokumentów. Biblioteka narodowa w Moskwie ma 42mln. Czasem jest więcej niż jedna biblioteka narodowa - w USA są 4, w tym biblioteka centralna cyfrowa 1994
Biblioteki uniwersyteckie (akademickie, szkól wyższych). Mamy ich ponad 900, w tym 3 wyznaniowe, przeciętnie 3mln. Od Krakowskiej biblioteki w maju 1400/1364. Pierwsza biblioteka uniwersytecka organizowana była przez Sorbona dla żaków - 1253. 1320 Oxford, 1348 Karola w Pradze. Uniwersytet Śląski 1948. Niektóre szkoły prywatne jeszcze nie zorganizowały własnych bibliotek.
Biblioteki sieci PAN. To 60 rożnych bibliotek w całej Polsce (zasób 300tys) - I nie tylko - Paryż, Rzym I Londyn
Inne naukowe - różne rodzaje około 1200 w Polsce- wojewódzkie, jak Warszawy I woj. mazowieckiego. to także biblioteka śląska (jako naukowa I publiczna) - 1922, jako biblioteka sejmowa.
Biblioteki publiczne (dawniej powszechne). Prawie 20000. Przede wszystkim są bezpłatne - prócz kaucji, karzą za przetrzymania, etc. Są wojewódzkie publiczne, miejskie publiczne, powiatowe osiedlowe itp. To struktura terenowa.
Szkolne I pedagogiczne - około 18000 - edukacja kulturalna, służąca edukacji nauczycieli I dzieci, a także rodzice. To "Szkolne centrum informacji".
Razem: Pedagogiczne (kiedyś nauczycielskie) - służące nauczycielom, studentom, maturzystom. Na naszym terenie najstarszy był instytut pedagogiczny 1928 - wtedy 50tys dokumentów, jedna z największych.
Fachowe (i zakładowe) - kiedyś 6000, dziś znikają. potrzeby pracowników zakładów pracy I ich rodzin. Choćby GIG - 400 tys. dokumentów, 180 tys. patentów, normalizacji w zakresie geografii I oświaty. Biblioteki zakładane w hutach I kopalniach - jak biblioteka kopalni Wujek, która zbierała beletrystykę I literaturę dzieci I młodzieży - dla rodzin górników.
Każda biblioteka ma oddziały:
...
Dla dzieci I młodzieży - takie oddziały pojawiły się w latach '20?. 230 takich oddziałów, kiedyś 900.
OKM - oddziały książki mówionej
...
Dr Z. Gębołyś
W4
Literatura:
Fercz, Niemczykowa: Podstawy nauki o książce, bibliotekoznawstwa i informacji naukowej
J. Ratajewski: Wprowadzenie do bibliotekoznawstwa
Misja i wizerunek biblioteki. Audyty w niewielkich bibliotekach to kontrola, sprawdzenie aspektów udostępniania dokumentów bibliotecznych. Prawo biblioteczne. Polityka biblioteczna w Polsce - polityka utrzymania władzy. Dyrektor to lider i przywódca z wizją - potrafiąca godzić i niwelować cechy negatywne.
W5 - Prawo w bibliotece
Prawo. Podstawowe wiadomości, charakterystyka źródeł prawa. Charakterystyka organów biblioteki
Prawo to zespół norm postępowania, ustalonych przez państwo, obligującym do przestrzegania prawa. Prawo jest tak stare jak cywilizacja - jest obecne od najdawniejszych czasów. Od prawa Hammurabiego do średniowiecza. Tworzenie prawa to obowiązek nie tylko państwa, ale i organizacji, zakładu pracy.
Prawo w rzeczywistości społecznej tworzy pewien system. W odniesieniu do danego kraju i państwa mówimy o prawie jako o pewnej zasadzie działania - to prawo decyduje o postępowaniu. System prawny to ogół norm prawnych, obowiązujących w państwie, zbudowany na określonych zasadach. Podstawowe prawa państwowego zawarte są w konstytucji.
Struktura systemu prawnego jest hierarchiczna. Są powiązania pionowe i poziome. Poziome to wspólność definicji i ogólnych założeń. Pionowe mówią o tym, że działanie niższych aktów ma poparcie w wyższych aktach prawnych. Regulamin biblioteczny musi być podporządkowany wszystkim aktom hierarchicznie wyższych (np. Konstytucji). Akt niższy nie może być sprzeczny z wyższym. Bibliotecznym przełożeniem ustawy o ochronie dóbr kultury jest zakaz udostępniania na zewnątrz starodruków.
Możemy w prawie wyróżniać gałęzie:
Prawo publiczne - akty prawne, regulujące stosunki między prawami państwowymi a między obywatelami. Są tu prawa finansowe, karne procesowe, cywilne procesowe. Prawo finansowe określa np. Dotowanie bibliotek.
Prawo prywatne, w tym prawo cywilne prywatne, prawo pracy, prawo rodzinne. Tu szczególnie kodeks pracy, zadłużenia wobec biblioteki też bazują na prawie. Biblioteki coraz częściej korzystają z firmami windykacyjnymi w sprawie przetrzymywania książek.
Prawo konstytucyjne określają pozycję obywatela w państwie. Ustawy o prokuraturze, arbitrażu gospodarczym, samorządzie terytorialnym, sejmie. Prawo administracyjne określa formy prawne organizacji państwowych. Odmianą takich praw jest prawo biblioteczne. Istotne tu jest również prawo budowlane - lokale biblioteczne muszą spełniać pewne standardy - dotyczące powierzchni, wytrzymałości stropów, oświetlenia, itd. Do prawa administracyjnego należą inne ustawy takie jak ustawa o szkolnictwie wyższym czy ochronie dóbr kultury.
Prawo finansowe określa działanie organów instytucji państwowej i dyspozycji środków finansowych. Tu należą dokumenty, określające przydział środków finansowych organizacjom państwowym.
Prawo karne materialne określają czyny przestępcze oraz kary za ich popełnienie. Określają odpowiedzialność karną za czyny przestępcze. Podstawowym kodeksem jest kodeks karny (KK), wydany wraz z komentarzem do niego. Zawiera wiele przepisów określonych dla bibliotekarzy - np. Zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych z przeszłością karną. Przepisy prawa karnego procesowe. Inne prawa mówią o dobrach osobistych (jak wolność, swoboda sumienia, nazwisko, cześć, wizerunek, tajemnica korespondencji, twórczość, zdrowie).
Prawo cywilne zobowiązaniowe zajmuje się przetrzymaniami, prawo rzeczowe materialne dotyczą różnym formom własności, prawo spadkowe.
Podmiotami prawnymi są osobami prawne, fizyczne. Zdolność prawna to bezpośrednie podleganie prawu, podleganie odpowiedzialności prawnej. Prawo cywilne procesowe reguluje postępowanie przed sądem; zawiera postulaty upominawcze. Jest jeszcze prawo rodzinne, prawo pracy. Tu prawo do wynagrodzenia, prawo świadczeń pracowniczych, odpowiedzialność materialna. Urlopy, czas pracy, zasady BHP.
Wykładnia prawa. Większość norm sformułowanych jest dość ogólnie. Często jest potrzeba orzeczenia w konkretnej sytuacji. Wykładnia to zakres treści norm, ustalenia interpretacji.
W5 - prawo w bibliotece - c.d.
Źródła prawa - decyzje państwowe i akty normatywne , ustalające powszechnie obowiązuje prawo. Źródła prawa stanowione przez rząd i źródła stanowione przez sejm, jaki przez terenowe organy władzy państwowej.
Źródła prawa stanowione przez sejm to powszechne treści postępowania. Konstytucje i uchwały. Rząd wydaje zarządzenia, instrukcje. Źródła prawa stanowione przez etrenowe organy to uchwały i rozporządzenia.
Uchwały ustanawiają kierunki - uchwała sejmu PRL 1962(?) dotycząca kultury. Uchwały ważniejsze są zamieszczane w monitorze polskim.
Rozporządzenia to akta prace, wydawane na podstawie wyraźnego rozporządzenia, wydane przez radę ministrów. Rozporządzenia wydawane są też przez członków rządku. Konkretyzują i uzupełniają ustawy i publikowane są w dzienniku ustaw.
Zarządzenie to uściślenie aktów normatywnych. Prawo ich wydawania mają organy jednoosobowe. Publikowane są w dziennikach urzędowych poszczególnych ministrów. (np. Zarządzenie w sprawie zaopatrywania bibliotek w nowości wydawnicze).
Instrukcje, okólniki, pisma, decyzje wytyczne mają za zadanie ustalenie wytycznych postępowania przez organy niższe. Przekazują obowiązki, usuwają rozbieżności i wątpliwości. Mają zwykle charakter wewnętrzny. Nie są zwykle publikowane, a rozsyłane tylko do zainteresowanych jednostek.
Akty prawne publikowane są w dziennikach ministrów, monitorze itd. akt prawny posiada datę prawną od, do; podaje zastępowany akt prawny; postępowanie przejściowe. Prawo nie powinno działać wstecz. Akt prawny składa się z artykułów, paragrafów i ustępów.
Charakterystyka egzekutywów
Biblioteki są instytucjami, podlegającymi prawu. Prowadzone są w ramach prawa, za ich działalność ktoś zwykle odpowiada, ktoś nimi steruje i nadzoruje. Nadzór może sprowadzać się do finansowego i administracyjnego. Może obejmować organizację biblioteki. Organem prowadzącym dla biblioteki publicznej jest gmina, województwo, itp. Rolę organu prowadzącego prowadzi rada gminy, rada powiatu, rada województwa. W obowiązkach burmistrza, prezydenta, wójta należy powoływanie i odwoływanie dyrektorów bibliotek. Samorząd terytorialny sprawuje władzę również nad szkołami - w tym bibliotekami szkolnymi (oprócz aspektów metodyczno-wychowawczych. Tylko administracja i finanse).
Akty prawne są często wielokrotnie nowelizowane - najlepiej szukać „Tekstu jednolitego“.
Podstawą prawną jest także statut biblioteki.
Specyficzną formą biblioteki jest biblioteka gminna i powiatowa (w jednej bibliotece). Działać może na podstawie porozumienia między organami. Bywają powiaty, w których nie ma bibliotek powiatowych. Są powiaty, które przekazały swoje uprawnienia do bibliotek miejskich.
Wojewódzka biblioteka publiczna czasem także nie istnieje. Biblioteka Śląska jest wojewódzka i naukowa jednocześnie. W województwie lubuskim są dwie biblioteki wojewódzkie dla jednego województwa - pozostałość po poprzednim podziale województw. Biblioteki publiczne pełnią czasem funkcje bibliotek naukowych. Kata nauczyciela mówi o tym, że dyrektor odpowiada za remont, funkcjonowanie, zasób biblioteki szkolnej.
Nad szkołą wyższą sprawuje minister szkolnictwa wyższego. Szkolnictwo wyższe ma dużą autonomię w zakresie gospodarki finansowej. To senat szkoły wyższej dysponuje finansami, decyduje na co i ile. Rektor i dziekan wydziału. Nadzór nad biblioteką szkoły wyższej sprawuje dyrektor biblioteki - biblioteka główna, biblioteka wydziałowa, biblioteka instytutowa.
Organ biblioteki - osoba lub zespół osób oraz przysługujące im kompetencje. Organy są:
Jednoosobowe - dyrektor biblioteki, odpowiadający za wszystko
Kolegialne - wieloosobowe. To komisja biblioteczna, rady itp. Zatwierdzają struktury pracy, organizację, wnioski dla dyrektora, opiniowanie kandydatów na stanowisko dyrektora, opracowanie projektu statutu biblioteki.
Prace organów biblioteki koordynuje dyrektor. Ma on większe kompetencje niż kierownik biblioteki, a zwykle w bibliotekach mamy dyrektorów.
W6 - socjologia, pedagogika i psychika w bibliotece
Różna jest struktura i usytuowanie szkół wyższych - są to:
Jednowarstwowe - jedna biblioteka całościowa. Rozwiązanie to jest bardziej efektywne dla mniejszej ilości zbiorów i mniejszej ilości organizacji.
Wielowarstwowe - rozczłonkowanie organizacji biblioteki na centralną i biblioteki pionów organizacyjnych.
Dyrektor organizuje i koordynuje działaniem biblioteki. Dokument niższego szczebla - regulamin organizacyjny biblioteki, spotykany w większych bibliotekach. Uchwalany jest przez senat powołany przez rektora. Dyrektor musi wygrać konkurs i być zaakceptowanym przez radę biblioteczną.
Rada biblioteczna charakterystyczna jest dla większych bibliotek, jest to ciało złożone z przedstawicieli biblioteki, czasem nawet studentów. Należą do niej nauczyciele akademiccy, zwykle jako dr hab. To organ opinii, który wypowiada się na temat rozwoju biblioteki, zajmuje stanowisko wobec sprawozdania z działania biblioteki, Sprawozdania są utajane przez niektóre biblioteki. Rada biblioteczna wypowiada się na temat regulaminu i dyrektora.
Dyrektorzy zajmują się różnymi rzeczami - dyrektor naukowy, dyrektor
Biblioteka szkolna
Ranga biblioteki szkolnej jest niska. Bibliotekarz szkolny to czasem popychadło, wypychane na zastępstwa szkolne. Nauczyciel bibliotekarz to właściwie nazwa nie stanowiska, a statusu zawodowego. Status ten nie jest identyczny ze statusem nauczyciela przedmiotowego. Biblioteka do II WŚ rozdzielona była na bibliotekę uczniowską i bibliotekę nauczycielską. Nauczyciel bibliotekarz jest osobą zarządzającą i osobą wykonującą zadania biblioteki - z racji nieunormowanej pozycji musi współpracować z innymi organami biblioteki. Tu także z radą rodziców, która jest dysponentem środków. Środki pieniężne są przeznaczane na różne cele. Dyrektor szkoły jest zwierzchnikiem biblioteki. Do niego należy planowanie, organizowanie, kierowanie i kontrolowanie.
Zadania biblioteki określone są w statucie szkoły, rzadko występują regulaminy biblioteki szkolnej. Bibliotekarz jest częścią rady pedagogicznej. Rada pedagogiczna powinna działać z jakimś regulaminem. Samorząd uczniowski także jest w stanie wpłynąć na kształt i np. Księgozbiór biblioteki.
W7 - Finansowe funkcjonowanie bibliotek, ekonomia w bibliotece
Elementy organizacji i zarządzania bibliotecznymi zbiorami aktów prawnych, wpływających na organizację biblioteki
Elementy powstałe poza biblioteką |
Elementy powstałe w bibliotece |
akty prawne - wydawane przez jednostki legislacyjne - sejm, sejmiki powiatowe, radę gminy, zarząd województwa, starostę, prezydenta, burmistrza, wójta, sołtysa |
umowy o pracę (wnioski)
statuty, regulaminy - określające zasady funkcjonowania biblioteki. Dla biblioteki publicznej, naukowej i pedagogicznej najważniejszy będzie właśnie statut. Organizacja biblioteki szkolnej jest określona w obrębie statutu szkoły. Regulamin określa działalność biblioteki jako organizacji - zawiera np. informacje o zakresie obowiązków pracownika. |
Biblioteka podlega prawu finansowemu. Biblioteki prywatnych szkół nie są finansowane z budżetu państwa, gminy, etc. Formy organizacji:
jednostki budżetowe
gospodarstwa pomocnicze
fundusze celowe
zakłady budżetowe
w sektorze finansów publicznych wydatki pokrywane są z budżetu, a dochody na rachunek budżetu.
jednostki administracyjne, obszary kultury i sztuki
Małe środki na pokrycie wydatków z budżetu.
w strefie usług i kultury - środki niewykorzystane przechodzą na następny rok, mają plon finansowy zatwierdzony przez kierownika zakładu
w podstawowej jednostce budżetowej sfinansowana przez część dochodów - bufety, warsztaty, punkty ksero - mają wyodrębniony rachunek budżetowy, przychody z kar, upomnień; przekaz jednostek do budżetu miasta, uczelni wyższej.
środki specjalne - finansowane z przychodów tej dział - płatność za wyroby, usługi, dary, dodatek, egzemplarz obowiązkowy. Np. zakup nowości wydawniczych ze specjalnych środków finansowych.
Fundusz celowy - ilustracja redystrybucji przychodów (coś wypracujemy), to do budżetu się ma pomniejszenia o koszta administracji). Fundowanie publiczne na podstawie listów, na cele. Fundusz CRUS, ubezpieczenie społeczne, pracy
W8 - związki nauki o bibliotece z innymi naukami; etyka biblioteczna
Jak to młode dyscypliny nauka o bibliotece czerpie z innych dziedzin. Biblioteka jest otwarta na różne prądy i idee. Jakby z definicji jest interdyscyplinarna - choćby z racji na funkcję, które pełni w społeczeństwie, różnorodności zasobów. Prowadzi się badania z punktu widzenia różnych nauk - psychologii, socjologii, filozofii.
Dziś zatem będzie o etyce. Skupmy się na interakcji z naukami humanistycznymi, bo mówić można o filozofii biblioteki. Każda dziedzina ma jakieś przesłanie - to swoje, wewnętrzne, omówmy tylko etykę, zostawiając w piwnicy filozofię. Bowiem boimy się nieco pójść na głębokie wody filozofii.
Etyka biblioteczna to gałąź wiedzy, która czerpie z dorobku etyków, myślicieli. Stara się znaleźć wyjaśnienie dla procesów, zachodzących w bibliotece. Szuka tej istoty stosunków międzyludzkich, jaka się skrywa w tym miejscu.
Dlaczego warto zająć się etyką w bibliotece? Korzenie tej dziedziny sięgają czasów Gutenberga, za pionierów uchodzą Maude (Francuz) i Leibnitz (Niemiec) - XVII w. Dopiero w XIX w. Rozpoczęła się żywsza dyskusja na temat powinności etycznych biblioteki. Dyskusja idzie dwoma torami:
Czas teraźniejszy czy czas przeszły - jakie wartości były istotne dla bibliotekarzy
Jakie wartości powinny być ważne, do czego my, bali bibliotekarze, mamy dążyć
W XIX wieku dołączyła się do tych dyskusji rzesza bibliotekarze - w tym Lelewel i Estreicher. Oni wszyscy pisali o przymiotach moralnych (Pilność, ludzkość, życzliwość, uczynność, wyrozumiałość sumienność). Dopiero w XX w. Za sprawą Amerykanów wartości te skodyfikowano. Prace te zajęły im trochę - w 1929 roku powstał kodeks etyki bibliotekarzy, firmowany przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy. Te badania stały się inspiracją do tworzenia kodeksów, jak i do dyskusji nad wartościami bibliotekarzy. W 1931 roku ogłoszono 5 praw o bibliotece. W latach 39-51 trudno mówić o tym, by etyka była dla ludzi ważna. Dopiero na przełomie 50/60 dyskusję podjęto ponownie na arenie międzynarodowej.
W dyskusji tej wzięli udział na łamach prasy polskiej także Polacy - Gawerle, Trzebiowski. Skupiali się na funkcji społecznej zawodu - bez wnikania w kwestie moralne. Dopiero po II Wojnie Światowej dyskusja o moralności nabrała nowego wymiaru. Dyskusja przekroczyła rangę środowiska, przyczyniła się do powstania kodeksu polskiego.
Etyka studiuje moralne normy zachowań ludzi, wzajemne związki, stosunek do społeczeństwa.
Etyka ogólna zajmuje się składnikami postępowania ludzkiego, szczegółowa bada odrębne właściwości czynów. Etyka zawodowa to podsystem etyki szczegółowej - opis norm i dyrektyw reprezentantów zawodów w specyficznych im sytuacjach. Postępowanie zawodowe oceniane w kryterium moralnym.
W każdym obszarze pracy bibliotecznej możemy rozpatrywać z punktu widzenia etyki.
Konfidencjonalność danych to zachowanie tajemnicy państwowych i czytelnikach. Oznacza nieprzekazywanie danych osobowych osobom trzecim. Tym bardziej, że mamy już ustawę o ochronie danych osobowych. Jasne, że to nie jest tajemnica spowiedzi, ale bibliotekarzowi powierza czytelnik pewne zaufanie.
Sprzeciw cenzurze jako standard etyczny. Cenzura występuje i dziś, choć już nie w wymiarze ideologicznym, represyjnym. Cenzura jest pożądana i niepożądana. Niepożądana to unikanie zakupu dokumentów sprzecznych politycznie i ideologicznie. Pożądaną cenzurą jest unikanie zakupu dokumentów obraźliwych, nieodpowiednich dla dzieci i młodzieży, wulgarnych, rażących.
Dostępność informacji. Biblioteka jest miejscem, które udostępnia informacje - bibliotekarza nie może interesować cel, dla którego czytelnik chce wypożyczyć dokument. Choć jeśli ktoś wypożycza książkę o produkcji dynamitu, to można się zastanowić.
Stronniczość objawia się w doborze literatury do biblioteki. To kierowanie się dobrem własnym, własnej ideologii, religię, gusta, upodobania.
Prywata to zabieranie własności biblioteki przez bibliotekarza - np. Nowości wydawniczych. Innymi słowy to traktowanie zbiorów bibliotecznych jak własnych.
Dyskryminacja to nierówne traktowanie różnych grup użytkowników. Przejawem dyskryminacji może być nawet różne limity książek dla różnych osób, obowiązek płatności wypożyczeń międzybibliotecznych
Ochrona własności intelektualnej, ochrona praw autorskich. Dziś to dyskusja o kserokopiarkach. Biblioteka dziś jest między młotem a kowadłem. Nie powinna zgadzać się przecież z używaniem dokumentów w niezgodny z prawem sposób.
Etyka przejawia się bardzo w funkcji kierownika biblioteki. To osobiste znajomości cech pracowników, wisi na kierowniku szczególna odpowiedzialność.
Etyka występuje w komunikacji bibliotecznej - werbalnej, jak i niewerbalnej. Istotą jest celowa wymiana informacji:
Umiejętność orientowania się w ludzkiej psychice
Dostosowywanie adekwatnych zachowań
Wybieranie takiego sposobu kontaktu, który będzie odpowiedni do odbiorcy.
Do takich elementów należy strój bibliotekarza, mimika, gesty, język ciała. Etyka może wyrażać się w przestrzeni i czasie komunikowania. Aspekty werbalnej komunikacji wiążą się ściśle z pracą bibliotekarza. Bibliotekarz powinien poprawnie mówić w języku polskim. Słowo ma swoją siłę. Etycy podają zalecenia, aby komunikacja była właściwa, przemyślana, celna:
Należy słuchać - umieć słuchać, nie tylko słyszeć. Z komunikatu 10-linijkowego człowiek zapomina połowę
Życzenie słuchania
Zainteresowanie
Uwaga umysłowa i fizyczna
Etyka wyrażona jest w kodeksach - np. 2005: Kodeks pracownika bibliotekarza SBP: zbiór powinności i wartości bibliotekarza.
W9 - dziedziny wspólne i pokrewne
Biblioteka to przestrzeń interdyscyplinarna - ze względu na charakter różnorodnych zbiorów choćby. Biblioteka to instytucja, która może być przedmiotem przeróżnych badań, zainteresowania różnych dziedzin. Częścią biblioteki są ludzie - bibliotekarze i użytkownicy; jest częścią większego systemu komunikacji społecznej, funkcjonującego od tysiącleci, jest więc częścią naszej cywilizacji. Bywają pola wspólne biblioteki z innymi dziedzinami wiedzy - o tych to dziedzinach będzie dziś mowa. O czterech z nich głównie:
Socjologia biblioteki
Psychologia biblioteki
Pedagogika biblioteki
Polityka biblioteczna
Coraz bardziej się te dziedziny emancypują i rozwijają (psychologia chyba najbardziej). Żeby zajmować się psychologią czy pedagogiką, trzeba posiąść wiedzę danej dziedziny.
Socjologia biblioteki - wyjaśnianie i kontrolowanie zjawisk społecznych. Dyscyplina ta sięga lat międzywojennych, zapoczątkowana przez Hoffmana, potem Heitman. Przedmiotem jej są społeczne uwarunkowania bibliotek w określonym środowisku społecznym. Interesuje się strukturą społeczną biblioteki i użytkownikami; wzajemne związki typów bibliotek i sieci bibliotecznych. Socjologia biblioteki badać może również retrospektywnie uwarunkowania społeczne. Może się tu znaleźć poznawanie związku z otoczeniem bliższym i dalszym oraz status społeczny bibliotekarza, role społeczne, jako społeczne uwarunkowania i planowania.
Psychologia biblioteki interesuje się:
Procesami psychologicznymi ludzi biblioteki (bibliotekarzy i użytkowników) - zachowania użytkowników i bibliotekarzy w konkretnych sytuacjach, jakie są tego powody w zależności od sytuacji życiowych itp. Przedmiotem tej dziedziny są także kontakty międzyludzkie, wymiana wiedzy.
Predyspozycje psychologiczne bibliotekarzy. Związane jest to np. Z polityką kadrową biblioteki; zarządzaniem biblioteką, tworzeniem zespołu - a tu już liczą się predyspozycje osobowe
Czynniki mechaniczne, wpływające na pracę ludzką - ogólna dziedzina ergonomii o dostosowaniu warsztatu pracy do potrzeb i specyfiki człowieka.
Istotne są też czynniki psychiczne. Kiedyś sądzono, że biblioteka wpływa destrukcyjnie na jednostkę w sensie psychicznym. Bywały przecież samobójstwa bibliotekarzy, spowodowane frustracją pracy w bibliotece... Zawód dziennikarza jako najbardziej frustrujący i stresujący (coś podobnego! - niby z powodu warunków finansowych). C tak bardzo stresuje pracownika? Tempo życia? Agresja czytelników?
Mechanizmy ludzkiego gromadzenia i przetwarzania informacji. Pamięć, uwaga, (M. Própchnicka: Informacja a umysł), spostrzegawczość w mowie i tekście, rozpoznawanie obrazów i symboli.
Komunikacja werbalna i pozawerbalna.
Pedagogika biblioteki określa podstawy oddziaływania bibliotecznego na czytelników ustala normy i sposoby. Biblioteka nie jest lepszym ani gorszym miejscem pracy, toteż bywają i tu różne konflikty. Pedagogika biblioteczna powinna promować pozytywne zachowania i tłumić negatywne. Tolerancja, wyrozumiałość w stosunku do poglądów, systemów wartości. Legutko: Nie lubię tolerancji - tolerancja się dziś zdewaluowała, to dziś oręż polityczny, jest nadużywana. Biblioteka nie może umywać rąk, nie może promować waśni między narodami, religiami. Ważną rolą biblioteki jest kompensacja - wyrównywanie niedostatków edukacyjnych swoich użytkowników.
Polityka biblioteczna - to część nauki o bibliotece, która bada i wyjaśnia i zaleca odpowiednie działania państwa, samorządu, instytucji i grup społecznych wobec biblioteki. To działalność w różnych formach, sfera ta namacalnie dotyka biblioteki. Od niej zależy realizacja celów i wizji biblioteki. Przeciętny bibliotekarz nie ma jednak wpływu na politykę - która jest realizowana przecież na 2wysokich szczeblach, za pomocą ustaw i rozporządzeń. Pośrednio ma jednak wpływ choćby przez prawo wyborcze - czynne i bierne.
Biblioteka jest częścią wielkiego organizmu społecznego. Zjawiska takie jak kryzys też ma pośredni dość wpływ na biblioteki.
W10 - związków z innymi naukami ciąg dalszy
Filozofia biblioteki jest młodą dziedziną, rzadko uprawianą przez filozofów lub bibliotekarzy. Jest to trudna dziedzina, związana z etyką i logiką. Pojawiają się próby określania, czym jest filozofia biblioteki. W 2 połowie XX w., w 1964 roku badania swoje zainicjował J. Kappla. Uważał on filozofię biblioteki za meta naukę, najważniejszą ze wszystkich nauk. Następne koncepcje poszły już bardziej w stronę szczegółowości - filozofia biblioteki to biblioteka w ujęciu filozoficznym jako przedmiot wszelkich badań. Filozofia biblioteki próbuje odpowiedzieć na kilka pytań.
Filozofia zadaje pytania i próbuje na nie odpowiedzieć. Co jest istotą biblioteki? Z jakich części się składa i co robią poszczególne części?
Zdaniem jednego z badaczy (J. Uttecki) filozofia biblioteki to nie jest wszechdziedzina. Wyróżnił 4 główne nurty jako przedmioty badań:
Jaki jest stosunek teorii do praktyki?
Jak traktować naukę o bibliotece, czy jest to odrębny dział wiedzy?
Spełniać trzeba społeczne zadania biblioteki.
Czym jest służba biblioteczna? Wiele powiem czynności ma charakter służebny (np. Profesja lekarza, prawnika, duchowenego i takzę poniekąd bibliotekarza.
Jednak aby się zająć którymś z tych problemów, trzeba się jednak przedrzeć przez filozofię.
Historia bibliotek jest potrzebna do planowania przyszłości. Jest jedną z najżywszych poddziedzin wiedzy. Ma kilka zadań:
Opisywanie i wyjaśnianie miejsca i roli człowieka w życiu społeczeństwa. Można dyskutować na wiele kwestii. Historyk biblioteki dąży do zrozumienia biblioteki w danej epoce, środowisku, społeczeństwie. Odpowiada na pytanie, jak będzie tworzył bibliotekę przyszłości. Odpowiada też na pytanie: jak biblioteki wypływają jednostkę
Badacze bibliotek zajmują się gospodarką, rolnictwem i gospodarką. Aspekt księgoznawczy, komunikacyjno-.
Biblioteka przez swoją wyjątkowość przez fakt, że tyle tysięcy lat jest obecna w kulturze. Taką dyscypliną jest na przykład matematyka. Statystyka, teoria prawdopodobieństwa, logika. Ma to związek z badaniami statystycznymi/ilościowymi.
Zbiory podlegają destrukcji - z przyczyn nienaturalnych (wojny, podpalenia), z przyczyn naturalnych (degradacja papieru, szkodniki) - tu wchodzi biologia i chemia. W szczególności proces odkwaszania papieru. Pochłania to niemałe środki, mamy specjalne maszyny do odkwaszania papieru. Biologowie i chemicy zajmują się ochroną i konserwacją zbiorów. Prócz tego jest oczywiście księgozbiór chemiczno-biologiczny. Może wystarczyć bibliotekarzom, który we własnym zakresie książek.
Od bibliotekarza wymaga się coraz więcej. Bibliotekarz musi po trochu zajmować się wszystkim. Dotyczy to także architektury i budownictwa bibliotecznego. Bibliotekarz musi być wstanie pomóc architektowi w projektowaniu biblioteki. Porozumienie i współpraca bibliotekarza i architekta. Biblioteka Publiczna w Polsce. Podobnie jest w wypadku projektowania programów bibliotecznych - choć dziś biblioteki przestały projektować odrębne programy; to budowa odpowiednich modułów, służących do modernizacji komputerów.
Językoznawczy aspekt biblioteki. Tu ma miejsce wymiana informacji - między czytelnikiem i zbiorami, czytelnikiem i bibliotekarzem. Może to mieć wymiar historyczny i geograficzny. Komunikację w bibliotece można patrzeć przez pryzmat językoznawstwa: czy powyższe relacje opierały się na komunikacji werbalnej czy niewerbalnej. Wpływ na formę ma typ biblioteki. Inaczej zapytanie informacyjne zastosujemy w bibliotece szkolnej, inaczej w naukowej, inaczej w fachowej. Inny będzie nadawca i inaczej będzie wyglądać komunikacja.
W bibliotece aspekt językoznawczy zwraca uwagę na reakcję użytkowników. Raz ze względu na wypowiedzi bibliotekarza, kiedy indziej na wypowiedzi czytelnika.
Komunikaty w bibliotece:
Do odbiorców pojedynczych (krótkie odpowiedzi na pytania, ustalenie zakresu poszukiwań, wyszukanie źródeł na dany temat, wysłanie użytkownika do innej placówki)
Do odbiorców zbiorowych, grup (formą takiej komunikacji są katalogi, informatory).
Między pracownikami mamy:
Kontakty nieformalne, niestaranne, potoczne
Kontakty formalne, poprawność stylu, fachowe słownictwo
Komunikat musi być 1) wiarygodny, 2) atrakcyjny. Komunikacja werbalna to słuchanie przekazu informacji, słuchanie nadawcy nakazu (słyszeć, nie tylko słuchać; korzystanie z odpowiedniego języka).
Komunikacji interpersonalnej może zaszkodzić kilka czynników:
może to być sprzeczne/inne widzenie świata
Różnica w poglądach i wiedzy - np. W stopniu opanowania materiału
Czynniki takie jak niestaranna artykulacja, odwracanie się od słuchaczy, hałas
Pod kątem psychicznym może to być zmęczenie, wyczerpanie pogodowe, przybicie itd.
W11 - jakość pracy biblioteki
Jakość jest wyznacznikiem naszego postępowania, jednak trudnym do scharakteryzowania. Jest to wyznacznik subiektywny, zależny od indywidualnego punktu widzenia. W bibliotece też mowa jest o jakości.
Jakość to zdolność biblioteki do zaspokajania celu i możliwości spełniania potrzeb. Jakość usługodawcy (zgodność z normami, umiejętność realizowania celów, przewidywania żądań użytkownika) i jakość z punku widzenia użytkownika (stopień rozbieżności między oczekiwaniami a realizacją usługi).
W najpełniejszej koncepcji jakość to całokształt cech produktu lub usługi, posiadającej zdolność do zaspokajania założonych lub ukrytych potrzeb i wymagań użytkownika.
Mówiąc o jakości mamy na myśli produkt, usługę, ale i postawę (np. Etyka w bibliotece), zachowanie, estetykę. Pojęcie jakości jest wszechogarniające. Interesują nas produkty i usługi biblioteczne. Na jakość możemy patrzeć w różnych pryzmatach - mamy wiele podejść:
Podejście transcendentne, oparte na ocenie produkcji i zasobów bibliotecznych - spojrzenie na jakość jako absolut i uniwersum. Uniwersalnie jest rozpoznawana. Wszystko jest względne, nie ma dobra i zła. To podejście jest istotne dla selekcji
Skupiające się na jakości produktów i usług - jakość musimy jakoś wyrazić, nie starczają nam dane ilościowe - zmierzamy do oszacowania liczb, ustalenia oczekiwań w formie ilościowej/liczbowej.
Oparte na potrzebach klientów
Skupiające się na ocenie pracy
Skupiające się na rachunku kosztów funkcjonowania i rachunku kosztów.
Z jakością związane są istotnie oczekiwania, wymagania, potrzeby.
Jakie obszary mogą być w bibliotece oceniane? Wszystko... Badacze i teoretycy jakości wyróżniają 11 obszarów:
Zasoby (też personel, sprzęt)
Środowisko (otoczenie)
Zespół lub dział
Funkcje (gromadzenie, opracowanie)
Procesy (klienci)
Społeczność
Wykorzystanie zasobów, stopień wykorzystania
Usługi
Efekt działalności
Konsekwencje działań biblioteki, zmiany, jakie występują w kliencie.
Różne perspektywy badania jakości:
Perspektywa klienta (pomiar wskazuje oczekiwania, wymagania, satysfakcję)
Perspektywa biblioteki (działanie, produktywność, skuteczność, efektywność usług - pytania: ile? Jak? Czy niezawodne?)
Perspektywa organizacji (mierzenie efektywności, skuteczności, ale w obliczu kosztów)
Perspektywa społeczeństwa (pomiar rezultatów usług - korzyści w szerszym znaczeniu)
Zwracamy uwagę na 2 aspekty usług:
Techniczna (wartość
Funkcjonalna (subiektywna ocena dokonywana przez użytkownika, dotycząca sposobu, w jaki wykonano usługę). Wskaźniki to dane i wartości, analiza gromadzenia, definiowanie kryterium jakości i wskaźników funkcjonalności.
Wskaźniki funkcjonalności to dane w różnej postaci - mogące być przydatne do oceny badania funkcjonalności.
Kryteria i wskaźniki pokazują, w jakiej mierze jakość została osiągnięta. Powinny służyć ulepszaniu jakości w bibliotece.
Jakość bada systematycznie IFLA. Żeby promować wysokie standardy jakości usług, z chęci zrozumienia dla dobrych usług bibliotecznych. IFLA opracowała 34-40 standardów i wytycznych jakości: 4 grupy standardów:
Sieci biblioteczne (Wytyczne te dotyczą bibliotek szkolnych, społeczności wielokulturowych, dyslektyków, osób starszych itd)
Różne aspekty prac biblioteczno-informacyjnych (Dotyczą norm gromadzenia, katalogowania, mikrofilmowania gazet)
Dotyczące kształcenia informacyjnego, programów kształcenia na kierunku informacja naukowa i bibliotekoznawstwo
Znormalizowany opis bibliograficzny
Inną organizacją jest UNESCO - Wytyczne IFLA i UNESCO. Bardziej systematycznie zajmuje się wytycznymi ISO, opracowuje standardy, normy. Tych standardów jest 6, z nadtytułem informacja i dokumentacja. Dotyczą różnych kwestii - ISO 11620: wskaźniki funkcjonalności bibliotek, ISO TR: funkcjonalność elektronicznych usług bibliotecznych. Można określić je mianem jakości działań bibliotecznych. Zaliczymy tu projekt UE Equinox z ustaleniami takimi jak: Benchmarking, Servqual, Libqual, AFBN (Analiza funkcjonalności bibliotek naukowych).
E. B. Zybert: Jakość w bibliotece, Sigon: Jakość usług bibliotecznych Servqual, E. Głowacka: TQM.
W12 - misja i wizerunek biblioteki
Te dwa pojęcia są ważne, ale i wieloznaczne. Są to komponenty większej całości - koncepcji zarządzania: zarządzanie strategiczne i zarządzanie marketingowe.
Obie koncepcje sięgają do 2. poł. XX w. - do nauk o organizacji i zarządzaniu i do technik zarządzania wielkiego przemysłu.
Zarządzanie strategiczne to uniwersalna metoda kierowania organizacją: jaki kierować rozwojem organizacji? Jak umiejętnie wykorzystywać szanse z otoczenia? Jak unikać zagrożeń, jak przetrwać? Proces to :
analiza organizacji, ocena zasobów rzeczowych i ludzkich organizacji,
planowanie strategiczno-biznesowe
Zarządzanie organizacją
Misja to tylko drobny fragment. Biblioteka to credo, wyznanie zasad, standardów, celów, dążeń. Misja to dokument, który odnosimy do konkretnej instytucji. Ma odpowiedzieć na kilka pytań:
Czym jest biblioteka?
Jaka jest teraźniejszość i przyszłość biblioteki?
Jaka jest pozycja biblioteki w otoczeniu?
Co biblioteka chce osiągnąć i jakimi środkami? (np. Chce komputeryzacji)
Misja mówi też o standardach i zasadach, którymi kieruje się biblioteka. To przekonania jak np.:
Punktualność
Kreatywność
Uprzejmość, uśmiech,
Standardy to zachowania regulujące działalność biblioteki, np.:
Dobre relacje z burmistrzem, wójtem, prezydentem
Deklaracja misji może obejmować całość biblioteki, ale również części składowe biblioteki. Może tu się znaleźć informacja o klientach, technikach, filozofii organizacji, przekonaniach, własnym obrazie biblioteki, publicznym wizerunku. Wyrażamy w takim dokumencie pragnienia i wręcz marzenia dotyczące biblioteki.
Deklaracja misji może być tworzona dla bibliotek każdego typu. Od wielkich do jednoosobowych. Deklaracja misji może mieć różną formę piśmienniczą - jedno zdanie, dwa zdania - jak te, które polegają na wyraźnym oddzieleniu strategii i wartości, wyodrębnienia ich do osobnego dokumentu. „Mission, statement, library“.
Deklaracja misji to dokument adresowany to bliższego i dalszego otoczenia, także do pracowników biblioteki. Musi być zwięzły i zrozumiały. To dokument, który nie może być patetyczny, ale może być miejscami wzniosły, nie powinien być hermetyczny, a zwięzły. Powinien być zmieniany z czasem i dostosowywany do aktualnych wartości.
Dokumentem, którym możemy wyrazić nasze pragnienia biblioteki jest wizja - przedstawienie wyobrażające obraz perspektywy rzeczywistości w dalszej perspektywie czasowej. Jest mniej zwięzła i bardziej ogólna od deklaracji misji.
Wizerunek biblioteki
To szczegółowy składnik szerszej koncepcji - zarządzania marketingowego.
Z elementami marketingu spotykaliśmy się w wiekach wcześniejszych, ale na dobre zagościła ta koncepcja w 2. poł. Xxw. W krótkim czasie marketing stał się sposobem myślenia dużych, średnich i małych przedsiębiorstw. Zrodził się na tradycyjnym rynku. Firma marketingowa koncentruje się na tym, co ludzie będą kupować i dlaczego. Marketing doczekał się ogromnej literatury, także w środowisku bibliotecznym. Marketing do 89 roku był właściwie nieobecny. /S. Buczek: Marketing organizacji non-profit; J. Wojciechowski: Marketing w bibliotece/
Jedną z części składowych jest promocja biblioteki - zachęcenie do nabywania produktów i usług, dóbr, znajdujących się w bibliotece. Usługi to główny przedmiot oferty biblioteki. To usługi edukacyjne, informacyjne, kulturalne, kserograficzne, digitalizacyjne. W marketingu usług ważną częścią jest promocja - sztuka pozyskiwania nabywców - reklama, akwizycja, public relations, środki wspierania sprzedaży/promocje uzupełniające.
Public relations - kiedyś nazywano takie budowanie opinii propagandą biblioteczną. Termin public relations to działania, które zmierzają do przedstawienia biblioteki w dobrym świetle, pokazania jej zasobności i bogactwa, przekonania o jej wyróżnikach. Są to działania, zmierzające do podtrzymania pozytywnego wizerunku; utrzymania w społeczeństwie pozytywnej opinii o bibliotece. Ogólne cele przekładają się na konkretne działania biblioteki w stosunku do środowiska. Wizerunek biblioteki przedstawiamy w wizerunku zewnętrznym i wewnętrznym.
Możemy wyróżnić prócz tego czynniki osobowe, informacyjne i promocyjne. Siłę każdego czynnika możemy rozpatrywać jako pozytywne lub negatywne:
W wypadku osobowego może to być kompetencja, schludny wygląd; negatywnym - nieuprzejmość, niecierpliwość.
W wypadku informacyjnych może być estetyka, wyposażenie, negatywne to np. Hałas.
Promocyjne pozytywne to np. Strona WWW, materiały o bibliotece, negatywne to ich brak.
Łatwiej jest utrwalić negatywny wizerunek biblioteki przez np. Jakieś wydarzenia. Udział w utrzymywaniu wizerunku mają pracownicy biblioteki, pojedynczy bibliotekarze, dbałość kierownictwa o bezpieczeństwo pracy i usatysfakcjonowania pracowników przez motywowanie pracowników.
W13 - metody badawcze w bibliologii,zaczerpnięte z innych nauk
Bibliologia jest społecznym obiegiem komunikacji, ma złożony i różnorodny obszar badawczy więc musi korzystać z dorobku innych dziedzin. Z rozwojem danej dziedziny przychodzi rozczłonkowanie, specjalizacja - zaczynają żyć własnym życiem. Ważne jest nazewnictwo, nie wiadomo dotąd czy słuszne.
Korzysta z :
Socjologia i pedagogika - biblioteka pełni funkcję społeczną, to korzysta też z ankiet, kwestionariuszy, itp. Wszystko to i tylko to, co dało się zmierzyć i dotknąć nazywano niegdyś nauką (dziś mamy już podział z naukami społecznymi - social science => library science, gdzieniegdzie jest library and information science)
Historii - historia uprawiana jest w bibliologii na różnych płaszczyznach - historia procesów bibliotecznych, historia bibliotekarzy, historia instytutów kształcenia. Źródło można zdefiniować jako wszystkie psychofizyczne pozostałości będące efektem ludzkiej pracy, każdy przedmiot związany z człowiekiem, dla innych źródłem są jakiekolwiek informacje, mogące się przydać w badaniu historii człowieka (Topolski). Wszystkie źródła mogą być niesłuszne, nieprawdziwe i to zadaniem historyka jest stwierdzenie, co jest, a co nie jest - ocenianie stopnia wiarygodności. Ostrożność polega na nie uleganiu naciskom ze strony osób postronnych, nie poddawaniu się opiniom, twierdzącym, że dany dokument jest wiarygodny.
Źródła historyczne dzielimy na pod kątem sposobu istnienia:
Materialne pisane (pisane na różnych nośnikach, kroniki, roczniki, pamiętniki, źródła pisane, epistolografia, biograficzne)
Materialne niepisane (wykopaliska, obiekty sztuki, dzieła sztuki, obrazy)
niematerialne
Źródła dzielimy:
Potencjalne
Efektywne - z których wydobywamy informacje
Inny podział
Pośrednie - poprzez świadka, recenzenta - a taki może idealizować, przebarwiać, mityzować itd.
Bezpośrednie - możliwe do uzyskania bez pośredników
Ważną cechą postępowania jest Weryfikacja. Źródła mogą być
Źródła adresowane
Źródła nieadresowane - czytelnik, widz, odbiorca jest odbiorcą nieplanowanym
Dzielimy źródła:
Pierwotne - stanowią zapis własnych badań, eksperymenty, obserwacje, twierdzenia, dowody twierdzeń. W bibliotece to mogą być badania, formularze, czasem nawet reklama,
Wtórne - nie stanowią oryginalnych badań, ale prezentują i gromadzą dane od innych autorów, należą tu: słowniki, almanachy, bibliografie, bazy danych, katalogi. Są też prace edytorskie (opracowania tekstów źródłowych), artykuł prasowy
Jedna z podstawowych metod pracy historycznych to krytyka źródeł - podstawowe działanie historyka: (Zewnętrzna i wewnętrzna) - badanie autentyczności, badanie wiarygodności informatora (krytyka wewnętrzna) - autentyczność ogólna, pragmatyczna (ze względu na charakter), właściwa (przy fałszerstwach), autentyczność źródłoznawcza.
W14 - metody badawcze c.d.
Najważniejszym elementem metod badawczych jest krytyka źródeł.
Reguły badania autentyczności ogólnej polegają na badaniu pośrednim, bezpośrednim i częściowo pośrednim. Badamy w samym źródle lub poza źródłem, aby sprawdzić prawdziwość źródła. Badanie pośrednie uprawdopodabnia prawdziwość informacji. Trzeba zwracać uwagę na to, kto jest nadawcą danej informacji - elementy oceny to np. Cel, który kieruje informatorem, częstość prawdziwych i fałszywych informacji, podawanych przez informatora.
Metodą badawczą to metody socjologiczne, których celem jest badanie stosunków łączących książkę. To indywidualne biografie, sprawozdania, dokumentacja. W badaniach socjologicznych dąży się do kategoryzacji treści - łączenie odpowiedzi do odpowiednich kategorii opisu; zwykłe zapisywanie referowanych ze źródeł informacji.
Metoda statystyczna - takie metody stosowane są w bibliologii, bibliotekoznawstwie, bibliotekarstwie, są bardzo powszechne, służą do ustalenia danych ilościowych, zależności między przedmiotami. Możemy to dokonać przy pomocy wyczerpujących obliczeń (z zestawień liczbowych ze źródeł), szacunkowo (ustalanie danych, o których źródła nie mówią bezpośrednio), referencyjny(?) (przeglądamy część i stwierdzamy że jest to charakterystyczne dla ogółu. W obrębie metod statystycznych:
Zestawiane tablic statystycznych
Obliczanie liczb względnych w obrębie poszczególnej kategorii
Obliczanie liczb względnych, oznaczających częstość występowania w badanej grupie 2 cech
Przedmiotowa analiza wyników
Metoda badań organizacyjnych - pochodząca z nauki o zarządzaniu. Jej celem jest projektowanie zmian i ulepszeń w systemach informacyjnych i w instytucjach książki. Badania takie mogą być prowadzone w 2 płaszczyznach;
Konstruowanie ogólnych projektów dzięki przebadaniu wielu instytucji tego samego rodzaju (stworzenie ogólnego modelu np. Biblioteki akademickiej)
Projektowanie reorganizacji lub organizacji biblioteki na podstawie przeprowadzonych badań.
Metoda eksperymentalna. Eksperyment polegający na oddziaływanie na zjawisko w sposób z góry określony. Bada zmiany pod wpływem określonego bodźca. Wprowadzamy zmianę (personalną, organizacyjną, przebiegu pracy, narzędzi) i obserwujemy, co to zmieniło.
Metoda psychologiczna. Może służyć do badania stanu stosunku otoczenia społecznego do biblioteki. Służy do określenia, jak grupy oddziaływają na działalność biblioteki. Określać może status społeczny pracowników biblioteki.
Metoda porównawcza ustala pewnych prawidłowości ze względu na jakieś kryteria - np. Porównanie 2 bibliotek w 2 różnych krajach. Porównanie 2 dyrektorów bibliotek przy podobnych warunkach. Spełnia 2 podstawowe funkcje:
Rozszerza horyzonty badacza -> cechy stałe
Koryguje, weryfikuje i wyostrza hipotezy
Porównujemy w 4 kierunkach:
Indywidualne przypadki
Porównanie uogólniające
Porównanie uszczegółowiające - różnorodność przypadków
Porównanie kontekstowe - wyjaśnia różnicę między przypadkami w szerszym systemie lub przekładzie
Typowe metody bibliograficzne:
Typograficzna - służy do wykrycia nieznanych dotychczas cech książki przy pomocy schematu bibliograficznego. Uwzględnia rodzaj liter, papier, oprawy. Dane uzyskane w ten sposób dostarczają wiedzy o materiale, narzędziach, stanie technicznym itd.
Bibliograficzna - metoda analizy zjawiska produkcji wydawniczej, zbioru wydawniczego, zawartości spisu bibliograficznego. Odkrywa tematykę zbioru informacyjnego, autorów, tytuły. Pozwala ustalić języki priorytetowe, specyfikę terytorialną, zasięg podmiotowy i przedmiotowy, zasięg chronologiczny
Proweniencyjna - szczegółowa rejestracja, jakie w książce pozostawili właściciele
Analizy zawartości księgozbioru - wyróżniamy w księgozbiorze podzbiory o wspólnym temacie lub firmie literackiej. Ustalamy liczebność i porównujemy liczebność z innymi grupami.
S