I. Istota, pojęcie i funkcje prawa

Istota: Prawem są normy (reguły, zasady, przykazania) co oznacza, że pewne wzory zachowań uznaje się za powinne, inaczej mówiąc obowiązujące, wiążące, dyscyplinujące do określonego sposobu postępowania. Naczelną cechą prawa jest jego normatywny charakter Pojęcie: ogół przepisów i norm prawnych regulujących stosunki między ludźmi pewnej społeczności

Funkcje prawa: - organizacyjna: prawo pomaga tak ukształtować struktury życia zbiorowego, aby zapewnić opanowanie chaosu i stworzyć porządek wzajemnych oddziaływań jednostek i organizacji. - ochronna: prawo ma gwarantować poszanowanie życia, zdrowia, wolności itp., a także być organizatorem struktury socjopolitycznej społeczeństwa - kontrolna: prawo formułuje wiążące reguły postępowania i przewiduje sposoby reakcji władzy publicznej na odstępstwa od tych reguł - represyjna - rozstrzygania konfliktów: prawo stwarza rozmaite procedury umożliwiające autorytatywne rozstrzyganie sporów między ludźmi i organizacjami, a także sporów z organami władzy publicznej - partycypacyjna: prawo stwarza mechanizmy umożliwiające społeczeństwu realny wpływ na decyzje podejmowane w systemie politycznym - prewencyjna: prawo zapobiega działaniom niepożądanym

- wychowawcza, resocjalizacyjna: prawo promuje określone wartości moralne

II. Norma prawna w zespole norm społecznych

Norma prawna wchodzi w skład norm społecznych.

Normy społeczne ---> Normy, które bezpośrednio dyktują postępowanie, czyli normy podstawowe---> roszczeniowe---> roszczeniowe autorytatywne(heteronimiczne) ---> norma prawna (czyli roszczeniowa heteronimiczna)

Inaczej mówiąc norma prawna zawiera się w grupie norm roszczeniowych autorytatywnych (heteronimicznych), które zawierają się w normach podstawowych, które należa do grupy norm społecznych.

III. Charakterystyka normy prawnej

1. Norma prawna a przepis prawny

Przepis prawny - jest to każda jednostka zdaniowa, w sensie gramatycznym, aktu normatywnego. Przepis prawny jest więc to zwrot językowy zawarty w akcie normatywnym, stanowiący część redakcyjną, techniczną tego aktu, wyodrębnioną przez prawodawcę w postaci artykułu, paragrafu, punktu lub innej postaci zdaniowej.

Norma prawna - 1)jest to reguła zachowania się, skonstruowana na podstawie przepisów prawa; 2)to reguła zachowania będąca częścią składową systemu prawa, zabezpieczoną sankcją przymusu państwowego; 3)filozof.- imperatywy określające właściwy pod względem moralności sposób postępowania

Stosunek wzajemny między normą prawną a przepisem prawnym może być taki, że jeden przepis prawny może zawierać w swej treści jedną normę prawną, może zawierać dwie lub więcej norm, częściej jednak zawiera jedynie część normy.

Nazwa „norma prawna” nie występuje w języku ustawy. W tekstach ustaw występuje określenie „przepis prawa”. ”Norma prawna” nie należy do terminów języka prawnego (języka ustaw) lecz języka prawniczego.

Równoznaczność określeń: pojawia się równoznaczność tych terminów, ponieważ, czy mówi się o „przepisie” czy o „normie” prawnej to w jednym i w drugim przypadku chodzi o oznaczenie reguły zachowania się, wyodrębnionej w tekście prawnym jako artykuł lub jako mniejsza, zdaniokształtna wypowiedź wchodząca w skład danego artykułu lub paragrafu. Możemy wiec powiedzieć, że istnieje zmienność określeń „przepis” - „norma”.

2. Rodzaje norm i przepisów prawnych:

Można wyróżnić normy: - merytoryczne (zawierające obowiązek jakiegoś zachowania psychofizycznego lub konwencjonalnego) - kompetencyjne (przyznające podmiotowi kompetencje do ważnego dokonania określonej czynności konwencjonalnej)

Rodzaje norm prawnych: wg właściwości ich obowiązywania:

-bezwzględnie obowiązujące - względnie obowiązujące wg sposobu określenia adresata: -abstrakcyjne -konkretne wg wyznaczonego przez nie zachowania się: -ogólne -jednostkowe wg sposobu regulacji zachowania adresata: -nakazujące -zakazujące
- dozwalające, ze względu na system praw

Rodzaje przepisów prawnych:

1.! -przepisy ius cogens: czyli bezwzględnie obowiązujące(imperatywy)

-przepisy ius dispositivum: czyli względnie obowiązujące(dyspozytywy)

2.! -Lex generalis - jest rozumiany jako reguła powszechna,

-lex specialis jako reguła szczególna, ustanawiająca wyjątki od postanowień reguły powszechnej i ustalając inne skutki prawne dla przypadków nią objętych albo tez skutki te w ogóle wyłączając.

3.! -Przepis odsyłający : jest to przepis ustalany w celu uniknięcia w tekstach prawnych wielokrotnego powtarzania tych samych postanowień. Jeden przepis odsyła do innego, już istniejącego.

-Przepis blankietowy : są to przepisy ustalające sankcje za zachowania niezgodne z bardzo ogólnie zazwyczaj wymienionymi przepisami prawa

4.! -Przepisy nakazujące: cecha charakterystyczną jest to, że z uniwersum wszystkich zachować czy sposobów zachowań możliwych w danej sytuacji wyróżniają one jedno z nich i postanawiają, że należy zachowywać się tylko w sposób wskazany w tych przepisach, eliminując tym samym wszelkie inne, możliwe sposoby zachowania się.

-Przepisy zakazujące: charakterystyczna cechą tych przepisów jest to, że z uniwersum wszystkich zachowań lub sposobów zachowań możliwych w danej sytuacji wyróżniają one jedno z nich i postanawiają, że tak postępować nie wolno.

-Przepisy uprawniające: nazywane są też dozwalającymi. Przepisy te przewidują dla danej, oznaczonej klasy podmiotów możliwość wyboru określonego sposobu zachowania się, przy czym zachowanie to nie jest ich obowiązkiem, a wiec nie jest zachowaniem nakazanym lub zakazanym.

5.ze względu na adresata przepisu i normowane zachowania:

- przepisy ogólne: są to takie przepisy, których adresaci są określeni za pomocą nazw ogólnych, ponadto przepis znajduje zastosowanie w więcej niż jednym przypadku, gdyż dotyczy zachowań powtarzalnych.

-przepisy jednostkowe: nazywane są te reguły zachowania, które imiennie oznaczonemu adresatowi wskazują jednorazowy sposób zachowania się. Przepisy takie zawarte są w wyrokach sądowych i decyzjach administracyjnych.

6. Ze względu na charakter zachowania:

- abstrakcyjne: przepisem abstrakcyjnym nazywamy taki przepis, który normuje zachowania powtarzalne w rodzajowo określony sposób.

- konkretne: przepisem konkretnym nazywamy taki przepis, który adresatowi wyznacza w wyróżnionych okolicznościach jednorazowe zachowanie się.

7. Ze względu na adresata:

- indywidualne: nadawane są one poszczególnym podmiotom i osobom. Adresat określony jest nazwa indywidualną.

- generalne: odnoszą się do każdego podmiotu lub każdej osoby wykazującej określone cechy. Adresat określony jest nazwą generalną.

3. Budowa normy prawnej (hipoteza, dyspozycja, sankcja):

Norma prawna ma trójelementową formułę:

a)hipoteza: wymienia warunki, w których adresat normy powinien zachować się w sposób określony przez dyspozycję. Warunki mogą dotyczyć elementów podmiotowych a także elementów przedmiotowych.

b)dyspozycja: człon normy prawnej wyznaczający sposób zachowania adresata, gdy spełnione zostały warunki przewidziane w hipotezie. Zachowania mogą być albo obowiązkami adresatów albo stanowić ich uprawnienia.

c)sankcja: człon normy prawnej określający konsekwencje prawne zachowania niezgodnego z obowiązkiem sformułowanym w dyspozycji w warunkach wskazanych w hipotezie. Rozróżnia się sankcje: karne, egzekucyjne, nieważności.

Karna (represyjna) grozi za dokonanie czynów zabronionych. Polega na pozbawieniu naruszyciela cennych dla niego dóbr.

Egzekucyjna (najczęściej prawo administracyjne i cywilne) polega bądź na przymuszeniu adresata do wykonania ciążącego na nim obowiązku, bądź na przymusowym unicestwieniu tego co adresat zyskał wbrew zakazowi.

Nieważność (bezskuteczność) czynności prawnej - odebranie czynności skuteczności prawnej w postaci jej nieważności (najczęściej prawo cywilne, ale też decyzje administracyjne, orzeczenia sądowe).

IV. Stosunki prawne

1. Pojęcie stosunku prawnego

Stosunek prawny: stosunek powstający między podmiotami prawa na podstawie normy prawnej w związku z powstaniem określonego faktu prawnego.

Doktryna wyróżnia 4 elementy stosunku prawnego: podmiot, obowiązek, uprawnienie, przedmiot

2. Podmiot stosunku prawnego

Podmiot stos. prawnego: ktoś kto na podstawie obowiązującego prawa posiada uprawnienia lub obowiązki, jest adresatem normy prawnej.

a. Osoba fizyczna - pojęcie, zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych

Pojęcie: jest to każdy człowiek od chwili urodzenia do śmierci albo uznania za zmarłego. Każda osoba fizyczna ma zdolność prawną. Sytuacja prawna osoby fizycznej zależy m.in. od: zdolności prawnej, zdolności do czynności prawnych, obywatelstwa, a także od stanu cywilnego.

Zdolność prawna: zdolność do tego, by być podmiotem stosunków cywilno- prawnych

Wg prawa polskiego zdolność prawna osoby fizycznej rozpoczyna się z jej urodzeniem, a kończy się z jej śmiercią i nie ma na nią wpływu płeć, rasa, narodowość, wyznanie,itp. Zdolność prawna do nabycia niektórych praw i obowiązków jest niekiedy uzależniona od dodatkowych przesłanek (np.wiek, obywatelstwo polskie)

Zdolność do czynności prawnych: zdolność określonej osoby do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych.

Wg prawa polskiego: pełną zdolność do czynności prawnych ma pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona osoba fizyczna, natomiast ograniczoną zdolność do czynności prawnych ma osoba małoletnia po ukończeniu 13 lat albo osoba częściowo ubezwłasnowolniona.

Rodzaje zdolności prawnej: ogólna(zdobywa się ją po uzyskaniu pełnoletności) i specjalna(os. Niepełnoletnie, gdy prawo stawia łagodniejsze warunki co do wieku)

Czynność prawna: czynność zmierzająca świadomie do powstania zmiany lub zniesienie stosunku prawnego. Niezbędnym elementem czynności prawnej jest oświadczenie woli, które może być wyrażone lub dorozumiane. Czynność prawna może być dokonana w dowolnej formie.
b. Osoba prawna , pojęcie i rodzaje osób prawnych:

Pojęcie: jednostka organizacyjna powołana do określonych celów, dysponujący zazwyczaj wyodrębnionym majątkiem, ponoszący odpowiedzialność majątkową za swoje działania, uznany przez prawo za osobę.

Powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają przepisy prawa.
Zdolność prawna osób prawnych jest ograniczona przez samą naturę tych osób. Nabycie osobowości prawnej następuje z chwilą wpisu jednostki organizacyjnej do odpowiedniego rejestru. Powstawanie osób prawnych: tryb ustawowy, tryb administracyjny, tryb rejestracyjny, tryb meldunkowy.

Najważniejsze osoby prawne w Polsce: Skarb Państwa, przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe, spółdzielnie i ich związki, spółki z.o.o i spółki akcyjne, osoby prawne Kościoła katolickiego.

Rodzaje osób prawnych:

- korporacje: to osoby prawne, które realizują wspólne cele swoich członków(jako zrzeszenie ludzi, np. stowarzyszenia, partie polityczne, związki zawodowe)

- zakłady: to osoby prawne, które opierają się na wyodrębnionym majątku. Ich cele określa założyciel i są to na ogół cele związane z zaspokajaniem potrzeb osób, które korzystają z zakładu, nie będąc jego członkami- założycielami(jaki masy majątkowe, np. fundacje, spółki akcyjne, banki, przedsiębiorstwa państwowe).

3. Przedmiot stosunku prawnego

Przedmiotem stosunku prawnego są te zachowania podmiotów prawa, do których strony danego stosunku prawnego są zobowiązane albo uprawnione.

Trzy podstawowe koncepcje przedmiotu stosunku prawnego:

a)tradycyjna: przedmiotem stosunków prawnych są rzeczy- lac. res (dobra materialne i niematerialne)

b) nowoczesna: przedmiotem stosunków prawnych są działania(łac. actions), czyli zachowania się ludzi wobec rzeczy, do których są zobowiązane lub uprawnione. Są trzy rodzaje działań ludzkich: pozytywne, negatywne, znoszenie jakiegoś stanu dotkliwego

c)mieszana: przedmiotem stosunków prawnych są nie tylko rzeczy, ale również zachowania się ludzi względem siebie ze względu na te rzeczy
Dwie postaci działań ludzkich:

a)działania pozytywne(facere)

b)działania negatywne(non facere)

c)znoszenie jakiegoś stanu dotkliwego

Modyfikacje stosunku prawnego:

1) przedmiotem uprawnienia i przedmiotem obowiązku jest działanie

2) przedmiotem uprawnienia jest działanie, a przedmiotem obowiązku jest powstrzymanie się od działania

3) przedmiotem uprawnienia jest powstrzymanie się od działania, a przedmiotem obowiązku jest działanie

4) przedmiotem uprawnienia i przedmiotem obowiązku jest powstrzymanie się od działania

5) przedmiotem uprawnienia jest działanie, a przedmiotem obowiązku jest znoszenie stanu prawnego

Tradycyjnie stosunkiem jest taki stan modalności między podmiotami, którego treścią po stronie jednego z tych podmiotów jest uprawnienie a po stronie drugiego jest obowiązek.

O uprawnieniu mówimy wtedy, gdy dyspozycja wyznacza podmiotowi stosunku prawnego możność zachowania się w określony sposób

O obowiązku mówimy wtedy, gdy dyspozycja wyznacza adresatowi konieczność jednego i tylko jednego sposobu zachowania się względem drugiego podmiotu.

V. Źródła prawa

1. Pojęcie i klasyfikacja źródeł prawa:

Pojęcie: decyzje organów państwowych tworzące prawo oraz formy, które przybierają akty tworzenia prawa. Źródłami prawa są tylko te decyzje organów władzy publicznej, których skutkiem są tworzone nowe lub uznawane za prawne, wcześniej istniejące normy postępowania. Materialnym wyrazem takich decyzji są akty normatywne, które uznaje się za źródła prawa.

Źródła prawa - termin obrazowy, wieloznaczny.

Klasyfikacja źródeł prawa:

a) źródła powszechnie obowiązującego prawa: to takie, których adresatem mogą być wszelkie podmioty na terytorium RP, i które na te podmioty prawa mogą nakładać ciężary i obowiązki

b) źródła prawa o charakterze wewnętrznym: to takie, które mogą obowiązywać tylko jednostki organizacyjne podległe organowi władzy publicznej, który wydał dany akt.

Przykłady Konstytucyjnej klasyfikacji źródeł prawa:
Zgodnie z Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 źródła prawa w Polsce dzielimy na: Źródła powszechnie obowiązującego prawa - adresatem mogą być wszelkie podmioty a terytorium RP i które na te podmioty prawa mogą nakładać ciężary i obowiązki. Zalicza się tu: Konstytucje, Ustawy, Ratyfikowane umowy międzynarodowe, Rozporządzenia, Akry prawa miejscowego Źródła prawa o charakterze wewnętrznym - mogą obowiązywać tylko jednostki organizacyjne podległe organowi władzy publicznej, który wydał dany akt. - to akty obowiązujące wyłącznie wewnątrz systemu organów władzy publicznej. Zalicza się tu: Uchwały Rady Ministrów, Zarządzenia - Prezesa RM, ministrów i organów im równorzędnych oraz Prezydenta RP

Inna klasyfikacja:

Źródła powstawania prawa - zjawiska społeczne, gospodarcze, polityczne i ideologiczne, które wpływają w sposób pośredni lub bezpośredni na treść obowiązującego prawa

Źródła poznania prawa - wszystkie czynności, które mogą dostarczyć informacji o prawie

Inny podział źródeł prawa to:

Źródła prawa w rozumieniu materialnym - przyczyny warunkujące treść prawa i jego formę

Źródła prawa w znaczeniu formalnym - odnosi się do instytucji, które prawo tworzą lub sankcjonują, a także do faktów tworzących prawo będących dziełem różnych instytucji funkcjonujących w przepisanym trybie i podejmujących decyzje o różnym charakterze prawnym

2. Rodzaje źródeł:

a. Zwyczaj prawny:

ustalony, jednorodny sposób postępowania, uznawany za wiążący przez określoną zbiorowość społeczną. Nie każdy zwyczaj jest normą prawną. Prawo mające postać zwyczaju nazywa się prawem zwyczajowym. (Prawo zwyczajowe - jest złożonym faktem prawotwórczym. Polega na tym, iż w społeczności kształtuje się praktyka określonego postępowania i przekonanie, iż postępowanie to jest zgodne z jakimiś normami, które nazywa się normami zwyczajowymi.)

b. Akty normatywne:

akt normatywny to każdy akt państwa zawierający normy prawne, o charakterze powszechnym - takie akty tworzą prawo (są źródłami prawa) i pochodzą wyłącznie od organów ustawodawczych.

c. Umowy:

1) odmiana prawa stanowionego, którego stanowieniu biorą udział przynajmniej dwa podmioty(np. konkordat); 2)umowa międzynarodowa to akt prawodawczy, który poprzez wspólne, zgodne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, tworzy prawo, a więc obowiązki i uprawnienia tychże podmiotów. Stronami umów są najczęściej państwa.(np. konwencje, umowy bilateralne, multilateralne). Umowa publiczno- prawna-cechy: wielość podmiotów tworzących prawo, równorzędność podmiotów, zasada wzajemności.
d. Precedens sądowy:

orzeczenie sądu, które nie ma uzasadnienia w obowiązujących przepisach prawa, ale ma moc wiążącą w odniesieniu do przyszłych podobnych rozstrzygnięć.
Powstaje w następujący sposób. Sędzia orzekający w pewnej sprawie stwierdza, że rozpatrywana kwestia nie została dotychczas uregulowana. Nie obowiązuje ani norma prawa stanowionego, ani norma prawa zwyczajowego. Sędzia zatem orzeka, kierując się wyłącznie poczuciem słuszności. Stwarza w ten sposób nową normę prawną. Orzeczenie takie będzie bowiem wiązało w przyszłości sąd, który je wydał, oraz wszelkie sądy niższych instancji.

*Precedens prawotwórczy ( o charakterze konkretnym) - polega na tym, że sąd podejmuje konkretnie-indywidualną decyzję w określonej sprawie ( np. karnej, cywilnej) choć w obowiązujących dotąd normach nie ma podstaw do jej wydania lub podstawy te są niedostatecznie określone. Sąd w postępowaniu odróżnia swoiste, niepowtarzalne cechy rozważanej sprawy oraz formułuje zasadę rozstrzygnięcia.

Zasada precedensu opiera się na założeniu, że podobne sprawy powinny być rozstrzygane w podobny sposób.

*Precedensy abstrakcyjne - to rozstrzygnięcia sądu, które powstają w postępowaniu, w którym nie rozstrzyga się spraw indywidualnych, lecz rozwiązuje się ogólne problemy prawne.

*Precedensy interpretacyjne - ustalają zasady wykładni już obowiązujących norm

*Precedensy rozstrzygnięcia- tworzą nowe normy

e. Opinie prawników:

Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami, opinię prawną może wydać adwokat, radca prawny, nauczyciel akademicki posiadający wykształcenie prawnicze, posiadający wykształcenie prawnicze pracownik organów publicznych w ramach wykonywania przez niego obowiązków pracowniczych.

Opinia prawna, jako stanowisko prawnika zawierające ocenę prawną danego stanu faktycznego powinna być wydana na piśmie oraz zawierać wnioski wskazujące konkretne sposoby postępowania. Powinna być obiektywna, zgodna z prawem i jasna. Od opinii prawnych odróżnia się prostsze i niesformalizowane przejawy działań prawników, takie jak porady prawne, konsultacje prawne i informacje prawne.

3. System źródeł prawa

„Przez system źródeł prawa w danym państwie rozumie się całokształt jego źródeł w ich wzajemnym powiązaniu, ujmowanych z punktu widzenia tego co jest im wspólne i co je różnicuje.” A.Łopatka

System źródeł prawa polskiego:

1. Ze względu na zasięg obowiązywania:

- źr. prawa powszechnie obowiązującego - źr. Prawa miejscowego

2. Ze względu na sposób stanowienia:

- pochodzące od wł. ustawodawczej - pochodzące od wł. wykonawczej

- pochodzące od wł. terenowej - pochodzące od organów samorządu terytorialnego

Typy: 1) prawo stanowione: hierarchiczne uporządkowanie norm, abstrakcyjność i ogólność norm, organy stosujące prawno nie tworzą go 2) prawo zwyczajowe: źródłem prawa jest zwyczaj, organy stosujące prawo tworzą je

4. Budowa aktów normatywnych

1) nazwa rodzajowa (ustawa, rozporządzenie) 2) data uchwalenia

3) tytuł określający jego zakres przedmiotowy (o szkolnictwie wyższym, o samorządzie terytorialnym, albo Kodeks cywilny, Prawo bankowe)

4) preambuła czyli uroczysty wstęp 5) część ogólna obejmująca przepisy, które zawierają elementy wspólne dla norm zawartych w treści przepisów szczegółowych a także definicje legalne, które wyjaśniają znaczenie pojęć używanych w danym akcie lub nawet gałęzi prawa 6) część szczególna- zawierająca zasadniczą materię aktu normatywnego 7) przepisy przejściowe i końcowe 8) podpis (w przypadku ustaw - Prezydenta)

5. Zbiory źródeł prawa, pojęcie nowelizacji, inkorporacji i kodyfikacji:
Zbiory źródeł prawa:

*Dziennik Ustaw RP*Dziennik Urzędowy RP Monitor Polski *Dzienniki resortowe *Dzienniki urzędowe urzędów centralnych *Dzienniki urzędowe wojewódzkiej

*Dzienniki Urzędowe UE → serie:- seria L (legislacja) zawiera: rozporządzenia ; dyrektywy ; decyzje ; zalecenia ; opinie
- seria C (komunikaty lub informacje i zalecenia) zawiera: streszczenia wyroków Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej instancji ; protokoły z posiedzeń Parlamentu Europejskiego ; raporty Trybunału Obrachunkowego - seria S (suplement) zawiera: umowy publiczne dotyczące pracy, usług, dostaw ze wszystkimi państwami członkowskimi UE ; umowy użyteczności publicznej ; umowy publiczne dotyczące instytucji UE ; umowy dot. Europejskiego Obszaru Gospodarczego

w znaczeniu poznawczym - portale zawierające akty normatywne

Nowelizacja - częściowa zmiana obowiązującego aktu prawodawczego przez inny akt normatywny tej samej lub wyższej mocy prawnej, później wydany. W praktyce nowelizuje się tylko ustawy.

Nowelizacja musi być wyraźna - musi nastąpić za pomocą formuły sygnalizującej dokonywaną zmianę. Niedopuszczalna jest nowelizacja dorozumiana, polegająca na tym, że dawny przepis zastępuje się nowym, nie wskazując w nim dokonywanej zmiany.

Istnieją dwie formy nowelizacji - wąska i szeroka. Wąska polega na zmianie przepisów ustaw wyraźnym przepisem ustawy zasadniczo poświęconej innej materii, późniejszej niż ustawa zawierająca przepis zmieniany. Szeroka nowelizacja polega na zmianie przepisów ustawy odrębną ustawą nowelizacyjną.

Nowelizacje mogą polegać na uchylaniu lub dodawaniu pojedynczych przepisów, bez zmian dokonywanych w ich obrębie, oraz na zmianach dokonywanych w poszczególnych przepisach aktu.

Inkorporacja norm prawnych - pojęcie bliskoznaczne kodyfikacji, oznacza zebranie i spisanie norm prawnych, np. norm do tej pory występujących w formie zwyczajowej bądź też norm rozproszonych w wielu aktach prawnych, w formie jednego aktu normatywnego. Z reguły wskazuje się na różnice między inkorporacją a kodyfikacją sprowadzające się do jednoczesnego wprowadzania modyfikacji do norm prawnych. Jeżeli normy prawne spisywane są w dotychczasowym brzmieniu, mówimy o inkorporacji. Jeżeli natomiast przy spisywaniu norm, wprowadzamy modyfikacje np. aby dostosować treść normy do zmieniającej się rzeczywistości, mówimy o kodyfikacji.

Inkorporacja prawa miedzynarodowego - włączenie norm prawa międzynarodowego do krajowego porządku prawnego (transpozycja norm, transformacja norm). Inkorporacja prawa międzynarodowego w Polsce odbywa się na podstawie art. 91 ust. 1 Konstytucji RP przewidującego, iż: "ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana (...)"

Kodyfikacja - termin prawniczy, oznaczający proces jednorazowego połączenia dużego zespołu przepisów prawnych w jednolity, usystematyzowany zbiór, z którego można interpretować podstawowe normy danej gałęzi prawa. Zadaniem kodyfikacji jest uporządkowanie wszystkich norm tworzących daną gałąź prawa.
VI. Istota i pojęcie konstytucji

Pojęcie: Konstytucja: jest to zbiór norm- zasad stanowiących fundament politycznego, społecznego i gospodarczego ładu w państwie. Określa zasady ustroju państwa, kompetencje i wzajemne relacje naczelnych organów w państwie oraz podstawowe wolności, prawa i obowiązki obywateli(jednostek). Konstytucja jest uchwalana i zmieniana na ogół w specjalnej (wieloetapowej, precyzyjnie unormowanej i jawnej) procedurze.
Istota: Konstytucji przysługują pewne cechy specyficzne, które odróżniają ją od ustaw, pozwalają na określenie jej jako ustawy zasadniczej państwa.

Konstytucja:
-akt prawa pisanego o najwyższej mocy prawnej w systemie prawnym danego państwa. - akt określający podstawowe zasady ustroju państwa, regulujący ustrój naczelnych organów (władz) państwa, zakres ich kompetencji i wzajemne relacje.- akt uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze, trudniejszej niż procedura uchwalania czy zmieniania ustaw zwykłych.

1. Funkcje konstytucji

Funkcje konstytucji to zespół skutków społecznych, jakie stale w danej społeczności, w odniesieniu do określonej sfery rzeczywistości wywoływane są istnieniem konstytucji. Funkcje te wzajemnie się przenikają , nie można też uważać jednej funkcji za nadrzędną, w stosunku do drugiej.
Wyróżnia się:

1) Funkcje prawną- polega ona na możliwości pełnienia przez konstytucję roli aktu prawnego w zakresie stosunków politycznych, społecznych i gospodarczych, które są przez nią regulowane.

2) Funkcję stabilizacyjną (petryfikującą)- utrwalenie czegoś w pewnej niezmiennej formie

3) Funkcję programową (dynamiczną)- konstytucja musi być otwarta na przyszłość i wyznaczać cele

4) Funkcja integracyjną - czyli stymulowanie obywateli z państwem, u którego podstaw leży konstytucja

5) Funkcja organizatorską- czyli taką w której konstytucja określa zasady organizacji i funkcjonowania państwa oraz jego struktury wewnętrznej

6) Funkcję wychowawczą- ma ona dwojaki cel: upowszechnienie jednych wartości, zasad i idei, a jednocześnie stymuluje przyjmowania nowych

2. Cechy konstytucji - szczególna treść, szczególna forma, szczególna moc prawna

Szczególna treść: polega na zakresie(szerokości) regulowanych przez nią spraw (nazywanych materiami konstytucyjnymi) oraz na sposobie (szczegółowości) ich regulowania.

Szczególna forma konstytucji: wyraża się w jej szczególnej nazwie (tylko ten akt jest określany mianem konstytucji) oraz w szczególnym trybie jej uchwalania i dokonywania w niej zmian.

Szczególna moc prawna: wyraża się w przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie źródeł prawa. Moc wiążąca konstytucji jest wyższa niż moc prawna ustaw zwykłych. Jest więc ona aktem nadrzędnym w stosunku do tych ustaw, a w konsekwencji - w stosunku do wszystkich aktów normatywnych w państwie.

3. Źródła powszechnie obowiązującego prawa w Rzeczypospolitej Polskiej w świetle Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997r.

Zgodnie z Konstytucją RP źródłami prawa powszechnie obowiązującego na obszarze całego państwa są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego, a od akcesji do UE czyli od 1maja 2004 elementem systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego jest także prawo unijne.

4. Gwarancje konstytucji - materialne i formalne

Gwarancje formalne: są to instytucje i procedury, które zabezpieczają przestrzeganie zakazu wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją.

Gwarancje materialne: obejmują zasady ustroju państwowego lub podstawowe mechanizmy systemu politycznego zabezpieczające przestrzeganie konstytucji.

5. Sposoby kontroli konstytucyjności prawa

Kontrola konstytucyjności prawa:
1) polega na ocenie zgodności z ustawą zasadniczą norm prawnych oraz ewentualnych innych działań podejmowanych przez organy państwowe

2) to całokształt instytucji i procedur które zabezpieczają przestrzeganie zakazu wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją.

a. Kontrola parlamentarna:

kontroli konstytucyjności aktów prawnych dokonuje parlament, obowiązek spoczywa na całym parlamencie i na jego organach oraz na podmiotach posiadających inicjatywę ustawodawczą

b. Kontrola pozaparlamentarna:

powierza się funkcję ochrony konstytucji organowi niezależnemu od parlamentu. Współczesne rozwiązania kształtują się wokół dwóch podstawowych modeli:

- model amerykański:

kontrolę zgodności prawa z konstytucją sprawują niezawisłe sądy

- model kontynentalny(europejski):

kontrola zgodności prawa z konstytucją należy do specjalnie w tym celu powołanych organów pełniących funkcje trybunałów konstytucyjnych.

VII. System prawa

1. Pojęcie systemu_prawa:
1)w określonym państwie i w określonym czasie jest to zbiór obowiązujących norm postępowania, powiązanych ze sobą treściowo i kompetencyjnie;
2) wg A. Łopatki „na system prawa danego państwa składają się w określonym momencie historycznym obowiązujące w nim normy prawne, postrzegane w ich wzajemnym powiązaniu z punktu widzenia cech wspólnych i cech je różnicujących”.

2. Typy systemów prawa

1. system prawa ustawowego: powstaje w wyniku jednostronnego, władczego, konwencjonalnego i konstytutywnego aktu decyzyjnego organu władzy publicznej upoważnionego(w konstytucji lub ustawie) do prawotwórstwa. W efekcie stanowienia prawa powstają akty prawodawcze. Podstawową formą prawodawstwa w syst. prawa stanowionego, zwanego też ustawowym jest ustawa- jednostronny, ogólny, władczy akt prawodawczy parlamentu.(POLSKA)

2. system prawa precedensowego(common law): w tym systemie sąd orzeka w konkretnej- indywidualnej sprawie nie na podstawie przepisów prawnych, ale z powołaniem się na inną , podobną pod istotnymi względami konkretną sprawę rozstrzygniętą uprzednio przez inny sąd. To pierwsze orzeczenie uznawane jest za konkretny precedens prawotwórczy. Zasada precedensu opiera się na założeniu, że podobne sprawy sądowe powinny być rozstrzygane w podobny sposób.(WIELKA BRYTANIA)

3. Prawo zwyczajowe: tworzą je normy wykształcone przez społeczeństwo w toku historii i ustnie przekazywane z pokolenia na pokolenie. Nie pochodzą od żadnej instytucji, nie stoi za nimi autorytet i aparat przymusu państwa, nawet nie są spisane, a mimo to są powszechnie stosowane przez społeczeństwo lub jakąś jego część, uznawane za właściwy sposób postępowania lub zachowania się w danej sytuacji. Nagrodą za ich przestrzeganie jest uznanie i szacunek ze strony otoczenia, zaś karą za łamanie - różne formy potępienia społecznego. Jeżeli organ władzy publicznej podejmie konkretną decyzję na podstawie normy ukształtowanej zwyczajowo, to norma ta staje się od tego momentu normą prawa zwyczajowego.

4.Prawo wyznaniowe: specyficzne właściwości ma prawo w państwach wyznaniowych. W tych państwach decyzje polityczne(w tym prawodawcze) podejmują ośrodki jednoczące władzę religijną i świecką. Ich celem jest poddanie społeczeństwa pełnej i integralnej kontroli etycznej, prawnej oraz religijnej. (ISLAM)

3. Hierarchiczna budowa systemu prawa

Normy prawne są w systemie prawa uporządkowane według określonej hierarchii adekwatnej do hierarchii aktów prawnych, w których się one zawierają. Normy stanowią więc piramidę, na której szczycie znajdują się normy konstytucji, wyposażone w największą moc prawną. Najważniejszą konsekwencja hierarchicznej struktury systemu prawa jest to, że normy prawne zawarte w aktach prawnych niższego rzędu nie mogą być sprzeczne z normami zawartymi w aktach wyższego rzędu.

4. Niesprzeczność (koherencja) systemu prawa

Oznacza, że jeżeli w systemie tym pojawią się normy prawne niezgodne ze sobą, a nawet sprzeczne to nauka prawa oraz organy stosujące prawo potrafią usunąć te sprzeczności czy niezgodności.

5. Zupełność systemu

Zakłada, że dla każdej sprawy spornej i dla każdego sporu prawnego podmiot stosujący prawo jest w stanie znaleźć normę pozwalającą na rozstrzygnięcie tego sporu lub sprawy.
6. Podział systemu prawa

System prawa dzielimy na dwa rodzaje:

a) Dynamiczny - opiera się na powiązaniach formalnych.

b) Statyczny - (moralność) - powiązania między elementami mają charakter powiązań materialnych, czyli powiązań treściwych.

1. Klasyczny podział na gałęzie prawa(ze względu na cel prawa): publiczne i prywatne

2. Wg kryterium podmiotowego: osoby których prawo dotyczy

3. Wg kryterium przedmiotu: rodzaj regulowanych stosunków

a. Prawo publiczne i prawo prywatne

Prawo publiczne: prawo publiczne normuje ustrój organów władzy publicznej i relacje państwo- społeczeństwo. Służy przede wszystkim ochronie interesów zbiorowych, ogólnych społecznych, ochronie państwa i innych dóbr wspólnych(dóbr publicznych). Do prawa publicznego zalicza się prawa: konstytucyjne, administracyjne, karne, finansowe, postępowania karnego, gospodarcze publiczne, postępowania cywilnego, postępowania administracyjnego, międzynarodowe publiczne.

Prawo prywatne: obsługuje sferę autonomicznej, prywatnej aktywności społeczeństwa rozumianego jako zbiór podmiotów niepodporządkowanych organizacyjnie aparatowi władzy. Prawo prywatne jest tworzone przez państwo w celu ułatwienia nawiązania wzajemnych relacji przez te podmioty i w celu ochrony ich interesów. Do prawa prywatnego zalicza się prawo cywilne materialne, łącznie z prawem handlowym rozumianym jako cywilne prywatne prawo gospodarcze, prawo rodzinne i opiekuńcze oraz prawo międzynarodowe prywatne.

Prawa zawierające regulacje zarówno prywatnoprawne jak i publicznoprawne: prawo pracy, prawo morskie, prawo ochrony środowiska i prawo rolne.

b. Podział prawa na gałęzie

I. Podział podstawowy:

1. Prawo prywatne: a)cywilne b)pracy

2. Prawo publiczne: a)międzynarodowe, b)pracy c)konstytucyjne

d)administracyjne materialne e) procesowe: -administracyjne, - cywilne- karne

f) karne materialne

II. Inny podział, ze względu na metodę regulacji:

1.Prawo wewnętrzne: -Prawo konstytucyjne -Prawo cywilne -Prawo pracy -Prawo karne -Prawo administracyjne -Prawo rodzinne i opiekuńcze -Prawo finansowe

2.Prawo międzynarodowe

c. Podział systemu prawa polskiego

Podstawowy podział: prawo konstytucyjne, prawo administracyjne, prawo finansowe, prawo cywilne(materialne i procesowe), prawo rodzinne i opiekuńcze, prawo pracy, prawo karne (materialne i procesowe)

VIII. Wybrane aspekty prawa autorskiego

1. Prawo autorskie w społeczeństwie informacyjnym

Prawo autorskie i prawa pokrewne odgrywają w Społeczeństwie Informacyjnym istotną rolę, ponieważ chronią i wspierają doskonalenie i sprzedaż nowych produktów i usług, jak również tworzenie i wykorzystanie ich twórczej treści. Skuteczny i ścisły system ochrony praw autorskich i pokrewnych jest jednym z głównych sposobów zapewniających powstawanie twórczości kulturalnej i uzyskiwanie niezbędnych środków oraz niezależności przez twórców, artystów i wykonawców.

a. Programy komputerowe

Programy komputerowe podlegają ochronie jak utwory literackie, o ile przepisy niniejszego ustawy nie stanowią inaczej. Ochrona przyznana programowi komputerowemu obejmuje wszystkie formy jego wyrażenia. Idee i zasady będące podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego, w tym podstawą łączy, nie podlegają ochronie. Program komputerowy chroniony jest przez prawo autorskie tylko wtedy, gdy jest twórczy i indywidualny. Czyli wtedy, gdy:jego postać nie jest ściśle zdeterminowana przez wymogi techniczne, nie stanowi jedynego optymalnego rozwiązania problemu, stanowi rezultat twórczej pracy programisty, nie jest prawdopodobne, że program już powstał, albo może powstać program identyczny.

b. Bazy danych

Opracowanie lub zwielokrotnienie bazy danych spełniającej cechy utworu, dokonane przez legalnego użytkownika bazy danych lub jej kopii, nie wymaga zezwolenia autora bazy danych, jeśli jest ono konieczne dla dostępu do zawartości bazy danych i normalnego korzystania z jej zawartości. Jeżeli użytkownik jest upoważniony do korzystania tylko z części bazy danych, niniejsze postanowienie odnosi się tylko do tej części. Ustawa o prawie autorskim obejmuje ochrona także bazy danych, które mają „twórczy charakter”. Zgodnie z art. 3 ustawy, obok zbiorów, antologii, wyborów, także bazy danych spełniające cechy utworu są przedmiotem PA, nawet jeśli zawierają niechronione materiały, o ile przyjęty w nich dobór, układ lub zestawienie mają twórczy charakter, bez uszczerbku dla praw do wykorzystanych utworów. Inaczej mówiąc bazy danych będą chronione PA, jeśli stanowią utwór w rozumieniu tego prawa.

Ochrona baz danych- Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. (Dz. U. z dnia 9 listopada 2001 r.)

W rozumieniu tej ustawy baza danych oznacza zbiór danych lub jakichkolwiek innych materiałów i elementów zgromadzonych według określonej systematyki lub metody, indywidualnie dostępnych w jakikolwiek sposób, w tym środkami elektronicznymi, wymagający istotnego, co do jakości lub ilości, nakładu inwestycyjnego w celu sporządzenia, weryfikacji lub prezentacji jego zawartości.

Ochronie określonej w ustawie podlegają bazy danych, z wyłączeniem baz danych spełniających cechy utworu określone w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Ochrona baz:

Art. 4. Ochrona przyznana bazom danych nie obejmuje programów komputerowych użytych do sporządzenia baz danych lub korzystania z nich.

Art. 5. Z ochrony korzystają bazy danych, których:

1) producent jest obywatelem Rzeczypospolitej Polskiej albo ma na jej terytorium swoją siedzibę,

2) producent jest obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub ma miejsce stałego pobytu na terytorium Wspólnoty Europejskiej,

3) producent jest osobą prawną założoną zgodnie z prawem państwa członkowskiego Unii Europejskiej, posiadającą siedzibę i zakład główny wykonywania działalności na terytorium Wspólnoty Europejskiej; jeżeli producent posiada tylko siedzibę na terytorium Wspólnoty Europejskiej, jego działalność musi być istotnie i trwale związana z gospodarką państwa członkowskiego Unii Europejskiej,

4) ochrona wynika z umów międzynarodowych, na zasadach i w zakresie w nich określonych,

5) producent jest podmiotem niewymienionym w pkt 1-4 i jest przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej

Czas trwania ochrony bazy danych liczy się od jej sporządzenia przez okres piętnastu lat następujących po roku, w którym baza danych została sporządzona.

c. Domeny internetowe i inne problemy prawa własności intelektualnej

Domena internetowa - unikalny element adresu DNS wykorzystywanego do nazywania urządzeń w Internecie. Dla przykładu adres Wikipedii: pl.wikipedia.org składa się z trzech nazw domenowych rozdzielonych kropkami.

2) Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. Nr 24, poz. 83)

a. Źródła prawa autorskiego:

-Akty prawa polskiego

Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83 Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Dz.U. 2000 nr 53 poz. 637 Ustawa z dnia 9 czerwca 2000 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Dz.U. 2002 nr 197 poz. 1662 Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Dz.U. 2003 nr 80 poz. 715 Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o ratyfikacji Traktatu WIPO o prawie autorskim, sporządzonego w Genewie dnia 1996 r.

Dz.U. 2003 nr 166 poz. 1610 Ustawa z dnia 25 lipca 2003 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Dz.U. 2004 nr 91 poz. 869 Ustawa z dnia 1 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Dz.U. 2006 nr 66 poz. 474 Ustawa z dnia 23 marca 2006 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Dz.U. 2007 nr 99 poz. 662 Ustawa z dnia 9 maja 2007 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz niektórych innych ustaw

Dz.U. 2007 nr 181 poz. 1293 Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Dz.U. 2001 nr 128 poz. 1402 Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych.

Dz.U. 2002 nr 144 poz. 1204 Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną.

Dz.U. 2004 nr 124 poz. 1301 Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie rejestru informacji o produkcji nośników optycznych oraz rodzajów kodów identyfikacyjnych

Dz.U. 2003 nr 132 poz. 1232 Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 27 czerwca 2003 r. w sprawie opłat uiszczanych przez posiadaczy urządzeń reprograficznych

Dz.U. 2003 nr 105 poz. 991 Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie określenia kategorii urządzeń i nośników służących do utrwalania utworów oraz opłat od tych urządzeń i nośników z tytułu ich sprzedaży przez producentów

-Akty prawa wspólnotowego

Dyrektywa 2006/115/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej (wersja ujednolicona) Dz.U. L 376 z 27.12.2006, str. 28—35

Dyrektywa 2006/116/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych (wersja ujednolicona) Dz.U. L 372 z 27.12.2006, str. 12—18

Dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym  Dz.U. L 167 z 22.6.2001, str. 10—19

Dyrektywa Rady nr 93/83/EWG z dnia 27 września 1993 r. w sprawie koordynacji niektórych zasad dotyczących prawa autorskiego oraz praw pokrewnych stosowanych w odniesieniu do przekazu satelitarnego oraz retransmisji drogą kablową

Dz.U. L 248 z 6.10.1993, str. 15—21

Dyrektywa 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnejTekst mający znaczenie dla EOG.  Dz.U. L 157 z 30.4.2004, str. 45—86

Dyrektywa 96/9/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 marca 1996 r. w sprawie ochrony prawnej baz danych  Dz.U. L 77 z 27.3.1996, str. 20—28

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/24/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych (Wersja skodyfikowana) (Tekst mający znaczenie dla EOG)

Dz.U. L 111 z 5.5.2009, str. 16—22

-Akty prawa międzynarodowego

Dz.U. 1990 nr 82 poz. 474 Akt Paryski Konwencji Berneńskiej o Ochronie Dzieł Literackich i Artystycznych sporządzony w Paryżu dnia 24 lipca 1971 r.

Dz.U. 1997 nr 125 poz. 800 Międzynarodowa konwencja o ochronie wykonawców, producentów fonogramów oraz organizacji nadawczych, sporządzona w Rzymie dnia 26 października 1961 r.

Dz.U. 2005 nr 3 poz. 12 Traktat Światowej Organizacji Własności Intelektualnej o Prawie Autorskim, sporządzony w Genewie dnia 20 grudnia 1996 r.

b. Pojęcie prawa autorskiego. Systemy prawa autorskiego.

Pojecie: 1. ogół praw przysługujących autorowi utworu albo

2. przepisy upoważniające autora do decydowania o użytkowaniu dzieła i czerpaniu z niego korzyści.

Systemy prawa autorskiego:

w znaczeniu przedmiotowym - (węższe ujęcie) to zespół norm prawnych regulujących stosunki związane z:

-dokumentowaniem -eksploatacją -i ochroną utworu

(Szersze ujęcie) - prawami pokrewnymi.

W znaczeniu podmiotowym - to zespół uprawnień związanych z utworem o charakterze:

-osobistym -majątkowym.

Systemy praw autorskich:

-System Romański (Droit d'auteur) - ochrona majątkowa i osobista sukcesów twórców.

Wyróżniamy tu 2 modele:

-model monistyczny -model dualistyczny

-System Anglosaski (Copyright) - zespół uprawnień majątkowych, służą ochronie interesów twórców (USA, Australia).

c. Modele prawa autorskiego:

-Model monistyczny - jedno prawo podmiotowe, obejmujące zarówno uprawnienia osobiste jak i majątkowe; nie może być przeniesione na inne osoby (Niemcy)

-Model dualistyczny - 2 odrębne prawa:

-autorskie prawa osobiste - są nieprzenoszalne i nieograniczone w czasie

-autorskie prawa majątkowe (Francja, Włochy, Hiszpania, Polska) - są przenoszalne i ograniczone w czasie.

d. Zasady prawa autorskiego:

1. ochroną prawa autorskiego objęte są utwory i przedmioty praw pokrewnych

2. ustalenie utworu jest jednym z warunków powstania ochrony

3. prawo aut. obejmuje prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe

4. autorskie prawa majątkowe obejmują prawo do korzystania z utworu, prawo do rozpowszechniania, prawo do wynagrodzenia

5. zakres ochrony autorskich praw majątkowych jest zróżnicowany.

6. autorskie prawa majątkowe nie dają uprawnionemu pełnej wyłączności prawnej w zakresie korzystania z utworu

7. naruszenie praw autorskich wiąże się z odpowiedzialnością cywilną jak i karną

8. ochrona praw autorskich i pokrewnych ma charakter terytorialny

e. Przedmiot prawa autorskiego

Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nie ukończoną.

- Utwór jako przedmiot prawa autorskiego

• Źródła prawa:

Rozdział 1 - od art. 1 do art. 7

• Pojęcie utworu

Przesłanki uznania wytworu za utwór:

-rezultat pracy człowieka - twórcą utworu może być tylko człowiek (nie może to być osoba prawna)

-oryginalność - kreatywność twórcy; kiedy istnieje nowy wytwór intelektu

-indywidualność - odesłanie do osoby twórcy; pomost który łączy byt niematerialny z twórcą

-ustalenie (w dowolnej postaci) - uzewnętrznienie utworu, umożliwiające jego percepcję przez osoby inne niż twórca; może być też ustalenie dzieła w sposób nieutrwalony (np. mowa).

Te cechy muszą występować łącznie.

Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze.

•Ustalenie a utrwalenie utworu:

Utwór powstaje w momencie jego ustalenia. Ustalenie utworu powinno być identyfikowane z jego uzewnętrznieniem, ujawnieniem twórczego dzieła w taki sposób, aby zainteresowane osoby miały potencjalną możliwość zapoznania się z danym utworem. Ustaleniu utworu nie musie jednak towarzyszyć jednoczesne zakomunikowanie go innym niż twórca osobom, które może nastąpić nawet po długim okresie od momentu ustalenia, w zależności od decyzji w tym zakresie samego twórcy, który rozpowszechnianiem swojego dzieła może nie być zainteresowany.

Ustalenie utworu może najogólniej rzecz biorąc nastąpić w dwóch podstawowych odmianach:

1. w postaci utrwalenia utworu

2. bez jego utrwalenia

Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia.

Ustalenie utworu - jest to uzewnętrznienie, które pozwala na jego percepcję przez osoby trzecie.

Ustalenie utworu przez wyrażenie jego treści na nośniku materialnym, umożliwia wielokrotne odtwarzanie.

USTALENIE UTWORU

Ustalenie Zapisanie Nagranie Namalowanie Sporządzenie

utworu utworu na melodii obrazu zdjęcia

na taśmie papierze na płytę

Utrwalenie utworu stanowi dominującą z praktycznego punktu widzenia postać ustalenia przedmiotu praw autorskich i ma miejsce wówczas, gdy utwór zapisany zostanie na określonym nośniku materialnym.

•Graniczne wytwory intelektu:

Te wytwory, których zaliczenie do utworów jest szczególnie sporne ze względu na niski poziom twórczości.

Graniczne wytwory intelektu:

-tabele -formularze -prospekty, slogany reklamowe -rozkłady jazdy -książki adresowe, telefoniczne, kucharskie -koncepcje matematyczne -zestawienia programów telewizyjnych.

•Wyłączenie ustawowe:

Nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego:

-akty normatywne -urzędowe dokumenty (np. wzory pism, orzeczenia sądów) materiały, znaki, symbole -opublikowane opisy patentowe lub ochronne

-proste informacje prasowe typu kroniki wypadków, notowanie giełdowe, kursy walut, prognozy pogody, wiadomości bieżące.

f. Podmiot prawa autorskiego

- Źródła prawa

Rozdział 2 - od art. 8 do art. 15 a

- Twórca

Podmiotem prawa autorskiego jest twórca. Prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej.

Twórcą w rozumieniu prawa autorskiego może być wyłącznie osoba fizyczna, tzn. konkretny człowiek, który zdolny jest do kreacji twórczych, indywidualnych wartości niematerialnych. Jeżeli utwór powstaje w ramach funkcjonowania określonej osoby prawnej, np. spółki z o.o., to de facto jest on kreowany przez osoby fizyczne, przez tę osobę prawną zatrudnione, np. w charakterze pracowników albo przyjmujących zamówienie na podstawie umowy o dzieło.

Inaczej sprawa przedstawia się, jeżeli chodzi o posiadanie statusu podmiotu wyłącznie uprawnionego z tytułu majątkowych praw autorskich, którym może być zarówno osoba fizyczna, w tym twórca utworu, jak i określona osoba prawna, która np. majątkowe prawa autorskie do konkretnego utworu umownie nabyła.

• Domniemanie autorstwa

Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. Twórcą jest osoba fizyczna, która wniosła twórczy wkład w tworzenie (współtworzenie) dzieła / utworu.

Domniemanie autorstwa -> jest domniemaniem prawnym wzruszalnym -> może zostać obalone dowodem przeciwnym

- Inne podmioty autorskich praw majątkowych

•Nabycie pierwotne:

Podmioty prawa autorskiego inne niż twórca nabywające autorskie prawa majątkowe w sposób pierwotny:

1. producent lub wydawca w odniesieniu do dzieła zbiorowego

2. pracodawca w odniesieniu do programu komputerowego stworzonego w ramach stosunku pracy

•Nabycie pochodne:

Podmiot prawa autorskiego nabywający autorskie prawa majątkowe w sposób pochodny:

pracodawca w odniesieniu do utworów pracowniczych stworzonych w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy

•Instytucje naukowe

Instytucje naukowe i oświatowe mogą, w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu.

Uprawnienia instytucji względem utworu naukowego stworzonego przez pracownika:

1. pierwszeństwo opublikowania utworu - twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia

2. prawo korzystania z materiału naukowego zawartego w utworze - bez odrębnego wynagrodzenia

3. prawo do udostępniania materiału naukowego zawartego w utworze - bez odrębnego wynagrodzenia

•Dzieła anonimowe

Utworami anonimowymi są dzieła, których twórca nie jest znany, co wyklucza posługiwanie się przez twórcę pseudonimem, nie pozostawiającym wątpliwości co do tożsamości autora. Okres ochrony majątkowych praw autorskich do takich utworów liczony jest od końca tego roku, w którym nastąpiło pierwsze rozpowszechnienie anonimowego utworu (art. 36 pkt. 2 PrAut).

Twórca nie ujawnił swojego autorstwa -> w wykonaniu prawa autorskiego zastępuje go-> producent lub wydawca -> w razie ich braku -> właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi

g. Rodzaje utworów

Katalog utworów w świetle prawa autorskiego:

1) utwory wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), 2) plastyczne, 3) fotograficzne, 4) lutnicze Instrumenty lutnicze:

[smyczkowe: skrzypce, altówka, wiolonczela, kontrabas, viola da gamba; szarpane:

lutnia, mandolina, bałałajka, banjo; gitary: klasyczna, akustyczna, rezofoniczna,

elektryczna, basowa]

5) wzornictwa przemysłowego, 6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne, 7) muzyczne i słowno-muzyczne,

8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,

9) audiowizualne (w tym filmowe).

- Źródła prawa

Rozdział 1, art. 1 do art. 7

- Pojęcie utworu współautorskiego. Rodzaje utworów współautorskich

Współtwórcą konkretnego współautorskiego utworu jest osoba fizyczna, która w jego powstanie wniosła określony twórczy wkład. Statusu współtwórców nie mają zatem osoby, które co prawda współpracowały przy realizacji danego utworu, ale ich współpraca miała jedynie techniczny czy np. organizacyjny charakter, nie związany z tworzeniem formy czy też treści współautorskiego dzieła.

Czy film jest utworem współautorskim?

Tak. Charakteryzuje się wspólnością praw osób kreujących twórcze wkłady, składające się na uzgodniony efekt końcowy w postaci utworu współautorskiego

Współautorstwo - związane jest ze wspólnym stworzeniem utworu, przez kilku twórców. Mówimy wtedy o współautorstwie utworu. (W tym przypadku nie powstaje jednak wspólność autorskich praw osobistych). Typowym przykładem dzieła współautorskiego jest utwór audiowizualnym. Twórcze elementy, które pochodzą pod poszczególnych twórców nazywamy wkładami twórczymi. Twórca może samodzielnie rozporządzać swoim wkładem twórczym, do wykonywania praw do całego utworu potrzebna jest zgoda wszystkich.

Rodzaje utworów współautorskich:

- nierozłączne

- łączne

Dzieła łączne to takie, w którym nie można wyodrębnić poszczególnych składników utworu. Nie można stwierdzić, która część utworu została stworzona przez danego twórcę. Ponadto poszczególne składniki nie nadają się do odrębnej eksploatacji - nie można osobno wykorzystać poszczególnych elementów utworu. Nie można np. określić, które elementy wspólnego utworu muzycznego skomponowali poszczególni kompozytorzy. Nie można też osobno wykorzystać - np. poprzez zagranie na koncercie - tylko tych elementów kompozycji, które zostały napisane przez jednego ze współtwórców.

Dzieło łączne jest jednocześnie utworem współautorskim.
Dzieło rozłączne to takie, w którym poszczególne składniki utworu można wyodrębnić i te poszczególne składniki nadają się do odrębnej eksploatacji (np. tekst i muzyka piosenki, gdzie każdy z tych elementów może być osobno wykorzystany i można określić, kto jest autorem słów, a kto jest kompozytorem muzyki).

Dzieła rozłączne mogą być utworami współautorskimi (w wypadku gdy Autorzy wcześniej porozumieli się co do wspólnego napisania utworu), jak i utworami połączonymi (w wypadku gdy Autorzy później umówili się co do wspólnego wykorzystania utworu).

- Pojęcie i istota utworów połączonych

Utwory połączone, które wymienia ustawa, to takie istniejące odrębne utwory, zdolne do samodzielnej eksploatacji, co do których autorzy podjęli decyzję o ich wspólnym rozpowszechnianiu. Z wielu utworów powstaje więc jedna całość np. połączenie wiersza z muzyką daje piosenkę, choreografii z muzyką, balet. To połączenie może być skutkiem umowy autorów, którzy ustalają w niej zasady eksploatacji powstałej całości np. kto wyraża zgody osobom trzecim na korzystanie z całości, czy wolno przenieść prawa majątkowe do utworu i kto ma o tym decydować, w jakim zakresie można eksploatować oddzielnie utwory składowe, jak dzielić wynagrodzenia itd. Gdyby umowa tego nie regulowała, zgodnie z ustawą, do wykonywania praw autorskich do całości potrzebna jest zgoda wszystkich twórców dzieł składowych. Każdy jednak może wykonywać prawo autorskie co do utworu swojego, byleby bez uszczerbku dla powstałej całości. Odmowa jednego z twórców na eksploatację całości, rodzi roszczenie dla pozostałych o udzielenie zezwolenia, chyba żeby twórca odmawiający, miał słuszne podstawy odmowy np. naruszenie jego dóbr osobistych lub majątkowych mogące nastąpić w wyniku korzystania z połączonego utworu.

Połączenie utworów ma na celu wspólne rozpowszechnianie, przy czym pod tym pojęciem należy rozumieć (zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 3) wszelkie postacie publicznego udostępniania utworów. Katalog pól eksploatacji, na których może odbywać się publiczne udostępnianie utworu nie ma charakteru wyliczenia zupełnego, wręcz przeciwnie - ich lista jest nieograniczona i stale się poszerza z uwagi na postęp techniczny. Przykładowo można wyróżnić następujące metody publicznego udostępniania (rozpowszechniania) utworów:

- publikację polegającą na zwielokrotnieniu utworu i publicznym udostępnieniu egzemplarzy,

- publiczne udostępnienie utworu,

- wystawienie (np. utworu scenicznego czy pantomimicznego),

- nadanie za pomocą wizji lub fonii,

- publiczne wykonanie lub odtworzenie,

- wprowadzenie do publicznej sieci komputerowej,

- Utwór współautorski a utwór połączony

Dzieła wspólne definiuje się jako dzieła, które powstają na skutek zespolenia twórczych wkładów poszczególnych autorów. Dzielą się one na utwory współautorskie - nierozłączne i łączne oraz utwory złożone - połączone i zależne.

Utworów połączonych nie należy utożsamiać z utworami współautorskimi. Podstawowa różnica przejawia się w tym, iż utwór wspólny to rezultat wspólnej twórczości; składają się na niego poszczególne wkłady twórców oraz, zgodnie z treścią art. 9 ustawy o prawie autorskim, współtwórcom przysługuje jedno, niepodzielne prawo autorskie. Natomiast w przypadku, który został uregulowany w art. 10 ustawy mamy do czynienia z sytuacją, w której nastąpiło połączenie dwóch (albo większej ilości) utworów, do których - każdemu z twórców - przysługuje jego własne prawo autorskie.

- Pojęcie utworu zbiorowego

Utwór zbiorowy - np. publikacja periodyczna lub encyklopedia - prawa do takiego utworu jako całości przysługują jego producentowi lub wydawcy, natomiast do jego poszczególnych części np. artykułów, zdjęć itd. - ich twórcom. Jednocześnie domniemywa się, że prawa do tytułu również służą wydawcy/producentowi.

- Pojęcie utworu pracowniczego

Utwory pracownicze - chodzi to o utwory powstałe w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przez pracownika. Prawa do takiego utworu nabywa z chwilą przyjęcia utworu pracodawca, jednak jedynie w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Z uwagi na to, że umownie można zarówno rozszerzyć, ograniczyć lub nawet wyłączyć powyższe zasady to najkorzystniej jest w umowie o pracę z pracownikiem, którego zadania polegają na tworzeniu, zamieścić stosowne zapisy dotyczące praw autorskich.

Zrobiony przez pracownika w trakcie wykonywania zadań służbowych. Pracodawca ma prawa autorskie.

Przyjęcie utworu przez pracodawcę może wystąpić w zróżnicowanej formie. Najbardziej klasyczną jego postacią jest pisemne oświadczenie woli, kierowane do pracownika, będącego autorem danego pracowniczego utworu, przez osobę reprezentującą pracodawcę.

Przyjęcie utworu może mieć jednak także charakter mniej oficjalny, np. jeżeli przełożony pracownika dokona na przekazanym mu do oceny egzemplarzu pracowniczego dzieła adnotację o jego akceptacji albo wręcz może nastąpić bez składania przez pracodawcę żadnych deklaracji, jeśli przez sześć miesięcy po dostarczeniu utworu pracodawca nie zajmie żadnego wyraźnego stanowiska odnośnie do przyjęcia lub nieprzyjęcia konkretnego utworu

- Pojecie i istota utworu zależnego. Utwór inspirowany

Autorskie prawa zależne to prawa przysługujące autorowi opracowania. Zależność polega w tym przypadku na tym, iż autorskie prawa majątkowe do opracowania mogą zostać w praktyce uruchomione dopiero wtedy, gdy podmiot z tytułu tych praw wyłącznie uprawniony, którym z reguły jest twórca opracowania, uzyska zezwolenie odpowiednio na skorzystanie z opracowania lub rozporządzenie nim od twórcy utworu pierwotnego, stanowiącego podstawę opracowania.

Utwór zależny łączy w sobie - elementy twórcze przejęty z utworu pierwotnego oraz elementy twórcze autora opracowania

Utwór inspirowany jest to utwór samoistny, a więc nie mający charakteru opracowania (utworu zależnego), różniący się od utworu w pełni samoistnego tym, że twórca utworu inspirowanego kreuje go w nawiązaniu do istniejącego już, stworzonego wcześniej utworu, choć nie zachodzi w tym przypadku zjawisko przejmowania do utworu inspirowanego określonych elementów twórczych z dzieła, stanowiącego źródło inspiracji.

Jest to: utwór posiadający cechy indywidualnej twórczości artystycznej, który powstał pod wpływem psychologiczno-emocjonalnego odbioru cudzego dzieła. Utwór inspirowany nie jest dziełem zależnym

Np. wariacje muzyczne, improwizacje muzyczne, literackie lub plastyczne inspiracje w twórczości

h. Autorskie prawa majątkowe:

- Źródła prawa

W prawie polskim pojęcie autorskich praw majątkowych reguluje art. 17 (i dalsze) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).

- Pojęcie i charakter autorskich praw majątkowych

Autorskie prawa majątkowe - zespół uprawnień, jakie przysługują twórcy utworu, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii ekonomicznych tych uprawnień.

- Treść autorskich praw majątkowych

Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

- Pola eksploatacji

Pole eksploatacji jest to pewien odrębny od innych technicznie i ekonomicznie sposób korzystania z utworu (eksploatacji). np. drukowanie, zapisywanie w formacie cyfrowym, wprowadzanie do obrotu (w tym sprzedaż) egzemplarzy (nośników), publicznie wykonywanie, wyświetlanie, nadawanie itp. Pola eksploatacji są wskazane w ustawie jedynie przykładowo, nie ma ich zamknięto katalogu. Jednocześnie prawo do korzystania z utworu na nowo powstałym/wyodrębnionym polu eksploatacji (np. jak to było z Internetem czy DVD) przysługuje zawsze twórcy i w związku z tym nie można umówić się o przeniesienie praw na polach jeszcze nie znanych.

Pole eksploatacji - w terminach prawa autorskiego - określenie sposobu w jaki może być wykorzystywany utwór. W Polsce, ustawa o prawie autorskim nie definiuje tego pojęcia bezpośrednio a jedynie wymienia przykłady pól eksploatacji, które powinny być traktowane jako odrębne np: druk, zapis magnetyczny, dystrybucja techniką cyfrową, najem i wypożyczanie, publiczne wykonanie, reemisja w mediach itp.

Zgodnie z polskim prawem autorskim autor utworu ma, poza nielicznymi wyjątkami, jako jedyny prawo zezwalać na użycie swojego utworu na określonych przez siebie polach eksploatacji. Najistotniejszą częścią autorskich praw majątkowych jest tzw. prawo do korzystania i rozporządzania utworem na wszystkich polach eksploatacji (tzw. monopol autorski).

Ustawa w art. 50 jako przykład wskazuje następujące pola eksploatacji (katalog nie jest zamknięty, wraz z rozwojem techniki będą powstawały bądź już istnieją inne pola eksploatacji):

- w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu - wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową,

- w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono - wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy,

- w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż wcześniej omówione - publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

- Zbywalność autorskich praw majątkowych

Zrzeczenie się majątkowych praw autorskich jest zasadniczo możliwe, choć ustawodawca przewidział w tym przypadku wyjątki, dotyczące majątkowego prawa autorskiego do wynagrodzenia za korzystanie z tworu.

Autorskie prawa majątkowe do utworu są prawami zbywalnymi. Mogą one zostać przekazane w umowie cywilnoprawnej lub na skutek umowy pomiędzy pracodawcą a pracownikiem.

Prawo autorskie uznaje za nieważne wszystkie umowy o przeniesienie majątkowych praw autorskich, jeśli nie określają one precyzyjnie pól eksploatacji. Umowa nie może także zawierać klauzuli przekazania praw na wszystkie pola eksploatacji.

- Czas ochrony autorskich praw majątkowych

Czas trwania autorskich praw majątkowych Art. 36.

Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat siedemdziesięciu:

1. od śmierci twórcy, a od utworów współautorskich - od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych,
2. w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany - od pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoja tożsamość,

3. w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca - od jego ustalenia.

4. w odniesieniu do utworu audiowizualnego - od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, operatora obrazu, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego

i. Dozwolony użytek chronionych utworów

- Źródła prawa

Zasady dozwolonego użytku utworów objętych prawem autorskim są w Polsce określone przez ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych w artykułach od 23 do 35.

- Istota dozwolonego użytku. Podział na dozwolony użytek osobisty i publiczny

Istota: Dozwolony użytek (ang. fair use) - w prawie własności intelektualnej - ograniczenie monopolu właściciela praw autorskich lub patentowych polegające na zezwoleniu na korzystanie bez konieczności uzyskiwania jego zgody z już rozpowszechnionego utworu pod ściśle określonymi warunkami i w ściśle określonych sytuacjach.

Podział na:

-dozwolony użytek osobisty - dozwolony użytek publiczny

- Pojęcie i warunki korzystania z utworu w ramach dozwolonego użytku osobistego (inaczej prywatny)

Zakres podmiotowy dozwolonego użytku prywatnego określony został z art. 23 ust. 2 PrAut. Nie został on sformułowany w sposób zamknięty ze względu na posłużenie się przez ustawodawcę nieostrym terminem „związku osobistego”, pod którym rozumie się w szczególności pokrewieństwo, powinowactwo lub stosunek towarzyski. Zwłaszcza z ten ostatni może być bardzo różnie, mniej lub bardziej szeroko interpretowany.

W praktyce posłużenie się powyższą formułą oznacza, iż np. dozwolone jest udostępnienie przez osobę wypożyczającą kasetę wideo tejże kasety swojemu bratankowi w celu obejrzenia utrwalonego na niej filmu i że dla dokonania takiej dyspozycji wypożyczający nie musi uzyskiwać żadnych dodatkowych zezwoleń ani ponosić jakichkolwiek szczególnych opłat na rzecz podmiotu wyłącznie uprawnionego z tytułu majątkowych praw autorskich do przedmiotowego filmu.

Polskie prawo wyraźnie rozgranicza dozwolony użytek w zakresie prywatnym i inne przypadki dozwolonego użytku.

Pojęcie: Dozwolony użytek w zakresie prywatnym jest generalnie (z kilkoma wyjątkami) zwolniony z roszczeń finansowych właścicieli majątkowych praw autorskich. Jest on jednak dość niejasno ograniczony do "osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego". Trudne do interpretacji jest w szczególności pojęcie pozostawania w stosunku towarzyskim, zwłaszcza w przypadku dzielenia się utworami w formach elektronicznych przez internet - istnieją w tym zakresie liczne rozbieżności interpretacyjne.

Warunki korzystania: Z zasad dozwolonego użytku osobistego są całkowicie wyłączone wszelkie programy komputerowe, co oznacza, że kopii programów nie wolno wypożyczać czy odstępować nawet znajomym, chyba że licencja jego użycia na to wyraźnie zezwala.

Zgodnie z art. 23 ust. 1 prawa autorskiego dopuszczalne jest nieodpłatne korzystanie bez zezwolenia twórcy z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego, z wyjątkiem wykorzystania cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego do stworzenia własnego utworu oraz korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym.

Zgodnie z tym artykułem nie będzie raczej karalne pobieranie z Internetu (poprzez technologie inne od programów P2P) plików MP3 i filmów czy kopiowanie książek. Odpowiedzialność cywilna i karna może zaistnieć wówczas, gdy osoba będzie udostępniała albo - tym bardziej - sprzedawała (przykładowo w sieci bezpośredniej wymiany plików) różnego rodzaju utwory (np. filmy, mp3 czy zdjęcia) podmiotom innym niż określone w ustępie 1 art. 23.

Artykuł 23 nie ma natomiast zastosowania wobec programów komputerowych, co oznacza, że korzystanie z programów chronionych prawem autorskim bez posiadania na nie licencji, nawet tylko do użytku osobistego, jest karalne. Oprócz odpowiedzialności karnej osobie, która narusza prawa autorskie, grozi odpowiedzialność cywilna.

Ograniczenia co do dozwolonego użytku osobistego ustanawia art. 35 prawa autorskiego, który mówi, iż dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy. Przykładowo naruszeniem zasad korzystania z utworu do użytku osobistego będzie wykonanie bardzo dużej ilości kopii jakiegoś utworu w celu np. jego rozpowszechniania.

- Wyłączenia z zakresu dozwolonego użytku prywatnego

Dozwolony użytek wykraczający poza zakres osobisty jest w polskim prawie unormowany w formie dość szczegółowej listy określającej, kiedy i jak jest dopuszczalny, przy czym w niektórych sytuacjach jest on uwarunkowany przynajmniej próbami otrzymania zgody od właściciela praw autorskich lub może wiązać się z roszczeniami finansowymi z jego strony, nie jest to zatem ścisły odpowiednik angielskiego terminu fair use.

W szczególności na zasadach dozwolonego użytku można: (rodzaje wyłączeń)

- okresowo lub incydentalnie korzystać z utworów nie mających samodzielnego znaczenia gospodarczego, a potrzebnego do przeprowadzenia procesu technologicznego, jeśli utwór ten jest przekazywany drogą teleinformatyczną oraz jest stosowany zgodnie z przeznaczeniem (chodzi tu głównie o wszelkiego rodzaju instrukcje obsługi i wiedzę typu know-how)

- rozpowszechniać ogólnie dostępne w eterze programy telewizyjne i radiowe systemami anten centralnych i sieci kablowych, pod warunkiem, że sygnał jest dostarczany do maksimum 50 gospodarstw domowych

- rozpowszechniać w publicznie dostępnych mediach wcześniej rozpowszechnione materiały o charakterze aktualności lub przeglądu wydarzeń (sprawozdania z wydarzeń, aktualne artykuły na tematy polityczne, mowy wygłoszone publicznie itp.), jednak jest to w przypadku większości tego rodzaju materiałów obarczone możliwością roszczeń ze strony odpowiednich organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi

- sporządzać kopie i nieodpłatnie korzystać z fragmentów utworów potrzebnych do celów dydaktycznych (daje to możliwość np. zrobienia kserokopii jednego rozdziału książki i rozdania ich uczniom w klasie)

- biblioteki, archiwa i szkoły mogą rozpowszechniać wcześniej nabyte utwory poprzez ich udostępnianie i pożyczanie w ramach swoich zadań statutowych

- przytaczać fragmenty innych utworów w dziełach stanowiących samoistną całość, pod warunkiem że jest to uzasadnione "wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości" (jest to tzw. prawo do cytatu)

- publicznie wykonywać utwory podczas ceremonii religijnych, imprez szkolnych i akademickich lub oficjalnych uroczystości państwowych, pod warunkiem że wstęp na te imprezy jest bezpłatny a osoby wykonujące utwór nie pobierają za to żadnych korzyści majątkowych

- rozpowszechniać utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, pod warunkiem, że nie będą one stosowane do tego samego celu (można zatem zrobić zdjęcie rzeźbie wystawionej w parku lub budynkowi stojącemu przy drodze publicznej i potem rozpowszechniać to zdjęcie)

- w encyklopediach i atlasach publikować utwory plastyczne i fotograficzne, "o ile nawiązanie porozumienia z twórcą celem uzyskania jego zezwolenia napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody", przy czym twórca ma prawo w każdej chwili zażądać wynagrodzenia za użycie jego utworu

- oraz w kilku innych, jeszcze bardziej szczegółowych przypadkach.

Prawo dozwolonego użytku wykraczającego poza zakres osobisty wymaga zawsze wymienienia źródła i nazwiska oraz imienia twórcy. O ile ustawa nie określa tego inaczej, właścicielowi majątkowych praw autorskich zawsze przysługuje prawo do roszczeń majątkowych z tytułu użycia jego utworu na zasadach dozwolonego użytku.

- Dozwolony użytek publiczny

Wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji:

1) już rozpowszechnione:

a) sprawozdania o aktualnych wydarzeniach,

b) aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione,

c) aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie,

2) krótkie wyciągi ze sprawozdań i artykułów
3) przeglądy publikacji i utworów rozpowszechnionych,

4) mowy wygłoszone na publicznych zebraniach i rozprawach; nie upoważnia to jednak do publikacji zbiorów mów jednej osoby,

5) krótkie streszczenia rozpowszechnionych utworów.

Podstawowym więc warunkiem dozwolonego użytku publicznego jest to, że utwór powinien być wcześniej rozpowszechniony, aby nie naruszać podstawowego z autorskich praw osobistych, jakim jest prawo do publikacji.

Pozostałe warunki skorzystania ze zwolnienia od obowiązku uzyskiwania od twórcy zgody na rozpowszechnianie jego utworu są następujące:

Dozwolony użytek jest możliwy tylko w celach informacyjnych, zgodnie z zasadą ochrony swobody przepływu informacji o bieżących wydarzeniach poprzez środki masowego przekazu;

Rozpowszechniać można jedynie ściśle określone utwory, jeśli zaś chodzi o artykuły, o ściśle oznaczonej tematyce: polityczne, gospodarcze lub religijne;

Twórcom artykułu przysługuje za ich rozpowszechnienie prawo do wynagrodzenia, którego dochodzić także może w jego imieniu organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi;

Rozpowszechniane sprawozdania, artykuły, wypowiedzi czy fotografie reporterskie muszą być aktualne.

- Prawo cytatu

Prawo cytatu - prawem dopuszczalna możliwość przytoczenia w tworzonym przez siebie dziele urywków rozpowszechnionych utworów lub drobnych utworów w całości bez zgody ich twórcy i bez uiszczania na jego rzecz wynagrodzenia. Prawo cytatu dotyczy twórczości chronionej majątkowymi prawami autorskimi i stanowi ich ograniczenie na rzecz dozwolonego użytku. Z utworów nie objętych prawami majątkowymi można bowiem korzystać swobodnie, pod warunkiem oznaczenia autora.

W prawie polskim prawo cytatu uregulowane jest w art. 29 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych: Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości.

Warunki korzystania z prawa cytatu

Cytat jako ograniczenie praw autorskich twórcy musi spełniać kilka warunków, aby mieścić się w granicach określonych przez prawo:

Cytat musi być rozpoznawalny. Czytelnik musi wiedzieć, które słowa są słowami autora, a które są cytowane. Brak odróżnienia cytatu od reszty tekstu stanowić będzie naruszenie praw autorskich. Można w takim przypadku mówić o popełnieniu plagiatu.

Cytat musi być wyraźnie oznaczony co do autorstwa i źródła, i to w każdym przypadku, w którym się pojawia. Nie wystarczy samo ogólne odwołanie się do autorów lub dzieł w końcowym zestawieniu bibliografii lub źródeł. Brak wyraźnego oznaczenia cytatu stanowić będzie naruszenie praw autorskich. W przypadku przytaczania cytatów, których autorstwo nie jest znane (rozpowszechniane były anonimowo), należy taką okoliczność również zaznaczyć.

Zamieszczenie cytatu musi być uzasadnione celem - ma służyć wyjaśnianiu lub nauczaniu, krytycznej analizie lub prawom gatunku twórczości.

Cytat pełni funkcję pomocniczą - ma służyć uzupełnieniu i wzbogaceniu dzieła, nie może go natomiast zastępować, ani tworzyć jego zasadniczej konstrukcji. Tworzone dzieło ma być samoistne, nie może polegać na przytoczeniu cudzej twórczości, ewentualnie jedynie z własnym, krótkim komentarzem. Nie może być również serią cytatów, nawet gdyby to były cytaty z różnych dzieł i autorów. Cytaty w samoistnym dziele powinny mieć rolę podrzędną. Nadmierne, zbyt obszerne i nieuzasadnione korzystanie z cytatów również stanowi naruszenie praw autorskich.

Nie jest jednoznacznie określona dopuszczalna wielkość cytatu. Musi on jednak pozostawać w takiej relacji do całości dzieła, aby przy realizowanych przez cytat celach zachowana była pomocnicza rola cytatu. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego cytowany urywek lub nawet cały drobny utwór musi pozostawać w takiej proporcji do wkładu własnej twórczości, aby nie było wątpliwości co do tego, że powstało własne, samoistne dzieło.

- Wyjątki na rzecz bibliotek i archiwów

W przypadku bibliotek i innych podobnych instytucji pojawiają się dwa główne problemy: wytwarzanie cyfrowych kopii materiałów przechowywanych w kolekcjach bibliotecznych oraz dostarczanie tych kopii użytkownikom drogą elektroniczną. Digitalizacja książek, materiałów audiowizualnych i innych treści może służyć dwojakiemu celowi: ochronie treści dla przyszłych pokoleń oraz udostępnianiu ich online użytkownikom ostatecznym.

Obecne ramy prawne nie przewidują ogólnego wyjątku od prawa do zwielokrotniania na rzecz bibliotek i archiwów. Zwielokrotnianie jest dozwolone tylko w szczególnych przypadkach, które przypuszczalnie mogą obejmować niektóre czynności konieczne do ochrony utworów znajdujących się w katalogach bibliotecznych. Z drugiej strony, wyjątek na rzecz bibliotek oraz krajowe przepisy wdrażające ten wyjątek nie zawsze precyzują takie kwestie jak zmiana formy zapisu czy liczba kopii, które można wykonać w ramach wyjątku. Jeżeli istnieją szczegółowe uregulowania tych kwestii, to wynikają one z decyzji legislacyjnych podejmowanych na poziomie krajowym. Niektóre państwa członkowskie wprowadzają ograniczenia dotyczące dozwolonego zwielokrotniania przez biblioteki.

Biblioteki, archiwa i szkoły mogą:

1) udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych,

2) sporządzać lub zlecać sporządzanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów,

3) udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek.

j. Ochrona autorskich praw osobistych

Art. 78.

1. Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub - na żądanie twórcy - zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny.

2. Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, po jego śmierci z powództwem o ochronę autorskich praw osobistych zmarłego może wystąpić małżonek, a w jego braku kolejno: zstępni, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa.

3. Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, osoby wymienione w ust. 2 są uprawnione w tej samej kolejności do wykonywania autorskich praw osobistych zmarłego twórcy.

4. Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, z powództwem, o którym mowa w ust. 2, może również wystąpić stowarzyszenie twórców właściwe ze względu na rodzaj twórczości lub organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, która zarządzała prawami autorskimi zmarłego twórcy.

Autorskie prawa osobiste (pojęcie):

Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i nie podlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do: autorstwa utworu, oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

k. Prawa do pierwszych wydać oraz wydań naukowych i krytycznych

Prawa do pierwszych wydań i prawa do wydań naukowych i krytycznych są rodzajami praw pokrewnych(Prawa pokrewne chronią głównie interesy podmiotów, dzięki którym utwory są rozpowszechniane, np. wykonawców utworów, producentów fonogramów. Źródłem praw pokrewnych nie jest twórczość autorska w rozumieniu prawa autorskiego. Inne prawa pokrewne: do artystycznych wykonań, do fonogramów i wideogramów, do nadań programów).

Prawa do pierwszych wydań: Wydawcy, który jako pierwszy w sposób zgodny z prawem opublikował lub w inny sposób rozpowszechnił utwór, którego czas ochrony już wygasł, a jego egzemplarze nie były jeszcze publicznie udostępniane, przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania tym utworem i korzystania z niego na wszystkich polach eksploatacji przez okres dwudziestu pięciu lat od daty pierwszej publikacji lub rozpowszechnienia.

Prawa do wydań naukowych i krytycznych: Temu, kto po upływie czasu ochrony prawa autorskiego do utworu przygotował jego wydanie krytyczne lub naukowe, nie będące utworem, przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania takim wydaniem i korzystania z niego w zakresie, o którym mowa w art. 50 pkt 1 i 2(w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu oraz zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono), przez okres trzydziestu lat od daty publikacji.

l. Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi- pojęcia, zadania

Pojęcie: Organizacjami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, są stowarzyszenia zrzeszające twórców, artystów wykonawców, producentów lub organizacje radiowe i telewizyjne, których statutowym zadaniem jest zbiorowe zarządzanie i ochrona powierzonych im praw autorskich lub praw pokrewnych oraz wykonywanie uprawnień wynikających z ustawy.

Zadania:

1. zbiorowy zarząd prawami autorskimi 2.udzielanie licencji na utwory/artystyczne wykonania 3. kontrolowanie korzystania z utworu lub artystycznego wykonania przez inne podmioty niż twórca lub wykonawca 4. pobieranie tantiem autorskich od korzystających z utworów lub artystycznych wykonań 5. przekazywanie tantiem twórcom/ artystom wykonawcom

m. Umowy prawno autorskie

Wśród umów, składających się zasadniczo na obrót w zakresie prawa autorskiego, podstawowe znaczenie ma ich podział ze względu na dwa zasadnicze kryteria.

Otóż po pierwsze, umowy z zakresu prawa autorskiego mogą być kwalifikowane ze względu na zakres rozporządzania utworem jako dobrem chronionym prawnie i w tym kontekście dzielone są one na umowy rozporządzające oraz umowy licencyjne.

Z drugiej strony, umowy, dotyczące utworów, dzielone być mogą w zależności od tego, czy przedmiotem ich jest wykreowanie nie istniejącego jeszcze, nowego dzieła, czy też dysponowanie utworem już istniejącym. Z tego punktu widzenia w pierwszym przypadku umowy takie przybierają postać umów o dzieło, które jednocześnie mogą być określone jako umowy rozporządzające, albo też umowy licencyjne.

n. Plagiat

- Źródła prawa

Art 78 ust. 1; art. 115.

- Pojęcie plagiatu. Rodzaje. Odpowiedzialność cywilna i karna z tytułu popełnienia plagiatu.

Plagiat to przestępstwo, wymierzone w osobiste prawa autorskie do utworów lub artystycznych wykonań. Istota jego sprowadza się do tzw. kradzieży intelektualnej, czyli przywłaszczenia sobie autorstwa albo wprowadzenia w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania

Pojęcie: Plagiat (łac. plagium - kradzież) - skopiowanie cudzej pracy/pomysłu (lub jej części) i przedstawienie pod własnym nazwiskiem, np. obrazu, grafiki, fotografii, odkrycia, piosenki, wiersza, wynalazku, pracy magisterskiej, pracy doktorskiej, publikacji naukowej.

Plagiat oznacza - w języku potocznym - kradzież utworu lub pomysłu. Plagiatem jest przywłaszczenie sobie autorstwa cudzego utworu lub jego fragmentu (cudzych elementów twórczych), to znaczy ukrycia źródła ich pochodzenia. Oznacza więc kradzież intelektualną. Plagiat z założenia jest umyślny, plagiator (osoba, która dopuściła się plagiatu) przypisuje sobie cudzą twórczość. Plagiator świadomie zataja źródło pochodzenia istotnych zapożyczeń. Według niektórych autorów ...niechlujstwo i rażąca niedbałość, względnie nieumiejętność w redagowaniu przypisów nie stanowi (…) okoliczności łagodzącej.

Rodzaje plagiatu:

Plagiat jawny polega na przejęciu całości lub fragmentu cudzego utworu i opatrzenia go własnym nazwiskiem.

Rodzaje:

plagiat całościowy - ma miejsce gdy zostało przywłaszczone autorstwo dzieła w całości

plagiat częściowy- obejmuje jedynie część utworu mającą samodzielny charakter np. rozdział książki

plagiat cytatowy - polega na przedstawieniu jako własnych fragmentów cudzego dzieła bez własnych dodatków i innych zmian

Plagiat ukryty występuje wtedy, gdy autor przejmuje fragmenty z cudzego utworu bez podania źródła i pierwotnego autora, a następnie wplata je do własnych wywodów. Odnosi się to nie tylko do dosłownych zapożyczeń (słowo w słowo, kopiowanie), ale również na odwzorowaniu danego utworu przy użyciu innych wyrazów, oddających jednak dokładnie tę sama treść i konstrukcję myślową (rodzaj wywodu).

Rodzaje:

plagiat redakcyjny - oznacza „zmontowanie” cudzego dzieła lub większej liczby dzieł bez własnych dodatków. Wkłada twórczy plagiatora sprowadza sie do dokonania odpowiedniej selekcji i zestawienia treści według określonych kategorii. Nie mamy tu do czynienia z prostym redagowaniem tekstu, lecz ze stwarzaniem, za pomocą odpowiedniej redakcji, nowej wartości twórczej.

inkorporacyjny - oznacza włączenie do własnego utworu większych lub mniejszych cytatów przejętych od innych autorów, bez podania nazwiska autora, źródła oraz bez oznaczenia cudzysłowem. Występuje tu dosłowne lub prawie dosłowne przytoczenie treści dzieła.

adaptacyjny - oznacza bezprawne i nieoznaczone opracowanie cudzego dzieła w formie np. adaptacji filmowej książki, adaptacji komiksowej filmu, przekładu itp. Istotą tego plagiatu jest przeniesienie utworu na inną technikę artystyczną. W wypadku działania plagiatora jest nieistotne, czy opracowanie dzieła miało charakter legalny czy nielegalny. Ważne jest tylko jego oznaczenie autorskie, wskazujące na adaptatora jako jedynego autora.

współautorski - to nierozdzielne połączenie przywłaszczonych (cudzych) i własnych elementów twórczych (np. nowe napisanie powieści na bazie juz istniejącej). Przy tym plagiacie nie można wyraźnie wyodrębnić elementów przywłaszczonych, dochodzi bowiem do ich pełnego zespolenia z twórczością plagiatora. Istota tego plagiatu polega na twórczym przetworzeniu cudzego dzieła w taki sposób, że nie jest możliwe proste wydzielenie fragmentów autorskich i przywłaszczonych. Przykładem takiego rodzaju plagiatu może być przerobienie cudzego dramatu zgodnie z poglądami, sugestiami i techniką twórczą plagiatora.

informacyjny - oznacza przywłaszczenie niechronionej przez prawo autorskie warstwy metodologicznej, informacyjnej, bądź ustaleniowej cudzego dzieła. Polega na stworzeniu własnego dzieła poprzez przejęcie wskazanych niechronionych elementów i następnie autorskie ich iopracowanie.

Autoplagiat

Autoplagiat to dzieło będące powtórzeniem wcześniejszych utworów (lub ich znaczących fragmentów) tego samego twórcy. Autoplagiat własnych utworów (lub odkryć, danych) spotykany jest czasem wśród naukowców, którzy w ten sposób chcą ilościowo powiększyć swój dorobek.

Niekiedy praktykuje się i uważa za dopuszczalne wydawanie w formie zwartej monografii zbioru artykułów, ale za wskazaniem miejsca oryginalnej publikacji.

Odpowiedzialność cywilna z tytułu popełnienia plagiatu

Przysługują następujące rodzaje roszczeń:

1. roszczenia niemajątkowe

- roszenie o zaniechanie działań zagrażających naruszeniem lub naruszających dobra osobiste

- roszczenie o usunięcie skutków naruszenia

2. roszczenia majątkowe

- roszczenie o zadośćuczynienie

- roszczenie o zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny

Odpowiedzialność karna z tytułu popełnienia plagiatu

Przestępstwo plagiatu zagrożone jest alternatywnie:

1. kara grzywny - od 10 do 2000 zł (stawka dzienna od 10 do 360)

2. kara ograniczenia wolności - od 1 do 12 miesięcy (praca społeczna we wskazanym przez Sąd miejscu od 20 do 40 godzin miesięcznie lub potrącenie wynagrodzenia osoby pracującej na rzecz Skarbu Państwa lub na cel społeczny - od 10 do 25%)

3. kara pozbawienia wolności - od 1 miesiąca do 3 lat

6

---