1. Co to jest nauka? Funkcje nauki.

Definicje nauki:

1. dziedzina ludzkiej działalności, dziedzina kultury -> wytwór człowieka

2. typ działalności, zbiór czynności uczonych, praca badawcza -> ujęcie czynnościowe

3. nauka jako wytwór -> osiągnięta wiedza naukowa (dochodzenie do wniosków)

Funkcje nauki:

1. Deskryptywna Pytanie: Jak jest? Jaki jest przedmiot nauki?

2. Eksplanacyjna (wyjaśniająca) Pytanie: Dlaczego tak jest (a nie inaczej)?

3. Prognostyczna Pytanie: Jak będzie?

4. Instrumentalna Pytanie: Co należy zrobić, aby było tak...

2. Co to jest metodologia? Co to jest metoda?

Metodologia - termin niejednoznaczny, używany na określenie sposobu poznawania świata, akceptowanego w danej dyscyplinie naukowej i obejmującego m.in.:

1. paradygmat, podstawowe wytyczne, założenia,

2. metody badawcze,

3. techniki gromadzenia danych/materiału empirycznego,

4. techniki analizy zgromadzonych danych empirycznych,

5. formy i standardy prezentacji wyników,

6. reguły uzasadniania oraz zapewniania rzetelności i intersubiektywnej sprawdzalności badań.

Metoda - sposób lub schemat postępowania, wzorcowy dobór i układ elementarnych czynności :

1. określony przez pewne dyrektywy, reguły, wytyczne,

2. powtarzalny, systematyczny,

3. stosowany celowo i świadomie (nakierowany na realizacje jakiegoś celu) ,

4. wyuczalny,

5. zawierający element normatywny, wartościujący (jak należy postępować).

3. Typy metodologii.

Typy:

1. Metodologia ilościowa (pozytywistyczna), badania ilościowe = Quantitative research

Badanie ilościowe - bada środowisko naturalne lub sztuczne; wyniki generalizuje na całą populację; ważne jest dążenie do obiektywności.

2. Metodologia jakościowa (interpretatywna), badania jakościowe = Qualitative research

Badanie jakościowe jest usytuowaną aktywnością, która umieszcza obserwatora w świecie. Badania jakościowe to interpretatywne, naturalistyczne podejście do świata. Oznacza to, że badacze jakościowi badają rzeczy w ich naturalnym środowisku, próbując nadać sens lub interpretować zjawiska przy użyciu terminów, którymi posługują się badani ludzie.

3. Metodologia mieszana = MMR = Mixed Methods Research

Dociekania w ramach których badacz zbiera i analizuje dane, integruje wyniki i wyciąga wnioski,, używając jednocześnie jakościowych i ilościowych metod, w pojedynczym projekcie lub programie badawczym.

4. Proces badawczy (etapy, hipotezy, zmienne zależne i niezależne)

Proces badawczy:

1. Sformułowanie problemu:

• uszczegółowienie problematyki badawczej

• wybór i uzasadnienie hipotez badawczych

2. Konceptualizacja/eksplikacja pojęć.

3. Operacjonalizacja pojęć.

4. Wybór populacji (dobór próby)

5. Wybór metody badawczej

6. Wnioski z rezultatów eksperymentów.

Etapy:

1. Wstępne sformułowanie problemu

2. Eksplikacja

3. Operacjonalizacja

4. Przygotowanie narzędzi

5. Pilotaż

6. Dobór próby

7. Realizacja badań

8. Weryfikacja zebranego materiału

9. Wstępna analiza

10. Analiza

11. Weryfikacja hipotez

12. Pisanie raportu z badań

Hipotezy: czyli propozycje twierdzeń naukowych; odpowiedzi na nasze pytania; próba odpowiedzi na zadane pytanie

Prawidłowa hipoteza:

1. Dostarcza odpowiedzi na pytanie wynikające z problemu badawczego.

2. Posiada uzasadnienie - czyli wytłumaczenie, dlaczego przyjmujemy tak właśnie

3. Wiadomo kiedy (przy zajściu jakich zjawisk) można ją uznać za sprawdzoną

Źródła hipotez:

1. Teoretyczne rozważania na dany temat

2. Dotychczasowe badania

3. Inwencja twórcza badacza

Zmienne niezależne i zależne:

1. zmienne niezależne - te, które są dostępne od początku procesu i przez niego ukonstytuowane

Zmienna, za pomocą której badacz chce wyjaśnić zmiany w wartościach zmiennej zależnej nazywany zmienną niezależną. Zmienną niezależną jest ta, która wyjaśnia badane zjawisko i która powoduje zmiany w wartościach zmiennych zależnych. Jest zakładaną przyczyną zmian wartości zmiennej zależnej. Uchodzi za przyczynę zmiennej zależnej, która jest jej skutkiem.

2. zmienne zależne - te, które pojawiają się później i są w ten sposób zależne od poprzednich

Zmienne, które badacz chce wyjaśnić, nazywamy zmienną zależną. Są nimi bezpośrednie lub pośrednie skutki oddziaływania zmiennych niezależnych. Są to zjawiska, które badacz wyjaśnia, a jednocześnie tymi wartościami, których badacz poszukuje.
5. Informacja naukowa - początki i rozwój dyscypliny.

Początki informacji naukowej - źródła informacji lub poracowania na ich temat, np. katalog działowy Biblioteki Aleksandryjskiej Pinakes Kallimacha z Kyreny/Cyreny, wzbogacony totkami biograficznymi; bibliografie drukowane, np. Bibliotheca universalis (1545).

Termin „informacja naukowa” pojawił się dość późno - wcześniej:

bibliotekoznawstwo - Martin Schreettinger - 1807; Department of Library Science - Chicago - 1984.

dokumentacja - 1895 rok Paul Outlet i Henri La Fontaine

Początki informacji naukowej jako dyscypliny:

1953 - Jason E. L. Farradane - termin „information scientist”

1955 - termin „information science”

1958 - międzynarodowa konferencja w Waszyngtonie - dokumentacja I informacja naukowa uznana jako dyscyplina własna z multidyscyplinarną problematyką. Program badań: 1. potrzeby użytkowników, 2. dobór środków i metody pracy, np. do tworzenia bibliografii analitycznych, 3. zagadnienia klasyfikacji, 4. zastosowanie maszyn, 5. organizacja i koordynacja prac, 6. kształcenie dokumentalistów, 7. współpraca dokumentalistów ze specjalistami z innych dziedzin.

Rozwój: Przykładowa definicja informacji naukowej z 1977, do której do dziś odnoszą się badacze związanie z ASIST. „Nauka o informacji to kompleksowa nauka, która bada cechy i zachowanie się informacji, siły rządzące strumieniem i wykorzystaniem informacji oraz metody przetwarzania informacji - zarówno manualne, jak i maszynowe - w celu jej optymalnego przechowywania, wyszukiwania i upowszechniania.”

6. Metodologia jakościowa vs. metodologia ilościowa.

Badania ilościowe i jakościowe - porównanie

Aspekt:

- Metodologia ilościowa

- Metodologia jakościowa

1. Paradygmat:

- Pozytywistyczny, post-pozytywistyczny

- Interpretatywny;

2. Założenia epistemologiczne i ontologiczne:

- Badacz i rzeczywistość badana są „zewnętrzne” wobec siebie, niezależne od siebie albo przynajmniej można przyjąć takie założenie na użytek dociekań. Badacz dąży do obiektywności, aczkolwiek wie, iż nie jest to w pełni osiągalne

- Badacz i rzeczywistość badana są nierozerwalnie powiązani, warunkują się wzajemnie - i to DOBRZE, bo tylko dzięki temu badacz jest w stanie zrozumieć badanych (np. wspólny język, kontekst kulturowy). Badacz zgadza się na istnienie elementu subiektywnego i stara się go kontrolować np. poprzez jawną autoanalizę własnych uwarunkowań różnego typu

3. Założenia metodologiczne:

- Zjawiska społeczne być może różnią się od fizycznych, ale wszystkie mogą być badane takimi samymi metodami

- Zjawiska społeczne różnią się od fizycznych, dlatego muszą być badane odmiennymi metodami

4. Cel badań:

- Opis, wyjaśnienie, przewidywanie. Uchwycenie zależności (najchętniej przyczynowo-skutkowych), sformułowanie generalizacji dotyczących CAŁEJ badanej populacji, a najlepiej - odkrycie praw i stworzenie teorii

- Opis, eksploracja, odkrycie. Zrozumienie ludzi działających w swoim naturalnym środowisku, interpretacja ich motywacji, potrzeb, zachowań. „ Bogaty”, wieloaspektowy opis, narracja, historia

5. Główna metoda:

- Hipotetyczno-dedukcyjna. Zaczyna się od sformułowania hipotezy, następnie się ją operacjonalizuje i testuje (potwierdza lub obala). Badacz zakłada, że wie co jest istotne, o co warto pytać ( a priori formułuje zmienne zależne i niezależne)

- Indukcyjna. Zaczyna się od ogólnego, roboczego (nieostatecznego) sformułowania problemu i gromadzenia materiału empirycznego. Nie należy przystępować do badań z gotową hipotezą lub siatką pojęć, dlatego, by: - nie narzucać badanym swoich kategorii, obrazu świata (to ich wizja rzeczywistości jest ważna) - zminimalizować niebezpieczeństwo samopotwierdzania się teorii, to jest sytuacji, w której odpowiedź (wynik dociekań) jest już de facto zawarta w zadawanym pytaniu. Materiał empiryczny decyduje o ostatecznej treści, zakresie i wyniku badań. Formułowanie problemu ma charakter iteracyjny, jest a posteriori . Hipoteza może (ale nie musi) pojawić się w rezultacie badań

6. Kogo badamy, kogo dotyczą wyniki:

- Pewna populacja, zbiór złożony z „jednorodnych” - pod jakimś względem - elementów. Bada się albo całą populację, jeżeli jest skończona i niewielka, albo dobraną losowo próbę reprezentatywną. Wyniki się generalizuje na całą populację

- Niewielkie grupy, jednostki, context-limited studies Bada się konkretne przypadki dobrane celowo (reprezentują tylko siebie). Wyników nie można generalizować, ewentualnie można w innej, niebadanej sytuacji zastosować rozumowanie przez analogię (ostrożnie).

7. Miejsce badania:

- Środowisko naturalne lub sztuczne

- Środowisko naturalne

8. Preferowane metody badań:

- Badania sondażowe, Metody statystyczne

- Badanie w działaniu ( Action research ), Etnografia, Metoda historyczna, Metoda Sense-Making, Studium przypadku, Teoria ugruntowana

9. Preferowane techniki gromadzenia materiału empirycznego:

- Ankieta, Wywiad, Obserwacja. Gromadzimy dane - wartości zmiennych

- Obserwacja uczestnicząca, Materiały audiowizualne, Pamiętniki, Wywiady - grupowy, narracyjny, pogłębiony, zogniskowany (fokusowy). Gromadzimy opowieści, słowa, obrazy, kategorie

10. Uzasadnianie:

- Uzasadnione jest to zgodne z rzeczywistością

- Uzasadnione jest to, co jest dokładnie i przekonująco opowiedziane

11. Rzetelność, wiarygodność badań:

- Intersubiektywna sprawdzalność osiągnięta poprzez powtarzalność metod i wyników

- Intersubiektywna sprawdzalność osiągnięta poprzez pozostawienie ścieżki sprawdzenia ( audit trial ), czyli rygorystyczne i szczegółowe opisanie własnego postępowania badawczego
7. Co to jest "serendipity".

Serendipity - oznacza naturalny talent do przypadkowego znajdowania wartościowych rzeczy; przypadek staję się tutaj pewnego rodzaju metodologią badań.

Można wskazać trzy podstawowe sposoby definiowania tego zjawiska:

1. Pozyskanie informacji w efekcie działań, których bezpośrednim celem nie było zdobywanie żadnych konkretnych informacji (tu informacji o literaturze naukowej, np. przypadkowo zasłyszanej informacji na temat nowej książki interesującego nas autora podczas jazdy pociągiem).

2. Pozyskanie informacji w wyniku działania, którego celem było świadome i celowe poszukiwanie innych informacji (tu informacji o literaturze naukowej, np. „natknięcie" się na interesującą nas książkę w trakcie poszukiwania innej publikacji na półce w księgami).

3. Pozyskanie informacji w wyniku jej świadomego poszukiwania, ale przy nieprecyzyjnym zdefiniowaniu cech poszukiwanej informacji, najczęściej jako aspekt strategii przeglądania (ang. browsing) lub nawigowania w zasobach WWW, choć może także dotyczyć wyszukiwania, czego wyrazem jest np. funkcja „szczęśliwy traf w wyszukiwarce Gogle.)

Typologia znaczenia, jakie przypadkowo pozyskiwane informacje, odgrywają w procesach poznawczych naukowca:

1. Znane wcześniej użytkownikowi, całkowicie bez wartości.

2. Nieznane wcześniej, ale też nienależące do żadnego obszaru zainteresowań użytkownika i danym momencie nie budzące zainteresowania.

3. Nieznane wcześniej, ale o treściach mieszczących się w obszarze zainteresowania użytkownika.

4. Niespodziewane jako wyniki danego wyszukiwania i w pewnym stopniu związane z zainteresowaniami użytkownika.

5. Niespodziewane jako wyniki danego wyszukiwania i niezwiązane z zainteresowaniami użytkownika, ale rozbudzające nowe zainteresowania.

6. Tworzące nowe powiązania między obszarami zainteresowań użytkownika.
8. Omów metodę Action research - główne założenia, elementy. Do czego można ją wykorzystać w informacji naukowej?

Omówienie:

Twórca: Kurt Lewin (Niemiec)

Rozumienie Action Research według Deshlera i Ewerta [1995] wynika bez­pośrednio z jego nazwy: action (aktywne działanie), co oznacza, że badanie wymaga bezpośredniego zaangażowania jego uczestników, oraz research (ba­danie), co oznacza systematycznie podejmowany wysiłek w kierunku poznania danego zjawiska. Dlatego action research to proces, w którym badacze wspól­nie z praktykami (adresatami badań), czyli ludźmi wywodzącymi się ze środo­wiska, w którym wystąpił problem, systematycznie poszukują odpowiedzi na nurtujące ich problemy. Warto przy tym zauważyć, że niekoniecznie oznacza to, że naukowiec AR musi być konsultantem - jego rola może ograniczać się do kanalizacji procesu zmiany, a następnie (zupełnie osobnego) opisania obserwo­wanych zdarzeń w formie publikacji naukowej. Często jednakże naukowcy sto­sujący AR, nawet jeżeli początkowo usiłują zachować „obiektywny" dystans, angażują się w działania wybranej przez siebie społeczności.

Wszystkie definicje dotyczą czterech podstawowych obszarów: zaangażowania uczestników, współpracy pomiędzy badaczami i praktykami, zdo­bywania nowej wiedzy i zmian społecznych.

AR integruje wiele metod badawczych, dążąc do połączenia teorii z praktyką. Odbywa się to przez połączenie działania z praktycznymi wnioskami z niego wypływającymi. Składa się na to wiele „cykli", z których każdy kolejny wzbogacony jest o obserwacje (wnioski) płynące z poprzednich cykli.

Istotę AR trafnie opisują Argyris i Schón [1991, s. 86], stwierdzając, że AR „buduje opisy i teorie wewnątrz samej praktyki i testuje je poprzez eksperymenty interwencyjne, czyli poprzez eksperymenty, na których ciąży podwójne zadanie zarówno zweryfikowania hipotez, jak i wywołania pewnych faktycznie pożąda­nych zmian w obecnej sytuacji".

Teoria ta stosuje wiele różnych metod; ma zmienić myślenie społeczne; badacz bada problem w danym środowisku.

Główne założenia:

Bardzo trafnie przedstawili je Argyris, Putnam i Smith[1985]:

1. Wymagają prowadzenia zmian-eksperymentów na realnych problemach w systemach społecznych (np. w instytucjach, firmach itd.). Koncentrują się na konkretnych problemach i starają się pomagać klientowi/społeczności.

2. Generalnie, podobnie jak doradztwo organizacyjne, wymagają przepro­wadzenia cyklu identyfikacji problemu, planowania, działania i oceny.

3. Zamierzona zmiana w projekcie typu Action Research z reguły zawiera reedukację, powodującą zmianę schematów myślenia i działania u uczestników. Wymaga to zmiany postrzegania dotychczasowych norm i wartości. Efektywna reedukacja zależy od zaangażowanego uczestnictwa klientów w diagnozie, pla­nowaniu i wdrażaniu.

4. Rzucają wyzwanie istniejącemu status quo w danym systemie, czy orga­nizacji.

5. Powinny przyczyniać się jednocześnie do wzbogacania wiedzy, zarówno w naukach społecznych, jak i w praktyce, ustanawiać wysokie standardy dla rozwoju teorii oraz empirycznie testowanych propozycji dla praktyki.

6. Zdaniem Reasona i Bradbury AR to: „uczestniczący, demokra­tyczny proces związany z rozwijaniem praktycznej wiedzy (...). Ma na celu powią­zanie działania i refleksji, teorii i praktyki poprzez współuczestnictwo z innymi, w poszukiwaniu praktycznych rozwiązań dla problemów, które są palące dla ludzi".

Elementy:

1. Ontologia: Egzystencjalizm/ subiektywizm - rzeczywistość tworzona przez aktorów

2. Epistemologia: Subiektywizm/ pragmatyzm; Wnioski konstruowane w działaniu

3. Metodologia: Metodologie uczestniczące/ zaangażowanie w tworzenie rzeczywistości

4. Cel badania: Zmiana rzeczywistości

5. Rodzaj wiedzy: Wiedza praktyczna, intersubiektywizm

6. Koncentracja wiedzy: Zarządzanie wiedzą, wiedza jako zasób organizacji

7. Wartościowe lub jakościowe kryteria: Wartości oparte na zaufaniu i autentyczności, zachęta do działania

8. Wartości: Włączanie-kształtowanie

9. Etyka: Wewnętrzna; proces w kierunku odkrycia; specjalne problemy

10. Głos (wypowiedź): Nauczyciel, doradca organizacyjny, zaangażowany aktor

11. Szkolenie: Szkolenie jest kluczowym elementem (i celem) badania

12. Przystosowanie: Nie wymierne

13. Hegemonia: Zmiana praktyczna - likwidacja hegemonii poprzez wiedzę

Wykorzystanie w informacji naukowej:

W praktyce badawczej; zarządzaniu; consultingu (doradztwo).

9. Metoda Sense making - główne założenia filozoficzne, najważniejsze postulaty metodologiczne, możliwości wykorzystania w informacji naukowej.

Główne założenia filozoficzne:

Koncepcja Sense-Making, zwana również podejściem, ujęciem a nawet paradygmatem, rozwijana i modyfikowana od 1972 r. do dzisiaj przez Brendę Dervin i kontynuatorów jej myśli, funkcjonuje na trzech poziomach abstrakcji, jest:

1. metateorią - systemem założeń ontologicznych i epistemologicznych dotyczących rzeczywistości

w ogóle oraz natury ludzkiej;

2. metodologią - obejmującą wynikające z metateorii postulaty co i jak należy badać, w jaki sposób

obserwować rzeczywistość, gromadzić, analizować i interpretować dane, budować teorię;

3. oraz opartą na metateorii i metodologii metodą - opisem konkretnych technik i narzędzi badawczych

Na poziomie meta-teoretycznym Sense-Making opisuje świat jako częściowo uporządkowany, częściowo

zaś chaotyczny. W niektórych swych obszarach rzeczywistość nie zmienia się, w innych ustawicznie ewoluuje.

Jest także nieciągła, pełna luk/szczelin (gap). Podstawowymi, nieredukowalnymi cechami zarówno rzeczywistości w ogóle, jak i ludzkiej kondycji są ruch i stawanie się (movement).

Człowiek, zdaniem Brendy Dervin, stanowi kompleks „ciało-umysł-serce-duch w czasie-przestrzeni, przesuwający się od przeszłości, poprzez teraźniejszość, ku przyszłości, zakotwiczony w materialnych warunkach”

(a body-mind-heart-spirit in a time-space, moving from a past, in a present, to a future, anchored in material

conditions). Z jednej strony jest określony i ograniczony przez okoliczności i działające na niego siły (force and power), z drugiej - zdolny do transcendencji, przekraczania zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań. Innymi słowy, ludzie funkcjonują zawsze w kontekście - czasu, historii, kultury, miejsca, układu sił, własnego ciała i umysłu etc., potrafią jednak także „wychodzić” poza ten kontekst.

Ludzkie życie polega w dużej mierze na ustawicznym gap-bridging, tj. konstruowaniu racjonalnych i/lub

emocjonalnych „mostów” nad szczelinami, na uświadomionym lub intuicyjnym „przekraczaniu luk” w niecią-

głej i dynamicznej rzeczywistości. Odbywa się to poprzez jednostkowe i społeczne sense-making oraz senseunmaking, czyli czynienie świata zrozumiałym, nadawanie i „odbieranie” mu sensu. Interpretacja rzeczywistości czasami jest wspólna w ramach różnych zbiorowości, kiedy indziej ma charakter indywidualny. W obliczu wszechobecnej i nieustannej zmiany, ludzie są zmuszeni do ciągłego rewidowania posiadanego obrazu świata i tworzenia wciąż na nowo, na swój użytek, porządku w chaosie.

Założenia ontologiczne i antropologiczne konkretyzują się między innymi w pojęciu informacji. Otóż informacja nie jest absolutnym, niezmiennym czy obiektywnie istniejącym bytem, „rzeczą”, którą można przekazywać (information transfer). Nie jest też bezwzględnie prawdziwa lub fałszywa, stanowi bowiem odzwierciedlenie rzeczywistości, lecz tylko w opinii ekspertów z danej dziedziny i w danym czasie, czyli jest jedną z wielu

możliwych „opowieści” o świecie. Z punktu widzenia odbiorcy, a ten jest najważniejszy, stanowi subiektywną

konstrukcję, tzn. cokolwiek „poinformuje” użytkownika jest informacją.

Najważniejsze postulaty metodologiczne:

1. Podejście Sense-Making nie determinuje ani realizmu ani interpretatywizmu metodologicznego, niemniej

jednak jest wyraźnie bliższe temu drugiemu. Szczególnie widać to w tezie, iż w badaniach powinno się unikać

mocnych założeń a priori, zwłaszcza dotyczących faktów, regularności, trwałych struktur, związków przyczynowo-skutkowych etc. W swej negacji narzucania badanym własnych interpretacji i pojęć (namings of the world)

podejście Sense-Making zbliża się do teorii ugruntowanej

2. Metodologia Sense-Making krytykuje zabiegi badawcze „reifikujące” rzeczywistość, w tym tradycyjną kategoryzację użytkowników, tj. ich podział na grupy wedle określonych kryteriów (np. doświadczenie, osobowość, płeć, rola społeczna, wiek, wykształcenie, zawód) oraz wynikające z niej próby przewidywania potrzeb

i zachowań informacyjnych na podstawie przynależności do pewnej kategorii.

3. Tworzenie sensu odbywa się na wiele sposobów, nie tylko poprzez intelektualne poznanie fragmentu świata.

Człowiek jest wielowymiarową, zmienną w czasie i przestrzeni istotą, zatem głównymi „czynnikami sprawczymi” interpretacji rzeczywistości równie dobrze mogą być odczucia, ciało, zewnętrzne uwarunkowania a nawet

przypadek i kaprys. Ponieważ zachowania informacyjne są jedną ze strategii sense-making, odnosi się to także

do nich.

W rezultacie rozszerza się znacznie repertuar możliwych zachowań informacyjnych i obejmuje nie tylko ogólnie rozumiane poszukiwanie, przekazywanie i wykorzystanie informacji (information seeking, transfer and use), lecz również w szczególności:

- w kontekście napotykania/pozyskiwania informacji (information encountering) - (a) aktywne, celowe

pozyskiwanie informacji; (b) intuicyjne/odruchowe lub rutynowe gromadzenie informacji; (c) przypadkowe zbieranie informacji w czasie innych działań;

- kontekście reagowania na informację (responding to information) - (d) poszukiwanie kolejnych informacji; (e) dzielenie się informacją, rozpowszechnianie, tworzenie dokumentów, przekazywanie informacji innym; (f) unikanie lub ignorowanie informacji; (g) niezgodę albo niewiarę w informację; (h) ukrywanie lub niszczenie informacji

4. W badaniach zachowań informacyjnych nie powinno się zatem ograniczać wyłącznie do jednego ich typu,

czyli najczęściej dzisiaj - osadzonego w sytuacji problemowej, inspirowanego przez potrzeby celowego poszukiwania informacji, bo w efekcie otrzymamy jednostronny lub wręcz zafałszowany ich obraz. Co najmniej dyskusyjne jest również wartościowanie zachowań informacyjnych, skoro wszystkie spełniają lub mogą spełniać

swoje zadanie, tj. powodować, iż świat staje się na powrót zrozumiały dla człowieka/użytkownika.

5. Metodologia Sense-Making dopuszcza zarówno ilościowe jak i jakościowe opracowanie zgromadzonego materiału empirycznego.

Możliwości wykorzystania w informacji naukowej:

Badania zachowań informacyjnych użytkowników bibliotek i ich praktyk informacyjnych.

Z pewnością warto zastanowić się nad zastosowaniem ujęcia Sense-Making, szczególnie gdy chcemy w badaniach:

1. zidentyfikować problemy, z którymi borykają się użytkownicy biblioteki, zrozumieć jak je postrzegają,

próbują rozwiązywać albo omijać, co im w tym przeszkadza, co pomaga itp.;

2. odkryć, do czego „przydaje się” (bądź nie) informacja wyszukana w bibliotece, czy i w jaki sposób jest

wykorzystywana, czy służy re-interpretacji rzeczywistości;

3. skupić się na tym, co nierutynowe, nietypowe, nowe.
10. Metoda teorii ugruntowanej - ogólna charakterystyka, etapy, zastosowanie w informacji naukowej.

Ogólna charakterystyka:

Metodę teorii ugruntowanej stworzyli socjolodzy B. Glaser i A. L. Strauss w latach 60-tych (Discovery of Grounded Theory: Strategies of Qualitative Research, Chicago 1967). Jest to metodologia kładącą olbrzymi nacisk na indukcję jako sposób teoretyzowania. Twórcy metodologii teorii ugruntowanej traktują budowanie teorii jako proces, nie jest to więc weryfikacja wcześniej zbudowanych hipotez na podstawie później zebranych danych.

Metoda ugruntowana jest:

1. Ogólną metodą analizy porównawczej

2. Metodą używającą każdy rodzaj danych {everything is data) z naciskiem położonym na kolekcjonowanie danych jakościowych (wywiad swobodny, wywiad narracyjny, wywiad grupowy, obserwacja uczestnicząca etc.)

3. Metodą analizy łączącą się z takim zbieraniem danych, w którym używa się wybranych metod w sposób systematyczny w celu wygenerowania teorii indukcyjnej odnoszącej się do badanego zjawiska

4. Metodą w której operuje się zintegrowanym układem hipotez bazujących na indukcji, które wyłaniają się w trakcie pracy w terenie

5. Metodą opierającą się na trzech poziomach analizy: pierwszy poziom to praca w terenie i zbieranie danych, drugi poziom to konceptualizacja i tworzenie kategorii, hipotez, określanie ich właściwości na podstawie zebranych materiałów; trzeci poziom to stworzenie teorii czyli pakietu zintegrowanych hipotez

6. Metodą empiryczną (wymaga szczególnej rygorystki w trakcie prowadzenia badań)

7. Metodą próbującą zrozumieć działania ludzi z ich punktu widzenia

Etapy:

1. Zbieranie danych

Należy mieć oczy szeroko otwarte. Można się wiele dowiedzieć poprzez, samą obserwację, ale to wywiady stanowią główne źródło dla teorii ugruntowanej. Sposób zbierania danych poprzez wywiady w zasadzie zależy od badacza. Można posłużyć się próbką lub nie, ankietą, kwestionariuszem, wywiadem ustrukturyzowanym, storytellingiem etc. Najważniejsze to rozmawiać, pytać, dyskutować, konwersować.

Storytelling jest metodą badawczą z zakresu badań jakościowych opierającą się na analizie narracji tworzonych przez członków danej społeczności. Może polegać na przeprowadzaniu wywiadów, ze szczególnym naciskiem na historie z życia badanego, może także opierać się na analizie powtarzanych mitów.

2. Notatki

Autorzy metody ugruntowanej, zwłaszcza B. Glaser jest przeciwny nagrywaniu wywiadów czy robieniu notatek w trakcie. Zmienia to sytuację badawczą i w pewnym sensie jest to strata czasu zwłaszcza w przypadku transkrypcji nagranych rozmów. Zamiast transkrybować, można prowadzić badania.

3. Kodowanie

Wyobraźmy sobie, że siedzimy przed notatkami. Będą to notatki z naszych obserwacji, z przeprowadzonych wywiadów, podsłuchanych rozmów, cytaty naszych informatorów etc. Ważne jest, żeby odnotowywać kontekst wywiadów, obserwacji i wszystkiego co zasłyszane (gdzie, kto - notki biograficzne, jak, emocje - wszystko, co może się potem przydać i okazać bardzo istotne). Kodowanie polega na porządkowaniu notatek. Jest to nudna i żmudna praca, ale niezbędna.

4. Memoing

Memoing jest paralelny do zbierania danych, notowania i kodowania. W rezultacie memo jest rodzajem notatki. Jest to zapis pewnych hipotez odnoszących się do kategorii, zwłaszcza do relacji pomiędzy nimi. Memoing jest bardzo ważne w trakcie badań. Pojedyncze pomysły mogą się potem okazać kluczowe. Jeśli ich nie będziemy zapisywać możemy o nich zapomnieć, zniekształcić je lub nie móc wrócić do kontekstu, w jakim się pojawiło.

5. Sortowanie

Sortowanie zebranych danych, memo, notatek jest nudne i jeśli nie będziemy systematycznie kodować, kategoryzować w trakcie badań sortowanie zajmie bardzo dużo czasu. Dobrze jest więc mieć wszystko rozpisane na osobnych kartkach, fiszkach. Sortowanie ma na celu stworzenie szkieletu dla przyszłego tekstu.

6. Pisanie

Po kodowaniu, memoingu, sortowaniu zaczynamy pisać. Dzięki temu ostatniemu pisanie będzie przebiegało o wiele sprawniej, ponieważ dysponujemy strukturą.

Zastosowanie w informacji naukowej:

W czytelnictwie; w obserwacji procesu wyszukiwania informacji.

11. Teoria chaosu w informacji naukowej.

„Informacja naukowa a teoria chaosu” - artykuł M. Janiak w czasopiśmie PTINT.

Entropia - stopień nieuporządkowania.

Chaos - układ, w którym niewielka zmiana na początku powoduje ogromne zmiany na końcu.

Efekt motyla - mała zmiana powoduje rosnące, ogromne zmiany dalej; są to zmiany losowe.

Pomiędzy informacją naukową a chaosem występuje sprzężenie zwrotne.

Informacja jest tym cenniejsza im mniej, prawdopodobne jest znalezienie jej źródeł.

Chaolodzy - zajmują się teorią chaosu.

Układ chaotyczny może się jakoś zorganizować.

Między informacją a chaosem można zauważyć sprzężenie zwrotne: informacja zmienia nieokreśloność zdarzenia, daje wiedzę, co zmniejsza entropię (nieuporządkowanie) układu, pozwala lepiej go poznać. Informacja naukowa akceptując teorię chaosu, chce pokazać, że badanie tyko wyizolowanego fragmentu rzeczywistości daje tylko wycinkową informację, nie daje całościowego obrazu, a przecież suma poszczególnych, pojedynczych elementów może nie równać się całości.

W nauce, a właściwie w przekazywaniu informacji naukowej przez jej przedstawicieli, zachodzą różne zdarzenia. Pewne teorie szybko zdobywają swoich zwolenników, zaś niektóre pozostają niezauważone. Chaologom i informatologom przeszkadza fragmentaryczny sposób rozchodzenia się informacji w nauce.

Wartość teorii chaosu w informacji naukowej polega na tym, że możemy stawiać pytania:

1. jak coś działa?

2. jak dana informacja wypływa na coś

3. jakie czynniki wpływają na to, że dana informacja jest odbierana pozytywnie lub negatywnie

4. jak sterować informacją, aby osiągnąć z góry założony cel.

Nie stawiamy pytań czym coś jest, czyli nie pytam o naturę rzeczy, ale o stosunki między rzeczami.
12. Zastosowanie badań funkcji - pojęcie funkcji, perspektywy wykorzystania w informacji naukowej.

Pojęcie funkcji:

Z punktu widzenia celów badawczych najlepszy wydaje się taki spo­sób rozumienia funkcji, który może być utożsamiany z rolą czy zadaniem. Funkcje są pewnego typu relacjami. Są to pewne rodzaje oddziaływań, powodujące określone skutki.

Funkcjonalizm oznacza traktowanie funkcji jako centralnego podejścia w procesie badawczym.

Podejście funkcjonalne zmusza badacza do analizowania całego splo­tu czynników mających wpływ na kształt funkcji spełnianych przez system, a także _do powiązania tych czynników z cechami systemu i obsługiwanej populacji.

Ważne jest inteligentne poszukiwanie różnych czynników, które mogą powodować dany skutek; badanie wpływu obiektu badań na inne przedmioty.

Perspektywy wykorzystania w informacji naukowej:

Podejście funkcjonalne głównie było reprezentowane przez księgoznawców: Karola Głombiowskie-go i Krzysztofa Migonia.

Perspektywy:

1. Wyniki badań związanych z funkcjami są zwy­kle użyteczne dla praktyki.

2. Podejście funkcjonalne wymusza całościowe spojrzenie na badane zagadnienie, bardzo często wymaga całkowitej rewizji poglądów, założeń i przekonań, a takie narzuca ścisłą dyscyplinę metodologiczną.

3. Dzięki podejściu funkcjonalnemu ulega znacznemu wzbogaceniu, jeśli idzie o liczbę problemów badawczych, rdzenny obszar badań bibliologicznych:

- widać wyraźnie, że część problemów nauki o informacji przejęła bezpowrotnie informatyka, dotyczy to m.in. zagadnień wyszukiwania in­formacji. Podejście funkcjonalne stwarza szansę powrotu na ten obszar. Być może pozwoli ono lepiej zrozumieć zacho­wania użytkownika informacji. Tym samym można będzie użytkownikowi zaofe­rować zróżnicowany pod względem funkcjonalnym kompleks narzędzi do wyszu­kiwania informacji.

- perspektywicznym kierunkiem badań wydaje się obszar zmian technologicznych. W jaki sposób zmiany te wpływają na funkcje systemów komunikacji społecznej? Równocześnie badania te stawiają wysokie wymagania, jeśli idzie o orientację w sposobach wykorzystania technologii informacyjnych.

- nie jest wykluczone, że postępu będzie można spodziewać się po badaniach neurologów.

13. Kognitywistyka w informacji naukowej.

Kognitywistyka - dyscyplina naukowa (multidyscyplinarna) o umyśle i o jego procesach poznawczych, umysłowych. Czerpie z neurobiologii, psychologii, socjologii, językoznawstwa.

W informacji naukowej dotyczy:

- interakcji między użytkownikiem a systemem

- formowania zapytań (system odpowiada na zapytania użytkownika)

- uporządkowania danych

Kategorie wiedzy:

1. wiedza o świecie

2. wiedz o języku informacyjno - wyszukiwawczym

3. wiedza o zadaniach, problemie

4. wiedza o domenie, specjalistyczna

Nurt kognitywny (the cognitive approach, viewpoint, perspective) w informatologii:

•Umowny początek - rok 1977, International Workshop on the Cognitive Viewpoint w Gandawie (Belgia) (Belkin 1990)

•Kierunek szczególnie wpływowy w latach 80. i 90. XX wieku

•Krytykowany w latach 90. XX w. za zbyt daleko idący indywidualizm

•„Indywidualistyczne nastawienie nurtu kognitywnego doczekało się krytyki w literaturze przedmiotu, również jego przedstawiciele przyznawali, że część problematyki badawczej nauki o informacji wymyka się instrumentom kognitywnym (np. zachowania informacyjne grup społecznych), a domaga się zastosowania spojrzenia o proweniencji socjologicznej”

•„Perspektywę kognitywną w informacji naukowej można ująć następująco: należy zbadać jak ludzie myślą, jakie są ich struktury wiedzy, tj. wiedza o świecie, temacie (domenie), zadaniu, źródłach informacji oraz procesy poznawcze, tj. uczenie się, pamiętanie, rozumienie, rozwiązywanie problemów, podejmowanie decyzji, wyobrażanie sobie etc. - w kontekście zachowań informacyjnych, następnie zaś - odzwierciedlić te regularności w budowie systemów informacyjno-wyszukiwawczych. Zatem - w paradygmacie kognitywnym to nie użytkownik ma się dostosować do sposobu organizacji i „myślenia” systemu, lecz odwrotnie - system informacyjno-wyszukiwawczy buduje się tak, by „pasował” do struktur, procesów kognitywnych oraz potrzeb i zachowań informacyjnych człowieka.”

•„Ujęcie kognitywne opiera się w zasadzie na psychologii kognitywnej oraz metodach badawczych nauk społecznych. Kładzie nacisk na użytkownika indywidualnego, jego struktury wiedzy i sposoby przetwarzania informacji, elementy subiektywne, aspekty psychologiczne oraz interakcje w procesach wyszukiwania informacji (człowiek - maszyna, użytkownik - system, użytkownik - pośrednik etc.).” (Cisek 2002)

•W XXI wieku także istnieje, obecnie często w postaci socio-cognitive perspective

•Najważniejsi badacze :

•na świecie - Nicholas Belkin, Peter Ingwersen

•w Polsce - Maria Próchnicka (1991), Barbara Sosińska-Kalata (1999), Jadwiga Woźniak (1997)

14. Teoria "małych światów" oraz "podejście ekologiczne" w badaniach zachowań informacyjnych w życiu codziennym.

Badania zachowań informacyjnych w życiu codziennym:

Zrozumienie zachowań informacyjnych ma podstawowe znaczenie dla kształtowania polityki informacyjnej bibliotek i ośrodków informacji, umożliwia bowiem dostosowanie źródeł informacji do potrzeb użytkowników, projektowanie serwisów informacyjnych i systemów wyszukiwania informacji oraz kształtowanie informacyjnej kultury w systemie edukacji i wychowania.

Zachowania informacyjne w życiu codziennym, do których należą nawyki przeglądania prasy i internetowych serwisów informacyjnych, słuchanie lub oglądanie bieżących wiadomości, korzystanie z ogłoszeń i reklam, ułatwiających rynkowe wybory towarów i usług, a nawet pogawędki pozwalające na gromadzenie w pamięci użytecznych rad bądź kupowanie lub przeglądanie poradników i informatorów, układają się we wzory zachowań aprobowane w lokalnych społecznościach. Badania, które pogłębiają rozumienie tych zachowań,
rozwijane są w wielu ośrodkach akademickich, głównie w Finlandii, Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Japonii, Australii i Stanach Zjednoczonych.

Potrzeba sięgnięcia po informacje pojawia się: z ciekawości, musu, potrzeby wynikającej ze środowiska, w którym żyjemy, z czynnika losowego.

Człowiek gromadzi informacje na zapas. Wszystkie działania człowieka mają miejsce pod wpływem jakiegoś nacisku (nacisk selekcyjny).

Teoria „małych światów”:

Zdaniem badaczki Chatman, od systemu wartości zależy, które informacje są wybierane z informacyjnego środo­wiska i to, co się i nimi robi_. Z kolei wyborom i zachowaniom nadawany jest sens, który można odkryć, badając kulturalne, historyczne, ekonomiczne oraz indywidualne uwarun­kowania, wpływające na system wartości i zachowania ludzi żyjących w tak wyodrębnio­nych „małych światach". Przyjęte w tej teorii założenia tworzą etnograficzną perspektywę badawczą, odmienną od najczęściej stosowanych metod socjologicznych, uwzględniających przede wszystkim wykształcenie, wiek, status ekonomiczny jako zmienne niezależne. Spojrzenie na badaną społeczność jako „mały świat" pozwala opisać całościowo, we wzajemnych relacjach, wspólny kontekst zachowań informacyjnych.

Takie podejście ma liczne metodologiczne konsekwencje - skłania badaczy do stoso­wania obserwacji uczestniczącej lub wywiadu narracyjnego, w którym na podstawie lin­gwistycznej analizy można odczytać zapisane w języku respondentów kompetencje, prefe­rencje, uprzedzenia, ich potoczne sądy zamknięte w stereotypach, wyobrażenia o sobie i świecie. Są to czynniki decydujące o podejmowaniu lub zaniechaniu działań informacyj­nych o określonym kierunku (ku czemu i po co zmierzam?), intensywności (jak bardzo mi na tym zależy?) i powtarzalności (jak często podejmuję określone działania?). Z punktu wi­dzenia społeczności „małego świata" te działania mają sens lub nie mają sensu, są lub nie są właściwe po uwzględnieniu racjonalnych, ekonomicznych, ludycznych, towarzyskich, zdrowotnych lub rodzinnych okoliczności.

„Podejście ekologiczne”:

Ekologiczna teoria zachowań informacyjnych (ecological theory of human information behavioitr), przedstawiona jest w pracach badaczki Williamson, która podobnie jak badaczka Bates uznaje, że około 80% zasobów wiedzy każde­go człowieka pochodzi z samej jego obecności w środowisku społecznym, informacyjnym i naturalnym. Informacje pochodzące z tych bogatych bądź ubogich in­formacyjnie środowisk przetwarzane są w wiedzę, zgodnie z indywidualnymi możliwo­ściami, które również podlegają społecznym, kulturalnym, psychologicznym i biologicz­nym uwarunkowaniom. Wśród badaczy, którzy akceptują ekologiczny punkt widzenia, znalazł się Savolainen, dla którego ważnym składnikiem życia codziennego jest poszukiwanie informacji o charakterze orientacyjnym (przeglądanie gazet i internetowych portali, wiadomości telewizyjnych, słuchanie komunikatów radiowych i prognoz pogody), polegające na swoistym „monitorowaniu" czy skanowaniu" informacyjnego środowiska. Savolainen opracował model poszukiwania informacji w kontekście stylu życia (way of life), na który składają się przyzwyczajenia i preferencje, oraz indywidualnego „nastawienia" do życia (mastery of life), które może być optymistyczne lub pesymistyczne, aktywne lub pasywne. Model ten był wynikiem poszukiwania sposobu połączenia czynników społecznych i kulturowych z psychologicznymi w interpretacji preferencji doboru i wykorzystania źródeł informacji. Williamson zwraca uwagę, że poszukiwanie informacji nie zawsze jest ściśle ukierunkowane, celowe, a w życiu codziennym częściej pojawiają się sytuacje, gdy informacje gromadzone są okazjonalnie i przypadkowo (nie są wynikiem systematycznych, celowych i planowanych działań).Na tę specyfikę wskazywali również Erdelez i Wilson, twierdząc, że ludzie najczęściej znajdują nową informacje , nieoczekiwanie - a więc gdy są zaangażowani w inne informacyjne działania - jako przypadkowy dodatek do innych informacji. Ów „dodatek" pojawia się w zasięgu odbiorcy z racji bliskości położenia. W pozyskiwaniu tej cennej, choć nieoczekiwanej i przypadkowej informacji istotną rolę odgrywają media i osobowe źródła informacji (rodzina, znajomi) - z badań Julian i Michelsa wynika, że to najistotniejsza część informacyjnego środowiska w życiu codziennym. Podobny, często przypadkowy, nielinearny styl zachowań użytkowników surfujących w sieci obserwowali Foster oraz Bates, która nazwała taki wzór poszukiwania informacji zbieraniem jagód (berrypicking) „Ekologiczne” podejście do środowiska informacyjnego człowieka ujawnia zachodzące w nim procesy jako podobne do tych, które zachodzą, w środowisku naturalnym.

---