1.Kierunki badań bibliotekoznawczych na ziemiach polskich w XIX wieku (koncepcje, problemy badawcze; akademickie ośrodki kształcenia; główne kierunki badawcze; osoby; towarzystwa naukowe; najważniejsze publikacje książkowe)

Rozwijające się w XIX wieku bibliotekarstwo potrzebowało określenia swych podstaw teoretycznych i organizacyjnych, wymagało więc stworzenia nauki, która by regulowała praktykę. Zaczęła się więc kształtować nauka o bibliotece i bibliotekarstwie - bibliotekoznawstwo, które miało nie tylko zastąpić bibliografię , ale i objąć całe pole badań nad książką. Bibliotekoznawstwo - twórcą terminu był M. Schrettinger (początek XIX w.) i wg niego miało być ono składnikiem organizacyjnej problematyki warsztatów naukowych. Celem ostatecznym tej nauki miało być szybkie zaspokajanie wszelkich potrzeb użytkowników biblioteki. W 1886 r. w Getyndze powstała pierwsza katedra bibliotekoznawstwa i w zakres tej nauki zaczęto włączać wszystkie umiejętności, które mogą być potrzebne bibliotekarzowi: Karol Dziatzko. Początkowo bibliotekoznawstwo ograniczało się do problematyki bibliotek naukowych dlatego obejmowało głównie takie zagadnienia, jak: historia książki i pisma, rękopisoznawstwo, inkunabulistykę i in. Z czasem objęło on również bibliotekarstwo oświatowe i zakres tej nauki rozszerzył się o elementy wiedzy o człowieku i społeczeństwie .Na przełomie lat 60. i 70. pole badawcze bibliotekoznawstwa wzbogaciło się z powodu narastającej ilości zagadnień informacji naukowej. Za obiekt badań bibliotekoznawczych uchodzi kompleks: książka, biblioteka, czytelnik. Najczęściej bibliotekoznawstwo uznawane jest za naukę teoretyczną o podstawach bibliotekarstwa i dziejach bibliotek. Zakres badań bibliotekoznawczych precyzował się stopniowo w ciągu XIX i XX wieku ujawniając następującą prawidłowość: najpierw dominowała tendencja do poszerzania pola badawczego i obejmowania różnych zagadnień pozabibliotecznych, później następowało ograniczenie przedmiotu bibliotekoznawstwa do nauki o bibliotece i bibliotekarstwie. W Polsce problemy bibliotekoznawcze traktowane były najpierw jako składnik bibliografii (Joachim Lelewel, Karol Estreicher), później jako element księgoznawstwa (Mieczysław Rulikowski, Kazimierz Dobrowolski, Stefan Vrtel-Wierczyński, Jan Muszkowski). W polskim piśmiennictwie terminu bibliotekoznawstwo użył po raz pierwszy Włodzimierz Górski w podręczniku „Krótki rys zasad bibliotekoznawstwa” (1862), gdzie nie było mowy o obejmowaniu przez bibliotekoznawstwo pola badań bibliologicznych. Bibliotekoznawstwo w Polsce kształtowało się jako nauka odpowiadająca potrzebom praktyki bibliotekarskiej i pracy z książką wśród czytelników. Toteż w nawiązaniu do tendencji światowych zaznaczyły się różne kierunki w rozwoju tej dyscypliny. U Heleny Radlińskiej i Józefa Grycza znajdujemy głównie problemy bibliotekarstwa oświatowego i odpowiedni do tego krąg kwestii teoretycznych. Poprzez zagadnienia czytelnicze nurt ten powiązał się z pedagogiką, psychologią i innymi naukami. Z kolei Aleksander Birkenmajer, Adam Łysakowski, Stefan Vrtel-Wierczyński zajmując się bibliotekarstwem naukowym szukali dlań podstaw teoretycznych i odpowiedniego miejsca w świecie nauki. Oba te kierunki w polskim bibliotekoznawstwie lat międzywojennych i pierwszych kilku powojennych zawierały wielki ładunek teoretycznych, historycznych i praktycznych problemów księgoznawczych. Należą zatem także do historii nauki o książce.

Osoby:

Bandkie -niemiecki bibliotekarz; dyrektor biblioteki Jagiellońskiej; wykłady z dziejów drukarstwa; „Historia drukarń krakowskich” , „Historia Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego”, „Historia drukarń w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim” ; Bandkie koncentrował się na samej książce a swoje badania opierał na autopsji

Bohatkiewicz- wykłady z bibliografii; wzorowała się na Lelewelu; podział bibliografii na 3 części: rękopisoznawstwo, drukarstwo, bibliotekoznawstwo; „Rzecz o bibliografii powszechnej” Korzystał z osiągnięc Lelewela. W latach 1828-30 wykładał na Uniwersytecie Wileńskim.

Górski- „Krótki rys zasad bibliotekoznawstwa” , po raz pierwszy używa terminu bibliotekoznawstwo.

Piekarski- przedmiotem dyscypliny produkcja ksiązki, pośrednictwo między twórcą i odbiorcą i konsumpcja książki. Celem książki jest rozpowszechnienie określonych treści w społeczeństwie.

Rulikowski- dążyć należy do poznania przyczyn zjawisk bibliologicznych ich skutków dla kultury, dociekania opierać na statystyce. Stworzyć własną metodę badań opartą na metodach hist. I socjologicznych oraz uporządkować terminologię

Vrtel- Wierczyński- autor dzieła encyklopedycznego Teoria bibliografii w zarysie. Sprecyzował wiele pojęc bibliologicznych. Bibliologia musi widzieć i uznawać treść ksiązki jako element istotny, traktować ją opisowo i encyklopedycznie.Książką zajmuję się tez inne dyscypliny: historia literatury, historia sztuki, historia nauki itd.

Sierotwiński- centralny problem Nok to funkcja książki

Łysakowski- rozprawa Badanie czytelnictwa w obrębie nauki o książce. Bibliologia interesuje się działaniem książki na społeczeństwo. Książka jako wytwór psychofizyczny oraz procesy związane z książką: okoliczności tworzenia, produkcji, rozpowszechniania i recepcja książki. Bibliologia indywidualna- bada poszczególne książki. Jest nauką opisową, idiograficzną. Bibliologia systematyczna bada składniki i cechy rodzajowe książki. Procesy bibliologiczne badane są przez inne dziedziny bibliologii- bibliotekarstwo, teorię czytelnictwa, metodykę pracy umysłowej. Przedmiot bibliologii to wyłącznie procesy humanistyczne, a nie techniczne. Najważniejsza jest treść książki., stanowi głownie o jej rozpowszechnianiu i użytkowaniu.

Dobrowolski- waga problemów socjol. W obrębie NoK.

Muszkowski- opowiadał się za zintegrowaną nauką o książce. Dialektyka życia książki może być odrębnym przedmiot uniwersyteckiej nauki. Akcentował socjologiczny aspekt Nok. Opracowanie życie książki. Wkład do księgoznawstwa: definicja książki,precyzyjne rozgraniczenie zakresów,socjologii książki i literatury,zastosowanie statystyki w badaniach bibliologicznych,określenie sposobu traktowania treści dzieła,podjęcie kwestii typologii książek,wyjaśnienie miejsca księgarstwa w Nok,Prowadzona przez Muszkowskiego katedra Bibliotekoznawstwa na Un. Łódzkim miała charakter księgoznawczy. Inicjator wydania EWOK-u 1971 r.

2.Kierunki badań bibliotekoznawczych za granicą w XIX wieku (Niemcy; Francja; pozostałe kraje europejskie(koncepcje, problemy badawcze; akademickie ośrodki kształcenia; główne kierunki badawcze; osoby; towarzystwa naukowe; najważniejsze publikacje książkowe)

Wczesne bibliotekoznawstwo miało orientację pedagogiczną, charakter historyczny, powiązane z kształtującym się naukoznawstwem i nauką o literaturze. Pierwsze dzieła księgoznawcze i bibliotekoznawcze pisali Gabriel Naude. Jan Amos Komensky, John Dury, Gottfried Wilhelm Leibniz, i.in. Bibliotekoznawstwo rozwinęło sie jako nauka głównie dzięki pracom uczonych i bibliotekarzy niemieckich, którzy ugruntowali je pod względem historycznym, teoretycznym i organizacyjnym. Dopiero od poł. XIXw. nastąpił wpływ badaczy angielskich, amerykańskich, skandynawskich i.in. XIX-wieczne bibliotekarstwo początkowo zajmowało się organizacją i działaniem bibliotek z czasem pojawiły się zagadnienia związane bezpośrednio z funkcjonowaniem biblioteki: hist. ks., problemy wydawnicze i księgarskie, czytelnictwa także objęło pole badawcze bibliografii, liczne dziedziny historyczne związane z książką oraz części nauk humanistycznych i społecznych. O takim pojmowaniu bibliotekoznawstwa decydowały względy praktyczne-miało zawierać to co przyda sie bibliotekarzowi w pracy. Powstało bibliotekoznawstwo jako nauka niejednolita, trudna do usystematyzowania. XIX-wiecznie bibliotekarstwo wymagało stworzenia nauki, która regulowałaby praktykę. Zaczęła się kształtować nauka o bibliotece i bibliotekarstwie - początkowo ograniczona do zadań bibliotecznych, następnie jednak obejmująca niektóre inne problemy książki - tak historyczne jak i współczesne. Doszło do tego, że wokół biblioteki skoncentrowano (na razie wciąż na drugim planie) zagadnienia produkcji książki, jej rozpowszechniania a nawet czytelnictwa. Bibliotekoznawstwo miało nie tylko zastąpić bibliografię ale i tez całe pole badań nad książką.Badacze:

Martin Schrettinger (twórca terminu bibliotekoznawstwo - bibliothekswissenschaft) - stwierdził, że celem ostatecznym tej nauki ma być szybkie zaspokajanie wszelkich potrzeb literackich.

Karl Dziatzko : od momentu założenia przez niego w Getyndze pierwszej katedry bibliotekoznawstwa (1886) - w zakres tej nauki zaczęto włączać wszystkie umiejętności, które mogą być potrzebne bibliotekarzowi.

Lelewel: „Bibliograficznych ksiąg dwoje”. Rozdzielenie piśmiennictwa i bibliografii. Najważniejsze udostępnianie. Bibliografia tożsama z bibliologią.

Estreicher: Bibliologia jest teorią bibliografii. Wyznacza jej cele badawcze i praktyczne. Zadaniem bibliologii jest określenie wartości naukowej działa. „Bibliografia Polska”

Peignot: „Dictionar raison de bibliologi” 1802-1804. Twórca terminu bibliologia. Wg. Niego bibliologia to ogólna nauka o książce: gromadzenie wytwarzanie, upowszechnianie.

3.Badania bibliotekoznawcze w Polsce w okresie międzywojennym (koncepcje, problemy badawcze; czasopisma; biblioteki; kierunki; szkoły; osoby; najważniejsze publikacje)

Rozwój księgoznawstwa w okresie międzywojennym doprowadził wiedze o książce do poziomu odrębnej nauki. Teoria zaczęła wiązać się z praktyką. Obok koncepcji opartych na problematyce historycznej i socjologicznej ważny był również nurt psychologiczny i pedagogiczny powiązany z bibliotekarstwem oświatowym i z badaniami nad czytelnictwem. Reprezentowała go Helena Radlińska, autorka Książki wśród ludzi, organizatorka Studium Pracy Społeczno - Oświatowej w Wolnej Wszechnicy Polskiej (od 1925 r.) gdzie stworzyła ośrodek badań czytelniczych zwany „szkołą warszawską”. Z kręgu Wszechnicy wyszły też prace teoretyczne z zakresu czytelnictwa Hanny Dobrowolskiej i Anieli Mikuckiej. Ważną rolę w upowszechnianiu nauki o książce miała Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy, gdzie pod koniec lat dwudziestych zorganizowano dział księgoznawstwa i prowadzono kursy dla bibliotekarzy. Programy tych kursów były publikowane na łamach „Biuletynu Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy” (wychodził od 1929, od 1934 r. pt „Bibliotekarz”). Najaktywniejszymi działaczami byli tu Leon Bykowski i Ksawery Świerkowski. Ważne dla postępów badań księgoznawczych były też inicjatywy wychodzące z kół bibliofilskich. Towarzystwo Miłośników Książki w Krakowie i Towarzystwo Bibliofilów Polskich w Warszawie publikowały wydawnictwa bibliofilskie, prowadziły akcje propagandowe na rzecz pięknej książki oraz inspirowały badanie naukowe. W dwudziestoleciu odbyły się również 4 zjazdy polskich bibliofilów: w 1925, 1926, 1928, 1929. Wniosły one znaczne ożywienie do prac księgoznawczych, m.in. na 1 zjeździe podjęto uchwałę w sprawie budowy nowego gmachu BJ, kontynuacji Bibliografii polskiej Estreicherów, organizacji corocznego Święta Książki. W 1917 powstał Związek Bibliotekarzy Polskich (obecne Stowarzyszenie BP), który stawiał sobie m.in. zadanie rozwijania teorii bibliotekarstwa i bibliografii. Związek przedstawiał wiele inicjatyw na forum międzynarodowym, w Komitecie Ekspertów Bibliotecznych przy Lidze Narodów i w IFLA. Od 1927 ZBP wydawał „Przegląd biblioteczny”. W 1928 w nowo utworzonej Bibliotece Narodowej zorganizowano Instytut Bibliograficzny, który wydawał dzieła z zakresu bibliografii, księgoznawstwa i bibliotekoznawstwa, gromadził materiały dot. przemysłu wydawniczego, badał czytelnictwo itp. ;) Powołanie w 1937 Rady Książki, która miała propagować książkę polską w kraju i za granicą, czytelnictwo oraz uprawiać badania naukowe z zakresie książki, czytelnictwa i przemysłu wydawniczego.

Czasopisma:

1.Przegląd Biblioteczny: Założony w 1927 roku kwartalnik naukowy, przejściowo w latach 1972-2003 wydawany był wspólnie przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich i Bibliotekę Główną Polskiej Akademii Nauk, od 2005 r. ponownie wydawcą Przeglądu Bibliotecznego jest samodzielnie SBP. Przegląd Biblioteczny zawiera: artykuły, sprawozdania, recenzje i przeglądy piśmiennictwa oraz kronikę najważniejszych wydarzeń z zakresu bibliotekarstwa i informacji naukowej. Stałym dodatkiem jest Bibliografia Analityczna Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej.

2.Poradnik Bibliotekarza: Wydawany przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich od 1949 roku jest miesięcznikiem instrukcyjno-metodycznym. Zawiera takie działy jak Problemy - Doświadczenia - Opinie; Biblioteka-Środowisko, Warsztaty czytelnicze. Organ dla bibliotekarzy zawiera artykuły, tematyczne zestawienia książek, relacje.

Badacze:

Mieczysław Rulikowski: latach 1916-1917 prowadził wykłady z księgoznawstwa na Wydziale Humanistycznym Wyższych Kursów Naukowych w Warszawie. W 1936 opublikował pracę „Księgoznawstwo”. Księgoznawstwo było dla niego polskim odpowiednikiem bibliologii, nauką „łączącą techniczne, praktyczne i teoretyczne wiadomości dotyczące książki jako takiej w przeszłości i w chwili obecnej”. Stworzył definicje książki: „książka jako przedmiot materialny jest przeciwstawieniem książki w sensie płodu myśli jej autora”. Rulikowski wyeliminował treść książki jako przedmiot badań i ograniczył kompetencje bibliologa do studiowania materialnych i formalnych aspektów książki. Jego koncepcja nie została zaakceptowana właśnie z powodu odrzucenia badania treści książki. Wg niego księgoznawstwo składa się z: 1. Metodyka księgoznawstwa 2. Historia księgoznawstwa 3.Historia książki 4.Psychogeneza bibliologiczna (stosunek pisma do myśli i mowy) 5.Bibliologia powszechna (m.in. bibliografia, księgarstwo, bibliotekoznawstwo)6.Bibliologia pragmatyczna 7.Bibliozofia (synteza wiedzy o książce i klasyfikacja bibliologiczna) Wzorował się na Lisowskim.

Stefan Vrtel - Wierczyński wydał w 1923 obszerną pracę „Bibliografia: jej istota, przedmiot i początki”. Z tego zakresu wykładał na uniwersytecie lwowskim, warszawskim i poznańskim. Swoje poglądy wyłożył na Zjeździe Naukowym we Lwowie w 1935r. - Zagadnienia i metody bibliognozji. Bibliognozja, czyli bibliologia, księgoznawstwo, nauka o książce ma za przedmiot książkę dawną i współczesną, pojedynczą i w zbiorach, rozpatrywaną z punktu widzenia treści i formy. W systemie książki wymienia zagadnienia historyczne, morfologię i statykę (bibliografia), rozpowszechnianie i oddziaływanie książki na społeczeństwo. W czasie wojny i po wojnie rozwinął swoją teorię bibliologii. W 1951 r. wydał dzieło „Teoria bibliografii w zarysie”.

Kazimierz Piekarski, historyk książki, swoje myśli rozwinął w tekstach Książka w Polsce w XV i XVI wieku i Zadania bibliografii polskiej XVI stulecia. Książka była dla niego ważnym czynnikiem życia społecznego. W 1932 r. rzycił myśl, że badając książkę należy badać: jej produkcję, pośrednictwo między twórcą i odbiorcą oraz konsumpcje. Nauka obejmująca te problemy pozwoli zbadać książkę jako jeden z czynników życia społecznego. Jego pogląd stał się podstawą nowoczesnego księgoznawstwa. Ubolewał, że książka i jej funkcja społeczna nie stały się dotąd samodzielnym przedmiotem badań

Jan Muszkowski był aktywnie zaangażowany w różne sfery praktyki książkowej: wydawnicze i księgarskie, w bibliografię i bibliotekarstwo, w kształcenie księgarzy i bibliotekarzy. Analizował książkę funkcjonującą w społeczeństwie, z socjologicznego punktu widzenia. W okresie międzywojennym nie opublikował żadnej większej pracy teoretycznej, powstało jednak ok. 200 artykułów i recenzji. Jako pierwszy w Polsce opowiedział się za włączeniem zagadnień księgarskich do nauki o książce.

Kazimierz Dobrowolski w referacie Zagadnienie nauki o książce na IV Zjeździe Bibliotekarzy Polskich zgłosił wieli wątpliwości odnośnie autonomii bibliologii, oraz wyliczył i uszeregował zagadnienia dotyczące książki. Na treść nauki o książce składają się problemy: 1.Produkcji książki, jej struktury i formy 2.Ekonomiczne 3.Rejestracyjne (bibliografia i statystyka) 4.Bibliotekoznawcze 5.Prawne 6.Socjologiczne 7.Historii księgoznawstwa

Leon Bykowski miał doświadczenie w pracach bibliograficznych i bibliologicznych zdobyte w latach 1918-1921 w Bibliotece Ukraińskiej Akademii Nauk w Kijowie a następnie w Czechosłowacji. Był łącznikiem między księgo- i bibliotekoznawstwem polskim, czeskim i radzieckim. W latach trzydziestych wydał również kilka prac z zakresu bibliopedagogiki.

4.Badania bibliotekoznawcze za granicą w okresie międzywojennym (koncepcje, problemy badawcze, badacze; najważniejsze publikacje; Rosja; Niemcy; Czechosłowacja; Francja)

Zakres badań bibliotekoznawczych precyzował się stopniowo w ciągu XIX i XX wieku ujawniając następująca zasadniczą prawidłowość: najpierw dominowała tendencja do poszerzenie pola badawczego i obejmowania różnych zagadnień pozabibliotecznych; później następowało ograniczenie przedmiotu bibliotekoznawstwa rozumianego już coraz częściej tylko jako nauka o bibliotece i bibliotekoznawstwie. Procesowi kształtowania się bibliotekoznawstwa jako nauki o bibliotece towarzyszyło jednocześnie tworzenie się księgoznawstwa. Obie dyscypliny wzajemnie na siebie wpływały, stale na różne sposoby są ze sobą powiązane, ale ich swoistość i odrębność jest już dostatecznie widoczna.

Niemcy:

Księgoznawstwo było ważnym składnikiem bibliotekoznawstwa w Niemczech.

Leidinger: struktura bibliotekoznawstwa: 1. Księgozawstwo, obejmujące zarówno znajomość dawnej jak i nowej książki 2. Nauka o literaturze (znajomość literatury, bibliografia, naukoznawstwo) 3. Historia Bibliotek 4. Bibliotekoznawstwo Współczesne.

Kirchner: połączył historyczne badania nad książką i biblioteką z problematyką organizacyjno-praktyczną i techniczną bibliotekarstwa.

Milkau: Napisał podręcznik bibliotekoznawstwa. Ogrom wiedzy z różnych dziedzin księgarstwa. Rękopiśmiennictwo, historia książki drukowanej i bibliotekoznawstwo były wedle jego zdania wyodrębnionymi dziedzinami zainteresowania badawczego wiedzy o książce.

Harnack: 1923. Na sprawy książki spojrzał ze stanowiska ekonomicznych, kulturalnych i ideologicznych potrzeb społeczeństwa. Obok biblioteki interesowało go zagadnienie produkcji książki, statystyka i znaczenie w pracy oświatowej.

Hoffman: był twórcą niemieckiej pedagogiki bibliotecznej i wynikającego z jej założeń projektu organizacji pracy biblioteki publicznej. Bibliotekę traktował jako instytucję wychowawczą, placówkę intensywnej działalności oświatowej i kulturalnej. Biblioteka jako Pozaszkolna Placówka Oświatowa nie tylko dla dzieci ale i dla dorosłych. „Arystokracyzm kulturalny”. Elitarna praca bibliotekarza z czytelnikiem: Błedy w teorii

Anglia:

Butler: „Library science” obejmowała problemy bibliologiczne.

A.W.Pollard: studiował filologię na Oxfordzie. W latach 1883-1924 pracował w British Museum Library. Przygotował do druku 4 pierwsze tomy inkunabułów. Liczne publikacje w tym dla :The Library”.

Rosja:

Lisowski: księgoznawstwo obejmuje produkcję i rozpowszechnianie. Badanie ewolucji książki w aspekcie historycznym. Księgoznawstwo obejmuje cała wiedzie o książce. Pionier księgoznawstwa w Rosji. 1919: włącza do całości wiedzy nowy dział: „filozofia księgoznawstwa”. Jej główny problem to ustalenie więzi między poszczególnymi umiejętnościami, dotyczącymi książki, wzajemny stosunek poszczególnych działów przemysłu książkowego, wpływ jednych na drugie.

Czechosłowacja:

Nauka o Książce skrystalizowala się tu stosunkowo wcześnie.

W.J.Zivny: Pionier Nauki o Książce w Czechoslowacji. Obok prac o charakterze praktycznym wydał także teoretyczne („Bibliografia a Bibliologia”) Krytykowany za nieoddzielenie teorii od praktyki.

W.Tobolka: W 1918 zorganizował bibliotekę Parlamentu w Pradze. W latach 1920-1927 prowadził kursy bibliotekarskie. Redagował wiele fachowych czasopism m.in. pierwsze czasopismo bibliotekarskie w Czechosłowacji: „Ceskie Knihovnictvi” od 1902. Opracował także zasady katalogu przedmiotowego na potrzeby bibliotek czechosłowackich, zredagował podręcznik „Cechoslovenskie knihovnictvi” (1925). Do śmierci redagował bibliografię czeskich i słowackich starych druków.

5.Badania bibliotekoznawcze w Polsce w XX wieku (koncepcje, problemy badawcze; akademickie ośrodki kształcenia; główne kierunki badawcze; osoby; towarzystwa naukowe; najważniejsze publikacje książkowe)

Od 1945 r. do lat sześćdziesiątych następowały przemiany formalno-instytucjonalne w bibliotekarstwie polskim. Powstał działający w latach 1945-1950 Państwowy Instytut Książki (PIK), który - obok badań nad książką i czytelnictwem - podjął badania bibliotekoznawcze na teoretycznej podbudowie bibliologii. Zaczęły powstawać ośrodki kształcenia bibliotekoznawczego na poziomie akademickim ( Łódź 1945, Warszawa - 1952, Wrocław 1954) Nastąpiło pewne zresztą niewielkie przewartościowanie treści bibliotekoznawstwa w stosunku do przedwojennej tradycji bibliologicznej ( J Muszkowski, A Birkenmajer, A Łyskaowski Stefan Vrtel Wierczyński). Od początku lat sześćdziesiątych wyłonił się dalszy etap przemian treści merytorycznych bibliotekoznawstwa. Nastąpiła konfrontacja stanowiska bibliologicznego, postrzegającego bibliotekoznawstwo w obrębię bibliologii - reprezentowali je Karol Głombiowski, Helena Więckowska i Krzysztof Migoń - za stanowiskiem traktującym bibliotekoznawstwo jako odrębną, samodzielną dyscyplinę naukową - tego zdania byli: Władysław Piasecki, Jadwiga Kołodziejska, Tadeusz Krzyżewski, Jerzy Ratajewski, Zbigniew Żmigrodzki. Lata osiemdziesiąte przyniosły krystalizację naukowej świadomości bibliotekoznawczej i umacnianie się poszczególnych ośrodków badań bibliotekoznawczych, do których należały Wrocław, Warszawa, Katowice i Kraków. Bibliotekoznawstwo utrwaliło swą samodzielność naukową jako nauka o charakterze interdyscyplinarnym społecznym i systemowym, związana teoretycznie z praktyką nowoczesnego bibliotekarstwa- taki pogląd wyrażali J. Kołodziesjka, J Ratajewski, Anna Sitarska, Jacek Wojciechowski. Lata sześćdziesiąte i osiemdziesiąte przyniosły sporo publikacji, w których podejmowano podstawowe kwestie teoretyczne bibliotekoznawstwa. Wtedy też zaczęło się powoli utwierdzać przekonaie, że bibliotekoznawstwo i księgoznawstwo to dwie różne dyscypliny, mające swoje przedmioty badań. Na przeszkodzie ostatecznemu objaśnianiu spornych punktów stoi precyzyjna często terminologia, zła tradycja nazywania bibliotekoznawstwa wszystkiego, co łączy się z ksiązką, drukarstwem, czytelnikiem itd., wreszcie nazwa kierunku studiów wyższych, którą obejmuje się także zagadnienia dalekie od bibliotecznych. Ostre początkowo dyskusje o zakresie i potencjale naukowym bibliotekoznawstwa i księgoznawstwa przynisoły z czasem pewne wyniki i szczególny modus vivendi (z łac. określenie dotyczące ułożenia stosunków pomiędzy stronami (np. państwami) na podstawie tymczasowego kompromisu, z pominięciem najbardziej rozbieżnych i zapalnych kwestii oraz zakładające ich późniejsze uregulowanie ) obu dyscyplin. Bibliotekoznawstwo coraz radziej pretenduje już do zastępowania księgoznawstwa, nauki o informacji naukowej i innych dziedzin. Nowe ustalenia teoretyczne i faktograficzne nie pozwalają na lekceważenie którejś z nich, np. emancypacja nowych kierunków badawczych (np. czytelnictwa albo księgarstwa) stwarza również potrzebę przewartościowania dotychczasowych ustaleń. Bibliotekoznawstwo. Podstawowe elementy struktury organizacyjnej biblioteki:•Zbiory•Lokal i jego wyposażenie•Personel biblioteki•Warsztat informacyjny•Czytelnicy,Rozwój funkcji bibliotek,Podział bibliotek i ustawodawstwo biblioteczne,Biblioteki współczesne,Problemy zawodu i kształcenia bibliotekarzy.

Czasopisma:

1.Aktualne Problemy Informacji i Dokumentacji: Organ Centrum Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej. Czasopismo poświęcone było zagadnieniom teorii i praktyki informacji. Jako dwumiesięcznik ukazywało się w latach 1956-1989.

2.Biuletyn Informacyjny Biblioteki Narodowej:Ukazywał się od 1958 roku co kwartał staraniem Biblioteki Narodowej w Warszawie. Dostarczał informacji o bieżących problemach Biblioteki Narodowej i prowadzonych w BN pracach, a także o najważniejszych wydarzeniach kulturalnych i naukowych. Od 2001 roku czasopismo ukazywało w wersji elektronicznej. Przestał się ukazywać w 2007 roku.

3.Roczniki Biblioteki Narodowej: Wydawane przez Bibliotekę Narodową w Warszawie od 1965 roku czasopismo naukowe zawiera treści dotyczące nauki o książce, bibliotekarstwa, informacji naukowej, księgoznawstwa, edytorstwa i czytelnictwa. Służy ogłaszaniu rozpraw przez pracowników instytutów BN.

4. Bibliotekarz - organ dla wszystkich bibliotek. Jest to jedno z pierwszych czasopism bibliotekarskich, ukazujących się na ziemiach polskich od początku XX wieku. Pojawienie się Bibliotekarza, a raczej Bibljotekarza (według ówczesnej pisowni) było związane z dynamicznym rozwojem ruchu zawodowego w Polsce i rosnącą potrzebą posiadania przez środowisko zawodowe bibliotekarzy reprezentującego ich organu prasowego. Pierwszy numer ukazał się w kwietniu 1919 roku z podtytułem Organ Sekcji Bibliotek Powszechnych Związku Bibliotekarzy Polskich. Miesięcznik poświęcony sprawom bibliotek i czytelnictwa, pod redakcją Wandy Dąbrowskiej

4.Roczniki Biblioteczne; Wydawany od 1975 roku, początkowo jako kwartalnik, później w półrocznik. Roczniki Biblioteczne są organem naukowym szkół wyższych. Od 1967 roku był organem Komisji do Spraw Bibliotek i Informacji Naukowej Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego. Na treść Roczników Bibliotecznych składają się artykuły z zakresu bibliologii (księgoznawstwa, historii książki i bibliotek), a także sprawozdania z działalności bibliotek szkół wyższych oraz instytutów kształcących bibliotekarzy.

5.Studia Bibliologiczne: Wydawane przez Uniwersytet Śląski w Katowicach, ukazują się nieregularnie od 1983 roku. Tomy zawierają artykuły, recenzje, przeglądy obejmujące problemy bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, czytelnictwa i księgoznawstwa. Autorstwo niektórych tomów jest ogólnopolskie.

6.Studia o Książce: Rocznik wydawany od 1970 roku, poświęcony zagadnieniom produkcji książki, księgarstwu, bibliotekoznawstwu i czytelnictwu, zamieszcza rozprawy z zakresu nauki o książce oraz informacje o literaturze zagranicznej na ten temat. Ostatni tom ukazał się w 1993 roku. Nie przewiduje się kontynuacji.

Badacze:

Władysław Piasecki: O status samodzielnej dyscypliny naukowej dla bibliotekoznawstwa występował już w październiku 1954 roku. W kilkanaście lata później (1968) sformułował swą definicję bibliotekoznawstwa „Jej trzon i jądro stanowi nauka o bibliotece jako instytucji społecznej i naukowej, a za nauki pomocnicze uważać należy między innymi takie dyscypliny, jak księgoznawstwo wraz z inkunabulistyką, a przede wszystkim naukoznawstwo obejmujące historię nauk, teorię nauk, metodologię nauk, systematykę i klasyfikację nauk, encyklopedię nauk”. Według Piaseckiego bibliotekoznawstwo jest nauką stosowaną, rodzajem inżynierii czy technologii, zajmującą się organizowaniem podstawowych procesów bibliotecznych i kierowaniem biblioteką oraz umożliwiającą bibliotekarzom prowadzenie badań naukowych.

J. Kołodziejska (1983) uważała bibliotekoznawstwo za odrębną dziedzinę naukową pod warunkiem że określi się specyficzne dla niej metody. Przedmiotem tej wiedzy jest „ludzki system komunikowania, sposoby uczenia się, język oraz wpływ zapisów słownych [..] na zachowanie”. Bibliotekarz musi interesować się stylami życia typowymi dla współczesności, wzorami organizacji społecznych, różnymi zawodami i ich statusem. Jeszcze w 1976 r. J. Kołodziejska przyjmowała, że do zasadniczego zakresu bibliotekoznawstwa należały badania nad funkcją społeczną biblioteki, takie jak potrzeby użytkowników, czytelnictwo, biblioteka a środowisko, skutki działalności bibliotek oraz polityka biblioteczna, sieci systemy biblioteczne, organizacja wewnętrzna bibliotek, zarządzanie i kierowanie bibliotekami, sposoby działania, służba informacyjna, budownictwo, wyposażenie, techniki komputerowe, kształcenie bibliotekarzy, propaganda biblioteczna. Jednym słowem wszystko co dotyczyło bibliotek działających w społeczeństwie. Według J Kołodziejskiej główną metodą badań winna być metoda funkcjonalna.

J Wojciechowski przez bibliotekarstwo rozumie realizację procesów bibliotecznych oraz wiedze o nich zaś bibliotekoznawstwo traktuje jako „naukę o procesach bibliotecznych i pokrewnych”. Uważa że bibliotekoznawstwo nie musi być nauką o bibliotece, tylko o bibliotekarstwie szeroko pojętym.

Maria Dembowska. W 1972 roku stworzyła, jak dotąd, najbardziej popularną i szeroko stosowaną definicję biblioteki i bibliotekoznawstwa w Polsce. Według niej „Bibliotekoznawstwo jest to dyscyplina naukowa (nauka), badająca warunki i ustalająca zasady sprawnego działania bibliotek”, zaś przedmiotem badań bibliotekoznawczych są wszystkie elementy składające się na pojęcie biblioteki i bibliotekarstwa: ludzie rzeczy i procesy, związki i zależności między nimi - ujmowane w odniesieniu celów jakie biblioteki mają realizować” Taka całość nazywa się we współczesnej nauce systemem. Ponieważ w tej całości występują jako konieczny element ludzie, taki system określa się jako system społeczny. W tym systemie należałoby interesować się relacjami, komunikacją czasem i działaniem. Stosując więc podejście systemowe do definicji bibliotekoznawstwa i jego przedmiotu, można zaproponować uproszczoną definicję: bibliotekoznawstwo jest to nauka (dyscyplina naukowa), której przedmiot stanowi biblioteka rozumiana jak system społeczny o określonych działania.

Vrtel-Wierczyński: 1951 „teoria bibliografii w zarysie”.Treść książki jako ważny element badań bibliologicznych. Bibliologia jako nauka o książce, ksiegoznawstwo jako ogólniejsza znajomość książki. Bibliologia obejmuje zagadnienia teoretyczne i praktyczne.

Karol Głombiowski Wrocław. Nauczyciel Migonia. Książka to zjawisko kultury. Komunikacyjny aspekt książki. Bibliotekoznawstwo wg niego było dziedziną bibliologii; 3 podst. Zagadnienia księgoznawcze: produkcja, rozpowszechnianie, konsumpcja książki. Pytanie o funkcje książki. Obieg i rola książki w społeczeństwie. Redaktor rocznika „Studia o książce”.

Adam Łysakowski: „Badanie czytelnictwa w obrębie nok”: nok zajmuje się nie tylko spostrzeganiem napisów, ale ich rozumieniem. Działanie książki na czytelnika. Najważniejsza jest treść. Bibliotekarstwo to umiejętność urządzania i prowadzenia biblioteki

Kubów Stefan Wrocław. Stefan Kubów (urodzony 4 maja 1948) - doktor nauk humanistycznych w zakresie bibliologii, specjalność bibliotekoznawstwo, historia książki i bibliotek, pedagogika mediów,

Krzysztof Migoń Wrocław. Bibliologia dyscypliną praktyczną i teoretyczną Bibliotekoznawstwa. Ma szersze znaczenie niż bibliotekoznawstwo. Kultura książki: materialne i treściowe aspekty książki. Nurty teoretyczne: historyczny: książka jako zjawisko historyczne, społeczny i socjologiczny. „z dziejów nok” 1979, „nok” 1989: najważniejsze problemy badawcze współczesnej nok.

Tadeusz Krzyżewski: W roku 1970 na łamach „Przeglądu Bibliotecznego” ukazał się artykuł Tadeusza Krzyżewskiego Nauka o bibliotece czyli Nauka o książce podstawą współczesnego bibliotekoznawstwa. Opracowanie to dotyczy stosunku bibliologii do bibliotekoznawstwa. Autor zastanawiał się co będzie podstawą badań w przyszłości: bibliologia czy nauka o bibliotekach. Można stwierdzić, że istnieją dwie teorie: 1) bibliotekoznawstwo jako część bibliologii; 2) bibliotekoznawstwo jako samodzielna dyscyplina

Jerzy Ratajewski Katoiwce. Jerzy Ratajewski naukę o książce traktował jako dziedzinę ściśle związaną z bibliotekoznawstwem, ponieważ obie dyscypliny badają rzeczy i sytuacje znajdujące się w komunikacji społecznej. W publikacji „Wstęp do bibliotekoznawstwa, czyli wiedza o bibliotece w różnych dawkach” porusza zagadnienia pojęcia biblioteki, historii bibliotekoznawstwa w Polsce, zawodu bibliotekarza, metodologii badań Odwołuje się do definicji Dembowskiej. Wg Ratajewskiego bibliotekoznawstwo ma charakter prakseologiczny (bada sprawne działalnie ludzi).Zaproponował on następującą definicję: Nauka, której przedmiotem jest biblioteka rozumiana jako system społeczny o określonych celach działania. Wg niego podstawowe kategorie badawcze to relacje, działania, komunikacja i czas, rzeczywiste biblioteki i ich działalność. Teoria bibliotekoznawstwa zajmuje się ustalaniem prawidłowości procesów bibliotecznych oraz funkcji bibliotek w społeczeństwie. Ratajewski kładzie duży nacisk na użytkownika, jego potrzeby i zachowania, oraz na bibliotekarza: jako funkcję, zawód i jako pracę społeczną. Bibliotekoznawstwo bada istnienie i działalność różnych typów bibliotek ze zwrócenie uwagi na rolę człowieka i kultury. Wymienia metody socjologiczne, jakościowe i inne. Bibliotekoznawstwo dzieli na pewne poddziedziny; filozofię biblioteki (bada istotę biblioteki, jej cechy, części. Stawia pytanie o wartość biblioteki), socjologię biblioteki, psychologię, pedagogikę i marketing biblioteki, politykę biblioteczną, etykę biblioteczną, prakseologię, informologię biblioteki (bada procesy informacyjne w bibliotece, strukturę procesów, potrzeby informacyjne biblioteki, zajmuje się likwidacją luk informacyjnych w bibliotece), historię bibliotek. Ratajewski uważa bibliotekoznawstwo za naukę o charakterze kompleksowym (interdyscyplinarnym).

6.Badania bibliotekoznawcze za granicą w XX wieku (koncepcje, problemy badawcze; akademickie ośrodki kształcenia; główne kierunki badawcze; osoby; towarzystwa naukowe; najważniejsze publikacje książkowe)

Umocnienie bibliologii. Uporządkowało się pole badawcze, podstawowe pojęcia i terminy. Powstały nowe instytucje zajmujące się problematyką ksążki. Jednolity pogląd na dyscyplinę: kompleksowa nauka badająca problemy książki, praktykę, czytelnika. KSIĄŻKA-TEŚĆ-FORMA. W latach 60-tych dawne tradycje i nowe tendencje w bibliotekoznawstwie były w kilku krajach przedmiotem ożywionej dyskusji.

Czechy:Oparcie o bibliotekarstwo oświatowe NRD. Nauka o informacji (Informatika).

Banik: 1943: podział księgoznawstwa na naukę o książce, naukę o bibliotece i naukę o bibliografii.

Niemcy: 1962 - między narodowa konferencja w Berlinie na której ustalono zakres bibliotekoznawstwa (Instytut Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu im. Humboldta): wiedza o bibliotece, historia bibliotek, bibliografia, wiedza o książce. Najistotniejszy punkt bibliotekoznawstwa: wiedza o bibliotece z ograniczeniem do bibliotecznych aqspektów problematyki ksiegoznawczej i czytelniczej.

NRD: ksiażka nośnikiem idei. Księgoznawstwo przydatne w kształceniu bibliotekarzy.

Riese: Buchwisenschaft. Przedmiot NOK: społeczne warunki, czynniki dystrybucji i konsumpcji książek. Kasiążka jako środek komunikacji społecznej

Feyl: ksiażka i czytelnik. Bibliotekoznawstwo jako przedmiot obejmuje 5 dziedzin: nauka o bibliotece, księgoznawstwo, historia bibliotek, bibliografia z informacją i dok., bibliotekarskie naukoznawstwo.

Dube: ogoł zagadnień dotyczących społeczności, instytucji.

RFN: księgarstwo wyraźnie się już wyodrębniło. Zarówno księgarstwo jak i bibliotekoznawstwo mimo, że wciąż połączone, mają inne, coraz częściej różne cele. Rozdzielenie ich stwierdzono m.in. w Kolonii w 1969 roku: bibliotekoznawstwo w coraz mniejszym stopniu zajmuje się badaniami nad ksiażką, a koncentruje się na organizacyjnych, technicznych i funkcjonalnych aspektach bibliotekarstwa i kieruje w stronę nauk informacyjnych i komunikacyjnych.

Smidtt: 1955. Termin wissenschaft von buch. Potem Buchwisenschaft.

Wenig: badania nad ksiażką są dwutorowe: wydawcy i księgarze oraz księgarze i bibliotekarze. Potrzebna integracja.

Grundman: dążenie od stworzenia NOK obejmującej całość wiedzy

Węgry:

Kovacs: głowny problem badań bibliologicznych: potrzeby społeczeństwa w zakresie NOK.

Molnar: kompleksowa NOK nie powinna ograniczać się do nauki o funkcjonowaniu bibliotek.

Tomescu: bibliologia jako nauka i praktyka dotycząca książki jej życia duchowego i materialnego. Badanie relacji ksiażka-czytelnik

Varjas: podstawowym zadaniem bibliotekoznawstwa jest badanie społecznej funkcji książki. Bibliotekoznawstwo i bibliologia są więc dwoma częściami tej samej nauki.

Francja:

Escarpit: 1918 „Rewolucja Książki” 1969 w Polsce. Bez uznania książki za ważny składnik dziedzictwa kulturowego nie istnieje pojęcie księgoznawstwa.

Otlet i La Fontaine: bibliologia jako nauka o komunikacji piśmienniczej

Kraje anglojęzyczne:

Biblioteka Kongrsu tworzy Centrum Ksiażki (1977). Zajmowanie się książką w społeczeństwie. Niekonsekwencja w terminologii.

Hiszpania:

Jose Martinez De Sousa: bibliologia jako ogolne studium książki pod względem historycznym i technicznym ,bez uwzględniania treści

Juan Iguiniz: bibliologia to wszystko co dotyczy książki.

Rosja: Biblioteki jako ośrodki wychowawcze w duchu kultury komunistycznej. Metodologia księgoznawcza sprowadzona do techniki bibliograficznej bądź statystycznej (represje ze strony władz) 1956: nowy etap. Zróżnicowane poglądy, dyskusja, jednolity pogląd: księgoznawstwo jest kompleksową nauką społeczną badającą ksążkę, praktykę książkową i czytelnika. Przedmiot dyscypliny stanowi treść, forma a także wszystkie etapy tworzenia i funkcjonowania książki w społeczeństwie. W Rosji: metoda funkcjonalna: ksiażka jako zespół elementów. Wydawnictwo „Kniga”: publikacje księgoznawcze. Czasopismo fachowe „Kniga” (1959-1983). W 1953 zainicjowano działalność Sekcji Książki Moskiewskiego Domu Uczonych Akademii nauk ZSRR.

Lisowski: księgoznawstwo obejmuje produkcję i rozpowszechnianie. Badanie ewolucji książki w aspekcie historycznym. Księgoznawstwo obejmuje cała wiedzie o książce. Pionier księgoznawstwa w Rosji

Łowiagin: bada książkę pod względem jej treści. Krytyk Lisowskiego. Książka jako narzedzie komunikacji.

Nowosadzki: Książka - 3 składniki: treść, forma materialna i funkcje społeczne.

Japonia: Bibliotekoznawstwo respektuje doświadczenie historyczne i obejmuje także problemy księgoznawcze, ale centralne zadania dyscypliny dotyczą teoretycznych problemów funkcjonowania współczesnej biblioteki w społeczeństwie.

7.Kierunki badań bibliotekoznawczych w Instytucie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (koncepcje, problemy badawcze; akademickie ośrodki kształcenia; główne kierunki badawcze; osoby; towarzystwa naukowe; najważniejsze publikacje książkowe)

Przedmiot bibliotekoznawstwa: biblioteka i wszystko to, co się bezpośrednio z jej działalnością łączy. Jako nauka o sprawnym funkcjonowaniu bibliotek jest bibliotekoznawstwo nauką kompleksową oraz interdyscyplinarną, powiązaną z wieloma innymi dziedzinami i korzystającą z różnych metod badawczych. Bibliotekę należy badać jako całość, ponieważ w jej ujęciu mieszczą się: czytelnicy, bibliotekarze, zbiory biblioteczne, warsztat informacyjny, budownictwo i wyposażenie oraz cały zespół czynników warunkujących prawidłową działalność biblioteki. Wszystkie te czynniki działalności bibliotecznej można rozpatrywać z punktu widzenia historycznego lub współczesnego bądź też w aspekcie jednej biblioteki lub większej liczby bibliotek. Ze względu na tą niejednorodną strukturę, w metodach badawczych nauki o bibliotece muszą być wykorzystywane osiągnięcia innych dyscyplin naukowych, takich jak: bibliografia, socjologia, pedagogika, psychologia, ekonomia, historia, informacja naukowa, księgoznawstwo. W związku z tym w badaniach wykorzystuje się metody księgoznawcze, zwłaszcza typograficzne i bibliograficzne; metody historyczne - szczególnie przydatne gdy badamy historię bibliotek; metody socjologiczne - przy badaniu czytelnictwa i społecznego znaczenia bibliotek; z nauk ekonomicznych wchodzą w grę metody statystyczne i metody badań organizacyjnych - gdy przedmiotem analizy są problemy organizacji i zarządzania biblioteką. Ważna też jest metoda porównawcza, gdy dokonujemy oceny działalności bibliotek. Zastosowane metody badawcze muszą być zawsze dostosowane do przedmiotu badań, ponieważ inaczej bada się zbiory biblioteczne, inaczej - czytelnictwo, użytkowników informacji, pracowników biblioteki a jeszcze inaczej - procesy biblioteczne, budownictwo czy wyposażenie bibliotek.

Rozwój badań bibliotekoznawczych, który nastąpił w okresie II Rzeczypospolitej, spowodował zmniejszenie różnic pomiędzy poziomem nauki o bibliotece w Polsce i za granicą, przyczyniając się w istotny sposób do rozwoju instytucji kulturalno-naukowej, jaką jest biblioteka. Na obszarze Górnego Śląska działalność badawcza dotycząca bibliotek była i jest ściśle związana z instytucjami, które ją podejmowały:

Biblioteka Śląska i Instytut Pedagogoczny w Katowicach: Biblioteka Śląska, powstała w roku 1922 i Instytut Pedagogiczny w Katowicach, powstały w 1928 roku. Instytut Pedagogiczny opracował historię Biblioteki Instytutu Pedagogicznego w latach 1930-1932 oraz przedstawił losy tejże biblioteki po drugiej wojnie światowej. Prace naukowo-badawcze prowadzone w Bibliotece Śląskiej do roku 1970, nie miały charakteru badań bibliotekoznawczych. Opracowywanie Bibliografii Śląska, uzupełnień do Bibliografii Polskiej Estreichera, źródeł i materiałów ze zbiorów własnych oraz wydawnictw informacyjnych - bo taki był charakter działalności Biblioteki Śląskiej do 1970 roku, nie stanowi prac bibliotekoznawczych, lecz wchodzi w zakres prac bibliologicznych. Jednak od 1970 roku zaobserwować można jeszcze jeden typ prac naukowo - badawczych, związany z historią bibliotek. Taką właśnie tematykę badawczą podjęli: Jan Broda, który opisał bibliotekę im. Tschammera w Cieszynie, Andrzej Brożek, opisując nieznaną informację o Bibliotece Sejmu Śląskiego, która ukazała się łamach „Dziennika Chicagowskiego” w 1930 roku,Barbara Gerlich, pisząc na temat biblioteki Towarzystwa Czytelń Ludowych w Świętochłowicach, Krystyna Puzio, która opisała najstarsze biblioteki Zagłębia Dąbrowskiego i biblioteki Polskiej Macierzy Szkolnej w Zagłębiu Dąbrowskim , Alfred Puzio, pisząc na temat ruchomych bibliotek kolejowych w województwie śląskim w latach 1927-1931 i Henryk Rechowicz, opisując powojenne początki Śląskiej Biblioteki Publicznej. Po drugiej wojnie światowej można mówić o poszerzeniu się zakresu badań bibliotekoznawczych: nie dotyczył on już wyłącznie historii bibliotek.

Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Katowicach : 1951. Badania w zakresie bibliotek kształtowały się w tej bibliotece wokół następujących zagadnień: Prawo biblioteczne - historia. Jan Skorupa zbadał i opisał historię walki o dekret biblioteczny z 1946 roku; Historia bibliotek. Janina Krawczyk opisała pracę bibliotek polskich w okresie plebiscytu i powstań śląskich; Organizacje bibliotekarskie - historia. Dariusz Kot przedstawił rys historyczny bibliotekarskiego ruchu stowarzyszeniowego w okręgu katowickim; Komputeryzacja bibliotek. Sylwia Błaszczyk zbadała stan komputeryzacji bibliotek publicznych województwa katowickiego; Czytelnictwo - Izabela Oleaszewska-Parzycka przedstawiła czytelnictwo literatury przyrodniczej dzieci w bibliotece publicznej

Powiatowe i Gminne Biblioteki Publiczne (dawniej miejskie biblioteki publiczne), nad którymi Wojewódzka Biblioteka Publiczna sprawuje nadzór merytoryczny:

Biblioteka Publiczna w Sosnowcu: Elżbiety Solipiwko: Tematyka badań jakie podjęła, związana była ze społecznym znaczeniem bibliotek, ich funkcjonowaniem w konkretnych środowiskach i wpływem na te środowiska. Przedstawiła ona działalność bibliotek publicznych i zakładowych województwa katowickiego na rzecz upowszechniania literatury społeczno-politycznej. Zbadała również działalność Kół przyjaciół Bibliotek i przedstawiła celowość i przyszłość ich działania.

Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka: 1976. Prowadzone prace oscylowały w tej bibliotece wokół takich zagadnień jak: Organizacja pracy w bibliotece. Halina Chmielowska opisała organizację i działalność wydziału informacyjno-bibliograficznego Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Katowicach, a Anna Rajtak badała działalność instruktażowo-metodyczną i usługowo-metodyczną tej biblioteki; Czytelnictwo. Krystyna Loch zbadała związek między Bibliotekami Pedagogicznymi a czytelnictwem nauczycieli; Pedagogika biblioteczna. Urszula Ostas i Janina Parysz - z Filii Biblioteki Pedagogicznej w Chorzowie, opisały przeprowadzanie lekcji bibliotecznych dla uczniów w bibliotekach pedagogicznych; Współpraca bibliotek. Janina Parysz badała również współpracę bibliotek pedagogicznych z bibliotekami szkolnymi; Sieci biblioteczne. Piotr Stasiak opisał problem organizacji sieci bibliotek pedagogicznych w województwie katowickim i konieczność ich przebudowy. Ważnym ośrodkiem bibliotekoznawczym na Górnym Śląsku jest także

Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach: Wcześniej Zakład Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. W jego działalności dominują dwa kierunki - dydaktyczny, zmierzający do fachowego przygotowania na poziomie wyższym pracowników bibliotek i naukowo-badawczy. Z inicjatywy Zakładu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej - późniejszego Instytutu, odbyły się dwie sesje naukowe: jedna była cyklem spotkań pod hasłem „Organizacja pracy bibliotecznej”, druga natomiast sesja dotyczyła rozwiązań organizacyjnych zmierzających do umocnienia roli bibliotek w procesie wychowania i postępu naukowo-technicznego. Materiały z sesji opublikowano w dwóch tomach pt. „Z problemów organizacji pracy bibliotecznej” (Katowice 1979, 1983) pod red. Adama Jarosza i Zbigniewa Żmigrodzkiego oraz w zbiorze rozpraw „Informacja Naukowa a dydaktyka” (Katowice 1984) pod red. Adama Jarosza i Mariana Piegzy.W dwóch tomach „Z problemów organizacji pracy bibliotecznej” opublikowano przyczynki i analizy przedstawione na ogólnopolskich i regionalnych konferencjach, które odbyły się od 1976. Zbigniew Żmigrodzki opublikował w nich prace poświęcone takim zagadnieniom bibliotekarskim jak: kierunki i metody racjonalizacji pracy bibliotecznej, nowoczesność w bibliotece, zawód - bibliotekarz; zostały w nich omówione oczekiwania i nadzieje związane z zawodem. Swoje prace opublikował tam także: Józef Czerni - o środowiskowo regionalnym bibliotecznym systemie informacyjnym Krakus, Małgorzata Stolzman - o roli biblioteki głównej w procesie kształcenia studentów bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, Henryk Kot, który przedstawił problemy sieci bibliotek Uniwersytetu Śląskiego i Władysław Piasecki - o budownictwie bibliotecznym i jego przyszłości. Wynikiem zainteresowań bibliotekami Jerzego Ratajewskiego jest jego publikacja na temat bibliotek naukowych i ośrodków informacji naukowej w komunikacji społecznej. Natomiast Zbigniew Żmigrodzki opublikował przydatny bibliotekarzom - praktykom skrypt dotyczący wyposażenia bibliotek i innych placówek informacji naukowej oraz książkę o etyce zawodowej bibliotekarzy. Z jego inicjatywy i pod jego redakcją opracowano zbiorowo centralny podręcznik Bibliotekarstwo (Warszawa 1995, 1997), zredagowany przy udziale Anny Tokarskiej i Jerzego Ratajewskiego. Wyniki zainteresowań i działalności naukowej kadry pracowników Zakładu, a później Instytutu Bibliotekoznawstwa, publikowane są również w formie przyczynków, szkiców i różnych drobnych zagadnień od 1983 roku w kolejnych tomach Studiów Bibliologicznych. Zbigniew Żmigrodzki na łamach tego wydawnictwa opublikował prace poświęcone patologii bibliotecznej, etycznym aspektom realizacji funkcji bibliotecznych i organizacji bibliotek szkół wyższych. Irena Socha podjęła temat czytelnictwa dzieci i młodzieży. Problematyką czytelnictwa zajmowała się także Krystyna Puzio . Z kolei Jerzy Ratajewski opublikował w Studiach pracę dotyczącą kształcenia bibliotekarzy. Problematykę historii bibliotek podejmowali: Tadeusz Aleksandrowicz, Marian Piegza, Maria Pawłowiczowa i Zdzisław Gębołyś. Tadeusz Aleksandrowicz opublikował dwie prace dotyczące bibliotek starożytnych. Marian Piegza swoją pracę poświęcił bibliotece Aresztu Śledczego w Katowicach. Maria Pawłowiczowa opisała bibliotekę bonifratrów w Cieszynie. Natomiast Zdzisław Gębołyś przedstawił bibliotekę Szkoły Średniej w Nowej Wilejce. Podsumowując powyższe omówienie stanu badań nad biblioteką w Instytucie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej, można stwierdzić, że zakres tych prac koncentrował się wokół następujących zagadnień: Metodologia bibliotekoznawstwa; Profesjonalizm biblioteczny i bibliotekarska etyka zawodowa; Praktyczne zagadnienia bibliotekarskie; Czytelnictwo dzieci i młodzieży;

Historia Instytutu.

Wydaje się, że nauka o bibliotece znalazła swoje miejsce wśród innych dyscyplin wiedzy i ma już ugruntowaną pozycję. Jest rzeczą ważną dla samych bibliotek, aby miały one świadomość własnej odrębności zawodowej i społecznego znaczenia. Biblioteki we współczesnej Polsce są w większości niedofinansowane i zaniedbane, wciąż w większości z nich brak jest fachowej kadry. Prowadzenie badań nad biblioteką, a w szczególności ich wyniki zwracają uwagę na problemy bibliotekoznawstwa i odpowiadają na pytanie, jak usprawniać ich działalność. Kształcenie bibliotekarzy na poziomie wyższym w województwie katowickim przed 1974 rokiem odbywało się pierwotnie w ramach dodatkowej specjalizacji na kierunkach historii i filologii polskiej w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Katowicach. Z chwilą przekształcenia Wyższej Szkoły Pedagogicznej w filię Uniwersytetu Śląskiego a następnie w Uniwersytet Śląski nadal przygotowanie do zawodu bibliotekarza miało charakter dodatkowej specjalizacji dla zainteresowanych studentów. W 1973 roku na wspólnym posiedzeniu Senackiej Komisji Bibliotecznej Uniwersytetu Śląskiego oraz Kolegium Dyrektorów Bibliotek Szkół Wyższych uznano potrzebę utworzenia odrębnego kierunku studiów uniwersyteckich bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. W trakcie realizacji postulatów w organizacyjnej strukturze Uniwersytetu Sląskiego uwzględniono dwa nowe kierunki dydaktyczne: informacji naukowo-technicznej oraz bibliotekoznawstwa i informacji naukowej na Wydziale Filologicznym. We wrześniu 1974 roku w obrębie Instytutu Filologii Polskiej rozpoczął działalność Zakład Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej, kierowany przez doc. dra Adama Władysława Jarosza. W dniu 1 października 1974 roku rozpoczęto kształcenie studentów w systemie zaocznym, a 1 października 1975 także na studiach stacjonarnych. Nieliczną kadrę etatową Zakładu wspierało grono profesorów Instytutu Filologii Polskiej oraz bibliotekoznawcy ze stopniami naukowymi, pełniący obowiązki dyrektorów bibliotek naukowych. Do grona prowadzących zajęcia należeli wysokiej rangi specjaliści, m.in. doc. dr Józef Mayer - dyrektor Biblioteki Śląskiej w Katowicach i doc. dr Henryk Sawoniak z Biblioteki Narodowej w Warszawie. W 1980 roku katowickie bibliotekoznawstwo wsparł też prof. dr hab. Bronisław Zyska, pracownik naukowy Głównego Instytutu Górnictwa, dzięki któremu do programu studiów wprowadzono dodatkowo problematykę ochrony zbiorów bibliotecznych przed niszczącym działaniem środowiska biochemicznego. W 1980 roku rozpoczęli też pracę dydaktyczną pierwsi absolwenci wypromowani przez Zakład Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego. W poprzednich latach trzeba było szukać kandydatów na asystentów i adiunktów wśród wychowanków wrocławskiego i krakowskiego bibliotekoznawstwa oraz wśród chętnych do przekwalifikowania się absolwentów innych kierunków Uniwersytetu Śląskiego. W 1990 roku w Instytucie Literatury i Kultury Polskiej (Instytut ten powstał z podziału dawnego Instytutu Filologii Polskiej) utworzono z cztery zespoły naukowo-dydaktyczne kształcące razem bibliotekarzy: Zakład Metodologii Bibliotekoznawstwa i Bibliotekarstwa pod kierunkiem doc. dra hab. Jerzego Ratajewskiego, Zakład Bibliografii i Informacji Naukowej pod kierunkiem doc. dra hab. Zbigniewa Żmigrodzkiego, Zakład Historii Książki i Bibliotek pod kierunkiem doc. dr hab. Marii Pawłowiczowej oraz Zakład Nauk Pomocniczych Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej powierzony doc. drowi Adamowi W. Jaroszowi, który ponadto czuwał nad całością kierunku bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Od 1 października 1991 roku nad nowo utworzonym Instytutem Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej opiekę zaczęli sprawować prof. dr hab. Bronisław Zyska jako pierwszy dyrektor tej placówki, a doc. dr Adam Jarosz jako jej wicedyrektor do spraw naukowych. W październiku 1994 roku odeszli na emeryturę prof. dr hab. Maria Pawłowiczowa, prof. dr hab. Bronisław Zyska oraz doc. dr Adam W. Jarosz. Obowiązki dyrektora Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej podjęła prof. UŚ dr hab. Irena Socha. W tym czasie etatowymi pracownikami naukowo-dydaktycznymi zostali: historyk literatury prof. dr hab. Krystyna Heska-Kwaśniewicz, historyk prof. UŚ dr hab. Danuta Sieradzka i chemik prof. UŚ dr hab. Leonard Ogierman, który zapewnił utrzymanie problematyki ochrony i konserwacji zbiorów bibliotecznych w programie badań oraz w dydaktyce. Ponadto stanowisko profesora kontraktowego na lat pięć otrzymała prof. dr hab. Irena Marszak-Szajkiewicz z Uniwersytetu im. Łomonosowa w Moskwie. Jesienią 1996 roku Instytut przeszedł kolejny etap reorganizacji w związku z zatrudnieniem prof. dra hab. Stanisława Grzeszczuka i powierzeniem mu kierownictwa Zakładu Nauk Pomocniczych Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. Utworzono też wówczas Zakład Czytelnictwa, kierowany przez prof. UŚ dr hab. Irenę Sochę. W 1999 roku zmarli prof. dr hab. Stanisław Grzeszczuk oraz prof. dr hab. Jerzy Ratajewski. Kierownictwo Zakładu Metodologii Bibliotekoznawstwa i Marketingu Książki objął prof. dr hab. Marian Huczek, specjalista z dziedziny nauk ekonomicznych, wprowadzając do programu dydaktycznego problematykę marketingu bibliotecznego. Dawny Zakład Nauk Pomocniczych powierzono prof. UŚ dr hab. Elżbiecie Gondek. Rada Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Śląskiego chlubiąca się uprawnieniami do nadawania stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego nauk humanistyczych z zakresu językoznawstwa i literaturoznawstwa w 1997 roku uzyskała dodatkowo uprawnienia do nadawania stopnia doktora z dziedziny bibliologii. Dzięki rozwojowi naukowemu kadry na Wydziale Filologicznym odbywa się kształcenie w trybie dziennym i zaocznym na poziomie magisterskim, podyplomowych i doktoranckim.

8.Metodologia bibliotekoznawcza i jej przemiany

1974: S.Łuppow zgrupował problemy badawcze dyscypliny w 4 grupy.

1969: Oficjalne rozdzielenie bibliotekoznawstwa i księgoznawstwa w Niemczech w Kolonii.

Bibliotekoznawstwo w coraz mniejszym stopniu zajmuje się badaniami nad książką a koncentruje się na technicznych, organizacyjnych i funkcjonalnych aspektach bibliotekoznawstwa. Kieruje się w stronę nauk informacyjnych i komunikacyjnych.

Metodologia to nauka o metodach badań naukowych, ich skuteczności i wartości poznawczej. Wiele nauk posiada własne metodologie lub korzysta z dorobku innych pożyczając ich metodologie n. metodę statystyczna.

Proces badawczy jest procesem poznania, świadomą, celową i zamierzoną czynnością poznającego przedmiotu.

Metoda: system zadań i reguł odnoszących się do praktycznej lub teoretycznej działalności człowieka.

Celem metodologii jest poszukiwanie i badane przydatności poszczególnych metod w procesie naukowego poznania. Jednym z podstawowych zadań metodologii ogólnej jest klasyfikacja znanych metod poznania naukowego. Wyróżnia się metody ze względu na stopnień ogólności: metody ogólniejsze i m. szczegółowe Metody najogólniejsze - sprowadzają się do tego że metody ogólne: nie znajdują zastosowania we wszystkich obszarach wiedzy i są wykorzystywane tylko n niektórych szczeblach procesu poznania, Metody ze względu na punkt widzenia celów: służące do rzekształcania rzeczywistości, do jej poznania lub do oby tych czynności jednocześnie. Ze względu na przedmiot badania metody dzielimy: badania realne i obiektywne istniejących przedmiotów,do badania sposobów myślenia,do badania tworów językowych,Metody empiryczne i teoretyczne: Metody empiryczne to pomiar, eksperyment, obserwacja, porównanie. Metody teoretyczne to konkretyzacja, metody aksjomatyczne itd. O metodach badawczych w szerszym znaczeniu mówimy wtedy gdy staramy się określić charakter i zakres danych badań. O metodzie w węższym znaczeniu mówi gdy określamy powtarzalne sposoby rozstrzygania przeróżnych, konkretnych zagadnień. Metody badawcze w socjologii i naukach społecznych:

1. Eksperyment - słowo to znaczy „doświadczenie” obejmuje swoim zakresem doświadczenia potoczne, życiowe ludzi (chodzi o doświadczeni naukowe oczywiście).

2. Eksperymenty naturalne - np. żywioły, wojny - badają je by dowiedzieć się jak wpływają na procesy społeczne. Oraz eksperymenty wynikające z realizacji idei, reform społecznych.

3. Obserwacja - gdy postrzegamy z większa uwagą i sposób planowany. Obserwacja to celowe tzn. ukierunkowane i zamierzone systematyczne przestrzeganie danego przedmiotu, procesu i zjawiska. Rodzaje: bezpośrednia i pośrednia, kontrolowana i niekontrolowana, jawna i ukryta.

4. Wywiad - to rozmowa kierowana w której biorą udział co najmniej dwie osoby - prowadzący i respondent. Tu badający chce uzyskać konkretne dane określone celem badań. Rodzaje: ustne i pisemne, skategoryzowane i nieskategoryzowane, jawne i ukryte, indywidualne, zbiorowe i panelowe.

5. Badania ankietowe - stosuje się w celu przebadania bardzo licznej zbiorowości - to wywiad pisemny w którym istotna rolę odgrywa ankieta. Jest to wywiad oszczędny ze względu na czas i środki. Badający opracowuje daną ankietę, wybór osób które się zbada nią, rozprowadzenie ankiet i określenie ich zwrotu. Rodzaje ze względu a sposób rozprowadzania ankiet:- ankieta środowiskowa,-a. prasowa,-a. pocztowa oraz jawne i anonimowe. Przy tworzeniu ankiety bierze się pod uwagę: - z jakich elementów się składa, - jaką formę i treść powinny mieć dane elementy,- jaki wygląd zewnętrzny powinna mięć ankieta,Struktura ankiety: -informacja o instytucji badawczej, - informacja o celu ankiety, - uzasadnienie wyboru respondenta,- pytania,- instrukcje jak odpowiadać.

6. Badania oparte na dokumentach: Bierze się tu pod uwagę archiwalia, rękopisy, publikacje itp. Typy dokumentów stosowanych w tych badaniach: a)Zebrane w sposób systematyczny b)okolicznościowe. Wchodzą tu A : dokumenty naukowe - książki fachowe, sprawozdania naukowe, artykuły z czasopism naukowych. Należy tez zwrócić uwagę czy dany dokument jest godny zaufania, aktualny i kompletny. - opracowanie statystyczne - roczniki statystyczne, zestawienia itd. Należy tu ustalić jakie dane chcemy uzyskać. - przeróżne dokumenty kompilacyjne - czyli utworzone z wielu fragmentów różnych autorów np. katalog biblioteczny, książka telefoniczna itd. Wymagają one krytycznej oceny. B: dokumenty okolicznościowe - ze względu na swoja treść lub formę maja charakter subiektywny. Wchodzą tutaj:- dokumenty osobiste -notatki - przedstawiają gorące fakty, szybko spisywane - sprawozdania- przedstawiają fakty ale po dłuższym czasie są spisywane Opracowanie takich materiałów badawczych wymaga: - przygotowania go do analizy ilościowej i jakościowej - potem weryfikacji (ustalenie wartości dokumentów) - selekcja - klasyfikacja - czynność porządkująca materiał używany w toku badań - kategoryzacja - uporządkowanie danych, ze względu na ich rodzaj, do kategorii -skatalogowanie danych

Sprawozdanie z badań: - określenie przedmiotu bada n - określenie charakteru procesu badań (plan, metody…) - prezentacja wyników ilościowych i jakościowych, wykazanie jakie hipotezy zostały zweryfikowane itd.

9. Miejsce bibliotekoznawstwa wśród innych nauk humanistycznych

I.Bibliotekoznawstwo jako nauka ma szereg różnych powiązań z innymi naukami. Można wymienić co najmniej 40 dyscyplin, które wzbogacają bibliotekoznawstwo.

II.Najbardziej związane z bibliotekoznawstwem - ze względu na przedmiot badań, jakim jest biblioteka i bibliotekarstwo:

1.Bibliologia - nauka o książce i procesach tworzenia, obiegu i użytkowania książki. Związek bibliologii z bibliotekoznawstwem jest bardzo ścisły, gdyż obie dyscypliny badają rzeczy i zjawiska występujące w komunikacji społecznej.

2.Bibliografia - jako nauka zajmuje się teorią i praktyką tworzenia oraz wykorzystywania spisów bibliograficznych, a także ich udziałem w komunikacji społecznej. Informacja bibliograficzna obsługuje - podobnie ja biblioteka działalność informacyjna - gospodarkę, technikę, naukę i kulturę.

3.Psychologia - związana jest z bibliotekoznawstwem poprzez zbiory biblioteczne i osoby zapewniające funkcjonowanie biblioteki przez użytkowani zbiorów. Materiały biblioteczne wpływają na motywy, postawy i zachowania człowieka, oddziałują na niego psychikę.

4.Pedagogika - najściślej związana jako nauka ze względu na wychowawcze i oświatowe funkcje bibliotek. Biblioteka współdziała z instytucjami oświaty szkolnej umożliwiającymi kształcenie oraz placówkami upowszechniania kultury. Biblioteka wpływa wychowawczo na ludzi przez swoją organizację, sprawną działalność i posiadane zbiory.

5.Socjologia - bibliotekoznawstwo zaczerpnęło pojęcie instytucji czy grupy społecznej.Z biblioteką związane są różne grupy społeczne, inaczej mówiąc - kategorie użytkowników bibliotek i bibliotekarze. Badania socjologiczne nad małymi i dużymi grupami społecznymi lub nad instytucjami są niezwykle użyteczne dla bibliotekoznawców również przynosi korzyści dla wiedzy socjologicznej. Dzięki takim badaniom rozszerza się informacja o bibliotece i jej zbiorach.

6.Semiotyka - Nauka o znakach i symbolach, może jakiś sposób łączyć się z bibliotekoznawstwem. Znakami mogą być rzeczy, urządzenia bądź instytucje społeczne. Tak więc biblioteka jako budynek (rzecz) czy instytucja bądź system społeczny może być uważana za znak, który coś w danym miejscu i czasie znaczy.

7.Historia

8.Prasoznawstwo

10.Badania bibliotekoznawcze na progu XXI wieku w za granicą (Koncepcje, problemy badawcze, instytucje, osoby - do wszystkich tematów)

Znany korespondent z wielu krajów świata, znakomity pisarz i filozof Ryszard Kapuściński podkreślał: „Wybór otoczenia, środowiska jest ważny, gdyż przecież nie tylko my oddziaływujemy na innych - inni także oddziaływuja na nas, narzucają nam wzorce zachowań i w dużym stopniu decydują o sposobie naszego myślenia”, a dalej relacjonował udzielona mu rade genialnego socjologa przyszłości, przewidującego rewolucje technologiczna i jej konsekwencje już w 50. latach XX w. W 2006 r., u schyłku swego życia, wówczas blisko 80. letni Alvin Toffler pouczał go bowiem: „Jeżeli chcesz ocaleć, musisz sie zmienić, a istnieją trzy pola główne tych zmian. Są nimi: przestrzeń, czas i wiedza”.Obie refleksje sa jakby stworzone na użytek PBMB& EP, wskazują przecież na czynniki podstawowe dla strategii rozwoju międzynarodowej komparatystyki. Dla badan bibliotek i profesjonalnej edukacji są tym ważniejsze, że są łatwo zrozumiałe i przemawiają do badaczy z wielu dyscyplin, rozwijają zatem płaszczyznę międzynarodowego porozumienia naukowego, prowadza do standaryzacji, globalizowania, internacjonalizacji, a w efekcie integracji świata. Przy współczesnym poszerzaniu się tematyki badan bibliotek i edukacji profesjonalnej w kontekście międzynarodowym, coraz częściej ze względu na szybko zachodzące zmiany podejmuje się te rozważania w odniesieniu do pożytków dla komunikowania interpersonalnego i instytucjonalnego wielokulturowego (związek z nauka o komunikowaniu społecznym); zwiększenia efektywności i podnoszenia kultury organizacyjnej w wyniku prawidłowego zarządzania bibliotekami, a zwłaszcza potencjałem ludzkim, zasobami bibliotek, źródłami informacyjnymi (związki z nauka o zarządzaniu); oraz zgodnie z tradycja badan bibliotekoznawczych - wspomagania przez biblioteki rozwoju kultury i nauki, zwłaszcza w zakresie zachowania i udostępniania dziedzictwa światowego, wyważaniem na jego tle dorobku narodowego, przyczyniania sie do przenikania idei (zasoby, źródła, promocja, udostępnianie, akcje UNESCO, Unii Europejskiej).Porównawcze badania międzynarodowe najczęściej obecnie sa zespołowe, z udziałem coraz częściej przedstawicieli instytucji pokrewnych (archiwa, muzea), firm komercyjnych, a reguła staje sie obecność w nich informatyków. Następstwem takiego formowania zespołów i wyboru zagadnień badawczych z zakresu PBMB&EP jest sukcesywna wymiana doświadczeń i idei połączona z przejmowaniem metodologii ze wskazanych dyscyplin. Obecnie praktyka ta jest najagresywniejsza w przypadku nauki o zarządzaniu, z której najczęściej adaptuje sie dla potrzeb badan bibliotek i edukacji profesjonalnej metody TQM. Potrzeby badania zaawansowania w proces interaktywności powodują zacieśnienie związków metodologicznych z nauka o komunikacji społecznej, zwłaszcza w odniesieniu do środowiska elektronicznego. Wiele czerpie się z warsztatu nowoczesnej metodologii socjologii, psychologii, pedagogiki. W badaniach udziału bibliotek w procesach nauki i kultury wkracza nowoczesna metodologia nauk humanistycznych. Generalnym wskazaniem metodologicznym obecnej epoki jest dopełnianie metod jakościowych (qualitative) ilościowymi (quantitative)oraz vice versa. Metody jakościowe wprowadzają system hierarchizowania cech i ich ocen, ilościowe - pozwalają konkretyzować i unaoczniać wyniki badan w postaci bogactwa grafików (wszechobecność statystyki i innych metod metrycznych jak bibliometria, webometria, scientometria). W skali światowej cie_ar badan nad bibliotekami został przeniesiony z płaszczyzny historycznej na współczesna, z szerokim uwzględnianiem możliwości środowiska elektronicznego, z wyraźnymi odniesieniami do otwartego dostępu online do zbiorów specjalnych, stanowiących dziedzictwo narodowe i światowe. Pogłębiła sie tendencja przechodzenia przy porównywaniu z orientacji na zbiory na orientacje na użytkowników, z omawiania rangi samych zbiorów na organizowanie o nich informacji naukowej oraz wolnego dostępu do pełnych tekstów, przy wykorzystaniu cyfrowych technologii (digitalizacja, metadane), ciągłych prób zaradzenia wzrastającej komercyjności (konsorcja). Dla prawidłowego odczytywania wyników tych badan i realizacji długoletnich planów rozwoju niezbędne sa porównania międzynarodowe postępu w teorii i praktyce w krajach, jakże często zróżnicowanych ekonomicznie, politycznie, kulturowo, a też w zaawansowaniu technologicznym. Najważniejsze jednak atuty obecnie prowadzonych PBMB&EP pochodzą z szans jakie stwarza implementacja ICT (technologie informacyjne i komunikacyjne) w pracach bibliotecznych (informatyka), a zwłaszcza możliwości wykorzystania Internetu. Rozszerzające sie gwałtownie nowe międzynarodowe pola badawcze, nieskrepowane barierami czasu i przestrzeni w środowisku elektronicznym online (wirtualne biblioteki i dążenie do uniwersalnego dostarczania połączonych elektronicznie informacji), ogromnie atrakcyjne dla współczesnych badaczy, pogłębiły, a jednocześnie odmieniły PBMB&EP. Wyzwolone zostały nowe związki miedzy dyscyplinami: bibliotekoznawstwem, a informacja naukowa i informatyka, oparte o ICT, rzutujące na jakość praktyki. Z nimi też sie wiąże teraźniejsza dominacja w badaniach analiz procesów informacyjnych w środowisku elektronicznym, łącznie z wykorzystywaniem Internetu dla celów bibliotecznych. Zjawisko to spowodowało nałożenie pól badawczych bibliotekoznawstwa i nauki o informacji naukowej w przypadku zarówno bibliotek, a jeszcze wyraźniej edukacji profesjonalnej, w tym permanentnej. Staje sie to z obopólnym pożytkiem i satysfakcja aktualnych użytkowników i miejmy nadzieje przyszłych, których będą kiedyś obsługiwali absolwenci profesjonalnych studiów. W badaniach eksponowane SA opracowania dotyczące procesów informacyjnych w bibliotekach, lub w których pośredniczą biblioteki (wirtualne przedsięwzięcia). Natomiast badania z informacji naukowej dzięki bibliotekom nadal posiadają potężny, z długimi tradycjami, stabilny bastion rozwijania działalności informacyjnej, w dodatku nie tak kapryśny jak sektor komercyjny. Rozwój owego wspólnego pola badawczego bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, znakomicie te_ odzwierciedla sie w badaniach nad nowoczesna edukacja prowadzona dla zróżnicowanych potrzeb bibliotek. Na tym tle rysuje sie jednak inne zjawisko, niebezpieczne dla przyszłości bibliotek: z jednej strony zawłaszczania części badan z informacji naukowej dotyczącej bibliotek przez informatyków, a z drugiej zbytniej ufności bibliotekarzy (te_ studentów informacji naukowej) we własne umiejętności informatyczne. To opuszczanie pozycji mediacyjnych, charakterystycznych dla roli bibliotek, zagraża jakości działalności zarówno w praktyce, jak i w badaniach naukowych. Charakterystyczne dla PBMBiEP badania interdyscyplinarne, obok pogranicza bibliotekoznawstwa, informacji naukowej i informatyki skupiają sie w ostatnich latach najmocniej na analizie korzyści wynikających z doświadczeń nauki o zarządzaniu. Dotyczą zatem: •Wykorzystania postępu ICT; •Osiągnięć w koncepcji globalizacji usług z informacji naukowej w bibliotekach, dostosowywanych do możliwości nowoczesnej technologii (w jednym miejscu całość poszukiwanej informacji z różnorodnych zródeł i zasobów)•usprawnienia i efektywności działań organizacyjnych w samych bibliotekach i związanych z nimi organizacjach non-profit i komercyjnych (w tym kultura organizacyjna) oraz rozwijania w formach tradycyjnych i elektronicznych Public Relations.

Wymogi praktyki pociągnęły rozszerzenie pól badawczych bibliotekoznawstwa, zgodnie z rozwojem nauk humanistycznych w szerokim tego słowa znaczeniu (człowiek - human kształtujący otoczenie i korzystający z wszechstronnych ofert bibliotek). Ta opcja badawcza została wzmocniona rosnącym znaczeniem edukacyjnym bibliotek wobec utrwalenia znaczenia nowoczesnych form edukacji na odległość przy wykorzystaniu ICT (distance education) oraz mnożenia bibliotek wirtualnych, bez których nie może sie już obyć uczeń, student, nauczyciel, uczony, hobbysta. Poprzez ukończone badania PBMB&EP widać ich uzależnienie od tego jak sa wykorzystane źródła biblioteczne oraz jak i jacy ludzie wchodzą w interakcje z bibliotecznymi systemami (badania interfejsów). Tutaj specjalnie widać zalety prowadzenia badan „żywych” organizmów bibliotecznych (te_ wirtualnych) w międzynarodowej przestrzeni oraz w polaczeniu z komparatystyka, Aktualnie badania bibliotek i edukacji profesjonalnej bez kontekstu międzynarodowego sa okrojone, wręcz zaściankowe, nie na miarę XXI wieku, likwidującego przysłowiowe „żelazne kurtyny”, ograniczenia cenzury, nierówności społeczne (mniejszości narodowe, rasowe, prawa kobiet i dzieci, orientacje seksualne, etc.) Internacjonalizacja badan powinna sie odbywać na wszystkich etapach PBMB&EP, poczynając od wyboru tematu (o globalnym znaczeniu), kreowaniu zespołu badawczego (międzynarodowego), poznania stanu badan na świecie, wyboru materiału źródłowego porównawczego w wielu krajach, jak i stosowania sprawdzonych w przekroju międzynarodowym metod badawczych. Pozbawienie badan bibliotekoznawczych elementów porównawczych miedzy narodowych prowadzi do separowania sie od światowych osiągnięć. Tradycja i specyfika narodowa powinny być jednak zachowane, a rozważania naukowe prowadzone w konwencji dążenia do likwidowania zaniedbań i nierówności miedzy poszczególnymi bibliotekami, uczelniami, krajami. Charakterystyczne dla badan omawianych ostatnich lat jest te_ prowadzenie porównań w obrębie tych samych typów bibliotek, przy wyraźniej specyfikacji i rozdzielaniu analiz bibliotek naukowych (akademickich, narodowych) od bibliotek typu powszechnego (publicznych), czy szkolnych. Zjawisko to z punktu widzenia PBMB&EP, zazwyczaj dyktowane pokaźna liczba bibliotek i wieloma podobieństwami w obrębie typów , powoduje jednak w moim przekonaniu pewne ograniczenie w wymianie doświadczeń i idei, a nawet rutynowość w prowadzeniu badan. Nowych inspiracji innowacyjnych wyników badan można sie spodziewać obecnie przy porównywaniu działalności zróżnicowanych typów placówek bibliotecznych czy ośrodków edukacji profesjonalnej.Współczesne PBMB&EP, za centrum zainteresowania maja zatem, zgodnie z nowoczesnym modelem bibliotekoznawstwa: role biblioteki w otaczającym nas świecie (ludzie, procesy, rzeczy), procesy komunikowania wewnętrzne i zewnętrzne, wspomagane przez ICT. Tematy najżywiej dyskutowane w badanych latach w kręgach międzynarodowych obracają sie zatem wokół: rozszerzania usług i popularyzacji czytelnictwa, PR, bibliotek digitalnych i wirtualnych, organizacji wiedzy, źródeł informacyjnych, rozwoju zbiorów, zagrożeń komercyjnych, jakości procesów komunikowania, edukacji permanentnej użytkowników bibliotek i profesjonalistów.

11.Badania bibliotekoznawcze na progu XXI wieku w Polsce (Koncepcje, problemy badawcze, instytucje, osoby - do wszystkich tematów)

Współcześni bibliotekoznawcy, głównie bibliotekarze i pracownicy uczelni wyższych kierunku informacja naukowa i bibliotekoznawstwo - przeświadczeni o przydatności bibliotek w kształtowaniu społeczeństwa informacyjnego, bez wahania podejmują nowe misje i obowiązki wyznaczane przez automatyzacje procesów i oferty środowiska elektronicznego. Starają sie najlepiej wywiązać ze stawianych aktualnie wymagań i wyzwań przez społeczeństwo informacyjne, wśród których międzynarodowe porównawcze badan bibliotek i profesjonalnej edukacji [dalej PBMB&EP] przynoszą ważne rezultaty i wskazują na konieczność ich poszerzenia. Bibliotekoznawstwo nowoczesne (jak pisze Maria Dembowska) to nauka badająca warunki i ustalająca zasady sprawnego działania bibliotek. Przedmiotem badań bibliotekoznawczych są wszelkie elementy składające się na pojęcie biblioteki i bibliotekarstwa: ludzie, rzeczy i procesy, związki i zależności między nimi ujmowane w odniesieniu do celów, jakie biblioteki maja realizować. Tą prakseologiczną koncepcję bibliotekoznawstwa korzystnie uzupełnia koncepcja kulturowa Jadwigi Kołodziejskiej „przedmiotem badań bibliotekoznawczych jest biblioteka jako instytucja kultury funkcjonująca w zespole historycznych i współczesnych uwarunkowań społecznych.

Rok 1989 zakończył okres PRL i przyniósł Polakom niepodległą rzeczywistość państwową, a o za tym idzie nową rzeczywistość prawną, obywatelską i ekonomiczną. Zmiany te wpłynęły nie tylko na indywidualne losy Polaków, ale spowodowały również odmienną sytuację w zakresie działania zawodowego oraz instytucjonalnego. Zasady wolnego rynku nie ominęły dziedzin związanych z funkcjonowaniem w społeczeństwie książki, biblioteki i informacji. Powstał rynek książki, sama książka przeżyła rewolucyjne zmiany. Biblioteki po pewnym okresie regresji, wkroczyły (w zmniejszonej nieco liczbie) w czas stabilniejszy, ale musiały przystosować swoją organizację do wymogów prawa i wolnego rynku. Musiały nauczyć się zdobywać finanse, wprowadzać nowe technologie, działać aktywnie wg zasad marketingu - przewidując i wyprzedzając, a nie tylko zaspokajając potrzeby czytelników - użytkowników.W nowej rzeczywistości politycznej stopniowo, dzięki współpracy z zamożniejszymi państwami i ich darom, możliwościom korzystania z pomocy finansowej różnych instytucji pozarządowych, fundacji i osób prywatnych, zaczęliśmy nadrabiać nasze braki technologiczne. Komputery, dokumenty elektroniczne, zintegrowane systemy biblioteczne dziś już funkcjonują w wielu bibliotekach w Polsce.Mimo coraz szerszego dostępu społeczeństwa do technologii informacyjnych w miejscach pozabibliotecznych dostępność do nich w bibliotekach jest niewystraczająca.W procesie komputeryzacji znacznie bardziej zaawansowane są biblioteki naukowe. W wielu wprowadzone zostały zintegrowane systemy biblioteczne, większość udostępnia swoje katalogi online, umożliwia korzystanie z informacji dostępnej w Internecie. To użytkownicy tych bibliotek mogą głównie wykorzystywać udogodnienia technologiczne.Wyraźnie zauważanym zjawiskiem występującym po 1989 roku są silne tendencje dążące do stworzenia środowiskowych towarzystw naukowych podejmujących prace naukowe oraz popularyzujących w społeczeństwie wiedzę z określonych dziedzin, a nie mieszczących się w strukturach funkcjonujących dotychczas organizacji. Takimi stowarzyszeniami są do dziś działające: Polskie Towarzystwo Bibliologiczne (PTB), Polskie Towarzystwo Czytelnicze (PTC), Polskie Towarzystwo Informacji Naukowej.Powstanie PTB - 1989 rok - powstało aby „podjąć tematy ważkie, a dotąd przekłamane lub przemilczane”. Chodziło o zmiany w zasobach polskich bibliotek po II wojnie światowej, zarówno o straty jak i nowe nabytki. PTB skupia specjalistów z bibliotek naukowych, archiwów, muzeów oraz nauczycieli akademickich. Pierwszym wieloletnim prezesem była Barbara Bieńkowska. Skupili się na rejestracji i opracowaniu zbiorów przechowywanych poza granicami Polski. PTC zostało zarejestrowane w styczniu 1993 roku, a zainspirowane podczas międzynarodowej konferencji w Budapeszcie w 1992 roku, na której spotkali się po raz pierwszy przedstawiciele Wschodu i Zachodu. Obecnym na konferencji Jadwidze Kołodziejskiej i Januszowi Ankudowiczowi, przedstawiciel Austrii - a zarazem przedstawiciel Międzynarodowego Stowarzyszenia Czytelnictwa - zaproponował powołanie w Polsce towarzystwa czytelniczego, które włączyłoby się we współpracę międzynarodową pod patronatem tegoż Stowarzyszenia. PTC powstało w oparciu o pracowników Instytutu Książki i Czytelnictwa. Początkowo Towarzystwo przy udziale dyrekcji BN zorganizowało kilka spotkań poświęconych problemom wynikającym ze zmian ustrojowych po 1989 roku. W 1994 roku zorganizowano I Forum Czytelnicze w BN przyjmując ten typ dorocznych spotkań jako stałą formułę organizacyjną. Od II Forum spotkania odbywają się regularnie co roku w Cedzynie pod Kielcami z głównym, wiodącym tematem. Materiały z tych konferencji są publikowane.Po 1989 roku w podejmowanej problematyce prac badawczych różnego typu można wyodrębnić kilka wiodących tendencji:

1.Zapełnienie „białych plam”, czyli podejmowanie tematów w PRL zakazanych bądź ograniczanych cenzurą, zarówno ze względów politycznych, jak i ideologicznych, np. utracone zbiory.

2.Prace wspomagające ustawodawstwo związane z koniecznością wprowadzenia nowych aktów prawa bibliotecznego w RP, a następnie z dostosowaniem polskiego prawa do dyrektyw unijnych w perspektywie przystąpienia Polski do UE.

3.Podejmowanie międzynarodowej współpracy w zakresie działań bibliologicznych.

4.Międzynarodowa współpraca w zakresie kształcenia oraz prac nad programami kształcenia (ECTS).

5.Prace zmierzające do ujednolicenia terminologii dziedzinowej.

6.Podejmowanie tematów wynikających z aktualnych potrzeb praktyki bibliotekarskiej różnych typów bibliotek i grup użytkowników (organizacja, zarządzanie, automatyzacja).

7.Badania i analizy rynku książki jako nowego zjawiska.

8.Wprowadzenie nowych metod i technik badawczych opartych na elektronicznych możliwościach technik badawczych, np. badania bibliometryczne.

Czasopisma:

1.Biblioteka: Czasopismo ukazujące się od 1997 roku jako rocznik Biblioteki Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Periodyk stanowi kontynuację wydawanego w latach 1960-1970 czasopisma tworzonego przez pracowników Biblioteki UAM, wchodzącego w skład serii Prace naukowe Uniwersytetu im Adama Mickiewicza.

2.Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy- EBIB: Elektroniczna forma tego czasopisma bibliotekarskiego po raz pierwszy ukazała się w 1999 roku. Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy. EBIB to serwis informacyjny opatrzony stałymi działami przynoszącymi aktualne informacje. Posiada działy: Edukacja, Prawo, Linki, Czasopisma, Konferencje, Grant.

3.Zagadnienia Informacji Naukowej: Wydawany o 1993 roku półrocznik poświęcony został problemom teorii i praktyki informacji. Wydaje go Instytut Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych Uniwersytetu Warszawskiego przy współpracy Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. Publikuje autorów z całej Polski.

4.Biblioteka w Szkole: Miesięcznik nauczycieli bibliotekarzy wydawany od 1991 roku przez Agencję SUKURS. Biblioteka w Szkole kierowana jest głównie do bibliotek szkolnych i pedagogicznych. Zawarte w nim treści dotyczą m.in.: prawnych regulacji funkcjonowania bibliotek w szkole, awansu zawodowego nauczyciela bibliotekarza. Miesięcznik poprzez zamieszczane materiały metodyczne i informacyjne stara się upowszechniać też czytelnictwo wśród młodzieży, ale głównie odbiorcami są bibliotekarze i nauczyciele.

Guliwer; Dwumiesięcznik wydawany od 1991 roku jako specjalistyczne czasopismo dotyczące literatury dla dzieci i młodzieży. Od 2003 roku ukazuje się jako kwartalnik.

EBIB — platforma elektroniczna Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich przeznaczona jest dla bibliotekarzy, specjalistów informacji oraz dla wszystkich osób zainteresowanych problematyką bibliotekoznawczą.Działa od 1999 roku, tworzona jest przez bibliotekarzy wolontariuszy z całego kraju z różnych bibliotek, zarówno Biblioteki Narodowej, jak i akademickich, publicznych i innych. W ramach portalu utworzono wiele serwisów informacyjnych (prawo, praca, konferencje, czasopisma, katalogi itp.), czasopismo fachowe czy dział publikacji naukowych.EBIB prezentuje także strukturę oraz działalność największej w Polsce i jednej z najstarszych w Europie organizacji zawodowych bibliotekarskich: Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. Platforma jest bardzo popularna w środowisku bibliotekarzy, wchodzi do niej ponad 50% czynnych zawodowo bibliotekarzy.

1

---