1. PROBLEMATYKA BADAWCZA BIBLIOLOGII I JEJ EWOLUCJA.

Refleksja teoretyczna nad książką, jej znaczeniem i istotą pojawiła się już w starożytności w postaci:

• Reguł bibliograficznych

• Poradników zbieractwa książek i budowania bibliotek

• Przepisów i zaleceń wydawniczych

• Wypowiedzi uczonych i pisarzy o książce.

Wieki później przyniosły dalszy wzrost zainteresowani książką, szczególnie od przełomu średniowiecza i renesansu.

Praktyka wydawnicza, drukarska, księgarska i biblioteczna, a także potrzeba opisania rozmiarów produkcji książek, a następnie kierowania ich cyrkulacją w społeczeństwie, domagały się podbudowy teoretycznej, ujęcia różnorodnej wiedzy o książce w jednolity, logiczny system, czyli stworzenia nauki.

Problemy bibliologiczne wystąpiły też z czasem w :

• Filologii - zwłaszcza w nauce o literaturze

• Naukach pomocniczych historii - np. wiedza do dawnym piśmie = paleografia

• Pedagogice

Mimo tego próby kreowania nowej, odrębnej dyscypliny naukowej zajmującej się książką pojawiły się dopiero w drugiej połowie XVIII. Miała nią być bibliografia.

W drugiej połowie XIX w w roli ogólnej nauki o książce, zastąpiło ją na długi czas bibliotekoznawstwo.

Pod koniec XIX w. Zaczęła rodzić się już pod nazwą - księgoznawstwo, bibliologia.

Termin `bibliologia' - oznaczający naukową refleksję nad książką, upowszechnił się

na przełomie XVIII i XIX w. Był wtedy ukoronowaniem długiej drogi, jaką przez stulecia

przeszli badacze książek, zwłaszcza bibliografowie i bibliotekarze, i ci wszyscy, którzy

świat książek tworzyli, porządkowali i opisywali. Pojawienie się tego nowego terminu,

a w konsekwencji i nowej dyscypliny naukowej nazwą tą oznaczonej, nie było wówczas

przypadkowe. Nagromadzona wiedza szczegółowa o pismach i materiałach piśmiennych,

o rękopisach i drukach, o drukarzach i drukarniach, o zasadach klasyfikacji piśmiennictwa,

o funkcjonowaniu bibliotek itd., wymagała bowiem usystematyzowania, wyraźniejszego

aniżeli dotąd określenia granic i sposobów poznawania książki, objaśnienia

podstawowych kategorii badawczych tej nowej nauki.

Problematykę i charakter przyszłej bibliologii wywodzi się najczęściej z teorii i praktyki

bibliograficznej i z badań nad historią książki, a niemałe znaczenie w jej rozwoju

miała też myśl filozoficzna i teologiczna, dorobek nauk o literaturze, języku, sztuce,

doświadczenia zajmujących się książką profesjonalistów i amatorów

2. KULTURA KSIĄŻKI GŁÓWNĄ DYREKTYWĄ W BADANIACH BIBLIOLOGICZNYCH
   

W pojęciu „kultura książki” mieszczą się wszystkie materialne i duchowe aspekty książki, tradycje i dziedzictwo, uniwersalizm i multifunkcjonalność. Taka koncepcja pozwala zintegrować niejednorodny przedmiot i pole badań bibliologicznych.

„Kultura książki” występuje w międzynarodowym piśmiennictwie bibliologicznym jako szereg pochodnych i pokrewnych:

• Kultura pisma

• Kultura piśmiennicza

• Kultura druku

• Kultura typograficzna

• Kultura edytorska

• Kultura bibliograficzna

• Kultura biblioteczna

• Kultura czytelnicza

Współczesne piśmiennictwo dotyczące zagadnień księgoznawczych, i to z obszaru samej

bibliologii, i to z kręgu innych nauk humanistycznych, pokazuje, jak korzystne w poznawaniu

różnych obszarów i problemów jest stosowanie generalnej dyrektywy badawczej

`kultura książki'. W perspektywie teoretycznej idzie o teorię książki jako przedmiotu, narzędzia i funkcji w kulturze, w historycznej - o historię kultury książki różnych epok, w przestrzennej - o kulturę książki, państw, regionów, miast itd.; pytamy też o kulturę książki jednostek, grup wiekowych i zawodowych, różnych zbiorowości, całych społeczeństw i narodów; rozważamy przyszłość rozwoju kultury książki.

Dla współczesnej bibliologii `kultura książki' stała się więc w ostatnich latach pojęciem

centralnym. „Organizuje” ono sprawnie badania, jest atrakcyjne poznawczo, przyciąga

uwagę innych nauk humanistycznych, jest użyteczne w dydaktyce, w upowszechnianiu

wiedzy o książce, w praktycznych zastosowaniach tej wiedzy.

„Kultura książki” może stać się użytecznym pojęciem w:

• Teorii książki jako przedmiotu, narzędzia i funkcji w kulturze

• Empirycznych badaniach historycznych i współczesnych o charakterze faktograficznym

Pytanie o kulturę książki (indywidualną i zbiorową) materialną i duchową, daje szansę pełnego i pogłębionego opisu wytworu i narzędzia kultury, pozwala odkrywać to, co w książce najistotniejsze:

• Cechy

• Możliwości

• funkcje

W ramach ogółu zjawisk kultury możliwe staje się opisanie i ocena światowego dziedzictwa książkowego w jego rozmaitych przejawach i funkcjach, a także odkrywanie zmiennych ról książki we wszystkich sferach życia indywidualnego i zbiorowego: w rozwoju i kodyfikacji języków literackich, liturgii i prawa, w rozpowszechnianiu idei filozoficznych, politycznych, religijnych, w oświacie, wychowaniu i nauce.

Omawiana kategoria pozwala tworzyć porównywalne, warsztatowe modele badawcze dla różnych kręgów bytowania książki:

• narodowych (etnicznych),

• regionalnych,

• lokalnych,

• środowiskowych.
  

Funkcje pełnione przez książkę mogą być rozpatrywane w rozmaitych aspektach, ogólnie i szczegółowo, historycznie i współcześnie, w porównaniu z różnymi sferami aktywności kulturalnej ludzi i społeczeństw. Niewątpliwie podstawową funkcją książki jest jej funkcja komunikacyjna w kulturze i społeczeństwie; jest bowiem książka przede wszystkim „ instrumentum comunications socialis”.

Jako materialne narzędzie utrwalania i przekazywania treści kulturowych pełni szereg funkcji:

• utrwala dorobek intelektualny ludzkości

• transmituje go w czasie i przestrzeni

• służy rozwojowi nauki, techniki, literatury

• uczestniczy w wychowaniu i kształceniu

Ostatnie dziesięciolecia przyniosły w całym niemal świecie, wszędzie tam, gdzie

uprawiane są nauki humanistyczne, niezwykły i niespodziewany wzrost zainteresowania

problematyką bibliologiczną. Książka stała się atrakcyjnym przedmiotem różnorodnych

i różnokierunkowych badań w wielu dyscyplinach. Wszystkie te prace,

studia i publikacje przyczyniają się do powiększania wiedzy o kulturze książki jako

zjawisku cywilizacyjnym i - w konsekwencji - służą też budowaniu bibliologii jako

ogólnej nauki o kulturze książki.

Zagadnienie dość zawiłe odsyłam do artykułów K.Migonia:
http://www.up.krakow.pl/konspekt/19/migon.html

http://www.portalwiedzy.pan.pl/images/stories/pliki/publikacje/nauka/2005/02/N_205_05_Migon.pdf

3. ŹRÓDŁA BIBLIOLOGICZNE, ICH CHARAKTER I PROBLEMATYKA A METODOLOGIA BADAŃ.
   
   

1) Źródła do badań nad książką
Warsztat pracy badacza książki i informatologa obejmuje zagadnienia:

• Z jakich źródeł czerpie wiedze o książce i jej procesach bibliologiczntch i informacyjnych

• Jakimi sposobami się posługuje

• Jakie stosuje sposoby projektowania

• Jakie dyscypliny dostarczają mu niezbędnych informacji
  

Źródła to te przedmioty materialne, w których utrwaliły się ślady minionych epok

Źródła historyczne to te przekazy, w których utrwaliły się ślady minionej działalności człowieka. Odróżniamy od nich źródła dotyczące rzeczywistości współczesnej.

Badacz czerpie swą wiedze nie tylko ze źródeł, ale i od innych badaczy, którzy pozostawili je w postaci opracowań.
Opracowania - to wypowiedzi uczonych, przedstawiające i interpretujące zbadaną rzeczywistość np. podręczniki, monografie, rozprawy.

Źródła	Opracowania
- pozwalają ustalić dotychczas nieznane fakty	- pozwalają je zinterpretować, uchwycić ich przyczyny, powiązać z okolicznościami

Źródła historyczne

bezpośrednie pośrednie

pisane niepisane

Bezpośrednie - dokumenty, które powstały w toku badanego wydarzenia czy procesu i są w bezpośrednim związku

Pośrednie - utrwalają ślady minionych wydarzeń np. listy, pamiętniki

Pisane - dokumenty, z których czerpiemy informacje przez odczytanie

Niepisane - to wszelkie pozostałe źródła

2) Źródła bezpośrednie pisane

Źródła bezpośrednie pisane obejmują głównie źródła archiwalne czyli akta urzędowe przechowywane w archiwach.
Źródła te tworzą główny zasób źródeł do badania instytucji np. biblioteka, wydawnictwa, archiwa, księgarnie

Akta te to np.:

• Zamówienia, rachunki, księgi rachunkowe - informują o wyposażeniu instytucji w środki i narzędzia jak i o stanie finansowym

• Plany, sprawozdania, protokoły z posiedzeń - informują o przebiegu działalności

• Akta personalne - o składzie osobowym, strukturze organizacyjnej

• Korespondencja urzędowa - pokazuje kontakty i zależności między instytucjami

W archiwum mogą dodatkowo być przechowywane rękopisy o charakterze nieurzędowym i książki pisane ręcznie.

Nie zawsze dokumenty powstające w przebiegu procesów bibliotecznych nazywamy aktami np. katalogi biblioteczne kartkowe czy starsze w postaci ksiąg, rewersy biblioteczne.

Do źródeł archiwalnych nie zaliczymy takich źródeł bezpośrednich pisanych, które natychmiast po spisaniu i wydrukowaniu były podane do wiadomości publicznej np.
(rozporządzenia władz, regulaminy biblioteczne, wykazy nabytków)

Wśród opublikowanych bezpośrednich źródeł pisanych szczególną uwagę należy zwrócić na:
- ogłoszenia prasowe - dają one niekiedy bezpośredni wgląd w dzieje instytucji np. fakt o zamknięciu czy otwarciu, zapowiedzi o nowo wydanych książkach

- drukowane katalogi - informują jaki był rozwój produkcji wydawniczej, jakie książki mieszkańcy danego regionu czytali, jakie mieli książki dostępne itp.

Bezpośrednim źródłem pisanym w dziejach książki jest sama książka:

• treść książki - rozpatrywana ze względu na formę oraz na funkcję(czytelnictwo)

• opis bibliograficzny - wskazanie indywidualnych cech książki

• księgozbiór historyczny - zamknięty księgozbiór wyróżniony ze względu na twórcę lub właściciela, rozpatrywany ze względu na swój skład.

3) Źródła bezpośrednie niepisane
Można w nich rozpatrywać:

• książkę

• materiał, z którego została wykonana (papier, farba, okładka)

Materiały te służą jako źródła w różnych działach kultury materialnej. Na ich podstawie można określić region i czas powstania.

Cech gotowej książki to:

• krój czcionki

• kompozycja stronicy

• ozdobniki

• ilustracje

Tworzą z książki źródła niepisane dla różnych dziejów księgoznawstwa. Pozwalają zrekonstruować czas powstania i skompletować elementy opisu.

Książki mogą być źródłem dla historii drukarstwa i bibliografii

Inne źródła niepisane bezpośrednie to:
- narzędzia za pomocą, których wytworzono książki np. pracy

4) Źródła pośrednie pisane
Zaliczamy tutaj relacje prywatne o wszelkich sprawach związanych z książką zawarte np. w:

• listach

• dziennikach

• wspomnieniach

Autorem ich może być każdy czytelnik, pracownik biblioteki, księgarni jaki i osoba nie związana z książką.

Relacje publiczne- informacje prasowe np. otwarcie nowych instytucji związanych z książką, jubileuszowe imprezy, zjazdy itp.

Źródła literackie - informują o dziejach czytelnictwa (recenzje, polemiki prasowe np. dotyczące nowości wydawniczych, dzieła literackie będące naśladownictwem lub parodiami innych książek)

Dodatkowo można tutaj zaliczyć dawną literaturę fachową( podręczniki, poradniki, czasopisma fachowe)- są to ważne źródła dla dziejów produkcji książki, mogą być też traktowane jako źródła bezpośrednie do badania pracowników książki i ich kształcenia

5) Źródła pośrednie niepisane

Ikonografie- wizerunki władców, bibliotekarzy itd.
Ryciny - przedstawiające biblioteki, budynki, wnętrza, drukarnie

Przedmioty służące do rozpowszechniania książki
Fotografie itd.

6) Metody badań bibliologicznych

Metoda naukowa - to sposób postępowania badawczego t.j. zespół celowo dobranych czynności zmierzających do stwierdzenia określonych cech badanego przedmiotu, procesu itp.

Wybór metody zależy od tego jaką cechę chcemy zbadać czyli w jakim aspekcie dokonamy badania.

Zespół metod, którymi posługuje się nauka o książce obejmuje:

• metody swoiste dla tej dyscypliny

• metody przejęte z innych dyscyplin

• metody stosowane w wielu dyscyplinach równocześnie

Metody charakterystyczne dla bibliologii:

• analiza typograficzna

• metoda badań prowieniencyjnych - droga szczegółowej rejestracji wszelkich śladów książki (wędrówka i dzieje książki)

• analiza zawartości książki

Metoda typograficzna - jest to metoda przydatna w badaniach nad książką i biblioteką. Nazwa metody nawiązuje do katalogu typograficznego. Jej zadaniem jest powiązanie badań nad książką z identyfikacją konkretnej lokalizacji. Badania dotyczą różnego typu instytucji związanych z książką ( z wytwarzaniem, upowszechnianiem, przechowywaniem).
Wynikiem metody typograficznej są mapy i plany ułatwiające percepcje.

Metoda prowieniencyjna - jest to droga szczegółowej rejestracji wszelkich śladów jakie w książce pozostawili jej właściciele, poznajemy wędrówki i dzieje poszczególnych egzemplarzy, a także odtwarzamy zawartość danych księgozbiorów, bibliotek.

Procesy bibliologiczne łączą się z innymi dyscyplinami naukowymi

• metody socjologiczne - stosowane do badań stosunków łączących książkę i procesy bibliologiczne z grupami społecznymi

• metody organizacyjne - celem badań jest ulepszanie i projektowanie zmian, usprawnienie działalności poszczególnych instytucji, zaprojektowanie organizacji dla nowo powstałych instytucji.

Ponieważ książka i procesy bibliologiczne są zjawiskami historycznymi to stosuje się również metody historyczne - metody te stosujemy, gdy chcemy zbadać działalność instytucji, osoby związane z książką oraz procesy związane z instytucją i tymi osobami

Dodatkowo wykorzystuje się metody statystyczne, które stosuje się jednocześnie w wielu dyscyplinach

4. Bibliologia, bibliotekoznawstwo i informacja naukowa.

1. Termin Bibliologia utrwalił się w j. polskim za sprawą Stefana Vrtela- Wierczyńskiego.

Używane są także nazwy księgoznawstwo (Rulikowski), nauka o książce.

Vrtel- Wierczyński, Łysakowski i inni utożsamiają bibliologię z nauką o książce, natomiast księgoznawstwo to wg nich ogólniejsza, niekoniecznie naukowa znajomość książki.

Bibliologia jest humanistyczną nauką autonomiczną, nie tylko opisową, ale również normatywną, regulującą system książki.

Bieńkowska: Bibliologia, nauka/wiedza o książce, księgoznawstwo- najczęściej są to terminy jednoznaczne, jednak nauka o książce eksponuje zakres teoretyczny, natomiast wiedza o książce- praktyczny.

Bibliologia sensu stricte (znaczenie węższe)- wiedza o zewnętrznych cechach książki (w jej tradycyjnej postaci) Koncentruje się na:

• ustalaniu czasu i miejsca powstania książki

• ustalaniu autorstwa

• ustalaniu autentyczności

• ustaleniu warsztatu

• ocenie jednorodności i stanu zachowania zabytku

• odtworzeniu drogi książki

Jest to dyscyplina niezwykle erudycyjna, wymaga wiedzy specjalistycznej i ogólno-humanistycznej

Bibliologia sensu largo (szersze znaczenie)- nauka o strukturze i właściwościach komunikacji za pośrednictwem zapisu graficznego

„Centralnym pojęciem bibliologii jest książka” Migoń Nauka o książce

2. Bibliotekoznawstwo (twórcą terminu był Martin Schrettinger- ograniczał on do spraw organizacyjnych; po założeniu przez Karola Dziatko w Getyndze pierwszej katedry bibliotekoznawstwa - tzn. ściślej bibliotecznych nauk pomocniczych, to zakresu nauki zaczęto włączac wszystkie umiejętności potrzebne bibliotekarzowi ) zajmuje się instytucjami służącymi pośrednictwu między nadawcą treści dokumentu a jego odbiorcami, czyli bibliotekami.

Związki bibliotek- sieci biblioteczne

* księgoznawstwo wchodzi w skład bibliotekoznawstwa (ważna rola w Niemczech) i obejmuję dawnej i nowej książki

Biblioteki mogą być badane w wielu aspektach:

• -historycznym - dzieje bibliotek w związku z historią gosp., Polit, kulturalną

• socjologicznym- badanie wpływu bibliotek na czytelnictwo.

• naukoznawczym- miejsce książki w rozwoju nauk,

• z punktu widzenia nauki o organizacji pracy- badanie optymalnych rozwiązań

Tak wewnątrz, jak i na zewnątrz biblioteki, w jej związkach z

Z innymi bibliotekami i z systemem informacji

Podstawowe elementy struktury organizacyjnej biblioteki

1. ujęcie statyczne- biorąc pod uwagę materiał do dyspozycji, miejsce, podział materialnego zasobu na komórki organizacyjne

2. ujęcie dynamiczne- biorąc pod uwagę procesy zachodzące w zakresie zaistniałych struktur

Elementy umożliwiające jej funkcjonowanie:

• Zbiory (zasób biblioteczny)

• lokal wraz z wyposażeniem i aparaturą

• personel o odpowiednich kwalifikacjach

• warsztat informacyjny : księgozbiór podręczny, katalogi, kartoteki, informacja bieżąca (przez pocztę, telefon, bezpośrednio, włączana istniejący system informacyjny)

• czytelnicy

Poszczególne elementy mogą być mniej lub bardziej rozbudowane, ale nie mogą się zasadniczo różnić.

Zasadnicze różnice między biblioteką w pojęciu tradycyjnym, a współczesną wynikają m in. z nowych form dokumentów oraz szerokiego zastosowania mechanizacji i automatyzacji w pracy.

Zbiory i zasoby biblioteczne

Liczba i rodzaj gromadzonych zbiorów uzależniona jest od szeregu czytelników i ich potrzeb jakościowych i ilościowych.

Polityka gromadzenia zbiorów- wynik racjonalnego zaplanowania gromadzenia zbiorów. Np. porozumienie się bibliotek szkolnych i gminnych.

Współczesne biblioteki gromadzą różne rodzaje dokumentów. Powielają je w razie potrzeby (materiały wtórne) lub dostarczają czytelnikowi skróconej informacji o zawartości dokumentu ( materiały pochodne)

W ustawie o bibliotekach z 9 kwietnia 1968 wymienione są następujące materiały biblioteczne: książki, czasopisma i inne druki, rękopisy, ryciny, mapy, nuty, filmy, mikrofilmy, płyty oraz wszelkie inne zapisy obrazu i dźwięku.

Typy dokumentów:

1. wg sposobu podania treści i formy zewnętrznej:

• za pomocą pisma: piśmienniczy, graficzny

• za pomocą utrwalenia obrazu: wizualny, oglądowy

• za pomocą utrwalenia dźwięku: audyjny, słuchowy

2. wg innych kryteriów

• prymarne (pierwotne)- treść w formie nadanej przez autora

• wtórne (kopie)- dokładny przekaz treści podanej przez autora

• pochodne- na podstawie treści dokumentu. Skrót, Informacja (bibliologiczna, w kartotece)

Szczególna forma: nietypowe nośniki, takie jak mikrofisze, mikrofilmy, nośniki elektroniczne

Tradycyjny podział gromadzonych materiałów: książki, wydawnictwa ciągłe (czasopisma, wyd. zbiorowe), wydawnictwa specjalne(od rękopisów, rycin, map po druki akcydensowe)

Dokumenty życia społecznego: wyd. firmowe, reklamy, prospekty- duże znaczenie dla informacji w danej dziedzinie.

Programy teatralne, afisze, plakaty, zaproszenia czy zawiadomienia o wydarzeniach politycznych lub kulturalnych, druki prywatne ( zawiadomienia o ślubie, nekrologi czy klepsydry)

Szczególne zbiory to także zbiory powstające w wyniku działalności środowiska pracy biblioteki.

Źródła wpływu dokumentów do biblioteki: zakup, egzemplarz obowiązkowy( z całego państwa/ regionalny, przysługuje wybranym bibliotekom i ma być im za darmo nadsyłany od wydawnictw/ księgarzy. Powstaje na jego podstawie archiwalny Zasów wydawnictw i bibliografia narodowa) wymiana( gł. wyd. naukowe), dary, zwrot za książkę zagubioną, chwilowo złożony depozyt itp.

Osobny problem- dokumenty wtórne- kserokopie wykonywane na zlecenie czytelników traktowane jako materiał bibl. : opracowuje się je i przechowuje.

Zasoby biblioteczne ulegają podziałowi na poszczególne zbiory na różnych zasadach:

• ze względu na formę zewnętrzną dokumentów (poszczególne zbiory wymagają innych warunków magazynowania, innego opracowania i udostępniania)

• ze względu na formę udostępniania (prezencyjną-księgozbiór podręczny, wypożyczalnia itp.

• Ze względu na kategorię czytelników ( np. wydzielanie księgozbiorów do czytelni profesorskich lub czytelni dla niewidomych)

Lokal i jego wyposażenie

Czynniki: funkcja pełniona przez bibliotekę, forma zewn. Materiałów gromadzonych, metody udostępniania zbiorów, prądy panujące w budownictwie.

Zasady:

• trójdzielności budynku- osobne miejsce dla zbiorów, dla czytelników i dla personelu.

• Łatwość dostępu dla tych, dla których biblioteka jest przeznaczona

• Zapewnienie maksymalnej ciszy i odpowiednich warunków do pracy.

Problemy budownictwa bibliotecznego:

Miejsce zabezpieczenia zbiorów i ich dostępność dla określonego grona czytelników.

Relacja pomiędzy zbiorami bibl. a innymi eksponatami służącymi nauce.

Personel

Podział personelu na: bibliotekarzy- pracowników odpowiednio przygotowanych do pracy w bibliotece, pracowników administracji i pracowników technicznych odpowiedzialnych za aparaturę wykorzystywaną w bibliotece.

Podstawa pracy bibliotekarza: opracowanie zbiorów, które ma na celu: pomoc czytelnikowi w korzystaniu ze zbiorów oraz stworzenie obrazu stanu posiadania biblioteki.

Działania należące do warsztatu inf. Biblioteki: prezentowanie nowości wyd., organizowanie innych ekspozycji wynikające z potrzeb środowiska. Informacja bieżąca i indywidualna/ do grupy osób

Pomoc: księgozbiór podręczny, bibliografie, katalogi, kartoteki, dokumentacja pracy warsztatu informacyjnego, informatory o bibliotekach i ich zasobach, aparaty reprograficzne

Czytelnicy

Czytelnikiem jako zjawiskiem społecznym zajmują się wyspecjalizowane komórki badawcze, m in. Instytut Książki i Czytelnictwa Biblioteki Narodowej.

Formy udostępniania książek: prezencyjna- na miejscu lub wypożyczanie. Także dostarczenie czytelnikowi kopii lub skrótu.

Struktura organizacyjna biblioteki

• kierownictwo i administracja

• dział uzupełniania, gromadzenia i przechowywania zbiorów

• Dział formalnego, rzeczowego opracowania zbiorów

• dział udostępniania

• dział informacyjno- bibliograficzny

Czynności wykonywane w bibliotece:

• uzupełnianie zbiorów zgodnie z polityką gromadzenia

• magazynowanie zbiorów, rozmieszczanie, konserwacja

• opracowywanie zbiorów

• udostępnianie

• obsługa informacyjno-bibliograficzna

• prace metodyczno-instrukcyjne

• prace naukowo-badawcze

• prace administracyjne

• prace kierownicze

Normy pracy bibliotecznej: przedmiotowe ( dot. Sprzętów i urządzeń), czynnościowe (przepisy), znaczeniowe (terminologiczne) (ustalające terminy odpowiadające ściśle pojęciom używanym w bibliotekoznawstwie), czasu potrzebnego do wykonania pewnych określonych czynności

Centrum Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej oraz Biblioteka Narodowa koordynują normalizację w dziedzinie INiB

Rozwój funkcji bibliotek

Biblioteki- archiwa, głównie dla kapłanów, biblioteki będące własnością władcy, biblioteki prywatne uczonych jako ich warsztat pracy, biblioteki kościelne i klasztorne, biblioteki rad miejskich.

Funkcje bibliotek. służba nauce, aktywizacja kulturalna społeczeństwa, szeroko pojęta informacja.

Czynniki będące przyczyną rozwoju zapotrzebowań czytelniczych w XX w.

• rozwój poziomu wiedzy wynikający z rozwoju oświaty oraz dostępności mediów

• Usprawnienie komunikacji

• powszechność elektryfikacji

Ujednolicony podział bibliotek ze względu na kryteria potrzeb czytelniczych (wg. UNESCO i IFLA)

• biblioteki narodowe

• szkół wyższych

• uniwersalne o charakterze naukowym, ale nie narodowe i nie szkół wyższych

• specjalne o różnym poziomie gromadzonych zbiorów

• szkolne

• publiczne (powszechne)

Ustawa o bibliotekach (9 kwietnia 1968) : biblioteki ogólnokrajowej sieci bibliotecznej dzielą się na: naukowe, fachowe, pedagogiczne, szkolne i publiczne.

Podział bibliotek

a) wg. Przelaskowskiego: powszechne, społeczno- filozoficzne, szkolne i pedagogiczne, fachowe, naukowe

b)Zakres treści zbiorów: biblioteki uniwersalne, specjalne

c) Przynależność prawna : biblioteki państwowe, samorządowe, społeczne i prywatne( domowe)

Ustawodawstwo biblioteczne

Ustawy względne (pozostawienie decyzji o kosztach bibliotek publicznych wyborcom)

Ustawy bezwzględne (wyborcy nie mają prawa wyboru)

17 kwietnia 1946- Dekret o bibliotekach i opiece nad zbiorami bibliotecznymi- opieka państwowa nad wszystkimi typami bibliotek

Ustawa biblioteczna 9 kwietnia 1968: założenia: stworzenie jednolitej sieci wszystkich typów bibliotek, specjalizacja zbiorów, koordynacja działalności bibliograficznej i informacyjnej, wprowadzenie nowych typów dokumentów, unowocześnienie pracy, uporządkowanie pragmatyki zawodowej bibliotekarzy

W grudniu 1968r. powołano przy MKiSz Państwową Radę Biblioteczną

Zadania bibliotek Narodowych: gromadzenie i przechowywanie publikacji wydanych w kraju. Opracowanie bibliografii narodowej, koordynacja działań bibliograficznych w kraju, sporządzanie katalogów centralnych, prowadzenie działalności naukowej oraz prace informacyjne.

Biblioteka Narodowa: początki- Załuscy, potem zbiory Czartoryskich, Ossolińskich, Raczyńskich, Działyńskich, Tyszkiewiczów, Wróblewskich.

1928 rok-powstanie . Zadanie gromadzenia całego polskiego piśmiennictwa( łącznie z polonikami zagranicznymi) oraz piśmiennictwo obce w zakresie niezbędnym do rozwoju nauki polskiej.

Publikuje bieżącą bibliografię narodową: Przewodnik Biblioteczny, Bibliografia zawartości czasopism, Czasopism i wydawnictw ciągłych, Polonica zagraniczne. Bibliografia

3. Informacja naukowa

- Zajmuje się procesem przekazywania danych tak za pośrednictwem dokumentu, jak i bez tego pośrednictwa,

-interesuje się wszelkimi rodzajami dokumentów, byle miały one wspólny cel: usprawnienie rozwoju nauki, techniki, gospodarki i administracji.

-Jest dyscypliną naukowo- praktyczną, prowadzone w jej obrębie badania teoretyczne podporządkowane są bezpośrednio potrzebom projektowania,

- zadanie informatologii to projektowanie wszelkiego rodzaju środków, za pośrednictwem których realizuje się działalnośc informacyjną;

• pojęcie informacji- różne znaczenia w literaturze naukowej; zawsze wiąże się z nadawcą i odbiorcą.

• Pojęcie procesów komunikacyjnych- przekazywanie, przechowywanie informacji itd.

• Pojęcie systemu informacyjnego- zbiór powiązanych ze sobą elementów (realizacja procesu komunikacyjnego)

• Pojęcie procesów informacyjnych- przedmiot informatologii- bada i projektuje (w tym także systemy)

Informacja naukowa (ang. Information science, ros. Naucnaja informacija); niegdyś nazywano ją dokumentacją.

Inne nazwy: informatologia, nauka o informacji naukowej.

Wyrazy bliskoznaczne: dokumentacja, działalność informacyjna

Istota: działalność polegająca na udostępnianiu w różnych dziedzinach informacji o wynikach nauki lub osiągnięciach praktyki w celu ich wykorzystania w dalszym rozwoju nauki lub doskonaleniu działalności praktycznej

Przedmiot nauki o książce

Trzy procesy związane nierozerwalnie z istnieniem książki: Procesy bibliologiczne:

• proces produkcyjny (książka jest narzędziem w rękach człowieka o skomplikowanej strukturze, jest wytworem pewnych czynności)

• proces rozpowszechniana (jej zadaniem jest przekazywanie tekstów społeczeństwu, więc musi być w jakiś sposób rozpowszechniana

• Proces użytkowania ( tekst jest przekazywany po to, by ktoś sobie go przyswoił)

Powyższe trzy procesy są razem z książką przedmiotem badań bibliologa. Mają cechę wspólną- są zawsze procesami społecznymi. Wynika to z charakteru książki produkowanej przez i dla ludzi, rozpowszechniana w społeczeństwie i użytkowania wśród społeczeństwa.

Wspólna nazwa dla procesów bibliologicznych: społeczne funkcjonowanie książki.

Wniosek: przedmiotem bibliologii jest książka i jej społeczne funkcjonowanie.

Przedmiot nauki o książce (bibliologii):

• książka,

• Procesy bibliologiczne (wytwarzanie książki, obieg społeczny i recepcja),

• Instytucje bibliologiczne (będące miejscem procesów, a więc np. papiernie, skryptoria, drukarnie, -wydawnictwa, księgarnie, biblioteki)

• Skutki procesów bibliologicznych (np. powstawanie profesji, szkolnictwa specjalistycznego, czytelnictwo, oświata),

• Ludzie związani z procesami bibliologicznymi (zawody m.in. drukarze, wydawcy, księgarze, bibliotekarze)

To wszystko w ujęciu historycznym i współczesnym i tylko w aspekcie kulturowym, humanistycznym (a nie np. technicznym czy chemicznym)

5. PRZEDMIOT NAUKI O KSIĄŻCE W XIX i XX w.

Charakter nauki o książce określają:

• przedmiot badań i sposób podejścia do niego,

• stosowane metody badawcze,

• struktura dyscypliny i jej związki problemowe i metodologiczne z innymi naukami,

• stosunek nauki do praktyki.

Przedmiot księgoznawstwa [Nok]

Przedmiotem księgoznawstwa jest

• książka i elementy książki (materiał, pismo, ilustracje, forma książki, treść)z uwagi na ich funkcje) ,

• procesy bibliologiczne (wytwarzanie książki, obieg społeczny i recepcja) tzw. "praktyka książkowa”

• skutki procesów bibliologicznych (powstawanie nowych profesji, rozwój szkolnictwa specjalistycznego, oświata)

• ludzie związani z procesami bibliologicznymi (zawody: drukarze, księgarze, bibliotekarze)

• instytucje bibliologiczne uczestniczące w tych procesach lub będące miejscem tych procesów (np. Papiernie, skryptoria, drukarnie. Księgarnie, biblioteki.)

Przedmiot Nok można sprowadzić do formuły "książka -czytelnik" czyli "książka w kulturze i społeczeństwie". Tylko te aspekty przedmiotu Nok stają się obiektem badań które są podporządkowane założeniu o społecznych związkach i funkcjach książki. Do dokładnego określenia przedmiotu badań Nok ważna jest akceptacja nadrzędnej dyrektywy metodologicznej. Może ją stanowić struktura i funkcja książki, instytucji i procesów bibliologicznych i lektury.

Przedmiotem bibliologii jest książka i jej społeczne funkcjonowanie, relacje ludzi z książką

Książka

W ciągu wieków zmieniał sie materiał książki, jej ukształtowanie, forma zapisu, sposób powielania, treści i funkcje. Podstawowa funkcja: graficzne utrwalenie myśli ludzkich w celu jej zachowania i przekazania czytelnikowi nie uległa zamianie. Poszczególne elementy ks staja sie przedmiotem badań Nok ze względu na ich funkcje.

• Materiał określa formę ks. Stosowanie określonego materiału było uzależnione od możliwości lokalnych, sytuacji ekonomicznej i technicznej i determinowało funkcję książki.

• Pismo i znaki poza językowe określają formę ks. Ważna jest ich "czytelność" dla odbiorcy. Nok bada funkcje pisma dla optymalizacji przekazywania określonych treści.

• Ilustracje, grafika ks. Budzą zainteresowanie Nok w kontekście formy i treść ks i zainteresowań czytelniczych.

• Treść książki (określa także ukształtowanie wydawnicze, ilustracje i aparat pomocniczy, treść dzieła to nie to samo co treść książki).Gotowy tekst, badany pod względem znaczenia jakie ma dla czytelnika i do kogo jest skierowany.

Procesy bibliologiczne

Przedmiotem zainteresowania Nok są te elementy procesów bibliologicznych które określają bezpośrednio rzeczywistą bądź potencjalną funkcję książki. Ważne są skutki działań ekonomicznych i technicznych a nie one same. Procesy bibliologiczne mają cechę wspólną - są zawsze procesami społecznymi. Wynika to z charakteru książki produkowanej przez ludzi i dla ludzi, rozpowszechnionej w społeczeństwie i przez nie użytkowanej.

• Proces produkcyjny (książka to narzędzie w rękach człowieka, jest wytworem wykonywanych przez niego czynności)

• Proces rozpowszechniania (zadaniem książki jest przekazywanie tekstów społeczeństwu aby jej wypełnić musi zostać rozpowszechniona)

• Proces użytkowania ( recepcja)

Oprac: Migoń K. : Nowoczesna nauka o ksiażce (propozycja modelu). W: Nauka o książce wśród innych nauk społecznych. Wrocław 1976, s. 47-54.

6. Kształtowanie się terminu „bibliologia”

„ Problemy bibliologiczne wystąpiły tez z czasem w filologii, zwłaszcza w nauce o literaturze, w naukach pomocniczych historii (np. wiedza o dawnym piśmie =paleografia), czy w pedagogice, lecz próby kreowania nowej, odrębnej dyscypliny naukowej zajumującej się książką pojawiły się dopiero w drugiej połowie XVIII w. Miała nią być bibliografia. W drugiej połowie następnego stulecia, w roli głównej nauki o książce, zastąpiło ją na długi czas bibliotekoznawstwo. Pod koniec XIX w. zaczęła rodzic się, już pod taką nazwą, nauka o książce (księgoznawstwo, bibliologia)” K. Migoń w: Nauka o książce wśród innych nauk społecznych

Początków bibliologii należy szukac w bibliografii, gdyż początkowo w XVIII i XIX w. zadania bibliografii były zbieżne z później sformułowanymi problemami księgoznawstwa. Obejmowała ona także problemy z historii literatury i piśmiennictwa, historii nauk a z czasem dopiero rozwiniętych nauk humanistycznych.

Podstawowym założeniem nauki o książce jest funkcjonalny związek książki z dziełem pisarskim. Zasada ta tkwi w samej istocie dyscypliny i ujawnia się już w momencie narodzin. U początków nauki o literaturze i nauki o książce stoi bibliografia. (historia o Kallimachu i jego katalog znakomitych pisarzy wszystkich działów i ich dzieł).

Potem związek Nauki o książce i historii lietatury trwa. W okresie książki drukowanej przybywa w opisie elementów bibliologicznych np. miejsce, rok druku. A potem zaczęto się zastanawiac gdzie tą bibliografię umieścic w klasyfikacji nauk, więc umieszczono w obrębie historii piśmiennictwa. Teoretyk zagraniczny to Michał Denis, a polscy to: Lelewel, Bohatkiewicz, Bentkowski, Adam Jocher. W II poł. XIX w. następuje rozluźnienie między bibliografią a wiedzą o książce a historia literatury . K. Głombiowski w: Książka w procesie komunikacji społecznej

Nazwa bibliologia pochodzi od greckiego biblion albo biblos (książka) i logos (nauka). Termin został użyty po raz pierwszy przez prof. historii naturalnej na Uniwersytecie Bolońskim. Praca Bibliologia Ulissesa Aldrovani (1522-1605)nigdy nie ukazała się drukiem, nie wiadomo zatem jak autor definiował to pojęcie. Termin ten został wykorzystany również przez innego francuza księdza Jean Joseph Rive (1730-1792). Za właściwego twórce terminu uważa się jednak francuskiego bibliotekarza i bibliografa Gabriel Etienne Peignot (1767-1849), który użył tej nazwy w swojej pracy Dictionnaire raisonne de bibliologie(1802-1804) według niego bibliologia to ogólna nauka o książce "najobszerniejsza i najbardziej uniwersalna ze wszystkich ludzkich umiejętności" w której skład wchodzą:

* glossologia, czyli nauka o językach

* dyplomatyka, czyli nauka o pismach,

* bibliopojeja, czyli wiedza o tworzeniu książek

* typografia, czyli nauka o drukarstwie,

* bibliopolia, czyli nauka o księgarstwie,

* bibliografia, czyli znajomość książek, wiedza o książkach,

* powszechna historia piśmiennictwa.

W Polsce termin ten pojawił się po raz pierwszy u schyłku XIXw., m.in. w Wielkiej Encyklopedii Powszechnej Ilustrowanej (1894-1914) i Encyklopedii Powszechnej Samuela Orgelbranda. w tej ostatniej termin bibliografia użyto w haśle bibliopoleja, która oznaczała naukę "o rzeczy książkowej".

7. POWSTANIE I EWOLUCJA NAUKI O KSIĄŻCE

Początki nauki o książce

• Pierwszy okres kształtowania się nauki o książce trwał od starożytności do XVII w. powstały niezbędne przesłanki dla rozwoju tej nauki: praktyka książkowa rozbudowana i wielostronna mogła już stanowić przedmiot rozważeń naukowych. Tworzyły się także podstawy teoret. Początki nauki o książce znajdują się w tekstach filozoficznych, historycznych, pedagog, filologicznych, geograf i religijnych. Nastąpił rozwój kultury i nauki oraz specjalizacja niektórych zagadnień związanych z książką.

• Wzmianki o użyteczności książek znajdują sie juz u starożytnych uczonych. W okresie hellenistycznym pojawiły się pierwsze prace poświęcone zagadnieniom ks (poradniki poświęcone dla miłośników książki).

• O genezie i ewolucji Nok decyduje jej utylitarność, użytkowy charakter ujawnił się w powstających dziedzinach skupionych wokół ks, które dopiero później stworzyły Nok, są to przede wszystkim : bibliografia, klasyfikacja piśmiennictwa, historia bibliotek i bibliotekarstwo, historia drukarstwa, bibliofilstwo i księgarstwo. Duża rola uczonych w powst. Nok.

• Starożytna i średniowieczna bibliografia była umiejętnością spisywania i opisywania ks w celu ich identyfikacji i uporządkowania. Klasyfikacja książek według ich treści jako składnik ewolucji nauki o książce.

• U progu średniowiecza pojawiły sie pierwsze teksty dot bibliotek (Izydor z Sewilii, VII w.) z czasem powstawały dokładniejsze opisy składające się na historiografię bibliotek- składnik historycznej części Nok.

• Z połączenia elementów historycznych oraz bibliografii i klasyfikacji książek i uogólnienia praktyki bibliotecznej powstało bibliotekoznawstwo. Nok rozwijała się także dzięki bibliofilom, koneserom i miłośnikom ks.

• Dopiero w II poł XVIII w. Pojawiły się próby kreowania nowej odrębnej dyscyplin zajmującej się książką. Miała to być bibliografia. II poł XIX w. Zastąpiona przez bibliotekoznawstwo. Pod koniec XIX zaczęła powstawać Nok.

Bibliografia jako pierwsza postać Nok

• Bibliografia jako czynność przepisywania ks, od XVII w występowała jako pojecie określające czynność opisywania ks i tworzenia spisu. W tym znaczeniu pojecie to zostało użyte przez Gabriela Naude'go (Bibliographia politica z 1633r). W Nok bibliografia stworzyła podstawy dla bibliologii, a sam a stała sie jej częścią z wyraźnie określonymi zad naukowymi i praktycznymi. Od XVII do XX w obie nauki występowały równolegle i były używane zamiennie.

• Pierwsze próby skupienia w ramach bibliografii ogółu wiedzy o książce to II poł. XVIIIw. W pracach Jana Michałą Frankiego, Guillaume Francois Debure'a i Michała Denisa.

• W ciągu XIX w. Obok doskonalenia sie warsztatu bibliograficznego i wzrostu prac bibliograficznych nastąpiła dalsza rozbudowa problematyki bibliologicznej w ramach bibliografii, a następnie już poza nią, w nowo powstającym bibliotekoznawstwie i księgoznawstwie. Na początku XIX wieku pojawiło dzieło Gabriela Peignota "Dictionnaire raisonne de bibliologie" (1802-1804), w którym termin "bibliologia" oznaczał juz ogólną naukę o książce.(jednakże tak naprawdę tak ujęta bibliologia to szeroko pojmowana bibliografia w sensie nauki historycznej. przedmiotem badań takiej bibliografii była forma i treść książki, ich produkcja, sprzedaż oraz kryteria gromadzenia, przechowywania i klasyfikacji).

Nauka o książce w ramach Bibliotekoznawstwa

• W bibliotekarstwie różnych krajów europejskich w XVII i XVIII w. Pojawiły się tendencje do powiązania działalności bibliotek z bad. naukowymi i potrzebami czytelników. Nastąpił wzrost roli ks tzn. Rewolucja naukowa XVII w. i wzrost roli bibliotek. Wczesne bibliotekoznawstwo miało orientację pedagogiczną, charakter historyczny, powiązane z kształtującym się naukoznawstwem i nauką o literaturze. Pierwsze dzieła księgoznawcze i bibliotekoznawcze pisali Gabriel Naude. Jan Amos Komensky, John Dury, Gottfried Wilhelm Leibniz, i.in. Bibliotekoznawstwo rozwinęło sie jako nauka głównie dzięki pracom uczonych i bibliotekarzy niemieckich, którzy ugruntowali je pod względem historycznym, teoretycznym i organizacyjnym.

• Dopiero od poł. XIXw. Nastąpił wpływ badaczy angielskich, amerykańskich, skandynawskich i.in. XIX-wieczne bibliotekarstwo początkowo zajmowało się organizacją i działaniem bibliotek z czasem pojawiły się zagadnienia związane bezpośrednio z funkcjonowaniem biblioteki: hist. ks., problemy wydawnicze i księgarskie, czytelnictwa także objęło pole badawcze bibliografii, liczne dziedziny historyczne związane z książką oraz części nauk humanistycznych i społecznych. O takim pojmowaniu bibliotekoznawstwa decydowały względy praktyczne-miało zawierać to co przyda sie bibliotekarzowi w pracy. Powstało bibliotekoznawstwo jako nauka niejednolita, trudna do usystematyzowania.

Na pocz. XX w. Bibliotekoznawstwo stało sie podstawą do wyodrębnienia sie Nok.

• Duża rolę odegrały tez organizacje zawodowe m.in. 1876r- USA AmericanLibrary Association, 1877r- WB Library Association, 1900r- Niemcy Verein Deutscher Bibliotekare. Pod koniec XIXw. Wydwnictwa rozpoczęły edycj literatury bibliotekarskiej, Powstawały szkoły bibliotekarskie pierwsza powstała w 1887 r w Uniwersyetcie Columbia w NY.

Udział drukarzy, księgarzy, wydawców i bibliofilów w tworzeniu Nok

• Drukarze i księgarze tworzyli coraz sprawniejszy system produkcji i obiegu książki, szukając poparcia w nauce przyczyniają sie do tworzenia ogólnego księgoznawstwa. Do historii Nok zalicza sie literaturę opisująca praktykę wydalniczą, drukarską, księgarską i lit prezentującą przyszłość drukarstwa. Z ogłoszeń księgarskich i katalogów targowych rozwinęła się bieżąca i retrospektywna bibliografia narodowa. Do powstania Nok przyczynił sie ruch bibliofilski, z ich funduszy i inicjatyw powstawały wielkie biblioteki jako oparcie dla badań bibliologicznych. Do dziejów nauki o książce należą także badania nad czytelnictwem prowadzone przez psychologie, pedagogikę i socjologie. Badania nad psychofizjologią procesu czytania rozwinęły sie w okresie międzywojennym.

• Na początku XX w. W różnych krajach nastąpiły procesy w nauce i praktyce związane z zagadnieniami książki które doprowadziły do powstania samodzielnej Nok. Wzrost piśmiennictwa naukowego i fachowego w różnych dziedzinach wiedzy księgoznawczej i bibliotekoznawczej, pojawiły sie teksty teoretyczne uzasadniające potrzebę powstania odrębnej nauki. W procesie ostatecznego powstania Nok dużą role odegrały czasopisma, publikacje z zakresu bibliologii i organizacje bibliologiczne a także muzea i koła bibliograficzne. Pojawiały się także dyskusje nad właściwym rozumieniem pojęć związanych z NOK. Rozważania terminologiczne przeprowadzali zagraniczni i polscy badacze.

Muzeum:

- 1884 r Lipsk, Muzeum ksiązki i Pism-1900 Moguncja Muzeum Gutenberga- Berno Schweizerische Gutenberg-Museum

Towarzystwa i koła

- 1889 Rosja Moskiewskie Koło Bibliograficzne(od 1900r. Rosyjskie Towarzystwo Bibliograficzne przy Uniwer. Moskiewskim) -1899r. Petersburg Rosyjskie Towarzystwo Bibliologiczne-1911r. Odeskie Towarzystwo Bibliograficzne- 1899r. Chicago Bibliographical Society of America

Na przełomie XIX i XX w. Rozpoczął sie wyraźny proces rozdzielania bibliografii, bibliotekoznawstwa i księgoznawstwa.

* Oprac. Na podstawie: Migoń K.: Początki nauki o książce [do pierwszej wojny światowej]. W: Z dziejów nauki o książce. Wrocław 1979, s.8-41.

8. Prekursorzy bibliologii

+ w Polsce do najważniejszych prekursorów zaliczamy:

1. Jerzy Samuel Bandkie

2. Joachim Lelewel

3. + Paweł Jarkowski: pionier polskiej nauki o książce; jego rękopisy zostały zniszczone w czasie II wojny światowej; ważne napisał wykłady: Bibliologia częśc I i Cz. II; Przejął od Peignot [Penio] ujęcie słowa bibliologia, zdarzało mu się używac bibliografia ale we właściwym znaczeniu

5. Aleksander Wiktor Bohatkiewicz

6. Karol Estraicher

7. Mieczysław Rulikowski

8. Kazimierz Piekarski

9. Stefan Vertel-Wierczyński

10. Adam Łysakowski

11. Włodzimierz Górski

2 poł. XVIII- próby kreowania nowej dyscypliny naukowej zajmującej się książką.- bibliografii, później zastąpionej bibliotekoznawstwem.

Pod koniec XIX- rodzi się nauka o książce.

Dzisiejsze rozumienie bibliografii- teoria i praktyka spisywania i opisywania książek.

Wcześniej- bibliografia obejmowała rozmaite problemy historii literatury i piśmiennictwa, historii nauki i innych nauk humanistycznych- J M Francke, G F Debure i M. Denis.

Francke- system klasyfikacyjny wiedzy bibliograficznej- praktyczne znawstwo książek i historia literatury. Wyodrębnione wyspecjalizowane dziedziny: historia bibliotek, katalogi, wiedza o piśmie

Debure- problem dwoistej natury książki: ksiązka jako wytwór kultury materialnej i techniki oraz ksiązka jako nośnik treści duchowych. Stąd wiedza bibliograficzna ma dwa odgałęzienia: bibliograf zajmuje się typograficznymi właściwościami książki i zdobywa info o drukarzu, czasie druku itp. oraz poznaje i wartościuje dzieła piśmiennicze.

M. Denis- bibliografia jako nauka filologiczna,obejmująca całą wedzę o ksiązkach

Identyfikował terminy bibliografia, bibliologia i księgoznawstwo.

Bibliografia- wiedza o rękopisach, drukach i drukarstwie, o bibliotekach i o spisach ksązek (katalogi i bibliografie właśc.)

Peignot- wiedza bibliograficzna jako bibliologia Szeroka problematyka bibliologii: umiejętnośc tworzenia książek, typografia, księgarstwo i bibliografa- (bibliopeja) a także językoznawstwo (glossologia) i nauka o piśmie (dyplomatyka) i historia literatury

XIX- wieczni bibliologowie- bibliografowie

J. Brunet- bibliografia jest nauką nauką historyczną powiązaną z historią literatury, obejmuje historię drukarstwa, wiedzę o bibliotekach i bibliotekarstwie.

Namur- utożsamienie profesji bibliografa i bibliotekarza

Wiedza bibliograficzna: I Historia sztuki pisania i dyplomatyka, II. Historia drukarstwa, stereotypii, księgarstwa itp., III znajomość książek( dział bibliografii właśc..), IV. Biblioteki, V. przegląd lit. Periodycznej i krytycznej z różnych krajów, VI. Varia

Program nauczania paryskiej Ecole des Chartes- bibliografia wprowadzona przez Anatola de Montaiglon obok archiwistyki i bibliotekarstwa

Bibliografia jako: wiedza o spisach bibliograficznych, historia książki (bibliologię), zespół reguł technicznych służących sporządzaniu katalogów i administrowaniu bibliotekami publicznymi ( bibliotekonomia)

Bibliografia częścią bibliografii, sprowadza się do historii książki

Langlois- bibliografia nauką o książkach, odróżnienie od bibliotekoznawstwa i od bibliologii

Lameere i Sury- projekt założenia w Brukseli Szkoły Ksiązki (1897)

Thomas Hartwell Horne- Bibliografia mieści historię bibliotek, pisma, ksiązki( drukarstwo jego technika), rodzaje i formy ksiązki, ich ocena, rzadkość i klasyfikacja, wiedza o publikacjach historycznoliterackich i spisach bibliograficznych

Ebert- ścisły związek bibliografii z historią piśmiennictwa-bibliografia to kodeks dyplomatyczny historii literatury.

Wymagane są liczne umiejętności, bibliografia obejmuje wszystkie dostrzegane problemy księgoznawcze. Brak jednolitej idei przewodniej nie pozwala nazwać jej bibliologią.

Lelewel- Wilno; Warszawa; praktyk; proponował rozdzielenie dzieł piśmiennictwa i bibliografii; biblioteka- najważniejsze udostępnianie; ważna dokładność opisu, pionier katalogowania ks.; „Bibliograficznych ksiąg dwoje” bibliografia tożsama z bibliologią- zbiór wiadomości z dziedzin: historii bibliotek, glossologii, typografii, sztuka drukarska, introligatorstwo, bibliopolia (księgarstwo i bibliotekarstwo), bibliopojeja (księgotwórstwo)

Bibliografia-bibliologia jako nauka pomocnicza dla badań historycznych

+Rozróżnienie piśmiennictwa i bibliologii.

Karol Estreicher- zadanie bibliografii to badanie, opisywanie, ocenianie i klasyfikowanie dzieł, określanie wartości naukowe dzieł.

Aspekt teoretyczny (bibliografia czysta- wewnętrzna)- bibliologia, bibliografia materialna- bibliografia właściwa

Bibliologia jest teorią bibliografii, postawiona jest nad bibliografią jako jej teoria wyznaczająca cele badawcze i praktyczne.

Integralność problematyki księgoznawczej.

+Dzieło „Bibliografia Polska”.

Zadanie bibliologii: określenie wartości naukowej dzieł.

Bibliografia (czasem już bibliologia) jako nauka historyczna lub historyczno- filologiczna

Przedmiot badań- forma i treść książek, ich produkcja, sprzedaż oraz kryteria przechowywania, gromadzenia i klasyfikacji (sztuka drukarska, księgarstwo i bibliotekarstwo)

W systemie nauk- Obok nauki o literaturze

Matrin Schrettinger- twórca terminu bibliotekoznawstwo i całej nauki.

Ograniczenie bibliotekoznawstwa do spraw organizacyjnych- ogół koniecznych do odpowiedniego urządzenia biblioteki twierdzeń. Cel nauki- szybkie zaspokajanie potrzeb literackich

Bibliografia i historia ksiązki jako nauki niezależne od bibliotekoznawstwa.

1886- Karl Dziatzko zakłada w Getyndze katedrę Bibliotekoznawstwa, właśc.. bibliotecznych nauk pomocniczych. Wszystkie umiejętności potrzebne bibliotekarzowi.

Identyfikacja bibliotekoznawstwa jako przedmiotu studiów i jako nauki.

Bibliotekoznawstwo ograniczone do problematyki bibliotek naukowych- obejmowało teoretyczne podstawy czynności biblioteczne oraz zagadnienia historyczne: historię ksiązki i pisma, rękopisoznawstwo i in. Potem gdy bibliotekoznawstwo objęło sprawy bibliotekarstwa oświatowego- zakres nauki poszerzyła się o el. wiedzy o człowieku i społeczeństwie.

Termin Bibliotekoznawstwo stosowany w różnych znaczeniach, obejmuje często ogół zagadnień ksiązki, czytelnika, inf. nauk.i inne problemy

Leidinger: struktura bibliotekoznawstwa: 1. księgoznawstwo(znajomość nowej i starej ksiązki)

2. nauka o literaturze (znajomość literatury, bibliografia, naukoznawstwo), 3 historia bibliotek, 4. bibliotekoznawstwo współczesne

Kirchner- koncepcja teoretyczna: połączenie badań hist. Badania nad książką i biblioteką z problematyką organizacyjno- praktyczną i techniczną bibliotekarstwa.

Niekonsekwencje wynikające z umieszczania zagadnień bibliologicznych w polu badań bibliotekoznawczych, ograniczenia się do ujęcia historycznego.

Milkau- podręcznik bibliotekoznawstwa.- ogrom usystematyzowanej wiedzy z licznych dziedzin księgoznawstwa

1962- międzynarodowa konferencja zorganizowana przez IB Uniwersytet Humboldta w Berlinie

Zakres bibliotekoznawstwa (gł. jako przedmiot studiów): wiedza o bibliotece (czytelnictwo, zbiory i katalogi, struktura i funkcjonowanie biblioteki), historia bibliotek, bibliografia- dokumentacja i informacja, wiedza o książce, historyczna i współczesna- rola ksiązki w społeczeństwie, naukoznawstwo

Jądro bibliotekoznawstwa- wiedza o bibliotece

Feyl- leksykon bibliotekarski (1969,1974-45)

Centrum teorii i praktyki bibliotekoznawczej- ksiązka i czytelnik

Bibliotekoznawstwo bada społ. funkcję biblioteki współczesnej i dawnej, opracowuje zasady społ. Wykorzystania literatury.

Jako przedmiot nauczania bibliotekoznawstwo obejmuje: naukę o bibliotece, księgoznawstwo, historię bibliotek, bibliografię, bibliotekarskie naukoznawstwo.

Dube- przedmiot bibliotekoznawstwa to ogół funkcjonalnych i strukturalnych właściwości i relacji bibliotekoznawstwa i jego składników jako określonej społecznie instytucji

Angielskie bibliotekoznawstwo: librarianship obejmowało problemy bibliologiczne: Butler

W coraz mniejszym stopniu bibliotekoznawstwo zajmuje się badaniami nad ksiązką, a koncentruje się na organizacyjnych, technicznych i funkcjonalnych aspektach bibliotekarstwa.

Prace Vleeschauwera- czasopismo Mousaion ( zał. 1955)- połączenie koncepcji księgoznawstwa jako składnik bibliotekoznawstwa z nowymi potrzebami i perspektywami. 2. seria- bibliotekoznawstwo razem z IN, oddzieliło się od bibliologii. Problemy księgoznawcze- w ramach bibliografii.

Tradycyjnie w bibliotekoznawstwie umieszczane są elementy historii ksiązki,

Wiedza o książce stanowi wyposażenie bibliotekarskiej, erudycji.

Bela Varjas (Węgry)- bibliotekoznawstwo to ogół problemów książki i biblioteki.

Część historyczna- historia książki. Zawiera historia produkcji, rozpowszechniania książki, historia bibliografii, bibliotek, budownictwa bibliotecznego, kształcenia bibliotekarzy i historię bibliotekarstwa

Część teoretyczno- współczesna: analogiczne problemy.

Podstawowym zadaniem bibliotekoznawstwa jest badanie społ. funkcji książki, bibliotekoznawstwo i bibliologia to 2 części tej samej nauki

Kovacs- centralne miejsce zajmuje biblioteka i bibliotekarstwo, ale są składnikami kultury ksiązki, która wraz z kulturą pisma i czytania jest przedmiotem bibliotekoznawstwa.

Radzieckie spojrzenie: główny obiekt badań bibliotekoznawstwa to biblioteka, natomiast książka i czytelnik traktowane są tylko w związku z procesami bibliotecznymi.

Obiekt badań: system dokument- biblioteka- czytelnik czyli zbiór biblioteczny

Bibliotekoznawstwo radzieckie ulokowane w systemie nauk pedagogicznych i nauk informacyjnych

W Polsce problemy bibliotekoznawcze traktowano jako:

1. jako składnik bibliografii (Lelewel, Estreicher)

2. element księgoznawstwa ( Rulikowski, Dobrowolski, Artel-Wierczyński, Muszkowski)

Po raz pierwszy terminu bibliotekoznawstwo użył Górski w podręczniku pt. Krótki rys bibliotekoznawstwa jako zbiór prawideł przy zakładaniu, urządzaniu i zarządzie bibliotek.

Radlińska i Grycz: problemy bibliotekarstwa oświatowego

Birkenmajer, Łysakowsk, Vrtel- Wierczyński- bibliotekoznawstwo naukowe

1923- I Międzynarodowy Kongres Bibliotekarzy i Bibliologów w Paryżu

Birkenmajer- plan podręcznika bibliotekarstwa naukowego- bardzo szeroki zakres

Kontynuacja tradycji traktowania bibliotekoznawstwa jako dyscypliny obejmującej ogół zagadnień dawnej i współczesnej książki.

Łysakowski- podręcznik bibliotekarstwa naukowego.

Ograniczenie się do problemów praktyki bibliotecznej

Lata 60-te i 70-te: bibliotekoznawstwo i księgoznawstwo to dwie różne dyscypliny.

EWOK: bibliotekoznawstwo to jeden z działów nauki o książce poświęcony badaniom biblioteki jako instytucji naukowej i społ.- oświatowej

Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego: nauka poświęcona badaniom biblioteki jako 1 z podst. Elementów w procesie gromadzenia, społ. rozprowadzania info o zawartości ksiązki

Koncepcja kulturowa Jadwigi Kołodziejskiej: przedmiotem badań bibliotekoznawczych jest biblioteka jako instytucja kultury

Nauka o książce

Punkt wyjścia i główny przedmiot badań księgoznawstwa to książka i jej środowisko

Początkowo zorientowana na zagadnienia wytwarzania ksiązki, gł. w ujęciu hist. potem jako dyscyplina w równej mierze hist. co współczesna, koncentrująca się głownie na obiegu książki w społeczeństwie.

Nauka formująca się od końca XIX w. Intensyfikacja badań empirycznych

Rosja: Lisowski- księgoznawstwo obejmuje: produkcję, rozpowszechnianie, opis (bibliografię).

Bibliografia i bibliotekarstwo jako składniki księgoznawstwa.

Zadanie nauki: badanie ewolucji ksiązki w aspekcie hist. Oraz statystyczno- bibliograficznym i społecznym

Nić przewodnia: badanie kultury książki w jej relacjach ilościowych i jakościowych.

Teoria księgoznawstwa łączy się z praktyką.

Widział szkodliwość nadmiernej specjalizacji. Twierdził, że księgoznawstwo integruje całą wiedzę o książce

Łowiagin- krytyk Lisowskiego

Księgoznawstwo to nauka o książce jako narzędziu komunikacji ludzi między sobą.

Bibliologia bada książkę głownie pod względem jej treści i znaczenia dla czytelników.

Bibliologię ulokował w ramach socjologii czy kulturologii

Księgoznawstwo: genetyka(część hist.), statyka (morfologia- różne typy książek ich ilość, opis książek) i dynamika (twórczość, zbieractwo, biblioteki <archiwa i aktywne>, rola kształceniowa książki, psychologia bibliologiczna, ekonomika i polityka książkowa)

Kufajef- odróżniał księgoznawstwo- naukę idiograficzną, ograniczaną do opisu faktów- od bibliologii, będącej teorią wiedzy o książce, filozofią czyli teorią i metodologią księgoznawstwa.

Bibliosocjologia- monotematyczna, zajmująca się zjawiskiem książki w ogóle.

Integralne księgoznawstwo i podejście systemowe w badaniach księgoznawczych.

Program badań książki: w stadium jej tworzenia, realizacji materialnej, badanie formy i treści oraz dynamiki procesów czytelniczych.

Księgoznawstwo miało głownie charakter historyczny

Inni z Rosji: Szczełkunow: cztery części NoK: Produkcja, rejestracja i klasyfikacja, rozprzestrzenianie, konsumpcja

Krolenko: najważniejsze dziedziny to socjologia książki i psychologia książki

Somow- marksistowski punkt widzenia

Fomin: zadania teorii NoK: ustalenie terminologii, zdefiniowanie książki jako obiektu badań, dokładne przedstawienie zakresu, ustalenie granic między księgoznawstwem a innymi naukami, określenie stanowiska księgoznawstwa wobec wśród innych nauk, opracowanie metodologii badawczej. Program nadal aktualny

Instytucje: Instytut Księgoznawstwa (1920-33), Muzeum (Instytut) książki, dokumentu i pisma, Rosyjskie Towarzystwo Bibliologiczne, Biblioteka Publiczna im. Sałtykowa-Szczedrina, w Kijowie Ukraiński Naukowy Instytut Księgoznawstwa .

Lata 20te i 30te : wprowadzenie pojęcia klasowej genezy ksiązki i jej funkcji. Książka jako narzędzie ideologii.

Nowosadski- trzy składniki książki: treść, forma materialna i funkcja społeczna.

Utożsamianie księgoznawstwa z marksistowską socjologią książki, koncepcja funkcjonalnego traktowania ksiązki.

Przełom po roku 1956: Wyróżnienie księgoznawstwa w węższym i szerszym ujęciu

Księgoznawstwo jako zespół dyscyplin

Księgoznawstwo jest kompleksową nauką społeczną badającą książkę, praktykę książkową i czytelnika.

Przedmiot dyscypliny stanowią obok samej ksiązki także etapy tworzenia i funkcjonowania ksiązki w społeczeństwie.

Cel badań: ujawnienie społ. Związków i funkcji ksiązki, co prowadzi do zastosowania badań w praktyce.

Księgoznawstwo jest nauką w równej mierze historyczną, co współczesną i nie pozbawiona ambicji prognostycznych

Borsuk- schemat księgoznawstwa: nauka i praktyka.

Nauka: historia, teoria, metodyka i organizacja: edytorstwa, ukształtowania ksiązki, bibliografii (bibliotekoznawstwa), księgarstwa (bibliopolistyki) Wraz z historią ksiązki i wiedzą o czytelniku tworzą księgoznawstwo.

Współczesna NoK uczestniczy w organizacji i regulowaniu produkcji i konsumpcji dóbr intelektualnych. Łączy się i przenika z innymi naukami.

Działa specjalistyczne wydawnictwo Kniga publikujące literaturę księgoznawczą i liczne wydawnictwa fachowe, m. in Kniga

Polska: XIX w. : Bandtkie, Jarkowski, Lelewel, Bohadkiewicz, Estreicher, a także Piekarski

Bandkie-niemiecki bibliotekarz; dyrektor biblioteki Jagiellońskiej; wykłady z dziejów drukarstwa; „Historia drukarń krakowskich” , „Historia Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego”, „Historia drukarń w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim” ; Bandkie koncentrował się na samej książce a swoje badania opierał na autopsji.; pisał o heretycy, dyplomatyce; czasopiśmiennictwo „ Wiadomośc krótka o..”

Bohatkiewicz- wykłady z bibliografii; wzorowała się na Lelewelu; podział bibliografii na 3 części: rękopisoznawstwo, drukarstwo, bib?(nie mogę rozszyfrowac z notatki:/); „Rzecz o bibliografii powszechnej” Korzystał z osiągnięc Lelewela. W latach 1828-30 wykładał na Uniwersytecie Wileńskim.

Włodzimierz Górski- „Krótki rys zasad bibliotekoznawstwa” , po raz pierwszy używa terminu bibliotekoznawstwo.

Piekarski- przedmiotem dyscypliny produkcja ksiązki, pośrednictwo między twórcą i odbiorcą i konsumpcja książki.

Celem książki jest rozpowszechnienie określonych treści w społeczeństwie.

Rulikowski- dążyć należy do poznania przyczyn zjawisk bibliologicznych ich skutków dlakultury, dociekania opierać na statystyce. Stworzyć własną metodę badań opartą na metodach hist. I socjologicznych oraz uporządkować terminologię

Dobrowolski- waga problemów socjol. W obrębie NoK.

Vrtel- Wierczyński- autor dzieła encyklopedycznego Teoria bibliografii w zarysie.

Sprecyzował wiele pojęc bibliologicznych. Bibliologia musi widzieć i uznawać treść ksiązki jako element istotny, traktować ją opisowo i encyklopedycznie.Książką zajmuję się tez inne dyscypliny: historia literatury, historia sztuki, historia nauki itd.

Sierotwiński- centralny problem Nok to funkcja książki

Łysakowski- rozprawa Badanie czytelnictwa w obrębie nauki o książce

Bibliologia interesuje się działaniem książki na społeczeństwo, a wartość bibliologiczną ksiązki określa jej użyteczność.

Odrożniał bibliologię od księgoznawstwa.

Przedmiotem bibliologii jest ksiązka jako wytwór psychofizyczny oraz procesy związane z ksiązką: okoliczności tworzenia, produkcji, rozpowszechniania i recepcja książki

Bibliologia indywidualna- bada poszczególne książki. Jest nauką opisową, idoigraficzną

Bibliologia systematyczna bada składniki i cechy rodzajowe książki.

Procesy bibliologiczne badane są przez inne dziedziny bibliologii- bibliotekarstwo, teorię czytelnictwa, metodykę pracy umysłowej.

Przedmiot bibliologii to wyłącznie procesy humanistyczne, a nie techniczne

Najważniejsza jest treść ksiązki., stanowi głownie o jej rozpowszechnianiu i użytkowaniu.

Rozróżnienie bibliologii od księgoznawstwa (zbiór nauk teor. i umiejętności prakt. dot. książek)

Mikulski i Budzyk- historycy literatury

Relacje NoK z nauką o literaturze i humanistyczną problematyką kultury (Budzyk)

Muszkowski- opowiadał się za zintegrowaną nauką o książce.

Dialektyka życia książki może być odrębnym przedmiot uniwersyteckiej nauki

Akcentował socjologiczny aspekt Nok

Opracowanie życie książki

Wkład do księgoznawstwa:

• definicja książki

• precyzyjne rozgraniczenie zakresów socjologii książki i literatury

• zastosowanie statystyki w badaniach bibliologicznych

• określenie sposobu traktowania treści dzieła

• podjęcie kwestii typologii książek

• wyjaśnienie miejsca księgarstwa w Nok

Prowadzona przez Muszkowskiego katedra Bibliotekoznawstwa na Un. Łódzkim miała charakter księgoznawczy

Inicjator wydania EWOK-u 1971 r.

Czechosłowacja: Żivny- istnieją dyscypliny księgoznawcze zajmujące się formąksiążek (wiedza o materiałach piśmiennych i technologii drukarskiej, nauka o oprawach, bibliopatologia) i ich treścią (bibliosocjologia, bibliopsychologia, księgoznawstwo hist.i literackie, taksonomia księgoznawcza itd.)

Podjęcie problemu ksiązki jako znaku (semiotyka książki)

Nowy etap rozwoju dyscyplin księgo i bibliotekoznawczych- nauka o informacji (Cejpek)

Banik- podział księgoznawstwa na: - naukę o książce

- naukę o bibliotece

- naukę o bibliografii

Spetko, Kuruc, Boldys

Harnack- spojrzenie na książkę ze stanowiska ekonomicznych, kulturalnych i ideologicznych potrzeb społeczeństwa.

Krąg zagadnień zw. z produkcją, statystyką ksiązki i jej znaczeniem w pracy oświatowej

Lexikon des Bibliothekswesens- termin księgoznawstwo w rozumieniu Luftinga- w aspekcie hist. i funkcjonalnym, centralny przedmiot to ksiązka jako nośnik idei.

Relacje księgoznawstwa z innymi naukami: historią literatury nauki, filozofii, bibliotek, z socjologią.

Riese w drugim wydaniu Lexikonu pisze o księgoznawstwo, że jest to nauka o książce, jej historii i funkcji społ., jej przedmiotem są społ. warunki i faktory produkcji, dystr. i konsumpcji dokumentów lit.

Bada ona genezę właściwości książki jako środka komunikacji społ.

Kovacs- główny problem badań bibliologicznych to potrzeby społeczeństwa w zakresie ksiązki oraz faktyczna rola ksiązki w życiu indywidualnym i zbiorowym

Koncepcja socjologiczno- historyczna

Molnar- kompleksowa NoK powinna badać cały dorobek cywilizacji i nie można jej ograniczać do nauki o funkcjonowaniu biblioteki.

Sorbelli- bibliologia to dyscyplina zajmująca się ksiązką z róznych punktów widzenia i dzieli się na 4 części: bibliologię właściwą, bibliografię,bibliotekonomię i bibliotekografię.

Tomescu- bibliologia to nauka i praktyka dot. ksiązki, jej życia duchowego i materialnego w społeczeństwie.

Dyscypliny bibliologiczne: 1. bibliologia ogólna ( teoretyczna), 2. bibliotekonomia, 3.bibliografia, 4. nauka o książce badająca jej funkcję i historię.

Słownik Webstera: bibliologia to historia i nauka o książkach jako przedmiotach fiz. w we wszystkich aspektach: bibliografia w najszerszym znaczeniu

Słownik Oxfordzki: naukowy opis książek, wiedza o książce, bibliografia.

Literatura:

Migoń, Nauka o książce. zarys problematyki. Rozdz. 2,

Fercz, Niemczykowa Podstawy nauki o książce… str. 76- 99, 36-37; 26- 29

Kuźmina Antologia tekstów str. 9

Głombiowski K. : Książka w procesie komunikacji społecznej, s. 5-12

Migoń K. : Nauka o książce wśród innych nauk społecznych, s. 7- 44 (ogólnie spr. całości) wikipedia :D hasło bibliologia

plus notatki własne wraz z tajnymi skryptami;).

9. NAUKA O KSIĄŻCE i INNE NAUKI. ICH WZAJEMNE POWIĄZANIA.

Najbliższe związki Nok ma z tymi naukami i dziedzinami badawczymi z którymi złączona jest wspólną przeszłością, z którymi razem kształtowała sie, w rożnych fazach rozwoju łączyła sie i rozdzielała.

Nauka o książce łączy się z taki naukami jak:

• nauka o literaturze [obie nauki zainteresowane są zawartymi w książkach treściami i ich funkcjami]

• dzieła historycznoliterackie były zarówno dziełami bibliograficznymi(księgoznawczymi) pomocne dla badań historycznoliterackich są wszelkie spisy bibliograficzne, katalogi aukcyjne, biblioteczne, spisy subskrybentów.

• Wykorzystanie wyników badan typograficznych i bibliograficznych [rozpowszechnianie i odbiór literatury].Badanie funkcjonowania literatury w społeczeństwie.

• Traktuje literaturę jako komunikat posiadający nadawcę i odbiorcę. Publiczność czytająca jako składnik życia literackiego

• W nauce o literaturze przedmiotem zainteresowania jest autor i dzieło w później czytelnik w Nok liczy sie dzieło, jego wytwórcy (wydawcy, drukarze, introligatorzy), pośrednicy (księgarze, bibliotekarze) i czytelnicy.

• Nauka o lit i Nok nie mogą bez siebie istnieć, zwłaszcza na polu badań nad społecznym obiegiem lit. Socjologia literatury, komunikacja literacka, problemy kultury lit i,in kierunki nauki o lit włączają ujawnione przez Nok fakty bibliologiczne

Zadania Nauki o lit wobec Nok:

• analiza statystyczno-bibliograficzna ruchu wydawniczego

• badania nad teorią książki tj. Nad modelami optymalnej realizacji wydawniczej dla poszczególnych typów literatury

• badania nad semiotyczną teoria książki

• monografie większych instytucji wydawniczych celem ustalenia ich roli w rozwoju kultury narodowej

• funkcja społeczna księgarń i bibliotek jako instytucji obiegu książki

• monografia czołowych bibliotek

• pozainstytucjonalne drogi krążenia książki

• badani wyborów literackich i ich motywacji

• funkcja społeczna poszczególnych typów literatury, relacje miedzy określonymi typami lit a środowiskiem czytelniczym

• książka wśród innych środków masowego przekazu]

• nauka o nauce (naukoznawstwo) i historia nauki. Obie nauki rozwijały sie i wzajemnie uzupełniały. W piśmiennictwie XVII i XVIII w. Wiedza o ks i bibliotece utożsamiano z wiedza o nauce. Bibliografie postrzegano jako jedna z metod naukoznawstwa ponieważ dostarczała info o wydawniczych losach dziel naukowych pozwalając na wnioskowanie o ogólnych tendencjach rozwoju nauki. Nowe możliwości badan naukowych dają indeksy cytowań, bibliografie analityczne, indeksy słów kluczowych.

• tekstologia [badania nad tekstami piśmienniczymi. Badani nad książką naukową polegają na odkrywaniu potencjalnych i rzeczywistych funkcji w rozwoju nauki w transmisji myśli naukowej w czasie i przestrzeni, w rozpoznawaniu i popularyzowaniu nauki.

• edytorstwo [edycja tekstów pismienniczych]

• prasoznawstwo(wytwarzanie, obieg i odbiór prasy wykazują liczne podobieństwa do procesów bibliologicznych. Integracja obu nauk odbywa się na płaszczyźnie ogólnej "nauki" o druku i wiedzy o komunikowaniu masowym. Problemy historyczne Nok i prasoznawstwa są powiązane

• nauki historyczne książka w kontekście zjawisk historycznych badane przy użyciu nauk pomocniczych historii (historia filozofii). Badania księgoznawców wnoszą dużo do badań nad historią kultury i nad dziejami społeczeństwa, głównie w zakresie zagadnień świadomości społecznej. Badanie życia historycznego wybranych tekstów

• nauki o kulturze np związek Nok z historią kultury. Widoczne są 2 gr zagadnień związanych z książką i problematyka kultury:

• książka jako dzieło sztuki, przedmiot kunsztu artystycznego(wspólna problemat. bibliologii i historii sztuki)

• książka jako narzędzie kultury (z perspektywy indywidualnej, grupowej, narodowej, ogólnocywilnej)

• socjologia powstanie terminu bibliosocjologia. Badani społecznej funkcji książki nie mogą być oderwane od ustaleń socjologii czyli nauki w procesach społecznych. Dostarcza wiedzy o istniejących w społeczeństwie postawach zainteresowań i tendencji. Socjologia czytelnictwa, socjologia zawodów związanych z książką

• psychologia powstanie terminu bibliopsychologia. Poznanie indywidualnych aktów zetknięcia sie człowieka z książką, przebiegu i skutków tych procesów. Psychologia czytania, percepcja tekstu

• pedagogika powstanie terminu bibliopedagogika. Wychowawcze aspekty pracy z tekstem

• ekonomia sytuacja fin księgarzy i wydawców zawsze warunkowała losy książki, jej obieg w społeczeństwie regulowany jest prawami popytu i podaży

• prawo [przepisy prawne i administracyjne regulują system książki

• nauka o informacji (informologii) W kręgu zainteresowań Nok jest książka w społeczeństwie co powoduje ze Nok należy do grona nauk o komunikacji miedzyludzkiej. Początki nauki o komunikacji społecznej to XVII w.,, nauka sie rozwijaj dalej i pojawiła sie dokumentologia i informologia. Praktyczne zadania nauki o info naukowej to głównie opracowanie najbardziej efektywnych metod i środków realizacji procesów informacyjnych, do stworzenia optymalnego systemu komunikacji naukowej zarówno wewnątrz nauki jak i miedzy nauka a produkcja

Nie tylko pomyślny rozwój nok zależy od współpracy z różnymi dziedzinami wiedzy, także te dziedziny lepiej sie rozwijają poprzez współprace z księgoznawstwem i analizę wyników prac bibliologicznych.

Oprac:Migoń K. : Nauka o ksiązce w zespole nauk humanistycznych. W: Nauka o ksiązce:zarys problematyki. Wrocław 1984, s. 222-304.

10. Książka elektroniczna, jej istota i znaczenie.

Andries Van Dam, uważany jest za twórcę terminu electronic book, wg jego teorii to książki tworzone i odczytywane za pomocą komputera, których struktura zostałaby wzbogacona o system odsyłaczy umożliwiających przejście do odpowiedniego fragmentu tekstu. W języku polskim posługujemy się pojęciami: książka elektroniczna, ebook, e-książka. Podstawowym wyjaśnieniem pojęcia jest: elektroniczna wersja książki drukowanej, przeniesienie tradycyjnej książki w środowisko elektroniczne, tekst przetwarzany i udostępniany za pomocą technologii komputerowej.

Definicja książki elektronicznej zaproponowana przez Małgorzatę Góralską to: tekst lub hipertekst, (który może być wzbogacony o obraz statystyczny lub ruchomy oraz dźwięk, wyszukiwarkę czy unikatowy system nawigacyjny) wprowadzany bezpośrednio do pamięci komputera lub przetwarzany na zapis cyfrowy (np. poprzez skanowanie), zapisany w odpowiednim formacie pliku, dystrybuowany za pomocą dysków optycznych, sieci lub specjalistycznego urządzenia, a także nawiązujący w różnym stopniu do tradycyjnego pojęcia książki.

Najobszerniej traktuje to zagadnienie Marek Nahotko: Początkowo e-książkami nazywano książki tradycyjne, których treści zostały zdigitalizowane, co pozwalało na ich wyświetlenie na ekranie komputera. Później termin ten zaczęto stosować także do systemów multimedialnych, hipertekstowych czy hipermedialnych, opartych na zasadach funkcjonowania książki. Poza tymi dokumentami obecnie definicja e-książki obejmuje także książki dostępne online w formie poczty elektronicznej. Inną ostatnio stosowaną interpretacją e-książki jest książka drukowana na żądanie (na podstawie: Przyszłość książki w świecie cyfrowym).

Kalendarium:

• 1937 r. Herbert George Wells krytykuje tradycyjny model gromadzenia i rozpowszechniania informacji . Lekarstwem ma być powołana światowa organizacja, zajmująca się gromadzeniem, indeksowaniem, opracowywaniem i upowszechnianiem ogólnoświatowej wiedzy

• 1945 r. Vannavar Bush opisał MEMEX - system pozwalający przechowywać wszystkie książki świata w jednej bibliotece. Urządzenie o wyglądzie zwykłego biurka z zasobami książek, czasopism, zdjęć i notatek miało przypominać całkiem pokaźną bibliotekę.

• 1961r. pojawił się hypertext - Theodora Nelsona. Badacz stworzył projekt XANAD w jego ramach system miał umożliwiać przechowywanie i udostępnianie dokumentów wraz z odnośnikami zawartymi wśród i między poszczególnymi obiektami.

• 1968 r. ukończono oNLine System (NLS) zaprojektowany przez Douglasa Engelbarta. System ten jako pierwszy praktycznie wdrażał łącza hipertekstowe, mysz komputerową, monitor, okna, prezentacje komputerowe i inne nowoczesne pomysły.

• 1969 r. zaczyna działać sieć ARPANET prekursor Internetu, łącząca ośrodki naukowe w Stanach Zjednoczonych.

• 1971 r. uruchomienie Projektu Gutenberg - akcja polegała na umieszczeniu wszystkich książek tradycyjnych w wersji elektronicznej oraz udostępnieniu ich przez Internet [projekt dał początek innym np. projekt Runeberg (1992), Google Books Library Project (2004)]

• 1986 r. pojawił się na rynku pierwszy miniaturowy czytnik elektroniczny. ISO znormalizowało język znaczników tekstowych SGML (Standard Generalized Markup Language) pozwalający zapisać strukturę formalną dokumentu niezależnie od rodzaju stosowanego edytora.

• 1990 r. powstaje HTML (HyperText Markup Language) - język przeznaczony do rozpowszechniania w Internecie.

• 1991 r. stworzenie przez firmę Adobe formatu PDF (Portable Document Format), który pozwala przechowywać pierwotny kształt dokumentu (zaawansowane wersje formatu zawierają szereg opcji umożliwiających opatrywanie dokumentu komentarzami, przypisami i dokonywaniem podkreśleń i przekreśleń).

• 1999 r. stworzono format Open eBook Standard (OEB): zbiór propozycji norm technicznych dla e-książek. System rozpoznaje różne formaty oraz umożliwia sprzedaż całości lub części publikacji.

• Opracowywany jest papier elektroniczny - ekran ciekłokrystaliczny, który będzie mógł być zadrukowany dowolną ilość razy oraz elektroniczny atrament pozwoli na wielokrotne drukowanie nowej treści na tym samym podłożu.

Zalety e booków (czytników):

• niewielki rozmiar i ciężar

• odporność na uszkodzenia

• szybka i tania produkcja

• niski koszt pozyskania dokumentu, artykułu

• brak opłat za dystrybucję

• łatwy dostęp do informacji

• wygodny system wyszukiwawczy i nawigacji (hipertekst)

• multimedialność, interaktywność

• czytelność tekstu, ułatwienia dla osób z dysfunkcjami

• „mały” rozmiar publikacji, możliwość zapisania wielu dokumentów na jednym czytniku, komputerze

• łatwa archiwizacja i dostęp

• szeroka oferta tytułowa

• aktualność informacji - dzięki dostępowi do Internetu

Wady e booków (czytników):

• większe wymagania urządzeń elektronicznych - wyższy poziom kultury technicznej czytelników

• wysoki koszt nabycia urządzenia komputera, czytnika

• słaba jakość wyświetlaczy ( szybsze zmęczenie czytającego i wolniejsze czytanie (wg testów - o ok. 25 proc.)

• ograniczona przenośność dla komputera

• ograniczenia ekonomicznej infrastruktury (zwłaszcza systemu rozliczeń), zniechęcające wydawców do znacznie intensywniejszego zagospodarowywania nowych możliwości.

• brak wystarczająco skutecznych technik i technologii ułatwiających korzystanie z mediów elektronicznych osobom niepełnosprawnym (w szczególności syntezy dźwięku).

• mało skuteczne techniki zabezpieczania praw autorskich.

11. Nauka o książce jako przedmiot studiów.

O zawodzie bibliotekarza na terenie polskie można mówić od początków wieku XIX. Na terenach dawnej Polski na Uniwersytecie w Wilnie wykłady z bibliografii prowadził Aleksander Bohatkiewicz. Wydane w 1821r. Lelewela Bibliograficznych ksiąg dwoje w II tomie zawiera rozdział bibliotekarstwo czyli książnictwo, uważany za pierwszy polski podręcznik bibliotekarski. Obok tego pojawiają się wskazówki jak prowadzić bibliotekę. Karol Estreicher prowadzi wykłady w Szkole Głównej w Warszawie z bibliografii, a w tym samym czasie Karol Dziatzko organizuje pierwsza Katedrę Bibliotekoznawstwa w Getyndze(1886r.)

W 1993r. Rada Główna Szkolnictwa Wyższego w wyniku konsultacji ze wszystkimi ośrodkami akademickimi, w których wprowadzono kształcenie bibliotekarzy, wyznaczyła tzw. minimalne wymagania programowe dla pięcioletnich studiów magisterskich. Systematyczna aktualizacja programów studiów jest dopasowywana do wymagań państw członkowskich UE. Model szkolnictwa wyższego zalecany przez kraje UE (tzw. Proces boloński) zakłada wyodrębnienie dwóch podstawowych poziomów kształcenia:

• trzy lub czteroletnich studiów pierwszego stopnia, nazywanych studiami licencjackimi,

• studiów drugiego stopnia, najczęściej dwuletnich prowadzących do tytułu magistra, często w Polsce nazywanych uzupełniającymi studiami magisterskimi.

W rekomendacjach Komisji Europejskiej dotyczących wdrażania nowoczesnego systemu szkolnictwa wyższego szczególny nacisk położono na:

- zapewnienie spójności merytorycznej i formalno-organizacyjnej programów studiów na poszczególnych poziomach nauczania (czyli możliwość podnoszenia kwalifikacji absolwentów studiów poziomu niższego na kolejny szczebel edukacji, racjonalny pod względem ekonomicznym i organizacyjnym)

- możliwość większej indywidualizacji nauczania poprzez dostosowanie oferty programowej do indywidualnych zainteresowań słuchaczy i umożliwienia odbywania studiów na wybranym kierunku w rożnych uczelniach.

Zgodnie z przyjętymi ustaleniami, popartymi rekomendacjami Komisji Europejskiej trzyletnie studia licencjackie, równoważne wyższemu wykształceniu zawodowemu mają być dostosowane do nowoczesnego warsztatu pracy biblioteczno-informacyjnej z uwzględnieniem wiedzy ogólnej z zakresu nauk humanistycznych. Ponadto studia licencjackie z omawianej specjalności mają zachować drożność programową miedzy średnim szkolnictwu i dokumentacyjnym a studiami uniwersyteckimi.

Na drugim poziomie (czyli na co najmniej dwuletnich studiach magisterskich uzupełniających) uczelnia musi zapewnić szeroki wybór względnie wąsko zdefiniowanych specjalizacji, zgodnych z kierunkami badań naukowych prowadzonych na uczelni. Program taki powinien być dopasowany do potrzeb nie tylko absolwentów licencjackich studiów bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, ale i licencjackich studiów na innych kierunkach. Studia magisterskie winny zapewnić mobilność na szczeblu krajowym, jak i międzynarodowym.

12. Nauka o książce a bibliotekoznawstwo

Biblioteka jest to zorganizowana instytucja zmierzająca do udostępniania ludziom książek, stosująca w swej działalności różne zabiegi techniczno-organizacyjne. Opiera się na ogólnych zasadach organizacji przedsiębiorstw i kierowania nimi (planowanie) oraz na zasadach techniki biurowej (rejestracja nabytków bibliotecznych), wykorzystuje także osiągnięcia właściwej techniki (automatyzacja). Dochodzą do tego zasady kierowania większymi zespołami przedsiębiorstw (sieć bibliotek) oraz zasady ogólnej polityki kulturalnej. W bibliotekoznawstwie są one modyfikowane i przystosowywane do specyfiki procesu rozpowszechniania książki.

Książki i czytelnik są czynnikami wyodrębniającymi problematykę bibliotekoznawczą z całokształtu zagadnień organizacyjnych, a zarazem wiążącymi ją integralnie z innymi dziedzinami bibliologii. Związek ten można jednak traktować jak zjawisko drugorzędne, jeśli się spojrzy na bibliotekę nie w aspekcie bibliologicznym, lecz organizacyjno-technicznym, eliminując z pola widzenia te elementy produkcji i rozpowszechniania i te zagadnienia czytelnicze, które bezpośredniego związku z biblioteką nie mają. Możemy, więc potraktować bibliotekoznawstwo jako autonomiczną dyscyplinę praktyczną pod warunkiem, że równocześnie „usamodzielnimy” i inne działy nauki o książce, które wtedy będą występować jako nauki pomocnicze bibliotekoznawstwa. Zabieg taki ma uzasadnienie wtedy, gdy badania nad wyodrębnioną nową dziedziną mają duże znaczenie społeczne- a tak właśnie jest w przypadku bibliotekoznawstwa. Bibliotekoznawstwu przysługuje charakter odrębnej dziedziny już od XIX wieku. Niesłuszne natomiast są próby traktowania nauki o książce jako części składowej bibliotekoznawstwa. Książka, jest bowiem nie tylko produkowana i rozpowszechniana, ale także udostępniana i użytkowana poza biblioteką i niezależnie od niej.

Pojawiają się też próby wyodrębniania bibliotekoznawstwa jako samodzielnej dyscypliny oparte na kryterium zawodowym, tj. jako całości wiedzy potrzebnej bibliotekarzowi do sprawnego wykonywania zawodu. Zawód jednak nie może stanowić podstawy klasyfikacji nauk, gdyż wiedza potrzebna do sprawnego wykonywania zawodu obejmuje elementy różnych dyscyplin naukowych. Można natomiast przyjmować kryterium zawodu jako podstawę przy ustalaniu kierunków studiów, gdyż celem studiów jest przygotowanie fachowych kadr pracowniczych. Na tej podstawie zostały zorganizowane studia bibliotekoznawcze w Polsce.

13. Bibliologia a prasoznawstwo

Związek bibliologii między prasoznawstwem można rozpatrywać dwojako. Jeśli przyjmiemy, że prasoznawstwo jest nauką badającą wszystkie środki informacji to zakresy dyscyplin się krzyżują. Jeśli zaś przyjmiemy, że prasoznawstwo zajmuje się prasą we właściwym tego słowa znaczeniu to można tę dyscyplinę traktować jako część nauki o książce. Jakiekolwiek przyjmiemy założenie prasoznawstwo jest dyscypliną pokrewną, która w większej części pokrywa się z zagadnieniem badań księgoznawczych.

14. Bibliologia w ogólnej klasyfikacji nauki

Bibliologia - inaczej nazywana księgoznawstwem(przez Rulikowskiego)/nauka o książce(Vrtel-Wierczyski i Łysakowski) - nauka humanistyczna, jej przedmiotem badań jest książka we wszelkich aspektach: jako obiekt materialny, nośnik treści i społeczny nośnik kultury. W polu zainteresowania bibliologii jest książka dawna i współczesna.

Bibliologia zajmuje się książką. (tutaj kilka poglądów na to zagadnienie)

Książka wg Migonia jest pojęciem wieloznacznym. Etymologia wyrazy książka wskazuje na materiał z którego była sporządzona. Bruckner przypuszcza, że słowo to pochodzi od słowiańskiego „kna” (bo książka kiedyś byłą odrzynkiem). Jest też koncepcja , że słowo to pochodzi od starochińskiego „Kuan”- zwj papierowy. W łac. Liber - książka.

Saxer zaliczył książkę do pierwszej z 4 grup środków przekazu.

Barenbaum - def. Książki: książka to dzieło piśmiennicze lub drukowane mające dowolną formę znakową na dowolnym materiale, adresowane do czytelnika.

Książka to przedmiot materialny i nośnik treści intelektualnych.

Właściwościami fizycznymi książek zajmują się nauki przyrodnicze, ścisłe, a ich treścią- nauki humanistyczne i społeczne.

Poszczególne dziedziny wiedzy zajmują się tylko pewnymi zagadnieniami książki. Przez to nauka o książce jest powiązana ściśle z innymi dziedzinami. Korzysta tez z nauk pomocniczych.

Przedmiotem nauki o książce jest procesem komunikacyjnym w którym dzieła piśmiennicze są utrwalone i przekazywane dzięki książce za pomocą znaków graficznych pisma, oraz upowszechnianie w obiegu bibliotecznym/księgarskim i odbierane przez czytelników.

Bibliologia - w j. polskim termin ten w piśmiennictwie utrwalił się za sprawą rozpraw Stefana Vrtela-Wierczyńskiego.

Obiektem księgoznawstwa jest książką i procesy bibliologiczne:

- tworzenie

-obieg

-odbiór książki, a także skutki tych procesów oraz ludzie i instytucje w nich uczestniczące (chodzi tu o wymiar kulturowy przedmiotu badań)

- książka może być również przedmiotem badań chemicznych oraz ekonomicznych (rozpowszechnianie) [Migoń]

Coraz częściej bibliologia występuje jako samodzielna nauka humanistyczna wnosząca znaczny wkład do historii, teorii wiedzy o człowieku i społeczeństwie. Jest to nauka nie tylko opisowa ale normatywna, regulująca system książki. [Migoń]

Bibliologia współpracuje z wieloma dziedzinami nauki, dla wielu jest źródłem wielorakich informacji - za sprawa prowadzonych spisów itd. korzysta z tego nauka o literaturze, historia itd.

Zwrócono uwagę na bliski związek nauki o książce i nauki o literaturze - ponieważ merytoryczną ocenę treści bibliologia przejmuje od innych nauk.

Wg Łysakowskiego:

Przedmiotem bibliologii jest nie tylko książka jako wytwór psychofizyczny lecz i procesy związane z książką (tworzenie, produkcja, rozpowszechnianie i recepcja).

Jan Muszkowski - opowiedział się za integrowana nauka o książce. Rozumiał potrzebę istnienia jednolitej nauki koncentrującej się na zagadnieniach produkcji obiegu i konsumpcji książki.

Karol Głombiowski - twierdził, że nauka o książce nie zawiera w sobie całej wiedzy dot. książek (brak wiedzy o automatyzacji, procesach książkowych - technice produkcji książki) - bibliolog otrzymuje jedynie informacje o tych aspektach przygotowane przez ekspertów z innych dziedzin.

Głombiowski uważa naukę o książę jako jedną z nauk o komunikacji i informacji.

Bibliologia, księgoznawstwo, nauka o książce, wiedza o książce występują najczęściej jako terminy równoważne, ale można doszukać się między nimi delikatnych różnic w znaczeniu:

- nauka o książce eksponuję aspekt teoretyczny

- wiedza o książce - eksponuje aspekt praktyczny(umiejętność oceny egzemplarzy) [B.Bieńkowska]

Wyróżniono:

1. Bibliologia sensu stricto (w węższym znaczeniu)- tzw. Bibliologia właściwa

- wiedza o zewnętrznych cechach książki (w tradycyjnej postaci)

- umiejętności ich analizowania i opisywania

- bibliologia węższa koncertuje się na:

• Ustaleniu autorstwa, miejsca i czasu powstania egzemplarza

• Ustaleniu warsztatu

• Ustaleniu autentyczności

• Wykrywanie fałszerstw np. zmian daty czy podpisu

• Ocena stanu zachowania książki

• Odtworzenia drogi książki- miejsc, ludzi i okoliczności z jaką się zetknęła

Bibliologia w węższym znaczeniu jest dyscypliną wysoce erudycyjną, wymagającą ogromnej wiedzy specjalistycznej i ogólno humanistycznej.

2. Bibliologia sensu largo (w znaczeniu szerszym)

Jest to nauka o właściwościach komunikacji za pośrednictwem zapisu graficznego.

Migoń proponuje przyjęcie kultury książki jako centralne pojęcie współczesnej bibliologii.

Zarys powstania nauki o książce:

Książką interesowna się już w starożytności- w postaci reguł bibliograficznych, zbierania książek i budowania bibliotek. Na przełomie średniowiecza i renesansu nastąpił wzrost zainteresowania książka, spowodowało to potrzebę stworzenia nauki dot. Tego przedmiotu.

W drugiej połowie XVIII w. pojawiły się próby tworzenia odrębnej dyscypliny naukowej - bibliografii. W drugiej połowie XIX w. zastąpiło ja bibliotekoznawstwo. Natomiast pod koniec XIX w. powstała nauka o książce.

*W XIX w. Gabriel Peignot bibliograficzną wiedzę nazywał bibliologią.

*”Bibliologia jest niejako teoria bibliografii” Estreicher

*Stefan Vrtel-Wierczyński był autorem encyklopedycznego dzieła „Teoria bibliografii w zarysie”.

15. Metody badań bibliologicznych i ich rozwój

Badanie bibliologiczne wymaga rozpatrywania całej struktury i wszelkich (rzeczywistych i potencjalnych) funkcji analizowanych obiektów. [Migoń]

Metody badawcze bibliologii [B.Bieńkowska]

W bibliologii w ujęciu węższym wypracowano i stosuje się z dużym powodzeniem następujące metody naukowe:

1. Typograficzną

2. Proweniencyjną

3. bibliologiczną

Ad.1. Opis metody typograficznej [Henryk Bułhak]

- metoda typograficzna zajmuje się procesem powstawania druku (praca grawera, odlewnika, drzeworytnika, drukarzy, zecerów)

- zadania metody typograficznej:

• identyfikacja faktów wydawniczych anonimowych typograficznie lub pozbawionych datacji - gdzie kto i kiedy drukował dana pozycję

• weryfikacja druków podpisanych przez drukarza i datowanych (często były to informacje fałszowane)

• badanie poszczególnych egzemplarzy każdej pozycji celem ewentualnego wykrycia w tym wydaniu odmian, dodruków itd.

- przedmiotem badań metodą typograficzną jest:

• Materiał typograficzny - tzn. środki służące powstaniu druku czcionki, inicjały, drzeworyty itd.)

• Skład książki - tzn. kompozycję powstałą w formach drukarskich z elementów materiału typograficznego jego ewentualne przeobrażenia zachodzące w trakcie procesu powielania

(materiał typograficzny rozumiany jako odbicie utrwalone na kartach książek a nei czcionki drukarskie itd.)

Ad.2. Metoda badań proweniencyjnych [Maria Sipałło]

Przystępując do metody proweniencyjnej należy:

• Zdawać sobie sprawę, że wszystkie znaki własnościowe , ślady obcowania z książką pozostawione na kartach książki przez czytelników nadają egzemplarzowi cechy ściśle indywidualne

• Najpierw starannie obejrzeć całą książkę (oprawa, karty tyt., blok książki)

Ad.3. Metoda bibliograficzna [Krystyna Bednarska-Ruszapowa]

Metoda bibliograficzna można rozpatrywać w 3 wariantach, jako:

1. Tworzenie opisów bibliograficznych a po ich logicznym uporządkowaniu komponowanie spisów

2. Dekomponowanie już istniejących spisów o charakterze bibliograficznym na poszczególny składające się nań jednostki i ich interpretacjach (analiza spisu dokumentu)

3. Analizę cytowań bibliograficznych

Naczelną metoda nauki o książce jest metoda funkcjonalna (funkcjonalnobibliograficzna) [Migoń]

- za jej pomocą bada się książkę z uwzględnieniem jej wszystkich elementów oraz procesy bibliologiczne w związku z czytelnikiem rzeczywistym i hipotetycznym

Metoda funkcjonalna w badaniach księgoznawczych powiązana jest z innymi uniwersalnym metodami:

• Dialektyczno-materialistyczną

• Formalno-logiczną

• bibliologiczną

• Historyczną

• Statystyczna

• Porównawcza itd.

Metoda funkcjonalna - określa sposób podejścia do przedmiotu dyscypliny, granice badań, ich szczegółowe metody i rezultaty

Metoda funkcjonalna przyjęta przez większość księgoznawców jest jedną z ogólnych metod nauk społecznych i służy do ujawniania ostatecznego celu lub racji istnienia instytucji społecznych.

Istota metody funkcjonalnej jest badanie książki jako syntezy formy i treści oraz badanie instytucji książki w zw. Z odbiorca-czytelnikiem.

Do własnych metod księgoznawstwa uwarunkowanych metodą funkcjonalną należy:

bibliograficzna, analityczno-tematyczna, strukturalno-typologiczna, typograficzna.

Rys historyczny badań

Po 1989r. można wyróżnić kilka wiodących tendencji w pracach bibliologicznych.

1. Zapełnianie „białych plam” czyli podejmowanie tematów w PRL zakazanych bądź ograniczonych cenzurą

2. Prace wspomagające ustawodawstwo zw. Z koniecznością wprowadzania nowych aktów prawa bibliotecznego RP, a następnie dostosowania ich do dyrektyw unijnych

3. Podejmowanie międzynarodowej współpraca w zakresie kształcenia, nad programami kształcenia

4. Międzynarodowa współpraca w zakresie kształcenia, nad programami kształcenia

5. Prace zmierzające do ujednolicenia terminologii, z szeroko rozumianej nauki o książce

6. Podejmowanie tematów wynikających z aktualnych potrzeb praktyki bibliotekarskiej różnego typu bibliotek i grup użytkowników.

7. Badania i analiza rysunku książki jako nowego zjawiska.

8. Wprowadzenie nowych metod i technik badawczych opartych na elektronicznych możliwościach technik badawczych np. badania biblio metryczne

Bibliologia w ciągu w/w 15 lat przeżywała bardzo aktywny okres badawczych i ożywionych kontaktów międzynarodowych.

Zarys rozwoju metody proweniencyjnej [Maria Kocójowa]

Badania proweniencyjne zapoczątkowano na ziemiach polskich na przełomie XIX/XX w., na szerszą skalę rozwinęły się po II wojnie światowej w oparciu o założenia metodologiczne historyków, bibliologów i socjologów.

Biblioteczne badania proweniencyjne pozwalają na systematyczną analizę księgozbiorów o określonej lokalizacji i dostarczają materiały o trwałej wartości źródłowej, ważne dla badań dziejów książki i bibliotek.

16. Nauki pomocnicze bibliologii i ich problematyka

Nauka o literaturze

Nauka o literaturze i nauce o książce miały wspólny początek, potem obie dyscypliny się oddzieliły.

Historycy literatury korzystają z monografii, bibliograficznych dokumentów, także z katalogów, spisy inwentarzy itd. Dużo wnoszą do ich prac.

Obie dziedziny mogą współpracować nad badaniami dot. Funkcjonowania literatury w społeczeństwie:

- bibliologia wnosi cenne informacje o odbiorze dzieł do literatury

- nauka o literaturze wnosi do bibliologii definicje dzieł literackich, fachową ocenę pod względem treści książki

Psychologia

Psychologia literatury zajmuje się psychologią percepcji czytelniczej.

J. Szafir przedstawił program badań nad psychologią czytelnika w aspekcie historycznym.

Naukoznawstwo - związek nauki o książce i naukoznawstwo jest tak silny jak związek nauki o książce i nauki o literaturze. Naukoznawstwo i nauka o książce miały wspólny początek - dlatego ich metody badawcze nawzajem się uzupełniały, np. w przypadku klasyfikacji piśmiennictwa.

Koncepcje naukoznawcze są tutaj w pewien sposób przenoszone na grunt nauki o książce, rozwijane i uzupełniane.

Historia sztuki - historia książki i historia nauki - tu ściera się bibliologia z historią

A.I.Markuszewicz zaproponował utworzenie nowej dyscypliny- historii książki naukowej.

Badana nad malarstwem książki i ilustracjami.

Coraz częściej mówi się o „sztuce książkowej”.

Książka jest tu rozumiana jako wytwór artystyczny; książka mam artystyczny potencjał oddziaływania na odbiorcę.

Andrzeja Nowickiego interesowało przedstawienie książki w dziełach sztuki.

Psychologia - np. psychologia czytania percepcja tekstu itd.

Socjologia - socjologia czytelnictwa, socjologia zawodów związanych z książką

Pedagogika - wychowawcze aspekty pracy z książką

Dokumentalistyka (dokumentologia) - nauka o dokumentach

Nauka o informacji (informatologia) - przedmiotem wspólnym dla księgoznawstwa i informatologii są pewne zagadnienia dotyczące książki naukowej.

Historia (poniżej jej nauki pomocnicze, ale jak wiemy tez wykorzystywane w bibliologii)

• Chronologia - nauka o mierzeniu czasu, kolejności następowania po sobie wydarzeń, zjawisk, a także oznaczenie wydarzenia, zjawiska wg przyjętego podziału czasu. Nazwa pochodzi od greckich słów chronos (czas) i logos (słowo, nauka)

• Paleografia - zajmująca się badaniem rozwoju pisma w procesie historycznym. Paleografia zajmuje się także badaniem środowiska, w jakim żył i tworzył dany pisarz jak również rozpoznawaniem skrótów (brachygrafia)

• Neografia- nauka o odręcznym piśmie nowożytnym. Neografia stanowi rozwinięcie paleografii. Pomocna przy odczytywaniu nowożytnych tekstów

• Heraldyka - nauka zajmuje się badaniem rozwoju i znaczenia oraz zasadami kształtowania się herbów. Wywodzi się od słowa herold - oznaczającego urzędnika dworskiego, wywołującego nazwiska rycerzy biorących udział w turniejach

• Genealogia - jedna z nauk pomocniczych historii, zajmująca się badaniem więzi rodzinnych między ludźmi na bazie zachodzącego między nimi pokrewieństwa i powinowactwa. W szczególności przedmiotem zainteresowania genealogii są wybrane rodziny i rody, ich pochodzenie, historia oraz wzajemne relacje rodzinne i losy poszczególnych członków rodziny.

• Sfragistyka - nauka zajmującą się badaniem pieczęci jako źródeł historycznych, a także ich historią, powstawaniem

Z innych źródeł, ale może się przydać bo Edward o tym wspominał:

* glossologia, czyli nauka o językach

* dyplomatyka, czyli nauka o pismach,

* bibliopojeja, czyli wiedza o tworzeniu książek

* typografia, czyli nauka o drukarstwie,

* bibliopolia, czyli nauka o księgarstwie,

* bibliografia, czyli znajomość książek, wiedza o książkach,

* powszechna historia piśmiennictwa.

*archiwistyka

*kodykologia

*prasoznawstwo - nauka o czasopismach - pierwsze czasopisma miały kształt książki - bez szpalt, te same czcionki itp. To bardzo pokrewna dziedzina biblioznawstwa. to dyscyplina w zespole nauk społecznych, badająca szeroko i wąsko prasę - tak historycznie jak i współcześnie. Bywa, że się ją uznaje za naukę o środkach masowego przekazu. A wąsko prasa to część biblioznawstwa.

*statystyka w bibliologii stosowana jest przy czytelnictwie, opracowaniu księgozbiorów.

*orientalistyka - nauka o kulturach orientalnych - językach, literaturze, sztuce, historii, społeczeństwie, życiu codziennym i obyczajach, polityce, religii, filozofii itp. Na ogół przyjmuje się, że odnosi się do kultur (ludów, cywilizacji) Orientu, czyli Azji, Bliskiego Wschodu

17. Bibliologia w Polsce w okresie międzywojennym

Rozwój księgoznawstwa w okresie międzywojennym doprowadził wiedze o książce do poziomu odrębnej nauki. Teoria zaczęła wiązać się z praktyką.

Wśród teoretyków pierwszy wystąpił Mieczysław Rulikowski, który w latach 1916-1917 prowadził wykłady z księgoznawstwa na Wydziale Humanistycznym Wyższych Kursów Naukowych w Warszawie. W 1936 opublikował pracę Księgoznawstwo. Przeszłość oraz stan obecny wiedzy o książce nowe w niej kierunki. Księgoznawstwo było dla niego polskim odpowiednikiem bibliologii, nauką „łączącą techniczne, praktyczne i teoretyczne wiadomości dotyczące książki jako takiej w przeszłości i w chwili obecnej”. Stworzył definicje książki: „książka jako przedmiot materialny jest przeciwstawieniem książki w sensie płodu myśli jej autora”. Rulikowski wyeliminował treść książki jako przedmiot badań i ograniczył kompetencje bibliologa do studiowania materialnych i formalnych aspektów książki. Jego koncepcja nie została zaakceptowana właśnie z powodu odrzucenia badania treści książki. Wg niego księgoznawstwo składa się z:

1. Metodyka księgoznawstwa

2. Historia księgoznawstwa

3. Historia książki

4. Psychogeneza bibliologiczna (stosunek pisma do myśli i mowy)

5. Bibliologia powszechna (m.in. bibliografia, księgarstwo, bibliotekoznawstwo)

6. Bibliologia pragmatyczna

7. Bibliozofia (synteza wiedzy o książce i klasyfikacja bibliologiczna)

Pozostali badacze uzasadniali konieczność bibliologicznych badań nad treścią książki.

Stefan Vrtel - Wierczyński wydał w 1923 obszerną pracę Bibliografia, jej istota, przedmiot i początki. Z tego zakresu wykładał na uniwersytecie lwowskim, warszawskim i poznańskim. Swoje poglądy wyłożył na Zjeździe Naukowym we Lwowie w 1935r. - Zagadnienia i metody bibliognozji. Bibliognozja, czyli bibliologia, księgoznawstwo, nauka o książce ma za przedmiot książkę dawną i współczesną, pojedynczą i w zbiorach, rozpatrywaną z punktu widzenia treści i formy. W systemie książki wymienia zagadnienia historyczne, morfologię i statykę (bibliografia), rozpowszechnianie i oddziaływanie książki na społeczeństwo. W czasie wojny i po wojnie rozwinął swoją teorię bibliologii.

Kazimierz Piekarski, historyk książki, swoje myśli rozwinął w tekstach Książka w Polsce w XV i XVI wieku i Zadania bibliografii polskiej XVI stulecia. Książka była dla niego ważnym czynnikiem życia społecznego. Badając książkę należy badać: jej produkcję, pośrednictwo między twórcą i odbiorcą oraz konsumpcje. Jego poglad stał się podstawą nowoczesnego księgoznawstwa.

Jan Muszkowski był aktywnie zaangażowany w różne sfery praktyki książkowej: wydawnicze i księgarskie, w bibliografię i bibliotekarstwo, w kształcenie księgarzy i bibliotekarzy. Analizował książkę funkcjonującą w społeczeństwie, z socjologicznego punktu widzenia. W okresie międzywojennym nie opublikował żadnej większej pracy teoretycznej, powstało jednak ok. 200 artykułów i recenzji. Jako pierwszy w Polsce opowiedział się za włączeniem zagadnień księgarskich do nauki o książce.

Kazimierz Dobrowolski w referacie Zagadnienie nauki o książce na IV Zjeździe Bibliotekarzy Polskich zgłosił wieli wątpliwości odnośnie autonomii bibliologii, oraz wyliczył i uszeregował zagadnienia dotyczące książki. Na treść nauki o książce składają się problemy:

1. Produkcji książki, jej struktury i formy

2. Ekonomiczne

3. Rejestracyjne (bibliografia i statystyka)

4. Bibliotekoznawcze

5. Prawne

6. Socjologiczne

7. Historii księgoznawstwa

Jan Stanisław Bystroń, Stanisław Orsini-Rosenbergo oraz Paweł Rybicki również wyznawali socjologiczne ujęcie książki, typowe później dla powojennej Polski.

Obok koncepcji opartych na problematyce historycznej i socjologicznej ważny był również nurt psychologiczny i pedagogiczny powiązany z bibliotekarstwem oświatowym i z badaniami nad czytelnictwem. Reprezentowała go Helena Radlińska, autorka Książki wśród ludzi, organizatorka Studium Pracy Społeczno - Oświatowej w Wolnej Wszechnicy Polskiej (od 1925 r.) gdzie stworzyła ośrodek badań czytelniczych zwany „szkołą warszawską”. Z kręgu Wszechnicy wyszły też prace teoretyczne z zakresu czytelnictwa Hanny Dobrowolskiej i Anieli Mikuckiej.

Ważną rolę w upowszechnianiu nauki o książce miała Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy, gdzie pod koniec lat dwudziestych zorganizowano dział księgoznawstwa i prowadzono kursy dla bibliotekarzy. Programy tych kursów były publikowane na łamach „Biuletynu Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy” (wychodził od 1929, od 1934 r. pt „Bibliotekarz”). Najaktywniejszymi działaczami byli tu Leon Bykowski i Ksawery Świerkowski.

Leon Bykowski miał doświadczenie w pracach bibliograficznych i bibliologicznych zdobyte w latach 1918-1921 w Bibliotece Ukraińskiej Akademii Nauk w Kijowie a następnie w Czechosłowacji. Był łącznikiem między księgo- i bibliotekoznawstwem polskim, czeskim i radzieckim. W latach trzydziestych wydał również kilka prac z zakresu bibliopedagogiki.

Ważne dla postępów badań księgoznawczych były też inicjatywy wychodzące z kół bibliofilskich. Towarzystwo Miłośników Książki w Krakowie i Towarzystwo Bibliofilów Polskich w Warszawie publikowały wydawnictwa bibliofilskie, prowadziły akcje propagandowe na rzecz pięknej książki oraz inspirowały badanie naukowe.

W dwudziestoleciu odbyły się również 4 zjazdy polskich bibliofilów: w 1925, 1926, 1928, 1929. Wniosły one znaczne ożywienie do prac księgoznawczych, m.in. na 1 zjeździe podjęto uchwałę w sprawie budowy nowego gmachu BJ, kontynuacji Bibliografii polskiej Estreicherów, organizacji corocznego Święta Książki.

W 1917 powstał Związek Bibliotekarzy Polskich (obecne Stowarzyszenie BP), który stawiał sobie m.in. zadanie rozwijania teorii bibliotekarstwa i bibliografii. Związek przedstawiał wiele inicjatyw na forum międzynarodowym, w Komitecie Ekspertów Bibliotecznych przy Lidze Narodów i w IFLA. Od 1927 ZBP wydawał „Przegląd biblioteczny”.

W 1928 w nowo utworzonej Bibliotece Narodowej zorganizowano Instytut Bibliograficzny, który wydawał dzieła z zakresu bibliografii, księgoznawstwa i bibliotekoznawstwa, gromadził materiały dot. przemysłu wydawniczego, badał czytelnictwo itp. ;)

Powołanie w 1937 Rady Książki, która miała propagować książkę polską w kraju i za granicą, czytelnictwo oraz uprawiać badania naukowe z zakresie książki, czytelnictwa i przemysłu wydawniczego.

18. Poglądy M. Rulikowskiego i K. Piekarskiego na naukę o książce.

Mieczysław Rulikowski - wzorował się na poglądach rosyjskiego bibliologa Mikołaja Lisowskiego i uważał, że bibliografia powinna stanowić, jedną z dziedzin nauki o książce, czyli bibliografia powinna być dyscypliną bibliologiczną. Rulikowski w 1936 opublikował pracę: „Księgoznawstwo. Przeszłość oraz stan obecny nauki o książce i nowe jej kierunki”.

Rulikowskiemu zawdzięczamy cenne wskazówki metodologiczne (m.in. skutki zjawisk bibliologicznych dla kultury, potrzeba uporządkowania terminologii itd.). Według niego bibliolog nie powinien zajmować się treścią książki. Zakres i zagadnienia księgoznawstwa rozpatrywał on z teoretycznego punktu widzenia w dwóch pracach z lat 1916 i 1935; zajął się właściwie tylko definicją bibliologii wyrażając pogląd, że jest to usystematyzowana całość wiedzy o książce jako materialnym wyrazie ujętego w słowa procesu myślenia refleksyjnego.

Rulikowski przedstawił pewien system, pewną koncepcję nauki o książce, która składała się z 7 części:

1. Metodyka księgoznawstwa

2. Historia księgoznawstwa

3. Historia książki

4. Psychogeneza bibliologiczna

5. Bibliologia powszechna

6. Bibliologia pragmatyczna

7. Bibliozofia

Kazimierz Piekarski - podkreślił, że w książce, najważniejsza jest treść, ale także strona wewnętrzna tej książki, ale bardzo ważna jest również funkcja książki. Piekarski uważał, że bibliografia nie jest samodzielną dyscypliną. Bibliografię traktował jedynie jako umiejętność praktyczną bez teorii.

Kazimierz Piekarski w 1932 r. wyróżnił 3 zespoły zagadnień bibliologii:

• produkcja książki,

• pośrednictwo między twórcą a odbiorcą,

• konsumpcja książki;

Miało to umożliwić zbadanie książki w aspekcie społecznym. Piekarski za cel książce stawia rozpowszechnianie określonych treści w społeczeństwie - jest to jego definicja książki.

19.Stefan Vrtel- Wierczyński i Jan Muszkowski jako badacze w zakresie nauki o książce

Stefan Vrtel- Wierczyński: Bibliografię rozumiał jako teorię i praktykę. Wydał m.in. „Bibliografia jej istota, przedmiot i początki” (1923), „Zagadnienia bibliognozji”(1935) oraz „Teoria bibliografii w zarysie” (1951, jest to jedna z najpełniejszych w języku polskim encyklopedia- podręcznik teorii księgoznawstwa). Jego zdaniem książka miała być przedmiotem badań zarówno od strony wewnętrznej jak i zewnętrznej. Bibliologia miała obejmować badania teoretyczne i praktyczne z dziedziny Nauki o Książce. Jego system bibliologii posiadał zagadnienia:

• historii

• bibliografii

• oddziaływania książki na społeczeństwo

Jan Muszkowski: badacz zagadnień książki, dyrektor Biblioteki Ordynacji Krasińskich, księgarz i bibliograf, reprezentant Polski w IFLA. Zajmował się zagadnieniami księgarstwa oraz jego badaniami, problematyką kształcenia bibliotekarzy. Prowadził badania socjologiczne- wpływ książek na społeczeństwo. Wg niego Nauka o Książce rozpoczyna się w chwili ukończenia książki. Jako jeden z pierwszych badaczy zasugerował, że księgarstwo powinno być rozpatrywane w kategoriach księgoznawstwa a nie bibliografii czy bibliologii. Wprowadził zagadnienie socjologii książki- Nok wiązał z socjologią, której aparatura pojęciowa miała pozwalać na zakreślenie pola badawczego bibliologii. Wyznaczają to pole fakty społeczne związane z życiem ksiązki w fazie jej powstawania, rozpowszechniania i użytkowania.

Zaraz po wojnie wypowiadał się na temat Nauki o Książce: jego zdaniem w NoK bardzo ważne są takie zagadnienia jak- aspekt ekonomiczny książki, teoria i praktyka oraz to, że książka powstaje w wyniku bardzo wielu czynników.

20. Encyklopedia wiedzy o książce i jej znaczenie dla rozwoju nauki o książce.

Encyklopedia wiedzy o książce (EWoK) jest publikacją obejmującą całokształt współczesnej wiedzy ze wszystkich dziedzin dotyczących książki jako dzieła sztuki rękopiśmiennej i poligraficznej oraz przedmiotu czytelnictwa, kolekcjonerstwa i handlu. EWoK podaje informacje z następujących zakresów: dzieje pisma, dzieje książki rękopiśmiennej i drukowanej, iluminatorstwo i ilustratorstwo książkowe, dzieje opr,aw i introligatorstwo, papiernictwo, drukarstwo, księgarstwo, historia bibliotek, bibliotekarstwo i bibliotekoznawstwo, bibliofilstwo, bibliografia, dokumentacja, zagadnienia wydawnicze i czasopiśmiennictwo. Nieco obszerniej potraktowano dziedziny posiadające w naszym piśmiennictwie skromniejszą literaturę przedmiotu (np. ilustratorstwo, dzieje opraw). Uwzględniono również w pewnej mierze niektóre nauki pokrewne, jak archiwistyka, chronologia, dyplomatyka, geografia historyczna itp. Problematyka EWoK dotyczy księgoznawstwa światowego ze szczególnym uwzględnieniem spraw polskich.

EWoK jako pierwsze w Polsce tego rodzaju opracowanie z zakresu księgoznawstwa jest encyklopedią zdecydowanie historyczną, w następstwie czego tematykę współczesną uwzględniono w węższym zakresie — jedynie dla ukazania perspektyw. Usiłowano jednak na końcu niektórych przynajmniej artykułów podać najnowsze informacje. Potrzebę przekazania czytelnikowi pełnego obrazu faktycznego życia książki w Polsce współczesnej zaspokoją dalsze zamierzenia wydawnicze: będą nimi oddzielne encyklopedie przeglądowe z poszczególnych dziedzin bibliologii, przynoszące aktualny ich stan w Polsce Ludowej.

EWoK zmierza do szeroko pojętej kompletności materiałów w zakresie wiedzy o książce. Stanowi ona odbicie obecnegopoziomu wiedzy bibliologicznej i odpowiada dzisiejszym potrzebom nauki, dydaktyki i praktyki we wszystkich jej działach. ( chodzi o czasy ok. roku 1971). Inicjatywa opracowania EWoK wyszła przed laty od Jana Muszkowskiego; po jego śmierci w 1953 dalszą pracę poprowadził Aleksander Birkenmajer, objąwszy funkcję redaktora naczelnego EWoK. Czymiości sekretarza pełnił wówczas Tadeusz Zapiór. Gdy niebawem zaistniała konieczność rozszerzenia redakcji naczelnej, weszli do niej Bronisław Kocowski i Jan Trzynadlowski, którzy u schyłku życia A. Birkenmajera przejęli nadzór nad naukową stroną EWoK. Całokształt problematyki EWoK rozdzielony został między redaktorów głównych w następujący sposób: Alodia Kawecka-Gryczowa — dzieje książki, Helena Więckowska (po śmierci Józefa Grycza w 1954 r.) — bibliografia i bibliotekarstwo, Stanisław Pazyra — przemysł książkowy.

21. Poglądy J. Grycza, A. Birkenmajera i K. Dobrowowolskiego na książkę

Okres międzywojenny i pierwsze lata po II WŚ

Józef Grycz

w 1951 roku wydał „ Z dziejów dziejów techniki książki”,

współzałożyciel "Przeglądu Bibliotecznego".

problemy bibliotekarstwa oświatowego (razem z Heleną Radlińską)

jego poglądy łączyły się z pedagogiką, psychologią i innymi naukami

Aleksander Birkenmajer

w 1871 r. była animatorem EWOK-u

w 1936- „Książka Rękopiśmienna”. Analizował całość rękopisów. W książce ograniczył się do dzieł średniowiecznych

razem z Adamem Łysakowskim i Stefanem Vrtel-WIerczyńskim zajmował się bibliotekarstwem naukowym, szukali w nim podstaw teoretycznych i miejsca w świecie nauki

Rozróżniał dwa oblicza bibliotekoznawstwa: jedno zwrócone do działań praktycznych, czyli techniki bibliotekarskiej, i drugie, „patrzące w głąb i wzwyż”, czyli szukające teoretycznych uzasadnień dla tych działań i wyciągające z nich teoretyczne, ogólne wnioski. I to właśnie drugie oblicze- jego zdaniem- określić można bibliotekoznawstwem jako dyscypliną naukową. Tak rozumiane bibliotekoznawstwo traktował jako dziedzinę odrębną i równorzędną w stosunku do bibliologii.

Z kręgu zainteresowań obu tych dyscyplin wyłączał Birkenmajer zagadnienia oceny treściowej strony książki- poza określeniem dziedziny, której książka dotyczy. Wyłączał także bibliografię, jako dziedzinę zbyt wieloznaczną i trudną do określenia oraz sprawy oddziaływania treści książek na czytelników i wszystkie zagadnienia recepcji(odbierania) książki.

Kazimierz Dobrowolski

-- akcentował wagę problemów socjologicznych w obrębie nauki o książce, wpływ społeczeństwa na treść i formę książka jak i funkcję książki jako nośnika nowych idei lub narzędzia umacniania tradycji

Kategoria procesu komunikacyjnego w nauce o książce

Nauki o komunikacji a książka

Książka w procesie komunikacji społecznej:

- książka jest społecznym i historycznym narzędziem materialnego utrwalania mysli ludzkiej, działa zgodnie z oczekiwaniami społecznymi

- książka jako jedyny środek komunikacji przekazuje w pełni tekst, „książka przekazuje teksty a nie rozdrobnione, zatomizowane segmenty informacyjne (…) jest przekaźnikiem nie tylko informacji, lecz także - wartości ideowych, artystycznych i poznawczych”

- pytanie czy książka może być zastąpiona przez inne medium

- jedną z funkcji książki jest f. Semantyczna → wyrażanie kultury,

- wg Głombiowskiego proces komunikacyjny to sprzężenie między dziełem a formą książki. Umożliwia to badania nad czytelnictwem - stosowanie metod psychologicznych

Dzieło funkcjonuje w obiegu filmowym, telewizyjnym, radiowym, teatralnym, … to pozwala na wyodrębnienie ksiązki z innych środków medialnych

- książka nie jest równoznaczna z dziełem

- kategorie wyodrębnione w kontekście dyscyplin komunikacyjnych

* funkcja

* struktura

* systematyka

- badania czytelnictwa nie mogą być prowadzone bez badań nad procesami komunikacyjnymi . Komunikatywność to podstawowa cecha książki ; zdolność rozumienia treści, któa jest obecna w procesach tworzenia książki

22. Przegląd badań bibliologicznych na świecie w 2 poł. XX wieku.

W drugiej połowie XX w. nastąpiło umocnienie bibliologii jako względnie autonomicznej dyscypliny naukowej, uporządkowanie jej pola badawczego, sprecyzowanie podstawowych pojęć i terminów, miała miejsce profesjonalizacja i instytucjonalizacja badań, a nade wszystko powiększył się dorobek teoretyczny i faktograficzny bibliologii. Pomyślny rozwój badań bibliologicznych, szczególnie od lat 60. XX w., był rezultatem procesów zachodzących i w świecie książki (rewolucja ilościowa i jakościowa) i w świecie nauki po II wojnie światowej. Zaczęły powstawać nowe instytucje, które zajmowały się problematyką książki. Problematyka badawcza bibliologii pojawiła się na uniwersytetach.

Rosja - księgoznawstwo radzieckie

Początkowo poglądy dotyczące księgoznawstwa były bardzo zróżnicowane. Nauka o książce traktowana była przez niektórych jako zespół dyscyplin, inni wyróżniali księgoznawstwo w szerszym i węższym ujęciu (np. E. I. Szamurin: księgoznawstwo w szerszym znaczeniu: zespół wiad. teoretycznych i praktycznych o książce, obejmujący historię książki i druku, bibliotekoznawstwo, bibliografię, wydawnictwa, rozpowszechnianie książki; księgoznawstwo w wąskim znaczeniu: teoria i historia książki). Jedni akcentowali społeczny (m.in. A. E. Milczin) bądź filologiczny (np. S. Landers) charakter nauki, inni techniczno-produkcyjny. Jednak w wyniku dyskusji wyłonił się pewien jednolity pogląd na dyscyplinę jaką jest księgoznawstwo.

Księgoznawstwo wg teoretyków radzieckich było kompleksową nauką społeczną badającą książkę, praktykę książkową i czytelnika. Przedmiotem dyscypliny była książka (treść i forma) oraz etapy tworzenia i funkcjonowania książki w społeczeństwie. Głównym celem badań bibliologicznych miało być ujawnienie społecznych związków i funkcji książki. Spowodowało to przezwyciężenie panującego wówczas poglądu na księgoznawstwo jako dyscyplinę o charakterze historycznym i o znaczeniu wyłącznie poznawczym.

Schemat księgoznawstwa A. I. Barsuka składa się z 6 dyscyplin cząstkowych, ściśle związanych z odpowiadającymi im sferami działalności praktycznej: historia, teoria, metodyka i organizacja 1) edytorstwa, 2) ukształtowania książki, 3) bibliografii (=bibliografioznawstwa), 4) statystyki druków, 5) bibliotekarstwa (=bibliotekoznawstwa), 6) księgarstwa (=bibliopolistyki). Wraz z historią książki i wiedzą o czytelniku tworzą one ogólne księgoznawstwo.

Metoda analizy naukowej stosowana przez radzieckich teoretyków księgoznawstwa to metoda funkcjonalna (bibliologicznofunkcjonalna), za pomocą której badana jest książka jako zespół wszystkich jej elementów oraz praktyka książkowa w związkach z rzeczywistym bądź potencjalnym czytelnikiem.

Badania bibliologiczne w Związku Radzieckim prowadzono w wielu instytucjach. Główne prace realizowane były w Bibliotece Państwowej im. Lenina w Moskwie, we Wszechzwiązkowej Izbie Książki oraz w instytutach kultury i instytutach poligraficznych.

W ZSRR odbywały się również konferencje księgoznawcze (m.in.1971, 1974, 1977, 1980, 1984), na których to przedstawiano wyniki prac księgoznawczych. Istniało specjalistyczne wydawnictwo KNIGA, publikujące literaturę księgoznawczą. Ukazywały się również liczne czasopisma fachowe, w tym periodyk ”Kniga” (1959-1983). Badacze radzieccy zaczęli wchodzić na nowe obszary historii, teorii praktyki.

Czechy i Słowacja (Czechosłowacja)

Po wojnie czeskie próby teoretyczne związane z pojęciem bibliologii zeszły na plan dalszy. Skupiono się raczej na bibliotekarstwie, które wówczas opierało się na doświadczeniach bibliotekarstwa oświatowego oraz na przykładach zagranicznych (głównie NRD). Nie przyjęły się w Czechach teoretyczne koncepcje księgoznawców radzieckich, choć nie brakowało literatury fachowej na ten temat. Nowym etapem rozwoju dyscyplin księgo- i bibliotekoznawczych stała się natomiast nauka o informacji (informatika). Publikacje J. Cejpka przekonują o naukowej i praktycznej celowości tej koncepcji, twórczo rozwijającej dotychczasową teorię bibliologii.

Podobnie potoczyły się losy księgoznawstwa na Słowacji, chociaż dłużej pozostawał w użyciu termin knihoveda. W 1943 r. Anton August Banik podzielił księgoznawstwo na naukę o książce, naukę o bibliotece oraz naukę o bibliografii. Był on także autorem terminu „knižna kultura”. Niemały udział w rozwoju słowackiego księgoznawstwa mieli również Jozef Špetko, Alojz Kuruc, Jozef Boldiš. Księgoznawstwo stało się jedną z podstaw praktyki bibliotekarskiej, ale również - dzięki badaniom nad dziejami kultury książki oraz nad współczesnymi problemami wydawniczymi - wyszło znacznie poza bibliotekarstwo. Pod koniec lat 80. XX w. zaczęło być włączane do „informatiki” wraz z bibliografią i informacją naukową.

Niemcy - Niemiecka Republika Demokratyczna

Druga połowa XX w. przyniosła zasadnicze zmiany w rozumieniu księgoznawstwa i bibliotekoznawstwa w Niemczech. W reprezentatywnej dla poglądów uczonych NRD-owskich encyklopedii bibliotekarskiej Lexikon des Bibliothekswesens (1969) księgoznawstwo (Buchkunde) rozpatrywane było przez Hansa Lülfinga w aspekcie historycznym i funkcjonalnym. Centralnym przedmiotem tej dyscypliny była książka jako nośnik idei. Uważano księgoznawstwo za dyscyplinę encyklopedyczną, propedeutyczną, przydatną w kształceniu bibliotekarzy.

W drugim wydaniu pojawiło się obok istniejącego już hasła Buchkunde, hasło autorstwa Reimara Riesego - Buchwissenschaft. W tym wypadku przedmiotem nauki o książce, jej historii i funkcji w procesie komunikacji społecznej, stały się społeczne warunki i czynniki produkcji, dystrybucji i konsumpcji dokumentów literackich. Dyscyplina ta miała za zadanie badanie genezy i właściwości książki jako środka komunikacji społecznej.

Niemcy - Republika Federalna Niemiec

W 1955 roku w RFN Wieland Schmidt użył terminu Wissenschaft vom Buch, później przyjął termin Buchwissenschaft. Jedenaście lat później ukazała się praca zbiorowa pod red. Ottona Weniga, w której Wenig stwierdził, że badania nad książką prowadzone są zazwyczaj dwutorowo - przez wydawców i księgarzy oraz przez bibliotekarzy. Aby zintensyfikować prace badawcze należałoby oba te kierunki zintegrować w obrębie Buchwissenschaft obejmującej teorię i praktykę, historię i problemy współczesnej społecznej funkcji książki.

Oprócz rozprawy Weniga, należałoby wymienić pracę Herberta Grundmanna. Starał się on dowieść, że istnieje potrzeba stworzenia ogólnej nauki o książce. Księgoznawstwo miało wg niego objąć całość historycznej, technicznej, estetycznej, socjologicznej, ekonomicznej i prawnej wiedzy o książce. Osią zagadnień księgoznawczych miała być produkcja książki i jej rozpowszechnianie przez księgarnie i biblioteki oraz czytelnictwo.

Inni badacze zabierający głos w latach 60. XX w. w sprawie księgoznawstwa to m.in. G. Sichelschmidt, F. Prinzhorn, P. Glotz, W. R. Langenbucher. Przeważała tendencja do traktowania książki i problematyki księgoznawczej ze stanowiska socjologii, z punktu widzenia organizacji rynku księgarskiego i kierowania czytelnictwem. Nie zaniedbywano jednak tematyki historycznej.

Z licznych czasopism księgoznawczych wysoki poziomi ustaloną renomę miał periodyk „Archiv für Geschichte des Buchwesens” (AGB), ukazujący się od 1956 r. do dziś.

Prowadzono wykłady i seminaria dotyczące zagadnień księgoznawczych na niemal wszystkich uczelniach RFN. Badania księgoznawcze zintensyfikowały ośrodki naukowe: Stowarzyszenie Księgarzy Niemieckich we Frankfurcie nad Menem (Gerd Schulz), Tow. im. Gutenberga w Moguncji , Instytut Księgoznawstwa Uniwersytetu im. Gutenberga w Moguncji (Hans-Joachim Koppitz, Alfred Świerk, Claus W. Gerhardt). Powstały też nowe ośrodki, m.in. w Wolfenbüttel - Biblioteka księcia Augusta (Herzog August Bibliothek) organizowała m.in. konferencje naukowe, wydawała serie oraz czasopismo fachowe.

Węgry

W węgierskim piśmiennictwie księgoznawczym na uwagę zasługują prace Máté Kovácsa. Uważał on, że głównym problemem badań bibliologicznych są potrzeby społeczeństwa w zakresie książki i lektury oraz faktyczna rola książki, biblioteki i czytania w życiu indywidualnym i zbiorowym (koncepcja historyczno-socjologiczna). Kovács opublikował m.in. obszerne rozprawy o socjologii biblioteki i o metodologii badań nad historią bibliotek, a także był autorem obszernego dzieła o historii książki i bibliotek na Węgrzech (2 tomy; 1963-1970).

Innym badaczem, który zajął się tematyką księgoznawczą był Pál Molnár. W 1967 r. dokonał on analizy prowadzonych w krajach socjalistycznych dyskusji nad nauką o książce i nauką o bibliotece. Wg niego kompleksowa nauka o książce nie powinna ograniczać się do nauki o funkcjonowaniu biblioteki, powinna badać całą „cywilizację pisemną”.

Rumunia

W rumuńskim księgoznawstwie powojennym znaczącą rolę odegrał Mircea Tomescu. Bibliologię rozumiał jako naukę i praktykę dotyczącą książki, jej życia duchowego i materialnego w społeczeństwie, badającą funkcję społeczną książki i biblioteki, wypracowującą zasady przekazywania informacji za pomocą książki w celu zapewnienia postępu społecznego. Do dyscyplin bibliologicznych Tomescu zaliczył: bibliologię ogólną (teoretyczną), bibliotekonomię, bibliografię, naukę o książce badającą funkcję i historię książki. Podkreślał, że istotą rumuńskiej bibliologii jest badanie relacji książka-czytelnik za pomocą metodologii marksistowskiej.

W Rumunii w latach 1965-1969 ukazywał się periodyk „Studia Bibliologica”, który nawiązywał do rumuńskich badań księgoznawczych.

Francja

Z wielu teoretyków księgoznawstwa francuskiego w drugiej połowie XX w. wymienić należy Alberta Labarre'a (autor teoretycznej rozprawy porządkującej pole badań księgoznawczych z 1970 r. i licznych prac z historii książki i czytelnictwa) oraz Roberta Estivalsa. Estivals akcentował integralność problematyki bibliologicznej i preferował metody socjologiczne i statystyczne. Związany był ze szkołą badawczą w zakresie nowoczesnego literaturoznawstwa i komunikacji masowej Uniwersytetu Bordeaux III. Najbardziej znanym przedstawicielem tego kręgu był Robert Escarpit, autor Rewolucji książki (wyd. pol. 1969), sporządzonej na zamówienie UNESCO. W tejże pracy podejmował on najważniejsze sprawy współczesnej bibliologii, choć nigdzie nie wypowiadał się o nauce, która książką się zajmuje. Napisał on również książkę Pismo i komunikacja (1973). Poruszył zagadnienie komunikacji, która posługuje się metodami socjologii literatury w świecie anglosaskim, dotyczące bibliologii.

Kraje anglojęzyczne

Zakres i wyniki badań księgoznawczych w Anglii i w USA są znaczące. Pod koniec lat 70. zaczęła dominować tendencja do integracji studiów nad książką. W Bibliotece Kongresu utworzono Centrum Książki (1977). Centrum to, obok innych działań, miało zająć się książką w społeczeństwie, autorem i twórczością, książką jako przedmiotem materialnym, edytorstwem i księgarstwem, bibliotekami i użytkowaniem książki, czytelnictwem, międzynarodowymi programami książki itp.

Hiszpania, Portugalia, kraje Ameryki Łacińskiej

Tutaj bibliologia występowała najczęściej w powiązaniu z bibliotekoznawstwem. Traktowana jako samodzielna dyscyplina oznaczała głównie historię i technikę książki. José Martínez de Sousa bibliologię rozumiał jako „ogólne studium książki pod względem historycznym i technicznym, bez uwzględnienia zawartości”. Obejmowała ona bibliografię, bibliotekografię oraz bibliotekonomię (1974). Szerzej rozumiał tę naukę Juan B. Iguíniz, profesor bibliologii w Narodowej Szkole Bibliotekarskiej w Argentynie. Wg niego termin bibliologia obejmować ma wszystko, co dotyczy książki, rozpatrywane z punktu widzenia historycznego, opisowego, technicznego, artystycznego, użytkowego etc.

Koncepcje bibliologiczne występowały także w piśmiennictwie innych krajów. Opierały się najczęściej na teoriach niemieckich, francuskich, angloamerykańskich lub radzieckich. Rozwojowi teorii nauki o książce w krajach, które nie mają własnych tradycji bibliologicznych sprzyjała działalność organizacji międzynarodowych, ponadnarodowe piśmiennictwo i światowe programy i promocyjne w zakresie książki i czytelnictwa. Pierwszoplanową rolę odgrywa tutaj UNESCO poprzez organizację m.in. konferencji poświęconych zagadnieniom księgoznawczym, poprzez liczne publikacje itp. Rok 1972 ogłoszono Międzynarodowym Rokiem Książki, prowadzono rozmaite akcje promocyjne w wielu krajach świata, owocowały licznymi programami badawczymi. Nie do przecenienia była i jest również rola IFLA.

23. Tendencje badawcze w Niemczech Zachodnich (RFN) i Wschodnich (NRD) po drugiej wojnie światowej

Narodowa Republika Niemiec (Wschód)

1962r. -Międzynarodowa Konferencja zorganizowana przez Instytut Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu im. Humboldta w Berlinie. Zakres bibliotekoznawstwa przedstawiono tam, tak:

• Wiedza o bibliotece (czytelnictwo, zbiory i katalogi, struktura i funkcjonaowanie biblioteki)

• Historia bibliotek

• Bibliografia wraz ze swą specjalnością, dokumentacją i informacją

• Wiedza o książce - historyczna i współczesna, zorientowana na rolę książki w społeczeństwie

• Naukoznawstwo

Za jądro bibliotekoznawstwa uznano wiedzę o bibliotece. Zaś za centrum bibliotekarskiej teorii i praktyki- czytelnika i książkę.

Można dostrzec, że nie całą problematykę książki i czytelnika obejmuje tak pojmowane bibliotekoznawstwo. Ogranicza się ono bowiem do bibliotecznych aspektów problematyki księgoznawczej i czytelniczej.

Dalszy rozwój myśli teoretycznej w NRD pokazał, że zmienia się problematyka badawcza bibliotekoznawstwa. Dokumentują to dwa kolejne wydania leksykonu bibliotekarskiego z 1969 i 1974-1975.

• Wydanie z 1969r. zawierało hasło „Bibliothekswissenschaft” autorstwa OthmaraFeyla. W haśle czytamy, że w centrum teorii i praktyki bibliotekoznawczej stoi książka i czytelnik, że na metodologicznych podstawach materializmu dialektycznego i historycznego oraz marksistowskiej socjologii bibliotekoznawstwo bada społeczną funkcję biblioteki współczesnej i dawnej, a także opracowuje zasady społecznego wykorzystania literatury. Jako przedmiot nauczania bibliotekoznawstwo obejmuje 5 dziedzin: naukę o bibliotece, księgoznawstwo, historię bibliotek, bibliografię z informacją i dokumentacją oraz bibliotekarskie naukoznawstwo.

• Wydanie z lat 1974-1975 również zawiera hasło „Bibliothekswissenschaft”, którego autorem był Werner Dube. Według hasła przedmiotem bibliotekoznawstwa jest ogół funkcjonalnych i strukturalnych właściwości i relacji bibliotekarstwa i jego składników jako określonej społecznie instytucji.

Nie ma tu już miejsca dla bibliologicznych problemów bibliotekoznawstwa, jest tylko wzmiankowane, że dawne niemieckie bibliotekoznawstwo specjalizowało się w badaniach z zakresu księgoznawstwa i historii bibliotek.

Republika Federalna Niemiec (Zachód)

Podobnie ewoluowało bibliotekoznawstwo w RFN. Liczne zagadnienia księgoznawcze znajdują się nadal w programach studiów bibliotekarskich, w bibliotekoznawczych czasopismach i innym specjalistycznym piśmiennictwie, ale księgoznawstwo wyraźnie się już wyodrębniło. Proces ten można prześledzić w zmieniającej się terminologii.

• Słowo Buchkunde zostaje zastąpione przez Buchwesen

• A częste połączenie Buch- undBibliothekswesen zastąpione zostaje oddzielnymi słowami Buchwissenschaft i Bibliothekswissenschaft.

Spowodowane to było tym, że obie dyscypliny, choć nadal częściowo połączone, wchodzą w inne sfery rzeczywistości, mają inne przedmioty badań i tylko częściowo zbieżne cele. Rozdzielenie ich stwierdzono m. in. podczas kolokwium w Kolonii w 1969r. Podobne też opinie można znaleźć w miarodajnym trzytomowym opracowaniu z teorii i praktyki współczesnego bibliotekarstwa.

24. Księgoznawstwo francuskie 2 poł. XX wieku
Pionierami dla bibliologów 2 połowy XX wieku byli H. La Fountaine i P. Otlet, którzy w swoich pracach rozpoczęli drogę do bibliologii do dzisiejszej jako nauki o komunikacji piśmiennej. Takie jej pojmowanie („la science de la communication écrite”) najpełniejszy wyraz znalazło w pracach współczesnych bibliologów francuskich, z Robertem Estivalsem na czele (Estivals 1987; Meyriat 1991). Kategorie `książka - instrumentum communicationis socialis', `społeczna funkcja książki', `książka - fakt społeczny' należą dzisiaj do centralnych pojęć bibliologii. Estivals - rozwija także socjologiczny aspekt bibliologii współczesnej, napisał on również pracę socjologicznę o periodykach francuskich 
 
Bardziej znane nazwiska współczesnych bibliologów: R. Estivals, L. Febvre, H. J. Martin, F. Furet, A. Labarre, Jean Meyriat --> oni też umieszczają problemy księgoznawcze w szerokim kontekście literackim, politycznym i społecznym. 
 
Współcześni badacze francuscy zajmują się także organizowaniem instyucji bibliologicznych w państwach francuskojęzycznych - m.in. w części Kanady oraz organizowaniem kształcenia akademickiego z zakresu bibliologii na przyzwotym poziomie - tym zajmuje się stowrzyszenie bbliotekarzy z siedzibą w Sofii - AIB 
- Stowarzyszenie te oprócz tego, że dba o to by bibliolgia była przedmiotem nauczania, to zajmuje się także historycznymi aspektami nauki o książce 
 
Jednym z ważniejszych bibliologów francuskich 2 połowy XX wieku był również Robert Escarpit, który skoncentrował się przede wszystkim na socjologicznym ujęciu ksiązki, na jej funkcjonowaniu w społeczeństwie, na jej odbiorze, na funkcjonowaniu literatury i książki jako produktu oraz na rewolucji jaka zachodzi w książce. 
 
- Współczesna bibliologia francuska zajmuje się także badaniem czytelnictwa wśród różnych grup społecznych 
- Meyriat - przedstawił również pomysł międzynarodowej biliolografii bibliologicznej <-- Francja jest jednym z krajów, które wprowadza wiele innowacji w tej dziedzinie 
- Rozwój szczególnie informacji naukowej.

25. Robert Escarpit i jego badania w zakresie księgoznawstwa

R. Escarpit: (ur. 1918), francuski pisarz, historyk i socjolog literatury, profesor uniwersytetu w Bordeaux. W czasie II wojny światowej uczestniczył w ruchu oporu. Pisał m.in. prace o literaturze angielskiej m.in. monografię G. Byrona oraz z dziedziny socjologii literatury.
Zajmował się przede wszystkim: literaturą a także rewolucją książki: (taki też tytuł jednej z najważniejszych książek: "Rewolucja książki":

---> Rewolucja książki (za Migoniem omawiającym słowa Escarpita: Nie istniałaby współczesna bibliologia gdyby nie ten etap w rozwoju bibliologii jakim była„rewolucja książki” (Escarpit, 1969), bez rewolucji medialnej, bez uznania książki za ważny składnik narodowego i światowego dziedzictwa kulturalnego nie istniałoby nasze pojęcie o księgoznawstwie

Obszary badań R. Escarpita [niby dość luźno związane z księgoznawstwem, ale mimo wszystko łączą się z nim i mają duży wpływ na nie, zwłaszcza jeśli przyjąć, że badania nad literaturą są również częścią księgoznawstwa]

• niejasne jest pojęcie literatury;

• teoria literatury - systematyzacja formy sztuki pojętej abstrakcyjnie;

• historia literatury - diachroniczne badanie zbioru faktów historycznych;

• krytyka literatury - analityczne badanie utworu / grupy utworów wybranych ze względu na system wartości lub sposób widzenia historii;

te sposoby pojmowania faktów literackich łączy selekcja. Zawsze w mówieniu o literaturze musi pojawić się wybór, oparty o np. pewien system wartości.

Literatura jako komunikacja:

• literaturę wyróżnia książka jako sposób komunikacji;

• książka - maszyna do rozpowszechniania słowa. Druk - utrwala instytucję, nie zmienia utworów, pisarz staje się dostawcą surowca;

• teatr a literatura - jak poezja a proza. Teatr nie jest środkiem przekazu, a przekazem;

• pisarz tworzy sobie obraz czytelnika, a czytelnik - obraz pisarza - to wzajemna mitologizacja. Ale ten, do kogo pisze pisarz, nie pokrywa się z tym, dla kogo pisze - jest to sprzeczna mitologia czytelnika. Akt pisarza (o wyobrażeniu czytelnika) - łatwiejszy;

• szczególny przypadek lektury to przekład, adaptacja;

• s. 124 [dzieło literackie] jest podatne na zdradę, tj. posiada taką dysponowalność, iż można spowodować, by nie przestając być sobą, mówiło w odmiennej sytuacji historycznej, coś innego, niż mówiło w sposób jawny w sytuacji historycznej, w której powstało;

• dzieła wieczne - te, w których utajona zawartość nie jest wyczerpana;

• utwór dobry - tym lepszy jest utwór, im większa jest jego podatność - zdolność komunikowania.

Czynnik socjologiczny w literaturze:

• s. 125 literaturę jako proces charakteryzuje jakiś projekt, jakieś medium oraz jakaś operacja, przy czym wszystkie trzy powiązane są przez język;

• projekt - surowy twór, pomyślany, zamierzony i zrealizowany przez pisarza. Czynnik socjologiczny przeważa nad psychologicznym;

• medium - dokument pisany, książka. Tu - literatura jako aparat przecina się z literaturą jako procesem;

• akt czytania - jest prawie taki, jak akt pisania, ale czytelnik nie ma projektu a predyspozycję, ukształtowaną przez wykształcenie, doświadczenia czytelnicze, wiadomości, problemy osobiste. Operacja czytelnicza - na 2 płaszczyznach - 1) płaszczyzna myślenia pojęciowego i wyobraźni przedmiotowej - funkcje zsocjalizowane; 2) płaszczyzna marzenia, obsesji, frustracji;

• lektura jako proces - „sprzężenie zwrotne” - przez przekład, adaptację, ilustrację - twór dodany;

• literatura jako aparat - składają się na nią: produkcja, rynek i konsumpcja. Producent - to wydawca (pojawia się w XVIII wieku). Produkt literacki - rezultat szeregu wyborów, dokonywanych przez filtry społeczne, ekonomiczne, kulturowe wśród projektów doprowadzonych do stadium pisania. Selekcję ekonomiczną dopełnia selekcja-hierarchizacja dokonywana przez intelektualistów;

• wydawanie literatury - nieprogramowalne  edytorstwo chce pozyskać czytelnika drogą motywacji nieliterackich (nawyki, snobizm, wina kulturowa);

• z bestsellerów i klasyki wyłączone są przeważnie rzeczy nowe;

• przetrwanie dzieła - to część problemu sukcesu - możliwość ponownej lektury w nowej sytuacji historycznej;

• konsumpcja liter. - uwarunkowana przez wizję życia literackiego, sprowadza się dla większości społeczeństwa do stereotypu szkolnego i informacyjnego;

• dziś - konsument ma nie wizję życia literackiego, a menu;

• książka dziś - to przedmiot, który po zakupie się zachowuje, zawsze jest potencjalną lekturą (to oznaka bogactwa kulturalnego).
  - Ponadto R. Escarpit uważał, że metody księgoznawstwa są bardzo przydatne dla pracy socjologa literatury! (ze względu na interdyscyplinarność bibliolohgii i jej związki z literaturoznawstwem)
  - Porówynywał też stan książki w latach 60 i 70
  - książka - nie tylko badan księgoznawczych, ale i literackich
  - Był jednym z tych, którzy postulowali dla dziedziny nazwę bibliologia
  - W czasach późniejszych dużą rolę odegrały prace Roberta Escarpit zwłaszcza Z zakresu historycznych i metodologicznych problemów badań księgoznawczych

Dziedziny i metody badań:

• badanie literatury w społeczeństwie;

• badanie społeczeństwa w literaturze;

• socjologia książki jako medium w procesie albo jako narzędzia aparatu;

• socjologia twórczości literackiej;

• psychosocjologia lektury;

• niemożliwa jest 1 socjologia literatury;

• podstawy socjologii książki i literatury - po II wojnie światowej.
  
  
  * (nie wiem czy to takie istotne, ale wolałam zamieścić)
  Specyfika literatury:

• inne sztuki wytwarzają rzeczy postrzegalne zmysłowo. Literatura wytwarza pismo - układ liter, słów, zdań - każdy z tych elementów jest jednocześnie i rzeczą i znaczeniem;

• dodatkowo w wyniku kombinacji rzeczy i znaczeń pojawia się nadznaczenie - wpisanie sytuacji historycznej w język;

• zjawisko literackie to efekt zrównoważenia (odpowiedniości / przeciwstawienia nacisków sytuacji historycznej i wolności pisarza);

• w XX wieku literatura - instytucja pozwalająca społeczeństwu na narzucanie swych struktur temu, co pozajęzykowe. Niesie w sobie własną negację i prowadzi do przezwyciężenia siebie;

• to nie tylko ekspresja, ale i treść wyrażana explicite (podstawa szkolnej krytyki, rozbija jedność utworu, umniejsza rolę i sytuację historyczną pisarza) i implicite (tu - wpisywanie się historii);

relacja strukturalna (pomysł Goldmanna) - struktury świata utworu są tożsame ze strukturami umysłowymi grup społecznych.

26. Powojenne księgoznawstwo sowieckie, amerykańskie i angielskie

Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich - ZSRR

Negatywnie, aż po lata '50 XX w. na rozwoju księgoznawstwa radzieckiego zaważyła forma krytyki dotychczasowych teorii bibliologicznych, wybitnych badaczy zaatakowano nie tylko z pozycji naukowych, ale i politycznych.

Metodologia księgoznawcza została sprowadzona do techniki bibliograficznej bądź statystycznej.

Nowy etap w rozwoju księgoznawstwa radzieckiego nastąpił po 1956r. Poglądy na istotę i charakter księgoznawstwa były w tamtym czasie bardzo zróżnicowane. Księgoznawstwo pojmowano szeroko bądź wąsko, jako jednolitą naukę lub jako zespół dyscyplin, akcentowano społeczny bądź filologiczny charakter nauki, lub techniczno-produkcyjny, zaś zagadnienia czytelnictwa wysuwano poza księgoznawstwo.

W trakcie tej dyskusji wyłonił się jednolity pogląd na dyscyplinę, jej przedmiot, metody, miejsce wśród innych nauk i znaczenie praktyczne:

• Księgoznawstwo według teoretyków radzieckich jest kompleksową nauką społeczną badającą książkę, praktykę książkową i czytelnika.

• Przedmiot dyscypliny stanowią zatem obok samej książki (treść wraz z formą) także wszystkie etapy tworzenia i funkcjonowania książki w społeczeństwie.

• Celem badań jest przede wszystkim ujawnienie społecznych związków i funkcji książki, co z kolei prowadzi do zastosowania wyników tych badań w praktyce.

Charakterystyczne dla księgoznawstwa radzieckiego jest teoretyczne ugruntowanie poszczególnych dyscyplin księgoznawczych.

W schemacie księgoznawstwa A. Barsuka znalazło się miejsce i na naukę i na praktykę. Podstawowy trzon nauki stanowi:

1. Historia

2. Teoria

3. Metodyka i organizacja:

1. Edytorstwa

2. Ukształtowania książki

3. Bibliografii

4. Statystyki druków

5. Bibliotekarstwa

6. Księgarstwa

Wraz z historią książki i wiedzą o czytelniku tworzą one ogólne księgoznawstwo. Kompleksowy charakter nauki o książce wyraża się silnymi i wielokierunkowymi jej związkami ze społeczeństwem.

Radzieccy teoretycy księgoznawstwa uzasadnili, że metody dyscypliny zależą od przedmiotu badań i od celów danej nauki. Za ogólna metodę analizy naukowej w księgoznawstwie uznali metodę funkcjonalną, za pomocą której badana jest książka jako zespół wszystkich jej elementów oraz praktyka książkowa w związkach z rzeczywistym bądź potencjalnym czytelnikiem. Służy ona do odkrywania wielorakich ról i znaczeń książki. Warunkuje ona szczegółowe metody księgoznawstwa stosowane w oddzielnych częściach dyscypliny np. bibliograficzną, typologiczną, typograficzną.

W ZSRR prace badawcze prowadziło dziesiątki instytucji i tysiące osób. Badaniom patronowała Rada Naukowa do spraw historii kultury światowej Akademii Nauk ZSRR i Państwowy Komitet Rady Ministrów ZSRR do spraw wydawnictw, poligrafii i księgarstwa.

Badania realizowane były głównie w Bibliotece Państwowej im. Lenina w Moskwie, Wszechzwiązkowej Izbie Książki oraz w instytucjach kultury i instytutach poligraficznych.

Na pomyślny przebieg badań miały wszechzwiązkowe konferencje księgoznawcze, których odbyło się pięć.

Warto wspomnieć, że w ZSRR istniało specjalistyczne wydawnictwo „Kinga” publikujące literaturę księgoznawczą oraz liczne czasopisma fachowe.

Kraje anglojęzyczne- USA i Anglia

W piśmiennictwie anglojęzycznym nie znajduje się wielu wypowiedzi o teoretycznych problemach bibliologii. W ówczesnym piśmiennictwie rzadko występuje termin „bibliology” lub „book science”, a badania księgoznawcze prowadzone są - zgodnie z dawna tradycją angielską - w obrębie bibliografii, bibliotekoznawstwa (library science), a także historii literatury, historii drukarstwa, historii bibliotek i innych dyscyplin.

W słowniku języka angielskiego Webstera znalazło się takie określenie bibliologii „historia i nauka o książkach jako przedmiotach fizycznych we wszystkich aspektach: bibliografia w najszerszym znaczeniu”.

Z kolei w słowniku oxfordzkim bibliologia to „ naukowy opis książek, wiedza o książce; bibliografia”

Terminologia z zakresu księgoznawstwa jest w krajach anglojęzycznych zazwyczaj niekonsekwentna i wieloznaczna oraz nie przywiązuje wagi do precyzyjnych sformułowań teoretycznych.

Zakres i wyniki badań księgoznawczych są w Anglii i USA jednak ogromne. Wtamtym czasie biblioteki, uczelnie, towarzystwa bibliograficzne i bibliofilskie, stowarzyszenia zawodowe pracowników książki oraz indywidualni uczeni różnych specjalności stale dostarczali nowe prace dotyczące historii i współczesności książki. Interesująca jest też refleksja teoretyczna dotycząca historii książki i drukarstwa oraz historii bibliotek i czytelnictwa.

W 1977r. utworzono w Bibliotece Kongresu w Waszyngtonie Centrum Książki. Nakreślili oni sobie taki krąg badań: „książka, wraz z książką w społeczeństwie, autor i twórczość, książka jako przedmiot materialny, edytorstwo i księgarstwo, biblioteki i użytkowanie książki, czytelnictwo, międzynarodowe programy książki”.

27. Koncepcje bibliologiczne w Polsce w latach powojennych.

STEFAN VRTEL-WIERCZYŃSKI

Stefan Vrtel-Wierczyński stworzył encyklopedyczne dzieło Teoria bibliografii w zarysie (1951), gdzie zaprezentowane zostały obszerne systemy bibliologiczne z Polski i zza granicy. Dzieło to stanowiło punkt wyjścia w pracach nad teoretycznymi zagadnieniami nauki o książce. Vrtel-Wierczyński sprecyzował wiele pojęć bibliologicznych. Uważał treść książki za ważny aspekt badań bibliologicznych (przełamanie formalizmu w nauce o książce), zauważał potrzebę istnienia bibliologii jako odrębnej nauki.

Utożsamiał on bibliologię z nauką o książce, natomiast księgoznawstwo rozumiał jako ogólniejszą, niekoniecznie naukową znajomość książki. Bibliologia to nauka obejmująca sumę zagadnień teoretycznych i praktycznych, dotyczących wiedzy o książce. Przedmiotem jej jest wg niego książka jako twór fizyczny: „jej postać zewnętrzna, powstanie, historia, rozwój i rozprzestrzenianie się, jej opis i rejestracja, statystyka i systematyka”. Wyróżniał on książkę w sensie ścisłym, książkę w sensie obszerniejszym oraz dokumenty, z których niejedne, jak np. film, płyta gramofonowa są od pojęcia „książka” bardzo odległe.

Vrtel-Wierczyński podzielił naukę o książce na dwie zasadnicze części:

a) bibliologia ogólna

b) bibliologia szczegółowa

Wierczyński twierdził, że bibliologia powinna stać się autonomiczną dziedziną. W zakres księgoznawstwa wchodziło jego zdaniem badanie książki zarówno pod względem treściowym jak i technicznym.

KAROL GŁOMBIOWSKI

Głombiowski uzasadnił nowoczesną koncepcję funkcjonalnej nauki o książce upatrującej swe zadania badawcze w kręgu złożonych i wielostronnych związków książki ze społeczeństwem.

Karol Głombiowski wyróżnił 3 podstawowe zespoły zagadnień księgoznawczych związanych z produkcją, rozpowszechnianiem i konsumpcją książki. Pełne poznanie procesu bibliologicznego wymaga proporcjonalnego traktowania tych trzech etapów życia książki. Stanowisko funkcjonalne - pytanie o funkcje książki - jest jednocześnie w księgoznawstwie wyraźną wskazówką metodologiczną, nakazującą koncentrować wysiłki badawcze na tych stronach treści i formy książki oraz na tych aspektach działalności instytucji bibliologicznych, które określają obieg i role książki w społeczeństwie. Z jego teorii wynika, że nauka o książce nie jest i nie może by konglomeratem faktów i umiejętności wiążących się, ściślej bądź luźniej - z książką. Poza jej problemem badawczym pozostają i procesy twórczości i techniczne procesy produkcji książki, i mechanizacja czy automatyzacja prac bibliotecznych, i ściśle ekonomiczne zagadnienia dystrybucji książki. W tak pojmowanej przez Głombiowskiego nauce o książce mieści się bibliotekoznawstwo. Wg Głombiowskiego badania księgoznawcze zahaczają o przeszłość i sięgają do współczesności. Rozbudował on wiedzę o czytaniu i czytelnictwie. Podstawową cechą książki jest jej komunikatywność; w tym ujęciu bibliologia znajduje się w obrębie nauk o komunikacji i informacji. (komunikacyjny proces książki, badania czytelnictwa)

JAN MUSZKOWSKI

Muszkowski opowiadał się za zintegrowaną nauką o książce, która miała koncentrować się na zagadnieniach produkcji, obiegu i konsumpcji książki.

Pierwsze wypowiedzi po wojnie nt. problematyki książki przedstawił Jan Muszkowski w swoim opracowaniu Książka jako przedmiot nauki. Muszkowski zalicza do życia książki czynniki ekonomiczne. W jego koncepcji doszukać się można socjologicznych koncepcji nauk. Jego poglądy spowodowały, że księgoznawstwo stało się wewnętrzną dziedziną kształcenia bibliotekarzy, księgarzy, wydawców.

Muszkowski ma ogromne zasługi, jeżeli chodzi o rozpatrywanie książki z pkt widzenia socjologicznego (książka w społeczeństwie, w obiegu, w użytkowaniu). Muszkowski ukazał związki pomiędzy treścią dzieła a potrzebami społeczeństwa. W ramach socjologii książki Muszkowski zawarł badania związane z ich produkcją, dystrybucją oraz użytkowaniem książki, jak również badania wpływów stosunków łączących wytwórców książki i czytelników. (socjologia książki).

ADAM ŁYSAKOWSKI

Łysakowski w rozprawie Badanie czytelnictwa w obrębie nauki o książce pisał m.in., iż „nauka o książce zajmuje się nie tylko spostrzeganiem napisów, ale również ich rozumieniem”. Bibliologia zajmuje się działaniem książki na czytelnika i społeczeństwo. Przedmiotem nauki o książce jest książka jako wytwór psychofizyczny, procesy związane z książką (bibliologiczne: okoliczności tworzenia dzieła, produkcji, rozpowszechniania i recepcji książki).

W publikacji Określenie bibliografii. Przedmiot, metody i zadania na tle nauki o książce (1950) Łysakowski pisze o bibliologii indywidualnej (nauka opisowa, idiograficzna badająca poszczególne książki) i o bibliologii systematycznej (nauka badająca składniki i cechy rodzajowe książki „w ogóle”). Procesy bibliologiczne natomiast (wytwarzanie książek, rozpowszechnianie, użytkowanie) badane są przez inne dziedziny bibliologii - bibliotekarstwo, teorię czytelnictwa, metodykę pracy umysłowej. Najważniejsza w książce jest treść.

Łysakowski odróżniał bibliologię (naukę o książce) od księgoznawstwa (wg niego- zbiór nauk teoretycznych i umiejętności praktycznych dotyczących książki).

STANISŁAW SIEROTWIŃSKI

Stanisław Sierotwiński- historyk literatury i bibliotekarz. Za centralny problem nauki o książce uznał funkcję książki i tej naczelnej dyrektywie przyporządkował inne zagadnienia.

Sierotwiński utożsamiał pojęcia „nauka o książce” i „bibliologia” - w jego rozumieniu była to teoretyczna część księgoznawstwa. Księgoznawstwo natomiast utożsamiał z ogółem zagadnień teoretycznych i umiejętności praktycznych odnoszących się do wytwarzania i użytkowania książek (m.in. artykuł Zadania nauki o książce (1953). Zdaniem Sierotwińskiego najważniejszym elementem łączącym wszystkie treści książki jest treść - jako narzędzie przekazywania myśli za pomocą znaków graficznych. Sierotwiński samą książkę nazywał narzędziem i badał ją w dwóch aspektach: 1)kiedy autor tworzy treść i powstaje tekst; 2) kiedy książka zostaje użytkowana przez odbiorcę.

KAZIMIERZ BUDZYK

Kazimierz Budzyk (historyk literatury staropolskiej) twierdził, że bibliologia to nauka historyczna, w pełni autonomiczna oraz wyodrębniona, która posiada określony przedmiot i metodologię badań. Wg niego przedmiotem badań nie może być książka w ścisłym znaczeniu, ponieważ wtedy byłaby to nauka o dokumentach, a księgoznawstwo stałoby się nauką pomocniczą. Ważna jest analiza teoretyczna i historyczna książki, której wynik prowadzi do określenia przedmiotu badawczego. Budzyk traktuje naukę o książce jako zespół zjawisk historycznych, a więc nawiązuje do tej teorii, którą zajmował się Kazimierz Piekarski. Bibliologia bada więc historię techniki drukarskiej, warsztatów wydawniczych oraz jej udziału w kulturze oraz drogę książki do czytelnika (badanie czytelnictwa również). W publikacji Wiadomości o książce autor szczegółowo omówił metodę typograficzną (analiza składu druku, zmian w tym składzie - określenie wydania i poziomu danego wydawnictwa) i proweniencyjną (badanie drogi książki od wydawcy do czytelnika).

TADEUSZ KRZYŻEWSKI

W roku 1970 na łamach „Przeglądu Bibliotecznego” ukazał się artykuł Tadeusza Krzyżewskiego Nauka o bibliotece czyli Nauka o książce podstawą współczesnego bibliotekoznawstwa. Opracowanie to dotyczy stosunku bibliologii do bibliotekoznawstwa. Autor zastanawiał się co będzie podstawą badań w przyszłości: bibliologia czy nauka o bibliotekach. Można stwierdzić, że istnieją dwie teorie: 1) bibliotekoznawstwo jako część bibliologii; 2) bibliotekoznawstwo jako samodzielna dyscyplina.

GRAŻYNA TALAR

Kolejnym badaczem zajmującym się nauką o książce była Grażyna Talar. Poruszała ona tematykę edytorstwa w bibliologii. Wymieniła ona edytorstwo jako jedną z dziedzin nauki o książce. Wg niej nauka o książce zaczyna się od edytorstwa a kończy na konstrukcji książki, inaczej zwanej czytelnictwem książki.

EWA PITAK

Ewa Pitak w artykule Nauka o książce przedstawiła poglądy późniejszych bibliologów. Zajęła się badaniami o wpływie książki na społeczeństwo. Bibliotekę określała jako jedno z ogniw drogi książki do użytkownika. Bibliologię wiązała z nauką o bibliotece.

JERZY ZAWISZA

Wg Jerzego Zawiszy książka stanowi centralny punkt księgoznawstwa.

BARBARA BIEŃKOWSKA

Wg Barbary Bieńkowskiej wyróżnić można bibliologię właściwą (w węższym znaczeniu, obejmującą wiedzę o materialnych cechach książki oraz ich opisie i analizie) oraz bibliologię w znaczeniu szerszym (nauka o właściwościach komunikowania za pośrednictwem tekstu).

MARIA DEMBOWSKA

Maria Dembowska naukę o książce traktowała jako dziedzinę pomocniczą dla bibliotekoznawstwa.

JERZY RATAJEWSKI

Jerzy Ratajewski naukę o książce traktował jako dziedzinę ściśle związaną z bibliotekoznawstwem, ponieważ obie dyscypliny badają rzeczy i sytuacje znajdujące się w komunikacji społecznej.

KRZYSZTOF MIGOŃ

Krzysztof Migoń naukę o książce rozumie jako kompleksową dyscyplinę społeczną mającą za przedmiot książkę i księgoznawstwo praktyczne (zespół zagadnień i czynności praktycznych wiążących się z tworzeniem, rozpowszechnianiem i użytkowaniem książki) - podkreślenie znaczenia książki w społeczeństwie. Migoń zwraca również uwagę na interdyscyplinarne znaczenie nauki o książce.

28. Pojęcia księgoznawstwa w ujęciu Adama Łysakowskiego 
( Za samym Łysakowskim): 
Bibliologia bada, projektuje, normuje drogi obiegu książki w społeczeństwie, metody  pośrednictwa w dostarczaniu odbiorcom lektury  Natomiast «sam przebieg czytania, tudzież czytelnicze upodobania i zainteresowania stanowią szczególny zakres teorii  czytelnictwa. Bibliotekarstwo - to umiejętność urządzania i prowadzenia bibliotek. 
 
Adam Łysakowski (za prof. Kubowem) odróżnił bibliologię indywidualną i bibliologię systematyczną nazywaną za Otletem - biblionomią. Bibliologię indywidualną można w jego ujęciu traktować jak bibliografię. 
 
Dokładny podział księgoznawstwa wg Łysakowskiego: 
a)bibliografia 
b) bibliologia systematyczna  
c) bibliotekoznawstwo ( a więc i bibliotekarstwo) 
d) teorię czytelnictwa 
e) zagadnienia pisarstwa i edytorstwa  
 
--> mówi się, że jest dość prostu w porównaniu z innymi np. Rulikiewicza 
--> słowo bibliologia - używane zamiennie z "nauka o książce", "ksiegoznawstwo" 
--> jego koncepcja łączy w sobie jednostkowe i ogólne podejście do przedmiotu 
--> szczególnie zainteresowany bibliografią ->> A. Łysakowski był autorem różnych zaleceń bibliograficznych (które powinniśmy pamiętać z OMDI :P:P), oraz prac związanych np. z katalogami przedmiotowymi  napisał bardzo cenioną pracę: Katalog przedmiotowy. Teoria. Łysakowski był też inicjatorem i pierwszym redaktorem Wileńskiej Bibliografii Regionalnej,  prowadził także Biuro Bibliograficzne i w Państwowym Instytucie Książki, który prowadził w latach 1945-1949 wprowadzał wiele innowacji w tym zakresie 
 
Przy czym samą bibliografię Łysakowski rozdzielił na: (za Bilikiewicz-Blanc) 
1) naukę - związane z poznaniem 
2) umiejętność - związane z działaniem 
3) spis książek - związane z rodzajem piśmiennictwa 
 
Z owego podziału nauki o książce wynikać ma też podział zadań bibliotek, inaczej mają pracować ogólne biblioteki bibliologiczne, a inaczej specjalistyczne, zwłaszcza wyspecjalizowane w udzielaniu informacji bibliologicznej 
--> Ważne jest także to, że wg A. Ł, tylko bibliologia może dokonać oceny książki, bo tylko ona ujmuje ją całościowo nie tylko tekst, ale np. również formę zewnętrzną (patrz niżej): 
--> Książka w ujęciu bibliologii składa się z trzech elementów 
      a) treść 
      b) forma wyrazowa (tekst) 
      c) forma zewnętrzna 
Swoje poglądy wyraził Łyskowski m.in. w artykule (pierwszy i krótki, ale bardzo ważny): Badanie czytelnictwa w obrębie nauki o książce" oraz późniejszym : "Polska służba bibliograficzno-dokumentacyjna" 
 
O samym autorze słów kilka (ciekawy i wiele mówiący artykuł niejakiego pana Uljasza, wklejam w nieco wtrętów ewangelickich):  
      Inny wybitny polski bibliotekarz i naukowiec należący do wspólnoty kalwińskiej to Adam Gracjan Łysakowski, urodzony 18 grudnia 1895 roku w Stanisławowie. Jego rodzicami byli Józef Łysakowski (inżynier kolejnictwa) i Zofia z Dylewskich. Oprócz syna mieli trzy córki. Adam kształcił się w szkole powszechnej w Czortkowie i Kołomyi². W 1913 roku ukończył ośmioklasowe gimnazjum klasyczne w Kołomyi i klasę skrzypiec średniej szkoły muzycznej Towarzystwa Muzycznego. W tym samym roku rozpoczął studia uniwersyteckie w zakresie filozofii na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Jednym z wykładowców był tutaj prof. Kazimierz Twardowski. Po dwóch latach, czyli w 1915 roku, dwudziestoletni student został powołany do armii austriackiej. Raniony na froncie włoskim odłamkami skalnymi w nogę i rękę utracił na stałe władanie lewą dłonią, co uniemożliwiło mu działalność muzyczną³. W 1918 roku złożył w Krakowie wstępny egzamin filozoficzno-pedagogiczny, dający uprawnienia do nauczania w szkole średniej.  
    W listopadzie 1918 roku przeszedł do Wojska Polskiego, gdzie uzyskał 1 czerwca 1919 stopień kapitana. W latach 1919-1921 odbył studia bibliograficzne i księgoznawcze na Uniwersytecie Lwowskim pod kierunkiem prof. Wiktora Hahna. W roku 1920 ukończył w Warszawie kurs bibliotekarski prowadzony przez podpułkownika doktora Mariana Łodyńskiego. Oprócz tego w 1921 roku odbył półroczną praktykę naukową pod opieką dyrektora Rudolfa Kotuli w Bibliotece fundacji W. Baworowskiego we Lwowie. W Wojsku Polskim służył do 1925 roku, najpierw jako kierownik oddziału bibliotecznego i zastępca szefa w Zarządzie Archiwalnym Dowództwa Okręgu Generalnego Lwowskiego, a od lutego 1920 na stanowisku kierownika Biblioteki Wojskowej Dowództwa Okręgu Korpusu nr VI we Lwowie. 1 lipca 1925 roku został bibliotekarzem w Uniwersyteckiej Bibliotece Publicznej w Wilnie. W sierpniu dyrektor Stefan Rygiel powierzył mu funkcję kierownika Działu Książek. Młody pracownik zajął się zagadnieniem katalogu przedmiotowego. Przygotowywał opracowanie teoretyczne, oparte na publikacjach zagranicznych, zajmując się równolegle praktycznym tworzeniem katalogu przedmiotowego. W 1926 roku Adam Łysakowski zakończył studia filozoficzne we Lwowie obroną pracy doktorskiej pt. Uczucie jako podstawa oceny wartości, napisanej pod kierunkiem prof. Twardowskiego. Po dwóch latach w Wilnie opublikowano dzieło Łysakowskiego Katalog przedmiotowy. Teoria. Łysakowski był też inicjatorem i pierwszym redaktorem Wileńskiej Bibliografii Regionalnej, stanowiącej dzienną rejestrację produkcji książek w czterech województwach północno-wschodnich, ogłoszonej w latach 1927-1929 w „Dzienniku Wileńskim”. W okresie od 1 czerwca 1929 do 31 marca 1930 roku pracował w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego na stanowisku kierownika Działu Książek. Rozpoczął tam prace nad zastąpieniem katalogu działowego katalogiem krzyżowym, łączącym karty katalogu alfabetycznego i przedmiotowego wyszczególniającego. W kwietniu 1930 roku powrócił do biblioteki uniwersyteckiej w Wilnie i objął funkcję dyrektora, którą wykonywał do grudnia 1939 roku, gdy bibliotekę przejęły władze litewskie. Katalog przedmiotowy rozpoczęty przez Łysakowskiego w wileńskiej bibliotece objął zbiory podręczne i dział naukowy ogólnego księgozbioru. W 1932 roku został zademonstrowany na III Zjeździe Bibliotekarzy Polskich w Wilnie, wywołując duże zainteresowanie. W 1934 roku A. Łysakowski zorganizował w zarządzanej przez siebie instytucji pierwsze w kraju Biuro Bibliograficzne o charakterze informacyjnym⁴. Na przełomie maja i czerwca 1936 roku zarządzana przez niego biblioteka uczciła pierwszą rocznicę śmierci Józefa Piłsudskiego wystawą biblioteczną mającą za temat związki Marszałka z Wilnem i ziemią wileńską⁵. W tym samym okresie wystąpił na IV Zjeździe Bibliotekarzy Polskich w Warszawie z referatem, w którym zwrócił uwagę na konieczność rozwoju oddziałów informacyjno-bibliograficznych jako jednostek działających w ramach dużych bibliotek naukowych. Poglądy na kwestię zadań i organizacji służby informacyjno-bibliograficznej wypowiedziane przez Łysakowskiego w latach trzydziestych dotąd zachowały aktualność, niezależnie od rozwoju technik informacyjnych⁶. W sierpniu 1939 roku, na tydzień przed wybuchem wojny, zakończył pracę nad instrukcją opracowania katalogu przedmiotowego⁷. 
    Łysakowski działał w Związku Bibliotekarzy Polskich, którego kontynuację stanowi Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. W latach 1926-1939 był sekretarzem, a od 1930 do 1939 roku prezesem Koła Wileńskiego ZBP. W okresie 1938-1949 sprawował godność przewodniczącego Rady Związku Bibliotekarzy (i Archiwistów) Polskich⁸. 
    Dla czytelników „Jednoty” duże znaczenie może mieć fakt, że Łysakowski był w okresie międzywojennym kuratorem Synodu Ewangelicko-Reformowanego w Wilnie. W roku 1927 powierzono mu kierowanie biblioteką Synodu. Do końca 1928 roku skatalogował przy pomocy dwóch osób alfabetycznie i rzeczowo 2/3 zbiorów oraz założył inwentarz i przesygnował książki. Po jego wyjeździe z Wilna prace kontynuował dr Stefan Burhardt. Z powodu kryzysu uległy one zawieszeniu w 1930 roku. W latach 1934-1939 biblioteką Synodu ponownie kierował Łysakowski⁹. 
    Gdy po przejęciu wileńskiej Biblioteki Uniwersyteckiej przez władze litewskie bibliotekarze pozostali bez pracy, były dyrektor organizował dla nich pomoc. Przez pewien czas był zatrudniony w przedstawicielstwie Czerwonego Krzyża. Źródło utrzymania stanowiło dla niego także udzielanie lekcji języka niemieckiego. Od grudnia 1940 do maja 1941 roku pracował w Bibliotece Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie. W 1943 roku był więziony jako zakładnik. W styczniu 1944 wyjechał do Warszawy, gdzie pracował w bibliotekach Narodowej i Uniwersyteckiej, biorąc udział w ratowaniu warszawskich zbiorów bibliotecznych, w tym w tzw. akcji pruszkowskiej prowadzonej po powstaniu warszawskim, na przełomie 1944 i 1945 roku¹⁰. 
    Przez pierwsze półrocze 1945 roku pracował w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie, a następnie był do lipca 1946 kierownikiem referatu bibliotek w Ministerstwie Oświaty. W 1946 roku w Warszawie ukazała się ukończona siedem lat wcześniej instrukcja katalogowania przedmiotowego. Pracę wydano pt. Katalog przedmiotowy. Podręcznik, stanowiący następnie przez 50 lat podstawę katalogów przedmiotowych tworzonych w Polsce. Publikacja do dziś należy do klasycznych pozycji nauczania akademickiego i stale jest inspirującym materiałem metodycznym dla współczesnego języka haseł przedmiotowych¹¹.

29. Poglądy Stanisława Sierotwińskiego, Kazimierza Budzyka i Tadeusza Krzyżewskiego na naukę o książce.

Stanisław Sierotwiński: (1909-1975) historyk literatury i bibliotekarz; utożsamia pojęcie nauka o książce z bibliologią,w swojej książce pisze: „bibliologia (nauka o książce) - teoretyczna część księgoznawstwa”; księgoznawstwo z kolei traktuje jako ogół zagadnień teoretycznych i umiejętności praktycznych, odnoszących się do wytwarzania i użytkowania książki. Traktował księgarstwo jako dyscyplinę szerszą w stosunku do bibliologii. Za centralny problem nauki o książce uznał funkcję książki i tej naczelnej dyrektywie podporządkował inne zagadnienia. Nauka o książce ma za swój przedmiot książkę w zespoleniu wszystkich jej elementów (treść, wyraz, postać), posiada ona też swój cel i zadanie w samej książce w służbie na rzecz spotęgowania, rozszerzenia i pogłębienia funkcji książki. Samą książkę traktował jako narzędzie i jako produkt, ale nie w kategoriach konsumpcyjnych ale jako efekt pracy tego, który ją stworzył i tego, który jej używa.

Kazimierz Budzyk - księgoznawstwo ma badać książkę jako świadectwo rozwoju kulturalnego, jako "charakterystyczny dokument stosunków zespalających w jedno produkcję, pośrednictwo i konsumpcję dóbr kulturalnych".

30. Problematyka księgoznawcza w badaniach Elżbiety Słodkowskiej, Grażyny Talar, Leona Marszalka i innych badaczy.

Słodkowska Elżbieta

Elżbieta Słodkowska z domu Walewska (ur. 27 października 1927 w Kowali Stępocinie w powiecie radomskim, zm. 17 listopada 2007) - polska bibliotekarka, doktor nauk humanistycznych, autorka książek i publikacji naukowych, członkini NSZZ ”Solidarność”.

Absolwentka filologii polskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Do 1948 r., harcerka, działaczka Bratniej Pomocy Studentów UW. W latach 1951-1999 pracowała w Bibliotece Narodowej w Warszawie.

Książki:

”Biblioteka Narodowa w latach 1957-1961” (Biblioteka Narodowa, 1984 r.)

”Biblioteki w Królestwie Polskim 1815-1830” (Biblioteka Narodowa, 1996 r., ISBN 83-7009-171-7)

”Idea biblioteki narodowej w okresie zaborów (1795-1917)” (Biblioteka Narodowa, 1984 r.)

”Problematyka badań nad historią książki polskiej XIX w.” (Wrocław, 1978 r.)

”Produkcja i rozpowszechnianie wydawnictw w Królestwie Polskim : 1815-1830” (Biblioteka Narodowa, Warszawa, 2002 r., ISBN 83-7009-317-5)

Pochowana 27 listopada 2007 r., na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Talar Grażyna

mgr Grażyna Talar, starszy kustosz dyplomowany

dyrektor Biblioteki Głównej Akademii Rolniczej we Wrocławiu

http://ebib.oss.wroc.pl/2002/36/talar.php - artykuł pani Talar

Wywiad z Panią Grażyną Talar, dyrektorem Biblioteki Głównej Akademii Rolniczej we Wrocławiu

1. Jak Pani wspomina okres swoich studiów w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa?

Okres studiów wspominam bardzo sympatycznie. W pamięci pozostał mi zwłaszcza obraz Instytutu, który mieścił się wtedy w reprezentacyjnym budynku Biblioteki Uniwersyteckiej Na Piasku.

2. Jak Pani wspomina i ocenia kadrę naukową Instytutu?

Kadrę naukową wspominam bardzo miło. Przecież uczyli nas profesorowie, którzy zostali wielkimi osobowościami w świecie bibliologii i bibliotekoznawstwa, np. znani wszystkim studentom nawet obecnie - Kocowski, Głombiowski czy też Jan z Bogumina Kuglin - dla mnie bardzo wyrazista postać.

3. Czy któryś z profesorów był Pani szczególnie bliski, czy wywarł decydujący wpływ na Pani karierę zawodową?

Myślę, że zarówno dla mnie, jak i dla dużej grupy studentów taką osobowością był prof. Głombiowski, miał on niezwykłe podejście do studentów i był przez nich bardzo lubiany i szanowany.

4. Czy uważa Pani, że Instytut dobrze przygotował Panią do pracy w zawodzie ?

Myślę, że to jak ja pracuję w zawodzie przez te wiele lat, zależy wyłącznie ode mnie, od mojego podejścia do pracy, stopnia zaangażowania, chęci poszerzania wiedzy. Oczywiście Instytut dostarczył mi bardzo zróżnicowanej wiedzy z zakresu nauki o książce i bibliologii, nie powiedziałabym, że z bibliotekoznawstwa, bo te lata, w których ja studiowałam, to były lata bibliologii. Nie kładziono wtedy akcentu na zajęcia praktyczne, dominowały zajęcia z szeroko pojętej historii książki osadzonej w kontekście kultury i nauki. Z zajęć praktycznych mieliśmy opracowanie, które polegało na wypełnianiu kart druczkiem bibliotecznym, bibliografię oraz zajęcia związane z wybraną specjalizacją. Ja uczęszczałam na edytorstwo. Dopiero później Instytut bardziej poszedł w stronę zajęć praktycznych, kiedy zmieniły się wszystkie techniki przekazu. Kiedyś operowałam długopisem i kartoteką, a obecnie komputerem i drukarką.

5. Czy ówczesny program nauczania był Pani zdaniem wystarczający do zdobycia odpowiedniej wiedzy, czy miał jakieś niedostatki?

W porównaniu do ogromnej dawki wiedzy teoretycznej, jaką uzyskałam, było bardzo mało zajęć praktycznych. Ale pomimo wszystko zostałam dobrze przygotowana do pracy w zawodzie.

6. Czy uważa Pani, że ukończenie kierunku Bibliotekoznawstwo i Informacja Naukowa na Uniwersytecie Wrocławskim jest jakąś formą prestiżu? Czy dzięki temu łatwiej było Pani znaleźć pracę?

To są po prosu studia specjalistyczne. Dla mnie nie jest to nic nadzwyczajnego. Uważam, że absolwenci informacji naukowej są dobrze przygotowani do pracy, ale u mnie w bibliotece pracują ludzie po różnych kierunkach i także dobrze wykonują swój zawód.

7. A jak Pani jako pracodawca ocenia przygotowanie absolwentów tego kierunku do pracy w bibliotece? Czym kieruje się Pani przy wyborze swoich pracowników?

Przygotowanie absolwentów tego kierunku oceniam bardzo pozytywnie. Dzięki praktykom organizowanym w mojej bibliotece mam kontakt ze studentami. Do nas trafiają osoby, z których jesteśmy zadowoleni. Przy wyborze pracowników zwracam uwagę na znajomość współczesnych narzędzi potrzebnych do pracy w bibliotece, poza tym na komunikatywność, elastyczność ewentualnego przyszłego pracownika oraz chęć poszerzania wiedzy.

8. Jakich rad udzieliłaby Pani studentom Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa poszukującym pracy w zawodzie?

Radziłabym, aby szukając pracy, korzystali ze wszystkich możliwości, które są obecnie dostępne, szczególnie z Internetu. Reasumując, aby korzystali ze wszystkich współczesnych technologii.

Marszałek Leon

Leon Marszałek, pseud. Adam, Brzoza, Jan, Paweł (ur. 10 kwietnia 1912 w Poznaniu, zm. 2 marca 1996 w Warszawie) - polski wydawca i instruktor harcerski.

Harcmistrz Związku Harcerstwa Polskiego, ostatni naczelnik Szarych Szeregów (1944-1945).

Redaktor Państwowego Wydawnictwa Naukowego (1951-1969), prezes Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek, autor prac dotyczących edytorstwa.

W 2005 roku Komisja Historyczna Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek ogłosiła druga edycję konkursu im. Leona Marszałka na najlepsze prace poświęcone polskiemu edytorstwu, jego historii i współczesności. Konkurs zakończono w 2007 roku.

http://www.wydawca.com.pl/index.php?s=info&kat=8&dzial=28&poddzial=33&id=4438 - jeszcze o konkursie

31. Poglądy na zagadnienia księgoznawcze Barbary Kosmanowej, Stefana Kubowa, Radosława Cybulskiego, Małgorzaty Stolzman, Piotra Dymmela i innych badaczy.

Kosmanowa Bogumiła

Pochodzi z Tomaszowa Mazowieckiego, z Wielkopolską związała się ze względów rodzinnych (małżeństwo w 1965 r.)

Maturę uzyskała w Liceum Kulturalno-Oświatowym w Łodzi w 1959 r. Po studiach polonistycznych na Uniwersytecie Łódzkim, które ukończyła w 1964 r. (praca magisterska o społecznikach w twórczości Stefana Żeromskiego, napisana pod kierunkiem prof. Stefana Kawyna) przez dziesięć lat pracowała w szkolnictwie średnim ogólnokształcącym jako nauczycielka języków polskiego i niemieckiego oraz historii.

Po uzyskaniu w 1973 r. doktoratu nauk humanistycznych w zakresie historii pod kierunkiem prof. Janusza Pajewskiego na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza) przeszła do szkolnictwa wyższego. Kolejno zajmowała stanowiska kierownika Pracowni Pamiętnikarskiej w Bibliotece Głównej UAM, adiunkta w Instytucie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UAM a po jego likwidacji dojeżdżała przed kilkanaście lat (1987-2000) do Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy jako docent a następnie profesor na Wydziale Humanistycznym, kierownik Zakładu Bibliotekoznawstwa. W 2000 r. ponownie na UAM w Poznaniu jako profesor w Instytucie Nauk Politycznych i Dziennikarstwa, od 2002 kierownik Zakładu Dziennikarstwa).

W 1993 r. uzyskała stopień doktora habilitowanego, od 1994 prof. nadzwyczajny uczelniany (WSP w Bydgoszczy) W 1998 r. Prezydent RP nadał jej tytuł profesora nauk humanistycznych; od 2003 r. prof. zwyczajny (UAM).

Główne kierunki badawcze: dzieje książki, bibliotek i prasy, myśl polityczna XVI w. w Polsce, kultura piśmiennicza XIX-XX w. (zwłaszcza twórczość J.I. Kraszewskiego jako dziennikarza i pisarza politycznego). Autorka ponad stu publikacji, w tym 8 książkowych (współautorka 3), red. naukowy 5 prac zbiorowych, w tym serii: Prasa dawna i współczesna oraz stanowiącej jej kontynuację: Media Dawne i Współczesne. (Pełen wykaz: Z dziejów prasy wielkopolskiej XIX-XX w. T.V, pod red. J. Załubskiego, Poznań 2003), promotor 4 prac doktorskich.

Członek ZLP i Towarzystwa im. H. Sienkiewicza, odznaczona srebrnym Krzyżem Zasługi i Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Zasłużony Działacz Kultury. Staże naukowe w RFN, ZSRR (Białoruś i Litwa) oraz w Czechach.

Kubów Stefan

Stefan Kubów (urodzony 4 maja 1948) - doktor nauk humanistycznych w zakresie bibliologii, specjalność bibliotekoznawstwo, historia książki i bibliotek, pedagogika mediów, bibliotekarz, wykładowca w szkołach wyższych, autor książek m.in. Sylwetki polskich bibliologów oraz Książka Wielkiej Emigracji w Wielkopolsce (1831-1862):[praca doktorska] oraz licznych artykułów z zakresu współczesnego bibliotekarstwa.

W 1970 r. ukończył Bibliotekoznawstwo na Uniwersytecie Wrocławskim. 1970-71 r. bibliotekarz i archiwista w Studium Nauczycielskim nr 1 we Wrocławiu. 1971-72 r. młodszy bibliotekarz w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu. 1972-85 r. asystent następnie adiunkt w Instytucie Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego. 1978 r. obrona doktoratu na Uniwersytecie Gdańskim. 1985-90 r. dyrektor firmy "Książnica" sp. z o.o. we Wrocławiu. 1990-93 r. dyrektor Zarządu Biura Obsługi Bibliotek sp. z o.o. we Wrocławiu. 1997-2009 r. adiunkt w Instytucie Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Śląskiego. od 1997 r. dyrektor Biblioteki Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.

Odznaczenia i nagrody: Brązowy i Srebrny Krzyż Zasługi, Brązowy Medal za Zasługi dla Obronności Kraju, Zasłużony Działacz Kultury, Nagroda Prezydenta Miasta Wrocławia za działalność na rzecz bibliotekarstwa we Wrocławiu, Honorowa Odznaka Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich.

Dyrektor Biblioteki Dolnośląskiej Szkoły Wyższej. Aktywny działacz Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich - przewodniczący Sekcji Bibliotek Niepaństwowych Szkół Wyższych, członek Koła Bibliotek Niepaństwowych Szkół Wyższych przy Zarządzie Oddziału SBP we Wrocławiu, Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego. Adiunkt w Instytucie Pedagogiki Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.

Zakres działalności dydaktycznej:

Analiza i krytyka tekstów pedagogicznych

Zakres działalności naukowej:

Zarządzanie i marketing bibliotek

Bibliotekarstwo współczesne

Tytuły naukowe w kolejności uzyskania:

dr n. hum. Uniwersytet Gdański, 1978 (Książka Wielkiej Emigracji w Wielkim Księstwie Poznańskim 1831-1862), opubl. Wrocław 1980.

obszar działalności naukowej:

Historia książki 19/20 w.,

Zarządzanie i marketing w bibliotekach

publikacje:

Łącznie ok. 350 publikacji naukowych.

Książki autorskie:

Sylwetki polskich bibliologów. Wrocław 1983.

Książki pod red.:

Marketing i jakość usług bibliotek akademickich. Wrocław 2002,

Bibliotekarz w świecie wartości. Wrocław 2003,

Diagnostyczna i terapeutyczna funkcja bibliotek szkolnych. Wrocław 2003,

Biblioteka szkolna w dyskursie edukacyjnym. Mysłowice 2003 (wsp. Z J. Gwioździk).

Artykuły m.in.

Książka i biblioteka w pracach Heleny Radlińskiej. „Studia o Książce” T.5. 1975,

Funkcje bibliotek narodowych : studium porównawcze „Przegląd Biblioteczny” 1982 nr 2/3,

Biblioteki w warunkach gospodarki rynkowej. Książka i Czytelnik” 1996 nr 2,

Czy bibliotekarstwo polskie przygotowane jest do integracji europejskiej? ”Bibliotekarz” 2001 nr 11,

Standardy dla bibliotek naukowych Biblioteka multimedialna. Katowice 2001 i „Elektroniczna Biblioteka „ (on line) [2001 nr 7],

Warsztat informacyjny nauk o edukacji i jego reprezentacja w Bibliotece DSWE we Wrocławiu „Praktyka i Teoria Informacji Naukowej” 2001 nr 5,

Siedem grzechów głównych kształcenia bibliotekarzy w szkołach wyższych w Polsce „Bibliotekarz” 2002 nr 3 i „Elektroniczna Biblioteka” 2002 nr 8,

Biblioteki niepaństwowych szkół wyższych - nowe zjawisko na bibliotekarskiej mapie Polski „Elektroniczna Biblioteka” 2003 nr 7,

Biblioteka jako organizacja ucząca się VII Forum Informacji Naukowej : usługi - aplikacje - treści w gospodarce opartej na wiedzy. [w druku] ,

Od wizji do strategii - jak tworzymy plan strategiczny Biblioteki DSWE TWP. Zarządzanie strategiczne w bibliotekach. Poznań 2003 (CD).

Aktywny udział w konferencjach

Marketing i jakość usług bibliotek akademickich (organizator)

Bibliotekarz w świecie wartości (organizator)

Diagnostyczna i terapeutyczna funkcja bibliotek szkolnych (organizator)

Biblioteka szkolna w dyskursie edukacyjnym (organizator)

Biblioteki i media (organizator)

Odznaczenia

Medal "w dowód uznania" za zasługi dla biblioterarstwa przyznany przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.

http://stefanku1.blog.onet.pl/ - pod tym adresem dostępny jest blog doktora, w wolnej chwili można zajrzeć, pisze on dużo i często.

Cybulski Radosław

Prace nad typologią dokumentów.

Badania rynku księgarskiego a badania czytelnictwa.

Optymalizacja działań w zakresie rozpowszechniania książki z uwzględnieniem aspektów ekonomicznych i kulturalno-społecznych.

Relacje między księgarnią i odbiorcami książek.

Rola księgarstwa w społeczeństwie.

Powiązanie księgoznawstwa z orientalistyką.

Stolzman Małgorzata

http://www.inib.uj.edu.pl/dr-hab.-malgorzata-stolzman-prace-magisterskie - prace magisterskie powstałe pod kierunkiem tej Pani

Informacje o charakterze księgoznawczym zawarte w utworach literackich. (w przypisie link do artykułu, polecam!)

Dymmel Piotr

Stanowisko: adiunkt

Jednostka: Zakład Archiwistyki

Wykształcenie: magisterium 1978, doktorat 1987.

Staże:

październik-grudzień 1982 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,

styczeń-luty 1983 Uniwersytet Jagielloński w Krakowie,

styczeń-maj 1985 Lock Haven University (USA),

październik-grudzień 1986 Uniwersytet im. Iwana Franki we Lwowie.

Zatrudnienie:

1978-1987 asystent w Zakładzie Nauk Pomocniczych Historii i Bibliotekoznawstwea UMCS, 1988-2001 adiunkt w Zakładzie Nauk Pomocniczych Historii i Bibliotekoznawstwea UMCS, styczeń-marzec 1992 i styczeń-marzec 1993 Visiting Professor w University of Minnesota, 2001- dyrektor Archiwum Państwowego w Lublinie,

2001- adiunkt w Zakładzie Archiwistyki UMCS.

Zainteresowania badawcze:

nauki pomocnicze historii i źródłoznawstwo okresu średniowiecza,

edytorstwo źródeł historycznych,

archiwistyka.

Członkostwo i udział w organizacjach naukowych:

Polskie Towarzystwo Historyczne (od 1978),

Polskie Towarzystwo Heraldyczne (od 1989, prezes Oddziału w Lublinie 1989-1995), Lubelskie Towarzystwo Naukowe (1993-2005),

Towarzystwo Biblioteki im. Hieronima Łopacińskiego (od 2001),

Komisja Heraldyczna przy Ministrze Spraw Wewnętrznych i Administracji (od 2008).

Książki (wybrane):

Tradycja rękopiśmienna "Roczników" Jana Długosza. Studium analityczne ksiąg X-XII. Warszawa 1992.

Testamenty mieszczan wojnickich 1599-1809. Opracował i wydał P. Dymmel. Wojnicz 1997.

Bibliografia edytorstwa źródeł historycznych w Polsce. Historia - krytyka tekstu - metodyka i technika wydawnicza. Lublin 2001.

Redakcja (wybrane):

Polskie tradycje samorządowe a heraldyka. Materiały sesji naukowej zorganizowanej w dniach 4 i 5 czerwca 1991 r. w Lublinie. Pod redakcją P. Dymmela. Lublin 1992.

Ludzie i herby w dawnej Polsce. Pod redakcją P. Dymmela. Lublin 1995.

Kultura piśmienna średniowiecza i czasów nowożytnych. Problemy i konteksty badawcze. Redakcja P. Dymmel, B. Trelińska. Lublin 1998 ("Res Historica" z. 3, 1998).

Pieczęć w Polsce średniowiecznej i nowożytnej. Zbiór studiów. Pod redakcją P. Dymmela. Lublin 1998.

Plany i widoki Lublina XVII-XXI wiek. Red. Marian Harasimiuk, Dagmara Kociuba, Piotr Dymmel. Lublin 2007.

Artykuły (wybrane):

Nauki pomocnicze bibliologii (zarys problematyki). "Roczniki Biblioteczne" R. 27: 1984 z. 1 s. 277-294.

O edytorstwie naukowym. "Przegląd Biblioteczny" R. 53: 1985 z. 1 s. 62-71.

W sprawie warsztatu edytorskiego dawnych wydań "Roczników" Jana Długosza. "Studia Historyczne" R. 34: 1991 z. 3 s. 349-368.

Jak długo powstawał staropolski rękopis? [w:] Bibliologia dyscypliną integrującą. Studia ofiarowane Profesor Barbarze Bieńkowskiej. Warszawa 1993 s. 23-29.

Edytorstwo historyczne - stan i potrzeby. [w:] Pamiętnik XV Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich. T.1 cz.2. Red. J. Staszewski. Gdańsk - Toruń 1995 s. 259-271.

Pierwsza redakcja najstarszego herbarza polskiego. [w:] Ludzie i herby w dawnej Polsce. Lublin 1995 s. 89-113.

Zagadnienia edytorskie źródeł do historii Kościoła w Polsce. Przewodnik bibliograficzny. „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” T. 73: 2000 s. 33-143.

Problemy współczesnej heraldyki miejskiej i terytorialnej w Polsce. [w:] Mista ta mistečka v gerbach, praporach i pečatkach. Red. Andrij Grečilo. L'viv 2003 s. 95-116.

Orzeł Biały i Pogoń. Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów. [w:] Unia lubelska 1569 roku w dziejach Polski i Europy. Pod red. Adama A. Witusika. Lublin 2004 s. 49-63.

Plany Lublina w zasobach archiwalnych. [w:] Plany i widoki Lublina. XVII-XXI wiek. Wyd. M. Harasimiuk, D. Kociuba, P. Dymmel.

32. Nauka o książce w badaniach Barbary Bieńkowskiej

Wydała m. in. takie książki jak „Zarys dziejów książki”, „Staropolski świat książek” czy „Ksiązka na przestrzeni dziejów”, które zawierają rozważania na temat historii książki, jej losów od starożytności aż po czasy współczesne. Barbara Bieńkowska proponuje dwa ujęcia bibliologii:„bibliologia sensu stricto i bibliologia sensu largo, czyli księgoznawstwo w węższym i szerszym znaczeniu. W znaczeniu szerszym byłaby to owa nauka o strukturze i właściwościach komunikacji za pośrednictwem zapisu graficznego, zaś w węższym znaczeniu (bibliologia właściwa) - wiedza o zewnętrznych cechach książki (w jej tradycyjnej postaci zapisu bezpośredniego), umiejętność ich analizowania i opisywania”

33. Poglądy badaczy lat '90 na problemy książki elektronicznej

Wśród koncepcji i praktycznych realizacji e-książek można wyróżnić 3 podstawowe kierunki:

1. Odwzorowanie w ramach technologii komputerowej fizycznej formy książki (np. odpowiednie urządzenia do czytania)

2. Rozwinięcie alternatywnych wobec tradycyjnej konstrukcji książki drukowanej struktur komunikatu tekstowego (hiperksiążka)

3. Ustanowienie najlepszego dla e-książek formatu zapisu danych

RYS HISTORYCZNY:

Lata `60

- w dalszym ciągu rozwijane są koncepcje systemów alternatywnych wobec tradycyjnej kultury druku

- 1960- firma Digital Equipment Corporation (DEC) tworzy PDP-1, pierwszy komercyjny komputer wyposażony w klawiaturę i monitor

- 1963- zatwierdzenie 7-bitowego kodu ASCII

- 1964- organizacja American Standard Association zdecydowała że ASCII będzie standardem transferu danych

- początek '60- Douglas Engelbart zbudował w Stanford Research Institute On-Line System (NLS)

- 1963- Engelbart zawarł swe poglądy w opublikowanej pracy ` A Conceptual Framework for the Augmentation of Man's Intellect'

- Theodor Holm Nelson - stworzył dwa projekty: Xanadu (wizja literatury w magicznej przestrzeni literackiej pamięci , wygenerowanej za pomocą technologii komputerowej), HES (Hyprtext Editing System; 1szy system hipertekstowy powstał w 1968r na Uniwersytecie Brown

- 1969- zaczyna działać sieć ARPANET, łącząca ośrodki naukowe w Stanach Zjednoczonych

Lata `70

- 1971- Ray Tomlinson tworzy program dla poczty elektronicznej i wysyła 1szy e-mail

-1971- rozpoczęcie przez Michaela Harta z Uniwersytetu Illinois projektu Gutenberg

- II połowa '70 - pojawiały się edytory tekstów. Twórcą 1szgo procesora tekstu Electronic Pencil był Michael Shrayer

-1978- w firmie MicroPro International stworzono procesor WordStar- pracował pod systemem operacyjnym CP/M potem pod DOS-em

- po 1975 w którym zostaje zaprezentowany 1szy komputer osobisty Altair 8800 następuje dynamiczny rozwój tej gałęzi technologii komputerowych

Lata `80

- początek '80- pojawia się nowy nośnik informacji- dysk optyczny

- 1982- 1szy kompaktowy dysk audio (CD)

- 1983- na rynek trafił 1szy odtwarzacz płyt CD

- 1984- firma Sony przedstawiła CD-ROM

- 1986 - pojawiają się na rynku pierwsze urządzenia z całej serii miniaturowych elektronicznych czytników, które byy przez lata jednoznacznie identyfikowane z terminem e-book

- 1984-1990- zostały zaprojektowane nowe systemy, przybliżające idee hipertekstu

-1984- Michael Joyce i Jay David Bolter- spotykają się w Laboratorium Sztucznej Inteligencji Uniwersytetu Yale i rozpoczynają prace nad systemem Storyspace

- od 1986- Mark Bernstein zaczyna publikować hiperfikcje i dokumentalne hiperteksty w swojej firmie softwarowej Eastgate Systems

- wiosna 1987- odbyła się 1sza konferencja hipertekstowa- Hypertext `87

-1982- John Warnock opracowuje firmie Adobe język PostScript

- 1986- przyjęcie przez ISO SGML (Standard Generalized Markup Language)

Lata `90

- 1990- powstaje HTML (HyperText Markup Language)- język przeznaczony do rozpowszechniania w Internecie. Na dokument HTML składa się: zawartość tekstowa, która będzie wyświetlana na ekranie oraz znaczniki HTML, które definiują strukturę dokumentu i tym samym sposób, w jaki będzie on wyświetlany w oknie przeglądarki

- 1991- firma Adobe na bazie języka PostScript tworzy PDF (Portable Document Format). Jest to format opisu strony, który umożliwia prezentacje dokumentów na różnych czytnikach i w odmiennych systemach z zachowaniem położenia każdego elementu w określonym miejscu

- 1991- firma Franklin Electronic Publishers wypuszcza na rynek urządzenia zawierające elektroniczną Biblię

- listopad 1991- firma Sony wyprowadziła na amerykański rynek produkt Data Discman - był to odtwarzacz audio CD singli i książek na CD-ROM

-1993- pojawia się NCSA Mosaic- pierwsza popularna przeglądarka http

-1994- Netscape Navigator

-1995- Jeffrey Bezos zakłada firmę Amazon.com , otwierając tym samym drogę dla elektronicznego handlu o charakterze komercyjnym literaturą drukowaną

- pod koniec 1998- dwie firmy wprowadziły na rynek urządzenia, które swoją funkcjonalnością pretendowały do miana następców tradycyjnej książki- Rocket eBook i SoftBook

- obecnie wiąże się nadzieje z rozwojem urządzeń określanych jako PDA- Portable Digital Assistant (1sze urzadzenie tego typu pojawiło się w 1996roku)

- inny kierunek rozwoju koncepcji książek elektronicznych wyznaczają badania prowadzone nad technologią papieru elektronicznego. Technologia e-papieru polega na sterowaniu potencjałem elektrycznym mikrokapsułek pigmentu umieszczonych pod warstwą przezroczystego plastiku (daje to komfort czytania).

34. Publikacje Anny Sitarskiej, Radosława Cybulskiego, Marii Kocójowej, Marii Dembowskiej o tematyce bibliologicznej.

ANNA SITARSKA

Anna Sitarska, oprócz zagadnień analizowania i projektowania systemów informacyjnych, w swoich pracach porusza tematykę teoretycznych i metodologicznych podstaw bibliotekoznawstwa i wiedzy o informacji społecznej. Zajmuje się również metodami tworzenia i wykorzystywania informacji o piśmiennictwie, zwłaszcza bibliograficznych w warunkach technologii komputerowej.

Praca Systemowe badanie bibliotek. Studium metodologiczne (1990) jest metodologicznym studium, proponującym holistyczny sposób opisywania i analizy biblioteki w duchu ogólnej teorii systemów (ujęcie systemowe). Sitarska nawiązuje do myśli poprzedników, którzy fenomen biblioteki ujmowali w kategoriach dynamicznego systemu komunikacyjnego, intencjonalnie zwróconego ku użytkownikom i elastycznie reagującego na ich potrzeby.

Inne prace Anny Sitarskiej to m.in. Z warsztatu bibliografa, Problematyka bibliografii regionalnej wobec zmian i potrzeb środowiska informacyjnego, Znaczenie więzi bibliotekarskich, Nowe metody i techniki bibliografii (1971)

Kierunki badań naukowych prof. Sitarskiej były zawsze związane z doskonaleniem praktyki bibliotecznej. Wskazywały nowe drogi jej rozwoju, stanowiły przyswojenie czołowych innowacji w zakresie bibliografii i bibliotekarstwa w skali światowej, uwzględniając zarazem najpilniejsze potrzeby polskich bibliotek. Należy tu wymienić takie wątki tematyczne, jak zastosowania systemów komputerowych w bibliografii, analiza i projektowanie systemów bibliotecznych, podejście systemowe w bibliotekoznawstwie i nauce o informacji.

RADOSŁAW CYBULSKI

Radosław Cybulski (1924-1999) przez wiele lat pracował w księgarstwie, był też badaczem o znaczącym dorobku, a jednocześnie pełnił odpowiedzialne funkcje w instytucjach naukowych. W latach 1969-1971 był kierownikiem wzorcowni w Ośrodku Rozpowszechniania Wydawnictw Naukowych PAN. Potem był dyrektorem Powszechnej Księgarni Wysyłkowej. Następnie rozpoczął pracę w Bibliotece Narodowej jako jej wicedyrektor i dyrektor Instytutu Bibliograficznego. W latach 1982-1987 był dyrektorem Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, a od 1987 do 1990 pełnił funkcję dyrektora Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UW.

Cybulski rozwijał swoje zainteresowania naukowe związane z edytorstwem i księgarstwem, analizował rynek księgarski i problematykę czytelnictwa. Jego praca doktorska nosiła tytuł: Popyt na rynku księgarskim na tle przemian społeczno-gospodarczych w Polsce Ludowej (1966).

Jako bibliotekarz brał udział w pracach związanych z metodyką bibliografii. W latach 1975-1983 kierował międzynarodową grupą roboczą do spraw typologii dokumentów. Dorobek Cybulskiego reprezentuje wielostronne zainteresowania w zakresie problematyki wydawniczej i księgarskiej, jak również bibliograficzno-informacyjnej.

Radosław Cybulski opublikował wiele artykułów naukowych i popularnonaukowych w wydawnictwach ciągłych i zbiorach prac. Redagował i współredagował liczne opracowania. Napisał i opublikował 8 książek, z których Księgarstwo w społeczeństwie współczesnym (1978) ukazało się w 2 wydaniach. Pozostałe książki jego autorstwa to: Księgarz radzi czytelnikom (1965), Popyt na rynku księgarskim na tle przemian społeczno-gospodarczych w Polsce Ludowej (1966), Józef Zawadzki - księgarz, drukarz, wydawca (1972), Książka współczesna (1986), Książka na świecie. Produkcja wydawnicza w latach 1980-1986 (1990).

Na uwagę zasługuje pozycja Książka współczesna (1986). Jest to studium teoretyczno-dokumentacyjne o problematyce rynku księgarskiego z punktu widzenia socjologii, kultury, dystrybucji i handlu. Przedmiotem badań autora jest nie tylko recepcja książki w Polsce, ale też w innych krajach. Szczególny nacisk autor położył na takie zagadnienia, jak proces komunikacji społecznej za pośrednictwem książki, organizacja rynku i obieg książki, jej promocja i konsumpcja, a także polityka wydawnicza. Wg Cybulskiego najważniejsze w komunikacji społecznej jest przekazywanie treści. Książka umożliwia indywidualną komunikację. Książki nie da się jednoznacznie sklasyfikować.

Tytuły rozdziałów Książki współczesnej: I. Stan wiedzy o książce i rynku książki; II. Struktura i właściwości książki; III. Problemy komunikacji społecznej za pomocą książek; IV. Rola rynku jako zorganizowanego pośrednictwa między autorami a czytelnikami.; V. Konsumpcja książki ; VI. Społeczny ruch promocji książki; VII. Wpływ państwa na sytuację książki; VIII. Rynek książki a kultura książki.

MARIA KOCÓJOWA

Prowadzi badania w zakresie: roli biblioteki, informacji naukowej i książki w komunikowaniu, metodologii bibliotekoznawstwa oraz nad strategią przekształceń edukacji bibliotekarzy i pracowników informacji naukowej dla społeczeństwa informacyjnego XXI wieku.

Do jej ważniejszych publikacji należą: Public Relations: Biblioteki, wydawnictwa, informacja naukowa, uczelnie (2004), Elektroniczne publikacje w bibliotekach (2002); Społeczeństwo informacyjne: jakość edukacji i pracy bibliotekarzy (2001), Biblioteka i informacja w komunikowaniu (2000), Światowa strategia edukacji bibliotekarzy i specjalistów informacji naukowej (1998).

W artykule Metoda topograficzna w badaniach nad książką i biblioteką Kocójowa dzieli się własnymi refleksjami na temat przydatności w badaniach nad książką oraz biblioteką, metody nazwanej przez nią metodą topograficzną.

Potrzeby i oczekiwania w zakresie badań proweniencyjnych (artykuł, 1991) - autorka wymienia tutaj trzy typy badań naukowych w bibliologii, które odpowiadają w zasadzie głównym istniejącym kierunkom badawczym nauki o książce: 1) prace dokumentacyjno-informacyjne (odzwierciedlające stan posiadania); 2) odtwarzanie warsztatu pracy właściciela księgozbioru lub książki; 3) opinie czytelników. Kocójowa zwraca również uwagę na badania proweniencyjne w bibliologii. Pozwalają one na analizę księgozbiorów o określonej lokalizacji i dostarczają materiałów ważnych dla badań dziejów książki i bibliotek.

MARIA DEMBOWSKA

Maria Dembowska (1914-2008) - polska bibliotekarka i bibliograf, w latach 1966-1975 dyrektor Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie; redaktor naczelny Słownika terminologicznego informacji naukowej (1979) oraz czasopisma „Przegląd Biblioteczny” w latach 1969-1977. Autorka m.in. książek Terminologia bibliograficzna (1954) i Metoda „Bibliografii polskiej” Karola Estreichera (1954), Nauka o informacji naukowej (1991)

Bibliotekarstwo i bibliografia a dokumentacja (rozprawka) - była to pewnego rodzaju polemika ze stanowiskiem wyrażonym w referacie Z. Majewskiego. Kwestionował on w niej fakt genetycznego i metodycznego pokrewieństwa dokumentacji, bibliotekarstwa i bibliografii. Dembowska wyjaśniała i podobieństwa i różnice pomiędzy tymi dziedzinami działalności. Naukę o książce traktowała jako dziedzinę pomocniczą dla bibliotekoznawstwa.

35. Poglądy Jerzego Ratajewskiego

Ratajewski (1928-1999)- z wykształcenia historyk (studia na UJ). Bibliotekarz-praktyk. Dyrektor BUŚ, związany z naszym instytutem.

Kierunki jego zainteresowań badawczych: współczesne bibliotekoznawstwo, kształcenie bibliotekarzy, metodologia, problemy komunikacji i IN, naukoznawstwo.

Najważniejsze publikacje: „Wstęp do informacji naukowej” (1973), „Biblioteki naukowe i fachowe oraz ośrodki informacji naukowo-technicznej w komunikacji społecznej” , „skrypt dla studentów „Biblioteka” w dwóch częściach, „Elementy naukoznawstwa i główne kierunki rozwoju nauki europejskiej”, oraz prace dotyczące metod badawczych w bibliologii, prasoznawstwa itp. Ratajewski był także współautorem skryptu „Bibliotekarstwo' (1996)

W publikacji „Wstęp do bibliotekoznawstwa, czyli wiedza o bibliotece w różnych dawkach” porusza zagadnienia pojęcia biblioteki, historii bibliotekoznawstwa w Polsce, zawodu bibliotekarza, metodologii badań.

Odwołuje się do definicji Dembowskiej (Bibliotekoznawstwo to dyscyplina naukowa badająca warunki i ustalająca zasady sprawnego działania bibliotek, przedmiotem badań są elementy składające się na pojęcie biblioteki i bibliotekoznawstwa czyli ludzie, procesy, rzeczy, związki i zależności między nimi w odniesieniu do celów biblioteki.)

Wg Ratajewskiego bibliotekoznawstwo ma charakter prakseologiczny (bada sprawne działalnie ludzi)

Zaproponował on następującą definicję: Nauka, której przedmiotem jest biblioteka rozumiana jako system społeczny o określonych celach działania.

Wg niego podstawowe kategorie badawcze to relacje, działania, komunikacja i czas, rzeczywiste biblioteki i ich działalność. Teoria bibliotekoznawstwa zajmuje się ustalaniem prawidłowości procesów bibliotecznych oraz funkcji bibliotek w społeczeństwie.

Przykładowe problemy: Biblioteka w życiu społeczeństwa, rola techniki i technologii w procesach bibliotecznych, biblioteka jako miejsce i źródło zaspokajania potrzeb ludzkich, organizacja i zarządzanie zbiorami bibliotecznymi, czynniki rozwoju bibliotek.

Ratajewski kładzie duży nacisk na użytkownika, jego potrzeby i zachowania, oraz na bibliotekarza: jako funkcję, zawód i jako pracę społeczną

Bibliotekoznawstwo bada istnienie i działalność różnych typów bibliotek ze zwrócenie uwagi na rolę człowieka i kultury.

Stosowane metody to m.in. ogólno naukowe i nauk szczegółowych (socjologii, psychologii itp.). Wymienia metody socjologiczne, jakościowe i inne.

Bibliotekoznawstwo dzieli na pewne poddziedziny; filozofię biblioteki (bada istotę biblioteki, jej cechy, części. Stawia pytanie o wartość biblioteki), socjologię biblioteki, psychologię, pedagogikę i marketing biblioteki, politykę biblioteczną, etykę biblioteczną, prakseologię, informologię biblioteki (bada procesy informacyjne w bibliotece, strukturę procesów, potrzeby informacyjne biblioteki, zajmuje się likwidacją luk informacyjnych w bibliotece), historię bibliotek.

Ratajewski uważa bibliotekoznawstwo za naukę o charakterze kompleksowym (interdyscyplinarnym). Bibliotekoznawstwo ma charakter nauki teoretycznej (podstawowej)- ustala sens istnienia i historię biblioteki jako systemu, charakter nauki stosowanej (praktycznej)- ustala wskazówki dla realizacji procesów bibliotecznych ich rozwoju, oraz charakter nauki normatywnej- ustala i opracowuje normy i reguły sprawnego działania biblioteki.

Związki z bibliologią, informacją naukową, kulturoznawstwem, socjologią, psychologią i innymi naukami, głównie humanistycznymi i społecznymi.

a)bibliotekoznawstwo i bibliologia: obie dziedziny badają rzeczy i zjawiska w komunikacji społecznej (teksty i bibliotekę, która je gromadzi i udostępnia)

b)Bibliografia to teoria i praktyka tworzenia spisów bibliograficznych, obsługuje gospodarkę, naukę, oraz biblioteki.

Ratajewski umieszcza bibliotekoznawstwo w grupie nauk społecznych. <Nauka o komunikacji -> Nauka o informacji -> bibliotekoznawstwo >

36. Badania Barbary Trelińskiej, Ireny Sochy, Michała Zająca, Anny Radziejowskiej - Hilchen w zakresie bibliologii.

Barbara Trelińska METODY BADAŃ KSIĄŻKI RĘKOPIŚMIENNEJ

Książką rękopiśmienną interesowano się już od dawna. Starano się znaleźć jak najlepsze metody badawcze. Postawy tych metod wypracowali przede wszystkim wydawcy źródeł średniowiecznych i filolodzy. Leopold Delisle jako pierwszy badania paleograficzne ukierunkował na gromadzenie informacji dotyczących dziejów kodeksu. W XIX wieku metody badania i opracowania średniowiecznych rękopisów w Polsce znalazły się w kręgu zainteresowań Joachima Lelewela. Wybrał te pozycje badaczy, którzy naukę o książce traktowali jako zagadnienia ściśle formalne i techniczne dotyczące opracowania książki czy księgozbioru.

Inne podejście zaproponował Birkenmajer, który rozpatrywał badania nad kodeksem pod kątem bibliologicznym, czyli księgoznawczym. Zwrócił uwagę na dwa aspekty: materialne powstawanie książki i jej obieg. Badania dotyczące materialnego powstawania książki obejmowały: materiał i przybory, technikę przepisywania, pisarza i skryptorium, dekorację rękopisu, oprawę. Na obieg natomiast: wędrówki rękopisu, czytelnictwo, kolekcjonerzy książek.

Kodykologia - wykształciła się nowa metoda właśnie tak nazwana, najpełniej okreslił przedmiot badań Francois Masai, proponując by kodykologia zajmowała się architekturą kodeksu w jego rozwoju historycznym. Powinna badać i opisywać grupy kodeksów, które przechodzą z tego samego warsztatu pisarskiego, albo z tego samego księgozbioru. Inne jej zadania to opracowanie historii książki rękopiśmiennej, badanie rozpowszechniania rękopisów, ich powstanie ale i oddziaływanie. Rozpoczeto badania nad kopistami i kolofonami, znajdującymi się w licznych rekopisach. Prace zostały zainicjowane przed środowisko warszawskie pod kierunkiem Edwarda Potkowskiego i dają nadzieje na dalszą realizację.

Irena Socha REPERTUAR JAKO KATEGORIA BADAWCZA W POLSKIEJ NAUCE O KSIĄŻCE.

W badaniach bibliologicznych, zwłaszcza z zakresu dziejów książki i bibliotek oraz czytelnictwa, pojęcie to pojawiło się w zależności od ich ukierunkowania, w obu znaczeniach. Można powiedzieć o repertuarze księgarskim, bibliotecznym, a przede wszystkim wydawnicznym, uobecnianym poprzez katalogi. W badaniach bibliologicznych repertuar obejmuje dzieje książki, bibliotek i czytelnictwa. Pojęcie repertuaru pojawiło się w refleksji karola Głombiowskiego - w refleksji: „Problemy historii czytelnictwa” wyznaczył historyczno-kulturową perspektywę badania repertuaru wydawniczego książki. Repertuar wydawniczy pojmował jako strukturę odzwierciedlającą społeczną i kulturową świadomość publiczności, jako jeden z głównych obiektów badania recepcji dzieł piśmiennicznych. Na gruncie bibliologii mówi się o 3 rodzajach repertuarów: repertuar nadawcy, dystrybucji, socjologiczno kulturowej.

Anna Radziejowska-Hilchen BIBLIOLOGIA DZISIAJ WYBRANE ZAGADNIENIA

Po 1989 r. można wyodrębnić w bibliologii kilka wiodących tendencji:

1. Zapełnianie białych plam, czyli podejmowanie tematów w PRL zakazanych bądź ograniczonych cenzurą, zarówno pod względem politycznym jak i ideologicznych.

2. Prace wspomagające ustawodawstwo związane z koniecznością wprowadzenia nowych aktów prawa bibliotecznego w RP, a następnie z dostosowaniem polskiego prawa do dyrektyw unijnych w perspektywie przystąpienia polski do UE

3. Podejmowanie międzynarodowej pracy w zakresie badań nad bibliologia.

4. Prace zmierzające do ujednolicenia terminologii dziedzinowej w zakresie szeroko rozumianej nauki o książce.

5. Podejmowanie tematów wynikających z aktualnych potrzeb praktyki bibliotekarskiej różnego typu bibliotek i grup użytkowników.

6. Badania i analiza rynku książki jako nowego zjawiska.

7. Wprowadzenie nowych metod i technik badawczych opartych na elektronicznych możliwościach technik badawczych np. badania bibliometryczne.

37. NAUKA O KSIĄŻCE. Antologia tekstów - opracowanie podsumowujące polskie badania bibliologiczne.

Celem antologii jest przypomnienie podstaw i zaproponowanie najnowszego widzenia tego przedmiotu. Antologia ma zaprezentować różne stanowiska wobec tych pojęć, ukazać elementy wchodzące w skład badań nad tymi zagadnieniami.

METODY BADAWCZE BIBLIOLOGII

• Barbara Bieńkowska: Bibliologia i okolice

Na gruncie bibliologii zostały wypracowane i z powodzeniem są użytkowane metody: typograficzna, proweniencyjna, bibliograficzna.

• Henryk Bułak: Metody typograficzne w badaniach nad dawną książka.

Najogólniej rzecz ujmując metoda typograficzna, to taka która spełnia zadania identyfikacji faktów wydawnicznych anonimowych typograficznie lub pozbawionych datacji, czyli określenie, kto, gdzie, kiedy drukował daną pozycję. Ponadto, weryfikacja druków podpisanych przez drukarza i datowanych ponieważ, niektóre daty były celowo fałszowane.

Badanie egzemplarzy każdej pozycji celem wykrycia w tym samym wydaniu odmian, wariantów, dodruków. Metoda typograficzna musi uczynić przedmiotem badań: materiał typograficzny oraz skład książki.

• Maria Sipayłło: O metodzie badań proweniencyjnych starych druków

Znaki własnościowe oraz wszystkie ślady obcowania z książka pozostawione na jej kartach poprzez właścicieli nadają danemu egzemplarzowy indywidualnych cech, wyróżniają jego spośród innych egzemplarzy.

• Krystyna Bednarska-Ruszajowa: Metoda bibliograficzna i jej zastosowanie.

Można tą metodę rozpatrywać w 3 wariantach: 1)tworzenie opisów bibliograficznych 2)dekomponowanie już obecnych spisów 3)analizę cytowań bibliograficznych.

• Krzysztof Migoń: Nauka o książce. Zarys problematyki

Zwraca uwagę na metodę funkcjonalną zwana funcjonalnobibliologiczną, za pomocą której bada się książkę z uwzględnieniem wszystkich jej elementów oraz procesy bibliologiczne z czytelnikiem rzeczywistym oraz hipotetycznym.

PRZEDMIOT BADAŃ

• Krzysztof Migoń: Nauka o książce. Zarys problematyki

Obiektem księgoznawstwa jest książka i procesy bibliologiczne: tworzenie obieg i odbiór książki, a także skutki tych procesów oraz ludzie i instytucje w nich uczestniczące. Można sprowadzić to do formuły: „książka czytelnik”

• Krzysztof Migoń: kultura książki. Program dla bibliologii i potrzeba dla studentów bibliotekoznawstwa.

Kultura książki staje się naczelną dyrektywą badawczą w bibliologii, daje szansę pełnego i pogłebionego opisu fenomenu książki wytworu i narzędzia kultury, objęcia całego światowego dziedzictwa książkowego. Kultura książki może być punktem w wielu badaniach:

1)teoretyczne ( teoria książki jako przedmiotu, narzędzia i funkcja w kulturze )

2)historyczne (historia kultury książki różnych epok)

3)przestrzennej (kultura książki miast, regionów, krajów i narodów)

4)zbiorowej i społecznej

5)prognostycznej

38. Bibliologia w ujęciu Karola Głombiowskiego

Karol Głombiowski w swoich rozważaniach na temat bibliologii skupiał się na fundamentalnych pytaniach: „Czy bibliologia może pretendować do roli autonomicznego systemu wiedzy, zdolnego do opisania i do wyjaśnienia w sposób naukowy złożonych zjawisk książki?” oraz „Czy jej zagadnienia mieszczą się bez reszty w innych, dawniej wyodrębnionych dziedzinach wiedzy (wiedza o kulturze, nauka o sztuce, psychologia, socjologia, nauka o literaturze, ekonomia, technika etc.), przez co nie byłoby potrzeby ujmowania zjawisk książki w odrębną dyscyplinę?”. Jego koncepcja skupiała się tylko na głównych tendencjach rozwoju, na potencjalnych możliwościach ekspresji książki w ogóle, przez co łatwiej dostrzec prawidłowości zachodzące wśród zjawisk książki.

Głombiowski swoje rozpatrywania rozpoczął od zdefiniowania podstawowych pojęć i podkreślenia generalnych założeń, w celu uzyskania podstawy wyjściowej wszystkich dalszych stwierdzeń, za czym: książka jest organicznie związana z piśmiennictwem, tj. z ogółem dzieł twórczych, utrwalonych w piśmie, które służą wyrażaniu i kształtowaniu postaw poznawczych, moralnych i estetycznych ich autorów i odbiorców. Książka wtedy tylko posiada rację istnienia, jeżeli nadaje dziełu piśmienniczemu realną i trwałą egzystencję dzieła książkowego i umożliwia mu w ten sposób spełnienie funkcji poznawczej, estetycznej lub wychowawczej. Przy tym założeniu cała problematyka dyscypliny sprowadza się do rozbudowanej odpowiedzi na pytanie: za pomocą jakich środków książka uczestniczy w spełnianiu przez literaturę jej funkcji poznawczej, wychowawczej lub estetycznej? Głombiewski uważał, że pełna odpowiedź musiałaby uwzględnić opis środków utrwalania i przekazywania dzieła piśmienniczego oraz organizację i zasięg społeczny instytucji wytwarzania i rozpowszechniania literatury za pomocą środków ekspresji książkowej.

Co, według Głombiowskiego, jest przedmiotem poznania w nauce o książce? W sensie materialnym określiła go praktyka badawcza. Obejmowała ona zagadnienia wytwarzania książki, księgarstwa i bibliotekoznawstwa oraz użytkowania książki. Powstała olbrzymia literatura przedmiotu, dotycząca rękopisoznawstwa, drukarstwa, introligatorstwa, budownictwa bibliotek, organizacji księgarń i bibliotek, bibliofilstwa itd., a obejmująca swą dociekliwością zarówno ludzi, jak rzeczy, warsztaty drukarskie, jak oficyny księgarskie i pracownie biblioteczne. Wyróżnić należy tu także środowisko książki: scriptoria, drukarnie, przedsiębiorstwa przemysłu poligraficznego, instytucje wydawnicze i stowarzyszenia wydawców, oficyny typograficzne przy pracowniach malarstwa i grafiki książkowej, warsztaty introligatorstwa, instytucje księgarskie i biblioteczne.

Pojęcie przedmiotu nauki o książce precyzuje się powoli, w miarę jak rośnie poznanie środowiska książki. Jeżeli ogarniamy zrazu całość zjawisk książki jako obszar naszych obserwacji, penetrując go pod różnymi kątami widzenia, jak socjologia książki, psychologia, pedagogika, estetyka, ekonomika, technika książki itd., to z czasem zaczyna się wyłaniać z tego obszaru jeden określony aspekt rzeczywistości, który pozwala uporządkować wszystkie fakty wedle jednego punktu widzenia, mianowicie aspekt komunikacyjny (dla zainteresowanych: K. Głombiowski, Książki w procesie komunikacji społecznej; gdzie wyróżniony jest przedmiot nauki o książce w sensie formalnym: proces komunikacyjny książki, w tym m. in. czytelnictwo). W procesie komunikacji społecznej kategorią o rozstrzygającym znaczeniu w próbach określenia istoty książki jest jej przedmiot semiotyczny: tekst, pismo i kontekst znaczeniowy. Książka w odróżnieniu od wszystkich nowych form książki jest funkcjonalnie zorganizowanym przedmiotem semiotycznym, uczestniczącym w procesie komunikacji literackiej, zarówno w formułowaniu, jak w odbiorze dzieła piśmienniczego.

Zatem: jakie są funkcje książki w procesie komunikacji międzyludzkiej, ich przedmiot i cele (czyli czym konkretnie powinna zająć się bibliologia)? Pierwszą funkcją książki jest jej funkcja rzeczowa, która polega na utrwaleniu dzieła za pośrednictwem instytucji wytwarzania i na upowszechnianiu go za pośrednictwem instytucji księgarni i biblioteki. Obok tej funkcji niemniej istota jest jej funkcja semiotyczna, która polega na wyrażaniu i przekazywaniu dzieła za pomocą środków, właściwych tylko książce, tj. za pomocą odpowiednio dobranych elementów układu wydawniczego, kompozycji graficznej oraz całej koncepcji plastycznej. Podkreślając rzeczową i semiotyczną funkcję książki, pytamy, co jest przedmiotem funkcji książki w procesie komunikacyjnym. A więc przedmiot funkcji utrwalania i przekazywania stanowią wartości ideowe, poznawcze i estetyczne zobiektywizowane w postaci określonej struktury dzieła piśmienniczego. Dzieła piśmiennicze zaś wchodzą w skład dorobku kulturalnego zbiorowości społecznej i są przedmiotem jej troski. Celem funkcji utrwalania i przekazywania owych dzieł za pomocą książki jest zaspokojenie istotnych potrzeb społecznych i przyczynienie się do integracji oraz utrzymania egzystencji i ciągłości kulturowej zbiorowości, która je stworzyła.

Uogólniając dwa powyższe akapity: przedmiotem nauki o książce jest proces komunikacyjny, tj. progresywny układ działań, świadomie i celowo z sobą powiązanych, w którym dzieła piśmiennicze są utrwalane i przekazywane dzięki książce za pomocą znaków graficznych pisma jako podstawowego środka wyrażania książkowego i układu wydawniczo-plastycznego jako wtórnego środka wyrażania oraz upowszechniane w obiegu księgarskim, bibliotecznym i pozainstytucjonalnym, i odbierane przez czytelników w zależności od ich oczekiwań i kompetencji.

Podsumowując Karol Głombiowski uważał, że książka jest zjawiskiem kultury o znaczeniu, które trudno dziś bardziej niż kiedykolwiek dawniej przeceniać. Zasługuje też bez wątpienia na to i posiada ku temu warunki, aby obronić się jako samodzielny przedmiot badań naukowych, podobnie jak nauki o innych środkach społecznego przekazu.

Na tym można by było zakończyć, ale dla dociekliwych:

W rozważaniach Głombiowskiego pojawia się także funkcjonalna koncepcja nauki o książce. Zatem w kilku zdaniach:

Nie można zrozumieć zjawiska książki i zarazem nauki o książce, jeśli się go nie rozpatrzy ze stanowiska funkcjonalnego, tj. bez odniesienia go do całości życia społecznego, bez zbadania warunków, w jakich występuje, i potrzeb, jakim odpowiada. Tzn.: badając zjawisko książki ze stanowiska funkcjonalnego, musimy je rozpatrywać w kontekście wszystkich czynników, współdziałających w danym okresie historycznym w jego powstaniu i rozwoju. Te badania kompleksowe obejmą nie tylko proces produkcji, obiegu i użytkowania książki, lecz sięgną również do wyników analizy układu stosunków ekonomicznych, w których społeczeństwo żyje, i analizy wartości kulturalnych, które społeczeństwo tworzy. Dopiero w powiązaniu z całością kultury materialnej i duchowej ujawni się w pełni rola książki jako narzędzia, ułatwiającego przy pomocy środków jej właściwych, utrzymanie, integrację i histeryczną ciągłość społeczeństwa. Na podstawie funkcjonalnej koncepcji książki można wyznaczyć według Głombiowskiego ogólną dyrektywę metodologiczną dla nauki o książce.

Opracowanie na podstawie:

• Karol Głombiowski, Teoria i metodologia nauki o książce, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1985

39. Najważniejsze rozprawy Karola Głombiowskiego na tle jego życia oraz różnice w poglądach (+punkt 45)

Karol Głombiowski (na podstawie wykładów i jego książek):

• profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, gdy tworzono na nim zręby nauki o książce;

• z wykształcenia filolog klasyczny;

• autor kilku ważnych pozycji książkowych, np. o czytelnictwie na Śląsku;

• pod koniec życia pracował na Uniwersytecie Gdańskim;

• nauczyciel prof. Krzysztofa Migonia;

• autorytet naukowy;

• liczne prace teoretyczne o właściwościach książki, kształceniu bibliotekarzy;

• był najbardziej znanym bibliologiem;

• bibliologia wg niego to „cząstka kompleksu nauk humanistycznych bliska literaturze i socjologii”;

• kładł nacisk na komunikacyjną rolę książki (dzisiaj zastąpioną kulturą książki);

• jego zdaniem życie książki to: produkcja, rozpowszechnianie i użytkowanie książki;

• rozpatrywał zagadnienia bibliologiczne z perspektywy funkcjonalnej i socjologicznej;

• prowadziła badania „szeroko pojętej książki”, w tym: edytorstwo, typografia, wydawnictwa itd.;

• redaktor podserii UWr. pt. Bibliotekoznawstwo;

• redaktor rocznika o metodologii i teorii książki „Studia o książce”;

• współredaktor Encyklopedii wiedzy i książce - 1971 r.;

• współredaktor Encyklopedii współczesnego bibliotekarstwa polskiego - 1976 r.;

• Książka w procesie komunikacji społecznej - 1980 r. !!!

• Problematyka historii czytelnictwa - 1966 r.:

• pomysły w badaniach nad historią czytelnictwa,

• wstęp - próba określenia historii czytelnictwa jako dyscypliny samodzielnej od bibliologii i literaturoznawstwa,

• wpływ repertuaru wydawniczego na czytelnictwo: funkcja konserwatywna (wzmacnianie poglądów) i funkcja rewolucyjna (zmiana poglądów) - dzoś straciły na wartości,

• analizowanie szybkości trafiania do księgozbioru na „rewolucyjność”;

• wpływ dzieła piśmienniczego na społeczeństwo (podkreślił funkcje poszczególnych dzieł): dzieło naukowe - funkcja poznawcza, dzieło literackie - funkcja estetyczna;

• O funkcjonalnej koncepcji nauki o książce - 1970 r. (artykuł)

• o roli komunikacyjnej książki,

• najważniejszą rolą badawczą jest społeczna funkcja książki i jej rola w społeczeństwie,

• koncepcje książki funkcjonalnej:

• poznawcze - ksiązki naukowe

• ideologiczne - książki religijne

• estetyczne - książki beletrystyczne

• koncepcja funkcjonalna - zabezpiecza wiedzę i normy moralne, wspomaga interpretację, utrzymuje równowagę książki, przekazuje wspólne dziedzictwo, sprzyja zachowaniu ciągłości: tradycji i historii, procesów nauki o książce (produkcji, rozpowszechniania i użytkowania);

• Głombiowski i Szwejkowska - Książka rękopiśmienna i biblioteki w starożytności i średniowieczu - 1971 r.;

• Nauka o książce nauką o człowieku - 1973 r. - udział człowieka w produkcji, rozpowszechnianiu i użytkowaniu książki;

• wg niego informacja naukowa to informatyka (nauka o wytwarzaniu, gromadzeniu i rozpowszechnianiu informacji);

• informatyka mogła zagrozić nauce o książce;

• bibliotekoznawstwo wg niego było dziedziną bibliologii (współpracował Ratajewskim, ale ten uważał, że są to nauki oddzielne);

• dla Głombiowskiego najważniejsza była książka w społeczeństwie;

• bibliologia natomiast to system nauk o piśmiennictwie, socjologia literatury.

40. Funkcja książki, jej struktura i system jako kategorie poznawcze.

Funkcja jaką pełni książka to przedstawianie, przekazywanie i utrwalanie treści kulturowych za pomocą znaków czy to hieroglificznych, czy też głosowych, rękopiśmiennych czy drukowanych. Książka sama w sobie jest nośnikiem informacji i pełni wiele funkcji, można do nich zaliczyć:

• funkcję poznawczą: zawiera w sobie właściwie wszystkie inne funkcje. W czasie lektury następuje bowiem pełne i twórcze wzbogacanie świadomości czytelnika nie tylko o konkretne fakty, informacje, ale o wiedzę o życiu, świecie w całej złożoności.

• funkcję wychowawczą: oddziaływanie wychowawcze literatury polega na kształceniu postaw badawczo - twórczych, systemów orientacji , systemów wartości oraz programów myślenia i działania.

• funkcję rozrywkową.

• funkcję estetyczną: może zaspokajać pewne potrzeby estetyczne czytelnika.

• funkcję komunikacyjną: określa zakres problematyki badawczej nauki o książce.

• funkcję rzeczową: czyli utrwalanie i przekazywanie tekstów piśmienniczych za pomocą środków jej właściwych

• funkcję znaczeniową (semantyczną)

Ciekawostka: Paula Otlet przypisywał książce funkcję przedstawiania świata za pomocą systemu znaków optycznych lub innych na materiale praktycznym i dogodnym, zdatnym do przechowywania, komunikowania i rozpowszechniania.

książki, pełniącej w systemie kultury podwójną rolę: instrumentalną - jako narzędzie komunikacji społecznej oraz autoteliczną - jako cel sam w sobie, jako dzieło sztuki. Instrumentalna funkcja książki koncentruje się wokół zaspakajania aktualnych potrzeb społecznych w zakresie nauki, oświaty, religii, kultury, ideologii, polityki i codziennych potrzeb społeczeństwa oraz zachowania ciągłości tradycji kulturalnej, przede wszystkim w dziedzinie nauki i literatury. Natomiast autoteliczna funkcja książki realizuje się najczęściej w komunikacji literackiej zaistniałej jako cel sam w sobie, jako swoisty dialog między autorem a czytelnikiem.

Definicja autora w podsumowaniu: „Książka jest historycznie i społecznie kształtowanym narzędziem materialnym utrwalania i przekazywania za pomocą znaków graficznych pisma tekstów piśmienniczych zgodnie z oczekiwaniami zbiorowości społecznej” - zdaniem autora w tej definicji mieszczą się konstruktywne elementy, cechy społeczne i historyczne zjawiska, jak i jego funkcje.

Struktura. Należy przyjąć, że książka mimo iż jest zamkniętą całością, tak naprawdę składa się z wielu elementów. Składają się na nią różnorodne teksty i materiały pochodzące od autora dzieła, jak i pisane przez tłumacza, redaktora, wydawcę. Zasadniczo należy pamiętać, ze wnętrze książki zaczyna się od karty tytułowej. Trzon, będący najważniejszą częścią dzieła, stanowi tekst główny.

Ogólnie w tej części pytania omawiamy jak zbudowana jest książka (myślę, ze każdy powinien to pamiętać z edytorstwa).

karta tytułowa:

• karta przedtytułowa

• strona tytułowa

• strona redakcyjna

• metryka

• karta tytułowa wewnętrzna

• tytulatura

materiały wprowadzające:

• dedykacja

• motto

• przedmowa

• wstęp

• posłowie

tekst główny: może być dzielony na tomy, części, działy, rozdziały, podrozdziały i paragrafy.

[ważne, ze w ramach tych części posługujemy się numeracją cyfrowo-literową]

materiały uzupełniające:

• przypisy

• tabele

• aneks i bibliografia

materiały informacyjno-pomocnicze:

• spis treści

• pagina zwykła

• żywa pagina

• streszczenia

• literatura przedmiotu

• spis ilustracji, tabel itp., itd.

• errata

indeksy: to skorowidze nazw, nazwisk, rzeczowe, mieszane

Ważna jest też oprawa (obwoluta, futerał), ma ona swoje funkcje do spełnienia:

• chroni książkę

• zawraca na nią uwagę

• zachęca do kupna

• przedstawia obrazowo tytuł

• może być samodzielnym dziełem sztuki

• może być znakiem rozpoznawczym wydawcy, czy dla przykładu wydawanej serii

• daje argumenty do reklamy

System książki. Jak wiadomo system to spójna całość złożona z elementów połączonych relacjami. W przypadku książki chodzi ogólnie w najprostszym ujęciu o tworzenie, obieg i jej odbiór. Są to procesy bibliologiczne, wszystkie momenty istnienia i funkcjonowania książki, które są ze sobą sprzężone i funkcjonują jako całość.

Tak więc na system ten składają się takie dziedziny jak edytorstwo (procesy tworzenia i produkcji książki), sama produkcja (poligrafia), znajomość farb, papieru. Dalej dziedziny związane z pracą wydawniczą i księgarską, rozpowszechnianiem (tu mogą być nawet takie pojęcia czysto marketingowe). Ważna w systemie jest rola badań nad książką (nie tylko bibliologicznych), mogą to być np.: badania chemiczne papieru.

41. Patrz punkt 21

42. Odbiór dzieła w książce i przy pomocy innych środków przekazu

Obok książki działają również inne środki przekazywania, mianowicie od najdawniejszych czasów i wcześniej niż książka - recytacje greckich rapsodów o teatr, a w naszych czasach estrada poetycka, radio, film, telewizja.

Realizacja teatralna utworu literackiego, posiada do dyspozycji środki przedstawiania, niedostępne dla ekspresji książkowej. W porównaniu ze środkami przekazu książkowego są one bogatsze, bardziej różnorodne i reprezentują różne systemy semiotyczne. Wszystkie środki przekazu inscenizacji teatralnej zmierzają do konkretyzacji dzieła, który jako byt intencjonalny został przez autora książki niedookreślony. Konkretyzacja dzieła literackiego dokonana przez środki przekazu teatralnego, jest pierwszą aktywną odpowiedzią odbiorcy, tj. inscenizatora, na inicjatywę komunikacyjną autora. Staje też ona po środku, między pisarzem i społecznym odbiorcą jako pierwsza propozycja i wzór konkretyzacji dzieła. Sugestia tej propozycji może być przez widza akceptowana lub nie, niemniej w interakcji dzieła i odbiorcy stanowi ona pewien etap pośredni, pozbawiając odbiorcę jakiejś cząstki samodzielności w percepcji dzieła.

Często reżyser realizuje własna interpretację utworu, nie oglądając się na intencje autora i traktując tekst sztuki jako kanwę słowną i fabularna przedstawienia. W ten sposób skala kontaktu dzieła z odbiorcą wydłuża się niepomiernie.

Radio w porównaniu z teatrem, dysponuje środkami wyłącznie akustycznymi: głosem i ilustracją dźwiękową. Konkretyzacja słuchowa w realizacji radiowej wykazuje rozległe możliwości interpretacyjne. Głosem można wyrazić rozmaite emocje i nadać wypowiedzi pożądane znaczenie. Ale trzeba sobie też zdawać sprawę, że każda pronuncjacja tekstu w wykonaniu różnych osób różnić się będzie nie tylko przyrodzoną barwą głosu i artykulacją, ale także odmiennymi środkami intonacji. W rezultacie każda konkretyzacja słuchowa tekstu może oznaczać równocześnie inną jego interpretację. Tylko w przypadku, gdy utwór czyta autor dzieła - słuchacz posiada możliwość bezpośredniego kontaktu z utworem, nie zakłóconego żadną interwencją pośredników.

Technika audycji radiowej determinuje nie tylko strukturę utworu literackiego, lecz również sposób jego odbioru. Słuchacz jest poddany dynamice audycji, w skutek czego nie może ani zwalniać ani przyspieszać tempa percepcji, ani tym bardziej jej przerywać, gdyby zechciał na chwilę nad usłyszanym tekstem się zastanowić. Słuchanie może powodować dość szybkie znużenie odbiorcy, a trudność selekcji słuchowej - dotkliwe wahania uwagi. Ponieważ ekspozycja tekstu na antenie odbywa się bez współdziałania słuchacza - popada on szczególnie łatwo w bierność psychiczną. Radiofoniczna realizacja dzieła literackiego jest zjawiskiem przemijającym, ograniczonym do czasu nadawania jej na antenie. Jej dostępność jest w zasadzie jednorazowa w odróżnieniu od możliwości „powrotów” do tekstu utrwalonego na papierze.

Percepcja utworu, przedstawionego na scenie teatru lub wyświetlonego na ekranie, wymaga od widza mniejszego wysiłku niż lektura. W percepcji słuchowiska radiowego występuje też naturalna trudność w przetwarzaniu wrażeń słuchowych na wyobrażenia wzrokowe, których nie odczuwa oczywiście widz teatralny czy kinowy.

W porównaniu z widzami teatralnymi i słuchaczami radiowymi czytelnicy książek nie tylko mobilizują z konieczności większą energię umysłową, lecz mogą się również zatrzymać nad słowem drukowanym. Czytelnik analizuje tekst, sięga wstecz do partii już przeczytanych lub wybiega myślą naprzód. Pozwala to na głębszą refleksję i na właściwą interioryzacje treści utworu.

43.Własne cechy książki w przekazie treści dzieła a cechy innych środków przekazu.

Obok książki działają również inne środki przekazywania, mianowicie od najdawniejszych czasów i wcześniej niż książka - recytacje greckich rapsodów o teatr, a w naszych czasach estrada poetycka, radio, film, telewizja czy Internet.

Realizacja teatralna utworu literackiego, posiada do dyspozycji środki przedstawiania, niedostępne dla ekspresji książkowej. W porównaniu ze środkami przekazu książkowego są one bogatsze, bardziej różnorodne i reprezentują różne systemy semiotyczne. Wypowiedzi językowe utworu, wygłaszane ze sceny, zostają wzbogacone o takie treści brzmieniowe, jak barwa, ton, rytm, natężenie i szybkość głosu oraz akcent. Natomiast literacka sfera wyrażania treści utworu zostaje skonkretyzowana przez takie formy ekspresji ciała, jak mimika twarzy, gest i ruch sceniczny oraz wzbogacona o właściwości wyglądu aktora. Inscenizator określa też wygląd przestrzeni, w której dzieje się akcja a całość dopełniają np. efekty dźwiękowe. Wszystkie środki przekazu inscenizacji teatralnej zmierzają do konkretyzacji dzieła, który jako byt intencjonalny został przez autora książki niedookreślony. w interakcji dzieła i odbiorcy konkretyzacja stanowi pewien etap pośredni, pozbawiając niemniej jednak odbiorcę jakiejś cząstki samodzielności w percepcji dzieła.

Ważne, aby inscenizator użył właściwych teatrowi środków wyrazu dla przedstawienia rzeczywistej zawartości utworu - chodzi o problem wierności wobec autora, gdyż często reżyser realizuje własna interpretację utworu, nie oglądając się na intencje autora i traktując tekst sztuki jako kanwę słowną i fabularna przedstawienia. W ten sposób skala kontaktu dzieła z odbiorcą wydłuża się niepomiernie.

Z jednej strony literatura determinuje w szczególny sposób strukturę realizacji scenicznej, z drugiej - teatr określa strukturę utworu literackiego, przeznaczonego do inscenizacji.

Radio w porównaniu z teatrem, dysponuje środkami wyłącznie akustycznymi: głosem i ilustracją dźwiękową (muzyka, szmery, szumy). Dzięki temu słowo tekstu literackiego zachowało w realizacji radiowej swe stanowisko nadrzędnego środka wyrazu, a sztuka radiowa ogranicza się jedynie do skonkretyzowania słuchowego warstwy językowo-brzmieniowej dzieła literackiego.

Konkretyzacja słuchowa w realizacji radiowej wykazuje rozległe możliwości interpretacyjne. Głosem można wyrazić rozmaite emocje i nadać wypowiedzi pożądane znaczenie. Ale trzeba sobie też zdawać sprawę, że każda pronuncjacja tekstu w wykonaniu różnych osób różnić się będzie nie tylko przyrodzoną barwą głosu i artykulacją, ale także odmiennymi środkami intonacji. W rezultacie każda konkretyzacja słuchowa tekstu może oznaczać równocześnie inną jego interpretację.

Utwór literacki przeznaczony na antenę radiową musi się liczyć z wymogami technicznymi tego środka przekazu. Na ukształtowanie wersji radiowej wpływ zasadniczy wywierają głosowa forma podawcza tekstu i ograniczony czas audycji. Autor kieruje uwagę odbiorcy raczej na przeżycia wewnętrzne niż np. opisy otoczenia.

Radiofoniczna realizacja dzieła literackiego jest zjawiskiem przemijającym, ograniczonym do czasu nadawania jej na antenie. Jej dostępność jest w zasadzie jednorazowa w odróżnieniu od możliwości „powrotów” do tekstu utrwalonego na papierze.

Film. Jego tworzywem nie jest słowo lecz obraz w ruchu. Warstwa obrazowa posiada znaczenie podstawowe, a jej organizacja decyduje o estetycznych i poznawczych walorach dzieła. Natomiast mowa ludzka, efekty akustyczne i muzyka są jedynie dopełnieniem warstwy podstawowej i nie określają istoty filmu. Jeśli istotą utworu literackiego jest słowo, a filmu - obraz, trudno mówić o bezpośrednim przekazywaniu literatury przez środki ekspresji filmowej, a trzeba wprowadzić do analizy procesu komunikacji literackiej pojęcie przekładu intersemiotycznego, w którym znaki językowe dzieła literackiego są tłumaczone na niewerbalne znaki obrazu filmowego. Utwór literacki może być przeniesiony na ekran nie bezpośrednio, lecz tylko pośrednio jako adaptacja, oparta na interpretacji tekstu poprzez filmowe środki ekspresji. Ponieważ utwór literacki jest celowo niedookreślony, jego filmowa interpretacja może być bardzo różna. Poza tym w przypadku filmowania np. powieści autorzy scenariusza muszą epicką rozlewność, ujmować w rygory filmowej dramaturgii, łącząc zdarzenia, syntezując fabułę, co narzuca konieczność dokonania selekcji materiału literackiego.

Książka. Realizacja wydawnicza tekstu literackiego jest w porównaniu z realizacją teatralną i radiofoniczną uboższa o środki ekspresji słuchowej. Ekspresja książkowa jest uboga w swoich środkach utrwalania i przekazywania. Posiada bowiem w swej dyspozycji jedynie znak graficzny pisma i arkusz czystego papieru. Jak sztuka teatru polega na inscenizacji utworu za pomocą różnorodnych środków ekspresji teatralnej, tak sztuka książki zasadza się na inwaginacji utworu przy pomocy owych dwóch środków- znaku graficznego i papieru. Ekspresja tej kompozycji polega na interakcji między barwną, najczęściej czarną plamą, jaką tworzy kolumna tekstu a Biela karty papieru i światłem interlinii. W pewnym stopniu ważne są również faktura papieru oraz rodzaj inkaustu w rękopisie czy farby drukarskiej w druku, jak również ogólny koloryt - ciepły lub chłodny.

Surowość środków ekspresji książkowej, oderwanie jej od wszelkiej realności i konkretu, sprawia, że realizacja książkowa utworu piśmienniczego jest neutralna, niezindywidualizowana i doskonale „przezroczysta”. Aczkolwiek odznacza się pewną sugestywnością, nadana jej przez twórcę książki. Owa przeźroczystość ekspresji decyduje o większej pojemności komunikacyjnej książki. Ekspresja książkowa utworu piśmienniczego nie stawia przed pisarzem tych wymagań, do których musi się stosować wtedy, gdy pisze np. dla radia lub teatru. Większa pojemność treściowa i gatunkowa, większa rozległość czasowa i swoboda w zakresie konwencji literackich to cechy ekspresji książkowej odróżniające ją w pewien sposób od innych środków przekazu treści piśmienniczych. W porównaniu z innymi środkami przekazu, ona jedna jest przekazem autentycznego dzieła pisarskiego, bez skrótów i zmian, bez spychania słowa do roli służebnej wobec środka przekazu. Zapewnia czytelnikowi bezpośredniość kontaktu z dziełem.

44. Patrz punkt 21

45. Patrz punkt 39

46. FUNKCJONOWANIE LITERATURY I KSIĄŻKI W SPOŁECZEŃSTWIE

Na uczestnictwo w kulturze składają się dwa zasadnicze rodzaje działania: tworzenie i formułowanie przekazów symbolicznych oraz ich odbiór i interpretacja. Między jednym i drugim ogniwem procesu zachodzi skomplikowany ciąg działań w którym uczestniczą twórcy i odbiorcy, a także treści przekazów oraz narzędzia ich utrwalania i rozpowszechniania. Czynności uczestniczenia w kulturze przebiegają w ramach stosunków społecznych. Podstawowym warunkiem realizacji wszystkich aktów komunikacyjnych w sferze działania literatury są kontakty międzyludzkie, zwłaszcza między twórcą a odbiorcą. Kontakty te w procesie komunikacji realizują się za pośrednictwem różnego rodzaju styczności, które wywierają wpływ na przebieg komunikacji. Uruchomienie układu komunikacyjnego następuje już z chwilą powstania tego rodzaju styczności, w której uczestniczą przynajmniej dwie osoby (nadawca i odbiorca) i przedmiot ich interakcji (przekaz). Styczność ta może mieć charakter bezpośredni (np. spotkanie autora z czytelnikami) lub pośredni (np. w bibliotece). Jednocześnie styczności za pośrednictwem których realizują się akty komunikacyjne, mogą być przelotne (np. jednorazowy kontakt z osobą autora) lub trwałe (np. kiedy czytelnik regularnie kupuje książki danego twórcy). Styczności mogą też mieć charakter prywatny (np. znajomi wymieniają ze sobą książki) lub publiczny (proces komunikacji rozgrywa się dzięki inicjatywie instytucji publicznej). Styczności społeczne są istotnym, lecz nie jedynym składnikiem więzi społecznej. Zarówno jednostki jak i grupy biorące udział w procesie komunikacji są uwikłane w zorganizowany układ stosunków społecznych, które porządkują i utrwalają wzajemne oddziaływania i zależności międzyludzkie, powstające w trakcie tworzenia, rozpowszechniania i odbioru przekazów symbolicznych. Można więc stwierdzić istnienie całego systemu unormowanych działań np. na gruncie wytwarzania książek.

Obieg komunikacyjny treści piśmienniczych, który zależy od struktury zbiorowości i korzysta z układu jej więzi społecznej, jest równocześnie procesem historycznym, ponieważ zbiorowość społeczna związana jest w wieloraki sposób z czasem historycznym. Wskutek tego w różnych okresach historycznych obserwujemy zmiany w strukturze obiegu komunikacyjnego (np. w dziedzinie produkcji wydawniczej czy w sferze gustów czytelniczych). Skutkiem społecznego i historycznego obiegu komunikacyjnego treści piśmienniczych jest działanie integracyjne - synchroniczne w obrębie jednego pokolenia, diachroniczne w ciągu istnienia pokoleń. Proces komunikacyjny nie toczy się bowiem tylko w czasie teraźniejszym, rozwija się od chwili nadania w historii pierwszego przekazu literackiego czy naukowego, przeznaczonego dla aktualnego czy późniejszego odbiorcy. W sposób nieprzerwany od chwili kiedy zaczęto utrwalać przekaz w formie książki, początkowo rękopiśmiennej, później drukowanej - pismo, a potem druk, stały się walnym środkiem utrwalenia dzieła literackiego czy naukowego i podstawą ich istnienia w społeczeństwie. Dzięki materializacji graficznej w formie graficznej w postaci rękopisu lub druku dzieło pisarskie zyskało konsystencję i trwałość, której nie mogło zapewnić mu słowo żywe.

47. Książka w funkcji komunikacyjnej

Funkcja komunikacyjna polega na użyciu znaków w celu zakomunikowania

określonych znaczeń. W tej funkcji proces przekazywania i wymiany informacji to podstawa. Zachodzi on między twórcą komunikatu (często autorem) zawartego w książce, odbiorcą tego komunikatu i samym komunikatem. Jest to też relacja między komunikatem a odbiorcą komunikatu. Książka nie służy innemu celowi, jak utrwalaniu i przekazywaniu tekstu dzieła piśmienniczego (czy jak kto woli komunikatu) w postaci pełnej i wierzytelnej. Czytelnik wybiera ją w sytuacji komunikacyjnej i w warunkach maksymalnej dostępności (ważny jest tutaj bezpośredni kontakt z treścią). Reasumując należy stwierdzić, że książka może być bardzo ważnym narzędziem przekazywania informacji i oddziaływania na potencjalnego odbiorcę za pomocą informacji.

Jeszcze z innej strony - należy przyjąć, że książkę traktujemy jako jedno z narzędzi utrwalania i przekazywania treści kulturowych, zobiektywizowanych w systemie języka werbalnego i wyrażonych za pomocą pisma. Funkcja komunikacyjna książki ma na celu przekazywanie tych treści.

Pismo jest elementem funkcji komunikacyjnej języka, drugim takim elementem oczywiście jest mowa. Mimo tego, że mowa posiada rozległą skalę intonacji, jest wspomagana mimiką, zależy też od sytuacji komunikacyjnej. Samo słowo jest ulotne, działa w zasięgu głosu (ma więc swoje ograniczenia czasowe i przestrzenne). Ograniczenia te wydają się nie dotyczyć książki. Wielu badaczy dodatkowo uznaje, że tekst (wypowiedzenie pisemne) ujawnia tendencje do zdobywania za pomocą środków językowych ekspresywności większej niż w wypowiedzeniu ustnym. Tak więc sumując o książce można powiedzieć, że odznacza się większą trwałością przekazu niż mowa. Książka odznacza się też większą trwałością przekazu w stosunku do innych mediów (jak telewizja, radio).

Ostatnią wreszcie sprawą w procesie komunikacyjnym książki jest z jednej strony formułowanie, z drugiej odbieranie książkowego tekstu pisanego. Rzeczą nieobojętną tutaj jest odpowiedzenie na pytanie dzięki jakim mechanizmom organizacyjnym dokonuje się obieg przekazu książkowego z ośrodków inicjatywy wydawniczej do indywidualnych odbiorców i zbiorowości czytelniczych. Dzieje się to na etapie rozpowszechniania książki.

48. Realizacja wydawnicza dzieła

- aby jakiś wytwór działalności wszedł do kultury, musi się najpierw zobiektywizować tzn. musi zostać utrwalony materialnie (wg Jana Szczepańskiego)

- gdy poemat czy pieśń, napisane, czy nawet przekazywane ustnie, utrwalone na piśmie czy w pamięci recytatorów wchodzą w zakres ich świadomości i stają się częścią sposobu ich myślenia czyli stają się elementem kultury, wyznacznikiem zachowań i dążeń ludzkich

- wynalazek druku wpłynął na zwielokrotnienie możliwości społecznego oddziaływania książki i wypełniania jej podstawowych funkcji zaspokajania aktualnych potrzeb społecznych

- czas historyczny w dużym stopniu oddziaływuje na proces produkcji wydawniczej- wraz z upływem czasu postępuje proces różnicowania się potrzeb społecznych i zainteresowań czytelniczych, którym musi sprostać wydawca

- produkcja wydawnicza to nie tylko wynik działania określonych struktur społecznych i czasu historycznego- wydawca zabezpiecza dorobek kulturalny swojego pokolenia i rozpowszechnia go w nieustannie toczącym się procesie komunikacji synchronicznej

- produkcja wydawnicza, zabezpieczająca wartości duchowe grupy, umożliwia przekazanie ich następnym generacjom w procesie nieustającej komunikacji diachronicznej, dzięki czemu dokonuje się w zbiorowości proces integracji sięgający wgłąb jej istnienia historycznego

- między twórczością piśmienniczą a działalnością wydawniczą istnieje relacja wzajemnego porozumienia

- produkcją książek mogą rządzić konkurencyjne prawa wolnego rynku albo założenia gospodarki planowej (państwo samo ustala rozmiary i jakość produkcji oraz wysokość cen)

- wysokość nakładów, ilość wydań, selekcja tytułów świadczyć może o systemie wartości, przyjętym i upowszechnianym przez zbiorowość

- aby osiągnąć efekty zgodne z potrzebami kulturalnymi zbiorowości, wydawnictwa realizują szczegółowe cele ogólnego programu wydawniczego; w ramach programu ogólnego formułują swój własny plan wydawniczy; programowanie działalności wydawniczej obejmuje takie elementy jak: tytuły publikacji, ich objętość, nakład, cena katalogowa, zaopatrzenie w materiały podstawowe (papier, farby), plan techniczny oraz plan kosztów i zysków

- przedsiębiorstwa funkcjonują w strukturze organizacyjnej, która zapewnia efektywny podział pracy, rozsądny rozdział funkcji i kompetencji między komórkami sztabowymi i liniowymi (wchodzą w nią zazwyczaj 3 podstawowe zespoły: programowo-redakcyjne, techniczno-produkcyjne, handlowo-administracyjne

- z chwilą podjęcia przez wydawcę decyzji publikacji następuje uruchomienie procesu komunikacji, dzięki któremu dzieło po wielu etapach skoordynowanych działań redaktorów, typografa, grafika i introligatora przybiera materialną, komunikatywną postać przekazu treści poznawczych, literackich czy publicystycznych zaakceptowanych przez zbiorowość społeczną

- w zasadzie każda książka jest funkcjonalna, lecz wyróżniamy wśród nich publikacje instrumentalne, użytkowe narzędzia nauczania i publikacje autoteliczne

- redaktor nie ma prawa korygować indywidualnego, oryginalnego stylu autora lecz jego obowiązkiem jest dbać o poprawność syntaktyczną, zwięzłość, jasność i prostotę wyrażenia oraz poprawność ortografii i interpunkcji

- doświadczony redaktor wyróżnia słowa krótkie i długie; tekst złożony ze słów krótkich informuje szybciej niż tekst złożony ze słów długich- ich rozważny wybór stanowi także o komunikatywności tekstu

- w pracy redakcyjnej przywiązuje się wagę do długości i struktury zdań. Idealna długość zdania pojedynczego to: 8-9 wyrazów dla czytelnika powolnego, 13-15 słów dla czytelnika średniego, 16-19 sów dla czytelnika biegłego. W zdaniu złożonym z 2 zdań długość nie powinna przekraczać w kolejnych kategoriach percepcyjnych: 18-30-38 wyrazów.

49. Ekspresja książki i jej znaczenie

- model komunikacji językowej K. Buhlera: nadawca - odbiorca - akustyczna forma mowy i treści - i przyjęty przez Laswella wynik procesu porozumienia

- mowa a pismo:

1. mowa dysponuje rozległą skalą intonacji wypowiedzenia ustnego w przeciwieństwie do pisma; współdziałają z nią gest i mimika wypowiadającego, jego wygląd itp.

2. mowa odznacza się małą zdolnością wyróżniania elementów znaczeniowych tekstu

3. pismo jako środek komunikacji językowej wyraża intonację tylko za pomocą niewielkiej ilości znaków interpunkcyjnych: kropki, dwukropka, wielokropka, przecinka, pytajnika, cudzysłowu

4. język pisany wykorzystuje wszystkie zasoby leksykalne i środki syntaktyczne aby zapewnić sobie pełną możliwość oddziaływania na czytelnika

5. znaki interpunkcji graficznej, które mają służyć wzmocnieniu ekspresji tekstu, posiadają charakter gramatyczno-logiczny i zdolność wyrazistego rozgraniczenia poszczególnych wyrazów i zdań, uwydatniając logiczną strukturę wypowiedzi

6. pismo, uboższe od mowy w wyrażeniu fonicznych elementów wypowiedzenia, posiada możliwości ekspresji tekstu, niedostępne wypowiedzi ustnej

- typograficzna ekspresja tekstu- możliwości takiej ekspresji są ograniczone; typografia może wyrazić takie ogólne cechy jak nastrój powagi lub pogody ducha, surowość lub łagodność, nastrój wzburzenia lub spokoju ale nie jest w stanie przekazać konkretnych szczegółów tekstu w sposób, w jaki to robi np. widowisko teatralne

- cała sztuka książki polega na organizacji tekstu w przestrzeni typograficznej poprzez wybór właściwej relacji między czernią kolumny tekstu a bielą papieru- cała estetyka książki tkwi w elegancji jej stronicy

- zgodność koncepcji plastycznej, zwłaszcza formy typograficznej, z treścią dzieła to podstawowa zasada funkcjonowania sztuki książki

- wydawca przygotowując się do edycji dzieła określa z miejsca gatunek papieru a więc materialną substancję przekazu literackiego; najlepsze warunki czytelności zapewnia ostry kontrast między czernią druku a bielą papieru;

- wydawca na początku swej pracy obmyśla format dla zamierzonej publikacji:

1. dzieła klasyków, opowiadań, nowel- wybiera się format tzw. Średniej ósemki (wysokość grzbietu książki 20- 25 cm)

2. książki fachowe i dzieła naukowe, zaopatrywane w tablice i ilustracje, wymagają formatu większego i dość szerokiego

3. słowniki, encyklopedie, gdzie tekst bywa głównie dwuszpaltowy, potrzebują wielkiego formatu np. quatro (wysokość grzbietu książki: 25- 35cm)

- dla ekspresji typograficznej tekstu duże znaczenie ma wybór pisma i określenie jego wielkości:

1. w klasyfikacji kroju czcionek wg cech nastrojowych wyróżnia się: czcionkę miękką, średnią i twardą, osobistą lub rzeczową, dostojną i wytworną, staromodną lub współczesną a nawet żeńską i męską

2. wybór czcionki zależy od tekstu: prace naukowe i techniczne- czcionka rzeczowa i neutralna np. bezszeryfowy grotesk; wydanie utworów Wergiliusza czy Boccacia- pismo typu antykwy renesansowej; dzieła Kochanowskiego- antykwa Walbauma; do druku książek używa się pism spokojnych, klasycznych

3. garnitury pism uzupełniających, służących wyróżnieniom w tekście: kursywa, kapitaliki, wersaliki, pisma o kroju cienkim, półgrubym i grubym

4. wysokość pisma: od wielkości pisma zależy jego czytelność; prace naukowe składa się szeroko krojonym pismem dziesięciopunktowym; książki dla dzieci i dla ludzi starszych są drukowane pismem dwunastopunktowym i czasem wyższym; beletrystykę składa się pismem 10 pkt

- czytelność druku i estetyka układu typograficznego to dwie tendencje realizowania ekspresji książkowej tekstu (!!!)

- kompozycja- ujmuje poszczególne elementy materiału typograficznego w logiczne i estetyczne jednostki konstrukcyjne, określając ich hierarchię ważności i nadając im potrzebne znaczenie

- organizując materiał typograficzny w określony układ graficzny, typograf ma na uwadze że linie pionowe i poziome, równoległe do boków strony wnoszą w strukturę układu spokój i statyczną pewność; linie biegnące na ukos strony działają niespokojnie i dynamizująco

- impresywne wartości figur geometrycznych- kwadrat-coś rzeczowego, zbyt szeroki prostokąt- sprawia wrażenie czegoś raczej tępego, wysmukły prostokąt- elegancki i jakby uduchowiony, koło- zachęca do skupienia, trójkąt- ze swymi ostrymi kątami działa dynamicznie

- rzadko stosuje się w sztuce typograficznej układy asymetryczne- nadają się one do realizacji tekstów reklamowych i propagandowych, katalogów firmowych, prac popularnych i fachowych, rzadko tekstów poetyckich

- zasada kontrastu- dzięki niej typograf potrafi nadać swej koncepcji ekspresję silną i wyrazistą, która spotęguje oddziaływanie walorów ideowych, estetycznych, poznawczych tekstu

- układ typograficzny może podnieść przejrzystość tekstu a więc zwiększyć jego czytelność; do wyróżnień służy również kolor- stosowany z umiarem nadaje ekspresji tekstu godność i piękno

- okładzina boku książki jak i obwoluta muszą (jak cała koncepcja typograficzna) odpowiadać swym charakterem zawartości treściowej książki

- zgodność koncepcji wydawniczej z treścią utworu to podstawowa zasada pracy wydawcy; znajduje ona wyraz w linearnej strukturze układu typograficznego który oddaje rytmiczność i harmonię tekstu wierszowanego lub prozaicznego; w koncepcji plastycznej (począwszy od okładki i obwoluty, frontispisu, karty tytułowej, kompozycji kolumny tekstu i grafikę ilustracyjną, przez ornament) uwalnia harmonię

50. Zadania i znaczenie ilustracji w książce.

Wg. Karola Głombiowskiego Książka w procesie komunikacji społecznej.

Ilustracja służy do zobrazowania i objaśnienia tekstu, jest dodatkowym komentarzem. Od V w. p.n.e. tworzono ilustracje dla tekstów naukowych np. zielników, dzieł matematycznych i medycznych - były to głównie wykresy, rysunki roślin/anatomiczne. Z czasem zaczęto ilustrować literaturę piękną i biblię.

W rękopisie średniowiecznym stosowano: iluminację, miniaturę, ornament inicjałowy lub marginalny (bordiury, floratury) i obraz. Zdobienia stawały się coraz większe, obejmowały często całe strony. Zwyczaj zdobienia tekstu przejęli drukarze używali do tego drzeworytu, miedziorytu (XV w.), litografii (XIX w.). Rysunek był dokładnym odbiciem rzeczywistości.

Od końca XIX w. wraz z rozwojem teorii syntetyzmu (Paweł Gauguin), nabistami, sztuką secesyjną ilustracje stały się prostsze, lineralne, tworzyły sugestię i aluzje do tekstu - nie były opisem, a abstrakcyjną interpretacja tekstu poetyckiego.

W przypadku ilustracji opisującej jej zadanie polega na bezpośrednim wyjaśnieniu teksu przez demonstracje wyobrażenia wzrokowego albo na pośrednim uzupełnieniu go przez autonomiczną informację poglądową, dołączoną do tekstu (typowa dla dzieł naukowych, literatury faktu, reportażu, dzienników, pamiętników). W przypadku ilustracji interpretującej (sugerująca) zadaniem jej jest (…) twórczy komentarz wydobywający istotną treść dzieła (zastosowanie w utworach literackich).

Dbano, by dosłowne i konkretne odwzorowanie rzeczywistości nie zmniejszyły plastyczności słowa i metafor. Ilustracja nie powinna powtarzać tego, co powiedział pisarz, lecz w sposób twórczy uzupełniać jego słowa i przedłużyć działanie tekstu.

Zadania / funkcje ilustracji:

• zdobnicza, estetyczna,

• dokumentalna (np. w ikonografiach)

• autoteliczna (zastępująca tekst)

• opisująca

• interpretacyjna

Artysta grafik tworzy ilustracje po dokładnym zapoznaniu się z tekstem, analizuje formę wyrazu, klimat utworu, styl autora, symbolikę, treść, rytm akcji, wiek odbiorcy, kulturę literacką i wrażliwość plastyczną czytelnika oraz współpracę ilustracji z kompozycją graficzną całej książki. Należy dobrać odpowiednią technikę i styl ilustracji do techniki druku. Książka jest organizmem, w którym wszystkie elementy muszą ze sobą współgrać.

Dobrym rozwiązaniem jest włączenie ilustracji do tekstu - powoduje to jednoczesny odbiór tekstu i ilustracji. Dla ruchu oka w czasie przyswajania treści i obrazu ważna jest estetyka oraz umieszczenie rysunku w kolumnie druku. Nadmiar materiału ilustracyjnego narusza zawartość układu graficznego i zmniejsza czytelność tekstu.

Część naukowców badając fizjologię percepcji tekstu stwierdziło, że rysunki przeszkadzają w czytaniu. Czytelnik wyrabia sobie rytm ruchu oka, napotykając ilustrację zmienia rytm i znów powraca do tekstu tworząc po raz kolejny odpowiedni rytm - co powoduje spowolnienie szybkości czytania oraz mniejsze zrozumienie tekstu. Postulują, aby ilustracje były umieszczane z góry lub dołu kolumny, albo na oddzielnej stronie.

Istnieje również grupa przeciwników ilustracji (Gogol, Puszkin, J.N. Tynianow, M. Rulikowski) uważają, że ilustracje nigdy nie oddają w pełni myśli autora tekstu, wieloznaczności, metaforyczności i aluzyjności w przypadku poezji. Utwór poetycki rozwija się w czasie - poznajemy fragmenty tekstu, a obraz jest skończoną całością - widzimy całość, co psuje odbiór, brakuje ruchu i fantazji.

Wg. K. Rzewuskiego Księgoznawstwo

Aktualnie najpopularniejsze są ilustracje reprodukowane za pomocą fotografii, stosuje się techniki jedno i wielobarwne - tanie i wygodne przy wysokich nakładach. Techniki graficzne: miedzioryt, staloryt, akwaforta, drzeworyt, litografia są stosowane jedynie dla książek o charakterze bibliofilskim.

Polscy ilustratorzy z przełomu XIX/XX w. to: Michał Androlli, Stanisław Wyspiański, Juliusz Kossak. W późniejszym okresie działali: Michał Bylina, Tadeusz Gronkowski, Władysław Skoczylas, Tadeusz Kusilewicz. Współcześni artyści: Antoni Uniechowski, Jan Marcin Szancera, Olga Siemaszkowa, Maja Berezowska, Jan Młodożeńca, Maria Hiszpańska - Neuman, Wacław Waśkowski, Adam Kilian, Jan Lenica, Kazimierz Mikulski, Janusz Grabiński, Janusz Stanny, Józef Wilkoń.

Wg. Nauka o książce. Antologia tekstów

Ilustracja to utwór rysunkowy, malarski, graficzny lub fotograficzny. Zadaniem jest objaśnienie, uzupełnianie, interpretowanie lub dopowiadanie tekstu -wzmacnianie działania utworu. Ilustracje które nie występują bezpośrednio z tekstem mają słabsze oddziaływanie, zmienia się ich funkcjonalność. Ilustracją nazywane jest często samodzielne dzieło sztuki powstałe pod wpływem lektury religijnej, historycznej lub literackiej, które nie jest przeznaczone do wydania w książce.

Typy ilustracji:

• ściśle związane z tekstem, konieczne do jego zrozumienia

• uzupełniające tekst, które rozszerzają zagadnienie, informują o zdarzeniach towarzyszących, wzbogacają szatę graficzną

• wyłącznie zdobiące, nawiązują do teksu epoką, nastrojem

Ilustracje ściśle związane z tekstem powinny być umieszczone blisko ich opisu - na kolumnie, rozwarciu. Przy luźnym związku mogą być wstawione w tekst, zgrupowane w oddzielnych kolumnach lub wkładkach.

Układ ilustracji:

• statyczny - duży spokój i równowaga, tekst i rysunki znajdują się prawie zawsze w obrębie tej samej kolumny

• dynamiczny - niespokojny, wielopostaciowy, zawiera dodatkowe akcenty graficzne. Trudny w kompozycji.

51. Kompozycja graficzna książki.

Wg. K. Głombiowskiego O dwóch tendencjach kształtowania kompozycji graficznej W: Książka w procesie komunikacji

Istnieją dwa nurty kompozycji graficznej:

Antyczna kompozycja graficzna, kompozycja klasyczna, kompozycja zamknięta - uzależniała kompozycję graficzną od struktury językowej dzieła i założeń estetycznych epoki. Panowała od antyku do średniowiecza. Tekst miał przypominać mowę, nie używano znaków przestankowych - początkowo nie oddzielano od siebie zdań, ani wyrazów dopiero w okresie średniowiecza nastąpiły zmiany. Kopiści oddzielali słowa, używali liniału do wyznaczenia sztywnych ram i linijek tekstu, zostawiali miejsce na marginesy. Używano pisma prostego, jasnego, zbudowanego na planie kwadratu i koła (gł. majuskuła rzymska), bez interlinii.

Estetyka książki wypływała z struktury antycznej myśli - była precyzyjna, logiczna, funkcjonalna, dbała o szczegóły. Piękno klasyczne miało tendencję do zamykania elementów konstrukcyjnych i zdobniczych w ramy. Stąd duża popularność majuskuły rzymskiej z szeryfowym wykończeniem, teksy był zapisany w formie prostokątnych kolumn otoczony prostokątną bordiurą. Nadal brakowało wyraźnych odstępów np. akapitów, rozdziałów - tekst „płynął”. Z czasem dla wyróżnienia ważnych fragmentów tekstów zaczęto stosować: ozdobne inicjały, osobne tytuły dla rozdziałów, przerwy myślowe oznaczane za pomocą kropek i myślników, rubrykowane litery, noty marginalne.

Okres renesansu i wynalazek druku nie zmieniły założeń średniowiecznych - nadal ważny był język łaciński, symetryczna konstrukcja zdań, potoczność i melodyczność wypowiedzi, logiczna estetyka, przejrzystość. Drukarze komponowali tekst wzdłuż osi pionowej w granicach figur geometrycznych, gęsty druk z szerokimi marginesami, wyrazistym kontrastem z bielą papieru. Zakończenie karty tytułowej i rozdziałów składano w formie trójkąta (▼). Używali nowych rodzajów czcionek, ale wszystkie były poste i czytelne.

Pierwsze zmiany nastąpiły w Baroku - wiele sprzecznych tendencji. Skomplikowanie zbudowane zdania z wieloma przenośniami złączone z mową potoczną i brakiem uporządkowania. Nadmiar słów, przepych w oramanetacji, dynamiczność, działanie kontrastami, perspektywą, światłem, brak linearności, otwarte kompozycje graficzne. Spadek piśmiennictwa w języku łacińskim.

Oświecenie - powrót do założeń renesansowych.

W wieku XIX drukarze nadal stosują się do klasycznych kompozycji graficznych. Jakość wydruków spada: stosuje się zbyt różnorodne wzory drukarskie, eklektyzm środków formalnych, monumentalizm, przeładowanie szczegółami, konserwatyzm, naśladownictwo, brak inwencji.

W 1891 r. w Londynie William Morris zakłada drukarnię Klemscott Press. Następuje wielka rewolucja drukarstwa. Dokumenty, które wydawał cechowały się: wysokiej jakości papierem czerpanym, własną czcionką, farbą drukarską, oryginalną kompozycją, drzeworytowymi inicjałami i bordiurami, scenami figuralnymi. Drukował dzieła o wysokiej wartości literackiej o tematyce średniowiecznej miłości dworskiej, rycerzach, trubadurach, romantyzmu - z przemyślaną kompozycją, melodyjnością, nastrojowością. Zapoczątkował odnowę sztuki drukarskiej. W ślady „czystej typografii” zwrócili się: Th. J. Cobden - Sanderson z Angli, Bremer Presse i Kleukens - Presse w Niemczech, D.B Upike z USA.

Typografia Dynamiczna

Druga połowa XIX w. związana jest z wzmożonym zainteresowaniem typografią dynamiczną, która rozkwitła z wstąpieniem symbolizmu do literatury i plastyki. Podstawą symbolizmu był protest przeciw sztuce racjonalnej, opisowej, wzorcom doskonałości, schematom i regułom, które zahamowywały przeżycia psychiczne i metafizyczne człowieka. Nowym środkiem ekspresji stał się symbol, który docierał do czytelnika poza zmysłami człowieka. Poeta dzięki pauzom, aluzjom, segmentacji i wieloznaczności treści przekazywał swoje emocje czytelnikowi.

Na początku XX w. futuryści głosili sprzeciw wobec logice i ograniczeniom języka. Symboliści i futuryści tworzyli formy otwarte o dowolnej interpretacji, pełne wieloznaczności, luźnej budowie - tak też wyglądała forma graficzna druku. Wiele krojów czcionek, kolorów i ich natężenia. Stefan Mallarmé (przedstawiciel symbolizmu) proponował stosować: kontrastowość czerni i bieli, luźne połączenie kart poezji (- nowa kolejność kart to nowe znaczenie utworu, książka jest zmienna i żywa), zróżnicowaną strukturę. Porównuje książkę: układ graficzny, czcionkę, rozmiar stronnicy do pojedynczych elementów melodii, razem zharmonizowane tworzą piękną muzykę, mającą różne rodzaje odbioru. Symbolistą był również G. Apollinaire - żeby zwiększyć płynność, aluzyjność nie używał znaków przestankowych, linie tekstu wywijane były w różne kształty (np. ust, skrzydeł ptaka). Futuryści tworzyli połączenia: kształt słowa i przedstawiany przedmiot, układ typograficzny a treść. W polskiej typografii XIX i XX w. korzystano z dodatkowych środków wyrazu przez znaki interpretacyjne tj. krzyż, strzałka, ręka wskazująca, błyskawica. Tekst dla futurystów i symbolistów posiada znaczenie dosłowne, metaforyczne, ale też wizualne - sam tekst jest obrazem. [letteryzm - skrajny odłam nurtu, litera staje się podstawową jednostką twórczą, spacjalizm - akcentowanie przestrzeni]. Dzieło wpływa na układ graficzny tekstu, ale układ graficzny może wpływać na odbiór treści.

W Polsce w okresie secesji była popularna linia - długa, wijąca się. Motywy to liście, korony kwiatów i drzew, pióra, fale na wodzie, kobiece włosy, pajęczyna. Dwuwymiarowe obrazki na bazie kontrastu, asymetrii, układy dynamiczne - zaprzeczenie założeń renesansowych.

Stanisław Wyspiański posługiwał się kompozycją rozluźnioną, nie używał zwartej kolumny bloku, stosował się do pionowej osi symetrii, rozbijał kolumnę na zespoły rzeczowe i wpisywał je (dla zachowania symetrii) w koło lub kwadrat, używał różnych krojów pisma (np. osnowa dramatu - antykwa, scenariusz - kursywa, objaśnienia - wersaliki). Korzystał z linii: ciągłej, falistej, przerywanej, pojedynczej, podwójnej, zwielokrotnionej, zamykał nią kolumny z góry/dołu, oddzielał części tekstu. Teksty czytelniejsze niż w europejskich dziełach, ale traciły na estetyce.

Jan Bukowski stosował kompozycję zamkniętą, jednolitą kolumnę druku z bordiurą, wypełniał ją secesyjnymi ornamentem z liści i kwiatów polnych. Dodatkowo tworzył zdobione: okładki, karty tytułowe, inicjały i przerywniki.

Francuski wydawca Edward Pelletan dzielił tekst na grupy znaczeniowe, za pomocą układu typograficznego i dostosowanej do treści czcionki - uważał, że kompozycja drukarska powinna wynikać z logicznej budowy dzieła. Taki założenia przejęli konstruktywiści, ich głównym przedstawicielem był rosyjski malarz i architekt El Lissitzky(Lisicki). Konstruktywiści odrzucali typografie klasyczną. Stosowali asymetrię, ornamentykę zgeometryzowaną w postaci linii, koła, kwadratu i trójkąta. Używali pisma blokowego, masywnego, o ściętych ostro kątach, bez szeryfów. Stosowane kolory to: biel, czerń, czerwień. Korzystali z ostrych, agresywnych i czytelnych układów.

Wyłania się koncepcja tzw. typografii funkcjonalnej. Jej podstawowym założeniem jest zasada, że punktem wyjścia pozostaje tekst, a budowa logiczna i formalna utworu określa koncepcję typograficzną książki. Zadaniem typografii jest stworzenie czytelnego druku (używając do tego różnych krojów i wielkości czcionek, kontrastowe podziały płaszczyzn druku, różne natężenie tonu). Ozdoby graficzne zostały wyrzucone. Kompozycja dzięki temu jest dynamiczna, sugestywnie eksponuje za pomocą kontrastów, czcionek, układów przestrzennych poszczególne grypy znaczeniowe tekstu. Przedstawicielami typografii funkcjonalnej był Władysław Strzemiński w Polsce i Jan Tschichold w Niemczech.

Podsumowując:

Każdy utwór literacki spełnia kilka funkcji m.in. poznawczą (pokazuje zdarzenia, informuje), estetyczną, konatywną ( oddziałuje na czytelnika, wpływa na jego uczucia i zachowanie). Wydawca opracowując koncepcję wydawniczą musi pilnować, aby żadna z funkcji nie przesłoniła pozostałych.

Istnieją dwie tendencje w typografii: klasyczna i dynamiczna. Wybierając kompozycję zwracamy uwagę co chcemy uwypuklić:

• Dla klasycznej - ważniejszy jest tekst autorski, który ma swój charakter i jest całością. Wydawca opracowuje: rodzaj czcionki, rozmiar kolumny, ozdoby, ilustracje w ramach typografii zamkniętej i statycznej. Przeznaczony jest dla publikacji, które mają spełnić funkcję gł. poznawczą, w mniejszym stopniu estetyczną.

• Dla dynamicznej - najważniejszy jest tekst, ale nie tylko jako całość - zdania, słowa hasła są istotne (np. w typografii reklamowej, książek dziecięcych). Do nich dobiera się układ dla każdej strony, krój i wielkość czcionek, kolor i natężenie farby drukarskiej w ramach typografii otwartej i dynamicznej. Stosowany do książek, które mają spełnić funkcję konatywną i estetyczna.

Dobór koncepcji wiąże się z:

• strukturą literacką (czy tekst jest zorganizowany spójnie i uporządkowanie czy jest otwarty, nieuporządkowany),

• strukturą językową (czy tekst jest w formie prostej, klarownej, zwartej i harmonijnej, o racjonalnej konstrukcji zdań),

• formą odbioru (czy chcemy aby tekst był rozumiany linearnie i jednoznacznie, czy podlegać dowolnej interpretacji, percepcji niejednolitej, wielostronnej),

Nie należy narzucać czytelnikowi jednego sposobu odbioru dzieła, należy pozwolić na indywidualną interpretację tekstu. [Dla utworów literackich samodzielność percepcji zapewnia typografia klasyczna]

Pośrednią konwencją między klasyczną a dynamiczną jest typografia rzeczowa (przedstawicielami są: Albert Kapr, Walter Schiller) zmierza ona do optymalnej ekspozycji tekstu za pomocą wszystkich dostępnych środków.

52. KSIĄŻKA W OBIEGU KSIĘGARSKIM I BIBLIOTECZNYM

Obieg książki w społeczeństwie jest równie ważny co obieg informacji (niezbędny dla rozwoju gospodarki oraz działalności politycznej i naukowej) - służy rozwojowi osobowości czytelników. Utrwala dorobek poznawczy, ideowy i artystyczny zbiorowości oraz rozpowszechnia go w obrębie zarówno jednego pokolenia, jak i wśród wielu, umacniając w ten sposób historyczną jedność zbiorowości i przyczyniając się do zachowania równowagi systemu. Wysoko zorganizowane systemy dbają nie tylko o sprawny przebieg informacji, ale i prawidłowy rozwój obiegu książki. Wprowadzenie w obieg społeczny książki przebiega dzięki instytucjom mającym na celu zaspokojenie potrzeb kulturalnych i zrealizowanie procesu wychowawczego zbiorowości za pośrednictwem książki: księgarniom i bibliotekom. Instytucje te wchodzą w system stosunków społecznych jako trwałe elementy więzi, działającej wg jednej głównej zasady - komunikacyjności książki.

Zainteresowanie księgarskim obiegiem książki wykazują w ciągu dziejów te same grupy społeczne, które zabiegały o jej wytwarzanie, a więc przede wszystkim ugrupowania ideowe i ośrodki dyspozycji politycznej. Poza tym wśród grup najbardziej zainteresowanych należy wymienić także ośrodki naukowe, szkoły wyższe i towarzystwa naukowe, których istnienie i działalność wiąże się z produkcją piśmiennictwa naukowego i jego rozpowszechnianiem. Z ich inicjatywy powstają nie tylko wydawnictwa, ale i własne księgarnie. Należy wspomnieć także o najstarszych w historii księgarstwa formach niezorganizowanych obrotu książką - księgarstwie odpustowym, jarmarcznym i wędrownym, które choć nastawione na zysk zaspokajało jednak potrzeby różnych grup społecznych zanim one same zajęły się zorganizowaniem obiegu książki stosownie do swoich celów.

Wynalezienie druku wywołało określone zmiany w rozpowszechnianiu treści piśmienniczych: początkowo drukarz był nakładcą i sam troszczył się o rozpowszechnianie swojego produktu. W miarę jak rosła liczba oficyn i ich wydawnictw, nastąpiło całkowite rozdzielenie funkcji nakładczych, wytwórczych i rozdzielczych, a z dość jednolitego procesu utrwalania i rozpowszechniania wyodrębnił się samodzielny pion księgarski. W ówczesnej strukturze rozróżnia się księgarnie nakładowe i asortymentowe, nieraz łączone, a ponadto księgarstwo wędrowne. Proces upowszechniania zaczyna funkcjonować coraz sprawniej, a za pośrednictwem książki zaczynają przenikać do świadomości społecznej treści ideowe i poznawcze w niespotykanym wcześniej stopniu - zbiorowość społeczna nie może zostać obojętna wobec tego jakie treści stają się przedmiotem recepcji społecznej: z jednej strony przywileje władców chronią wyłączność druku i sprzedaży niektórych dzieł, z drugiej zaś cenzura świecka i kościelna zabraniają wydawać dzieł wymierzonych przeciw władzy państwowej i religii.

Po wprowadzeniu prasy mechanicznej następują konsekwentnie zmiany w organizacji obiegu książki. W większości krajów Europy ustalają się dwie formy zbytu książek: rachunek stały (gotówkowy i kredytowy) oraz system kondycyjny (komisowe przyjmowanie książek do sprzedaży). W wielu krajach ujawniają się tendencje do centralizacji obrotów handlowych w instytucjach za pośrednictwem których przechodzą wszelkie przesyłki wydawnictw oraz zamówienia z prowincji i zagranicy. Wzrost produkcji wydawniczej pociąga za sobą daleko posuniętą specjalizację zarówno w działalności wydawniczej, jak i asortymencie księgarskim. Walki na tle cen prowadzą do powstania organizacji księgarskich o charakterze kartelowym, łączących wydawców i księgarzy. Zabiegały one o uzyskanie ustawowej ochrony wydawnictw, złagodzenie cenzury, wprowadzały stale ceny katalogowe itp.

Z chwilą gdy przemysł księgarski przestał być traktowany jako jedna z gałęzi działalności przemysłowo-handlowej a zaczęto go traktować jako jedną z dziedzin działalności kulturalnej i ideowo-wychowawczej systemu politycznego (np. w socjalizmie), księgarstwo zaczęło podlegać bardziej niż przedtem zasadom postępowania zracjonalizowanego i sprawnego. Powstało ścisłe sprzężenie między instytucją dystrybucji księgarskiej a makroorganizacją systemu, tworząc układ zintegrowany, w którym zadania instytucji zostają podporządkowane nadrzędnym celom ogólnospołecznym. Poszczególne elementy księgarskiej sieci (księgarnie ogólno asortymentowe, specjalistyczne) łączą ze sobą różnego rodzaju więzi stałe (terenowe, funkcyjne, dziedzinowe itp.), które utrwalają ich organizacyjną spójność i ułatwiają zaspokojenie indywidualnych i zbiorowych potrzeb czytelniczych. Dzięki współpracy księgarstwa z organizacjami politycznymi, społecznymi i gospodarczymi zainteresowanymi upowszechnianiem i rozwojem czytelnictwa, grupa społeczna posiada możliwość kształtowania asortymentu zgodnie z własnymi celami.

Podobnie jak obieg księgarski działaniu grupy społecznej podlega także pośrednictwo biblioteczne. W obrocie księgarskim akcentuje się aspekt ekonomiczny, w bibliotecznym dochodzą do głosu głównie cele ogólnokulturalne i społeczne. Biblioteka ma możliwość skupienia się na wprowadzaniu w obieg społeczny wartości, które stawia przed nią grupa społeczna.

Z chwilą gdy utworzy się określona struktura społeczna z własną odrębnością ideologiczną, terytorialną, klasową, zawodową itp., zdolna ustalić swe cele w zakresie kultury - powstaje odpowiednio trwała struktura biblioteczna, poddana ogólnym zasadom organizacyjnym zbiorowości i realizująca jej cele szczegółowe. W ten sposób powstawały w przeszłości biblioteki arystokracji, duchowieństwa, mieszczaństwa, później także inteligencji, robotników i chłopów. Podział zbiorowości wg kryteriów wyznawanej ideologii pozwala wyodrębnić biblioteki świeckie i kościelne. Grupy połączone więzią terytorialną tworzą biblioteki gminne, miejskie, wojewódzkie itd.; zawodową lekarskie, rolnicze, prawnicze itp. Jeśli jakaś zbiorowość uświadomi sobie odrębność narodową i dysponuje własnym dorobkiem piśmienniczym, powołuje do życia bibliotekę narodową. Wyżej wymienione typy są przypisane grupom społecznym; biblioteki państwowe są już wynikiem działania dojrzałych systemów politycznych, w których grupy sprawujące władzę wytyczają w sposób świadomy zadania użyteczne dla ustroju i przeznaczone dla całej zbiorowości zamkniętej w granicach państwa. Tworzone są także biblioteki szkolne na różnych stopniach.

Struktury biblioteczne funkcjonujące w obrębie poszczególnych grup społecznych wykazują pewne stałe i powtarzalne właściwości. Niezależnie od upływu czasu zabezpieczają dorobek piśmienniczy i gromadzą piśmiennictwo niezbędne dla zapewnienia trwałości fizycznej i duchowej egzystencji grupy. Ponadto tworzą odpowiednie warunki organizacyjne, które umożliwiają członkom grupy korzystanie ze zgromadzonych w bibliotece wartości poznawczych, moralnych i artystycznych.

Wraz z poszerzeniem zasięgu społecznego bibliotek publicznych następuje rozszerzenie ram struktury tematycznej księgozbiorów zgodnie z potrzebami wszystkich grup użytkowników. Potrzeby nowych użytkowników bibliotek publicznych nie tylko wyznaczają nowe formy działań bibliotecznych, lecz także determinują strukturę organizacyjną biblioteki (czytelnie, zbiory specjalne itp.). Aby sprostać potrzebom szerokich warstw odbiorców organizuje się rozgałęziony miejski system biblioteczny. Następuje coraz ściślejsza współpraca bibliotek (wypożyczanie międzybiblioteczne, katalogowanie centralne, jednolite przepisy katalogowania itd.).

Dzięki instytucjom księgarni i biblioteki dokonuje się nieustanne krążenie treści piśmienniczych wśród różnych grup i w różnych okresach czasu. Za ich pośrednictwem wnika w świadomość społeczną bogactwo pojęć poznawczych i wartości duchowych, zaspokajających potrzeby zbiorowości.

53. ODBIÓR DZIELA LITERACKIEGO ZA POŚREDNICTWEM KSIĄŻKI

Decyzja wyboru książki (a nie innej formy poznania dzieła: film, przedstawienie, audycja itd.) jest funkcją oczekiwania satysfakcji oraz wysiłku potrzebnego do uzyskania materiałów i przyswojenia sobie ich treści. Satysfakcję uczestnik kultury osiąga wtedy, kiedy uda mu się zaspokoić swe potrzeby w tej dziedzinie. W zakresie odbioru literatury te oczekiwania wiążą się najściślej z sytuacją komunikacyjną, w której uczestniczy z jednej strony dzieło piśmiennicze, z drugiej jego odbiorca. W stosunku do dzieła odbiorca prezentuje określone potrzeby, np. zaspokojenia pragnienia rozrywki czy znalezienia treści ideologicznych lub poznawczych. Wybór środka przekazu zależy od:

- jego dostępności (biblioteka pozostaje niezmiennie na usługach czytelnika, udostępniając dorobek piśmienniczy człowieka)

- ilości czasu wolnego czytelnika

- warunków finansowych czytelnika

- możliwości percepcyjnych odbiorcy (w tym też wrażliwość wzrokowa lub słuchowa)

- inteligencji czytelnika.

Wśród odbiorców literatury należy wyróżnić tych, którzy poznają ją za pośrednictwem teatru, radia, filmu, telewizji albo książki, a więc publiczność teatralną, radiową, filmową, telewizyjną i czytelniczą. Narzędzie przekazu jest istotnym czynnikiem różnicującym zbiorowość odbiorców. Autor z uwagi na odbiorcę wybiera określone formy porozumiewania się z nim. Przede wszystkim decyduje o wyborze środka przekazu, a w związku z tym o wyborze rodzaju i gatunku literackiego. Proces odbioru dzieła piśmienniczego rozpoczyna się już w momencie powstawania twórczego pomysłu i jego pisarskiej realizacji. Realizacja typograficzna utworu posiada tę wyższość nad nieksiążkowymi sposobami utrwalania i przekazywania, że w procesie odbioru zapewnia czytelnikowi bezpośredni kontakt z autorem i niezakłócone niczyim pośrednictwem intymne, indywidualne i samodzielne przeżycie dzieła artystycznego.

Ubóstwo środków ekspresji książkowej w odróżnieniu od realizacji fonicznej lub ikonicznej utworu zmusza odbiorcę z konieczności do wyzwolenia całej energii psychicznej w procesie percepcjo. Realizacja książkowa utworu jest przezroczysta i w przeciwieństwie do realizacji teatralnej lub filmowej nie konkretyzuje ani warstwy świata przedstawionego, ani warstwy wyglądów. Czytelnik sam musi odnieść elementy fikcyjne dzieła do zjawisk rzeczywistych, zestawić świat przedstawiony z światem sobie znanym. W ten sposób mobilizując pamięć i wyobraźnię, czytelnik uzupełnia uogólniony przez autora obraz mnóstwem cech konkretnych i indywidualnych oraz wprowadza opuszczone przez pisarza elementy. Konstrukcja świata wyobrażonego staje się również w pewnym stopniu dziełem odbiorcy. W porównaniu z odbiorcami innych form, czytelnicy muszą zdobywać się na większą aktywność myśli i wyobraźni. Konkretyzacja ideowo-estetyczna jest zjawiskiem jednostkowym, jednak posiada równocześnie charakter społeczny. Mimo indywidualnych różnic odbioru nietrudno stwierdzić podobieństwo między konkretyzacjami podejmowani w tej samej epoce i w tym samym środowisku społecznym.

54. Koegzystencja książki z innymi środkami przekazu

Książka należy do najstarszych i najbardziej rozpowszechnionych form przekazu. Jest definiowana jako dokument w postaci zszytych arkuszy tworzących wolumin, zawierający tekst słowny utrwalony graficznie. Rola książki jest niepodważalna mimo, że w ostatnich latach pojawiło się szereg innych form przekazu niezwykle atrakcyjnych i praktycznych, np. wideo, telewizja i Internet. Środki te mają jednak inny charakter i zadania niż książka. Przede wszystkim dostarczają informacji bieżącej, rozrywki i wiadomości. Dostępne są w konkretnym miejscu, w czasie ich realizacji.

Istota książki jako piśmienniczego dorobku ludzkości polega na utrwalaniu, rozpowszechnianiu przeszłości oraz tworzeniu nowych wartości dla współczesnych i potomnych. Za pośrednictwem książki człowiek poznaje świat, kształtuje swój światopogląd i poczucie piękna, zdobywa wiedzę. Jej uprzywilejowane miejsce w systemie komunikacji międzyludzkiej polega na zapewnieniu trwałości i ciągłości tradycji w czasie i przestrzeni. Jest źródłem rzetelnej wiedzy i pomocą w kształceniu się. Jako narzędzie powszechnej informacji daje możliwość wzajemnego porozumiewania się w sferze nauki, sztuki, oświaty i kultury. Na przełomie XX i XXI wieku obok książki papierowej pojawiły się także inne rodzaje książek: książki elektroniczne.

Książka elektroniczna, e-book to ta sama stara treść (powieść, zbiór opowiadań lub komiks) w nowej oprawie. Dystrybuowana przez Internet i wyświetlana na ekranie komputera czy jakiegoś urządzenia, z którego czyta się równie wygodnie jak z kartki.

Większość wydawnictw komercyjnych do Internetu się nie spieszy i ich cyfrowa oferta jest uboga. Z drugiej strony jest Projekt Gutenberg gromadzący klasykę, do której wygasły już jakiekolwiek prawa autorskie i udostępniający ją za darmo. Jak dotąd zgromadził około 20 tysięcy tytułów.

Wyszukiwarka Google ma już w swojej bazie milion zeskanowanych książek. Skanuje i dodaje nowe książki w tempie 3 tysiące dziennie. Instytucje zrzeszające pisarzy i wydawców zarzucają serwisowi książkowemu Google masowe piractwo i wytoczyły mu już kilka procesów sądowych.

Książka należy do tych dóbr, które wyjątkowo dobrze znoszą sprzedaż wysyłkową. Księgarnie internetowe mają się świetnie. Z drugiej strony, nawet jeśli internet miałby stać się synonimem biblioteki, zajmie to jeszcze trochę czasu.

55. Społeczna funkcja książki

Aby pojąć społeczną rolę książki, należy odpowiedzieć napytanie dlaczego ludzie czytają?

Amerykański badacz W. Schramm nakreślił funkcję, wedle której oczekujemy satysfakcji i wysiłku, potrzebnego do uzyskania materiałów i przyswojenia sobie ich treści. Satysfakcję osiąga uczestnik kultury wtedy, gdy uda mu się zaspokoić swe potrzeby w tej dziedzinie. W zakresie odbioru literatury oczekiwania te wiążą się najściślej z sytuacją komunikacyjną, w której z jednej strony uczestniczy dzieło piśmiennicze, z drugiej jego odbiorca.

Ogólnie można nadać dla przekazu książkowego pewne znamiona doniosłości i pełnienia ważnej roli dla życia społecznego, jako ze służy rozwojowi osobowości jej członków. Z jednej strony bowiem utrwala dorobek poznawczy, ideowy i artystyczny zbiorowości, z drugiej - rozpowszechnia go w obrębie jednego pokolenia, jak również w porządku diachronicznym wśród wielu pokoleń, umacniając w ten sposób historyczną jedność zbiorowości i przyczyniając się do zachowania równowagi systemu (społecznego).

We współczesnych czasach książce przychodzi konkurować z wieloma innymi narzędziami przekazu i sposobów przekazywania informacji. Mamy telewizję, radio, Internet, teatr i wiele innych podobnych. Ksiązka jednak (jak już wspominałem wcześniej) w stosunku do innych wyżej wymienionych źródeł odznacza się trwałością swojego przekaz.

Mówimy tu o funkcji społecznej, samą książkę właściwie też należy traktować jako zjawisko społeczne. Wynika to bowiem z jej podstawowego założenia: społecznej komunikatywności. Jej społeczny charakter podkreśla już przytaczana definicja, „Książka jest historycznie i społecznie kształtowanym narzędziem materialnym utrwalania i przekazywania za pomocą znaków graficznych pisma tekstów piśmienniczych zgodnie z oczekiwaniami zbiorowości społecznej”.

Zdolność zaspokajania istotnych potrzeb społecznych, która jest przyczyną powstania tekstu i jego materialnego nośnika, określa społeczną funkcję książki. Należy też pojąć, że książka jest częścią systemu społecznego i tylko spoglądając na całość struktury tego systemu, będziemy w stanie w pełni zrozumieć zjawisko książki (tak od siebie - wystarczy spojrzeć na system wzajemnie powiązanych elementów służących wytworzeniu książki).

Dodam jeszcze, że relacje między książką a innymi środkami przekazu społecznego nie polega na wzajemnej eliminacji, lecz na koegzystencji.

56. Bibliologia w ujęciu Krzysztofa Migonia

Krzysztof Migoń z wykształcenia orientalista. Propagował szerokie ujęcie księgoznawstwa. Termin bibliologia utrwalił się w piśmiennictwie głównie dzięki rozprawom Stefana Vrtela-Wierczyńskiego. Obok tego używane są terminy księgoznawstwo (za Rulikowskim) i nauka o książce.

Bibliologię traktował jako podstawową dyscyplinę teoretyczną i praktyczną bibliotekarstwa i informacji naukowej. Wg niego bibliologia to nauka teoretyczna, ma dużo szersze znaczenie niż bibliotekoznawstwo. Bibliologii nie należ utożsamiać
z bibliotekoznawstwem, choć posiada wspólne przedmioty. Bibliologia - nauką naczelną. Do najważniejszych teoretycznych zadań bibliologii należy umożliwienie poznania właściwości książki jako narzędzia przekazu treści piśmienniczych. Migoń zwracał uwagę na aspekt kulturowy i społeczny książki. Historię bibliologii traktował jako przedmiot akademicki. Zwracał szczególną uwagę na historię i teorię księgoznawstwa. Jako naczelną metodę badawczą bibliologii uznawał metodę funkcjonalną. Przedmiotem badań bibliologii są instytucje książki oraz procesy wytwarzania, rozpowszechniania i odbioru książek i skutki tych procesów.

Teoria księgoznawstwa jest to podstawa do szczegółowych historycznych i współczesnych dziedzin bibliologii, co umożliwia działania praktyczne. Głównym pojęciem teorii księgoznawstwa jest kultura książki, a w nim materialne i treściowe aspekty książki, tradycja, dziedzictwo i uniwersalizm książki. W dziejach myśli księgoznawczej można zauważyć kilka głównych i pobocznych nurtów teoretycznych. Pierwszy z nich to nurt historyczny. Książka to zjawisko historyczne, bibliologia rodziła się jako nauka historyczna. Ze szkołą historyczną wiąże się filologiczna, dla której świat książek jest ważny ponieważ utrwala język i piśmiennictwo. Jednocześnie książka jest faktem społecznym toteż ujmowana jest w kategoriach socjologicznych. Głównie z nurtu socjologicznego wywodzi się koncepcja funkcjonalna, której zasadniczym założeniem jest postrzeganie i opisywanie książki (świata książek) nie tylko jako faktu, ale też jako aktu, jako nieustannego (potencjalnie i faktycznie) procesu komunikacji międzyludzkiej i społecznej. Najbardziej rozwinięta dziedzina bibliologia historyczna.

57. Najważniejsze rozprawy Krzysztofa Migonia

1976 r.

„Metodologia badań księgoznawczych”

1979 r.

„Z dziejów nauki o książce” (Wrocław)

-jak kształtowała się nauka o książce, jak ją rozumiano, jakie role pełniła.

- omówiono naukę o książce w Polsce, Rosji, na Węgrzech i w Niemczech

-przedstawiono stan współczesny, perspektywy rozwojowe oraz kierunki i problemy badawcze.

-podano najistotniejsze informacje o koncepcjach teoretycznych, o warsztacie badawczym, o ludziach, bibliologię tworzyli i dziełach wytworzonych przez badaczy.

1984 r.

„Nauka o książce”

-praca przedstawia najważniejsze problemy badawcze współczesnej nauki o książce, sięga historii i próbuje uporządkować pole badań księgoznawczych.

-praca ma na celu dać informacje o charakterze, strukturze, funkcjach i pożytkach uprawiania badań nad książką.

58. Problemy badań nad dziejami bibliologii

Historia poszczególnych dyscyplin naukowych jest badana zarówno w ramach tych dyscyplin, jak i przez ogólną historię nauki i naukoznawstwo. W obu przypadkach idzie o ujawnienie genezy i prawidłowości rozwoju dyscypliny, ale inny jest stopień szczegółowości badań, inna często ich orientacja i cele. Badania prowadzone przez specjalistów z odpowiednich dyscyplin sięgają głęboko w istotne zagadnienia danej nauki, często niezauważone lub trudne do zrozumienia dla zewnętrznych obserwatorów. Ujawnione przez fachowców informacje mogą służyć historykom nauki i naukoznawcom do uzupełnienia i korygowania tworzonego przez nich obrazu ewolucji nauki, jej struktury, parametrów, funkcji, itp.

Historia bibliologii jest zbadania dosyć powierzchownie. Znane są niektóre ważniejsze wypowiedzi teoretyczne i metodologiczne, działalność instytucji bibliologicznych, określono w przybliżeniu stan piśmiennictwa w różnych działach dyscypliny.

Badania nad dziejami bibliologii dają szanse ponownego włączenia w naukowy obieg sformułowanych już wcześniej problemów i programów badawczych, z różnych przyczyn niezrealizowanych, a cenniejszych nieraz od nowych, modnych nurtów. Wprowadzają w dawne spory naukowe i polityczne dotyczące książki i nauki o książce. Dają odpowiednią perspektywę historyczną w teoretycznych ujęciach problemów bibliologii:

• społeczna funkcja książki,

• właściwości książki jako narzędzia przekazu,

• rola pracowników i instytucji książki w procesach kulturalnych.

Ważnym rezultatem badań nad przeszłością nauki o książce jest przypomnienie i przewartościowanie dotychczasowego piśmiennictwa:

• spisów bibliograficznych literatury bibliologicznej,

• słowników i encyklopedii,

• czasopism i serii wydawniczych.

Powstaniu historii bibliologii sprzyjać może:

• intensyfikacja badań w zakresie lokalnym i narodowym,

• reedycje dawnych tekstów,

• monografie i bibliografie zawartości czasopism bibliologicznych,

• publikacje materiałów źródłowych,

• informacje o zasobach archiwalnych.

Także dla polskich badań bibliologicznych korzystne byłoby poszerzenie pola obserwacji na literaturę zagraniczną, szczególnie spoza tradycyjnie uwzględnianych sfer językowych. Opracowanie i wydanie często rozproszonego, w trudno dostępnych czasopismach, dorobku polskiej myśli księgoznawczej jest zadaniem ważnym i możliwym do stopniowej realizacji.

59. Teoria współczesnej teorii bibliologii

<K. Migoń: Nauka o książce. Zarys problematyki. rozdział: Elementy teorii współczesnej nauki o książce. >

Nazwa dyscypliny: Istotną kwestią dyscypliny naukowej jest jej nazwa. Opisywana w tej pracy nauka występuje pod różnymi określeniami mającymi swoje uzasadnienie i historyczną tradycję. Nazwa "bibliografia" i "bibliotekoznawstwo" nie odpowiadają już dzisiaj zakresowi badań nad książką i nie mogą być używane w znaczeniu nauki o książce, przynajmniej w języku polskim (Uwzględniając ten fakt istniejąca od 1953 r. w ramach Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego Komisja Bibliografii i Bibliotekoznawstwa zmieniła się w 1979 r. nazwę na Komisję Bibliologii i Bibliotekoznawstwa). W piśmiennictwie wielojęzycznym możemy spotkać wiele terminów opisujących naukową refleksję nad książką , jednak nieliczne z nich zostały przyjęte. Terminem przyjętym jest "bibliologia". Jednakże dzieje tego terminu w różnych językach są pogmatwane i nieraz posiadają różne znaczenie.ytucji

W języku polskim termin bibliologia utrwalił się w piśmiennictwie głównie dzięki rozprawom Stefana Vrtela-Wierczyńskiego. Obok tego są używane terminy "księgoznawstwo" (za Rulikowskim) i "nauka o książce". Vrtel-Wierczyński, Łysakowski i inni autorzy utożsamiają "bibliologię" z "nauką o książce", natomiast "księgoznawstwo" rozumieją jako ogólniejszą, niekoniecznie naukową "znajomość książek". Rozróżnienie to jest istotne dla właściwego odczytywania dawniejszej literatury bibliograficznej.

Współczesna praktyka językowa pozwala identyfikować trzy nazwy dyscypliny: "bibliologia", "nauka o książce", "księgoznawstwo"; także przymiotniki "bibliologiczny" ( od pierwszej z nich) i "księgoznawczy" (od dwóch następnych) używane są w tym samym znaczeniu.

Obiekt i przedmiot badań: Obiektem badań księgoznawstwa jest ksiązka i procesy bibliologiczne: tworzenie, obieg i odbiór książki, a także skutki tych procesów oraz ludzie i instytucje w nich uczestniczące. Tak określony obiekt można by w skrócie sprowadzić do formuły "książka - Czytelnik" lub "książka w kulturze i społeczeństwie". Widać z tego wyraźnie, że powszechnie używane określenie "nauka o książce" jest koniecznym uproszczeniem. Nie wszystkie jednak aspekty tego obiektu są przedmiotem badań w nauce o książce, lecz tylko te, które dotyczą kulturowych i społecznych aspektów i funkcji książki. Książka może być przecież także przedmiotem badań chemii (np. skład papieru), produkcja książki - nauk technicznych, a jej rozpowszechnienie - nauk ekonomicznych. Do dokładniejszego określenia przedmiotu badań księgoznawczych niezbędna jest więc akceptacja nadrzędnej dyrektywy metodologicznej. Może ją stanowić struktura i funkcja książki, instytucji i procesów bibliologicznych, lektury. Badanie bibliologiczne wymaga rozpatrywania całej struktury i wszelkich- rzeczywistych i potencjalnych- funkcji analizowanych obiektów. Przedmiotem zainteresowania bibliologów są funkcje poszczególnych składników badanych obiektów wobec siebie: ksiązki, instytucji bibliologicznych itd. Miejsce i rola elementów zdobniczych w różnych rodzajach książek może być przykładem tak rozumianej funkcji.

Czym zajmuje się bibliologia? Co zaliczamy do przedmiotu badań? Przedmioty badań mieszczące się w kręgu zainteresowań bibliologicznych:

• Materiał i uzależniona od niego forma książki(w tym kontekście bibliologia powinna zwracać uwagę na społeczne i kulturalne implikacje materialnej formy ksiązki, a nie "towaroznawczą" treścią zagadnienia)

• Formę ksiązki określa też postać zapisu. Pismo i znaki pozajęzykowe (symbolika naukowa, nuty i in.), ich ewolucja i znaczenie są w nauce o książce w specjalny bibliologiczny sposób. Księgoznawca nie interesuje się ich stosunkiem do języka i pojęć umysłowych, lecz ich czytelnością dla odbiorcy. Księgoznawcę interesuje forma i treść książki, a także oczekiwania czytelnika(przekazywanie danej treści od symboliki naukowej, grafiki książkowej do artystycznej strony ksiązki).

• Księgoznawca zajmuje się gotowym tekstem (nie interesuje go proces powstania danego dzieła), który bada pod względem jego czytelniczego adresu i faktycznego znaczenia dla odbiorców.

• Bibliologia nie interesuje także sama treść dzieła, treść jako taka, lecz określona treść w określonej formie; w konkretnym egzemplarzu, wydaniu, serii, repertuarze wydawniczym, asortymencie księgarskim, księgozbiorze. ( pojęcie "treść dzieła" nie jest identyczne z pojęciem "treść ksiązki"; to ostatnie jest szersze, obejmuje także ukształtowanie wydawnicze, ilustracje, aparat wydawniczy itd.) Nauka o książce koncentruje się na relacji: treść (zapisana w książce) - czytelnik (nie koncentruje się na badaniu genezy, struktury i wartości treści dzieła piśmienniczego).

• Nauka o książce bada działalność ludzi i instytucji uczestniczących w produkcji, rozpowszechnianiu i użytkowaniu książki ze stanowiska funkcji, jaką pełnią w procesach bibliologicznych

• Istotnym przedmiotem badań w księgoznawstwie jest czytelnik (Czytelnik -czytanie-czytelnictwo). Czytanie i czytelnictwo i ich skutki interesują naukę o książce jako elementy i wyniki procesu bibliologicznego).

Centralne kategorie badawcze: Centralną kategorią dyscypliny są społeczne związki i funkcje książki rozumianej jako wytwór i aktywny faktor kultury. Ośrodkiem problematyki bibliologicznej są zatem wzajemne, bogate i wielokierunkowe relacje książki i człowieka (grup, społeczeństwa w ogóle). Im częściej w książce lub przy książce możemy dostrzec człowieka, tym ciekawsze otwierają się perspektywy badawcze dla nauki o książce i tym większa jest poznawcza i praktyczna wartość badań.

W takim ujęciu bibliologia należy do grupy nauk zajmujących się komunikacją społeczną. Bada bowiem procesy komunikacyjne, w których uczestniczy książka. Swoistość tych procesów, specyfika ich narzędzia - ksiązki oraz rozległa praktyka realizowana przez pracowników ksiązki i instytucje bibliologiczne uzasadniają autonomie bibliologii wśród innych nauk.

Metody księgoznastwa: Naczelną metodą nauki o książce, obowiązująca we wszystkich jej częściach, jest metoda funkcjonalna (funkcjonalnobibliologiczna), za pomocą której bada się książkę, z uwzględnieniem wszystkich jej elementów oraz procesy bibliologiczne w związku z czytelnikiem rzeczywistym lub hipotetycznym. Właściwe stosowanie metody funkcjonalnej wymaga uświadomienia (Barenbaum i Barsuk) sobie złożonego charakteru obiektów księgoznawstwa znajdujących się w dynamicznych związkach w różnych kanałach łączności i zrozumienia, że księgarstwo nie bada wszystkich możliwych aspektów tych obiektów, lecz nastawione jest na odkrycie, uogólnienie i przełożenie na język praktyki mechanizmów funkcjonowania ksiązki w społeczeństwie. Metoda funkcjonalna nie jest wyłączną własnością nauki o książce. Stosowana jest i w innych naukach społecznych, gdzie służy do ujawniania ostatecznego celu lub racji istnienia instytucji społecznych.

Kwestią pierwszoplanową w badaniu funkcjonalnym jest relacja między strukturą a funkcją. M. funkcjonalna musi zawierać elementy metody historycznej (dla ustalenia genezy zjawisk), metod stosowanych przez nauki ścisłe (dla ujawnienia prawidłowości)i elementy analizy humanistyczno-socjologicznej (dla formułowania pytań celowościowych).

M. funkcjonalna w badaniach księgoznawczych powiązana jest z innymi uniwersalnymi metodami: dialektyczno-materialistyczną i formalnie logiczną, a także z metodami przyjętymi powszechnie w wielu naukach: biograficzną, historyczną, statystyczną, porównawczą itd.

W różnych częściach dyscypliny wykształciły się szczegółowe metody bibliologiczne (niektóre powstały wcześniej niż koncepcja funkcjonalna, jednakże zostały przez nią przejęte i udoskonalone): metoda bibliograficzna - za pomocą której opisuję się książkę i cały repertuar piśmienniczy, i którą "rozpisano" na szczegółową metodykę opisywania i wyszukiwania książek. Metoda typograficzna- za swoimi wariantami służąca do badania ksiązki drukowanej od dawna ma zastosowanie w historycznych gałęziach księgoznawstwa. Z tych dwóch metod rozwinęły się inne, bardziej odpowiadające obecnym wymaganiom jakie stawia się nauce o książce. Są to metody: analizy tematycznej zespołów książek (repertuaru wydawniczego, asortymentu księgarskiego, księgozbiorów, kanonu lektur itd.) i strukturalno-typologiczna, za pomocą której prezentuje się typy ksiązki i jej przeznaczenie czytelnicze.

Struktura dyscypliny: Wewnętrzna struktura nauki o ksiązce uzależniona była zawsze od przyjętego przedmiotu, metody i celów badawczych. Skoro przedmiotem nauki o książce można określić jako "książkę w jej relacji z czytelnikiem", naturalna i konsekwentna będzie klasyfikacja dyscyplin księgoznawczych obrazująca drogę ksiązki od twórcy do odbiorcy. Poszczególne części nauki o ksiązce będą mieć za swój przedmiot kolejne fragmenty tej drogi. Każda z nich, choć w różnym stopniu , zajmować się będzie formą i treścią ksiązki i jej związkami z odbiorcą.

Edytorstwo- ogół procesów mających na celu dostosowanie autorskiego tekstu do potrzeb odbiorcy i produkcję książki. Obejmuje zagadnienie polityki wydawniczej, pracę redaktora (wydawcy) nad tekstem, problem kształtowania książki i jej wytwarzania.

Kolejny przedmiot badań bibliologicznych to proces rozpowszechniania ksiązek. Da się tu wyodrębnić trzy zasadnicze zespoły problemów koncentrujących się wokół księgarstwa, bibliotekarstwa i informacji o ksiązce (głównie bibliografii). Mamy zatem nauke o księgarstwie, bibliotekoznawstwo i bibliografię wraz z innymi formami informacji o książce. Końcową partią nauki o książce odpowiadającą etapowi odbioru ksiązki jest czytelnictwo.

Z różnych przyczyn wyodrębniają się też w ramach księgoznawstwa (albo i poza nim) inne dziedziny studiów nad książką:

Sztuka książki - na pograniczu bibliologii i historii sztuki. Wszelkie ilustracje - badania nad nawiązaniami, naśladownictwem, stylizacją. Bibliofilstwo - różne przejawy zamiłowania książką, ujawnia wiele aspektów. Pokazywało to wydawcom, jak powinna wyglądać piękna książka. Badania nad technikami poligraficznymi, drukarskimi. Dziedzina nauki i kultury.

Statystyka w bibliologii stosowana jest przy czytelnictwie, opracowaniu księgozbiorów.

Rozwija się bibliometria - nauka o publikacjach, publikowanych książkach - np. “Mickiewicz w wydaniach zagranicznych”. Bibliotekoznawstwo i informacja naukowa stanowią dzisiaj obszar wiedzy w znacznym stopni niezależny od księgoznawstwa.

Związki z innymi naukami: Bibliologia jak każda nauka wchodzi w związki z różnymi dyscyplinami. Wynika to częściowo z wspólnego zakresu badań lub z podobnych narzędzi badawczych (metod) albo ze zbliżonych celów. Tak bibliologia najściślej związana jest z bibliotekoznawstwem jeśli je uznamy na oddzielną dyscyplinę. Kolejno możemy wymienić informację naukową, nauką o literaturze, nauką o nauce, prasoznawstwem, naukami historycznymi, o kulturze, . Nauka o książce związana jest również z takimi naukami społecznymi jak socjologia, psychologia i pedagogika. Dodać do tego możemy nauki ekonomiczne i prawne.

Teoria i praktyka: świadomość metodologiczna w księgoznawstwie jest niezbędna także dlatego, że w dyscyplinie tej często zatarte są granice między nauką a praktyką. Ignorowanie metod naukowych i przedstawianie faktów bibliologicznych bez określonej koncepcji nadrzędnej sprowadza nieraz prace księgoznawcze na poziom samego opisu zjawisk, bez dociekania ich przyczyn i skutków, lub na szczebel informacji o praktyce. Także mieszanie metody poznania naukowego z zasadami pracy, jej metodyką i techniką zamazuje nieraz obraz metodologii nauk o książce. Nie pozwala bowiem pełnić nauce oczekiwanej od niej roli ujawniania ogólnych prawidłowości, formułowania prognoz, inspirowania poczynań praktycznych.

60. Księgoznawstwo historyczne i jego problematyka w ujęciu Krzysztofa Migonia

Dziedziny służące wiedzy o dawnej książce zajmują się materiałem książki (papirologia, papiernictwo), jej pismem ( paleografia, neografia) i zdobnictwem (iluminatorstwo, ilustratorstwo, introligatorstwo). Najbliższą problematyce współczesnego księgoznawstwa jest niewątpliwie inkunabulistyka. Rozwinęły się tutaj metody typograficzne i archiwalne. Kolejną dziedziną jest historia drukarstwa obejmuje edytorstwo, formy książki oraz jej wyposażenie artystyczne. Polem badań historycznych drukarstwa jest działalność typograficzna, jej techniczne, ekonomiczne i społeczne uwarunkowania, funkcjonowanie oficyn drukarskich i ich wydawniczy repertuar. W treść i w funkcję książki wchodzi historia edytorstwa, zalicza się tu zagadnienia wydawnicze i prawa autorskiego. W historii sztuki książki, zwraca się uwagę na powiązanie artystycznej formy z piśmienniczą treścią. Historia księgarstwa i innych sposobów handlowego rozpowszechniania książek jest dosyć wyodrębnioną dyscypliną historycznego księgoznawstwa. Uwagę badaczy przyciągają zwłaszcza instytucjonalne formy dystrybucji książki, organizacja handlu księgarskiego, stowarzyszenia zawodowe księgarzy, ceny książek, księgarska informacja o książce. Historia bibliotek jest jedną z najstarszych gałęzi bibliologii historycznej i zdołała zapewnić sobie autonomię jako dyscyplina badawcza. Historia bibliotek jest składnikiem historycznego księgoznawstwa, bo biblioteka jest jedną z dróg, po których książka dociera do czytelnika. Kolejną gałęzią jest historia bibliografii. Bibliografia w różnych swych postaciach pełniła zawsze rolę adresowanej do odbiorcy informacji o książce. Różne składniki i nurty historyczne zbiegają się w historii czytelnictwa. Także w ramach historycznego księgoznawstwa osobne miejsce zajmuje historia różnych typów (rodzajów, gatunków, form) książki. Istnieje także ogólna dyscyplina zwana historią książki, dyscyplina, która ingeruje szczegółowe zagadnienie dziejów książki i procesów bibliologicznych.

61. Zagadnienia współczesnego systemu książki

We współczesnej bibliologii zaistniało pojęcie „kultury książki”. W pojęciu „kultura książki” mieszczą się wszystkie materialne i duchowe aspekty książki, tradycje i dziedzictwo, uniwersalizm i multifunkcjonalność. Ta generalizująca koncepcja teoretyczna pozwala zintegrować pozornie niejednorodny przedmiot i pole badań bibliologicznych. „Kultura książki” stać się może użytecznym pojęciem centralnym tak w teorii samej książki jako przedmiotu, narzędzia i funkcji w kulturze, jak też w empirycznych badaniach historycznych i współczesnych o charakterze faktograficznym. Pytanie o kulturę książki (indywidualną i zbiorową) materialną i duchową, daje szansę pełnego i pogłębionego opisu badanego fenomenu jako wytworu i narzędzia kultury, pozwala odkrywać to, co w książce najistotniejsze: cechy, możliwości i funkcje ważnego instrumentu cywilizacji. W ramach ogółu zjawisk kultury możliwe staje się opisanie i ocena światowego dziedzictwa książkowego w jego rozmaitych przejawach i funkcjach, a także odkrywanie zmiennych ról książki we wszystkich sferach życia indywidualnego i zbiorowego: w rozwoju i kodyfikacji języków literackich, liturgii i prawa, w rozpowszechnianiu idei filozoficznych, politycznych, religijnych, w oświacie, wychowaniu i nauce.

Obiektem księgoznawstwa jest książka i procesy bibliologiczne: tworzenie, obieg i odbiór książki, a także skutki tych procesów oraz ludzie i instytucje w nich uczestniczące. Nie wszystkie aspekty tego obiektu są przedmiotem badań w nauce o książce, lecz tylko te, które dotyczą kulturowych i społecznych aspektów i funkcji książki. Ośrodkiem problematyki bibliologicznej są zatem wzajemne, bogate i wielokierunkowe relacje książki i człowieka (grup, społeczeństwa w ogóle).

Bibliologia w węższym znaczeniu koncentruje się na takich czynnościach jak: ustalanie autorstwa, miejsca i czasu powstania egzemplarza, warsztatu, autentyczności, ocena jednorodności i stany zachowania, odtworzenie drogi książki (w kolejności wymienionych wyżej zajmują się tym metody naukowe: bibliograficzna - tworzenie opisów bibliograficznych, komponowanie spisów, analiza spisów dokumentów, analiza cytowań bibliograficznych; typograficzna - określenie gdzie, kto i kiedy drukował, weryfikacja druków podpisanych przez drukarza i datowanych, badanie poszczególnych egzemplarzy każdej pozycji celem wykrycia odmian, wariantów, dodruków. Co pozwala na bliższe poznanie procesów związanych z techniką składania i tłoczenia książki; proweniencyjna - obieg książki oraz refleksje czytelników w postaci zapisów lub znaków umieszczanych na niej; warto również zapoznać się z metodą funkcjonalną, za której pomocą bada się książkę z uwzględnieniem wszystkich jej elementów oraz procesy bibliologiczne w związku z czytelnikiem rzeczywistym i hipotetycznym).

1. Bibliologia a inne nauki humanistyczne

Bibliologia jest nauką humanistyczną, której przedmiotem badań jest książka we wszystkich jej aspektach, czyli jako obiekt materialny, nośnik treści a także społeczne narzędzie kultury. Zajmuje się ona zarówno książką dawną jak i współczesną, oraz instytucjami z nią związanymi t.j. wydawnictwa, drukarnie, księgarnie, biblioteki, ośrodki informacji. Zawiera w sobie:

-naukę historyczną - na podstawie książek ustala się wydarzenia mające miejsce w poszczególnych epokach i środowiskach,

-naukę psychologiczną i socjologiczną (nauki nomologiczne) - badania nad użytkownikiem książki (ogólnych praw i typów),

-naukę teoretyczna - bada fragmenty istniejącej rzeczywistości (np. problematyka książki dawnej, zagadnienia książki współczesnej ujęte w aspekcie historycznym),

-naukę praktyczna - projektowanie nowych przedmiotów (np. urządzeń do rozpowszechniania książki), czynności (np. metod propagandy czynności), struktur organizacyjnych (np. różnego rodzaju sieci bibliotecznych),

-naukę o literaturze - np. przygotowywanie spisów bibliograficznych- dostarczenie wiadomości o poszczególnych wydaniach, rozwiązywanie anonimów autorów i drukarzy, określenie wielkości drukarskiej i jej chronologii, używanie metody bibliograficznej i typograficznej, bibliologia jako nauka pomocnicza historii literatury, badania nad odbiorem i funkcją książki, dzieła historyczno-literackie są traktowane też jako dzieła bibliograficzne

-kulturoznawstwo

63. Poglądy rosyjskich uczonych na naukę o książce

Mikołaj Lisowski

- pionier księgoznawstwa w Rosji, autor licznych rozpraw teoretycznych, twórca systemu dyscypliny

- księgoznawstwo obejmuje według niego:

• produkcję książki

• jej rozpowszechnianie

• jej opis (bibliografia)

- bibliografię i bibliotekarstwo uważał za składniki księgoznawstwa

- nauka ta miała według niego za zadanie badanie ewolucji książki (aspekt historyczny, statystyczno-bibliograficzny, społeczny)

- teorię księgoznawczą wiązał Lisowski z praktyką, zajmował się metodami badawczymi, określił nić przewodnią dyscypliny jako badanie kultury książki w jej relacjach ilościowych i jakościowych

- w jego ujęciu księgoznawstwo integrowało całą wiedzę o książce

Aleksander Łowiagin

- krytyk systemu Lisowskiego i twórca odmiennej koncepcji księgoznawstwa

- dla niego nauka o książce to narzędzie komunikacji ludzi między sobą

- tak określał czym zajmuje się bibliologia: „bibliologia bada książkę głównie pod względem jej treści i znaczenia dla czytelników, a interesuje się techniczną stroną produkcji książki jako towaru tylko o tyle, o ile zalety lub wady techniczne wpływają na przejawianie się w niej ludzkiej myśli i rozprzestrzeniania się tej myśli wśród ludzkości”

- bibliologię ulokował w ramach socjologii czy też kulturologii

- księgoznawstwo w ujęciu Łowiagina dzieli się na trzy zasadnicze części:

• genetykę - historia, bada pochodzenie książki i jej rozwój

• statykę - morfologia, zajmuje się różnymi typami książek, ich ilością, rozsiewem językowym i narodowym, opisywaniem książek (bibliografia), formą i sztuką książki

• dynamikę - „książka w działaniu”: twórczość, zbieractwo książek, bibliotek, samokształceniowej roli książki, psychologii bibliologicznej, ekonomiki i polityki książkowej

Michał Kufajew

- autor licznych teoretycznych rozpraw

- odróżniał księgoznawstwo „ogólną dyscyplinę o książce”, od bibliologii (bibliosocjologii), będącej teorią wiedzy o książce, filozofię, czyli teorię i metodologię księgoznawstwa

- samo księgoznawstwo miało być nauką idiograficzną ograniczającą się do opisu faktów jednostkowych

- Kufajew opowiadała się za integralnym księgoznawstwem i był jednym z twórców podejścia systemowego w badaniach księgoznawczych - „Pod pojęciem księgoznawstwo rozumiemy system wiedzy o książce, warunkach i środkach jej rozwoju”

- przedstawił też szczegółowy program badań księgoznawczych obejmujący m.in. badanie książki w stadium jej tworzenia przez autora, w stadium realizacji materialnej, badanie treści i formy książki oraz dynamiki procesów czytelniczych

- jego księgoznawstwo miało charakter historyczny

- wiele uwagi poświęcił istocie książki, sformułował jej liczne określenia przybliżające do uniwersalnej definicji oraz zastanawiał się nad właściwościami komunikacji interpersonalnej za pośrednictwem książki

DODATEK OD ELI:

POCZĄTKI I ROZWÓJ BIBLIOLOGII W POLSCE

1. Czerpanie wzorców z Niemczech Francji.

2. Początki bibliologii związane są z braćmi Załuskimi ( XVIII ). Byli oni największymi bibliofilamii tzn. miłośnikami i znawcami w zbieraniu książek.

3. 1732 rok - Józef Andrzej Załuski opublikował Programma litterarium... (wznowienia 1743, 1756), w której - obok zapowiedzi otwarcia biblioteki publicznej - nakreślił szeroki program wydawniczy oparty o zbiory biblioteki oraz wzywał zainteresowanych do pomocy w gromadzeniu księgozbioru i przygotowaniu zapowiadanych bibliografii i wydawnictw źródłowych. Gromadząc z namiętnością bibliofila druki i rękopisy stworzył podstawowy zrąb założonej wspólnie z bratem Andrzejem Biblioteki Załuskich (1747-1794). J. A. Załuski brał udział w aukcjach i licytacjach, na których nabywał całe księgozbiory.

4. 1740 rok - Jan Daniel Hoffmann - wydanie dziejów polskiego drukarstwa pod tytułem „De typographiis”.

5. 1823-1826 - Lelewel „Bibliograficznych ksiąg dwoje”, utwór bogaty o materiały o rękopisach, drukach, księgarstwie, bibliotekarstwie. Rozróżniał piśmiennictwo i bibliografię.

6. Karol Estraicher „Bibliografia polska” , podzielał poglądy polskich i zagranicznych poprzedników. Zadaniem bibliografii miało być badanie, opisywanie, ocenianie i klasyfikowanie dzieł. Bibliologia postawiona została nad bibliografią.

7. Jerzy Samuel Bandtkie napisał: „Historia drukarń krakowskich” (1815), „Historia Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego” (1821), „Historia drukarń w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim” (1826). Bandtkie skoncentrował się na samej książce, jego badania opierały się na autopsji.

8. Aleksander Wiktor Bohatkiewicz „Rzecz o bibliografii powszechnej” Wilno 1831. Korzystał z osiągnięć Lelewela. Prowadził w latach 1828 - 1830 wykłady z bibliografii na Uniwersytecie Wileńskim którego był adiunktem.

9. 1862- użycie pierwszy raz terminu „bibliotekoznawstwo” przez Włodzimierza Górskiego w „Krótki rys zasad bibliotekoznawstwa”

10. 1923- „Bibliografia: jej istota, przedmiot i początki”

11. 1932- Piekarski zapoczątkował myśl aby przedmiotem dyscypliny stały się trzy zagadnienia:produkcja książki, pośrednictwo mdz. twórcą a odbiorcą oraz konsumpcja książki.

12. 1946-1949: Państwowy Instytut Książki Adama Łysakowskiego

13. 1947- Łysakowski zainicjował bibliografię oraz naukę o książce. Odróżnił bibliologię od księgoznawstwa. W 1950 w „Badaniu czytelnictwa w obrębie nauki o książce” stwierdził, że bibliologi zajmuje się działaniem książki na czytelnika i społeczeństwo a wartość bibliologiczną książki określa jej użyteczność. Przedmiotem bibliologii wg Łysakowskiego jest nie tylko książka jako wytwór psychofizyczny ale procesy związane książką: okoliczności powstani, produkcji, rozpowszechniania i recepcji książki. Najważniejsza w książce jest TREŚĆ.

14. 1951- Wierczyński „Teoria bibliografii w zarysie” ; podręcznik teoretyczny bibliologii. Prezentuje obszernie systemy bibliologiczne polskie AK i zagraniczne. Jego zasługą jest sprecyzowanie wiele pojęć bibliologicznych. Jego poglądy przyczyniły się do przełamania formalizmu w nauce o książce.

15. 1952- „Życie książki”, Jan Muszkowski. Muszkowski zmodernizował poglądy Piekarskiego. Zajął się książką dawną i współczesną. Wraz z Głombiowskim podjęli oni wszystkie problemy dyscypliy i zamierzali przedstawić kompletny wykład teorii księgoznawstwa. Muszkowski tworzył swe koncepcje w okresie wojennym i tuż po niej. Opowiedział się za zintegrowaną nauką o książce.Trwałym wkładem Muszkowskiego do księgoznawstwa jest definicja książki,rozgraniczenie zakresów socjologii książki i socjologii literatury. Głombiowski rozbudował dział księgoznawstwa- wiedzę o czytaniu i czytelnictwie. Wg niego podst. Cecha książki to komunikatywność

16. 1961-„Wiadomości o książce” Budzyk. Twierdzi, że bibliologia jest nauką historyczną, autonomiczną. Księgoznawstwo wg niego ma badać książkę jako świadectwo rozwoju kulturalnego.

17. XIX/XX : nauka o książce oddziela się od bibliografii i bibliotekoznawstwa.

18. XX : powstaje koncepcja nauki o książce jako samodzielnej nauki.

Bibliologia w XIX/XX w.

W XIX wieku śladami prekursorów nauki o książce poszli liczni bibliografowie-bibliologowie.

Francja:

1. Jacques Brunet- bibliografia wg niego to nuka historyczn powiązana z historią literatury, która obejmuję historię drukarstwa, wiedzę o bibliotekach bibliotekach bibliotekarstwie.

2. Jean Pie Namur - wiedzę bibliograficzną dzielił na 6 części: Historia sztuki pisania i dyplomatyka, Historia drukarstwa etc.,Znajomość książek, Biblioteki, Przegląd literatury periodycznej i krytycznej róznych krajów, Varia.

3. Charles Motet- ujmował bibliografię trojako: wiedza o spisach bibliograficznych, historia książki, reguły techniczne służących sporządzaniu katalogów. Bibliologia jest tu częścią bibliografii i sprowadza się do historii książki.

4. Charles Langlois- odróżnił bibliologię od bibliografii i bibliotekoznawstwa

Niemcy:

Friedrich Adolf Bert- podkreślał ścisły związek bibliografii z historią piśmiennictwa. Bibliografia obejmowała wszystkie problemy księgoznawcze ale brak jednolitej idei przewodniej nie pozwalał jej jeszcze nazwać bibliologią.

W NRD-owskiej encyklopedii bibliotekarskiej „Lexicon”, za gł. Przedmiot księgoznawstwa uważana jest książka jako nośnik idei.

W 1955 Wieland Schmidt użył terminu „Wissenschaft vom Buch”

Rosja:

Pionierem księgoznawstwa był Mikołaj Lisowski, twórca systemu dyscypliny. Zadaniem tej nauki miało być badanie ewolucji książki w aspekcie historyczym, statystyczno-bibliograficznym, sołecznym. Aleksander Łowiagin w 1916 roku ulokował bibliologię w ramach socjologii. Księgoznawstwo wg niego dzieli się na 3 części: genetykę, statystykę i dynamikę. Kufajek odróżnił natomiast księgoznawstwo o bibliologii. Samo księgoznawstwo miało być nauką idiograficzną a bibliosocjologia miała odkrywać prawa, którym książka podlega. Po 1956 wielu autorów wyróżniało księgoznawstwo w szerszym bądź węższym ujęciu.

Czechosłowacja:

Pionierem był Władysław Jan Żivny. Zarzucono mu że jego bibliologia wywodzi się z burżuazyjnego pozytywizmu. Podjął problem książki jako znaku (semiotyka książki). W 1943 August Banik podzielił księgoznawstwo na naukę o książce, naukę o bibliotece, naukę o bibliografii.

Węgry:

Wybitną pozcję zajmują prace Mate Kovacsa. Za główny problem badań bibliologicznych uważa potrzeby społeczeństwa w zakresie książki i lektury.

1967- Pal Molnar dokonał szczegółowej analizy prowadzonych w rajach socjalistycznych dyskusji nad nauką o książce i naukąo bibliotece. Opowiedział się za księgoznawstwem.

Rumunia:

Księgoznawstwo wykładane jest od 1924 roku. Są one związane z Sorbellim wg którego bibliologia to dyscyplina która zajmuje się książką z różnych punktów widzenia. Mrcea Tomescu bibliologię rozumiał jako bauke i praktykę dotyczącą książki, jej życia duchowego i materialnego. Do dyscyplin bibliologicznych należą: bibliologia ogólna, bibliotekonomia, bibliografia, nauka o książce.

USA:

1977- w Bibliotece Kongresu w Waszyngtonie utworzono Centrum Książki .

Bibliologia w Polsce w okresie międzywojennym

1. Józef Grycz- w 1951 roku wydał „ Z dziejów dziejów techniki książki”, znaleźć u niego można problemy bibliotekarstwa oświatowego. Współzałożyciel "Przeglądu Bibliotecznego".

2. Aleksander Birkenmajer- jest animatoremEWOK-u w 1971 roku.1936- „Książka Rękopiśmienna”. Analizował całość rękopisów. W książce ograniczył się do dzieł średniowiecznych.

3. XX wiek- widać rozwój instytucji badających problematykę książki, stworzone zostały zespoły, duża rola wyższych uczelni. Pierwsze katedry bibliotekoznawstwa powstają Łodzi i Wrocławiu na uniwersytetach, wcześniej były we Francji i USA.

4. 20 lata XX wieku: Niemcy(autonomizacja księgoznawstwa), Biblioteka Harzog August Bibliotek Wolfen Bitter założona przez księcia Augusta( prowadzone są tu badania w zakresie nauki o książce)

1956- „AGB” ( Archive des Buch)

5. Rulikowski- wzorował się na Lisowskim; bibliografia jako jedna z dziedzin wiedzy o książce, 1936- praca „Księgoznawstwo, Przeszłość oraz stan obecny o książce i nowe jej kierunki”

6. Kazimierz Piekarski- „Książka w Polsce XV i XVI”. Poglądy na istotę księgoznawstwa. Najważniejszą częścią książki jest jej treść i wygląd. Bibliografia nie jest samodzielna dyscyplina.

Problematyka współczesnej bibliologii, czyli czym się zajmuje bibliologia

Na wstępie definicja z Encyklopedii PWN:

Bibliologia [gr. biblíon „książka”, lógos „słowo”, „nauka”], nauka o książce, księgoznawstwo, dyscyplina humanistyczna, której przedmiotem jest książka jako obiekt materialny i środek przekazu myśli ludzkiej; należy do zespołu nauk o kulturze i komunikacji społecznej; obejmuje dyscypliny szczegółowe, m.in. historię książki, bibliografię, edytorstwo, księgarstwo, bibliotekoznawstwo, czytelnictwo.

Następnie warte przytoczenia fragmenty z Wikipedii:

Bibliologia, zwana też księgoznawstwem - to nauka humanistyczna, której przedmiotem badań jest książka we wszystkich jej aspektach, czyli jako obiekt materialny, nośnik treści a także społeczne narzędzie kultury. Zajmuje się ona zarówno książką dawną jak i współczesną, oraz instytucjami z nią związanymi tj. wydawnictwa, drukarnie, księgarnie, biblioteki, ośrodki informacji.

Problemy z definicją

Termin bibliologia używany jest często zamiennie z księgoznawstwem, a dawniej również z pojęciem bibliografia czy bibliognozja. Współcześnie, bibliologia ma wiązać w sobie takie autonomiczne nauki jak: edytorstwo, informacja naukowa, księgarstwo, bibliografia, bibliotekarstwo, bibliologia historyczna czy czytelnictwo. Niektórzy współcześni badacze uważają jednak, że bibliologia jest częścią interdyscyplinarnej dziedziny, na którą składają się: bibliotekoznawstwo, informacja naukowa, bibliologia i bibliografia. Polska Bibliografia Bibliologiczna (bieżąca bibliografia dziedzinowa z zakresu nauki o książce i dyscyplin pokrewnych), grupuje piśmiennictwo w 7 głównych działach: Bibliologia, Informacja Naukowa, Dokumentacja, Bibliografia, Struktura i dzieje książki, Wytwarzanie książki, Bibliotekarstwo, Użytkowanie książki.

Rzecz warta przeczytania:

http://www.wsp.krakow.pl/konspekt/19/migon.html

Poniższy tekst na podstawie:

• Dariusz Kuźmin, Bibliologia [w:] Nauka o książce. Antologia tekstów

• Krzysztof Migoń, Nauka o książce

Bibliologia, księgoznawstwo, nauka o książce, wiedza o książce występują najczęściej jako terminy równoznaczne, aczkolwiek można się w nich doszukać pewnych odmienności odcieni znaczeniowych.

Bibliologia w znaczeniu szerszym jest nauką o strukturze i właściwościach komunikacji za pośrednictwem zapisu graficznego, zaś w węższym znaczeniu jest to wiedza o zewnętrznych cechach książki, umiejętność ich analizowania i opisywania. Bibliologia w węższym znaczeniu koncentruje się na takich czynnościach jak: ustalanie autorstwa, miejsca i czasu powstania egzemplarza, warsztatu, autentyczności, ocena jednorodności i stany zachowania, odtworzenie drogi książki (w kolejności wymienionych wyżej zajmują się tym metody naukowe: bibliograficzna - tworzenie opisów bibliograficznych, komponowanie spisów, analiza spisów dokumentów, analiza cytowań bibliograficznych; typograficzna - określenie gdzie, kto i kiedy drukował, weryfikacja druków podpisanych przez drukarza i datowanych, badanie poszczególnych egzemplarzy każdej pozycji celem wykrycia odmian, wariantów, dodruków. Co pozwala na bliższe poznanie procesów związanych z techniką składania i tłoczenia książki; proweniencyjna - obieg książki oraz refleksje czytelników w postaci zapisów lub znaków umieszczanych na niej; warto również zapoznać się z metodą funkcjonalną, za której pomocą bada się książkę z uwzględnieniem wszystkich jej elementów oraz procesy bibliologiczne w związku z czytelnikiem rzeczywistym i hipotetycznym).

Obiektem księgoznawstwa jest książka i procesy bibliologiczne: tworzenie, obieg i odbiór książki, a także skutki tych procesów oraz ludzie i instytucje w nich uczestniczące. Nie wszystkie aspekty tego obiektu są przedmiotem badań w nauce o książce, lecz tylko te, które dotyczą kulturowych i społecznych aspektów i funkcji książki. Ośrodkiem problematyki bibliologicznej są zatem wzajemne, bogate i wielokierunkowe relacje książki i człowieka (grup, społeczeństwa w ogóle).

We współczesnej bibliologii zaistniało również pojęcie „kultury książki”. W pojęciu „kultura książki” mieszczą się wszystkie materialne i duchowe aspekty książki, tradycje i dziedzictwo, uniwersalizm i multifunkcjonalność. Ta generalizująca koncepcja teoretyczna pozwala zintegrować pozornie niejednorodny przedmiot i pole badań bibliologicznych. „Kultura książki” stać się może użytecznym pojęciem centralnym tak w teorii samej książki jako przedmiotu, narzędzia i funkcji w kulturze, jak też w empirycznych badaniach historycznych i współczesnych o charakterze faktograficznym. Pytanie o kulturę książki (indywidualną i zbiorową) materialną i duchową, daje szansę pełnego i pogłębionego opisu badanego fenomenu jako wytworu i narzędzia kultury, pozwala odkrywać to, co w książce najistotniejsze: cechy, możliwości i funkcje ważnego instrumentu cywilizacji. W ramach ogółu zjawisk kultury możliwe staje się opisanie i ocena światowego dziedzictwa książkowego w jego rozmaitych przejawach i funkcjach, a także odkrywanie zmiennych ról książki we wszystkich sferach życia indywidualnego i zbiorowego: w rozwoju i kodyfikacji języków literackich, liturgii i prawa, w rozpowszechnianiu idei filozoficznych, politycznych, religijnych, w oświacie, wychowaniu i nauce.

Podsumowanie części (zawsze znajduje się po tytule następnego podrozdziału) - 1) literatura różni się od sztuki tym, że jest rzeczą i znaczeniem, 2) jej cechą (literatury) jest zgodność / konflikt w sferze ponadjęzykowej między formą instytucjonalną a wolnością sposobu pisania, 3) tożsamość struktur świata utworu i struktur umysłowych grup społecznych.

wikipedia

http://ebib.info/2006/75/wywiady_ab.php

wikipedia

http://www.wydawca.com.pl/index.php?s=info&kat=1&dzial=2&poddzial=0&id=89

http://zlpwielkopolski.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=38:bogumia-kosmanowa&catid=34:bogumia-kosmanowa&Itemid=7

wikipedia

http://www.biblioteka.dswe.pl/index.php?id=3400

K. Migoń - „Nauka o książce. Zarys problematyki”

http://www.inib.uj.edu.pl/dr-hab.-malgorzata-stolzman-prace-magisterskie

http://docs4.chomikuj.pl/303713726,0,0,Stolzman-Ma%C5%82gorzata-Wiedza-o-ksi%C4%85%C5%BCce-w-dzie%C5%82ach-literackich.doc

1

---