• Źródła bibliologiczne

• Źródło - istniejące zasoby wiedzy ludzkiej i umiejętności praktycznych w postaci udokumentowanej

Bibliologia jako nauka wewnętrznie bardzo złożona posługuje się różnorodną bazą źródłową badacz książki czerpie wiedzę zarówno z obserwacji bezpośrednich interesujących go instytucji i procesów, jak i ze źródeł umyślnie przez siebie stworzonych oraz ze źródeł historycznych wszelkiego rodzaju.

Pojęcie „źródło” (wg Migonia) jest pojęciem dość szerokim, są to bowiem wszelkie informacje o przeszłości społecznej, niezależnie od miejsca w jakim się znajdują, wraz z tym wszystkim, co owe źródła przekazuje czyli kanałem informacyjnym. Z tego wielkiego zasobu potencjalnych źródeł wydobywa się dla danej dyscypliny lub zagadnienia tylko drobną, niewielką cześć. Ważne jest zatem, aby uchwycić to co najcenniejsze, co najbardziej reprezentatywne, co pozwala na formułowanie poprawnych opinii o danym fragmencie rzeczywistości.

Ogólny podział źródeł:

- bezpośrednie (pisane i niepisane)

- pośrednie (pisane i niepisane)

Źródła bezpośrednie pisane - to głównie dokumenty archiwalne tj. akta urzędowe przechowywane w archiwach bądź też jeszcze praktycznie wykorzystywane lecz kwalifikujące się do przekazania do archiwum po wygaśnięciu ich wartości użytkowej. Tworzą one główny zasób źródeł do badania instytucji (drukarń, wydawnictw, księgarń, bibliotek) i są to:

• księgi rachunkowe, inwentarze, listy płac, faktury, zamówienia - informują o wyposażeniu instytucji w środki i narzędzia pracy, o jej stanie fizycznym i finansowym i

• plany, sprawozdania, protokoły posiedzeń, regulaminy pracy, biblioteczne regulaminy udostępniania - informują o podstawowej działalności jaką dana instytucja prowadzi

• akta personalne - informują o składzie osobowym, stanie zatrudnienia, strukturze organizacyjnej, a także o organizacji pracy, jej przebiegu, atmosferze. Ponadto dokumenty te stanowią doskonałe źródło do biografii zasłużonych pracowników książki

• korespondencja urzędowa - informuje o kontaktach i zależnościach między instytucjami realizującymi procesy tworzenia i obiegu społecznego książki a instytucjami wobec nich nadrzędnymi, nadzorującymi je (organy administracji państwowej, i komunalnej, władze oświatowe, kościelne, organy cenzury, instytucje posiadające własne księgarnie, wydawnictwa, biblioteki)

• dokumenty państwowe takie jak: akta cenzury, przywileje udzielane drukarzom przez władców feudalnych, rozporządzenia regulujące produkcję i obieg książki w skali państwa, regionu, miasta, statuty i listy członków stowarzyszeń, protokoły ich zebrań oraz wszelkiego rodzaju akta instytucji posiadających własne księgarnie, wydawnictwa, biblioteki - informacje j.w.

• akta sądowe, notarialne, akta USC, testamenty, inwentarze ruchomości, dokumenty pochodzące z licytacji i transakcji handlowych, których przedmiotem były książki - informują o działalności instytucji i osób prywatnych i stanowią doskonałe źródło do historii czytelnictwa

• katalogi biblioteczne, kartkowe i spisywane w postaci ksiąg - to cenne źródło do badań historii bibliotek i techniki bibliotecznej oraz do dziejów czytelnictwa

• rewersy biblioteczne, karty książki, karty czytelnika - wykorzystywane zwykle w ramach realizacji zaplanowanego przedsięwzięcia badawczego, które uwzględnia gromadzenie takich materiałów przez pewien czas

• ogłoszenia prasowe, katalogi oferujące - informują np. o powstaniu i zamknięciu księgarni, fuzji kilku wydawnictw, poszukiwanych pracownikach (czyli o dziejach danej instytucji) oraz o nowo wydanych książkach, zapowiedziach wydawniczych, cenach książek i książkach będących do nabycia w konkretnej księgarni (dostarczają materiału do badań nad rozwojem produkcji wydawniczej i rynku księgarskiego oraz dziejami poszczególnych firm)

• sama książka:

- treść książki rozpatrywana ze względu na formę książki (tzw. ekspresja książkowa)

- opis bibliograficzny jaki się a także poznawanie procesu obiegu książki opiera się na takich elementach jak tytulatura, kolofon, dedykacja, przedmowa, notatki marginalne, podkreślenia, uwagi

- księgozbiór historyczny tj. zamknięty księgozbiór wyróżniony w oparciu o jego twórcę lub właściciela, rozpatrywany ze względu na swój skład stanowi źródło do badań bibliotek i czytelnictwa

Źródła bezpośrednie niepisane to:

• książka, a dokładnie znaki wodne papieru (informują o producencie papieru i czasie jego wytworzenia), krój czcionki, kompozycja strony, układ karty tytułowej, oprawa (pozwala zrekonstruować proces powstawania książki i skompletować elementy jej opisu nie podane wprost w tytulaturze - źródło w historii drukarstwa i bibliografii), pojedynczy egzemplarz książki, na którym widać ślady zniszczenia, spowodowane częstym jej użytkowaniem (określa stopień poczytności książki)

• materiały, z których książka została wytworzona czyli papier, pergamin, atrament, farba drukarska, skóra, z której wykonano oprawę - to informacje wykorzystywane w badaniu procesu wytwarzania książki

• narzędzia, takie, które służyły bezpośrednio procesowi produkcji (tj. wyposażenie skryptorium, zachowane części urządzenia warsztatu drukarskiego np. prasy, komplety czcionek) i rozpowszechniania (wykorzystywane w obiegu księgarskim- składniki wyposażenia sklepów, magazynów, zachowane wyposażenie bibliotek dawnych i współczesnych)

Źródła pośrednie pisane to:

• listy, dzienniki, osobiste wspomnienia, które przedstawiają relacje prywatne o wszelkich sprawach związanych z książką

• informacje prasowe z zakresu życia kulturalnego odzwierciedlające relacje publiczne np. o otwarciu nowej instytucji związanej z książką, jubileuszach i in. uroczystościach, kongresach, zjazdach, wydarzeniach losowych, procesach sądowych - dokumenty tego typu wykorzystywane są do badania wszystkich trzech procesów bibliologicznych

• źródła literackie- recenzje, polemiki prasowe - dają informacje o wrażeniu jakie dana książka wywarła na odbiorcach i o popularności, bo odbijają podglądy szerszej grupy czytelników

• publikacje informujące o warunkach użytkowania książki w różnych epokach i środowiskach, o poziomie oświaty, sposobach spędzania wolnego czasu, rozpowszechnianiu wynalazków technicznych, ważnych dla życia książki (oświetlenie, środki transportu)

• zestawienia statystyczne publikowane przez instytucje państwowe, stowarzyszenia branżowe i kulturalne - dają informacje ilościowe np. wielkość produkcji, sprzedaży, poziom czytelnictwa

Źródła pośrednie niepisane to głównie ikonografia przedstawiająca wizerunki wydawców, bibliotekarzy, ryciny przedstawiające skryptoria, drukarnie, budynki i wnętrza biblioteczne, przedmioty i urządzenia służące produkcji i rozpowszechnianiu książki, makiety gmachów bibliotecznych, fotografie

Podział źródeł wg prof. Migonia:

1. ujęcie typologiczne - uwzględnia podział przyjęty w ogólnym źródłoznawstwie historycznym. Wyróżniamy tu dwie zasadnicze grupy: ze względu na wielkość form i funkcji - źródła niepisane (zabytki materialne) i z racji różnorodności ich genezy i treści - źródła pisane (dokumenty graficzne). W grupie pierwszej mieszczą się wszelkie niepisane pozostałości po przeszłych procesach bibliologicznych obiekty materialne uczestniczące w procesach wytwarzania, rozpowszechniania i użytkowania książki, a więc przedmioty, urządzenia techniczne, narzędzia, maszyny, budowle ich wyposażenie, jak również źródła ikonograficzne jako artystyczne lub techniczne odbicie tych zabytków materialnych takie jak ilustracje fikcyjnych lub rzeczywistych wydarzeń z dziejów książki, ekslibrisy, ikonografia pracowników książki np. tabliczka woskowa i rylec, prasa drukarska, ale także drzeworyt, na którym ją przedstawiono, młyn papierniczy i jego fotografia, meble będące wyposażeniem sal bibliotecznych oraz plan budynku bibliotecznego, portrety i fotosy wydawców, drukarzy, księgarzy. Natomiast w zespole dokumentów graficznych wyróżnić można:

• źródła literackie czyli wszystkie te teksty w dziełach literackich (a także naukowych), które pozwalają nam poznać zjawiska bibliologiczne, dają odbicie spraw książki w danej epoce w zwierciadle piśmiennictwa, pozwalają poznać stosunek człowieka do książki w danym okresie historycznym. Przykładem może być m.in. Philobiblon Ryszarda de Bury, oświeceniowe satyry bibliograficzne, opis idealnej biblioteki szlacheckiej w Panu Podstolim Kraszewskiego, opis produkcji papirusu w Historii naturalnej Pliniusza, opisy podróży z fragmentami dotyczącymi książki, czy hasła na temat książki w encyklopediach ogólnych

• źródła archiwalne, dokumentacyjne - te oczywiście, które książki i procesów bibliologicznych dotyczą. Są to dokumenty, które powstały w wyniku związanej z książką i jej instytucjami działalności władz politycznych i gospodarczych, instytucji państwowych, kulturalnych, naukowych, sądowych, a więc np. ustawa sejmowa o egzemplarzu obowiązkowym, międzypaństwowy traktat pokojowy stanowiący o rewindykacji zbiorów książkowych, akta sądowe z procesów ludzi z książką związanych, akta cenzury, przywileje panujących dla ludzi książki, inwentarze majątkowe drukarń, księgarń, testamenty, protokoły posiedzeń, statuty bibliotek itd.

• dokumenty (źródła) autobiograficzne czyli pamiętnikarstwo i korespondencja w pierwszym rzędzie spuścizny pracowników książki ale także i te, które wyszły spod pióra ludzi nie związanych z książką profesjonalnie, ale które ważne będą głównie jako świadectwa recepcji książki

• źródła statystyczne - jest to najmłodsza stosunkowo kategoria źródeł, obejmuje dane dotyczące książki w ogólnych zestawieniach statystycznych

• źródła bibliologiczne sensu stricto czyli materiały powstające w kręgu instytucji książki, a służące jej reklamie, informacji o niej, jej udostępnianiu i wykorzystywaniu, pozbawione jednak charakteru źródeł dokumentacyjnych czy literackich. Źródła te mogą być związane z egzemplarzem książki jak notatka proweniencyjna (autograf, ekslibris, pieczęć) bądź glossa do tekstu (glossa to odręczny dopisek czytelnika lub kopisty zwierający komentarz do tekstu albo wyjaśnienie trudnego wyrazu czy zwrotu) lub też oderwane od niego np. plakat i ulotka reklamowa, spis prenumeratorów, prasowe ogłoszenie księgarskie i wszystkie inne formy księgarskich katalogów, dokumentacja biblioteczna w tym karty książek i czytelników, wykazy nowych nabytków i spisy bibliograficzne.

Na pograniczu tych dwóch typów dokumentów (graficznych i materialnych) można umieścić źródła epigraficzne. Epigrafika to nauka pomocnicza historii zajmująca się badaniem napisów wykonanych na materiale twardym (kamień, metal, drewno). Jako nauka zaczęła się kształtować w XVIw.

2. ujęcie historyczne - pokazuje powstawanie źródeł i stopniowe powiększanie ich zasobu. System książki wytwarzał z czasem coraz większą ilość materiałów źródłowych. Przyrastanie tego zbioru źródeł, ich różnicowanie się, doskonalenie formalne i merytoryczne dokumentów, które mówią o przeszłości książek stanowią przedmiot badań w zakresie historycznego księgoznawstwa. Określa ono również jak te źródła były wykorzystywane, jaką rangę w różnych okresach miały różne rodzaje źródeł czyli jak kształtowało się pojęcie źródła bibliologicznego i jak powstał i funkcjonował warsztat pracy historyka książki. Ujęcie historyczne pokazuje nam także jak zmieniało się podejście do wartości poszczególnych typów źródeł i dokumentów w określonych epokach. Pierwszy okres od początku badań bibliologicznych do epoki baroku to tzw. okres autorytetów. Świadectwo antycznego pisarza lub uczonego, średniowiecznego ojca Kościoła lub encyklopedysty wystarczało dla potwierdzenia wiarygodności zdarzenia. Od odrodzenia coraz większą wagę przypisuje się w pracach naukowych własnym obserwacjom, dlatego walor źródła uzyskuje relacja naoczna świadka. Okres ten przyniósł historiografii książek i bibliotek pokaźną liczbę nowych rodzajów źródeł (listy, pamiętniki, opisy podróży i in.), chętnie wykorzystywanych z racji ich wiarygodności. Tak więc korespondencja humanistów załatwiających swoje sprawy wydawnicze, kupujących i poszukujących książek, relacje podróżników opisujących biblioteki, sprawozdania uczestników targów książkowych czy notatki drukarzy i księgarzy stały się źródłami wiedzy o systemie książki. Wiek XVII to czas dokumentów archiwalnych i bibliotecznych. Historycy podjęli intensywne prace nad dotarciem do najdawniejszych dokumentów, tak aby dać świadectwo prawdzie. Koniec XVIIIw. przyniósł w kręgach bibliologicznych wzrost zainteresowania sama książką, która stała się doskonałym źródłem przynoszącym bogate informacje. Natomiast w wieku XIX i na początku XX pojawiły się materiały źródłowe wytworzone przez samych bibliologów, które są obecnie źródłem wiedzy o dawnych faktach i procesach bibliologicznych. Przykładem może być archiwum Instytutu Księgoznawstwa w Petersburgu, archiwum Waltera Hofmanna w Wyższej Szkole Bibliotekarskiej w Stuttgardzie czy też materiały Biura Badań Czytelnictwa Spółdzielni Wydawniczo-Oświatowej „Czytelnik” zachowane do dnia dzisiejszego w Bibliotece Uniwersyteckiej w Łodzi.

3. opisu problematyki źródłoznawczej można również dokonać z punktu widzenia poszczególnych dziedzin historycznego księgoznawstwa. W różnych jego obszarach ukształtował się zróżnicowany kanon źródeł, ściśle powiązany z ewolucją przedmiotu i celu badań, z doskonaleniem się metod i z postępującą specjalizacją.

• Aspekty badania książki

1. technologiczny - proces produkcji (szczególnie współczesnej), jak również proces rozpowszechniania książki jest zespołem procesów technologicznych realizowanych za pomocą skomplikowanej aparatury i w związku z tym staje się przedmiotem zainteresowania historyków techniki, maszynoznawców, architektów, elektroników, inżynierów automatyki, chemików itd.

2. artystyczny - ponieważ książka jest wytworem nie tylko technologicznym, ale często bywa wynikiem pewnych działań artystycznych, można ja badać ze względu na jej walory estetyczne np. kształt liter (inicjały), ozdobniki, ilustracje, a także biorąc pod uwagę styl epoki z której pochodzi (można tu wyróżnić charakterystyczne cechy książki rokokowej)

3. ekonomiczny - zarówno produkcja, jak i działalność księgarń i bibliotek mają charakter ekonomiczny a przez to są przedmiotem zainteresowania ekonomiki handlu i przemysłu (historii gospodarczej)

4. w aspekcie organizacji pracy i organizacji przedsiębiorstw - procesy bibliologiczne dokonują się w instytucjach, które są w celowy sposób zorganizowane wewnętrznie, a nawet zorganizowane w pewną sieć, dlatego badaniom podlegają struktury organizacyjne i zasady działania jakie obowiązują w tych instytucjach (wydawnictwo, drukarnia, księgarnia, biblioteka)

5. prawny - bierzemy tu pod uwagę i badamy wszelkie uwarunkowania prawne, które są niezbędne przy regulowaniu procesów bibliologicznych

6. psychologiczny - ponieważ proces użytkowania (czytanie) na charakter psychofizyczny, podlegają badaniu procesy zachodzące w psychice czytelnika w czasie lektury (np. zapamiętywanie)

7. socjologiczny - z jednej strony lektura książki wywiera pewien wpływ na czytelnika na jego postawy i światopogląd, a z drugiej strony zainteresowanie danymi treściami uzależnione jest od różnych, uprzednio istniejących cech psychicznych i zainteresowań czytelnika; a ponieważ czytelnictwo jest zjawiskiem społecznym, możemy w społeczeństwie wyróżnić grupy ludzi o wspólnych cechach świadomości uzyskanych w skutek lektury tych samych książek oraz grupy połączone wspólnymi zainteresowaniami czytelniczymi. I właśnie grupy te są przedmiotem badań socjologicznych

8. pedagogiczny (dydaktyczny) - ze względu na to, że książka należy do najważniejszych narzędzi nauczania i w związku z wpływem jaki wywiera na czytelnika może być wykorzystywane w procesie wychowywania

9. w aspekcie historii i teorii kultury - ponieważ książka oddziaływa na całokształt zjawisk kultury i kulturze służy, można badać książkę i procesy z nią związane jako element rozwoju kultury

10. w aspekcie informacji naukowej - ze względu na funkcję informacyjną jaką książka spełnia jako dokument

• Systematyka nauki o książce

Problematyka księgoznawcza jest dość różnorodna i aby ją uporządkować stosuje się jej podział (systematykę, wewnętrzną klasyfikację). Jest wiele różnych sposobów klasyfikowania, a najbardziej znane to:

1. klasyfikacja stworzona przez Łysakowskiego- oparta na ściśle logicznych założeniach

2. klasyfikacja reprezentowana przez różnych autorów - szeroko rozpowszechniona, która dzieli bibliologię w oparciu o trzy procesy bibliologiczne. Systematyka ta przedstawia się następująco:

1. Problematyka produkcji książki

1. Zagadnienia produkcji książki współczesnej

2. Historia produkcji książki

1.2.1. Zagadnienia książki rękopiśmiennej

1.2.2. Historia książki drukowanej

1.2.3. Historia introligatorstwa

3. Zagadnienia estetyki książki

2. Problematyka rozpowszechniania książki

2.1. Bibliografia

2.1.1. Zagadnienia metodyki i organizacji bibliografii współczesnej

2.1.2. Historia bibliografii

2.2 Zagadnienia księgarstwa

2.2.1. Zagadnienia księgarstwa współczesnego

2.2.2. Historia księgarstwa

2.3. Bibliotekoznawstwo

2.3.1. Zagadnienia bibliotek współczesnych

2.3.2. Historia bibliotek

3. Problematyka użytkowania książki

3.1. Zagadnienia czytelnictwa współczesnego

3.2. Historia czytelnictwa

Poszczególne poddziały można dzielić na jeszcze drobniejsze kompleksy zagadnień. Problematyka dwóch pierwszych procesów (produkcja, rozpowszechnianie) dotyczy nie tylko ich przebiegu i uwarunkowań, ale i osób, które je projektują i realizują. Zatem należy uwzględnić tu biografie tych osób a także specyfikę (charakterystykę) zawodów wykonywanych przez te osoby. Natomiast w badaniach procesu użytkowania pojawiają się niekiedy zagadnienia biograficzne - życiorysy wybitnych czytelników. Ponadto badania procesów bibliologicznych obejmują również instytucje i narzędzia, za pośrednictwem których procesy te są realizowane.

• Metody badań bibliologicznych

Metoda naukowa to sposób postępowania badawczego tj. zespół celowo dobranych czynności zmierzających do stwierdzenia i ścisłego określenia cech badanego przedmiotu lub procesu oraz stosunków i zależności zachodzących między elementami, z których ten przedmiot lub proces się składa. Wybór metody zależy od tego jakie cechy przedmiotu lub procesu nas interesują czyli w jakim aspekcie go badamy.

Metody dzielimy na

1. typowe dla bibliologii:

• proweniencyjna

• analiza zawartości księgozbioru

• typograficzna

• bibliograficzna (księgoznawcza)

zaczerpnięte z innych dziedzin:

• przejęte z socjologii, psychologii, ekonomii, językoznawstwa, sztuki i techniki

• metody historyczne, ponieważ książka i procesy bibliologiczne są zjawiskami historycznymi

• statystyczne (badanie z punktu widzenia ilościowego)

• metody obserwacyjne, eksperymentalne, porównawcze

Rozróżniamy następujące metody badawcze:

1. Metoda typograficzna - wypracowana została w XIX wieku na gruncie inkunabulistyki. Polega na precyzyjnym badaniu wytworów drukarskich i wnioskowaniu o miejscu i czasie powstania publikacji. W ramach tej metody bada się:

1. oprawę - polega to na analizie, opisie i systematyzacji oprawy, przyjmując za kryteria wyróżniające materiał oprawy (rodzaj i kolor skóry) technikę jej wykonania, zdobnictwo ze wskazaniem narzędzi, którymi się posłużono przy wykonywaniu dekoracji (tłok, radełko), sposób wykonania (wycisk ślepy, złocony) i kształtowania motywów dekoracyjnych. Uzyskana w ten sposób pewna charakterystyka pozwala z przybliżeniem ustalić czas powstania i pochodzenia oprawy (tzn. rejonizacje warsztatu introligatorskiego)

2. papier - dotyczy analizy śladów jakie na papierze pozostawiła budowa narzędzia wytwarzania (sita papierniczego); bada się również układ tzw. kres i prążków oraz rysunki znaków wodnych i filigranów. Dane uzyskane w trakcie (w wyniku) badania mogą dać obraz o drukarniach małych, o których nie ma wiadomości w innych źródłach. Pozwala to także stworzyć swoistą mapę papierni dawnej Polski mające duże znaczenie dla księgoznawstwa i historii kultury

3. znaki własnościowe - exlibris, związany z introligatorską postacią druku, bo nalepiany na wewnętrznej stronie okładnicy i superexlibris stanowią źródło wiedzy o właścicielach danej pozycji

Zadania metody typograficznej:

• identyfikacja faktów wydawniczych anonimowych typograficznie lub pozbawionych datacji czyli określenie kto, gdzie i kiedy wydrukował daną pozycję

• weryfikacja druków podpisanych przez drukarza i datowanych, ze względu na fakt, że adres wydawniczy i data były nieraz celowo fałszowane

• badanie poszczególnych egzemplarzy każdej pozycji celem ewentualnego wykrycia w tym samym wydaniu odmian, wariantów, dodruków, co pozwala bliżej poznać procesy związane z technika składania i tłoczenia książki

Przedmiotem badań są:

1. materiał typograficzny tj. środki służące powstaniu druków (czcionki, drzeworyt itp.)

2. skład książki i ewentualne przeobrażenia zachodzące w trakcie procesu powielania

3. odbicia materiału typograficznego utrwalone na kartach książki

Etapy pracy badacza typografa:

1. uzyskanie możliwie pełnej znajomości materiału typograficznego poszczególnych tłoczni badanego obszaru drogą gromadzenia , opisu i systematyki zasobów już zidentyfikowanych pod względem pochodzenia

2. rejestracja zauważonych zmian i uszkodzeń elementów typograficznych w wyniku ich użytkowania

3. obserwowanie przeobrażeń w podstawowych kategoriach zasobu (pismo, inicjały, drzeworyt) i określenie tych zmian. Pozwala to tworzyć ramy chronologiczne, do których można dopasować pozycje do tej pory nie datowane pod warunkiem, że posiadają elementy niezbędne dla danej datacji

• Zastosowanie metody typograficznej - analiza składu drukarskiego

Skupia ona uwagę badacza na kompozycji składu, rozmieszczeniu względem siebie jego elementów, na szczegółach takich jak np. pisownia wyrazów, dzielenie wierszy, położenie sygnatur. Zabieg ten należy stosować w odniesieniu do możliwie jak największej liczby egzemplarzy danej pozycji. Pozwala on ujawniać odmiany składu w obrębie tego samego wydania czyli warianty. Warianty polegały na drobnych zmianach, poprawkach, uzupełnieniach w tekście lub szacie typograficznej, niekiedy zdarzały się większe powtórzenia fragmentów spowodowane rozsypaniem się formy. Natomiast w przypadku podróbek mogły wchodzić w grę względy finansowe, kiedy drukarz nie chciał płacić autorowi za nowe wydanie jego dzieł i tłoczył je na podobieństwo poprzednich. Badanie języka i ortografii dawnej książki dostarcza nie raz znakomitych wskazówek przy identyfikacji drukarza i próbach chronologii.

Przydatność metody typograficznej kończy się wraz z postępem w produkcji materiałów drukarskich, ujednoliceniu krojów pism odlewanych z tych samych matryc przez warsztaty pracujące na szeroka skalę i obsługujące różne oficyny. W Polsce zjawiska takie pojawiły się w połowie XVI wieku. Nie znaczy to jednak, że od tej pory metoda ta nie jest skuteczna. Jednak badania tą metoda należy prowadzić wyjątkowo ostrożnie, starannie, wspierając się innymi, szczególnie metoda archiwalną

2. Metoda bibliograficzna - polega na sporządzaniu spisów istniejących publikacji, ich przetwarzaniu i wykorzystywaniu. Sztuka sporządzania wykazów piśmiennictwa wymaga:

• prawidłowego rozpoznania dokumentu

• uzupełnienia brakujących danych

• rozszyfrowania autorów publikacji anonimowych, pseudonimów, kryptonimów

• sprostowania fałszywych danych bibliograficznych

• opisania poszczególnych pozycji w sposób czytelny, jednolity i porównywalny z innymi źródłami umożliwiający szybka i jednoznaczną identyfikację

• zestawienie spisów za pomocą układu bibliografii i indeksów w opis bibliograficzny w taki sposób, aby potrafiły odpowiedzieć na rozmaicie zadawane pytania w kontekstach autorskich, przedmiotowych, typologicznych, narodowych itd.

• zestawienia warsztatu bibliograficznego, zadawania pytań i wyszukiwania odpowiedzi zadowalających użytkownika w sensie ilościowym i jakościowym

Bibliografia była i jest traktowana przez autorów i użytkowników na jako podstawa wszelkich studiów

O doborze dokumentów decyduje:

• zasięg - oznacza jakie cechy wydawnicze bądź formalne są brane pod uwagę w doborze materiału do danego spisu bibliograficznego. Zasięg może być: wydawniczy (rozróżnia wydawnictwa zwarte, ciągłe, samoistne i niesamoistne), geograficzny, terytorialny (państwo, region, miejscowość) i chronologiczny (bibliografia bieżąca, retrospektywna, prospektywna)

• zakres - określony przez cechy treściowe i rzeczowe dokumentu

Opis dokumentu - polega na wymienieniu cech wydawniczych i formalnych dokumentu niezbędnych do jego identyfikacji odróżnieni od innych dokumentów. Jest to opis zasadniczy (rejestracyjny), który podaje cechy zawarte w tytulaturze i wynikające z wyglądu zewnętrznego. Opis zasadniczy uzupełniony dodatkowymi informacjami o dokumencie (adnotacjami) staje się opisem rozwiniętym adnotowanym. Adnotacje mogą być księgoznawcze lub zawartościowe

Spis bibliograficzny - powstaje ostatecznie w wyniku uszeregowania opisów według z góry przyjętego kryterium. Elementami porządkowania może być cechy tytulaturowe lub treściowe

Rozwój metody bibliograficznej:

• prototypem jest katalog bibliotek starożytnych: najdawniejszy z biblioteki króla Assurbanipala w Niniwie w VII w p.n.e., a największy rozgłos zdobyły „pinakes” Kallimacha w Kyrene i katalog biblioteki Ptolemeuszów w Aleksandrii. Układ spisów był działowy. Podawały one autora, tytuł, liczbę wierszy, dane biograficzne autora, informacje o treści i uwagi krytyczne

• bibliografie okresu średniowiecza - pojawiły się wraz z rozwojem druku; przyrost piśmiennictwa wymusił tworzenie katalogów, które spisywały przede wszystkim wydawnictwa własne wydawcy, a następnie również nakłady innych firm krajowych i zagranicznych. Były szczególnie przydatne na targach książki (Frankfurt, Lipsk). Niestety często odznaczały się nieścisłością tzn. przytaczały niedokładne cechy książek

• w dobie renesansu powstały pierwsze bibliografie narodowe: włoska (1550), angielska wydana w Bazylei i Londynie (1595), francuska opublikowana w Paryżu i Lyonie (1585). Były to tak naprawdę bibliograficzne słowniki , które uwzględniały tylko skrócone opisy druków

• w XVIII w. nastąpił rozwój teorii i praktyki bibliograficznej i miał silny związek z bibliofilstwem co rzutowało szczególnie na ścisłość i szczegółowość opisu. Pojawiły się wówczas bibliografie zawierające opisy dzieł wybranych, cennych ze względu na rzadkość, doskonałość wykonania typograficznego. Bibliografie te obejmowały swym zasięgiem nie tylko piśmiennictwo danego kraju ale i obce. Najdoskonalsza bibliografią bibliofilską jest bibliografia J.Ch. Bruneta z 1880r., która zawiera bardzo dużo adnotacji wskazujących na szczególne cechy druków. Natomiast F. Ebert wyróżnił bibliografie czystą czyli obejmującą wszystko co się ukazało na danym obszarze i w danym czasie oraz stosowaną, która rozpatruje książki według ich wartości dla bibliofila - zwraca uwagę na te cechy książki i okoliczności, dzięki którym nabiera ona ceny (wartości) w handlu księgarskim. Bibliografia stosowana rozwinęła się dużo później niż czysta, wykształciła się w miarę doskonalenia techniki przemysłu księgarskiego i wraz z rozwojem zainteresowań bibliofilskich. Mimo, iż była postrzegana jako snobizm czy próżność zbieraczy, przyczyniła się do stworzenia opisu bibliograficznego, który zwraca uwagę na dokładność i szczegółowość danych rozwijając we właściwy sposób ukryte lub fałszywe autorstwo, ustalając miejsce i datę druku

• w wieku XIX w związku z gwałtownym przyrostem piśmiennictwa zrezygnowano z dążenia do stworzenia jednej wielkiej międzynarodowej bibliografii na rzecz bieżących bibliografii narodowych oraz specjalnych. Dzięki zastosowaniu metody analizy typograficznej osiągnięto wielka precyzje w opisie bibliograficznym starodruków. Zaznaczył się również rozwój bibliografii adnotowanej, omawiającej i oceniającej treść książki. Na tym polu wsławił się J. Lelewel

3. Analiza zawartości księgozbioru - metoda, w której zawartość księgozbioru analizujemy wyróżniając w nim podzbiory książek mający wspólny temat, formę literacka, tendencje polityczne itp., i ustalając ich liczebność, porównując liczebność poszczególnych grup itp. Metoda ta stanowi częstą i bardzo pożyteczną praktykę zarówno bibliologów jaki i badaczy innych dyscyplin naukowych. Poszukują oni zwykle wybranych pozycji, które potwierdziłyby wnioski wysnute z innych przesłanek np. Dotyczących recepcji określonych autorów, tytułów, idei , nurtów, języków, tematów. Inwentarze księgozbiorów (często prywatnych) wskazują tylko na stan posiadania pewnych pozycji, natomiast inwentarze biblioteczne badane całościowo metodami bibliologicznymi (które uwzględniają wewnętrzne uwarunkowania i powiązania strukturalne zbiorów) mogą dostarczyć wskazówek do wnioskowania o preferencjach czytelniczych właścicieli. Ta metoda badań pozwala ustalić:

• społeczne preferencje lekturowe - czyli wyraźnie zhierarchizowany zbiór tekstów powszechnie uważanych w kulturze danego czasu i miejsca za szczególnie wartościowe (wyróżnienie grupy tytułów powtarzających się i tworzących pewne kanony właściwie dla konwencji intelektualnej epoki)

• indywidualne preferencje czytelnicze - czyli zhierarchizowane zbiory tekstów traktowane przez poszczególne osoby jako szczególnie dla nich ważne i emocjonalnie bliskie

Określenie preferencji jest ważne z punktu widzenia historii czytelnictwa, dziejów mentalności, twórczości i recepcji kulturalnej, pozwala określić np. kanon lekturowy ucznia określonej epoki historycznej , co ma znaczenie dla dziejów oświaty, nauki i cywilizacji.

4. Metoda proweniencyjna - to metoda typowa dla bibliologii. Propagowana w okresie międzywojennym przez K. Piekarskiego, a w latach 50-tych przez St. Kocowskiego. W węższym znaczeniu polega na śledzeniu drogi poszczególnych egzemplarzy książki na podstawie pozostawionych na nich znaków własnościowych (exlibrisy, superexlibrisy, pieczęcie, podpisy, dedykacje). Ujmowana szerzej - oznacza badanie wszystkich śladów pozostawionych przez czytelników na kartach książek, a więc uwag marginalnych, przekreśleń, zamazywania, dopisywania, zdobień itp. Badanie książek, na których twórcy pozostawili ślady swych myśli i emocji wiele mówi o ich poglądach, osobowości, warsztacie twórczym a nawet o wydarzeniach życiowych, zwłaszcza, że są to uwagi czynione na własny użytek czyli spontaniczne i wolne od wszelkiej cenzury. Podobny walor mają komentarze czytelników czynione doraźnie na marginesach lektury. Wyniki badań proweniencyjnych ujawniają pewne prawidłowości recepcji: geograficzne, historyczne, społeczne, kulturalne, psychologiczne, dokumentują zjawiska wyjątkowe. Na ich podstawie można także odtworzyć zawartość dawnych bibliotek

5. Metody historyczne - posługujemy się nimi wtedy, gdy chcemy zbadać działalność instytucji a także i osób związanych z książką oraz procesy, które przebiegały w związku z działalnością tych instytucji i osób. Obejmują one następujące etapy postępowania badawczego:

1. gromadzenie źródeł - to przeglądanie spisów bibliograficznych, katalogów oraz opracowań na tematy zbliżone do tego, który badamy (np. prace monograficzne, gdzie w przypisach podano wykorzystane źródła i literaturę przedmiotu), a także zapoznanie się ze spisami zawartości czasopism fachowych, katalogami rękopisów bibliotecznych i inwentarzami archiwów

2. krytyka źródeł - dokonywana jest po zapoznaniu się ze źródłami i obejmuje stwierdzenie ich autentyczności i wiarygodności. Służą temu metody wypracowane przez paleografię, neografię i dyplomatykę (nauka o dokumentach urzędowych)

3. opracowanie materiału - to zestawienie wszelkich informacji źródłowych na temat poszczególnych elementów badanego faktu, co pozwala je możliwie dokładnie opisać i prowadzi do jego rekonstrukcji. Opisane fakty zestawiamy ze sobą dążąc tym samym do określenia łączących ich więzi przyczynowo-skutkowych

4. uzasadnianie(synteza) - dokonywane na podstawie pracy własnej i cudzych badań oraz wyników badań nad różnymi dziedzinami życia książki i życia społecznego

6. Metoda socjologiczna - ma zastosowanie do badania stosunków łączących książkę i procesy bibliologiczne i informacyjne z grupami społecznymi (zawód pracownika książki i dokumentalisty, grupy ludzi, którzy korzystają z książek i informacji). Etapy badań socjologicznych:

5. gromadzenie źródeł - najważniejszymi sposobami są badania terenowe i badania ankietowe. Badania terenowe przeprowadza zazwyczaj dokumentalista, bibliotekarz lub księgarz na terenie swojego warsztatu pracy. Badacz rejestruje np. zapytania informacyjne, wypożyczenia (zakup książek), i jednocześnie prowadzi z interesantami „nieoficjalne” rozmowy, dzięki czemu poznaje cechy środowiska z którego rozmówcy się wywodzą, ich cechy indywidualne, potrzeby informacyjne, motywy użytkowania (nabycia), stopień zaspokojenia potrzeb (korzyści wyniesione z użytkowania). Badania ankietowe - prowadzone są przez wyspecjalizowane ośrodki informacji, wydawnictwa, instytuty badań nad czytelnictwem itp.; badania te polegają na rozprowadzeniu wśród pewnej grupy ludzi należących do określonego środowiska (np. mieszkańcy regionu, użytkownicy systemu informacyjnego, osoby w określonym wieku itd.) kwestionariuszy zawierających ustalone z góry pytania na interesujący badacza temat. Jeśli bada się dane środowisko na przykładzie grupy wybranych losowo ludzi (tzw. próba reprezentatywna) zakładając jednocześnie, że i inni członkowie środowiska zachowują się podobnie mówi się o metodzie reprezentacyjnej. Badana grupa musi być w tym przypadku dostatecznie liczebna , tak aby prawdopodobieństwo, że uzyskane odpowiedzi są reprezentatywne dla całego społeczeństwa było duże.

6. opracowanie źródeł - zależy od rodzaju uzyskanych danych i może być: ilościowe, jakościowe i mieszane. Opracowanie ilościowe możliwe jest wtedy, gdy zebrane dane mają charakter jednorodny tak, że można ustalić i częstotliwość występowania jakichś postaw lub zdarzeń. W ten sposób można analizować takie cechy jak np. wiek, zawód, wykształcenie, nazwisko ulubionego autora lub takie odpowiedzi na pytania jak „tak” lub „nie”. Opracowanie jakościowe - stosuje się przy analizie źródeł, które przedstawia np. biografie osób badanych, indywidualny obraz wrażeń lub poglądów respondenta. Może polegać na zwykłym opisywaniu uzyskanych ze źródeł informacji, przedstawieniu przyczyn,, dla których badani zajmują określone postawy opierając się na ich wypowiedziach lub przeprowadzić uogólnienie.

Wyniki ilościowe są bardziej ścisłe niż jakościowe

7. Metoda statystyczna - służy przede wszystkim opracowaniu źródeł socjologicznych, ale można ją również zastosować tam, gdzie bada się zbiór przedmiotów posiadających jakąś cechę wspólną, w którym wyodrębnić można mniejsze podzbiory przedmiotów, połączonych innymi wspólnymi cechami, które muszą dać się ściśle zidentyfikować. Zbiorowością statystyczną, może być np. zbiór książek połączonych tą wspólną cech, że zostały wydane w określonym miejscu i czasie czy zbiorowość czytelników, których łączy zainteresowanie określonym typem literatury, miejsce zamieszkania, wykształcenie lub wiek. Metoda statystyczna polega na:

7. ustaleniu występowania dwóch lub więcej różnych cech w tym samym przedmiocie lub zestawienie ze sobą grup wyodrębnionych na podstawie tych cech

8. ustalaniu częstości występowania poszczególnych cech u badanych zbiorowości

W bibliologii metodę statystyczną wykorzystuje się np. do:

• ustalania wielkości produkcji wydawniczej (w danym kraju, w poszczególnych latach), podziałem na różne kategorie (gatunek piśmienniczy, przeznaczenie czytelnicze), co pozwala uzyskać obraz rozwoju kultury narodowej i poszczególnych jej gałęzi

• liczebności poszczególnych rodzajów bibliotek, księgarń, liczebność zbiorów bibliotecznych, przy czym wyniki uzyskują pełny, właściwy obraz przez uwzględnienie pozabibliotecznych danych statystycznych (gęstość zaludnienia, struktura zawodowa społeczeństwa, liczebność szkół, liczebność dzieci kształcących się itp.)

Podstawowymi zabiegami badawczymi w metodzie statystycznej są:

• zestawienie tablic statystycznych, gdzie w rzędach poziomych umieszcza się np. liczby identycznych odpowiedzi na poszczególne pytania ankiety, a w pionowych - kategorie, na które została podzielona zbiorowość; wyniki przedstawia się za pomocą wykresów

• obliczanie liczb względnych (%) oznaczających częstość występowania cech badanej zbiorowości

• obliczanie liczb względnych (%) oznaczających częstość równoczesnego występowania w badanej grupie dwóch cech, co pozwala snuć wnioski o istnieniu zależności między tymi cechami (np. stopień zainteresowania książka i filmem)

Ostatnim etapem badań statystycznych jest wyciągnięcie wniosków z zestawionych liczb czyli przedmiotowa analiza wyników - porównanie z badaniami z innego okresu.

8. Bibliometria - wykorzystując metody ilościowe (matematyczne, statystyczne) bada i ocenia właściwości komunikacji pisanej oraz pewne jej prawidłowości (koncentrację, rozproszenie, starzenie się) czym przyczynia się do usprawnienia jej obiegu i podniesienia skuteczności. Termin powstał w 1969r. i sformułował go A. Pritchard. Bibliometria to zastosowanie matematycznych i statystycznych metod do książek i innych środków komunikacji. Pritchard uznał ja za jeden z kierunków badawczych rozwijających się obok naukometrii i ekonometrii. W Polsce termin bibliometria pojawił się w 1979r. w Słowniku terminologicznym informacji naukowej jako badanie stanu ilościowego i tendencji rozwoju piśmiennictwa metoda statystyczną na podstawie spisów bibliograficznych lub statystyki wydawniczej. Pionierami w zakresie bibliometrii byli Coli i Eals, którzy w 1917r. przeprowadzili analizę statystyczna piśmiennictwa za okres 1550-1860 oceniając fluktuację zainteresowań i aktywność poszczególnych krajów w tym zakresie. Natomiast wcześniej, bo w 1911r. w Rosji przeprowadzono badania piśmiennictwa chemicznego wykorzystując w tym celu analizę cytowań. Badania bibliometryczne są obecnie wykonywane na całym świecie, a przodują w nich USA i Wlk. Brytania.

• Przedmiot badań bibliologicznych (księgoznawstwa, bibliologii)

Przedmiotem nauki o książce jest książka i jej społeczne funkcjonowanie, czyli procesy z nią związane (produkowanie, rozpowszechnianie, użytkowanie).

Dokument - każdy przedmiot materialny, stwierdzający jakiś stan lub fakt, bądź stanowiący utrwalony wyraz myśli ludzkiej.

Książka - dokument, który zawiera graficznie utrwalony tekst, i który przeznaczony jest i przysposobiony do społecznego użytkowania. Jest to przedmiot materialny, o następujących cechach :

• służy do przekazywania ludziom treści będących w mniejszym lub większym stopniu wytworami procesów psychicznych. Treści przekazywane przez książkę to tekst, którego twórca jest autor. Najczęściej spotykamy się z tekstem literowym (słownym) obejmującym też cyfry, znaki matematyczne itp. Poza tym można wyróżnić tekst nutowy (czyli zespół znaków graficznych oznaczających umownie pewne dźwięki i struktury dźwiękowe, które jednak nie oznaczają niczego więcej), tekst kartograficzny (zespół znaków, które oznaczają zjawiska materialne), „tekst”- obraz w albumach malarskich, fotograficznych;

• treści są utrwalone w pewien określony sposób. Tekst może być przekazywany odbiorcy różnymi sposobami (np. przez radio), ale o książce mówimy tylko wtedy, gdy tekst ten jest utrwalony w przedmiocie materialnym i jest odbierany statycznie (w odróżnieniu do dynamiki filmu). Jednak nie każdy tekst utrwalony materialnie będzie książką, np. płyty czy taśmy magnetofonowe, ale za to będzie nim książka dla niewidomych, ponieważ posiada znaki przeznaczone do odczytania nie wzrokiem a dotykiem;

• służy do przekazywania treści kulturowych społeczeństwu, a nie tylko jednostce. Nie każdy tekst utrwalony graficznie będzie książką, gdyż nie każdy jest przeznaczony dla szerokiego grona odbiorców, np. listy czy pamiętnik. Ponadto książka jako narzędzie przekazywania tekstu jakiejś części społeczeństwa musi być przygotowana do pełnienia tej funkcji czyli powielona (droga przepisywania bądź druku). Takie przysposobienie utrwalonego tekstu do społecznego odbioru nazywamy opublikowaniem. Publikować można poprzez wydania tekstu osobno, ogłoszenie go w jakimś dziele zbiorowym, czy też ogłaszać co jakiś czas zbiór różnorodnych tekstów (czasopismo). Ponadto są książki, które powielane w bardzo małej liczbie egzemplarzy i takie, które po opublikowaniu nie są przeznaczone do księgarń i bibliotek

Każda z tych trzech cech może być właściwa również innym dokumentom. Lecz dopiero wszystkie trzy razem wzięte wyróżniają książkę spośród innych gatunków dokumentów.

Rodzaje książek rozróżniamy ze względu na:

1. epokę, w których powstały (przy czym podział na epoki jest umowny) i jest to: książka starożytności, średniowiecza, stare druki, druki nowe (XIX i XX wiek)

2. postać materialną książki:

1. kryterium - materiał, z którego jest wykonana: tabliczki gliniane, książki z papirusu, pergaminu, papieru, błony fotograficznej

2. kryterium - kształt zewnętrzny: książki w postaci zwoju, kodeksu (oprawiony zespół kart), zbiór luźnych kart

3. kryterium - objętość: książki (w znaczeniu potocznym), broszury, druki jednokartkowe (ulotki)

4. kryterium - technika wytwarzania: książki rękopiśmienne, drukowane, powielane techniką tzw. małej poligrafii, mikrofilmy i fotokopie

1. formę wydawniczą tj. sposób opublikowania tekstu:

1. takie, które zawierają jeden tekst

2. zbiory mniejszych tekstów ogłoszonych łącznie

3. na wydawnictwa zwarte (jedno-lub wielotomowe) wydane jednorazowo lub wydawane przez szereg lat, przy czym liczba tomów z góry jest ustalona

4. wydawnictwa ciągłe, wydawane w postaci drobniejszych „całostek” bez przewidzianego zakończenia; należą tu czasopisma, wydawnictwa zbiorowe ciągłe i serie wydawnicze

1. tekst książki, gdzie zwracamy uwagę na treść lub formę (piśmienną):

1. kryterium - treść: np. naukowe, fachowe, beletrystyczne itd.

2. kryterium - forma piśmiennicza: np. opracowania monograficzne, podręczniki, bibliografie, pamiętniki itd.

1. inne np. dokumenty życia społecznego (afisze, programy imprez kulturalnych itp.), literatura firmowa (katalogi, prospekty itd.), normy, patenty itp.

• Procesy bibliologiczne

Z książka łącza się zawsze i w sposób konieczny trzy procesy:

1. produkcja, z racji tego, że książka jest wytworem pewnych czynności, wytworem złożonego procesu technologicznego

2. rozpowszechnianie, bo zadaniem książki jest przekazywanie tekstów społeczeństwu zatem musi być ona w jakiś sposób rozprowadzona

3. użytkowanie - treść książki jest po by go sobie ktoś przyswoił, spożytkował

Procesy bibliologiczne mają charakter różnorodny, ale wspólną cechę - są procesami społecznymi, ponieważ książka jest produkowana przez ludzi dla społeczeństwa, rozpowszechniana w społeczeństwie i użytkowana wśród społeczeństwa.

Problematyka badawcza procesu produkcji książki

Problematyka produkcji książki jest złożona i różnorodna. Wyodrębniamy w niej:

1. zagadnienia produkcji książki współczesnej (zagadnienia naukowo-praktyczne) - bibliolog uwzględnia w swych badaniach tylko niektóre zagadnienia organizacji drukarstwa pozostawiając sprawy przemysłu poligraficznego technikom branżowym; typowe zainteresowania badacza w zakresie organizacji drukarstwa obejmują badania nad koordynacją poszczególnych działań (składanie, łamanie szpalt, druk, korekta, prace introligatorskie). Zagadnienia bibliologiczne z zakresu techniki produkcji książki współczesnej obejmują także technikę wydawniczą tj, przygotowanie rękopisu (maszynopisu) do druku czyli opracowanie go w taki sposób, by dostosować go do zaprojektowanego przez wydawcę kształtu zewnętrznego książki (format, rodzaj papieru, technikę druku, krój i wielkość pisma, wielkość kolumny druku, marginesy itp.)

2. historię książki łączącą się z problematyką projektowania procesów wydawniczych - badacz skupia się nad warsztatem technika pracy dawnych drukarzy, lecz nie uwzględnia tych zagadnień w odniesieniu do współczesnego przemysłu poligraficznego, bowiem od XIX wieku nastąpiło stopniowe przejście od rzemiosła do przemysłu księgarskiego co spowodowało, że tą dziedziną zainteresowanie przejęło maszynoznawstwo i nauki techniczne oraz organizacja pracy i przedsiębiorstw

Możemy również zastosować inny podział zagadnień i wyodrębnić trzy ich kręgi:

1. problematyka techniki produkcji książki - na tym polu badamy warsztat drukarski (zespół maszyn i urządzeń służących do wytwarzania książki), w skład którego wchodzi metodyka przygotowania rękopisu do powielania i sposoby realizacji samego procesu a także organizacja tych czynności

2. kształtujące się w procesie produkcji stosunki międzyludzkie czyli procesy ekonomiczne, prawne, socjologiczne i organizacyjne poprzedzający proces graficznego powielania tekstu i towarzyszące mu np. relacje między autorem a wydawnictwem, relacje wewnątrz wydawnictwa czy drukarni (regulacja spraw finansowych i prawnych, ustalenie szaty graficznej książki itp.)

3. problematyka produkcji wydawniczej powstaje wokół wytworów procesu produkcyjnego, a więc wyprodukowanej masy książek; badacz produkcji wydawniczej stara się odpowiedzieć na pytania: ile książek się wydaje, jakie książki są wydawane, i jakie są tego przyczyny. Istnieje tu ścisły związek z wynikami działalności bibliograficznej (szczególnie bibliografii narodowych), gdyż badacz czerpie z niej materiały do swoich prac

Introligatorstwo wchodzi w skład produkcji książki, lecz bywa badane oddzielnie. Dominuje tutaj problematyka historyczna, która obejmuje szereg zagadnień szczegółowych:

• technika wykonywania oprawy w jej dziejowym rozwoju (badamy materiał, z jakiego była wykonana oprawa w poszczególnych okresach historycznych, strukturę oprawy poznajemy przez badanie dochowanych egzemplarzy, na jej podstawie rekonstruuje się technikę pracy introligatora w danym okresie)

• zdobnictwo dawnych opraw, rozpatrywane z punktu widzenia historii sztuki (należy ustalić typowe cechy opraw wytwarzanych w poszczególnych środowiskach w kolejnych epokach dziejów książki). Badacz introligatorstwa śledzi wędrówki stylów w jakich były wykonywane oprawy, z jednej epoki w drugą i z jednego środowiska w inne, bada zawód introligatora, organizację warsztatu. Badanie opraw pozwala na zidentyfikowanie regionu w którym książka została wykonana, jeśli np. miejsce wydania nie zostało ujawnione na jej kartach, a także środowisko gdzie była użytkowana. W ten sposób historia introligatorstwa łączy się z badaniami nad produkcją książki jej użytkowaniem i w pewnym stopniu z bibliografią książki dawnej (rękopiśmiennej)

Estetyka

Książka może być dziełem sztuki więc badany ją w ramach historii sztuki. Wytwarzanie książki współczesnej otwiera pole działania przed artystą grafikiem typografem i introligatorem. Podstawowym zadaniem badawczym jest opisanie książki powstałej w określonej epoce i środowisku ze względu na zharmonizowanie jej elementów zdobniczych. Na podstawie tych badań bibliolog określa cechy stylu właściwe dla poszczególnych epok. Następnym polem badawczym jest badanie stosunku miedzy treścią a formą literacką dzieł piśmienniczych a tematyką materiału zdobniczego występującego w książkach. Opis elementów składowych książki pozwala na opracowanie typologii elementów zdobniczych, rejestruje się charakterystyczne dla epok motywy zdobnicze takie jak np. motywy roślinne w różnych postaciach, motywy architektoniczne.

Problematyka badawcza procesu rozpowszechniania książki

Bibliografia to:

1. dział nauki o książce

2. spis bibliograficzny

3. praktyczna działalność bibliograficzna

Jej celem jest informowanie użytkowników książek o ich istnieniu i cechach, natomiast do zadań należy:

• jak najszybsze przekazywanie użytkownikom książek wiadomości o sprawach, które ich interesują za pośrednictwem różnego rodzaju dokumentów

• szczegółowe informowanie o cechach zewnętrznych, wydawniczych książki poprzez jej wyczerpujący opis; zadanie to szczególnie odpowiada potrzebom bibliologów

Problematyka bibliografii obejmuje pola badawcze:

• naukowo-praktyczne - taki charakter ma projektowanie zasad i sposobów sporządzania spisów bibliograficznych (metodyki bibliograficznej) i projektowanie organizacji warsztatu bibliograficznego; badania naukowo-praktyczne w zakresie bibliografii zmierzają do ustalenia reguł metodyki bibliograficznej, które stosuje się przy sporządzaniu spisów jednego rodzaju i do budowania projektu jednorazowych przedsięwzięć bibliograficznych (w tym wypadku badaniu podlega dobór jednostek bibliograficznych, ich opis i układ)

• teoretyczne - to ujawnianie cech książek bądź zespołów książek droga ich opisywania oraz historia działalności bibliograficznej (biografia i działalność wybitnych bibliografów, powstanie i rozwój różnych rodzajów spisów bibliograficznych i uwarunkowania historyczne tych procesów np. wpływ rozwoju oświaty, zainteresowań czytelniczych, księgarstwa i bibliotek na rozwój prac bibliotecznych w poszczególnych okresach i krajach, rozwój metodyki bibliograficznej oraz rozwój i stan obecny organizacji działalności bibliograficznej i instytucji, które jej służą)

Księgarstwo

Badania nad księgarstwem mają wspólne pola badawcze z wydawniczą i czytelnictwem, bibliografią, z nauką o organizacji i ekonomika handlu. Może być rozpatrywane na gruncie historycznym (księgarstwo dawne) i naukowo-praktycznym (współczesne)

Księgarstwo pośredniczy między dwoma segmentami rynku:

• podażą jako wyprodukowaną masą książkową i zasobem, który pozostaje w sferze projektów oraz zbiorem antykwarycznym

• i popytem jako zbiorem aktualnych i potencjalnych potrzeb czytelniczych

Z tego wynikają zadania księgarstwa czyli:

• dokonanie przepływu książek od wydawców do odbiorców poprzez działalność handlową i kulturową

• współdziałanie z wydawcami przy uzgadnianiu repertuary wydawniczego, tak aby jak najlepiej odpowiadał on potrzebom klienta

Wynikająca z tych zadań problematyka badawczo-projektowa obejmuje:

• metodykę badania aktualnej i potencjalnej motywacji klientów tj. przyczyn, które skłaniają ludzi do nabycia książek

• projektowanie różnego rodzaju sposobów mających ludzi do tego skłaniać

• badanie skuteczności tych działań

Problematyka księgarstwa współczesnego:

1. księgarnia jako jednostka handlowa- badamy tu:

• księgarnię od wewnątrz (lokal, wyposażenie, warunki i wydajność pracy, obowiązki pracowników, techniki sprzedaży, strukturę organizacyjną, asortyment, tempo sprzedaży, rotację zapasów, działania marketingowo-reklamowe)

• księgarnię na zewnątrz (lokalizacja, cechy socjologiczne środowiska na rzecz którego działa księgarnia)

2. sieć księgarń - tu badaniem można objąć:

• zależność między rozpowszechnianiem książki a ukształtowaniem sieci (np. gęstość zaludnienia a ilość księgarń na danym obszarze)

• wpływ sieci księgarskiej na sprawność i rozpowszechniania książki (prędkość i kompletność) oraz jej cenę - dotyczy księgarń hurtowych

3. miejsce zetknięcia się wydawnictwa z księgarnią - problematyka obejmuje:

• projektowanie współpracy księgarza i wydawcy w zakresie informacji o książkach oraz reklamy i propagandy

• opis wszelkich postaci związanych ze współpracą obydwu instytucji

• ustalanie kalkulacji optymalnych warunków współpracy finansowej

• organizację działania w przypadku kiedy jedna osoba łączy w sobie zadania wydawcy i księgarza (np. własna hurtownia, sprzedaż wysyłkowa)

4. miejsce zetknięcia się księgarza z klientem (czytelnikiem) zarówno indywidualnym jak i zbiorowym - w tym zakresie można badać popyt na poszczególne rodzaje książek, dzieła poszczególnych autorów a także na konkretne tytuły.

5. proces sprzedaży książek - tu badania obejmują:

• ustalenie liczby egzemplarzy sprzedanych zaraz po wydaniu danej książki jak i określenie poziomu sprzedaży w kolejnych odcinkach czasu

• poziom sprzedaży dodruków i kolejnych wydań

Historia księgarstwa - obejmuje przede wszystkim strukturę organizacyjną, rozwój sytuacji ekonomicznej, dzieje poszczególnych firm księgarskich i badania nad biografią wybitnych księgarzy. Badania w zakresie księgarstwa historycznego skupiają się na:

• drodze jaką książka przechodziła od wydawcy do księgarni sortymentowej

• stosunkach między wydawcą, księgarzem hurtowym i sortymentowym

• procesie wyodrębniania się i łączenia funkcji księgarskich i wydawniczych

• zagadnieniach prawnych (ustawodawstwo, przepisy administracyjne lokalne, państwowe i kościelne, przepisy regulujące handel międzynarodowy)

• ogólnej sytuacji ekonomicznej na przestrzeni dziejów, rozwoju rachunku ekonomicznego w poszczególnych firmach (np. cena detaliczna jako wynik stosunków między księgarzem a nakładcą)

• formach sprzedaży i postępach w dziedzinie informacji księgarskiej i reklamy, rozwoju zawodu księgarza w poszczególnych krajach, formach kształcenia zawodowego oraz organizacjach i stowarzyszeniach branżowych

Bibliotekoznawstwo - zajmuje się biblioteką jako instytucją służącą pośrednictwu pomiędzy nadawcą treści dokumentu, jego edytorami oraz odbiorcami. Gromadzi ona dokument uwielokrotniony i przechowuje go w celu społecznego udostępniania. W tym celu biblioteka musi mieć określoną strukturę organizacyjną, które zapewnią jej miejsce na przechowywanie i gromadzenie zbiorów, a także na wszelkie procesy związane z powiększaniem, opracowywaniem i udostępnianiem księgozbioru.

Na strukturę organizacyjną biblioteki można spojrzeć dwojako:

• w ujęciu statystycznym - biorąc pod uwagę materiał którym dysponujemy, miejsce w którym się znajdujemy, podział tego materialnego zasobu na komórki organizacyjne w ich stałym powiązaniu

• w ujęciu dynamicznym - biorąc pod uwagę procesy zachodzące w zakresie istniejących struktur i wynikające z tych procesów oraz ulegające zmianom na skutek oddziaływań zewnętrznych

Podstawowe elementy organizacji każdej biblioteki:

• zbiory (zasób biblioteczny)

• lokal wraz z wyposażeniem wewnętrznym i aparaturą niezbędną do użytkowania i przetwarzania gromadzonych dokumentów

• personel o odpowiednich kwalifikacjach

• warsztat organizacyjny (księgozbiór podręczny, katalogi, kartoteki itp.)

• czytelnicy

Poszczególne elementy mogą być mniej lub bardziej rozbudowane, ale są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania każdej biblioteki.

Główne różnice pomiędzy biblioteką współczesną a tradycyjną to:

• zmiany w formach dokumentów

• szerokie zastosowanie mechanizacji i automatyzacji w pracy

Biblioteka (zespół bibliotek) może być badana w wielu aspektach m.in:

• historycznym - rozpatruje dzieje bibliotek w ich związku z historią gospodarczą, polityczną, kulturalną

• socjologicznym - zajmuje się badaniem wpływu biblioteki na stymulowanie czytelnictwa, a także biblioteką jako instytucją dokumentująca stan zainteresowań czytelniczych

• naukoznawczym - bada miejsce książki i innego dokumentu w rozwoju nauk nad biblioteką i jej istnieniem

• z punktu widzenia nauki o organizacji pracy - zajmuje się badaniem optymalnych rozwiązań organizacyjnych, zarówno wewnątrz biblioteki jak i w jej związkach z innymi bibliotekami i systemami informacji.

Problematyka badawcza procesu użytkowanie książki

Problematyka użytkowania obejmuje część współczesną i historyczną. Podmiotem procesu czytania jest człowiek jako czytelnik. Przedmiotem badań w ramach historii czytelnictwa jest np. jakaś znana lub charakterystyczna osoba, której kontakty z książką badamy w ramach historii czytelnictwa. Natomiast jeżeli chodzi nam czytelnika współczesnego przedmiotem badań może być np. typ człowieka o określonych cechach. Aby wyjaśnić zachowanie czytelnika względem książki musi odpowiedzieć sobie jeszcze na takie pytania jak: dlaczego dany czytelnik czyta takie a nie inne książki i z jakim skutkiem. Odpowiedzi na te pytanie mogą dotyczyć:

• psychofizycznych cech człowieka

• mogą być związane z cechami zewnętrznymi książki (wielkość liter)

• z warunkami zewnętrznymi w jakich się czyta

• wrodzonych i nabytych cech psychicznych człowieka oraz jego usytuowanie w społeczeństwie

Czytelnictwo można badać się następujących w aspektach:

1. jednostkowym:

1. psychofizyczny proces czytania - proces czytania książki należy do kategorii zjawisk psychofizycznych i badany jest metodami psychologii doświadczalnej. Za pomocą specjalnie zaprojektowanych urządzeń bada się np. ruch gałek ocznych podczas czytania czy też rolę oświetlenia w rozpoznawaniu czytanych słów itp. Prowadzi się także inne badania (również metodami eksperymentalnymi), które łączą się z naukowo-praktyczną problematyką produkcji książki, czyli: badania nad zależnością między krojem czcionek, ich wielkością, szerokością wiersza, kolorem liter itp.. Należy także wymienić wpływ zmęczenia czy też hałasu na szybkość czytania i rozumienia . Wyniki badań nad psychofizycznym procesem czytania wykorzystuje się najczęściej przy opracowaniu metod nauki szybkiego czytania oraz przy projektowaniu i ocenie kształtu graficznego książek

2. psychologiczny. Pierwszy zespół zagadnień psychologii czytelnictwa obejmuje psychologiczne uzasadnienie doboru lektury przez czytelnika. Należy badać jakie książki i jakich autorów czytelnik preferuję i dlaczego. Przedmiotem badań może być:

• zależność upodobań czytelniczych od cech psychicznych zdeterminowanych biologicznie np. stanem zdrowia

• rozwój upodobań czytelniczych towarzyszący rozwojowi psychofizycznemu dzieci i młodzieży (kolejne fazy: baśnie, lit. przygodowa itd.)

• potrzeby czytelnicze -człowiek albo sam sobie narzuca, by przez ich zaspokojenie osiągnąć jakiś cel lub mają one charakter potrzeb spontanicznych lub zainteresowań. Poprzez badanie motywacji doboru lektury poznajemy rodzaje tych potrzeb. Mamy kilka typów potrzeb czytelniczych np. rozrywkowe, estetyczne, kompensacyjne itd.

Drugi zespół zagadnień czytelniczych obejmuje przebieg procesu czytania (obejmują rozumienie tekstu, jego przyswajanie oraz towarzyszące czytaniu i wyrastające z niego procesy psychiczne). Do problematyki psychologicznej zaliczamy aspekty:

• rozumienia

• emocjonalne reakcje powstające w toku czytania

• procesy przyswajania zawartości książki

• przebieg procesu czytania u różnych czytelników przebiega różnie. Obserwuję się czytanie mniej lub bardziej wnikliwe, całościowe lub skoncentrowane tylko na pewnych fragmentach tekstu, aktywne lub bierne. Bada się stopień zrozumienia tekstu, jakie jego fragmenty lepiej utrwalają się w pamięci, jakie skojarzenia budzi lektura. Towarzyszyć powinny tu także badania nad uwarunkowaniami psychofizycznymi np. wiek, stany patologiczne, wrodzone jak i nabyte cechy psychiczne człowieka. Metodą pomocną przy ocenie czytelnictwa jest konstruowanie ogólnych typów psychicznych czytelników, z którymi porównuję się konkretne dane o badanych osobach, uzyskane za pomocą np. ankiety

Trzeci zespół zagadnień czytelniczych obejmuję skutki lektury, które możemy rozumieć jako:

• zespół wrażeń czy przeżyć psychicznych czytelnika, będących jego reakcją na lekturę

• przemiany poglądów bądź postaw ludzi pod wpływem przeczytanych książek

2. społecznym (socjologicznym), które jest centralnym polem badawczym ponieważ tutaj realizuję się społeczna funkcja książki. Przedmiot badań nad społecznym użytkowaniem książki obejmuje:

• czytelnictwo grup społecznych

• społeczne determinanty czytelnictwa (sytuacja materialna, zawodowa, rodzinna itp., formacja duchowa czytelników, zdeterminowana przez szkołę, otoczenie, klasę społeczną itp.)

• rozmaite społeczne zachowania czytelnicze.

Poznanie tych zjawisk jest pierwszym celem socjologicznym badań czytelniczych, drugim jest wyjaśnienie ustalonego stanu rzeczy czyli poznanie społecznych uwarunkowań czytelnictwa w badanej zbiorowości.

Badacze czytelnictwa społecznego mogą wziąć za punkt wyjścia:

a) czytelnika - informacje o zainteresowaniach czytelniczych badanego środowiska czerpać można z obserwacji stopnia poczytności różnego rodzaju książek w bibliotekach. Odrębną grupę zagadnień tworzą społeczne zagadnienia czytelnicze. Należą tu problemy takie jak ilość czasu, który bada grupa poświęca na lekturę, lub też źródła, z których czytelnik czerpie książki.

b) książkę - bierzemy wtedy pod uwagę poszczególne rodzaje piśmiennictwa, poszczególnych autorów, czasem pojedyncze tytuły i badamy, jaka jest ich popularność w danych grupach społecznych.

3. historycznym - rozmiary czytelnictwa i poczytności różnych grup tematycznych książek lub dzieł poszczególnych autorów w badanej epoce, poznać możemy na podstawie zachowanych źródeł pisanych, Źródła te dają jednak informacje wyrywkowe. W jakich grupach społecznych użytkowana była książka możemy stwierdzić wtedy gdy zachowane źródła mówią nam o właścicielach księgozbiorów lub o użytkownikach bibliotek. Jeżeli chodzi o motywację upodobań czytelniczych to indywidualnymi wypowiedziami użytkowników książki na temat dysponujemy zazwyczaj tylko w niewielkiej liczbie np. uwagi na marginesach. Historyk czytelnictwa zajmuje się również lekturą i upodobaniami czytelniczymi wybitnych jednostek. Badacz opiera się wówczas na wszelkich źródłach biograficznych np. listy, a gdy zachował się księgozbiór interesującej go osoby, istniej możliwość poznania całokształtu zainteresowań czytelniczych tej osoby.

4. naukowo-technicznym - zadaniem działalności praktycznej w zakresie upowszechniania książki i czytelnictwa jest projektowanie organizacji i metod pracy z czytelnikiem. Te zadania w dużej mierze bierze na siebie polityka wydawnicza, bibliotekarstwo i księgarstwo oraz szkoły i instytucję zajmujące się oświatą dorosłych.

5. praktycznym (pedagogicznym)

Literatura przedmiotu i czasopisma fachowe

• Encyklopedia Wiedzy o Książce:

• wydana w 1971r., we Wrocławiu w Zakładzie Ossolińskich inicjatorem był Muszkowski, pierwsza taka duża publikacja obejmująca tematyka wiedzę o książce

• redaktorzy (m.in.): A. Birkenmajer, B. Kocowski, A. Kawecka-Gryczowa, S. Pazyra

• obejmuje całokształt współczesnej wiedzy ze wszystkich dziedzin dotyczących książki jako dzieła sztuki rękopiśmiennej oraz poligraficznej oraz przedmiotu czytelnictwa, kolekcjonerstwa i handlu. Ogólnie problematyka EWoK dotyczy księgoznawstwa światowego ze szczególnym uwzględnieniem spraw polskich.

• podaje informacje z następujących dziedzin: dzieje pisma, dzieje książki rękopiśmiennej i drukowanej, iluminatorstwo i ilustratorstwo książkowe, dzieje opraw i introligatorstwo, papiernictwo, drukarstwo, księgarstwo, historia bibliotek, bibliotekarstwo i bibliotekoznawstwo, bibliofilstwo, bibliografia, dokumentacja, zagadnienia wydawnicze i czasopiśmiennictwo, ilustratorstwo, dzieje opraw. Uwzględniono również niektóre nauki pokrewne, jak archiwistyka, chronologia, dyplomatyka, geografia historyczna itp.

• zawiera ok. 6000 haseł rzeczowych, biograficznych, geograficznych, topograficznych oraz odsyłaczowych

• hasła wyróżnione (pogrubione)

• odsyłacze kierują do haseł pokrewnych (odsyłacz końcowy), lub hasła głównego (gwiazdka)

• artykuły dość obszerne podzielone na części dot. Polski i zagranicy

• hasła szerokie mają tzw. podhasła np. Francja, podzielona na Francja-produkcja, Francja-bibliotekarstwo itp.

Encyklopedia Współczesnego Bibliotekarstwa:

• wydana w 1976r., we Wrocławiu, w Zakładzie Ossolińskich

• dzieło jednotomowe, przeznaczone dla bibliotekarzy, naukowców, studentów i wszystkich zainteresowanych szeroko pojętą tematyką książki

• 1200 haseł w obrębie 18 działów tematycznych

• hasła przeglądowe (aspekt historyczny), szczegółowe, słownikowe; obecnie korzystanie z haseł przeglądowych wymaga pewnej ostrożności, natomiast z haseł słownikowych można korzystać śmiało

• odsyłacze do hasła głównego (gwiazdka) i haseł pokrewnych (odsyłacz końcowy)

• indeks rzeczowy i nazwisk

• bogaty materiał ilustracyjny

• na bazie EWB miały powstać inne dot. poszczególnych pod-dziedzin, ale plan nie został zrealizowany

Słownik Pracowników Książki Polskiej:

• wydano w 1972r. przez PWN Warszawa - Łódź

• praca zbiorowa ponad 550 autorów, przygotowana przy współudziale niemal wszystkich bibliotek uniwersyteckich, pod red. I. Reichel.

• zawiera około 3000 biogramów (1011 stron) bibliotekarzy, działaczy bibliotecznych, bibliografów, bibliologów, księgarzy, wydawców, nakładców, introligatorów, ilustratorów, zbieraczy książek oraz bibliofilów działających w granicach polski, również tych historycznych. Zawiera bogatą bibliografię podmiotą i dokumentację do artykułów. Podstawowy materiał do historii książki polskiej

• forma hasła: imię, nazwisko, data urodzenia i gdzie, ewentualnie data śmierci i gdzie pełnione funkcje następnie biografia; hasła dla całych rodzin, a w ich obrębie poszczególne osoby

• konstrukcja biogramów: główny przedmiot zainteresowania stanowi nie biografia a dorobek poszczególnych postaci i ich zasługi dla książki.

• wszystkie hasła są sygnowane, tzn., że podpisał się pod nimi ich autor.

• układ haseł jest alfabetyczny, brak odsyłaczy

• zasięgiem obejmuje całość dziejów książki polskiej, począwszy od czasów najdawniejszych; górną granicę chronologiczną stanowią lata 1968-1969, wyjątkowo zamieszczono biogramy osób zmarłych w latach 1970-1971

• suplement I SPKP - wydany w 1986r. przez PWN pod redakcją Ireny Reichel, jest kontynuacją słownika. Uzupełnia go o około 550 nowych biogramów. Obejmuje wspólny indeks - Słownik - suplement (posiada oznaczenie w postaci gwiazdki, które kieruje użytkownika bądź do słownika głównego bądź do suplementu)

• suplement II - wydany w 2000r. przez SBP zawiera 200 stron

Słownik Encyklopedyczny Informacji Języków i Systemów Informacyjno - Wyszukiwawczych:

• wydany w Warszawie w 2002r., wydawnictwo SBP, Nauka - Dydaktyka - Praktyka oprac. B. Bojar, recenzenci dr hab. B. Sordylowa i prof. dr hab. H. Tadeusiewicz

• służyć pomocą wszystkim tym, którzy są zainteresowani informacją naukową, a przede wszystkim studentom i słuchaczom studiów podyplomowych z dziedziny informacji naukowej i bibliotekoznawstwa

• terminy (hasła) wyjaśnione dosyć przystępnie, tak, że nawet czytelnik nieznający podstawowej terminologii nauk pomocniczych informacji naukowej łatwo sobie może je przyswoić bez ustawicznego sięgania do innych źródeł informacji podręczników i słowników

• terminy pochodzące z semiotyki, lingwistyki, ogólnej teorii systemów, logiki i informatyki, mają charakter sprawozdawczy

• artykuł słownikowy składa się z terminu hasłowego, synonimu lub synonimów (pisanych kursywą), dla których przewidziano hasła odsyłaczowe z odsyłaczem „zob.”, definicji, komentarza, w którym podano najważniejsze informacje o desygnacie, przykładów, odsyłaczy „por.” do terminów związanych lecz nie umieszczonych w definicji lub komentarzu, kodu wskazującego pole w indeksie rzeczowym, w którym umieszczono termin, przy czym termin może w indeksie wystąpić w kilku polach semantycznych

• odsyłacze pisane wersalikami drukiem prostym oznaczają, że termin, od którego się odsyła, został dodatkowo wyjaśniony w tekście artykułu terminu, do którego się odsyła.

• indeks rzeczowy ma strukturę gniazdową, odpowiadającą wyodrębnionym obszernym polom terminologicznym, oznaczonym dużymi literami alfabetu łacińskiego

Polska Bibliografia Bibliologiczna:




• bibliografia nauki o książce, rejestruje piśmiennictwo z zakresu szeroko pojętej nauki o książce opublikowane w Polsce, a także za granicą, jeśli przez autora lub tematycznie związane jest z Polską; obejmuje książki, czasopisma, artykuły z czasopism, fragmenty piśmiennicze

• początkowo była wydawana przez W. Wisłockiego, kustosza BJ, opublikował on cztery tomy tej bibliografii obejmujące materiał za lata 1914 - 1922

• zasięgiem chronologicznym obejmuje piśmiennictwo wydane w danym roku, przy czym dla druków zwartych, roczników i wydawnictw ciągłych nieregularnych decyduje data druku

• posiada wersje tradycyjną (rocznik) i elektroniczną (aktualizowana jest w cyklu miesięcznym)

• dwa indeksy: alfabetyczny (hasła autorskie i tytułowe) oraz rzeczowy (hasła osobowe, geograficzne, przedmiotowe)

• ma szczególne zastosowanie jako źródło bibliograficzne prac naukowych




Roczniki Biblioteczne:

• ogólnopolskie czasopismo naukowe z zakresu nauki o książce (bibliologii) i bibliotekoznawstwa

• wydawane jako rocznik przez Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego

• publikuje opracowania dotyczące teorii i metodologii bibliologii i bibliotekoznawstwa i dziedzin pokrewnych, historii książki i bibliotek w Polsce i w świecie, kształcenia pracowników książki i bibliotek, współczesnego bibliotekarstwa, zwłaszcza w odniesieniu do bibliotek naukowych,

• prócz oryginalnych prac naukowych zamieszczane są materiały źródłowe, recenzje polskich i zagranicznych publikacji specjalistycznych, kronika życia naukowego

Przegląd Biblioteczny:

• najstarsze polskie czasopismo naukowe z zakresu bibliotekoznawstwa, założone w 1927 r., jako kwartalnik, wydawane przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich

• na jego łamach publikowane są artykuły przede wszystkim z zakresu współczesnego bibliotekarstwa, bibliotekoznawstwa i informacji naukowej

• problematyka: szeroko rozumiane badania bibliotekoznawcze i bibliologiczne, ujmowane w perspektywie interdyscyplinarnej i obejmujące różne aspekty funkcjonowania książki, biblioteki i informacji w społeczeństwie oraz naukowa refleksja o współczesnym bibliotekarstwie polskim i światowym oraz kierunkach jego rozwoju

• działy: Artykuły, w którym publikowane są oryginalne rozprawy naukowe, Z warsztatów badawczych, przeznaczony dla raportów z badań i prac o charakterze przyczynkarskim, Recenzje i przeglądy piśmiennictwa (recenzje najbardziej wartościowych publikacji naukowych i krytyczne przeglądy bieżącego krajowego i zagranicznego piśmiennictwa dziedziny), Sprawozdania, (problemowe raporty z najciekawszych krajowych i zagranicznych konferencji naukowych). Ponadto Kronika ( najważniejsze bieżące wydarzenia życia naukowego i zawodowego), a także dział Z życia SBP. Działem nieregularnym, ale wysoko cenionym przez czytelników jest wprowadzona od 1979 r. rubryka Współtwórcy polskiego bibliotekarstwa, w której zamieszczane są wywiady z wybitnymi przedstawicielami zawodu bibliotekarskiego i badaczami bibliotekoznawstwa i informacji naukowej.

Czasopismo UJK - Rocznik Bibliologiczno-Prasoznawczy:

• wcześniej jako Studia Bibliologiczne UJK w okresie od 2006- 2009r., Studia Bibliologiczne Akademii Świętokrzyskiej w latach 2003-2006, Kieleckie Studia Bibliologiczne 1993-2003

• red. T. Mielczarka i J. Chwastyk-Kowalczyk (niektóre numery także G. Gulińska i B. Gierszewska)

• zawiera działy Artykuły i Rozprawy oraz Recenzje i Materiały z zakresu bibliologii, bibliografii, bibliotekoznawstwa i zagadnień prasoznawczych, Sprawozdania (najczęściej dotyczą ciekawych konferencji i narad) i dział Pro Memoria poświęcony pamięci osób zasłużonych dla świata książki z regionu świętokrzyskiego, którzy odeszli

---