1. Muzeologia - podstawowe pojęcia. Przedmiot studiów
Muzeologia - dyscyplina naukowa badająca historię muzeów i kolekcji muzealnych, jak również teorię funkcjonowania muzeów. Termin "muzeologia" do użytku wprowadzony został w roku 1885. W roku 1946 po raz pierwszy utworzono uniwersytecki kurs muzeologii na Wydziale Muzeum Uniwersyteckiego w Chicago.
2. Zadania nowoczesnego muzeum
W uproszczeniu przyjmuje się, że muzea wielkomiejskie mają za zadanie reprezentować całokształt kultury polskiej, podczas gdy muzea regionalne mają za zadanie odzwierciedlać przede wszystkim duchową treść środowiska regionalnego i lokalnego, w którym powstały. Wyróżnia się trzy podstawowe funkcje muzeów:
1. Funkcja ochronna (zbieranie okazów muzealnych, ich porządkowanie i systematyzowanie)
2. Funkcja edukacyjna, właściwie kulturalno - naukowa i wychowawcza (tworzenie możliwości obcowania z dziełem sztuki jako wartością poznawczą i estetyczną)
3. Funkcja estetyczna (kształtowanie wrażliwości na piękno kultury)
Muzeum odgrywa w społeczeństwie ważną rolę. Bada, gromadzi i opiekuje się obiektami posiadającymi pewną wartość historyczną bądź artystyczną. Muzeum jest miejscem pamięci i refleksji o wydarzeniach mające miejsce w odległej przeszłości.
Muzeum pełni nie tylko rolę kapsuły czasu, przechowującej dla potomnych dziedzictwo minionych pokoleń, ale także, poprzez proces reinterpretacji (nowego odczytywania), jako swoisty transformator, pomaga nam je zrozumieć, odczytując ciągle na nowo. Autoanaliza pomaga także samej instytucji stale od nowa formułować swoją rolę w ewoluującym społeczeństwie.
3. Początki organizacji muzeów na świecie i w Polsce
4. Muzea sztuki, nauki i techniki oraz ich kolekcje
Muzea sztuki
Muzeum Sztuki w Łodzi to muzeum, którego główną osią programową jest sztuka awangardowa, dokumentowanie jej historii i praca nad jej aktualizacją. Instytucja posiada trzy oddziały: ms1, ms2 oraz z Pałac Herbsta. Założone w 1930 r. jest drugim najstarszym muzeum sztuki nowoczesnej na świecie, wpisanym do Państwowego Rejestru Muzeów (nr 53) w 1998
Muzea nauki
Muzeum Nauki w Londynie (ang. Science Museum) - muzeum nauki i techniki. Muzeum otrzymało siedzibę na ulicy Exhibition Road w South Kensington, stopniowo rozbudowaną. Prezentowane zbiory obejmują eksponaty z różnych dziedzin nauki i techniki, przy czym uporządkowane są przeważnie zgodnie z zasadą obrazowania rozwoju historycznego tych dziedzin. W zbiorach znajdują się m.in. zespoły eksponatów związane z działalnością brytyjskich wynalazców, np. Jamesa Watta (pionierskie maszyny parowe, wyposażenie pracowni), George'a Stephensona (słynny parowóz Rakieta), Johna Bairda (prototypowe odbiorniki telewizyjne).
Narodowe Muzeum Nauki i Technologii im. Leonarda da Vinci w Mediolanie
Muzea techniki
Ekspozycje stałe
Komunikacja
Mechanizmy grające
Maszyny drukarskie
Górnictwo
Hutnictwo
Ekologia
Radiotechnika
Techniczne środki komunikacji międzyludzkiej
Elektroniczna technika obliczeniowa
Ciekawa fizyka
Jak Marysia babci pomagała
Szklana panienka
5. Muzea książki w Europie i ich znaczenie. Zbiory
Muzeum Papieru i Druku w Łodzi zlokalizowane jest w Instytucie Papiernictwa i Poligrafii Politechniki Łódzkiej. Muzeum powstało w 2005 roku na bazie pracowni historycznych technik oprawy książki i czerpania papieru. Obecnie muzeum prowadzone jest przez Fundację Ocalić od Zapomnienia. Muzeum gromadzi eksponaty z dziedziny historii papiernictwa, drukarstwa i introligatorstwa.
Wśród eksponatów muzeum znajdują się gilotyny do papieru i urządzenia do wykrawania, wanna do produkcji papieru czerpanego, czcionki metalowe i drewniane z regałem zecerskim. Kolekcja opraw książkowych, ekslibrisów, drzeworytów Zygfryda Gardzielewskiego. Ukazany jest też cykl produkcyjny książki. Kolekcja powstała na bazie zbiorów Ryszarda Uljańskiego. W obecnej lokalizacji muzeum funkcjonuje od 19 listopada 2007 roku.
Muzeum Książki Artystycznej - Book Art Museum
Łódź, ul. Tymienieckiego 24
Muzeum prezentuje książkę w mnogości form i materiałów oraz proces jej realizacji na różnych urządzeniach. W muzeum powstają nowe książki, projekty wystaw, programy wykorzystujące technologie komputerowe dla celów edukacyjnych i promocyjnych. Równolegle zbierane i remontowane są zabytkowe urządzenia do realizacji książek. Powstaje też biblioteka książek artystów polskich i zagranicznych i "książek o książkach".
Muzeum Książki Dziecięcej
Łódź, ul. Gdańska 100/102
Muzeum zostało utworzone w 1964 w ramach Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej. Zbiory liczą 17 tysięcy woluminów i zawierają książki wydane od XVIII w. do czasów współczesnych.
Muzeum Drukarstwa w Cieszynie powstało w 1996 dla upamiętnienia tradycji drukarskich na Śląsku Cieszyńskim. W swoich zbiorach posiada maszynę typograficzną z zestawem czcionek, matryc chemigraficznych i drzeworytniczych, prasy dociskowe i urządzenia introligatorskie.
Muzeum Prasy Śląskiej w Pszczynie jest instytucją muzealną, w której zgromadzono maszyny drukarskie, urządzenia introligatorskie i dawną prasę. Udostępnia zwiedzającym ekspozycje poświęcone technice drukarskiej.
Muzeum znajduje się w Pszczynie przy ul. Piastowskiej 26 w kamienicy z końca XVIII wieku. Placówka ta została założona w 1985 roku. Znajdują się w tu eksponaty obrazujące dawną technikę drukarską, takie jak: maszyny drukarskie, urządzenia introligatorskie oraz linotyp. Można tutaj także zobaczyć: gazety wydawane przez Wojciecha Korfantego, Stanisława Ligonia i Karola Miarkę. Od 19 października 2006 Muzeum Prasy Śląskiej znajduje się na trasie Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.
6. Ważniejsze muzea na świecie, ich charakterystyka i zbiory
Jednymi z największych muzeów w Europie są:
1. Luwr we Francji
2. Prado (Museo del Prado) w Hiszpanii
3. Rijksmuseum w Holandii
4. Ermitaż w Rosji
5. Muzeum Brytyjskie
6. Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie
(Prado) Museo del Prado w Hiszpanii
Mieszczące się w Madrycie, jedno z najważniejszych i najbogatszych muzeów na świecie. Zostało utworzone w 1810 r. przez króla Ferdynanda VII na prośbę jego drugiej żony - Marii Izabeli Braganza. Zbudowane w roku 1785 według projektu Juana de Villanueva. Zbiory Muzeum Prado obejmują dzieła z kolekcji królewskiej, zbierane od XVI do XIX wieku.
Luwr we Francji
Dawny pałac królewski w Paryżu, obecnie muzeum sztuki. Najstarsze fragmenty Luwru pochodzą z końca XII wieku. Luwr to jedno z najstarszych i największych muzeów na świecie. Położony w centrum historycznym Paryża, między prawym brzegiem Sekwany, a ulicą Rivoli (Rue de Rivoli). Od dawna w Luwrze gromadzone są bogate zbiory sztuki francuskiej i światowej.
Muzeum Brytyjskie (ang. British Museum) - jedno z największych na świecie muzeów historii starożytnej. Znane eksponaty:
rzeźby z ateńskiego Partenonu; Kamień z Rosetty; "Antyczny wojownik", szkic Leonarda da Vinci; prace Albrechta Dürera: 1 tom szkiców i 4 tomy manuskryptów;
Rijksmuseum w Holandii
Wśród zbiorów Rijksmuseum znajdują się nie tylko cenne dzieła malarskie, lecz także grafiki, rzeźba, sztuka użytkowa i rękodzieło. Kolekcja malarstwa to ponad 5 tysięcy obrazów reprezentujących malarstwo holenderskie i światowe XV - XIX wieku.
Ermitaż w Rosji
Muzeum mieści się w sześciu pałacach, znajdujących się w Sankt Petersburgu, nad brzegiem Newy. Nazwa muzeum pochodzi od skromnego pałacu zimowego Piotra I. Pałac w galerię sztuki przemieniła caryca Katarzyna. W kolekcji Ermitażu znajduje się min. 26 obrazów Rembrandta,, 40 - Rubensa, 11 - Tycjana 15 - Gauguina, 31 - Picassa, 8 - Moneta, i pokazywane od 1995 wywiezione z Niemiec 174 płótna impresjonistów. Obecnie Ermitaż to jedno z największych muzeów sztuki i malarstwa w Europie.
Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie
Najcenniejszymi obiektami należącymi do zbiorów Czartoryskich są: Dama z gronostajem Leonarda Da Vinci (ok.1490) - jedyne dzieło tego artysty w Polsce i zarazem wielka rzadkość w skali światowej oraz Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem Rembrandta Van Rijn (1638) - jeden z siedmiu samodzielnych olejnych pejzaży tego artysty.
Znajdują się tutaj m.in. portrety królów Polski: Stefana Batorego, Jana III Sobieskiego, Augusta III Sasa (Louis de Silvestre) i Stanisława Augusta Poniatowskiego (Jan Chrzciciel Lampi, Elizabeth Vigēe-Lebrun); portrety ważnych osobistości, m.in.: Juliana Ursyna Niemcewicza (Jean-Baptiste Gros), Tadeusza Kościuszki, Księcia Józefa Poniatowskiego, Fryderyka Chopina; rodziny Czartoryskich, m.in.: Izabeli Czartoryskiej (Maria Cecylia Cosway, Kazimierz Wojniakowski), Adama Jerzego Czartoryskiego (Hippolite Delaroche) oraz obrazy historyczne i rodzajowe: Jan III Sobieski pod Wiedniem, Bitwa pod Kaliszem, Śmierć Księcia Józefa Poniatowskiego, Zakuwana Polska („Polonia”), ważny wczesny obraz Jana Matejki.
W ekspozycjach stałych znajduje się obecnie ponad 400 obiektów, wybranych ze względu na swoją wysoką rangę artystyczną, bądź znaczenie historyczne.
Pozostałe obrazy, miniatury i rzeźby obce i polskie (m.in. Gałganiarka Henryka Pillattiego, Fryne Artura Grottgera) nie mieszczące się w profilu aktualnej ekspozycji, bądź nie reprezentujące wyższego poziomu artystycznego, przechowywane są w magazynach.
7. Ważniejsze piśmiennictwo dotyczące muzeów
1. Chwalewik E.: Zbiory polskie. T. I-II. Warszawa-Kraków 1926-1927. [Reprint; Kraków 1991].
2. Gluziński W.: U podstaw muzeologii. Warszawa 1980.
3. Lorentz S.: Przewodnik po muzeach i zbiorach w Polsce. Warszawa 1971.
4. Zbiory rękopisów w bibliotekach i muzeach polskich. Opr. D. Kamolowa przy współudziale K. Muszyńskiej. Warszawa 1988.
8. Muzeum Narodowe w Krakowie i jego kolekcje
Muzeum Narodowe w Krakowie - muzeum utworzone przez Radę Miasta Krakowa uchwałą z 7 października 1879, wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów, najstarsze muzeum narodowe w Polsce.
W początkach istnienia instytucji miasto Kraków przekazało dwie ówcześnie wyremontowane sale na pierwszym piętrze Sukiennic, jako pomieszczenia wystawiennicze dla muzeum. Kolekcja muzealna, składająca się w swych początkach z kilkunastu obrazów, nieustannie powiększana licznymi zapisami, donacjami i darami, rozwijała się w olbrzymim tempie.
Wraz z powiększającymi się zbiorami muzeum otrzymało od miasta, bądź prywatnych fundatorów, budynki z przeznaczeniem na cele wystawiennicze, dzięki czemu dzisiejsza struktura Muzeum opiera się nie tylko na Gmachu Głównym, lecz także na ośmiu oddziałach, mieszczących się w historycznych budynkach w centrum Krakowa.
Muzeum sprawuje opiekę i zarząd nad Muzeum i Biblioteką Czartoryskich, które są własnością Fundacji Książąt Czartoryskich. Z książęcej kolekcji pochodzą m.in. Dama z gronostajem Leonarda da Vinci, Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem Rembrandta. Od 2000 funkcję dyrektora Muzeum Narodowego w Krakowie pełni Zofia Gołubiew.
Zbiory:
Muzeum Narodowe w Krakowie wraz ze Zbiorami Książąt Czartoryskich gromadzi 780 tysięcy eksponatów, których duża część jest prezentowana w ekspozycjach dziesięciu działów. Zarządzane przez MNK i Fundację Książąt Czartoryskich zbiory tego rodu liczą ponad 300 tysięcy zabytków. Kolekcja Muzeum obejmuje przedmioty ze wszystkich epok, przy czym ilość dzieł prehistorycznych w proporcji do dzieł późniejszych jest niewielka, z racji nie gromadzenia przez MNK zabytków archeologicznych, prócz archeologii klasycznej (Bliski Wschód, Egipt, Grecja, Rzym). Dominantę kolekcji tworzy sztuka Polski z uwzględnieniem Krakowa - malarstwo, rzeźba i rzemiosło artystyczne począwszy od średniowiecza, po dzieła artystów obecnie działających. Najcenniejsze dzieła sztuki krajów zachodnioeuropejskich mieszczą się w Muzeum Czartoryskich. Wśród dzieł kultur wschodnich liczbowo wyróżniają się zabytki sztuki cerkiewnej i Dalekiego Wschodu. Prócz dzieł sztuki Muzeum gromadzi zbiory biblioteczne (wśród nich stare druki, rękopisy i kartografię), wyroby numizmatyczne, dagerotypy i dawne zdjęcia. Pracownia Ikonografii Krakowa, gromadzi dawne widoki i zdjęcia stolicy Małopolski.
Oprócz Izabeli Czertoryskiej i jej rodzinnych następców muzeum otrzymało dzieła z kolekcji m.in. Emeryka hr. Hutten-Czapskiego, Feliksa Jasieńskiego, Stanisława Augusta Poniatowskiego, Stanisława Ursyn-Rusieckiego i Wiktora Wittyga.
9. Muzeum Śląskie w Katowicach - powstanie, dzieje, zbiory
Muzeum Śląskie w Katowicach zostało powołane do życia uchwałą Sejmu Śląskiego z 23 stycznia 1929 i działało do wybuchu wojny w 1939. Ponownie otwarte w 1984, w 2006 wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów.
Najważniejsze eksponaty muzeum prezentowane są na stałej wystawie „Galeria Malarstwa Polskiego”, znajdują się tam prace m.in.: Józefa Chełmońskiego, Artura Grottgera, Jacka Malczewskiego, Jana Matejki i Stanisława Wyspiańskiego.
Muzeum Śląskie prowadzi badania:
archeologiczne
historyczne
etnograficzne
oraz z dziedziny historii sztuki, związane głównie z regionem.
Dzieje:
Formalnie Muzeum Śląskie w Katowicach powołano do życia ustawą Sejmu Śląskiego z 23 stycznia 1929[1], ale jego historia rozpoczęła się już w1924. Wówczas utworzono Towarzystwo Muzeum Ziemi Śląskiej, którego zadaniem było gromadzenie pamiątek kultury materialnej i duchowej wytworzonych na Śląsku. Eksponaty prezentowano w gmachu Urzędu Wojewódzkiego i Sejmu Śląskiego. W 1933 podjęto decyzję o budowie nowego gmachu muzeum. Rozpisany konkurs nie przyniósł spodziewanych rezultatów i ostatecznie Wydział Komunikacyjno-Budowlany Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego zlecił wykonanie projektu katowickiemu architektowi Karolowi Schayerowi. Budowę rozpoczęto w 1936, a w sierpniu 1939 prowadzono już roboty wykończeniowe i przygotowywano się do otwarcia nowego gmachu muzeum. Budynek wzniesiony według projektu Karola Schayera był jednym z najnowocześniejszych tego typu obiektów w Europie. Posiadał windy osobowe i towarowe, ruchome schody, korzystne oświetlenie, świetliki w salach ekspozycji malarstwa, centralne ogrzewanie funkcjonujące za pomocą radiatorów umieszczonych w suficie i równomiernie ogrzewających pomieszczenia (system cristall), a także klimatyzację wytwarzającą ciśnienie wyższe od atmosferycznego, co zapobiegało przedostawaniu się pyłu przez okna i drzwi.
W czasie II wojny światowej budynek, jako symbol polskości Katowic, został rozebrany (obecnie w jego miejscu mieści się gmach Urzędu Marszałkowskiego). Zniszczeniu oraz grabieży uległa także znaczna część zbiorów. Całość zbiorów została w październiku 1939 przewieziona do niemieckiego Oberschlesisches Landesmuseum (obecnie Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu). Jedynie część kolekcji przetrwała chaos ewakuacji w głąb Śląska (1944-1945) oraz zniszczenia i grabieże, jakie miały miejsce w Bytomiu w pierwszych miesiącach 1945, po wkroczeniu do miasta Armii Czerwonej.
W 1945 polskie władze zdecydowały o restytucji Muzeum Śląskiego w gmachu byłego muzeum niemieckiego w Bytomiu. W 1950 Muzeum to upaństwowiono i przemianowano na Muzeum Górnośląskie, zaś nazwę Muzeum Śląskie przydzielono czołowemu muzeum na Śląsku we Wrocławiu (obecne Muzeum Narodowe we Wrocławiu). Brak środków finansowych przez wiele lat wstrzymywał odbudowę Muzeum w Katowicach. Wobec braku placówki muzealnej w stolicy województwa utworzono Muzeum Historii Katowic, które miało zapełnić istniejącą lukę na mapie kulturalnej miasta.
Części muzeum
Galeria Internetowa - eksponaty w 3D
Od niedawna zbiory muzeum można oglądać bez wychodzenia z domu: Muzeum Śląskie od 17 czerwca 2011 wzbogaca swoją wirtualną galerię o obiekty zaprezentowane w wersji 3d. Prezentowane obiekty można nie tylko obracać, ale także przybliżać, aby zobaczyć najdrobniejsze detale.
Galeria Malarstwa Polskiego
Galeria Malarstwa Polskiego to stała galeria obrazów Muzeum Śląskiego eksponowana w Katowicach. Galeria Malarstwa Polskiego pochodzi ze zbiorów przedwojennego Muzeum Śląskiego w Katowicach. Jest to wspaniała kolekcja malarstwa polskiego obejmująca obrazy z lat 1800-1939, zajmująca jedno z czołowych miejsc w kraju, prezentuje bowiem najwybitniejszych polskich malarzy tego okresu, jak również najważniejsze zjawiska i kierunki w sztuce polskiej, poczynając od realizmu poprzez romantyzm, impresjonizm, symbolizm, secesję aż do malarstwa okresu międzywojennego.
Większość obrazów eksponowanych w Galerii zaliczyć można do najwybitniejszych osiągnięć w historii sztuki polskiej. Wymienić tu można takie dzieła jak: portrety Jana Matejki, obrazy Józefa Chełmońskiego, malarstwo braci Gierymskich, a szczególnie słynną Pomarańczarkę Aleksandra Gierymskiego.
Biblioteka Naukowa Muzeum Śląskiego
Biblioteka Naukowa Muzeum Śląskiego posiada bogaty wybór tytułów prasy regionalnej i samorządowej, publikacje muzeów krajowych i zagranicznych (katalogi wystaw, informatory, wydawnictwa naukowe). Dysponuje również księgozbiorem obejmującym pozycje z etnografii, archeologii, historii i sztuki, ze szczególnym uwzględnieniem prac tematycznie związanych z kulturą i historią regionu Śląsko-Dąbrowskiego (Silesiana). Prowadzi bieżącą wymianę czasopism z 130 instytucjami w Polsce i 70 za granicą.
Biblioteka Naukowa MŚ obok wielu dzieł encyklopedycznych z wielu dziedzin nauki, posiada księgozbiór po znanym górnośląskim archeologu prof. drze hab. Jerzym Szydłowskim. Jest jedną z kilku bibliotek na Górnym Śląsku (obok czołowej placówki - Biblioteki Śląskiej), w której można skorzystać na miejscu z wielu naukowych wydawnictw zwartych i ciągłych o tematyce śląskiej (silesiaca). Aktualnie Biblioteka w ramach ogólnej digitalizacji muzealiów, tworzy komputerowy katalog zbioru książek i czasopism, liczącego 21.000 tytułów.
Dział Archeologii Muzeum Śląskiego
Dział Archeologii Muzeum Śląskiego - działalność naukowo-badawcza. Pracownicy Działu od początku jego powstania (1985 r.) zajęli się rozpoznaniem problematyki starożytnej i wczesnodziejowej przeszłości Górnego Śląska (postrzeganego w granicach historycznych, nie zaś administracyjnych), po okres nowożytny włącznie.
Służyły temu liczne prace terenowe, w tym. m.in. wykopaliskowe, prowadzone - przykładowo - w Pietraszynie koło Raciborza (osada z młodszej epoki kamienia i epoki brązu), Orzechu k. Bytomia (cmentarzysko z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza), Będzinie-Żychcicach (osada z okresu wpływów rzymskich), Kamieńcu k. Bytomia (osada z epoki brązu; grodzisko wczesnośredniowieczne), Łanach Małych k. Gliwic (osada z epoki brązu kultury łużyckiej; osada kultury przeworskiej z III-IV w.) i Wojkowicach Kościelnych k. Siewierza (osada kultury przeworskiej z III-IV w.). Efektem realizowanych badań jest zgromadzona kolekcja ponad 30 tys. zabytków, a także bogate materiały dokumentacyjne.
Pracownicy Działu kilkakrotnie uczestniczyli w pracach archeologicznych poza granicami kraju (Czechy - Chotěbuz, grodzisko wczesnośredniowieczne; Egipt - Tell el Farcha, kompleks osadniczy z okresu przed- i wczesnodynastycznego; Francja - Lyon, osada z przełomu młodszej epoki kamienia i epoki brązu; Rosja - Katyń, doły śmierci i bratnie mogiły oficerów polskich, zamordowanych w 1940 r.). W latach 1996-1998 Dział był jednym z koordynatorów szeroko zakrojonych, ratowniczych badań archeologicznych, związanych z planowaną budową autostrady A4 (wschód-zachód) w ówczesnym woj. katowickim (śląskim), zaś od roku 2000 do dzisiaj - łączących się z górnośląskim odcinkiem przyszłej autostrady A1 (północ-południe).
W ostatnim okresie szczególnie intensywnie zajmowano się problematyką zmienności krajobrazu kulturowego dorzecza Górnej Odry, w kontekście osadnictwa człowieka na tle warunków środowiska geograficznego. Ich głównym celem jest badanie pra- i wczesnodziejowych struktur osadniczych w aspekcie związków istniejących pomiędzy człowiekiem i otaczającym go środowiskiem, jak też wpływu człowieka na jego zmiany. Rozpoznaniu wspomnianej problematyki służą prace analityczne, wykonywane w pracowniach Działu (Ostelogicznej - badania szczątków zwierzęcych oraz Paleobotanicznej - badania szczątków dawnej flory), realizowane we współpracy m.in. z pracownikami Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
Ich wyniki są publikowane na łamach m.in. „Śląskich Prac Prehistorycznych” (wydawanych przez Muzeum Śląskie), specjalistycznych wydawnictw krajowych oraz zagranicznych, upowszechniane w trakcie wystąpień na konferencjach naukowych (w tym organizowanych przez Dział).
10. Muzea Górnego Śląska i ich zawartość
Muzeum Górnośląskie w Bytomiu:
Dział archeologii
Dział Archeologii Muzeum Górnośląskiego posiada najbogatszy zbiór zabytków archeologicznych mówiących o przeszłości ziemi śląskiej w granicach obszarowych Górnego Śląska, a obejmujący okres od epoki kamienia po średniowiecze włącznie. Historia powstania działu i tworzenia się poważnego dziś zbioru zabytków sięga 1909 roku. Jego rozwój przebiegał dwutorowo ze względu na sytuację polityczną. Z jednej strony w powstałej po stronie niemieckiej placówce muzealnej, a z drugiej w utworzonym po stronie polskiejdziale prahistorii Muzeum Śląskiego.
W roku 1922 bytomski dział archeologii zyskał rolę wiodącą w strukturze muzealnej, dzięki temu, iż przy Landesmuseum działał samodzielny referent do spraw ochrony zabytków archeologicznych na rejencję opolską. Placówka ta posiadała zdecydowanie lepsze warunki do gromadzenia zbiorów oraz etatową obsadę specjalistyczną.
W ramach działu prahistorii Muzeum Śląskiego rozpoczęto gromadzenie zabytków dopiero od 1928 roku. Niestety, cała działalność aż do 1938 roku opierała się na ekspedycjach podejmowanych przez pracowników z innych ośrodków. Zbiory obu działów połączono w1939 roku i od tego czasu są one stale wzbogacane wpływającymi na bieżąco materiałami z badań wykopaliskowych.
Zgromadzone zabytki pochodzą z różnych okresów pradziejowych od paleolitu po średniowiecze i renesans włącznie, a liczą około 293 000 pozycji inwentarzowych.
Dział Archeologii:
posiada jedyne na terenie województwa śląskiego archiwum stanowisk archeologicznych,
gromadzi zabytki oraz ewidencjonuje i udostępnia opracowania naukowe materiałów gromadzonych w ramach ogólnokrajowej akcji Archeologicznego Zdjęcia Polski,
posiada pracownie konserwacji zabytków archeologicznych prowadzącą żywą działalność i współpracę z innymi placówkami muzealnymi.
Pracownicy Działu Archeologii MGB działają w ramach Oddziału Katowickiego Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich.
Dział etnografii
Dział Etnografii Muzeum Górnośląskiego posiada największą na Śląsku kolekcję etnograficzną, na którą składają się zarówno eksponaty jak i archiwalne fotografie dokumentujące obraz kultury ludowej: chłopskiej i robotniczej Górnego Śląska XIX i XX wieku.
Jej początków należy szukać przede wszystkim w przedwojennych zbiorach powołanego w 1927 roku Muzeum Śląskiego w Katowicach, z którego kolekcji etnograficznej po wojnie ocalało około 3000 eksponatów.
W 1945 roku nowo powołane muzeum bytomskie przejęło po niemieckim Landesmuseum 401 okazów etnograficznych, i wraz z katowickimi zbiorami zaczęto tworzyć jednolitą całość, opracowując program badawczy i kolekcjonerski. Objęto nim cały Górny Śląsk w jego historycznych granicach ukształtowanych przez uwarunkowania polityczne, społeczne i gospodarcze, sięgając także do rejestrowania inwentarza kulturowego pogranicza (np. małopolskiego), jak i ludności przybyłej po 1945 roku na ten teren ze wschodnich ziem II Rzeczypospolitej.
Wśród 20 000 muzealiów etnograficznych zgromadzonych w Muzeum Górnośląskim wyróżnia się kolekcja strojów ludowych wszystkich subregionów Górnego Śląska, a także tkanin, haftów, koronek wraz z cennym i unikatowym zbiorem srebrnych ozdób kobiecego stroju cieszyńskiego.
Położenie szczególnego nacisku w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku na kolekcjonowanie zabytków kultury materialnej pozwoliło ocalić unikatowe wyroby i narzędzia rzemieślnicze, odtworzyć zanikające zawody np. garncarstwo (zakup warsztatu z Siewierza).
Obraz śląskiej kultury ludowej uzyskano także poprzez gromadzenie wyposażenia tradycyjnych wnętrz mieszkalnych Ślązaków, a więc mebli, drobnych sprzętów, wyrobów ceramicznych, metalowych, tkanin.
Odzwierciedleniem zasobów etnograficznych muzeum jest stała wystawa pt.: Z życia ludu śląskiego w XIX i XX wieku, zajmująca 800 metrów kwadratowych powierzchni wystawienniczej. Zgodnie z zamysłem realizatorów, życie społeczności śląskiej zostało zaprezentowane poprzez wydarzenia rodzinne (wesele, narodziny, śmierć) połączone z wydarzeniami kalendarza dorocznych zwyczajów i prac gospodarskich. Starano się tym samym wskazać na istotne treści kulturowe tkwiące w tej ziemi. Wystawie towarzyszy przewodnik szeroko omawiający i wyjaśniający to, co prezentuje ekspozycja. Na etnograficzne zasoby archiwalne składają się materiały z badań terenowych, ponad 12 000 negatywów fotograficznych, kartoteka twórców ludowych, nagrania magnetofonowe.
Dział historii
Dział Historii Muzeum Górnośląskiego posiada zróżnicowaną kolekcję zabytków, z których najstarsze pochodzą z XVI wieku. Swą objętością, a nade wszystko czasem powstania zwraca na siebie uwagę księga cechowa z Kluczborka, której najstarsze wpisy sięgają końca XVI w. i księga cechowa z wpisami z lat 1765-1799 głównie do cechu kowali z innego niezidentyfikowanego miasta, leżącego, jak się zdaje na ziemi rybnickiej. Pozostałe jednostki archiwalne to 157 rękopisów. Wszystkie trafiły do zbiorów muzealnych w 1987 r. Zakupione zostały z rąk prywatnych. Z pobieżnego przeglądu tego zespołu rękopisów można wnosić, że do wybuchu II wojny światowejwchodziły one w skład zbiorów archiwum miejskiego. Świadczą o tym przede wszystkim wystawcy i adresaci większości tych pism znajdujących się dziś w muzeum, a więc bytomska rada i miejscowy burmistrz.
Brak dokumentów najstarszych, stąd Dział Historii zadbał m.in. o kserokopię odpisu dokumentu lokacyjnego Bytomia z 1254 r. i rejestru świętopietrza z dekanatu bytomskiego z XIV w. z Archiwum Watykańskiego.
Trzon zbioru stanowią jednak zabytki nowsze pochodzące z XIX w. oraz w większości z XX wieku. Istotną jego częścią jest zespół zabytków dotyczących powstań śląskich i plebiscytów z lat1919-1921, tj.: duży zbiór zdjęć powstańczych (oddziały powstańcze, sprzęt, uzbrojenie, zdjęcia portretowe), mundury powstańcze oraz bogaty zespół sztandarów powstańczych, jak i kombatanckich (Związku Powstańców Śląskich i Związku Weteranów Powstań Śląskich). Wród muzealiów historycznych wyróżniają się zabytki ikonograficzne i kartograficzne z XVIII, XIX i XX wieku. Są to: grafiki, mapy, plany, zdjęcia fotograficzne i pocztówki, dotyczące zarówno całego Śląska, jak i samego Bytomia. Wśród zdjęć znajdują się fotografie starego Bytomia, pochodzące ze zbioru bytomskiego kolekcjonera Simona Machy oraz zdjęcia, których autorem jest znany fotografik Max Steckel. Najstarsze z nich pochodzą z II połowy XIX w. i pokazują miasto w okresie dynamicznego rozwoju, gdy wyrastać zaczęło na wielką metropolię liczącą u progu XXw. ok. 100 tys. mieszkańców. Tę znakomitą kolekcję uzupełniają nieco "młodsze" pocztówki, których zbiór jest stale uzupełniany. Spośród licznych planów miasta na uwagę zasługują nie tylko te najstarsze, lecz z racji swej większej dokładności także i te z końca XIX w. i pierwszej połowy XX w., pozwalające z dużą dokładnością orzekać na temat zmian biegu ulic i stanu zabudowy miejskiej. W zbiorach Działu Historii znajduje się również dość liczny zespół polskich i zagranicznych medali oraz odznak i odznaczeń, wśród których część stanowią zabytki z zakresu falerystyki śląskiej - w tym powstańczej - oraz stale powiększający się zbiór polskich odznaczeń i odznak cywilnych i wojskowych z okresu międzywojennego, z czasów II wojny światowej oraz z lat powojennych. Na uwagę zasługuje także mały zespół mundurów górniczych i wojskowych.
Dział Historii dysponuje również kolekcją plakatu polskiego o tematyce społeczno-politycznej i kulturalnej oraz zabytkami dotyczącymi powojennych dziejów Bytomia w postaci druków, wydawnictw, dyplomów oraz sztandarów różnych instytucji działających na terenie miasta.
Dział przyrody
Dział Przyrody Muzeum Górnośląskiego posiada jedną z największych w Polsce kolekcji przyrodniczych. Składają się na nią zbiory pochodzące z funkcjonującego w latach 1928-1945 Działu Przyrody (Naturwissenschaftliche Abteilung) w bytomskim Oberschlesisches Landesmuseum (Górnośląskie Muzeum Krajowe) oraz z istniejącego w latach 1927-1939 Oddziału PrzyrodniczegoMuzeum Śląskiego w Katowicach. Kolekcje obydwu działów, połączone w Bytomiu pod koniec 1939 roku, uległy częściowemu zniszczeniu w trakcie działań wojennych 1945 roku. Po wojnie do zbiorów włączono kolekcje przyrodnicze okolicznych muzeów, głównie z Gliwic, Chorzowa, Cieszyna i Pszczyny oraz osób prywatnych. Zbiory przyrodnicze wzbogacano okazami pozyskiwanymi w trakcie badań terenowych prowadzonych przez pracowników działu oraz zakupami i darowiznami kolekcji prywatnych.
W efekcie kilkudziesięcioletnich działań kolekcjonerskich Dział Przyrody stał się posiadaczem cennych zbiorów szczegółowo dokumentujących florę i faunę Górnego Śląska oraz interesujących przyrodniczo obszarów Polski i świata. Wymienić tu należy zielnik roślin naczyniowych liczący ponad 12 500 arkuszy i obejmujący 3100 gatunków, zebranych w XIX i XX wieku głównie naGórnym Śląsku oraz w Europie Środkowej, jak również różnorodne kolekcje botaniczne Eberharda Dreschera z Ligoty Wielkiej w gminie Otmuchów.
Kolekcję ornitologiczną, obejmującą dermoplasty (ok. 700 szt.), balgi (1100 szt.), gniazda (240 szt.) i jaja (3850 szt.), tworzą eksponaty zakupione od kolekcjonerów oraz okazy sukcesywnie pozyskiwane przez pracowników.
Zorganizowane w latach 2000-2001 wyprawy naukowe do Turcji "Amanus 2000" i "Amanus 2001" zasiliły zbiory entomologiczne i częściowo zielnikowe w sumie o kolejne 20 tys. eksponatów. Większość liczącej ponad 21 000 eksponatów kolekcji geologicznej jest obecnie zdeponowana na Wydziale Górnictwa i Geologii Politechniki Śląskiej w Gliwicach. W Dziale gromadzone są również informacje naukowe. Dział dysponuje kartoteką Banku Informacji Awifaunistycznych Muzeum Górnośląskiego (BIAMG) liczącą obecnie około 30 000 danych.
Dział sztuki
Dział Sztuki Muzeum Górnośląskiego tworzą kolekcje:
grafiki polskiej XVIII-XX w.
grafiki europejskiej XVI-XX w.: szkoły włoskiej, szkoły niderlandzkiej
nowoczesnej rzeźby polskiej
rzemiosła artystycznego - kolekcja ceramiki polskiej XVIII-XX w., wyroby manufaktur śląskich z XVIII-XIX w. oraz meble, zegary, tkaniny, wyroby ze srebra, zbiór sztuki cechowej, w tym głównie malarstwa i rzeźby XV i XVI w.
Galeria malarstwa polskiego dysponuje wysoce reprezentatywnymi zbiorami malarstwa polskiego dwóch ostatnich stuleci. Uwagę zwraca zespół przykłady nurtu romantycznego i jego kontynuacji w malarstwie polskim XIX w. (Piotr Michałowski, Artur Grottger).
Wśród dzieł malarstwa polskiego przełomu XIX i XX w. znajdujemy najlepsze prace reprezentujące główne tendencje obecne w sztuce tej epoki - symbolistyczną (Stanisław Wyspiański).
Ciekawy i bogaty jest także zbiór malarstwa polskiego okresu dwudziestolecia międzywojennego, w tym prace formistów, kapistów i członków innych ugrupowań kolorystycznych
Muzeum Górnośląskie posiada jedną z najlepszych kolekcji polskiej sztuki współczesnej wród placówek muzealnych w kraju. W kolekcji tej znalazły się prawie wszystkie kierunki i tendencje reprezentowane w powojennej plastyce polskiej (m.in. Tadeusz Kantor). Najwięcej prac zgromadzono z zakresu szeroko traktowanego nurtu ekspresjonistycznego oraz metaforycznego, nadrealizmu i poszukiwań figuratywnych. Zwraca uwagę zespół dzieł przedstawicieli tendencji abstrakcyjnych.
W tej bardzo interesującej kolekcji współczesnej sztuki polskiej eksponowane miejsce zajęła rejestracja dorobku artystycznego lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku
Biblioteka Muzeum Górnośląskiego
Biblioteka Muzeum Górnośląskiego w obecnym kształcie powstała w 1951 roku w oparciu o pozostawione na miejscu i rewindykowane w 1945 roku książki z Muzeum Śląskiego w Katowicach, z Oberschlesische Landesmuseum oraz otrzymanych ze Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych. Biblioteka muzealna gromadzi książki i czasopisma głównie z zakresu archeologii, etnografii, historii, przyrody, historii sztuki i muzealnictwa. Księgozbiórudostępniany jest w czytelni, a także w ramach wypożyczeń międzybibliotecznych. Książki pochodzą z zakupów oraz wymiany i darów. Dostępny jest katalog alfabetyczny i rzeczowy książek, czasopism, map oraz katalogów wystaw. Literatura naukowa z dziedzin reprezentowanych w Muzeum liczy około 50 tys. woluminów; szczególnie bogate są zbiory książek i czasopism przyrodniczych (głównie z zakresu entomologii i ornitologii),archeologicznych oraz dotyczących Śląska (silesiaca). Interesujący fragment kolekcji stanowią wydawnictwa poświęcone Bytomiowi i ziemi bytomskiej. Kolekcja bibliofilska zawiera 100 starodruków. Biblioteka prowadzi wymianę wydawnictw muzealnych z instytucjami na całym wiecie, posiada partnerów w Europie (Niemcy, Francja, Włochy, Wielka Brytania, Rosja, Czechy, Hiszpania, kraje skandynawskie), Australii, Azji (Chiny),Ameryce Południowej (Brazylia, Chile) oraz Stanach Zjednoczonych i in. Biblioteka Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu ma charakter prezencyjny - książki są udostępniane w czytelni. Ponadto udziela się informacji bibliotecznych i bibliograficznych oraz wykonuje kopie zamówionych materiałów. W czytelni dostępny jest księgozbiór podręczny obejmujący encyklopedie, leksykony, słowniki języków obcych i różne informatory.
Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie to jedno z najstarszych muzeów publicznych w Europie Środkowej i najstarsze muzeum publiczne w Polsce, założone przez ks. Leopolda Jana Szersznika w roku 1802.
Po rozpadzie Austro-Węgier muzeum znalazło się w polskiej części Cieszyna. W tym czasie połączono zbiory muzeum miejskiego i Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, zaś 21 czerwca 1931 siedzibą nowo powstałej placówki została dawna posiadłość rodziny szlacheckiej Larisch-Mönich wybudowana w 1794 roku. 24 stycznia 1966 roku zostało zamknięte nakazem powizytacyjnym Inspektora Pracy Związków Zawodowych Pracowników Kultury i Sztuki. Po remoncie muzeum wznowiło działalność 1 maja 1969 roku.
Muzeum posiada działy:
archeologii (materiały z badań wykopaliskowych na Górze Zamkowej w Cieszynie, grodzisk w Międzyświeciu i Starym Bielsku oraz zabytki średniowieczne odkryte w centrum miasta)
etnografii (sprzęty, narzędzia i przedmioty codziennego użytku, stroje, hafty, koronki i srebrne ozdoby stroju ludowego, trówły, rzeźby,malarstwo olejne i na szkle)
fotografii (bogaty zbiór archiwalnych fotografii, klisz, diapozytywów oraz dagerotypów, aparaty fotograficzne, wyposażenie atelier)
historii (kilkanaście tysięcy eksponatów związanych z Cieszynem i Śląskiem Cieszyńskim od średniowiecza po czasy współczesne - akta,rękopisy, ulotki, afisze i plakaty, numizmaty, medale, militaria, mundury i wyposażenie wojskowe)
techniki (żelazka, lampy naftowe, pozytywki, szafy grające, instrumenty muzyczne, kasy sklepowe i inne)
Oprócz wystawy stałej Na skrzyżowaniu dziejów i kultur Muzeum organizuje wystawy czasowe o różnorodnej tematyce. Oddziały Muzeum znajdują się w Górkach Wielkich (Muzeum Zofii Kossak-Szatkowskiej), Skoczowie (Muzeum im. Gustawa Morcinka) i Wiśle (Muzeum Beskidzkie im. Andrzeja Podżorskiego).
w budynku "karczmy prowincjonalnej" z początku XIX w. przy ul. Ozimskiej 10 (Galeria Muzeum Śląska Opolskiego im. Jana Cybisa),
Otwarte: wtorki-piątki 9:00-15.30; soboty 10.00-15.00, niedziele 12:00-17:00.
Zbiory
Placówka gromadzi zabytki z zakresu archeologii i badań prowadzonych na terenie miasta i regionu (od epoki kamienia i żelaza po wczesneśredniowiecze), a także w zakresie historii miasta, etnografii i sztuki, cały czas realizując działalność edukacyjną oraz wydawniczą.
Bogate zbiory muzeum zostały podzielone na 5 części:
Dział Archeologii - zespoły zabytków pochodzące z badań archeologicznych prowadzonych na terenie całej Opolszczyzny, w tym wartościowy zespół zabytków z epoki kamienia - narzędzia kamienne, krzemienne i wyroby z kości; zabytki z epoki brązu i żelaza - głównie ceramika kulturyłużyckiej i pomorskiej, liczne muzealia z cmentarzysk z okresu wpływów rzymskich: narzędzia, broń, ozdoby z metali i szkła;
Dział Historii - cennymi w kolekcji są starodruki oraz druki śląskie pochodzące niemal ze wszystkich ważniejszych śląskich oficyn wydawniczych, materiały plebiscytowe, dokumenty z okresu powstań śląskich, dokumenty z działalności Związku Polaków w Niemczech, kolekcja wyrobów rzemiosła cechowego i dokumenty historyczne oraz militaria związane z działalnością cechów, dawne atlasy, mapy oraz ikonografia miasta Opola, a także numizmaty - monety i medale;
Dział Sztuki - przykłady śląskiej sztuki gotyckiej ze słynną Madonną z Sadowa (1380), zbiór rzemiosła artystycznego, m.in. ceramika z manufaktur śląskich, Galeria Malarstwa Polskiego XIX/XX w. - dzieła o tematyce historyczno-batalistycznej, rodzajowej, liczne pejzaże i portrety najwybitniejszych twórców z tego okresu, m.in. J. Chełmońskiego, M. Gierymskiego, J. Kossaka, J. Pankiewicza, J. Stanisławskiego, J. Fałata, S. I. Witkiewicza oraz K. Krzyżanowskiego, a także licząca ponad 80 obrazów olejnych oraz ponad 800 akwareli i rysunków kolekcja, urodzonego naOpolszczyźnie, wybitnego polskiego kolorysty Jana Cybisa oraz zbiór dzieł współczesnych twórców działających na Opolszczyźnie;
Dział Etnografii - kultura materialna, duchowa i społeczna Opolszczyzny z XIX i XX w. - przedmioty codziennego użytku, narzędzia rolnicze, zabytki z zakresu rzemiosła, bogaty zbiór z zakresu sztuki ludowej - rzeźba, malarstwo oraz kolekcja stroju ludowego, a także bogata kolekcja plastyki obrzędowej, w tym zbiór kroszonek;
Dział Przyrody - okazy flory - zielniki roślin naczyniowych oraz zestaw roślin środkowej Europy, fauna - kolekcja owadów krajowych i zagranicznych, mięczaki, ptaki i ssaki, a także zbiory paleontologiczne i geologiczne - skamieniałe formy zwierząt i roślin znalezionych na obszarze Śląska oraz utwory skalne i mineralne występujące na obszarze całego kraju.
11. Charakterystyka Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie
Dyrektorzy
Pierwszymi dyrektorami Muzeum byli Aleksander Semkowicz oraz Leonard Podhorski-Okołów. W latach 1957-1969 dyrektorem Muzeum byłAdam Mauersberger. W 1972 roku dyrektorem został Janusz Odrowąż-Pieniążek. Obecnie (2011) funkcję dyrektora pełni dr Jarosław Klejnocki.[1]
Oddziały
Oddziałami Muzeum Literatury są:
Muzeum Władysława Broniewskiego,
Działalność
Zadaniem Muzeum Literatury jest opieka nad polskimi spuściznami literackimi oraz działalność edukacyjna (wystawy muzealne, wydawnictwa).
W zbiorach Muzeum Literatury są m.in. manuskrypty, takie jak jedyny istniejący autograf "Grażyny", księgozbiory i przedmioty z gabinetów pisarzy, takich jak Julian Tuwim, Leopold Staff, Maria Dąbrowska.
12. Muzeum Narodowe w Warszawie - zbiory i znaczenie
Muzeum Narodowe w Warszawie (MNW) - muzeum sztuki w Warszawie, założone w 1862 jako Muzeum Sztuk Pięknych w Warszawie, narodowa instytucja kultury; jedno z największych muzeów w Polsce i największe w Warszawie.
Muzeum Narodowe w Warszawie gromadzi zbiory sztuki starożytnej (egipskiej, greckiej, rzymskiej), malarstwa polskiego od XIII wieku, a takżegalerię malarstwa obcego (włoskie, francuskie, holenderskie, niemieckie i rosyjskie), zbiory numizmatyczne i rzemiosła artystycznego.
Modernistyczny Nowy Gmach Muzeum Narodowego w Warszawie wzniesiono w latach 1927-1938 według projektu Tadeusza Tołwińskiego; skrzydło wschodnie zajmuje Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.
W wyniku niemieckiej grabieży polskich dóbr kultury w czasie II wojny światowej Muzeum Narodowe w Warszawie utraciło ogromną część zbiorów, m.in. 99% numizmatów, 100% zegarów, 80% wyrobów złotniczych i jubilerskich, 63% tkanin, 60% mebli, 70% opraw, ksiąg i superekslibrisów królewskich.
Zbiory Sztuki Starożytnej
Utworzone w 1938 roku. Ich podstawę stanowił depozyt Uniwersytetu im. J. Piłsudskiego w Warszawie, który obejmował wiele zabytków egipskich odkrytych przez badaczy w Edfu pod kierownictwem K. Michałowskiego. Po zakończeniu II wojny światowej Związek Muzeów Polskich uchwalił w1946 roku na zjeździe w Nieborowie, że warszawskie Muzeum Narodowe ma stać się punktem centralnym dla zbiorów zabytków sztuki starożytnej.
Zbiory Sztuki Starożytnej obejmują kolekcje: Antyku (Starożytna Grecja, Starożytny Rzym, Etruria), Wschodu (Mezopotamia, Iran, Syria, Palestyna) iStarożytnego Egiptu.
Ważniejsze zabytki:
zbiór greckich i łacińskich inskrypcji,
mezopotamskie pieczęcie cylindryczne.
Po obu stronach schodów, prowadzących na górne piętro sali, mieszczą się: posąg Horusa z Edfu jako sokoła i Tota w postaci pawiana. Naprzeciwko, pośrodku sali pod ścianą, góruje sjenitowa rzeźba Amona-Re z twarzą wzorowaną na obliczu faraona Tutanchamona, będąca depozytem Muzeum Luwru. Obok wystawiono drobną plastykę, w tym zespół statuetek konkubin a także niewielkie figurki bóstw i świętych zwierząt wraz z triadami -tebańską i memficką. Pod oknem obejrzeć można mumię barana a obok wotywnych statuetek mumie kota i krokodyla.
Zbiory Sztuki Wschodniochrześcijańskiej. Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego
Otwarta w 1972 roku. Stanowi największą wystawę zabytków kultury nubijskiej w Europie. Większość przedmiotów pochodzi z wyprawy archeologicznej kierowanej przez K. Michałowskiego, a prowadzonej w Faras, gdzie została znaleziona przez badaczy średniowieczna katedra chrześcijańska ozdobiona wielobarwnymi freskami.
Ważniejsze zabytki:
freski z katedry w Faras,
zabytki etiopskie (m.in. krzyże procesyjne i środkowa część tryptyku pochodzącego z XVII wieku, przedstawiająca Matkę Boską z Dzieciątkiem - wzorowana na ikonie z bazyliki Santa Maria Maggiore),
zabytki koptyjskie z wieków IV - XI.
Przykładami wczesnego gotyku są śląskie dzieła związane z nurtem mistycznym - krucyfiks widlasty z kościoła Bożego Ciała we Wrocławiu, Pietà z Lubiąża oraz kwadryptyk z klasztoru Klarysek we Wrocławiu, z malowanymi scenami z życia Chrystusa.
Zbiory Sztuki Orientalnej
Jako osobny dział Zbiory powstały w 1971 roku pod nazwą Działu Sztuki Krajów Azji. Sama kolekcja, stopniowo uzupełniana, znajduje się w Muzeum od początku jego powstania. W chwili obecnej liczy ona ponad 7000 eksponatów i jest tym samym drugim co do wielkości zbiorem obiektów sztuki Orientu w Polsce (największy zbiór znajduje się w Muzeum Narodowym w Krakowie).
Ważniejsze zabytki:
sztuka chińska, m.in. porcelana z okresu dynastii Ming i Qing, ceramika zdobiona błękitem kobaltowym z okresu dynastii Youan i Ming, obrazy pochodzące z przedziału XIV-XVII w., drzeworyty XX-wieczne,
sztuka japońska, m.in. ceramika, np. porcelana imari (XVIII w.), naczynia fajansowe (XIX w.); drzeworyt ukiyo-e (XVIII-XIX), malarstwo, miecze samurajskie,
sztuka muzułmańska, m.in. ceramika arabska (VIII-XII w.), perska (XII-XIII w.), turecka (XVI-XVII w.); zbiór szkła (VIII-X w.), zbiór perskich i tureckich tkanin, zbiory rękopisów, metalu, kamienia, skóry, drewna,
sztuka indyjska i lamajska, m.in. rzeźby z brązu (XVIII-XIX w.), indyjskie rękopisy pisane na deszczułkach bambusowych,
Zbiory Polskiej Sztuki Nowożytnej. Galeria Malarstwa Polskiego
Dziewięć sal i dziewięć gabinetów mieści ekspozycję, otwartą w 1992 roku, a przedstawiającą 400 obrazów, składających się na Galerię Malarstwa Polskiego w MNW. Kolekcja obejmuje obrazy pochodzące z przedziału: XVI - XX w. (konkretnie - do 1914 roku).
Ważniejsze zabytki:
Jacek Malczewski: Hamlet polski. Portret Aleksandra Wielopolskiego, Thanatos, Śmierć, Portret Władysława Reymonta, Święta Agnieszka
Zbiory Polskiej Sztuki Nowożytnej. Gabinet Miniatur
Początki kolekcji sięgają pierwszych lat istnienia Muzeum. Stale powiększane, dzisiaj liczą ponad 1000 miniatur powstałych od połowy XVIII w. do początku XX w. W przeważającej części zbiór obejmuje portrety, a ponadto: sceny mitologiczne i rodzajowe.
Zbiory Polskiej Sztuki Nowożytnej - Zbiory Rysunków i Grafiki Polskiej
Dzielą się na Gabinety: Rysunków Polskich oraz Grafiki Polskiej. W pierwszym znajduje się ponad 50 000 obiektów: szkiców, akwarel i rysunków oraz ok. 1500 projektów architektonicznych, w drugim ponad 60 000 rycin. Zbiory obejmują prace z przedziału: XVI w. do początku wieku XX i gromadzą grafiki i rysunki wybitnych artystów, m.in. Feliksa Jasieńskiego, Marcelego Bacciarellgo, Jana Matejki, Juliusza Kossaka, Stanisława Wyspiańskiego czy Juliana Fałata.
Zbiory Sztuki Obcej Nowożytnej. Galeria Malarstwa Europejskiego
Historia zbiorów jest tak długa, jak i historia Muzeum. Podstawę kolekcji, dzisiaj liczącej ok. 4000 obrazów, stanowiło trzydzieści sześć dzieł autorstwa malarzy europejskich zakupionych przez, jeszcze wtedy, Muzeum Sztuk Pięknych.
Ważniejsze obrazy:
Gabinet Grafiki i Rysunków Nowożytnych Obcych
Zaczątkiem kolekcji były zbiory, które Muzeum Sztuk Pięknych przejęło w 1862 roku od Warszawskiej Biblioteki Rządowej i Szkoły Sztuk Pięknych. Podwaliną liczącego dzisiaj ok. 85 000grafik i 15 000 rysunków zbioru było 90 rysunków kupionych w 1883 roku od Jana Jundziłła i 101 rysunków podarowanych Muzeum przez ks. Józefa Mrozowskiego w 1908 roku. Kolekcja obejmuje europejskie prace z przedziału od XIII do XX wieku, stworzonych przy pomocy różnych technik, począwszy od iluminacji rękopiśmienniczych na pergaminie, przez drzeworyty, różnego typu druki, aż do całych albumów prac.
Ważniejsze zabytki:
Zbiory Sztuki Współczesnej. Galeria Sztuki Polskiej XX w.
Osobny dział Zbiorów powstał w 1958 roku i obejmuje on w przeważającej większości kolekcję polskich prac - malarstwa, grafiki, sztuki zdobniczej, rzeźby etc. - stworzonych po I wojnie światowej. Poza dziełami polskimi, Zbiory zawierają również obiekty sztuki zagranicznej, m.in. zespół ceramiki Pabla Picassa
Ważniejsze zabytki:
Gabinet Grafiki i Rysunków Współczesnych
Powstał w 1982 roku. Wcześniej przez dwadzieścia cztery lata funkcjonował Dział Grafiki przy Galerii Sztuki Współczesnej. Podstawę zbioru stanowi kolekcja grafiki polskiej z przedziału1905-1936, a obecnie liczy ona ok. 43 000 prac. Gabinet dzieli się na sześć działów: 1. Rysunki polskie, 2. Grafika polska, 3. Ekslibrisy współczesne, 4. Rysunki obce, 5. Grafika obca, 6. Dokumentacja artystyczna.
W Gabinecie znajdują się rysunki i grafiki m.in. Stanisława Ignacego Witkiewicza, Pabla Picassa
Ważniejsze zabytki:
Zbiory Sztuki Zdobniczej. Galeria Polskiej Sztuki Zdobniczej
Wydzielone zostały w Muzeum Narodowym w 1996 roku i podzielone na mniejsze jednostki: Tkanin, Ceramiki i Szkła, Mebli, Variów, Złotnictwa i Metali, Masoników. Podwalinę kolekcji stanowił zbiór ponad 400 wyrobów kowalskich i ślusarskich, podarowany MNW w 1901 roku przez Romana Szewczykowskiego.
Zbiory Sztuki Zdobniczej. Galeria Europejskiej Sztuki Zdobniczej
Na razie udostępniana tylko podczas wystaw czasowych. Jej historia jest taka sama jak Galerii Polskiej Sztuki Zdobniczej. W jej skład wchodzą m.in. różnego rodzaju tkaniny, świeczniki, zbiory naczyń, pucharów, porcelanowych (i innych) figur.
Zbiory Rzeźby
Powstały w 1996 roku i obejmują Działy: Rzeźby Dawnej i Rzeźby Współczesnej. Z powodu braku miejsca w Głównym Gmachu MNW ich zdecydowanie większa część znajduje się w Muzeum w Łazienkach. Obiekty w dziale Rzeźby Dawnej powstały do I wojny światowej, w dziale Rzeźby Współczesnej - po I wojnie.
Gabinet Monet i Medali
W 1921 MNW otrzymało od Władysława Semerau-Siemianowskiego zbiór 30 000 monet antycznych. Kolekcja ta stała się podwaliną dla liczącego dzisiaj przeszło 250 000 eksponatów Gabinetu Monet i Medali, podzielonego w związku z dynamicznym rozrostem zbiorów, na siedem działów: 1. Dział monet antycznych, 2. Dział monet średniowiecznych polskich i obcych, 3. Dział monet średniowiecznych polskich i obcych, 4. Dział pieniędzy papierowych, 5. Dział medali polskich i obcych, 6. Dział falerystyki (orderów), 7. Dział sfragistyki (herbów).
Zbiory Ikonograficzne i Fotograficzne
Początek Zbiorów sięga roku 1914, kiedy to Archiwum Ikonograficzne działające przy Towarzystwie Opieki nad Zabytkami Przeszłości zaczęło tworzyć kolekcję i w 1918 roku przeszła ona pod opiekę Muzeum Narodowego. W Zbiorach znaleźć można rękopisy i materiały ikonograficzne, wśród których najstarszym eksponatem jest Libri Prophetarum z XIV wieku.
Biblioteka
Założona została w 1916 roku, choć już w 1911 roku Muzeum otrzymało w spadku zbiór ksiąg z zakresu historii sztuki i muzealnictwa, którego posiadaczem był wcześniej Leopold Meyet. Biblioteka dzieli się na działy: Zbiory Specjalne (starodruki i kolekcja kartografii), Dział Książek Nowych (wydanych po 1800 roku) oraz Dział Czasopism i Kalendarzy. Jedną z najważniejszych książek w niej przechowywanych jest De rerevolutionibus orbium coelestrium; Libri VI Mikołaja Kopernika.
13. Muzea Narodowe w Polsce i ich kolekcje
Muzeum Narodowe w Gdańsku
Podstawę zbiorów Działu Sztuki Dawnej stanowią zapisy testamentowe, darowizny gdańskich mieszczan i cechów rzemieślniczych oraz depozyty kościelne. Pierwszoplanowe miejsce zajmuje tu ofiarowana miastu kolekcja obrazów, grafik i rysunków osiadłego w Gdańsku kupca szkockiego. Po wojnie zdołano odzyskać jedynie połowę z liczącej pierwotnie 541 paramentów kolekcji. Przetrzebione zostały również inne zabytki rzemiosła artystycznego. Najcenniejszym zabytkiem sztuki średniowiecznej prezentowanym w Muzeum jest tryptyk Sąd Ostateczny Hansa Memlinga (1466-1473). Znajduje się tam także kolekcja meblarstwa gdańskiego, pomorskiego i północnoeuropejskiego od późnego średniowiecza do baroku i rokoka, ceramiki. W posiadaniu muzeum są także dzieła malarstwa polskiego reprezentatywne dla kierunków od romantyzmu do międzywojnia,
Muzeum narodowe w Poznaniu - oddział w Śmiełowie
Ekspozycję starano się zaaranżować tak, aby dać poczucie autentyczności miejsca, w którym realnie przebywał Mickiewicz. Ma także ukazywać charakter wyposażenia domu ziemiańskiego, który istniał w Śmiełowie do 1939 roku.
Całość, obejmująca aktualnie 22 pomieszczenia, jest podzielona zgodnie z kondygnacjami: na parterze dominuje problematyka mickiewiczowska, na piętrze prezentowane są wnętrza XIX-wiecznej siedziby ziemiańskiej.
W trakcie swego istnienia, Muzeum poważnie wzbogaciło ekspozycję poświęconą poecie. W odpowiednich salach zgromadzonych jest wiele pamiątek prezentujących m.in.: biografię wieszcza z zaakcentowaniem jego pobytu w Wielkopolsce, arcydzieła: Pan Tadeusz i Dziady, ilustracje do jego utworów, historię pomników oraz kult poety.
W zbiorach Muzeum znajduje się wiele cennych obiektów, m.in.: list Mickiewicza do Stefana Garczyńskiego pisany w Łukowie w 1831 roku, wpis do pamiętnika Eugenii Morawskiej z Luboni z 1831 roku, przybornik do pisania, który używał w 1855 roku oraz zestaw rękopisów innych osób, ważnych w życiu poety. Bezpośrednio z Mickiewiczem związane są także liczne pamiątki osobiste umieszczone w oszklonej szafce, która według tradycji była elementem wyposażenia jednego z jego paryskich mieszkań (depozyt Muzeum Literatury w Warszawie).
Znaczącą kolekcję muzealną stanowią pierwodruki mickiewiczowskie. Są tu m.in. rzadkie wydania Poezyj, Pana Tadeusza, Kursów o literaturze słowiańskiej oraz Grażyny i Konrada Wallenroda. Eksponowany jest też duży zestaw obcojęzycznych edycji Pana Tadeusza, w tym tłumaczenia na języki słowiańskie, język chiński, hebrajski, koreański, holenderski, niemiecki, szwedzki, węgierski, francuski, angielski i duński.
Wśród materiałów ikonograficznych wiele odnosi się do postaci poety, kręgu jego rodziny oraz przyjaciół. Obrazy uzupełnia duży zestaw grafik i starych druków, liczne medaliony, kilka rzeźb, w tym znane popiersia poety.
Muzeum pokazuje również duży zestaw malarskich, graficznych i rysunkowych interpretacji scen z utworów wieszcza: od znanego zestawu drzeworytów Elwiro Andriolliego po gwasze Józefa Wilkonia i Jana Młodożeńca.
Specjalną grupą eksponatów są liczne pamiątki dotyczące kultu wieszcza. Muzeum dysponuje obszernym materiałem dokumentującym wielką popularność Mickiewicza, głównie w okresie zaborów. Poeta ukazuje się tu poprzez rozliczne warianty przetworzeń portretów, maskę pośmiertną, projekty pomników, pamiątkowe księgi i wierszowane dedykacje.
Przechodząc na piętro pałacu i mijając w klatce schodowej „ołtarz masoński” wkraczamy w klimat pomieszczeń mieszkalnych, w których eksponowane są przede wszystkim meble, obrazy, rzeźby i porcelana.
Na piętrze znajdują się także: Gabinet Chełkowskich oraz pokoje Mickiewicza i Sienkiewicza, w których pisarze mieszkali, gdy gościli w Śmiełowie.
Muzeum Narodowe w Przemyslu
Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej jest placówką wielodziałową. Jego zbiory liczą ok. 80 tysięcy eksponatów z zakresu archeologii, historii, sztuki i etnografii, blisko 280 tysięcy fragmentów zabytków archeologicznych, głównie ceramiki, ponad 550 depozytów oraz różnorodne materiały pomocnicze. Istniejąca przy Muzeum biblioteka posiada 35. tysięczny księgozbiór, w tym 98 rękopisów, ok. 400 starodruków oraz 600 pozycji kartograficznych.
Dział Archeologii gromadzi zabytki z wszystkich epok i okresów prehistorycznych, średniowiecza i okresu nowożytnego. Wśród nich wymienić należy neolityczne wyroby krzemienne i kamienne, cenne znaleziska brązowe oraz inwentarze grobowe z cmentarzysk ciałopalnych epoki brązu, wyroby żelazne miejscowe i importy z okresu rzymskiego, zabytki wczesnośredniowieczne, m. in. unikatowe na terenie Polski zespoły grobowe z cmentarzyska starowęgierskiego, wyroby z wpływami kultury bizantyjskiej i staroruskiej.
Dział Etnograficzny obejmuje kulturę materialną wsi pogranicza polsko ruskiego. Liczny jest zbiór przedmiotów o charakterze użytkowym narzędzi, sprzętów i strojów, wyrobów związanych z obrzędowością (szopki, pisanki, pieczywo obrzędowe) oraz sztuki ludowej i nieprofesjonalnej, zarówno dawnej jak i współczesnej.
Dział Historyczny dokumentuje wszelkie świadectwa przeszłości dotyczące Przemyśla i Ziemi Przemyskiej w jej historycznych granicach. Na zbiory tego działu składają się: numizmaty, materiały ikonograficzne, pamiątki historyczne oraz archiwalia (druki ulotne z I i II wojny światowej).
Dział Sztuki i Rzemiosła gromadzi dawną i współczesną sztukę, zwłaszcza dzieła twórców związanych z terenem wschodniej Małopolski. W skład zbiorów wchodzi m. in. malarstwo polskie i obce, cenna kolekcja ikon (XV-XX w.), grafika, rysunek, rzeźba rzemiosło cechowe i artystyczne oraz militaria.
Muzeum posiada także interesujący zbiór przyrodniczy obejmujący okazy paleontologiczne, mineralogiczne, skamieliny, trofea, preparaty.
Do czasu urządzenia stałych ekspozycji poświęconych dziejom i kulturze Ziemi Przemyskiej, MNZP oferuje zwiedzającym bogatą ofertę wystaw czasowych oraz różnego rodzaju działań kulturalnych i wystawienniczych.
Muzeum Narodowe w Szczecinie - muzeum wielodziałowe, gromadzące zbiory archeologii, sztuki dawnej i współczesnej, historyczne, numizmatyczne, nautyczne, etnograficzne.
Muzeum Narodowe w Szczecinie jest obecnie największą instytucją kultury w województwie zachodniopomorskim, sprawującą opiekę nad ponad 150 tys. obiektów, wśród których są arcydzieła sztuki średniowiecznej, cenne zabytki archeologiczne, zbiory nautologiczne ( nauka o portach, stoczniach, żegludze), etnograficzne, a także cenne numizmaty. W szczecińskim muzeum znajduje się także największy w Polsce zbiór świadectw kultury materialnej krajów pozaeuropejskich - szczególnie cenna jest kolekcja sztuki afrykańskiej.
Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie - wielooddziałowe muzeum, powstałe w 1964. Statusmuzeum narodowego uzyskało w 1975. Jest jedynym tej rangi muzeum rolnictwa w Polsce i jednym z nielicznych i największych w Europie.
Muzeum Narodowe we Wrocławiu - jedno z głównych muzeów Wrocławia, kontynuujące tradycję niemieckich muzeów, istniejących w mieście od XIX wieku. Zbiory muzeum obejmują przede wszystkim malarstwo i rzeźbę, ze szczególnym uwzględnieniem sztuki Śląska.
Zbiory
Ekspozycja w gmachu głównym przy pl. Powstańców Warszawy jest podzielona na następujące działy:
Śląska rzeźba kamienna XII-XVI w. - zawiera m.in. nagrobki książąt śląskich, figury ołtarzowe, rzeźby i reliefy.
Sztuka śląska XIV-XVI w. - najcenniejsza część kolekcji Muzeum, zawiera przede wszystkim wysokiej klasy obiekty gotyckiej sztuki sakralnej przeniesione tu ze śląskich kościołów (rzeźby, obrazy, ołtarze), np. w stylu Madonn na Lwach, Pięknych Madonn, realizmu mieszczańskiego, tworzone pod wpływem Wita Stwosza i inne, uzupełnione o zabytki rzemiosła artystycznego.
Sztuka śląska XVI - XIX w. - od dominującej sztuki sakralnej renesansu i baroku (na szczególną uwagę zasługują tu obrazy Michaela Willmanna przez sztukę świecką (portrety) z tych epok,klasycyzm, biedermeier, do początku XX wieku; obrazom i rzeźbom towarzyszy rzemiosło artystyczne (szkło, porcelana, fajans ze śląskich wytwórni)
Sztuka polska XVII-XIX w. - główny trzon kolekcji pochodzi ze zbiorów muzealnych Lwowa (Galerii Miejskiej we Lwowie, Muzeum Narodowego im. Króla Jana III, Muzeum Lubomirskich) i Kijowa, przekazanych Wrocławiowi w 1946 r. Dominuje malarstwo, w tym dzieła Marcello Bacciarellego, Bernarda Bellotto (Canaletto), Piotra Michałowskiego, Jana Matejki, Jacka Malczewskiego)[5].
Polska sztuka współczesna - od początku XX wieku, przez okres międzywojenny (Tadeusz Makowski, Stanisław Ignacy Witkiewicz) do najbardziej uznanych artystów powojennych (Jan Cybis, Artur Nacht-Samborski, Jan Lebenstein, Józef Szajna, Tadeusz Kantor). Ekspozycję uzupełniają osobna sala Magdaleny Abakanowicz oraz ekspozycja ceramiki i szkła
14. Muzeum Narodowe w Krakowie - Biblioteka Czartoryskich, jej zawartość i znaczenie
Biblioteka Książąt Czartoryskich - polska biblioteka fundacyjna powstała z inicjatywy książąt Adama Kazimierza Czartoryskiego i Izabeli z Flemmingów Czartoryskiej. Księgozbiór biblioteki, mieszczącej się w pałacu Czartoryskich w Puławach, został wzbogacony o bibliotekę Tadeusza Czackiego, która obejmowała archiwa po Stanisławie Auguście Poniatowskim, ostatnim królu polskim.
Biblioteka Książąt Czartoryskich jest własnością Fundacji Książąt Czartoryskich, opiekę nad zbiorami sprawuje Muzeum Narodowe w Krakowie.
Historia
Do 1830 w bibliotece zgromadzono około 70000 druków i 3000 rękopisów. Po upadku powstania listopadowego i konfiskacie majątku zbiory uległy rozproszeniu i były przechowywane w Kórniku, Sieniawie i Paryżu. Ponownego scalenia zbiorów dokonał syn Adama Jerzego - książę Władysław, który w 1874 r. ulokował je w oddanym na ten cel przez władze Krakowa byłym Arsenale Miejskim.
W okresie II wojny światowej, biblioteka zostaje formalnie zamknięta przez okupanta. Polscy uczeni i badacze, w tajemnicy, nadal korzystali z jej zbiorów. Biblioteka została częściowo rozkradziona przez Niemców, jednak po wojnie udało się odzyskać większość zbiorów. Od 1961 r. księgozbiór znajduje się w kamienicy przy ul. Św. Marka 17 w Krakowie. W roku 1971 Biblioteka Czartoryskich uzyskała status biblioteki naukowej.
W księgozbiorze biblioteki znajdują się zabytki piśmiennictwa od X do XX wieku z wielu dziedzin, między innymi: historii sztuki, historii nauki,wojskowości i literatury. Biblioteka posiada 224 576 druków, w tym 333 inkunabułów i 70 009 druków wydanych przed rokiem 1800 oraz 13 552rękopisów.
Zbiory biblioteki obejmują m.in. 200 średniowiecznych rękopisów (w tym autograf Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego Jana Długosza, oraz 80 iluminowanych rękopisów (w tym Złoty kodeks pułtuski, Kodeks wizygocki, Księga turniejowa, Pontyfikał Erazma Ciołka) a także autografy listów znanych postaci np. Mikołaja Kopernika, Ludwika van Beethovena, Marcina Lutra, Adama Mickiewicza, Georga Byrona, pierwszych prezydentów USA, a ponadto akt hołdu pruskiego
Biblioteka jest podzielona na "Dział Druków i Kartografii" i "Dział Rękopisów i Archiwum". Dyrektorem biblioteki jest mgr Jolanta Lenkiewicz. Biblioteka udostępnia swe zbiory tylko na miejscu.
15. Zadania muzeów historycznych, specyfika zbiorów i ich rola
Muzea historyczne
muzeum gromadzące i prezentujące zbiory związane z historią Warszawy, mieści się w jedenastu kamienicach przy Rynku Starego Miasta i ul. Nowomiejskiej.
Różnorodne zbiory z zakresu: archeologii, malarstwa, grafiki, ikonografii, rzeźby, rzemiosła artystycznego, numizmatyki i rysunków architektonicznych, przekraczają obecnie liczbę 250 tys. obiektów. Do czasu rozpoczęcia remontu piwnic MHW w kwietniu 2010 r. varsaviana były udostępniane na ekspozycji stałej Siedem wieków Warszawy, pokazującej dzieje miasta od jego założenia po czasy współczesne.
16. Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie
Ośrodek Dokumentacji Zabytków - instytucja założona w 1962 roku w Warszawie, podlegająca Ministerstwu Kultury i Sztuki, mająca na celu inwentaryzację i dokumentację zabytków architektury, urbanistyki i zabytków ruchomych. Ośrodek wydaje pisma: "Ochrona Zabytków", "Teka konserwatorska", "Muzealnictwo" i serię "Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków".
17. Archiwistyka i archiwoznawstwo. Podstawowe terminy
Archiwistyka - humanistyczna dyscyplina naukowa, wywodząca się z historii, powiązana również z bibliotekoznawstwem i informacją naukową.
Archiwoznawstwo to dyscyplina archiwistyki zajmująca się dziejami archiwów (w rozumieniu instytucji gromadzącej archiwalia) jak i poszczególnych zespołów lub zbiorów archiwalnych. Archiwoznawstwo powiązane jest metodami badawczymi z historią administracji. Poprzez badanie i opisywanie procesów kształtowania się zasobu archiwalnego i organizacji archiwów służy doskonaleniu opisu przechowywanego zasobu.
18. Archiwistyka - jej rozwój i przedmiot badań
19. Ważniejsze piśmiennictwo dotyczące archiwów
1. Archiwa i archiwiści w dobie społeczeństwa informacyjnego. Pamiętnik IV Powszechnego Zjazdu Archiwistów Polskich. T. I. Szczecin 12-13 września 2002. Toruń 2003.
2. Archiwa państwowe w Polsce. Przewodnik po zasobach. Oprać, zbiorowe. Warszawa 1998.
3. Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Informator o zasobie. Opr. zbiorowe pod red. T. Zielińskiej. Warszawa 1992.
4. Robótka H.: Wprowadzenie do archiwistyki. Toruń 2003.
5. Supruniuk Mirosław A.: Gromadzenie i opracowywanie kolekcji archiwalnych w bibliotekach naukowych na przykładzie Archiwum Emigracji Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu. „Biblioteka Nostra" 2010, nr 4.
20. Dzieje Archiwum Głównego Akt Dawnych (AGAD) w Warszawie
Archiwum Główne Akt Dawnych jest najstarszym publicznym archiwum polskim. Jego początki sięgają czasów Księstwa Warszawskiego. Powołane zostało dekretem księcia warszawskiego Fryderyka Augusta z 2 IX 1808 r. pod nazwą Archiwum Ogólnego Krajowego. Fryderyk August powierzył mu nie tylko Metrykę Koronną i Litewską, ale również wszelkie najważniejsze akta państwowe i różnych resortów rządowych oraz instytucji sądowych. Już od początków swego istnienia archiwum spełniało podwójną rolę: urzędu wiary publicznej (tj. uwierzytelniającego odpisy dokumentów) oraz instytucji archiwalnej, gromadzącej i zabezpieczającej spuściznę rękopiśmienną po władzach i urzędach dawnej Rzeczypospolitej. W toku ponad dwustu lat nieprzerwanej działalności, mimo zachodzących zmian politycznych i ustrojowych, w czasach największego ucisku zaborców, archiwum zachowało personel polski i pozostawało wciąż instytucją narodową, służąc w miarę możności ogółowi polskich historyków. Zmiany następowały tylko w nazwie: Archiwum Ogólne Krajowe (1808 - 1815), Archiwum Główne Królestwa Polskiego (lata 1816 - 1889), Warszawskie Archiwum Główne Akt Dawnych Królestwa Polskiego (do 1918 r.) i Archiwum Główne Akt Dawnych (od 1918 r.).
Archiwum Główne Akt Dawnych jest najstarszym publicznym archiwum polskim.
W latach osiemdziesiątych tegoż stulecia Archiwum Główne przejęło akta sądów ziemskich, grodzkich i podkomorskich z całego Królestwa Polskiego (bez akt sądów z guberni lubelskiej), a także archiwalia wielu miast i zniesionych klasztorów. W tym okresie przejmowano także akta sądowe różnych instancji z lat 1807 - 1876. W latach 1853 - 1861 wzrósł dopływ akt skarbowych, przejmowanych z tzw. Działu staropolskiego Komisji Rządowej Przychodu i Skarbu. W 1898 r. Teodor Wierzbowski, nowy dyrektor Archiwum Głównego, uzyskał zwrot części akt Metryki Koronnej z Moskwy. W efekcie gromadzenia zasobu objętość zbiorów w końcu XIX w. wzrosła do około 79 000 j.a., podczas gdy jeszcze w 1882 r. nie przekraczała 35 000 j.a.
Istotne powiększenie zbiorów nastąpiło w wolnym państwie polskim. W latach 1923 - 1934 zasób Archiwum Głównego w jego siedzibie przy ul. Długiej 24 ostał uzupełniony materiałami archiwalnymi rewindykowanymi z Rosji w wyniku realizacji traktatu ryskiego z 1921 r. Materiały te były w poważnym stopniu prawie niedostępne dla badań naukowych przez cały wiek XIX, a obejmowały większą część tzw. Archiwum Sekretnego (czyli Archiwum Koronnego), część Metryki Koronnej, akta władz naczelnych państwa z epoki stanisławowskiej, akta powstania kościuszkowskiego. Zasób AGAD oceniano wówczas na 1750 tys. ksiąg, poszytów i plików akt oraz na 5 tys. dokumentów pergaminowych i 10 tys. planów i map. Ze swych ogromnych zbiorów archiwum utraciło bezpowrotnie w czasie II wojny światowej ponad 90% zasobu, który spłonął w budynku Archiwum przy ulicy Długiej 24, podpalony przez hitlerowców 2 IX 1944 r. Po II wojnie światowej do zasobu AGAD włączono ocalałe fragmenty z zasobu dwóch odrębnych instytucji: Archiwum Akt Dawnych (utworzonego 3/15 VI 1867 r. na mocy ukazu cara Aleksandra II) i Archiwum Skarbowego (powołanego 2 VII 1871 r.). AAD gromadziło akta z okresu Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, ich likwidowanych urzędów i instytucji w tym Akt Rady Administracyjnej, Rady Stanu KP, Rady Ministrów Księstwa Warszawskiego, Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych Komitetu Urządzającego, także akty Władz Powstania Listopadowego, akta Komisji śledczych i innych. Natomiast Archiwum Skarbowe gromadziło akta władz, urzędów i instytucji skarbowych i gospodarczych z obszaru dawnego Królestwa Polskiego.
Dyrektorzy Archiwum:
Walenty Skorochód Majewski (1808-1835); Hubert Wajs (od 1997)
W końcu lat 30. XX w. zasób Archiwum Akt Dawnych wynosił w przybliżeniu 600 tys. ksiąg, poszytów, akt, map itd. Metraż określano na około 10 tys. mb. Zagłada Archiwum nastąpiła w czasie Powstania Warszawskiego. 1 IX 1944 zostało ono zniszczone przez bomby burzące i pożary. Akta ocalałe z budynku przy ulicy Jezuickiej i grupy wybranych akt ukrytych wcześniej w forcie im. Sokolnickiego zostały po II wojnie światowej włączone do zasobu AGAD. W 1939 r na skutek działań wojennych większość pomieszczeń Archiwum Skarbowego uległa spaleniu i zniszczeniu. Ocalały magazyny przy ul. Szpitalnej, akta złożone w forcie im. Sokolnickiego oraz w Arsenale. Wszystkie te akta skomasowano w 1940 r. w budynku przy ul. Podwale 15. Według sprawozdania niemieckiego Archivamtu z 13 VII 1942 r. Archiwum Skarbowe zawierało wtedy "13 871 przegródek akt o powierzchni 2980 m oraz 24 197 tomów ksiąg i ponad 100 dokumentów". Liczbę poszytów określono na milion. Cały ten zasób spłonął we wrześniu 1944 r., pozostała jedynie skrzynka cymeliów ukryta w forcie im. Sokolnickiego. Uratowane z pogromu akta włączono do zasobu AGAD.
Obecnie Archiwum Główne Akt Dawnych posiada zasób historycznie ukształtowany, nie podlegający większym dopływom, chronologicznie mieszczący się od XII w. do I wojny światowej (za wyjątkiem archiwaliów podworskich i akt metrykalnych z terenów zabużańskich). Obejmuje on archiwalia polskich i obcych (zaborczych) władz, urzędów, instytucji naczelnych i centralnych oraz prowincjonalnych, a także archiwa rodzin i osób o szczególnym znaczeniu z terenów dawnej Rzeczypospolitej (Korony i Litwy), tzw. Prus Południowych i Nowowchodnich (zabór pruski), Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, a także części Galicji (zabór austriacki). W 2009 r zasób AGAD liczył ponad 311 000 jednostek archiwalnych w 443 zbiorach i zespołach (blisko 6 400 mb).
21. Zasób AGAD i jego charakterystyka
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD) - archiwum państwowe w Warszawie założone 2 września 1808 jako Archiwum Ogólne Krajowe (następnie Archiwum Główne Królestwa Polskiego w latach 1816-1889, później, do 1918 r. Warszawskie Archiwum Główne Akt Dawnych Królestwa Polskiego i od 1918 r. Archiwum Główne Akt Dawnych).
Obecnie gromadzi ocalałe po zniszczeniach II wojny światowej archiwalia polskich i obcych (zaborczych) władz, urzędów, instytucji naczelnych i centralnych oraz prowincjonalnych, a także archiwa rodzin i osób o szczególnym znaczeniu z terenów dawnej Rzeczypospolitej (Korony i Litwy), Prus Południowych i Nowowschodnich (zabór pruski), Księstwa Warszawskiego, Królestwa Polskiego oraz części Galicji (zabór austriacki).
Zasób
Okres II RP
Zasób archiwalny czterech przedwojennych archiwów warszawskich (Archiwum Głównego Akt Dawnych, Archiwum Akt Dawnych, Archiwum Skarbowego i Archiwum Oświecenia) liczył przed1939 r. ok. 20 000 mb akt.
Zniszczenia wojenne
Według stanu na dzień 31 sierpnia 1939 zasób Archiwum Akt Dawnych wynosił w przybliżeniu 600 tys. ksiąg, poszytów, akt, map itd. Metraż określano na około 10 tys. mb. We wrześniu 1939 r większość pomieszczeń Archiwum Skarbowego uległa spaleniu i zniszczeniu. Ocalały magazyny przy ul. Szpitalnej, akta złożone w forcie im. Sokolnickiego oraz w Arsenale. Wszystkie te akta skomasowano w 1940 r. w budynku przy ul. Podwale 15. Według sprawozdania niemieckiego Archivamtu z lipca 1942 Archiwum Skarbowe zawierało wtedy "13 871 przegródek akt o powierzchni 2980 m oraz 24 197 tomów ksiąg i ponad 100 dokumentów". Liczbę poszytów określono na milion. 90% tych zasobów spłonęła w wyniku działań wojennych powstania warszawskiego (bomby burzące) oraz na skutek podpalenia magazynów przez żołnierzy niemieckich 2 września 1944[1].
Stan obecny
Obecnie Archiwum Główne Akt Dawnych posiada zasób chronologicznie mieszczący się od XII w. do I wojny światowej (z wyjątkiem archiwaliów podworskich i akt metrykalnych z terenów zabużańskich). Obejmuje on archiwalia polskich i obcych (zaborczych) władz, urzędów, instytucji naczelnych i centralnych oraz prowincjonalnych, a także archiwa rodzin i osób o szczególnym znaczeniu z terenów dawnej Rzeczypospolitej (Korony i Litwy), tzw. Prus Południowych i Nowowschodnich (zabór pruski), Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, a także części Galicji (zabór austriacki). W 1998 r zasób AGAD liczył ponad 300 000 jednostek archiwalnych w 392 zbiorach i zespołach (blisko 6000 mb).
Stan współczesny zgromadzonych archiwaliów obejmuje m.in. szczątki celowo i bez militarnego uzasadnienia zniszczone przez wojska niemieckie oraz liczne materiały, które znalazły się w gestii państwowej służby archiwalnej po wojnie, jak archiwa prywatne (w tym Archiwum Radziwiłłów), akta stanu cywilnego z terenów anektowanych do ZSRR, oraz archiwalia niezwrócone - wbrew odpowiednim postanowieniom traktatu ryskiego - przez ZSRR przed 1939 r. i rewindykowane dopiero w latach 60. (m.in. kolekcja Centralne Władze Wyznaniowe, zespoły Prokuratora Warszawskiej Izby Sądowej, Pomocnika Warszawskiego Generał-Gubernatora do Spraw Policyjnych).
22. Akta rodzin i osób prywatnych znajdujących się w AGAD
23. Akta władz, urzędów i instytucji publicznych przechowywanych w AGAD
24. Akta grodzkie i ziemskie w archiwach polskich
25. Zniszczenia bibliotecznych, archiwalnych i muzealnych zbiorów Warszawy w czasie II wojny światowej
26. "Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne" - charakterystyka pisma
Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne - półrocznik ukazujący się od 1959 roku w Lublinie. Wydawcą jest Instytut Archiwów Bibliotek i Muzeów Kościelnych (do 2006 Ośrodek ABMK) przy KUL.
Pismo zamieszcza prace naukowe o problematyce archiwalnej, bibliotecznej i muzealnej a także inwentarze archiwalne i katalogi biblioteczne oraz teksty źródłowe do dziejów Kościoła katolickiego w Polsce. W latach 1959-1991 redaktorem naczelnym był ks. Stanisław Librowski. Obecnie redakcję tworzą: ks. Włodzimierz Bielak (redaktor naczelny), ks. Stanisław Tylus i Artur Hamryszczak.
27. "Archeion" - charakterystyka pisma
Archeion - czasopismo naukowe poświęcone archiwistyce. Wydawane od 1927, jego pierwszym redaktorem był Stanisław Ptaszycki, a długoletnim redaktorem naczelnym Piotr Bańkowski. Pismo do 1951 r. było organem Wydziału Archiwów Państwowych, następnie (do dzisiaj)Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych. Tematyka "Archeionu" to przede wszystkim artykuły dot. teorii i praktyki archiwalnej (terminologia, metodyka opracowania, pomoce archiwalne), historii i zasobów archiwów (także zagranicznych), przedstawiano tu również omówienia rozmaitych zbiorów (zespołów archiwalnych) i wybranych grup archiwaliów. Na łamach pisma zamieszcza się też m.in. przeglądy literatury archiwalnej, recenzje, kronikę wydarzeń.
28. Archiwum Akt Nowych, jego powstanie i zawartość
Archiwum Akt Nowych (AAN) w Warszawie jest jednym z trzech centralnych polskich archiwów państwowych o charakterze centralnym obok Narodowego Archiwum Cyfrowego i Archiwum Głównego Akt Dawnych. Archiwum Akt Nowych powstało 28 stycznia 1952 r. na mocy paragrafu 2 zarzadzenia nr 9 Prezesa Rady Ministrów z dnia 14 stycznia 1952 r. w sprawie sieci archiwalnej (M.P. Nr A-9, poz. 87). W myśl paragrafu 5 Statutu Archiwum Akt Nowych ,,do działalności podstawowej Archiwum należy gromadzenie i przechowywanie materiałów archiwalnych powstałych od 1918 roku w wyniku działania naczelnych władz i centralnych organów władzy i administracji państwowej oraz innych centralnych jednostek organizacyjnych, a w tym:
1) kształtowanie i nadzór nad państwowym zasobem archiwalnym,
2) Archiwum może prowadzić działalność usługową polegającą na przechowywaniu, kopiowaniu i konserwacji dokumentacji o czasowym okresie przechowywania w tym dokumentacji osobowo - płacowej,
3) przejmowanie, przechowywanie i zabezpieczanie materiałów archiwalnych,
4) ewidencjonowanie i opracowywanie materiałów archiwalnych,
5) udostępnianie materiałów archiwalnych,
6) prowadzenie działalności naukowej i wydawniczej,
7) prowadzenie działalności informacyjnej i popularyzatorskiej o materiałach archiwalnych i Archiwum,
8) prowadzenie rejestru niepaństwowego zasobu archiwalnego,
9) wydawanie uwierzytelnionych wypisów, odpisów, wyciągów i reprodukcji materiałów archiwalnych oraz zaświadczeń wydanych na ich podstawie,
10) prowadzenie spraw w zakresie przechowywania dokumentacji o czasowym okresie przechowywania, zlikwidowanych przedsiębiorców i pracodawców."
Archiwum Akt Nowych nadzoruje pracę archiwów zakładowych naczelnych organów władzy państwowej i urzędów centralnych. Przejmuje dokumentację archiwalną tych instytucji po odpowiednim okresie przechowywania w archiwach zakładowych. W Archiwum Akt Nowych przechowuje się dokumentację wytworzoną po 1918 roku.
29. Archiwum Państwowe Dokumentacji Osobowej i Płacowej
Archiwum Państwowe Dokumentacji Osobowej i Płacowej - polskie archiwum państwowe utworzone na mocy rozporządzenia ministra kultury z dnia 1 czerwca 2004 roku. Podstawowym zadaniem archiwum jest przechowywanie i udostępnianie dokumentacji płacowej i osobowej pracowników, do której przechowywania zasadniczo przepisy zobowiązują pracodawców, w przypadku, gdy pracodawca zostanie postawiony w stan likwidacji lub upadłości, zaś sąd rejestrowy stwierdzi brak środków na dalsze właściwe przechowywanie tej dokumentacji. Archiwum z mocy prawa przejmuje także zasoby prywatnych archiwów tego rodzaju (firm usługowo trudniących się przechowywaniem dokumentacji) w momencie ich likwidacji. Archiwum może także świadczyć usługi na zasadach komercyjnych[1]. Według stanu na 9 listopada 2008, w zasobach archiwum znajdują się dokumenty 206 przedsiębiorstw.
Siedzibą archiwum jest Milanówek, a dokładniej jeden z budynków wchodzących niegdyś w skład kompleksu zabudowań fabryki narzędzi chirurgicznych i dentystycznych MIFAM. W tym samym gmachu mieszczą się także Pracownia Masowego Odkwaszania Centralnego Laboratorium Konserwacji Archiwaliów, stanowiąca część Archiwum Głównego Akt Dawnych oraz ekspozytura Archiwum Państwowego m.st. Warszawy.
30. Metody badawcze archiwistyki i metody poszukiwań archiwalnych
W zakres archiwistyki wchodzą:
badania nad powstawaniem archiwaliów, ich charakterem w sensie zarówno cech fizycznych, jak też zawartości merytorycznej (aktoznawstwo).
problemy gromadzenia (tzw. "opieka nad narastającym zasobem"; "nadzór nad aktotwórcami"; lub "nadzór na przedpolu archiwalnym"), przechowywania (np. rozmieszczenie w archiwach, gospodarka magazynowa czyli stan i utrzymanie magazynów, konserwacja archiwaliów), opracowywania (zasady sporządzania pomocy archiwalnych) i udostępniania tejże dokumentacji.
Archiwistyka dzieli się na teorię archiwalną, metodykę archiwalną i archiwoznawstwo:
teoria archiwalna bada historię dyscypliny, jej podział i wciąż zmieniający się zakres; definiuje podstawowe pojęcia archiwalne, zajmuje się ich aktualizacją i określeniem wzajemnych relacji, formułowaniem i definiowaniem zasad rządzących różnymi dziedzinami funkcjonowania archiwów, formułowaniem praw i zasad archiwalnych.
metodyka archiwalna zajmuje się wskazywaniem optymalnych metod działania archiwów w czterech zakresach: gromadzenia, przechowywania, opracowywania i udostępniania.
archiwoznawstwo
31. Archiwum Państwowe w Katowicach i jego oddziały
Archiwum Państwowe w Katowicach − jedno z największych archiwów państwowych w Polsce. W jego zasobach znajdują się dokumenty kancelarii typowej dla średniowiecza, kancelarii pruskiej, austriackiej i rosyjskiej, a także dokumenty województwa śląskiego z okresu międzywojennego.
Dzieje Archiwum
Lata 1932-1939
Utworzenie Archiwum poprzedzone zostało wieloma próbami zorganizowania tego typu instytucji, zwłaszcza w okresie planowania przeniesienia Urzędu Wojewódzkiego do nowego gmachu. Czynnikiem, który przyspieszył jego powstanie, był napływ dużej ilości akt pruskich oraz austriackich, dla których trzeba było znaleźć właściwą opiekę oraz pomieszczenie.
Oficjalne powołanie katowickiej placówki archiwalnej datuje się na 10 listopada 1932 r., kiedy to wojewoda śląski dr Michał Grażyński podpisałTymczasowy Regulamin Archiwum Akt Dawnych Województwa Śląskiego. Do powstania Archiwum przyczynili się: dr Antoni Rybarski, dr Edward Kostka oraz dr Eugeniusz Barwiński. Archiwum ze względu na autonomię Śląska było wewnętrzną komórką organizacyjną Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego. Jego zadaniem było gromadzenie i przechowywanie akt wytworzonych przez urzędy państwowe i samorządowe, akt dawnego na tym terenie państwa pruskiego i austriackiego, a także wszelkich zabytków piśmiennictwa dotyczących dziejów życia i kulturyGórnego Śląska. Stanowisko kierownika objął z dn. 16 grudnia 1932 r. dr Michał Antonów, historyk i archiwista ze Lwowa.
Zasób Archiwum w początkowej fazie jego funkcjonowania składał się z trzech głównych części:
akta byłej rejencji opolskiej, dotyczące terenów Górnego Śląska, które weszły w skład województwa śląskiego (ok. 7000 woluminów z XIX i początku XX w.);
akta administracyjne byłych władz austriackich, dotyczące cieszyńskiej części województwa, rewindykowane z Czechosłowacji w latach 1930−1931 (515 fascykułów);
akta Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu oraz powiatowych komitetów plebiscytowych (50 mb).
Z czasem archiwum miało przejąć archiwalia władz kościelnych, wyznaniowych, organów samorządu, instytucji publicznych i prywatnych z terenu województwa śląskiego. Archiwum swoje zbiory udostępniało do celów urzędowych i naukowych.
W latach 1934-1935 przeprowadzona została przez Ludwika Musioła z Oddziału Śląskiego Polskiego Towarzystwa Historycznego rejestracja archiwaliów znajdujących się na terenie województwa śląskiego.
W latach 1936-1938 zasób archiwum powiększył się do prawie 1000 mb akt. Były to
Lata 1939-1945
Poczynania dyrektora K. Bruchmanna sprowadziły się do:
uzyskania zakazu niszczenia akt polskich bez zezwolenia niemieckich władz archiwalnych;
przejmowania archiwaliów oraz akt bieżących urzędów;
gromadzenia materiałów dotyczących aktualnych wydarzeń (Zeitgeschichte);
pozyskiwania archiwaliów pozostających w rękach prywatnych, zarówno poprzez ich grabież przy współpracy z Gestapo[2], jak też przejmowanie w depozyt;
planowanej, zorganizowanej akcji zabezpieczenia dokumentacji polskiej (utworzenie w Katowicach centrali dla rewindykacji akt);
odtworzenia wykazu akt tych polskich urzędów, które były ewakuowane na Wołyń i do Galicji Wschodniej;
podjęcia rozmów (13 listopada 1939) poprzez Ministerstwo Spraw Zagranicznych III Rzeszy z ZSRR i Litwą, których celem było odzyskanie znajdujących się w tych państwach akt dotyczących terenów przyłączonych do Niemiec;
Zarządzenia i osobiste starania Bruchmanna doprowadziły do odzyskania części akt nie wywiezionych przez Antonowa na wschód. Jeszcze w 1939 r. napłynęły do katowickiego archiwum skrzynie zawierające akta różnych polskich urzędów z terenów województwa śląskiego odnalezione i zgłoszone przez graniczne posterunki wojskowe m.in. na dworcach Chrzanowa i Bohumina.
W efekcie podjętych działań rewindykacyjnych (zakończenie akcji 18 sierpnia 1942), odzyskane zostały najcenniejsze archiwalia, ewakuowane przez władze polskie na wschód przed wybuchem wojny. Nastąpiło to przy znacznym poparciu i zaangażowaniu się dr. Ericha Randta, który przejął zarząd nad archiwami polskimi po Witoldzie Suchodolskim i kierował dyrekcją archiwów przy rządzie Generalnego Gubernatorstwa w Krakowie.
Począwszy od roku 1940 następowało systematyczne powiększenie zasobów.
W końcowym okresie wojny archiwum poniosło nieodżałowane straty. Wśród zaginionych archiwaliów znalazły się akta dotyczące byłej rejencji opolskiej odnoszące się do województwa śląskiego, akta plebiscytowe, a także archiwalia powstałe na Śląsku Cieszyńskim przed rokiem 1919.
Po 1945 r.
Po II wojnie światowej katowickie Archiwum początkowo funkcjonowało prowizorycznie. Na jego czele stanął ponownie, po powrocie ze Lwowa, dr Michał Antonów. Siedzibą Archiwum był w dalszym ciągu budynek Urzędu Wojewódzkiego. W jego piwnicach znajdował się magazyn, a dla potrzeb administracyjno-naukowych zajmowano trzy pokoje. Dodatkowy magazyn znajdował się w baraku przy ul. ks. K. Damrota 4. Zbiory przechowywano także w barakach byłego obozu pracy w Świętochłowicach.
Archiwum zostało włączone do polskiej sieci archiwalnej utworzonej na mocy Zarządzenia Ministra Oświaty podpisanego 19 grudnia 1945 przez ówczesnego ministra Czesława Wycecha. Zadania, które stanęły wówczas przed Archiwum sprowadzały się do:
zabezpieczenia zbiorów przejętych po Niemcach;
odnalezienia archiwaliów zaginionych lub rozproszonych;
wyszukania, przygotowania i przekazania części zbiorów do innych archiwów (zasada pertynencji terytorialnej).
Pomimo tego, że w ramach porządkowania archiwaliów przekazanych zostało ok. 500 mb akt archiwom w Kielcach, Krakowie, Piotrkowie i Radomiu, Archiwum borykało się z brakiem wystarczającej powierzchni magazynowej. Sytuacja poprawiła się nieco w roku 1948, kiedy to do jego dyspozycji oddano piwnice w budynku Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych. Jednak już w 1950 r. przejęto akta z pięciu archiwów miejskich: Bielska, Bytomia, Częstochowy, Gliwic i Opola (ok. 950 mb akt) oraz muzeów w Bielsku, Bytomiu, Chorzowie, Cieszynie,Pszczynie i Zabrzu. Od roku 1952 rozpoczęto również przejmowanie akt przemysłowych.
Po 1989 (upadek komunizmu w Polsce), zasób poszczególnych archiwów znacznie się powiększył, ponieważ przejmowano akta po komitetach PZPR.
Nowa lokalizacja
Starania o nowy gmach, wspólny dla Biblioteki Śląskiej i Wojewódzkiego Archiwum Państwowego, rozpoczął podjął jeszcze w 1949 r. ówczesny dyrektor biblioteki Paweł Rybicki. Starania P. Rybickiego i innych uwiecznione zostały sukcesem dopiero w roku 1991, kiedy to dyrektorem Archiwum był Adam Kałuża. Rozpoczął on - jeszcze przed uzyskaniem oficjalnej zgody - przewożenie archiwaliów na tereny mieszczącej się na Wełnowcu, a przeniesionej do Gliwic, filii Ośrodka Szkolenia Specjalistów Wojsk Radiotechnicznych z Chorzowa (JW 3150). W marcu 1991 Archiwum oficjalnie przejęło byłe koszary o obszarze 6 ha wraz z budynkami o powierzchni ok. 10 000 m².
Zakończyły się trwające od początku powstania archiwum nieustannie problemy lokalowe. Otworzyły się nowe perspektywy rozwoju. Przystąpiono do likwidacji części oddziałów terenowych. Zlikwidowane zostały archiwa w Tarnowskich Górach, Bytomiu, Będzinie, Chrzanowie oraz Rybniku. Odzyskano depozyty złożone w archiwum w Opolu i Brzegu.
Przemiany organizacyjne
Przemiany organizacyjne dotyczyły głównie tworzenia, bądź też likwidacji sieci archiwów powiatowych oraz oddziałów terenowych.
W latach 1950-1951 (Zarządzenie Ministra Oświaty z 21 lipca 1950) nastąpiło rozszerzenie sieci archiwów poprzez utworzenie 12 Powiatowych Archiwów Państwowych: w Będzinie, Bielsku-Białej, Bytomiu, Gliwicach Częstochowie, Lublińcu, Niemodlinie, Opolu, Pszczynie, Raciborzu, Tarnowskich Górach i Zawierciu. Archiwa te podległe były Wojewódzkiemu Archiwum w Katowicach. Do podstawowych zadań archiwów powiatowych należało: zabezpieczanie, gromadzenie i udostępnianie akt, zakładów i składnic, oraz przekazywanie akt do archiwum wojewódzkiego po pięcioletnim okresie przechowywania ich u siebie.
Po reformie administracyjnej z 1975 r. dokonała się zmiana nazewnictwa: od tej pory funkcjonowały Archiwa Państwowe oraz ich oddziały, będące wcześniej Archiwami Powiatowymi. Wówczas też nastąpiły zmiany strukturalne. Archiwum Państwowe w Katowicach objęło swym zasięgiem działania województwa: katowickie i bielskie. Jednocześnie przejęto archiwa w Chrzanowie,Oświęcimiu, Raciborzu oraz Żywcu. W wyniku zmian, w Częstochowie powstało także wtedy samodzielne, Wojewódzkie Archiwum Państwowe, podlegające Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych w Warszawie.
Po przyjęciu przez Sejm, dnia 14.07.1983 roku Ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, w nazwie instytucji pominięto przymiotnik wojewódzkie.
W 1989 roku Archiwum Państwowe w Częstochowie zostało zlikwidowane, a na jego miejsce utworzono Oddział Archiwum Państwowego w Katowicach. Ten stan trwał do 7 czerwca 1994, kiedy to ponownie utworzono Archiwum Państwowe w Częstochowie.
Teren (zasięg) działania
Archiwum Państwowe w Katowicach obejmuje obecnie swym zasięgiem województwo śląskie z wyjątkiem obszaru dawnego województwa częstochowskiego oraz tereny pogranicznewojewództwa małopolskiego.
Teren działania centrali z uwzględnieniem powiatów, miast i gmin.
Placówce podlega 7 oddziałów zamiejscowych w: Bielsku-Białej, Cieszynie, Gliwicach, Oświęcimiu, Pszczynie, Raciborzu i Żywcu.
Zasięg działania oddziałów zamiejscowych z uwzględnieniem powiatów, miast i gmin.
Zasób archiwalny
Zbiory archiwum obejmują dokumenty począwszy od końca XIII w. Łącznie zgromadzono ponad 20 000 m.b. akt (stan na grudzień 2008 r.). Archiwum Państwowe w Katowicach jako jedyne w Polsce posiada w swych zasobach akta pochodzące z obszaru trzech zaborów. Powoduje to, ze względu na konieczność znajomości trzech systemów kancelaryjnych oraz posługiwanie się co najmniej dwoma językami, niewątpliwe problemy w opracowywaniu zespołów archiwalnych.
Główny trzon zespołu archiwum stanowią obecnie:
z okresu do 1922 r. - materiały administracji państwowej szczebla powiatowego z l. 1815-1938;
z okresu plebiscytu i powstań śląskich - akta Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu z l. 1920-1921, Naczelnej Rady Ludowej na Górnym Śląsku z l.1921-1922;
z okresu międzywojennego - akta Sejmu Śląskiego z l. 1922-1939, Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego z l. 1922-1939 oraz akta starostw powiatowych, a także akta różnego rodzaju instytucji i organów władzy;
z czasów okupacji - akta Rejencji Katowickiej, Naczelnego Prezydium w Katowicach, Zarządu Prowincjonalnego Górnego Śląska, Urzędu Powierniczego w Katowicach, Sądu Specjalnego w Katowicach a także oraz akta NSDAP Gauleitung OS Kattowitz wraz z kierownictwami powiatowymi;
z okresu Polski Ludowej - akta Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego w Katowicach z l. 1945-1950, Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z l. 1945-1950, Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z l. 1950-1973, starostw powiatowych i powiatowych rad narodowych, a także zespoły sądów okręgowych i zespoły miejskie;
z czasów najnowszych - materiały administracji państwowej, akta wymiaru sprawiedliwości, notarialne, instytucji kulturalno-oświatowych, finansowych, organizacji spółdzielczych i społecznych oraz partii politycznych, zwłaszcza z przejętą po 1989 roku dokumentacją komitetów wojewódzkich Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Katowicach i Bielsku-Białej;
akta poniemieckie urzędów szczebla powiatowego - landratur;
akta gospodarcze, spółek, koncernów, przedsiębiorstw, administracji przemysłowej oraz stowarzyszeń pracodawców i pracowników;
wielotysięczny zbiór kartograficzny z licznymi, specjalistycznymi mapami topograficznymi (nie tylko Śląska) oraz planami miast;
zbiory sfragistyczne, a także wszelkie dokumenty życia społecznego - tzw. druki ulotne (fotografie, afisze, obwieszczenia, plakaty).
Najstarszy przechowywany w katowickim Archiwum dokument pochodzi z roku 1287. Został wystawiony przez Mieszka raciborskiego, celem potwierdzenia nadań Jana z Grabi i Borka z Łazisk (dwóch ogrodów, lasu i pola) na rzecz kościoła św. Wojciecha w Mikołowie.
Do szczególnie cennych zabytków należą także: księga protokołów miasta Woźniki z l. 1482-1598, posiadająca formę dutki, a zawierająca zapisy języku czeskim, polskim, łacińskim i niemieckim, kronika miasta Tarnowskie Góry sporządzona przez Karla Winklera oraz czerwona księga miejska Mysłowic z l. 1590-1700.
Na wyjątkową uwagę zbioru kartograficznego zasługuje rękopiśmienna mapa Andreasa Hindenberga z 1636 r. przedstawiająca Wolne Państwo Stanowe Pszczyńskie. Uznawana jest ona za najstarszą wielkoskalową mapę gospodarczą ziem polskich.
Zadania
Zadania precyzuje Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym. Do zakresu działania archiwów państwowych, w tym Archiwum Państwowego w Katowicach, należy w szczególności:
Kształtowanie państwowego zasobu archiwalnego oraz nadzór nad nim;
Przejmowanie, ewidencjonowanie, opracowywanie, przechowywanie, zabezpieczanie i udostępnianie materiałów należących do zasobu archiwalnego;
Prowadzenie działalności naukowej i wydawniczej;
Prowadzenie działalności informacyjnej o materiałach archiwalnych i dziedzinach pokrewnych oraz ich popularyzacja;
Wydawanie uwierzytelnionych wypisów, odpisów, wyciągów i reprodukcji przechowywanych materiałów, a także zaświadczeń na podstawie tych materiałów;
Prowadzenie spraw w zakresie przechowywania dokumentacji o czasowym okresie przechowywania w zakresie ustalonym ustawą. Dotyczy to zwłaszcza dokumentacji osobowo-płacowej.
Dla realizacji tego zadania w lipcu 2004 w Archiwum został powołany odrębny dział.
Pracownia Masowego Odkwaszania Papieru
17 listopada 1999 r. Rada Ministrów zaakceptowała wieloletni program rządowy na lata 2000-2008 „Kwaśny papier. Ratowanie w skali masowej zagrożonych polskich zasobów bibliotecznych i archiwalnych”. Program „Kwaśny papier” w archiwach państwowych realizuje Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych. W ramach tego programu została uruchomiona w Archiwum Państwowym w Katowicach Pracownia Masowego Odkwaszania Papieru. Jej uroczyste otwarcie nastąpiło 7 grudnia 2007 r. Zadaniem pracowni jest ratowanie XIX- i XX-wiecznych dokumentów, które w wyniku działania niekorzystnych czynników wewnętrznych i zewnętrznych uległy zakwaszeniu. Na potrzeby pracowni odkwaszania i związanej z nią masowej konserwacji akt został zaadoptowany oddzielny, parterowy budynek Archiwum, co umożliwiło stworzenie optymalnej linii technologicznej. W pracowni jest stosowana technologia masowego odkwaszaniawodorowęglanem magnezu w kąpieli wodnej, opracowana przez firmę Neschen. Zagrożone zniszczeniem akta po oczyszczeniu i kąpieli odkwaszającej są prasowane i reperowane, a następnie przepakowywane do bezkwasowych teczek i pudeł.
Pracownia w katowickim Archiwum jest jedną z czterech tego typu pracowni w polskich archiwach. Pozostałe znajdują się w Archiwum Akt Nowych (Warszawa), Centralnym Laboratorium Konserwacji Archiwaliów (Pracownia w Milanówku), Archiwum Państwowym w Gdańsku (Oddział w Gdyni).
Dyrektorzy Archiwum
Michał Antonów
Karl Gustav Bruchmann
Adam Kałuża − dyrektor Archiwum w latach 1970-1996;
Zygmunt Partyka − dyrektor Archiwum w latcah 1997-2006;
Piotr Greiner (ur. 25 września 1956 w Rudzie Śląskiej) - historyk, archiwista. Absolwent historii Uniwersytetu Śląskiego w roku 1979. Studia podyplomowe naUniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu w latach 1980−1981 (archiwistyka). Rozprawa doktorska 1990. W latach 1979-1983 pracował w Archiwum Państwowym w Katowicach. W latach 1983−2006 był pracownikiem naukowym Instytutu Historii UŚ. Dyrektor Archiwum od 2006 r. Autor prac dotyczących ruchu młodzieżowego, noblistów oraz kartografii na Śląsku.
Ciekawostki
Siedzibą Oddziału Archiwum Państwowego w Oświęcimiu jest budynek na terenie Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. Budynek, który zajmuje archiwum, jest obiektem muzealnym, oznaczonym jako blok Nr 1 i wchodzącym w czasie okupacji hitlerowskiej w skład obozu zagłady KL Auschwitz.
W klasztorze oo. franciszkanów w Prudniku, do którego w 1943 r. przewieziono część cenniejszych akt katowickiego Archiwum, internowany był w od 6 października 1954 do 27 października 1955 prymas Stefan Wyszyński.
32. Archiwum Akt Nowych w Warszawie, jego dzieje i zbiory
PKT 28
33. Narodowe Archiwum Cyfrowe i jego zawartość
Narodowe Archiwum Cyfrowe - centralne archiwum państwowe powstałe 8 marca 2008 wskutek przekształcenia istniejącego od 1955 Archiwum Dokumentacji Mechanicznej (ADM). Jest odpowiedzią na postęp, który dokonał się w technologii zapisu, przechowywania i udostępniania danych.
Zadania
Podstawowe zadania NAC to archiwizacja materiałów cyfrowych, w tym dokumentu elektronicznego, archiwizacja zdjęć, nagrań dźwiękowych i filmów, digitalizacja tradycyjnych materiałów archiwalnych, udostępnianie cyfrowych informacji i materiałów archiwalnych, także on-line. NAC realizuje również wszystkie dotychczasowe zadania ADM. Pełną listę zadań zawiera Statut NAC[1].
Struktura
NAC należy do sieci archiwów w Polsce, które tworzą ponadto:
31 archiwów państwowych.
Kierownictwo
Pierwszym dyrektorem NAC był twórca tej instytucji, dr Nikodem Bończa-Tomaszewski. Od 18.04.2012 obowiązki dyrektora pełni dr Wojciech Woźniak
Zbiory NAC
Narodowego Archiwum Cyfrowe gromadzi, opracowuje oraz konserwuje fotografie, nagrania dźwiękowe oraz filmy, które wchodzą w skład państwowego zasobu archiwalnego. W zbiorach NAC znajduje się:
14 milionów zdjęć
30 tysięcy nagrań dźwiękowych
2 tysiące filmów