Europejska strategia budowania społeczeństwa informacyjnego
Podstawy polityki Unii Europejskiej w dziedzinie budowy społeczeństwa informacyjnego zostały sformułowane wraz z opublikowaniem przez Komisję Europejską w grudniu 1993 roku białej księgi pod nazwą Growth, Competitiveness, Employment. The Challenges and Way forward into the 21st century. W dokumencie tym pojawia się wizja SI, która rozpoczęła ewolucję europejskiego modelu. W białej księdze czytamy: Powstaje nowe informacyjne społeczeństwo, w którym jakość zarządzania i szybkość informacji stanowią kluczowy czynnik w konkurencyjności. Problematyka dokumentu koncentrowała się wokół kwestii ekonomiczny, a za cel priorytetowy uznano konkurencyjność gospodarki Wspólnoty Europejskiej oraz budowanie wspólnej europejskiej przestrzeni technologicznej i informatycznej. Biała księga rekomendowała następujące działania:
- upowszechnienie praktyki użytkowania nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych zwłaszcza w mały i średnich przedsiębiorstwach tworzących nowe miejsca pracy;
- wprowadzenie europejskich projektów zastosowań w dziedzinie przemysłu, administracji publicznej, w usługach publicznych, lotniczych, medycznych, edukacyjnych;
- tworzenie europejskich sieci dla systemu telepracy, poprzez sieciowe włączenie obszarów peryferyjnych, wiejskich i niegdyś przemysłowych do systemu pracy na odległość;
- kreowanie nowych rozwiązań regulacyjnych i decyzji politycznych, pozwalających na otwarcie rynku na konkurencję, ochronę danych i prywatności oraz bezpieczeństwo systemów informacyjno-komunikacyjnych;
- wprowadzenie transeuropejskich usług telekomunikacyjnych, rozwój sieci ISDN (Integrated Services Digital Network, czyli sieć cyfrowa z integracją usług), zintegrowanych systemów szerokopasmowych IBC, komunikacji mobilnej;
- przyspieszenie procesu standaryzacji;
- uruchomienie szerokiego systemu edukacji społeczeństwa w dziedzinie nowych technologii;
- wykorzystanie badań naukowych i europejskich programów badawczo-rozwojowych w polityce industrialnej;
- przystosowanie europejskiej polityki industrialnej i handlowej do warunków międzynarodowych globalnych rynków.
Założenia białej księgi zostały skonkretyzowane po szczycie Unii na Korfu w 1994 roku w dokumencie Europe and the Global Information Society, zwanym Raportem Bangemanna (od nazwiska ówczesnego Komisarza do Spraw SI Martina Bangemanna). Raport stał się przyczynkiem do publicznej debaty na temat społecznych zmian jako konsekwencji rozwoju technologii informacyjnych. W raporcie zaproponowano m.in. listę 10 inicjatyw w celu rozwoju nowoczesnych technologii teleinformatycznych:
telepraca,
szkolenia na odległość,
sieci łączące uczelnie i jednostki badawcze,
usługi teleinformatyczne dla małych i średnich przedsiębiorstw,
zarządzanie ruchem drogowym,
kontrola ruchu powietrznego,
sieci na użytek sektora zdrowia,
komputeryzacja sektora zamówień publicznych,
transeuropejska sieć administracji publicznej,
infostrada dla obszarów miejskich.
W roku 1994 ukazały się kolejne kluczowe dokumenty UE określające politykę Wspólnoty w dziedzinie budowy SI. Należą do nich: Europe's Way to the Information Society. An action plan. określający agendę działań w poszczególnych krajach członkowskich, wprowadzających europejską strategię budowy SI w latach 1994-1996, oraz The Information Society in Europe: the first assessment since the Council Summit in Corfu.
W lipcu 1996 roku Komisja Europejska opublikowała zieloną księgę zatytułowaną Living and Working in the Information Society - People First. Zielona księga koncentrowała się na problematyce społecznej i socjalnej, w tym przede wszystkim na zatrudnieniu, oraz na rozwoju demokracji europejskiej w kontekście budowy SI. Informatyzacja w polityce europejskiej nie tylko ma służyć przeciwdziałaniu wykluczeniom społecznym i zapewnieniu spójności społecznej, ale także ma być efektywnym narzędziem budowania społeczeństwa obywatelskiego. Zielona księga zdefiniowała europejski model społeczny jako zbudowany zarówno na zasadach konkurencyjności między przedsiębiorstwami, jak i na solidarności obywateli i państw członkowskich. Europejskie SI musi czerpać z ekonomicznych, społecznych i kulturowych sił, łączyć technologiczne, ekonomiczne i społeczne aspekty, tworząc nowe możliwości dla wszystkich jego obywateli. W ślad za publikacją zielonej księgi Komisja Europejska zintensyfikowała politykę funduszy strukturalnych, przygotowała zasady nowej polityki regionalnej i informatyzacji regionów.
W 1998 roku Komisja Europejska opublikowała kolejną zieloną księgę, zatytułowaną Public Sector Infromation in the Information Society poświęconą problematyce dostępu Europejczyków do informacji sfery publicznej i do infrastruktury informacyjno-komunikacyjnej w sektorze publicznym. Zielona księga poruszała kwestie powszechnego dostępu, przedstawiała polityczne narzędzia osiągnięcia celów otwarcia infrastruktury dla jak największej liczby użytkowników. Komisja Europejska przestawiła bardzo szeroko przekonanie o konieczności wykorzystania infrastruktury informacyjnej do realizacji fundamentalnych praw człowieka, takich jak wolność informacji, prawo do informacji, transparentność instytucji rządowych i administracyjnych. Komisja Europejska uruchomiła, po konsultacji zielonej księgi, transeuropejską sieć informacyjną EURES, wspomagającą wymianę informacji między obywatelami państw członkowskich a administracją publiczną w latach 90 ubiegłego wieku. Tym samym zapoczątkowano działania rozwinięte w latach 2000-2004 mające na celu utworzenie wspólnej europejskiej przestrzeni dla sektorów publicznych wszystkich państw członkowskich.
8 grudnia 1999 roku ogłoszono inicjatywę państw UE, mającą stanowić manifest wspólnej polityki budowania nowoczesnej i silnej gospodarki krajów członkowskich. W projekcie eEurope - An information Society for All - określono cel budowy nowego typu społeczeństwa wykorzystującego możliwości tzw. nowej gospodarki. Inicjatywa skupiła się na kilku priorytetach, takich jak: edukacja, transport, sektor zdrowia i aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych.
Również w roku 1999 opublikowano kolejną zieloną księgę Public Sector Information: a Key Resource for Europe. Dokument ten wskazywał na korzyści dla obywateli i całej gospodarki płynące z wykorzystania technologii telekomunikacyjnych i informatycznych w obszarze służb publicznych. Strategicznymi celami inicjatywy eEurope były:
wprowadzenie mieszkańców Europy, gospodarstw domowych, szkół, wszystkich sfer działalności biznesowej i administracyjnej w wiek cywilizacji cyfrowej;
tworzenie Europy zdolnej do wykorzystania informacji cyfrowej, wspieranej przez świat biznesu gotowy do finansowania i rozwoju nowych idei;
zapewnienie, aby dokonujące się procesy uwzględniały uwarunkowania socjalne, tworzyły zaufanie i wzmacniały jedność.
W maju 2005 roku w przyjętym na szczycie Rady Europy dokumencie i2010 - European Information Society 2010 uznano, że technologie informacyjne i komunikacyjne wykorzystywane w administracji publicznej, mały i średnich przedsiębiorstwach oraz gospodarstwach domowych są motorem trwałego wzrostu i warunkiem zbudowania społeczeństwa informacyjnego. Komisja zdefiniowała trzy priorytety polityki w zakresie budowy społeczeństwa informacyjnego:
1. Realizacja idei Europejskiej Przestrzeni Informacyjnej, która promuje otwarty, konkurencyjny rynek wewnętrzny dla społeczeństwa informacyjnego i mediów
Stworzenie Europejskiej Przestrzeni Informacyjnej wymaga realizacji celów cząstkowych, takich jak: budowa szerokopasmowej sieci dostępu do Internetu, zwiększenie bezpieczeństwa prawnego i ekonomicznego w celu stymulowania nowych usług oraz zapewnienie ochrony dla korzystających z sieci przed oszustwami i szkodliwymi treściami. Podejmowane działania dotyczą takich zagadnień jak:
przegląd ram regulacyjnych w zakresie łączności elektronicznej - w listopadzie 2007 r. Komisja przedstawiła konkretne wnioski dotyczące zmian regulacyjnych w tym zakresie;
promowanie lepszego i bardziej wydajnego wykorzystania częstotliwości radiowych;
zwiększenie bezpieczeństwa w sieci, w tym: Strategia na rzecz Bezpiecznego Społeczeństwa Informacyjnego, walka ze spamem, Program Bezpieczny Internet plus, podpis elektroniczny, ocena funkcjonowania Europejskiej Agencji ds. Bezpieczeństwa Sieci i Informacji (ENISA), wykorzystanie darmowych numerów telefonicznych dla usług o znaczeniu społecznym;
promowanie rozwoju wysokiej jakości i innowacyjności usług społeczeństwa informacyjnego i mediów (w tym: uregulowania audiowizualne, ochrona praw autorskich, prawa konsumenta)
2. Wzrost inwestycji w sektorze badań nad technologią ICT, w celu promowania rozwoju oraz tworzenia większej liczby miejsc pracy:
wzmocnienie europejskiego sektora badań nad ICT poprzez 7. Program Ramowy na rzecz Badań, Europejskie Platformy Technologiczne i Wspólne Inicjatywy Technologiczne;
poprawa warunków ramowych dla innowacji (Program wspierania technologii teleinformatycznych, stanowiący część Programu na rzecz Konkurencyjności i Innowacji, zgodność unijnej polityki w dziedzinie normalizacji, wzmocnienie roli sektora publicznego jako podmiotu kupującego nowatorskie produkty i usługi, bądź te znajdujące się dopiero w fazie poprzedzającej komercyjne wykorzystanie)
wspieranie i ułatwienia dla e-biznesu
3. stworzenie integracyjnego Europejskiego Społeczeństwa Informacyjnego, sprzyjającego powstaniu - dzięki wykorzystaniu technologii ICT - lepszych służb publicznych i podniesieniu jakości życia. Celem podejmowanych działań jest w szczególności:
zapewnienie wszystkim mieszkańcom Europy dostępu do korzyści, jakie niesie ze sobą rozwój społeczeństwa informacyjnego, w tym grupom, które ze względu na swój wiek, poziom wykształcenia, płeć czy pochodzenie etniczne nie w pełni z tego korzystają (e-Integracja), przezwyciężenie technicznych barier i trudności napotykanych przez osoby niepełnosprawne oraz innych ludzi, którzy w pełni próbują uczestniczyć w społeczeństwie informacyjnym (e-Dostępność); niwelowanie różnic regionalnych ("przepaści cyfrowej") wynikających z nierównego dostępu do szerokopasmowego Internetu;
polepszenie jakości usług publicznych on-line, w szczególności elektronicznych usług administracji publicznej (e-Government) i opieki zdrowotnej (e-Health)
wykorzystanie potencjału ICT do podniesienia jakości życia poprzez inicjowanie wzorcowych inicjatyw w obszarach największych wyzwań społecznych, takich jak: potrzeby starzejącego się społeczeństwa, bezpieczny i czysty transport (inicjatywa Inteligentny Samochód) oraz różnorodność kulturowa (inicjatywa Biblioteki Cyfrowe).
W budowanie polityki europejskiego SI zostały zaangażowane liczne instytucje UE, m.in. Rada Unii Europejskiej, Komisja Europejska i Dyrektoriaty Generalne: IV, X, XIII.
Podsumowanie
Polityka budowy SI w UE lat dziewięćdziesiątych obejmowała działania wielu płaszczyznach. Należały do nich:
budowa infrastruktury sieciowej i upowszechnianie nowych technologii inf.-kom. we wszystkich sektorach gospodarki, administracji i w sferze publicznej, w tym transeuropejskich sieci informacyjnych,
liberalizacja i deregulacja sektorów informacyjno-komunikacyjnych, w tym telekomunikacji do 1998 r.,
zmiana regulacji prawnych w zakresie infrastruktury telekomunikacyjnej i sektora audiowizualnego, wprowadzenie jednolitych regulacji odpowiadających procesom konwergencji technologicznej,
strukturalne zmiany w gospodarce i sektorze finansowym odpowiadające zasadom sieciowej gospodarki informacyjnej,
budowa systemu handlu elektronicznego,
polityka zatrudnienia i polityka społeczna,
polityki kulturalna i audiowizualna uwzględniające różnorodność kulturową Europy,
polityka edukacyjna,
ochrona danych osobowych i bezpieczeństwo sieci,
ochrona prywatności i ideałów wolności mediów,
rekonstrukcja sektora publicznego,
budowa świadomości społecznej wokół problemów SI,
polityka regionalna i lokalna budujące spójność społeczną,
tworzenie programów badawczo-rozwojowych i badań naukowych w dziedzinie nowych technologii,
ochrona własności intelektualnej.
W latach 1993-1999 UE sformułowała trzy priorytety strategii budowania SI:
1) tworzenie środowiska industrialnego i biznesowego, pozwalające na inwestowanie w infrastrukturę inf.-kom.;
2) polityka innowacyjności;
3) dialog społeczny, prowadzący do akceptacji zmian i uczestnictwa w zmianach.
Europejskie SI zgodnie z priorytetami polityki Unii w latach 1993-1999 miało zapewnić zrównoważony rozwój oraz przeciwdziałać destrukcji środowiska naturalnego i zasobów naturalnych. Priorytet społeczny określany jako „Po pierwsze ludzie” oznaczał zarówno udział w SI wszystkich regionów UE, wyrównywanie szans, jak i prawną ochronę interesów konsumentów oraz informatyzację sektora publicznego. O europejskości SI kreowanego przez UE miała decydować polityka standaryzacyjna, ujednolicająca w całej Unii, a w perspektywie w całej Europie, standardy technologiczne w dziedzinie sieci inf.-kom., telefonii mobilnej, telewizji cyfrowej i konwergencji technologicznej.
1