1

Katedra i Zakład Mikrobiologii Lekarskiej UM w Poznaniu

Ćwiczeniowe Materiały Informacyjne z Mikrobiologii

dla studentów III roku medycyny

1. Bakterie w otoczeniu człowieka. Diagnostyka mikrobiologiczna. Techniki

wykonywania preparatów mikrobiologicznych. Metody hodowli bakterii.
Sterylizacja i dezynfekcja.

Diagnostyka mikr

obiologiczna czynników zakażeń przeprowadzana jest za pomocą: technik

laboratoryjnych: mikroskopia

(kształt, wielkość, układ, ruch oraz niektóre elementy komórki- ziarnistości);

hodowl

a na podłożach; testach biochemicznych; wykrywanie DNA, RNA drobnoustrojów (np. PCR),

serodiagnostyka.
Materiał do badań: plwociny, moczu, krwi, płynu mózgowo-rdzeniowego, kału, wymazy z nosogardła, ran i
przetok, z pochwy, szyjki macicy, ucha, spojówki ok

a, kieszonek zębowych.

Metody barwienia:
barwienie proste - jeden barwnik;
barwienie złożone - dwa lub więcej barwników i odbarwiaczy np. metoda Grama (różnicowanie na Gram-
dodatnie i Gram-

ujemne ze względu na budowę ściany komórkowej).

Metoda Ziehl-Neelsena –stosowana do obrazowania bakterii,

u których w ścianie komórkowej zawarte są

woski (kwasy mikolowe) np. u Mycobacterium spp.
Metoda Moellera (modyfikacja metody Ziehl-Neelsena) stosowana do obrazowania bakterii
przetrwalnikujących(endospory).
Podłoża do hodowli drobnoustrojów - proste, wzbogacone, wybiórczo-różnicujące i selektywne- specjalne.
Warunki hodowli - tlenowe lub beztlenowe.
Immunologiczne wykrywanie/różnicowanie mikroorganizmów – reakcja antygen-przeciwciało.
Sterylizacja –

celem wyjaławiania jest zabicie, względnie usunięcie wszystkich drobnoustrojów,

niezależnie od formy w jakiej występują, znajdujących się na przedmiotach, w materiałach, preparatach lub
w określonym środowisku tzn. usunięcie żywych bakterii i ich przetrwalników, grzybów i zarodników.
grzybów drożdżopodobnych, wirusów, pierwotniaków, a niektórych przypadkach także większych
fragmentów zniszczonych komórek, np. endotoksyn. Wyjaławianie - czynniki fizyczne i chemiczne, a także
w pewnych przypadkach urządzeni mechaniczne.
Dezynfekcja –niszczenie

drobnoustrojów w określonym środowisku. Dezynfekcja przeprowadzana jest za

pomocą czynników fizycznych i chemicznych.
Antyseptyka

to niszczenie (lub usuwanie) drobnoustrojów na skórze człowieka, błonach śluzowych,

zakażonych ranach. Do antyseptyki stosowane są liczne związki chemiczne i preparaty:
Aseptyka –

niedopuszczenie do zanieczyszczenia lub zakażenia drobnoustrojami osobnika chorego lub

zdrowego, określonego środowiska, materiału, sprzętu, narzędzi, aparatury, czy przedmiotu.

Normy dotyczące usuwania odpadów - (Ustawa, Rozporządzenie Ministra Zdrowia)
Klasyfikacja odpadów

(medyczne, komunalne, zakaźne).

Unieszkodliwianie odpadów

(procesy przekształceń odpadów do stanu nie stanowiącego zagrożenia dla

życia, zdrowia i środowiska).

2

Diagnostyka Serologiczna
Efektem reakcji antygen –

przeciwciał in vitro mogą być 4 zasadnicze typy odczynów serologicznych:

1. AGLUTYNACJA –

oznacza zlepianie się komórek pod wpływem swoistych przeciwciał (aglutynin)

dla antygenów powierzchniowych. W rutynowych tes

tach diagnostycznych komórki często

zastępowane są cząsteczkami polistyrenu, lateksu lub węgla opłaszczonymi antygenem, z którym

reagują swoiste przeciwciał – aglutynacja bierna. Aglutyniny stanowią przeciwciała głównie klasy
IgM. Zastosowanie: typowania serologiczne bakterii, odczyn Widala, odczyn Wrighta.

2. PRECYPITACJA –

oznacza tworzenie się strątów (precypitatów) w mieszaninie swoistych

przeciwciał (precypityn) i rozpuszczalnego antygenu w środowisku płynnym lub żelu (testy
immunodyfuzyjne i immunoelektr

oforetyczne). Precypityny stanowią przeciwciał głównie klasy

IgG. Zastosowanie: odczyny kłacz kujące (VDRL).

3.

WIĄZANIE DOPEŁNIACZA – oznacza zjawisko lizy komórek (bakteriolizę, hemolizę) w

następstwie związania dopełniacza przez kompleks antygen – przeciwciało wiążące dopełniacz.

Odczyn opiera się o wykrywanie zużyci dopełniacz w mieszaninie dwóch układów litycznych o

wspólnym dopełniaczu. Drugi układ lityczny („uczulone erytrocyty” – krwinki opłaszczone

swoistymi dla nich przeciwciałami hemolitycznymi – amboceptor) stanowi wskaźnik zużycia

dopełniacz w reakcji antygen – przeciwciał – dopełniacz. Wystąpienie hemolizy krwinek dowodzi,

że nie nastąpiło związanie dopełniacza w pierwszym układzie litycznym – wynik ujemny.

Przeciwciała wiążące dopełniacz są immunoglobulinami klasy IgG i IgM. Zastosowanie: odczyn
Wassermanna, gonoreakcja.

4. NEUTRALIZACJA TOKSYN –

oznacza zahamowanie aktywności biologicznej głownia

egzotoksyn bakteryjnych przez swoiste dla nich przeciwciała. Reakcja toksyna – przeciwciało polega
na pr

zestrzennym zablokowaniu grupy toksycznej lub na wywołaniu zmian allosterycznych całej

cząsteczki toksyny. Antytoksyny są przeciwciałami głównie klasy IgG. Zastosowanie: test

antystreptolizynowy (ASO) dla wykrywania przeciwciał przeciwko streptolizynie O.

3

2. Antybiotyki - metody badania lekooporno

ści.

Ziarenkowce Gram dodatnie – Staphylococcus.

Antybiotyki

Podział ogólny preparatów o działaniu przeciwdrobnoustrojowym:
Antybiotyk-

substancja o aktywności przeciwdrobnoustrojowej, wytwarzana przez mikroorganizmy

(bakterie, grzyby) lub uzyskana na drodze półsyntetycznej lub syntetycznej mająca zawsze naturalny
wzorzec.
Chemioterapeutyk-

substancja o aktywności przeciwdrobnoustrojowej, uzyskana na drodze syntezy

chemicznej, nie posiadająca naturalnego wzorca.
Główne grupy antybiotyków i chemioterapeutyków:

Antybiotyki betalaktamowe:
Penicyliny:
- naturalne (penicylina benzylowa)
- alfaaminopochodne (ampicylina, amoksycylina)
- karboksypenicyliny (tikarcylina, karbenicylina)
- ureidopenicyliny (azlocylina, piperacylina, mezlocylina)
-

oporne na działanie penicylina gronkowcowych (kloksacylina, metycylina)

- z inhibitorami betalaktamaz (ampicylina+ sulbactam; amoksycylina+kwas klawulanowy; piperacylina
+tazocactam)
Cefalosporyny I, II, III, IV generacji:
-cefalosporyny I generacji (cefalorydyna)
-cefalosporyny II generacji (cefuroksym)
- cefalosporyny III generacji (ceftazydym)
- cefalosporyny IV generacji (cefepim)
Cefamycyny (cefoksytyna)
Monobaktamy (aztreonam)
Trójbaktamy (sanferinem)
Karbapenemy (tienamycyna)
Inhibitory betalaktamaz (kwas klawulanowy, sulbaktam, tazobactam)

Aminoglikozydy:
-naturalne: pochodne streptydyny (streptomycyna)
-naturalne: pochodne didezoksystreptaminy (gentamycyna)
-pólsyntetyczne (amikacyna)
Ansamycyny (rifampicyna)
Tetracykliny ( tetracyklina, doksycyklina)
Makrolidy:
- stara generacja (erytromycyna)
-nowa generacja (roksytromycyna)
-ketolidy (trolitromycyna)
Linkozamidy (klindamycyna)
Streptograminy (synercid)
Oksazolidynony (linezolid)
Glikopeptydy (wankomycyna, teikoplanina)

4

Polimyksyny (kolistyna)
Sulfonamidy (kotrimoksazol: trimetoprim+ sulfametoksazol)
Nitroimidazole (metronidazol)
Nitrofurany (nitrofurantoina, furagin)
Chinolony:
-stare (kwas nalidyksowy)
-nowe (ciprofloksacyna, norfloksacyna)
Leki przeciwgrzybicze:
-polieny (nystatyna, amfoteryczna B)
-azole (flukonazol, itrakonazol, ketokonazol)
-antymetabolity (5-flucytozyna)
Leki przeciwwirusowe (acyklowir, zydowudyna, gancyklowir)

Mechanizm działania antybiotyków i chemioterapeutyków na drobnoustroje:
- blokow

anie biosyntezy ściany komórkowej (betalaktamy; glikopeptydy; fosfomycyna; bacytracyna)

-

uszkodzenie błony protoplazmatycznej (polimyksyny; leki przeciwgrzybicze)

-

blokowanie biosyntezy białka przez wiązanie z podjednostką 30s i 50s rybosomu (chloramfenikol;

aminoglikozydy; tetracykliny; makrolidy; kwas fusydowy; linezolid)
- blokowanie syntezy DNA (kotrimoksazol; chinoliny; nitrofurany; metronidazol; rifamycyny; leki
przeciwwirusowe)

Podział antybiotyków ze względu na sposób działania:
-

działanie bakteriostatyczne –zahamowanie wzrostu (makrolidy; linkozamidy; tetracykliny; chloramfenikol;

trimetoprim; sulfonamidy).
MIC (ang. minimal inhibitory concentration)

minimalne stężenie hamujące wzrost bakterii w określonym

innokulum.
MBC (ang. minimal bactericidal concentration)

minimalne stężenie bakteriobójcze w określonym

innokulum.

Metody określania wrażliwości:
Dyfuzyjno-

krążkowa,

Metoda rozcieńczeń w bulionie,
Określanie wartości MIC za pomocą E-testów,
Metody półautomatyczne lub automatyczne.

Staphylococcus

Gram-

dodatnie ziarenkowce , układające się w grona.

Najbardziej chorobotwórczy: S.aureus, jest odpowiedzialny za choroby skóry (zapalenie mieszków
włosowych, czyraki, zespół oparzonej skóry, liszajec), a także przyczyną poważnych chorób inwazyjnych
(zapalenia płuc, zatruć pokarmowych, zapalenia szpiku, posocznicy.) Diagnostyka opiera się na hodowli na
podłożu agarowym krwawym oraz podłożu Chapmana. Ważne patogeny koagulazo-ujemne:
- S.epidermidis

(zakażenia miejscowe związane z obecnością biomateriałów)

- S.saprophyticus

(zapalenia dróg moczowych u młodych kobiet).

5

3. Ziarenkowce Gram dodatnie –Streptococcus.
Ziarenkowce Gram ujemne – Neisseria, Moraxella.

Streptococcus

Najważniejsze klinicznie gatunki: Streptococcus pyogenes, S.pneumoniae, S.agalacitiae,
Streptokoki to względne beztlenowce, katalazo-ujemne, Gram-dodatnie ziarenkowce, występujące w parach
albo łańcuszkach.
Ważne patogeny:
- S.pyogenes (GAS)-

gatunek najczęściej powodujący zakażenia górnych dróg oddechowych (zapalenie

gardła, zapalenie migdałków) oraz skórne infekcje (liszajec, róża, zapalenie tkanki łącznej), posocznicę.
- S.agalactiae(GBS)

gatunek odpowiedzialny za posocznicę i zapalenie opon mózgowych u noworodków.

- S.pneumoniae

najczęstszy czynnik etiologiczny pozaszpitalnego zapalenia płuc oraz bakteriemii, może

powodować zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie ucha środkowego i zapalenie zatok u dzieci.
- S.mutans gatunek odpowiedzialny za powstawanie próchnicy oraz zapalenie wsierdzia.
W d

iagnostyce mikrobiologicznej streptokoki różnicowane w zależności od sposobu wzrostu na podłożu

krwawym z 5% krwią baranią oraz rodzaju hemolizy. W diagnostyce różnicowej wykorzystywane są:
badania serologiczne, wykrywanie antygenu (grupy Lancefield), wr

ażliwość na optochinę (dla

S.pneumoniae), test wrażliwości na bacytracynę, ASO (dla S.pyogenes).

Neisseria

Gram-ujemne, tlenowe dwoinki.

Chorobotwórcze dla człowieka są dwa gatunki: N.gonorrhoeae i

N.meningitidis.
N.gonorrhoeae droga przenoszenia kontakty seksualne i podczas porodu.

ten szerzy się na drodze

kontaktów seksualnych oraz podczas porodu.
Czynniki zjadliwości: fimbrie, LOS, białka błony zewnętrznej, proteazę IgA.
Znaczenie kliniczne – r

zeżączka, zakażenia układu moczowo-płciowego.

Może powodować również zapalenie jajowodów i zapalenia w obrębie miednicy. Zakażenie odbytu,
zapalenie gardła, zapalenie oka u noworodków.
Diagnostyka mikrobiologiczna:

Wymaz z cewki moczowej, kanału szyjki macicy.

Podłoże hodowlane selektywne: MTM (zmodyfikowany Martin-Thayer), Barwienie metodą Grama, PCR.
N.meningitidis

jest jednym z najczęstszych czynników etiologicznych zapalenia opon mózgowych-

rdzeniowych, może również powodować piorunującą postać bakteriemii meningokokowej, wraz z
wykrzepianiem wewnątrznaczyniowym, zapaścią oraz powodować wstrząs septyczny.
Serotypy: lipooligosachatydowa otoczka jest antygenowo zmienna, wyróżniamy 13 serotypów,
najważniejsze z nich to: A,B,C,W i Y.
Zjadliwość: otoczka wielocukrowa (polisacharydowa) , LOS, fimbrie i białka błony zewnętrznej.
Diagnostyka mikrobiologiczna: p

odłoże hodowlane selektywne- Thayer-Martina, barwienie metodą Grama,

odczyn aglutynacji lateksowej, PCR.
Leczenie i profilaktyka: cefalosporyny III generacji, szczepienia

Moraxella

Gram-ujemne dwoinki. Na

jważniejszym klinicznie gatunkiem jest M.catarrhalis.

Przyczyna

zakażeń dróg oddechowych, ucha środkowego, oczu, zapalenia stawów.

6

4. Pa

łeczki Gram ujemne: Haemophilus, Bordatella, Pseudomonas, Brucella,

Franciscella, Pasteurella, Bartonella, Legionella.

Haemophilus

Rodzaj Haemophilus to Gram-ujemne ziarniako-

pałeczki. Należą do patogenów wybrednych do wzrostu

wymagają czynników zawartych we krwi: czynnika X (hemina) i/lub czynnika V (NAD).
H.influenzae

powoduje zakażenia układu oddechowego oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,

zapalenia stawów, zapalenie tkanki łącznej. Szczepy otoczkowe H.influenzae podzielono na serotypy.
Wyróżniamy ich sześć a-f, podstawą podziału są różnice w budowie wielocukrowych antygenów
otoczkowych. W patogenezie zakażeń istotną rolę odgrywa otoczka, która chroni patogen przed fagocytozą.
Ważne patogeny:
H.parainfluenzae(zapalenie górnych dróg oddechowych, z

apalenie płuc, zapalenie wsierdzia),

H.ducreyi

(wrzód miękki),

H.aegyptius (zapalenie spojówek).

Bordatella

Małe, Gram-ujemne, bezwzględnie tlenowe pałeczki o dużych wymaganiach wzrostowych. Jedynie
B.pertussis

jest wyłącznym patogenem człowieka, powoduje krztusiec. Do zakażenia dochodzi drogą

kropelkową, zapadalność u nie immunizowanych osób 90%. Produkuje wiele adhezyn oraz egzotoksyn,
które determinują chorobotwórczość. Objawy krztuśca rozpoczynają się fazą nieżytową (kataralną) trwającą
7-

14 dni, następnie przechodzą w fazę napadowego kaszlu (u małych dzieci możliwość wystąpienia

bezdechu, sinicy, drgawek, wymiotó

w), która utrzymuje się około 6 tygodni. Faza zdrowienia trwa 1-3

tygodnie.

Pseudomonas

Gram-

ujemne, niefermentujące, urzęsione pałeczki. Są bezwzględnymi tlenowcami, katalazo- i oksydazo-

dodatnie. Występują powszechnie w środowisku (gleba, woda, ścieki, miejsca wilgotne, respiratory,
wentylatory, cewniki, syfony umywalek, mogą żyć w roztworach środków dezynfekcyjnych, mydeł) i
otoczeniu człowieka (żywność), mają bardzo małe wymagania odżywcze; stanowią czynnik etiologiczny
zakażeń szpitalnych. Mogą żyć w szerokim zakresie temperatur. Najczęściej izolowanym gatunkiem jest
P.aeruginosa

(pałeczka ropy błękitnej). Cechą charakterystyczną tej bakterii jest zapach, przypominający

kwiat jaśminu oraz wytwarzanie piocyjaniny – barwnika dyfundującego do podłoża.
Cho

robotwórczość związana jest z zakażeniami szpitalnymi; szpitalne zapalenie płuc związane z

respiratorami, zakażenia dróg oddechowych u pacjentów z mukowiscydozą, zakażenia układu moczowego,
zakażenia skóry, ran i tkanek miękkich (zwłaszcza ran oparzeniowych). Wśród pozaszpitalnych zakażeń
wyróżniamy: zapalenie ucha zewnętrznego (ucho pływaka), zakażenia rogówki u pacjentów korzystających
z soczewek kontaktowych.

Brucella

Drobne, nieurzęsione, Gram-ujemne pałeczki. Bezwzględnie tlenowe, wytwarzają oksydazę i katalazę.
Należą do względnych pasożytów wewnątrzkomórkowych. Spośród pałeczek Brucella chorobotwórcze dla
człowieka są: B. abortus (rezerwuar-bydło), B. melitensis (rezerwuar-kozy), B. suis (rezerwuar-świnie),
B.canis (rezerwuar-psy). B. abortus jest czynnikiem etiologicznym brucelozy -

zoonozy. Drogi zakażenia:

pokarmowa-

niepasteryzowane mleko i jego przetwory, a także surowe mięso; droga przezskórna -

bezpośredni kontakt z chorym zwierzęciem lub jego wydalinami, wydzielinami; droga aerogenna.

7

Franciscella

Drobne, ziarniakopodobne, nieurzęsione pałeczki Gram-ujemne (barwią się biegunowo). Są bezwzględnymi
tlenowcami, katalazo-

dodatnie. Należą do względnych pasożytów wewnątrzkomórkowych. F. tularensis –

wywołuje chorobę odzwierzęcą tularemię, występującą naturalnie wśród zającowatych i dziko żyjących
gryzoni (choroba zajęcza). F. tularensis należy do patogenów kategorii A broni biologicznej. Tularemia
może przebiegać w postaci wrzodziejąco-węzłowej, oczno-węzłowej, żołądkowo-jelitowej, płucnej i
durowej. H

ospitalizacja pacjentów jest obowiązkowa.

Pasteurella

Małe, pleomorficzne, nieurzęsione pałeczki Gram-ujemne, barwiące się dwubiegunowo, względnie
beztlenowe. Do najczęściej izolowanych gatunków z zakażeń u człowieka należy P. multocida. Występuje
jako

normalna flora jamy gębowej kotów, psów oraz dzikich zwierząt. Do zakażenia człowieka dochodzi w

wyniku zadrapania lub ugryzienia przez zwierzę. P. multocida powoduje zakażenia przyranne z
limfoadenopatią, posocznice u osób z obniżoną odpornością (szczególnie z marskością wątroby),
zaostrzenie przewlekłej choroby układu oddechowego.

Bartonella

Bartonella henselae: choroba kociego pazura.

Legionella

Rodzaj Legionella obejmuje 42 gatunki najważniejsza dla człowieka jest L. pneumophila. Bakterie z
rodzaju

Legionella są bezwzględnymi tlenowcami. Są to Gram-ujemne, urzęsione, pleomorficzne, katalazo-

dodatnie, oksydazo-

ujemne pałeczki. Legionella są fakultatywnymi pasożytami wewnątrzkomórkowymi.

Zakażenia dotyczą przede wszystkim płuc i mogą występować w postaci tzw. Gorączki Pontiac (zakażenie
grypopodobne) oraz choroby legionistów (atypowe zapalenie płuc).

8

5. Pa

łeczki Gram ujemne: rodzina Enterobacteriaceae: Escherichia, ,

Klebisiella, Proteus, Serratia, Enterobacter, Citrobacter, Salmonella, Shigella
Yersinia.

Pałeczki gram ujemne, względnie beztlenowe, nieprzetrwalnikujące.
Drobnoustroje z rodziny Enterobacteriaceae posiadają 3 główne antygeny:

• antygen

rzęskowy H,

• antygen

somatyczny O (część endotoksyny LPS),

• antygen otoczkowy K (u Salmonella jako ag wirulencyjny Vi).

Wszystkie gram ujemne pałeczki posiadają endotoksynę LPS zbudowaną z:

•

swoistego łańcucha polisacharydowego (antygen O),

• polisacharydowego rdzenia,
• lipidu A – centrum endotoksyny.

LPS wywołuje gorączkę i może aktywować układ dopełniacza, kininy i czynniki krzepnięcia.

Escherichia

Bakterie z rodzaju Escherichia coli

kolonizują przewód pokarmowy człowieka. Większość to drobnoustroje

oportunistyczne, niektóre są pierwotnymi patogenami.
Chorobotwórczość: zespoły biegunkowe, zakażenia układu moczowego (UPEC), zakażenia
wewnątrzbrzuszne, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u noworodków (E.coli K1), posocznica.
Patotypy wywołujące zaburzenia żołądkowo-jelitowe:

• EPEC (enteropatogenne E.coli)
• EIEC (enteroinwazyjne E.coli)
• EAEC (enteroagregacyjne E.coli)
• ETEC (enterotoksynogenne E.coli)
• EHEC/VTEC (enterokrwotoczne E.coli) –

powikłania: zespół hemolityczno-mocznicowy,

krwotoczne zapalenie jelita cienkiego.

Klebisiella sp.

Wcho

dzi w skład fizjologicznej flory przewodu pokarmowego, sporadycznie kolonizuje śluzówkę jamy

nosowogard

łowej u 1-6% zdrowych osób (bezobjawowe nosicielstwo).

Charakterystyka: krótkie, bezrzęse pałeczki Gram-ujemne, wytwarzają śluzowate polisacharydowi otoczki,
fermentują laktoze, wytwarzają ureaze, są indolo-ujemne (nie rozkładają tryptofanu).
Najważniejsze czynniki zjadliwości: otoczka polisacharydowa, fimbrie, endotoksyna.
Chorobotwórczość: pozaszpitalne i szpitalne zapalenie płuc, pozaszpitalne i szpitalne zapalenie układu
moczowego, posocznica.
Diagnostyka mikrobiologiczna: hodowla tlenowa

. Podłoże wybiórczo-różnicujące – agar Mac Conkey, a z

laktozą.
Testy biochemiczne: manualne; automatyczne.
Leczenie: preferowane antybiotyki batalaktamowe (cefalosporyny II i III generacji); karbapenemy.
Alternatywnie tygecyklina. Poważny problem terapeutyczny stanowią szczepy ESBL(+), KPC.

9

Proteus

Najważniejszy klinicznie gatunek Proteus mirabilis. Wchodzi w skład fizjologicznej flory przewodu
pokarmowego, są szeroko rozpowszechnione w środowisku naturalnym (gleba, woda, ścieki); występują w
środowisku szpitalnym (szpitalny patogen układu moczowego).
Charakterystyka : proste, urzęsione (rzęski dookoła komórki) pałeczki Gram-ujemne, wykazują dimorfizm
tzn. morfologia komóre

k zależna od środowiska wzrostu.

Antygen O jest podstawą klasyfikacji serologicznej pałeczek Proteus (wyróżnia się O1- O49 antygenów).
W

ytwarzają ureaze i sa H2S dodatnie.

Najważniejsze czynniki zjadliwości: fimbrie, otoczka polisacharydowi, endotoksyna (LPS), uraza, protezy.
Chorobotwórczość : szpitalne zapalenie płuc; szpitalne i pozaszpitalne zapalenie pęcherza moczowego;
szpitalne zakażenie ran; posocznica
Diagnostyka mikrobiologiczna: hodowla tlenowa; pod

łoża wybiórczo-różnicujące – agar Mac Conkey,a z

laktozą. Wytwarzają cuchnąco-gnilny zapach. Wzrost mgławicowy. PCR, genotypowania.
Leczenie : preferowane: antybiotyki batalaktamowe penicyliny szerokowachlarzowe (aminopenicyliny,
ureidopenicyliny); penicyliny z inhibitorem (amoksycylina/ klawulonian); cefalosporyny I, II, III i IV
generacji; cefalosporryna z inhibitorem (cefoperazon z sulbactamem); karbapenemy (imipenem);
aminoglikozydy. Alternatywnie flurochinolony.
Poważny problem terapeutyczny stanowią szczepy Proteus mirabilis ESBL (+).

Serratia

Najważniejszy klinicznie gatunek Serratia marcescens. Wchodzi w skład fizjologicznej flory przewodu
pokarmowego, są szeroko rozpowszechnione w środowisku naturalnym (gleba, woda, ścieki, warzywa);
wystepują w środowisku szpitalnym- w miejscach wilgotnych (zlewy, nawilżacze).
Charakterystyka : krótkie, urzęsione (rzęski dookoła komórki) pałeczki Gram-ujemne.
Nie wytwarzają urazy, nie fermentują laktozy, nie rozkładają tryptofanu do indolu. Uwalniają trzy enzymy
hydrolityczne: nukleaze, lipaze, żelatynaze.
Najważniejsze czynniki zjadliwości: endotoksyna (LPS), egzoenzymy (nukleaza, lipaza, żelatynaza).
Chorobotwórczość: szpitalne zapalenie płuc i posocznica; szpitalne zapalenie pęcherza moczowego;
szpitalne zakażenie miejsca operowanego.
Diagnostyka mikrobiologiczna: hodowlatlenowa; p

odłoże wybiórczo-różnicujące – agar Mac Conkey,a z

laktozą.
Leczenie : preferowane: antybiotyki batalaktamowe (cefalosporyny III i IV generacji); karbapenemy.
Alternatywnie flurochinolony, tygecyklina.
Mogą sporadycznie występować szczepy wytwarzające kodowaną chromosomalnie indukowaną
cefalosporynaze AmpC, enzym, który rozkłada penicyliny oraz cefalosporyny I-III generacji. Ponadto
szczepy ESBL(+).

Enterobacter

E.cloacae – szpitalne zapalenie p

łuc, szpitalne zakażenie miejsca operowanego, szpitalne zakażenia układu

moczowego, posocznica.

Citrobacter

C.freundii –

zespoły biegunkowe, szpitalne zapalenie płuc, szpitalne zakażenia układu moczowego,

posocznica

, szpitalne zakażenia wewnątrzbrzuszne.

10

Salmonella

Patogen pierwotnie chorobotwórczy, fakultatywny pasożyt wewnątrzkomórkowy.
Salmonella Typhi – czynnik etiologiczny duru brzusznego (uwaga: tylko u ludzi).
Salmonella Paratyphi A, B, C – czynnik etiologiczny durów rzekomych (uwaga: tylko u ludzi).
Salmonellozy –

zatrucia pokarmowe najczęściej wywoływane przez bakterie z rodzaju Salmonella

(S.enteritidis, S.choleraesuis).
Diagnostyka laboratoryjna.
Materiał do badania: kał, krew, mocz, żółć.
Hodowla na podłożach: SS, Wilson-Blair.
Identyfikacja serologiczna serowarów (ag Vi i O (gr D i H:d)).
Leczenie: antybiotykoterapia + leczenie objawowe.

Shigella

Patogen pierwotnie chorobotwórczy, fakultatywny pasożyt wewnątrzkomórkowy (uwaga: tylko u ludzi).
S.flexnerii, S.sonnei, S.boydii –

czerwonka bakteryjna (przebieg łagodniejszy niż przy S.dysenteriae).

S.dysenteriae – czynnik etiologiczny czerwonki

bakteryjnej, możliwe wystąpienie HUS

Diagnostyka laboratoryjna:
Materiał do badania: kał, wymaz z odbytu.
Hodowla na podłożach: SS, Wilson-Blair.
Diagnostyka serologiczna: określenie grupy serologicznej.
Leczenie: antybiotykoterapia.

Yersinia

Najważniejsze gatunki:
Y.pestis – czynnik etiologiczny

dżumy.

o

d

żuma dymienicza (limfadenopatia, bakteriemia) – droga zakażenia: ugryzienie pchły,

o

d

żuma płucna (zapalenie płuc) – droga zakażenia kropelkowa.

Diagnostyka laboratoryjna:
Materiał do badania: plwocina, aspiraty z dymienic.
Barwienie metodą Grama lub Giemzy (barwienie dwubiegunowe – „agrafka”).
Hodowla na podłoży MacConkey’a.
Diagnostyka serologiczna: wykrycie ag F1 w pobranym materiale, p-

ciała anty-F1 w surowicy.

Leczenie: antybiotykoterapia.
Y.enterocolitica – czynnik etiologiczny jersiniozy, post

ać brzuszna i posocznicowa.

o

Powikłania: reaktywne zapalenie stawów, rumień guzowaty

Diagnostyka laboratoryjna:
Materiał do badania: kał, krew, płyn otrzewnowy, wysięki z płynu stawowego, węzły chłonne krezki.
Hodowla: podłoże MacConkey’a, podłoże YSA.
Diag

nostyka serologiczna (jersinioza przewlekła): p-ciała anty-Yop, ag O w surowicy.

Leczenie: antybiotykoterapia.
Y.pseudotuberculosis – zatrucia pokarmowe.

11

6. Pa

łeczki Gram dodatnie - rodzaje: Corynebacterium, Listeria,

Lactobacillus, Gardnerella.

Corynebacterium

Gram dodatnie pałeczki. Występują w charakterystycznych skupiskach (pismo chińskie). Niektóre gatunki
są naturalnymi komensalami nosogardła, dróg moczowo-płciowych i skóry, morfologicznie przypominają
C.diphtheriae,

nazywane są dyfteroidami, nie produkują egzotoksyny.

Najważniejszy gatunek: C.diphtheriae. Tylko lizogenne szczepy C.diphtheriae zarażone bakteriofagiem
beta produkują toksynę błoniczą.
Diagnostyka: barwienie metodą Grama i Neissera. Hodowla: podłoże Clauberga. HPLC, test Eleka.
Leczenie: neutralizacja toksyny (podanie antytoksyny), eradykacja drobnoustroju z organizmu
(antybiotykoterapia).
Zapobieganie: immunizacja toksoidem błoniczym (szczepionki DTP, DTaP).
Inne gatunki: C.jejkeium, C.urealyticum, C.ulcerans

Listeria

Krótkie, gram doda

tnie pałeczki, ruchliwe (tylko w temp. 25°C). Fakultatywny patogen

wewnątrzkomórkowy.
Najważniejszy gatunek: L.monocytogenes
Czynnik etiologiczny listeriozy:

o

u

noworodków: postać wczesna i późna (zapalenia opon mózgowo rdzeniowych, posocznica),

o

u kobiet ci

ężarnych: poronienia,

o

u

osób z immunosupresją: zapalenie CUN, posocznica, zatrucia pokarmowe.

Diagnostyka laboratoryjna: m

ateriał do badania: krew, pmr, płyn owodniowy, wymaz z kanału szyjki

macicy, bioptaty z narządów wewnętrznych.
Hodowla na podłożu Palcam. Identyfikacja: posiew kłuty podpowierzchniowy, podłoże półpłynne z
peptonem (parasol)
Leczenie: antybiotykoterapia.

Lactobacillus

Gram dodatnie, względnie beztlenowe pałeczki (GRAS). Komensale naturalnej flory mikrobiologicznej błon
śluzowych (głównie pochwa, przewód pokarmowy).
Produkują duże ilości kwasu mlekowego:

o

utrzymanie kwaśnego pH błon śluzowych (np. pochwy),

o

utrzymanie prawidłowej mikroflory jelit,

o

w jamie ustnej - tworzenie próchnicy.

Najważniejsze gatunki: L.acidophilus, L.rhamnosus, L.casei, L.crispatus, L.fermentum.
Diagnostyka laboratoryjna: hodowla na podłożu Rogosa

Gardnerella

Gardnerella vaginalis – bakteryjna waginoza

12

7. Bakterie kwasooporne: Mycobacterium tuberculosis, M. leprae, inne
pr

ątki. Promieniowce.

Mycobacterium

Prątki to długie, cienkie pałeczki, bezwzględnie tlenowe. Ściana komórkowa Mycobacterium zawiera beta-
hydroksylowane kwasy tłuszczowe – kwasy mykolowe.
Najważniejsze gatunki:

• M.tuberculosis
• M.leprae.

M.tuberculosis, M.bovis i M.africanum two

rzą wspólnie mycobacterium tuberculosis complex, są

czynnikami etiologicznymi gruźlicy.
Gruźlica pierwotna – faza początkowa

o

ognisko zawsze w płucach

o

choroba pierwotna –

utworzenie gruzełków (ziarniniaków).

Gruźlica pozapłucna.
Gruźlica prosówkowa – ostra infekcja.
MDR-TB – (multidrug resistant tuberculosis) –

pierwotna wielolekooporność,

XDR-TB – (extensively drug resistant tuberculosis) –

gruźlica wielolekooporna o rozszerzonej oporności,

XXDR-TB – (extremely drug resistant tuberculosis) –

gruźlica o bardzo szerokim zakresie oporności na

leki.
Diagnostyka laboratoryjna:
Materiał do badania: plwocina (postać płucna), z miejsca rozwoju choroby (postać pozapłucna).
Barwienie kwasooporne Ziehl-Neelsena.
Podłoża do hodowli: podłoże Middlebrook’a, podłoże Lowensteina-Jensena, długi czas hodowli.
Metoda weryfikacji: PCR, quantiFERON-TB test (QTF), T-SPOT Tb test, próba tuberkulinowa, z

djęcia

RTG.
Leczenie i zapobieganie: zalecana terapia wielolekowa.
Szczepienia: szczepionka BCG (Bacillus Calmette-Guérin), zawiera

atenuowane prątki M.bovis.

Mycobacterium leprae –

kwasooporne prątki, czynnik etologiczny trądu (choroby Hansena):

•

postać tuberkuloidowa (skąpoprątkowa)

•

postać lepromatyczna (bogatoprątkowa)

Diagnostyka laboratoryjna:
Materiał do badania: bioptaty i wymazy ze zmian skórnych, zeskrobiny.
Nie namnaża się na sztucznych podłożach hodowlanych ani na liniach komórkowych.
Barwienie kwasooporne metodą Ziehl-Neelsena.
Leczenie: terapia wielolekowa.
MOTT (Mycobacterium other than tuberculosis)-

prątki inne niż gruźlicze

M.avium – intrracellulare complex
M.kansassii
M.marinum

13

Actinomyces

Gram dodatnie pałeczki, czasem w postaci rozgałęzionych filamentów, czasem ziarnikopodobne,
nieruchliwe, względnie beztlenowe.
Większość gatunków to naturalna flora saprofityczna w jamie ustnej człowieka.
Najważniejszy gatunek: A. israelii
Czynnik etiologiczny promienicy. 3 postacie promienicy: szyjno-

twarzową, gardłową i brzuszną.

Diagnostyka laboratoryjna.
Preparat przyżyciowy: żółte ziarna siarkowe.
Barwienie metodą Grama i wg Kinyouna, hodowla na podłożu BHA (agar z wyciągiem mózgowo-
sercowym). Leczenie: chirurgiczne opracowanie ropni i przetok, antybiotykoterapia.

Nocardia

Gram dodatnie pałeczki, tlenowe, większość szczepów słabo kwasoopornych. Kolonie mogą produkować
barwniki.
Najważniejszy gatunek: N.asteroides.
Nocardia sp. to saprofity występujące w glebie i kurzu. U pacjentów z immunosupresją mogą być
odpowiedzialne za infekcje skóry, infekcje oskrzelowo-

płucne i ropnie mózgu (nokardiozy).

Diagnostyka laboratoryjna.
Pre

parat przyżyciowy: białe , żółtawe ziarna siarkowe.

Barwienie metodą Grama i wg Kinyouna, hodowla na podłożu Sabouarda lub MTM .
Leczenie: antybiotykoterapia.

14

8. Bakterie przetrwalnikuj

ące tlenowe: Bacillus; beztlenowe: Clostridium.

Nieprzetrwalnikuj

ące bakterie beztlenowe: Bacteroides, Fusobacterium,

Prevotella, Peptococcus, Peptostreptococcus, Propionibacterium, Veillonella.

Bacillus

Gram dodatnie laseczki, przetrwalnikujące, fakultatywnie tlenowe. Występują w glebie, wodzie.
Najbardziej znane: Bacillus anthracis, Bacillus cereus, Bacillus subtilis.
Bacillus anthracis

powoduje wąglik. Głownie choroba zwierząt roślinożernych. Zakażenie u ludzi poprzez

kontakt z chorym zwierzęciem lub pośrednio z produktami zakażonych zwierząt.
Dwa główne czynniki wirulencji otoczka i binarna egzotoksyna składająca się z 3 komponentów: toksyna
letalna i toksyna obrzęku.Postaci kliniczne: wąglik skórny, wąglik pokarmowy, wąglik wziewny („choroba
sortowaczy wełny”). Leczenie: Penicylina, Doksycyklina, ciprofloksacyna. Zapobieganie: szczepienie
Bacillus cereus - p

rodukcja dwóch entrotoksyn: ciepłostałej i ciepłochwiejnej. Powoduje zapalenie żołądka

i jelit, zakażenie oczu, ciężkie zapalenie płuc.
Bacillus subtilis

: wywołuje zapalnie płuc u osób z obniżoną odpornością.

Clostridium

Clostridium botulinum, Clostridium tetani, Clostridium perfringens, Clostridium difficile.
Gram dodatnie laseczki, bezwzględnie beztlenowe, wytwarzające przetrwalniki.
Szeroko rozpowszechnione w środowisku naturalnym, występują w glebie, wodzie i ściekach, wchodzą w
skład flory fizjologicznej przewodu pokarmowego ludzi i zwierząt.
C.botulinum –

laseczka jadu kiełbasianego. Wytwarza toksynę botulinową. 7 typów toksyn A-G,

Choroba u ludzi spowodowana przez toksynę A i B lub E i wyjątkowo F.
Chorobotwórcz

ość: zatrucie jadem kiełbasianym, postać klasyczna, botulism przyranny, botulism

niemowląt, botulism aerogenny.
Diagnostyka: rozpoznanie na podstawie objawów oraz laboratoryjne –

wykrycie I określenie toksyny

botulinowej w surowicy, kale, tre

ści żołądkowej, produktach pokarmowych

Hodowla, barwienie Grama
Leczenie: surowica przeciwbotulinowa
C.tetani: l

aseczka tężca – terminalnie zlokalizowane przetrwalniki , wytwarza toksynę tężcową

(tetnospazminę), tetanolizynę
Chorobotwórczość: tężec – postać uogólniona, miejscowa,
Diagnostyka na podstawie zespołu objawów, wykrywanie tetanospazminy, hodowla trudna
Leczenie: s

urowica przeciwtężcowa, anatoksyna tężcowa, metronidazol

C. perfringens –

laseczka zgorzeli gazowej. Najważniejsze czynniki zjadliwości ; otoczka polisacharydowa,

egzotoksyny, enterotoksyna, perfringolizyna, kolagenazy, nukleazy, hemolizyny, lipazy, proteazy, elastazy
Chorobotwórczość: zgorzel gazowa, martwicze zapalenie powięzi, zatrucie pokarmowe, martwicze
zapalenie jelit, posocznica.
Diagnostyka: b

adanie bezpośrednie próbek kału

Hodowla: wykrywanie enterotoksyny
Leczenie: zatruciu pokarmowym – objawowe; w zgorzeli gazowej: chirurgiczne, antybiotykoterapia,
komora hiperbaryczna

15

C difficile –

Najważniejsze czynniki chorobotwórcze to egzotoksyny A i B, toksyna binarna

Chorobotwórczość: zespół CDAD
Diagnostyka –

badanie bezpośrednie próbek kału, wykrywanie toksyny A i B, PCR

Hodowla, testy biochemiczne, chromatografia gazowo-cieczowa
Leczenie; przerwanie aktualnej antybiotykoterapii, metronidazol, glikopeptydy

Bacteroides

Bacteroides fragilis –

Gram ujemna pałeczka bezwzględnie (obligatoryjnie) beztlenowa.

Czynniki zjadliwości: fimbrie, otoczka polisacharydowa, endotoksyna, egzotoksyna
Chorobotwórczość: zakażenia wewnątrzbrzuszne, ropnie płuc I ropniaki, ropnie mózgu, pourazowe
zapalenie kości, ostre zapalenie jelit, posocznica
Diagnostyka: badanie bezpośrednie próbek klinicznych, Hodowla, testy biochemiczne, PCR
Leczenie: metronidazol, Penicyliny z inhibitorami Beta laktama, cefalosporyny, karbapenemy,
klindamycyna, chloramfenikol

Fusobacterium

Gram chwiejna długa pałeczka o punktowatym zakończeniu.
Może występować jako normalna flora fizjologiczna jamy ustnej, żeńskich dróg rodnych i jelita. Bardzo
wolno rosnące
Chorobotwórczość: Ropnie jamy brzusznej, zapalenie oskrzeli, Zapalenie płuc
Ropnie mózgu, osteoporoza, Zapalenie migdałków znane jako angina Vincenta lub wrzodziejące zapalenie
jamy ustnej.

Prevotella, Porphyromonas

W

ystępowanie: flora fizjologiczna jamy ustnej i układu moczowo-płciowego (pigmentowane).

Infekcje: jama ustna, układ oddechowy, układ moczowo-płciowy; trudne leczenie.

Peptostreptococcus

Ziarenkowiec Gram dodatni,

zakażenia narządu płciowego, jamy brzusznej, kości i stawów.

Propionibacterium acnes

Laseczka nieprzetwa

nikująca Gram dodatnia. Chorobotwórczość: trądzik pospolity, zakażenia po operacji

katarakty.

Propionibacterium

Propionibacterium acnes -

trądzik

Veillonella

Gram negatywne ziarniaki.

16

9. Bakterie spiralne: rz

ąd Spirochaetales - rodzaje: Treponema, Leptospira,

Borrelia, Campylobacter, Helicobacter, Vibrio.

Treponema

Ruchliwe, spiralne bakterie o ruchu korkociąga, słabo barwiące się metodą Grama. Nie rośnie w warunkach
in vitro.

Kiła jest chorobą przenoszoną drogą płciową lub zakażeniem wrodzonym. Jest relatywnie bezbolesną,

wolno rozwijającą się chorobą.
Okres inkubacji to 10-

90 dni, mimo, że krętki rozmnażają się natychmiast w organizmie. Krętek przedostaje

się przez wrota zakażenia i szybko namnaża w śródbłonku naczyń krwionośnych, a następnie dochodzi do
rozsiewu bakterii drogami chłonnymi i drogą krwi – co prowadzi do choroby ogólnoustrojowej. Zmiany
związane z zakażeniem mogą dotyczyć każdego narządu.
Kiła I - okresu rozwija się tydzień do miesiąca po zakażeniu i charakteryzuje się pojawieniem niebolesnego
wrzodu twardego, najczęściej w okolicy narządów płciowych.
Kiła II - okresu pojawia się 2-24 tygodni po okresie bezobjawowym i charakteryzuje się osutką kiłową,
która trwa 2-

6 tygodni i może następnie ustępować.

Po tym okresie może rozwinąć się wieloletni okres latencji bez objawów klinicznych.
Stadium III-

rzędowe może dotyczyć każdego narządu i zakończyć się śmiercią, najczęściej z powodu zmian

sercowo-naczyniowych lub neurologicznych.
W Kile III-

rzędowej pojawiają się charakterystyczne zmiany – kilaki.

Kiła wrodzona charakteryzuje się deformacją płodu lub śmiercią płodu.
Diagnostyka laboratoryjna: Obserwacja krętków w mikroskopie ciemnego pola lub PCR materiału
pobranego z wrzodu twardego lub techniki immunologicznej VDRL, RPR, FTA, TPHA, TPPA, ELISA.

Leptospira

Cienkie, ruchliwe, zagięte krętki z periplazmatyczną wicią, tlenowe.
Główny gatunek to L. interrogans, a najczęściej występujące serowarianty to Icterohaemorrhagiae,
Canicola, Pomona,Pyrogenes i Grippotyphosa.
Choroba powodowane przez te drobnoustroje to leptospiroza, przenoszona ze

zwierząt na ludzi (zoonoza).

Leptospiroza może przebiegać z żółtaczką (choroba Weila) lub mieć formę bezżółtaczkową.
Diagnostyka laboratoryjna opiera się o badania serologiczne, PCR, hodowlę lub obserwację w mikroskopie
ciemnego pola.
Leczenie obejmuje an

tybiotykoterapię i czasami dializowanie pacjenta.

Borrelia

Ruchliwe, mikroaerofilne krętki, przenoszone przez stawonogi.
Dwa gatunki –

B. burgdorferii i B. recurentis odpowiedzialne są za choroby u ludzi.

B. burgdorferii

powoduje chorobę z Lyme, przenoszoną przez kleszcze. Infekcja przebiega w 3 stadiach:

rumień wędrujący (erythrema migrant), stadium neurologiczno-kardiologiczne i stadium stawowe.
W diagnostyce laboratoryjne stosuje się testy serologiczne, hodowlę oraz PCR.
B. recurentis powoduje dur powrotny (endemiczny – przenoszony przez kleszcze, epidemiczny –
przenoszony przez wesz odzieżową.

17

Diagnostyka laboratoryjna bazuje na testach serologicznych lub mikroskopii mikroorganizmów w próbkach
krwi pobieranych w fazie gorączkowej.
Leczenie zakażeń wywołanych przez krętki Borrelia opiera się na antybiotykoterapii – brak szczepionki.

Campylobacter

Gram-

ujemne, zakrzywione lub w kształcie litery S, ruchliwe, mikroaerofilne pałeczki. Większość

gatunków jest patogenami w świecie zwierząt. Dwa gatunki – C. jejuni i C. fetus są odpowiedzialne również
za choroby u ludzi.
C. jejuni

powoduje ostre zapalenie żołądka i jelit. Konsekwencją tego zakażenia może być rozwój zespołu

Guillaina – Barrego.
C. fetus

może powodować bakteriemię lub infekcję centralnego układu nerwowego u pacjentów o obniżonej

odporności.
Diagnostyka oparta jest o hodowlę drobnoustrojów w warunkach mikroaerofilnych przez 3 – 5 dni.

Helicobacter

Główny gatunek: Helicobacter pylori
Gram-ujemne, spiralny,

może tworzyć kokoidalne formy, mikroaerofilny.

Drobnoustrój ten

może przetrwać w niskim pH w żołądku.

Patogenność związana jest z produkcji enzymu ureazy, cytotoksyną VacA, białkiem CagA, obecnością wici.
Patogen jest odpowiedzialny za wrzody

żołądka i dwunastnicy, ostre i przewlekłe zapalenie żołądka, raka

żołądka i chłoniaka.
Metody wykrywania

zakażenia H. pylori są podzielone na 2 kategorie:

- nieinwazyjne (oddechowy test ureazowy, badania serologiczne, wykrywanie antygenów w kale)
- inwazyjne (hodowla, barwienie, szybki test ureazowy i PCR) .
Leczenie obejmuje

potrójną terapię (PPI i 2 antybiotyki).

Vibrio

Gram-

ujemne, krótkie, zakrzywione, ruchliwe pałeczki. Rodzaj Vibrio można podzielić na 2 grupy

drobnoustrojów: szczepy Vibrio 01 i 0139 odpowiedzialne za jednostkę chorobową cholerę i szczepy inne
niż Vibrio 01 .
Przecinkowe Vibrio cholerae 01

dzieli się na 2 biotypy (klasyczny i El-tor) i 3 serotypy (Inaba, Ogawa,

Hikojima).
Chorobotwórczość przecinkowców cholery związana jest z produkcją enterotoksyny (choleragenu) i
czynników adhezyjnych.
Diagnostyka laboratoryjna opiera się na hodowli drobnoustrojów, identyfikacji biochemicznej i
serologicznej szczepów.
Inne gatunki przecinkowców – Vibrio parahaemolyticus –

odpowiedzialne są za zakażenia żołądka i jelit,

oraz V. vulnificus i V. alginolyticus –

za infekcje tkanek miękkich.

18

10. Rodzaje: Mycoplasma, Chlamydia, Rickettsia, Coxiella.

Mycoplasma

Mycoplasma i Ureaplsama –

najmniejsze wolno żyjące bakterie. Brak ściany komórkowej, w błonie

cytoplazmatycznej zawierają sterole.
Mycoplasma pneumonia –

ścisły patogen człowieka. Zakażenia układu oddechowego (zapalenie tchawicy,

oskrzeli, atypowe zapalenie płuc).
Mycoplasma hominis –

układ oddechowy, drogi moczowo-płciowe, odmidniczkowe zapalenie nerek,

gorączka połogowa, ogólnoustrojowe u pacjentów z immunosupresją.
Mycoplasma genitalium –

układ moczowo-płciowy – nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej (NGU),

zapalenie narządów miednicy mniejszej.
Ureaplasma urealyticum –

układ oddechowy, drogi moczowo-płciowe- NGU, odmiedniczkowe zapalenie

nerek, poronienia, przedwczesne porody.

Chlamydia

Chlamydia są bezwzględnymi wewnątrzkomórkowymi pasożytami.
Posiadają cechy zarówno bakterii jak i wirusów. Chlamydia mają unikalny cykl rozwojowy, z trzema
postaciami morfologicznymi: ciałkiem elementarnym, ciałkiem siateczkowatym, oraz ciałkiem pośrednim
Chlamydia trachomatis

jest odpowiedzialna za choroby takie jak: jaglica i ślepota, wtrętowe zapalenie

spojówek u niemowląt i dorosłych, nierzeżaczkowe zapalenie cewki moczowej u mężczyzn (NGU),
ziarniniak

weneryczny, zapalenie płuc u niemowląt .

Chlamydia pneumoniae

wywołuje: zapalenie gardła, krtani, zatok, oskrzeli, atypowe zapalenie płuc.

Rickettsia

Rickettsie są Gram -ujemne , bezwzględnymi wewnątrzkomórkowymi bakteriami, zakażają ssaki i
stawonogów

. Organizmy te są małe, pleomorficzny ziarniakopałeczki. Ich struktura jest typowo bakterii

Gram - ujemnych . Rickettsie -

replikacja w cytoplazmie i jądrze komórki gospodarza; wywołują gorączkę

plamistą i dur (tyfus) - Rickettsia prowazekii i R. typhi.
Rickettsia rickettsi

(gorączka Gór Skalistych), Rickettsia akari (ospa riketsjowa).

Coxiella

Coxiella burnetii -

replikacja wyłącznie w fagosomie wykazują zmienność antygenową. Zdolne do

replikacji w kwaśnym środowisku. Większość zakażeń – asymptomatyczna, zakażenia kliniczne jawne
przebiegają łagodnie z objawami grypopodobnymi. U mnie niż 5% osób choroba ma ostry przebieg –
zapalenie płuc, zapalenie wątroby, gorączka . Wywołuje gorączkę Q.

19

11. Wirusy

Wirusy człowieka – obowiązek znajomości rodzin i najważniejszych patogenów:

Wirusy o genomie z jednoniciowym DNA (ssDNA)

Rodzina: Parvoviridae (wirusy bezosłonkowe)

Podrodzina: Parvovirinae

Rodzaj: Erythrovirus – ludzki parwowirus B19 (HPV-B19)

Wirusy o genomie z dwuniciowym DNA (dsDNA)

Rodzina: P

apillomaviridae (wirusy bezosłonkowe)

Rodzaj: Alphapapillomavirus –

ludzkie wirusy brodawczaków człowieka 16, 18 (HPV-16; HPV-18)

Betapapillomavirus –

ludzkie wirusy brodawczaków człowieka 5, 8 (HPV-5; HPV-8)

Rodzina: Adenoviridae (wirusy bezosłonkowe)

Rodzaj: Mastadenovirus (ludzkie adenowirusy)

Podrodzaj:

A (Adv12, 18, 31)

B (Adv3, 7)

C (Adv1, 2, 5 i 6)

D (Adv8, 19 i 37)

E (Adv4)

F (Adv40 i 41)

Rodzina: Herpesviridae (wirusy osłonkowe)

Podrodzina: Alphaherpesvirinae

Rodzaje: Simplexvirus – ludzkie wirusy opryszczki (HSV-1 i HSV-2)

Varicellowirus –

wirus ospy wietrznej i półpaśca (HSV-3)

Podrodzina: Betaherpesvirinae

Rodzaje: Cytomegalovirus – ludzki wirus cytomegalii (HSV-5)

Rosedovirus – ludzki herpeswirus 6 (HSV-6)

Podrodzina: Gammaherpesvirinae

Rodzaje: Lymphocryptovirus – wirus Epsteina-Barr (HSV-4)

Rhadinovirus –

wirus mięsaka Kaposiego - KSHV (HHV-8 )

Rodzina: Poxviridae (wirusy osłonkowe)

Podrodzina: Chordopoxvirinae

Rodzaje: Orthopoxvirus – wirus ospy prawdziwej

Molluscipoxvirus –

wirus mięczaka zakaźnego (MCV)

20

Wirusy o genomie z jednoniciowym RNA o dodatniej polarności (+)ssRNA

Rodzina: Picornaviridae (wirusy bezosłonkowe)

Rodzaje: Enterovirus –

wirusy polio 1, 2, 3; rinowirusy człowieka; Coxackie A, B; Echowirusy

Hepatovirus –

wirus A zapalenia wątroby (HAV)

Rodzina: Togaviridae (wirusy osłonkowe)

Rodzaj: Rubivirus –

wirus różyczki

Rodzina: Flaviviridae ( wirusy osłonkowe)

Rodzaje: Flavivirus –

wirus żółtej gorączki, wirus kleszczowego zapalenia mózgu, wirus Dengue,

wirus zapalenia mózgu Zachodniego Nilu

Hepacivirus –

wirus C zapalenia wątroby (HCV)

Rodzina: Coronoviridae (wirusy osłonkowe)

Podrodzina: Coronovirinae

Rodzaj: Coronovirus – ludzkie koronowirusy (CoV, SARS-CoV)

Rodzina: Hepeviridae (wirusy bezosłonkowe)

Rodzaj: Hepevirus –

wirus E zapalenia wątroby (HEV)

Wirusy o genomie z jednoniciowym RNA o ujemnej polarności (-)ssRNA

Rodzina: Orthomyxoviridae (wirusy osłonkowe)

Rodzaje: Influenzavirus A – wirusy gr

ypy człowieka A

Influenzavirus B –

wirusy grypy człowieka B

Influenzavirus C – wirus grypy C

Rodzina: Paramyxoviridae (wirusy osłonkowe)

Podrodzina: Paramyxovirinae

Rodzaje: Paramyxovirus – ludzkie wirusy parainfluenzy 1, 2, 3, 4

Morbillivirus – wirus odry

Rubulavirus –

wirus nagminnego zapalenia przyusznic (świnki)

Podrodzina: Pneumovirinae

Rodzaj: Pneumovirus – ludzki wirus RS

Rodzina: Filoviridae (wirusy osłonkowe)

Rodzaje: Ebolavirus – wirus Ebola

Rodzina: Rhabdoviridae (wi

rusy osłonkowe)

Rodzaj: Lyssavirus –

wirus wścieklizny

Rodzina: Bunyaviridae (wirusy osłonkowe)

Rodzaj: Hantavirus – ludzki wirus Hantaan

21

Wirusy o genomie z jednoniciowym RNA o ambisensowej polarności (+/-)ssRNA

Rodzina: Arenaviridae (wirusy osłonkowe)

Rodzaj: Arenavirus –

wirus Lassa, wirus argentyńskiej gorączki krwotocznej (Junin),

wirus boliwijskiej gorączki krwotocznej (Machupo),

wirus wenezuelskiej gorączki krwotocznej (Guanarito),
wirus Sabia

Wirusy o genomie z dwuniciowym RNA dsRNA

Rodzina:

Reoviridae (wirusy bezosłonkowe)

Rodzaj: Rotavirus –

rotawirusy człowieka

Wirusy RNA i DNA wykorzystujące odwrotną transkryptazę (RT)

Rodzina: Retroviridae (+)ssRNA (wirusy osłonkowe)

Podrodzina: Orthoretrovirinae

Rodzaj: Lentivirus – HIV-1, HIV-2

Rod

zina: Hepadnaviridae dsDNA (wirusy osłonkowe)

Rodzaj: Orthohepadnowirus –

wirus B zapalenia wątroby (HBV)

Diagnostyka wirusologiczna

Podstawowe metody diagnostyki wirusologicznej:

• Hodowla wirusów i ich identyfikacja:

- efekt cytopatyczny (nieodwracalne

zmiany cytopatogenne zakażonych komórek – CPE; mikroskop

świetlny – wykrywanie ciałek wtrętowych)
- diagnostyka mikroskopowa (mikroskopia elektronowa – identyfikacja wirusów)

• Wykrywanie antygenów wirusów:

- mikroskopia immunofluorescencyjna,
- testy immunoenzymatyczne (ELISA),
- odczyn aglutynacji lateksowej,
- metoda optycznych immunotestów (RIPA).

• Wykrywanie genomów wirusów:

-

metody biologii molekularnej (zapewniają wykrycie około 10 fg DNA).

•

Diagnostyka serologiczna (wykrywanie przeciwciał):
- Testy neutralizacji –

wykrywanie przeciwciał zobojętniających patogenne właściwości wirusa w

zastosowanym układzie biologicznym (miano neutralizacji oznacza to rozcieńczenie surowicy, przy

którym występuje zahamowanie efekty cytopatycznego-CPE w 50% zakażonych komórek).
Uwaga:

Znaczenie rozpoznawcze w diagnostyce aktualnie występującego zakażenia wirusowego ma

jedynie badanie par surowic uzyskanych od chorego w odstępie 7 – 14 dni. Wynik dodatni odczynu

neutralizacji stwierdza się wówczas, gdy w kolejnej próbie surowicy miano przeciwciał

zobojętniających jest zwiększone przynajmniej 4-krotnie.
- Odczyn zahamowanie hemaglutynacji (OZH) –

wykrywanie przeciwciał swoiście hamujących odczyn

hemaglutynacji (Uwaga: hemaglutynacja bierna oznacza aglutynację krwinek czerwonych wywoływaną
przez wirusy).
-

Odczyn wiązania dopełniacza (OWD).

- Testy immunoenzymatyczne (ELISA).

22

12. Dermatofity, grzyby nitkowate: Aspergillus

; drożdżaki: Candida

albicans, Cryptococcus sp..

Grzyby

Grzyby

są zróżnicowaną grupą organizmów, tworzącą odrębne królestwo. Pod względem struktury

wyróżnia się grzyby jednokomórkowe, np. drożdże, oraz wielokomórkowe tworzące strzępki (hyphae).
Strzępki tworzą sieci znane jako grzybnia (mycelium). Klasyfikacja grzybów jest w dużej mierze oparta na
morfologii.

Zakażenia grzybicze nazywane są grzybicami. Wśród grzybic wyróżniamy: powierzchowne,

podskórne i grzybice

układowe. Wniknięcie grzyba może nastąpić: bezpośrednio przez skórę, poprzez ranę,

przez

inhalację lub z występującego u pacjenta głębokiego ogniska zakażenia. Przykłady to grzybica skóry

lub aspergilloza. Grzyby komensalne, takie jak gatunki z rodzaju Malassezia na skórze lub gatunki z rodzaju
Cand

ida w przewodzie pokarmowym mogą przejść we florę patogenną, np. przy spadku odporności

gospodarza, co pozwala na ich rozwój i inwazj

ę tkanek, wywołując zakażenie endogenne.

Grzybice p

owierzchowne są najczęściej występującymi u człowieka zakażeniami grzybiczymi. Należą do

nich: grzybice skóry (dermatofitozy), powierzchowne kandydozy

, zakażenie Malassezia, a także rzadziej

łupież czarny (tinea nigra) i piedra. Dermatofity są grupą grzybów, które mają zdolność do inwazji tkanek
zrogowaciałych. Należą tu 3 rodzaje: Trichophyton, Epidermophyton i Microsporum. Zakażenia
dermatofitami

są zazwyczaj nazywane łacińską nazwą tinea (grzybica) wraz z podaniem miejsca zakażenia,

np. t. capitis –

grzybica głowy, t. pedis – grzybica stóp, t. manuum – grzybica rąk, t. unguium – grzybica

paznokci.
Powierzchowne kandydoz

y są to zakażenia wywołane przez drożdżaki z rodzaju Candida, które często

dotyczą błon śluzowych, skóry lub paznokci.
Grzybice podskórne w

większości przypadków rozwijają się po urazie i wniknięciu organizmów

środowiskowych do gospodarza, gdzie dochodzi do zakażenia tkanki podskórnej, skóry i struktur sąsiednich.
Na

jczęściej spotykane są mycetoma, sporotrychoza, chromoblastomykoza i feohyfomykoza.

Grzybice ogólnoustrojowe

są zakażeniami, które przeważnie dotyczą systemów lub narządów

wewnętrznych, takich jak płuca lub układ krwionośny. Istnieją dwie główne grupy grzybów, które powodują
choroby ogólnoustrojowe: patogeny

układu oddechowego (Histoplasma capsulatum, Coccidioides immitis,

Blastomyces dermatitidis, Paracoccidoides brasiliensis) i systemowe patogeny oportunistyczne (gatunki z
rodzajów Candida, Aspergillus, Rhizopus, Absidia, Rhizomucor oraz Cryptococcus neoformans).
Diagnostyka laboratoryjna:

metody laboratoryjne stosowane w diagnostyce zakażeń grzybiczych obejmują

wykrywanie organizmu w tkankach

, izolację patogenu w hodowli (zbieranie próbek, bezpośrednie badanie

mikroskopowe, metody hodowli - agar Sabourauda, identyfikacja grzybów) i badanie specyficznej
odpowiedzi gospodarza z wykorzystaniem technik immunologicznych (badania serologiczne).
Leki przeciwgrzybicze i zasady leczenia na

jczęstszych zakażeń grzybiczych.