Obraz epoki w twórczości Tetmajera i Kasprowicza

Kazimierz Przerwa Tetmajer (1865-1940) urodził się w Ludźmierzu, szkołę średnią
skończył w Krakowie. Filozofię studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, potem
podjął studia na Uniwersytecie w Niemczech. Najbardziej bogatą częścią
twórczości Tetmajera jest liryka.
Wiersz Tetmajera "Koniec wieku XIX" przywykło się nazywać manifestem pokolenia.
Jest to wiersz głęboko pesymistyczny, rysujący sylwetkę dekadenta, dla którego
życie jest udręką i wobec którego jest bezsilny. Poeta stawia 10 pytań będących
propozycjami czy tylko możliwościami przyjęcia określonej postawy wobec życia.
Postawy te są różnorakiej wartości: przekleństwo, ironia, przyjęcie idei,
modlitwa, wzgarda, walka, rozpacz czy rezygnacja. Każda z nich spotyka się z
negatywną postawą człowieka końca wieku, przekonanego o bezskuteczności
jakiegokolwiek czynu, jakiejkolwiek reakcji na rzeczywistość.
Dopełnieniem tego utworu jest wiersz "Nie wierzę w nic", będący deklaracją
samego poety, który nie wierzy w nic, nie pragnie niczego na świecie, ma wstręt
do wszelkich czynów, drwi z wszelkich zapałów. Jedyne jego pragnienie, które do
niczego nie mobilizuje to wyczekiwanie Nirwany.
Nastroje zwątpienia i rozpaczy ogarniające szerokie rzesze ludzkie odnajdziemy
w wierszu "Ludzie miotają się, dręczą i cierpią...". Wiodą oni beznadziejne
życie, pełne męczarni i bólu, a wreszcie z rezygnacją przyjmują swój los
wiedząc, że losowi poddać się potrzeba.
Wiersz "Przeżytym" podaje jedno ze źródeł ideowej pustki, w jakiej znalazło się
pokolenia końca wieku. Jest nim klęska ideałów poprzedniego pokolenia, która
zniszczyła wiarę i marzenia, na miejsca których nie umieszczono nowych.
"Hymn do Nirwany" to wyraz tęsknoty za unicestwieniem, to niemal modlitwa
błagalna o stan bezczucia, który oderwie poetę od zła, od powszechnej miernoty,
od konieczności myślenia i patrzenia na świat. Nieco inny charakter ma wiersz
"Eviva l`arte". Utwór zawiera akcenty krytyki pod adresem społeczeństwa, w
którycm pogoń za dobrobytem, za pieniędzmi, przesłoniła te ludzkie potrzeby,
które wzbogacają duszę. W takim świecie artysta przymiera głodem, a jego życie
"splunięcia niewarte". Podtrzymuje go na duchu jedynie świadomość, że sam Bóg
obdarzył go talentem, że postawił go ponad tłumem zwykłych zjadaczy chleba.
Tetmajer do końca życia niw wyzbył się wewnętrznego niepokoju i dekadenckiej
niechęci do życia.

Jan Kasprowicz (1860-1926) urodził się w biednej rodzinie chłopskiej.
Doskonały obraz epoki twórczej odnajdujemy w pierwszym okresie twórczości
Kasprowicza, trwającym od 1891. Cechuje go społeczny radykalizm,
zainteresowanie problematyką chłopską, którą doskonale znał głównie z racji
swojego pochodzenia. Nędzę chłopskiej egzystencji ukazuje wiersz "W chałupie".
Jest to przykład poezji o charakterze narracyjnym. Autor w sposób pozornie
beznamiętny ukazuje obrazek: z jednej strony stłuczona szyba zapchana szmatami,
doniczki na zgniłej poręczy, garnki sadzą pokryte, kartofel łokciem zgnieciony,
z drugiej, czarne włosy matki wymykające się spod zawoju, jej oczy jeszcze
piękne, czerwone wargi córki, która śni o miłości, tworzą w sumie dziwny
kontrast będącym jak mówi poeta "smutnym dysonansem nędzy"
Kolejny obraz wsi i życia jej mieszkańców przynosi cykl 40 sonetów pt. "Z
chałupy". Sonet I można uznać za wstęp do całego cyklu. Dwie pierwsze zwrotki
dają realistyczny opis wsi przedstawiającej obraz nędzy, ubóstwa, śmierci,
smutku. W zwrotkach końcowych odnajdziemy samego poetę, który związawszy na
zawsze swoje życie z nędzą chłopskich chat i chłopskimi łzami rzuca w świat
pytanie: Czy przyjdzie czas, co łzy te spłoszy?
Sonety te to spisane wierszem dzieje wsi i jej mieszkańców. Ich ciężkie życie,
bieda panująca w ich życiu, ciągłe zmaganie się z okrutnym losem. Dopóki
starcza siły, ludzie na wsi mają na kawałek chleba, lecz gdy ich zabraknie, ich
losy kończą się zawsze jednakowo: wygnanie, pozbawienie dachu nad głową i
wreszcie śmierć z głodu, przemęczenia, choroby.
W niejednym sonecie spotykamy chłopów daremnie poszukujących pracy w mieście
bądź pracujących w nieludzkich warunkach, będących nieraz przyczyną tragicznych
wypadków.
Osobne miejsce poświęca Kasprowicz wiejskiemu dziecku, które usiłuje pokonać
wszystkie piętrzące się przed nim przeszkody i zdobyć wiedzę w miejskich
szkołach. Tragiczny koniec spotyka bohatera sonetu XXXIX, któremu marzyła się
"wiedzy głęboka rzeka". Lata ciężkiej pracy nad książką, ciągła nędzą i
nierzadko głód podkopały zdrowie młodego człowieka. Czym się to skończyło?
"Umarł na suchoty"
Sonet XXXVI to oskarżenie panujących wówczas stosunków społecznych i obojętność
warstw posiadających, które pozwalały na marnowanie się różnorodnych talentów,
którymi natura obdarza również i chłopskie dzieci.
Słowa oskarżenia padają również pod adresem kleru, który z obawą i niechęcią
patrzy na kształcących się chłopów - sonet XXXV