Scharakteryzuj twórczość Kasprowicza

Jan Kasprowicz (1860-1926) urodził się w biednej rodzinie chłopskiej.
Doskonały obraz epoki twórczej odnajdujemy w pierwszym okresie twórczości
Kasprowicza, trwającym od 1891. Cechuje go społeczny radykalizm,
zainteresowanie problematyką chłopską, którą doskonale znał głównie z racji
swojego pochodzenia. Nędzę chłopskiej egzystencji ukazuje wiersz "W chałupie".
Jest to przykład poezji o charakterze narracyjnym. Autor w sposób pozornie
beznamiętny ukazuje obrazek: z jednej strony stłuczona szyba zapchana szmatami,
doniczki na zgniłej poręczy, garnki sadzą pokryte, kartofel łokciem zgnieciony,
z drugiej, czarne włosy matki wymykające się spod zawoju, jej oczy jeszcze
piękne, czerwone wargi córki, która śni o miłości, tworzą w sumie dziwny
kontrast będącym jak mówi poeta "smutnym dysonansem nędzy"
Kolejny obraz wsi i życia jej mieszkańców przynosi cykl 40 sonetów pt. "Z
chałupy". Sonet I można uznać za wstęp do całego cyklu. Dwie pierwsze zwrotki
dają realistyczny opis wsi przedstawiającej obraz nędzy, ubóstwa, śmierci,
smutku. W zwrotkach końcowych odnajdziemy samego poetę, który związawszy na
zawsze swoje życie z nędzą chłopskich chat i chłopskimi łzami rzuca w świat
pytanie: Czy przyjdzie czas, co łzy te spłoszy?
Sonety te to spisane wierszem dzieje wsi i jej mieszkańców. Ich ciężkie życie,
bieda panująca w ich życiu, ciągłe zmaganie się z okrutnym losem. Dopóki
starcza siły, ludzie na wsi mają na kawałek chleba, lecz gdy ich zabraknie, ich
losy kończą się zawsze jednakowo: wygnanie, pozbawienie dachu nad głową i
wreszcie śmierć z głodu, przemęczenia, choroby.
W niejednym sonecie spotykamy chłopów daremnie poszukujących pracy w mieście
bądź pracujących w nieludzkich warunkach, będących nieraz przyczyną tragicznych
wypadków.
Osobne miejsce poświęca Kasprowicz wiejskiemu dziecku, które usiłuje pokonać
wszystkie piętrzące się przed nim przeszkody i zdobyć wiedzę w miejskich
szkołach. Tragiczny koniec spotyka bohatera sonetu XXXIX, któremu marzyła się
"wiedzy głęboka rzeka". Lata ciężkiej pracy nad książką, ciągła nędzą i
nierzadko głód podkopały zdrowie młodego człowieka. Czym się to skończyło?
"Umarł na suchoty"
Sonet XXXVI to oskarżenie panujących wówczas stosunków społecznych i obojętność
warstw posiadających, które pozwalały na marnowanie się różnorodnych talentów,
którymi natura obdarza również i chłopskie dzieci.
Słowa oskarżenia padają również pod adresem kleru, który z obawą i niechęcią
patrzy na kształcących się chłopów - sonet XXXV
W końcu lat 90-tych Kasprowicz ulega nastrojom epoki, odchodzi w swej
twórczości od realizmu, a przede wszystkim porzuca swą postawę społeczną i
zainteresowanie problemami wiejskiego ludu. W jego utworach miejsce realizmu
czy naturalizmu zajmują symbolizm i impresjonizm. Przykładem wspomnianego
przełomu jest wiersz "Krzak dzikiej róży w ciemnych smreczynach". Piórem
impresjonisty maluje poeta piękno górskiego krajobrazu. Przede wszystkim jest
to obraz pełen kolorów. Na tle piękna przyrody rozgrywa się mały dramat o
wyraźnie symbolicznym charakterze. Oto krzak dzikiej róży tuli się do ściany
skalnej lękając się burzy. Tuż obok, jak przypomnienie, że bać się należy,
spoczywa stara, próchniejąca, toczona przez robaki limba. Przedstawiona
sytuacja to prawdopodobnie symbol grozy ludzkiego bytu. Krzak róży drży o swoje
życie, boi się najlżejszego podmuchu wiatru, stara limba dowodzi jak szybki
mija czas, jak rzeczywiście łatwo zmienić się może piękno i młodość w chorobę,
brzydotę, powolne umieranie.
Do najważniejszych utworów symbolicznych Kasprowicza należą "Hymny". Napisał
ich osiem, a wśród nich na szczególną uwagę zasługują "Dies irae" i "Święty
Boże". Oba hymny są przepojone głębokim pesymizmem prowadzącym do nastrojów
katastroficznych. W hymnie "Święty Boże" zwraca uwagę powtarzający się motyw
"samotnego grobu", do którego zdąża świat, ludzie i przyroda. Życie jest męką
skoro człowiek z przerażeniem patrzy na świat, w którym wszystko sprzysięgło
się przeciw niemu.
Osaczony ze wszystkich stron człowiek nawet w Bogu nie znajduje oparcia, gdyż
patrzy on z obojętnością na ludzkie męczarnie, nie próbując nawet
interweniować. W takiej sytuacji triumfuje szatan. A jednak poeta w Bogu
właśnie widzi jedyny ratunek, trzeba tylko przełamać jego obojętność.
"Dies irae" maluje apokaliptyczną wizję końca świata i Sądu Ostatecznego. Poeta
pyta w utworze o to, czy ludzkie cierpienia za popełnione winy powinny mieć w
ogóle miejsca, skoro Bóg obok dobra stworzył także zło, wyrażając tym samym
zgodę na jego istnienie.
Wobec obojętności Stwórcy na zło, które niszczy człowieka, świat musi ulec
samounicestwieniu, a wszelka władza przejdzie w ręce szatana.
Zupełnie inny nastrój i inny światopogląd odnajdziemy w "Hymnie św. Franciszka
z Asyżu". Poeta szuka ukojenia w prawdach głoszonych przez biedaczynę z Asyżu,
według których współistnienie cierpienia i radości jest niezbędne dla
zachowania porządku na ziemi. Hymn chwali Boga. Śmierć natomiast należy
traktować jako konieczny etap ludzkiej egzystencji.
Z biegiem czasu utrwala się w poecie zgoda na świat, kontakt z przyrodą,
ludźmi, których życie tak bardzo się z nią zrosło, jeszcze bardziej związały go
z nauką św. Franciszka. Jej wpływ odnajdziemy w zbiorze wierzy "Księga
ubogich". Kult naturalności, codzienności, prostego człowieka, jest wyraźnym
przejawem franciszkanizmu.