2009-02-12
Za umowną datę początku nowoczesnego pielęgniarstwa uznaje
się rok 1860 tj. rok założenia pierwszej szkoły pielęgniarskiej
NOWOCZESNE
przy szpitalu św. Tomasza w Londynie, szkoły powstałej
według nowatorskiej koncepcji Florencji Naghtinagle.
PIEL
GNIARSTWO
Koncepcja ta zawierała wiele założeń aktualnych do dnia
dzisiejszego, a za sprawą swe innowacyjności w krótkim czasie
wyparła stary system sprawowania opieki pielęgniarskiej na
całym świecie.
Do jej przyjęcia i rozpowszechniania, a także do dalszego
rozwoju pielęgniarstwa przyczyniło się wiele czynników
obiektywnych, należały do nich między innymi:
" rozwój nauki, a szczególnie nauk medycznych,
mgr Michał Mandecki
" techniki oraz
Katedra Nauk Społecznych
" rozwój społeczny.
Ruch feministyczny w swoim poczÄ…tkowym okresie
Niewątpliwie jednak, w sposób bardziej bezpośredni,
miał charakter krucjaty. Pierwsze bojowe feministki
do przyjęcia nowej koncepcji i rozwoju nowoczesnego
domagały się zrównania w przywilejach z
pielęgniarstwa przyczyniły się:
mężczyznami, a więc:
" udziału w życiu politycznym, głównie prawa do
" ruch feministyczny,
głosowania i własności,
" zmiany, w zakresie ochrony zdrowia człowieka,
" możliwości kształcenia się i
" zmiany wprowadzane w szpitalach,
" możliwości robienia kariery zawodowej.
" ówczesne wojny,
" pielęgniarska działalność reformatorska
Ruch ten przybierał różne formy, np. organizowanie
zapoczątkowana wcześniej.
zjazdów, propagowanie idei za pośrednictwem
czasopism i wojowniczych wystąpień kobiet przy
różnych okazjach.
Rozwój medycyny zapewnił naukowe podstawy do skutecznego
Dzięki rozwojowi medycyny dużego znaczenia
leczenia. Podejmowanie przez wykształconych lekarzy pracy w
nabierała wówczas działalność mająca na celu
szpitalu zmieniało całkowicie jego charakter. Z instytucji
zapobieganie chorobom i zmniejszenie śmiertelności
charytatywnej, z przytułku dla biednych, z miejsca do
między innymi poprzez:
umierania, zmieniał się on w miejsce, w którym podejmowano
" reformy socjalne jako element walki
studia nad chorobÄ…, pozwalajÄ…ce na coraz wnikliwsze jej
poznawanie i doskonalsze leczenie. Charakterystycznym dla
śmiertelnością niemowląt i opanowania gruz
licy.
tego okresu podejściem lekarzy do pacjentów było studiowanie
" organizowanie akcji szczepień przeciw ospie
"ciekawszych przypadków". Opierało się ono na wnikliwej
nadal bardzo nękającej ludzi,
obserwacji chorego oraz na autopsji zwłok. Lekarze mieli także
" działania wychowawcze w celu wpływania na
wpływ na rozwiązania architektoniczne budowanych szpitali,
podnoszenie poziomu higieny osobistej i higieny na ich wyposażenie i organizację. Zmienił się również status
niektórych osób. Miejsce siostry jako osoby głównej zajął
mieszkań,
lekarz. Choć możliwości leczenia nie były jeszcze duże, to
" wprowadzenie higieny szkolnej.
jednak bardzo wyraz
nie dawało o sobie znać zwątpienie co do
metod dotychczas stosowanych, takich jak upusty krwi, środki
Do podejmowania tych wszystkich zadań potrzebni przeczyszczające. Nowe metody diagnozowania pozwalały na
coraz lepsze rozpoznawanie chorób.
byli ludzie odpowiednio przygotowani.
1
2009-02-12
Wnikliwa obserwacja chorych przez lekarzy, a także Na zrozumienie konieczności lepszego przygotowania
wprowadzenie takich narzędzi, jak: pielęgniarek wpłynęły także wojny:
" termometr lekarski, powszechnie używany przez " napoleońskie (1800 - 1815),
lekarzy po 1850 r.,
" krymska (1853-1856),
" igła do wstrzykiwań podskórnych, w celu
" francusko-włoska z Austrią (1859 r.).
precyzyjniejszego dawkowania leków,
Idea humanitaryzmu wskazywała na konieczność
" zegarek z sekundnikiem, przydatny w pomiarach
zapewnienia lepszej opieki nad rannymi i chorymi
tętna,
żołnierzami. W czasie wojen potrzeba ta dawała o
" aparat do mierzenia ciśnienia krwi, sobie znać w sposób o wiele bardziej dramatyczny
aniżeli w czasie pokoju w szpitalach cywilnych.
stwarzały konieczność lepszego przygotowania osób,
Opieka nad rannymi żołnierzami, sprawowana przez
które zajmowały się pielęgnowaniem.
pielęgniarki, budziła w społeczeństwie dużą
W chirurgii potrzebę tę stwarzały nowe możliwości
przychylność.
operacyjne: znieczulenie, postępowanie antyseptyczne,
nowe narzędzia i techniki operacyjne.
Florencja Nightingale
Florencja Nightingale urodziła się we Florencji, w
zamożnej arystokratycznej rodzinie angielskiej. Pod
ur.12.05.1820
kierunkiem ojca, człowieka wszechstronnie
zm.13.08.1910
wykształconego i wielkiego społecznika, otrzymała
staranne wychowanie i wszechstronne wykształcenie.
Opanowała znajomość języków obcych: francuskiego,
niemieckiego, a także łaciny i greki. Studiowała nauki
przyrodnicze, historię i matematykę. Interesowała się
muzyką i sztukami plastycznymi, przejawiała
zdolności literackie. Od najwcześniej szych lat
cechowała ją jasność umysłu oraz siła charakteru.
Była głęboko religijna, ale równocześnie bardzo
tolerancyjna w stosunku do wierzeń innych.
W ciągu licznych podróży, zarówno po Anglii, jak i poza jej " W 1849 r. i 1851 r. krótkie pobyty w ośrodku
granicami (Francja, Włochy, Szwajcaria, a póz
niej także
szkolenia diakonis w Kaiserswerth nad Renem.
Grecja, Egipt, Niemcy), poznawała ówczesny świat, a
Ośrodek ten wzbudził jej wielki zachwyt i umocnił w
także wielu wybitnych ludzi. Od wczesnego dzieciństwa jej
postanowieniu.
główne zainteresowanie było jednak ukierunkowane na
pielęgniarstwo oraz na pracę wychowawczą z młodzieżą i
" Rok1853 . Florencja za zgodÄ… matki obejmuje
ludz
mi trudnymi, wykolejonymi. W czasie podróży zawsze
stanowisko przełożonej w Domu Zdrowia dla
zwiedzała szpitale. Kierowało ją tam wielkie współczucie
nauczycielek. W ciągu krótkiego czasu wprowadziła
oraz poszukiwanie własnej drogi życia. Droga ta odbiegała
tam wiele znaczÄ…cych zmian organizacyjnych i
daleko od tej, na którą wprowadzało ją urodzenie,
wychowanie i wykształcenie. Pomimo kategorycznych zapewniła poprawę opieki. Wprowadziła np.
sprzeciwów ze strony rodziny w wieku 25 lat podjęła kontrolę czasu pobytu chorych w tym domu, a
ostateczną decyzję poświęcenia się pielęgnowaniu. W
opuszczającym go zapewniła dalszą opiekę w domu.
związku z tą decyzją dążyła do zdobywania coraz więcej
doświadczeń.
2
2009-02-12
" 1854 r. toczyła się wojna krymska. Anglia i Francja stanęły
" Paz
dziernik 1854 roku Florencja z 38 dobranymi przez siebie
wówczas po stronie Turcji i wypowiedziały wojnę Rosji.
pielęgniarkami wyruszyła na front.
" Ważna rola korespondentów wojennych którzy składali w Londynie " W grupie znajdowało się:
sprawozdania z placu boju. Wśród ich relacji znalazły się wieści o
" 10 sióstr katolickich,
tragicznych warunkach, w jakich znajdowali siÄ™ ranni i chorzy
żołnierze oraz apele do podjęcia natychmiastowego działania na " 8 sióstr miłosierdzia państwowego szpitala
rzecz ich ratowania.
anglikańskiego,
" 6 pielęgniarek z instytutu św. Jana i
" Już wówczas opiekę nad rannymi i chorymi na froncie sprawowały
zarówno po Francuskiej, jak i Rosyjskiej stronie siostry " 14 pielęgniarek z różnych szpitali londyńskich.
miłosierdzia.
" Florencja Nightingale dotarła Skutari na Krymie.
" Florencja Nightingale podejmuje decyzjÄ™ wyjazdu na Krym i
zorganizowania opieki nad żołnierzami armii brytyjskiej. O
" Ogromny trzypiętrowy szpital, dawne koszary tureckie,
podjęcie się tej misji zwrócił się do niej lord Sidney Herbert,
pozbawiony był kanalizacji, otoczony wielkimi dołami
ówczesny minister wojny, a równocześnie bliski jej znajomy.
Przyjmując ją Florencja Nightingale zastrzegła sobie prawo kloacznymi, był wypełniony po brzegi rannymi i chorymi
przyjmowania i zwalniania pielęgniarek oraz kierowania ich pracą.
żołnierzami. Przy szpitalu nie było pralni ani odpowiedniej
Warunek został przyjęty, a minister przez cały czas jej działalności
kuchni. Sale były brudne i pełne różnego rodzaju robactwa.
na Krymie służył pomocą i oparciem.
" O powietrzu w tych salach tak napisała w swoim
" Florencja Nightingale dokonała całkowitego przewrotu.
raporcie: ,,( ... ) nigdy nie doświadczyłam niczego, co
" We wszystkich sprawach dotyczących pielęgnowania
można by porównać z powietrzem, jakie panowało w nocy
pielęgniarki były podporządkowane wyłącznie Florencji,
w szpitalu w Skutari ( ... ) .
a w sprawach leczenia - lekarzom.
" Ranni i chorzy leżeli razem na brudnych i cuchnących
" Pracę rozpoczęła Florencja od likwidowania brudu i
łóżkach, w mundurach przesiąkniętych krwią, potem i
stworzenia podstawowych warunków sanitarnych i
brudem, a żywieni byli ochłapami na wpół surowego
wygody dla chorych, a także oddzielenia chorych
solonego mięsa, które dawano im jeden raz w ciągu dnia.
zakaz
nie od rannych. Zorganizowała pralnię i kuchnię.
Talerzy ani sztućców nie było. Żadnej innej pomocy
" To co wówczas robiła, opisywała słowami:
właściwie nie otrzymywali.
"Jestem obecnie kucharką, ekonomką, czyścicielką ustępów,
" Śmiertelność wynosiła 50  80 %.
praczkÄ…, sklepikarkÄ… ( ... ) jestem pewnego rodzaju
" Pod względem organizacyjnym w szpitalu panował
handlarką towarów mieszanych, noży i widelców, łyżek
całkowity chaos, królowała biurokracja. Grupa
drewnianych, sienników, koszul, wanien cynkowych,
przybyłych pielęgniarek została przyjęta z niechęcią i
stołów i ławek, kapusty i marchwi, stołów operacyjnych,
podejrzliwością, a nawet wrogością ze strony wszystkich
ręczników i mydła, małych grzebieni i środków do
oficerów, urzędników i lekarzy.
niszczenia wszy, nożyczek, nocników ( ... )".
" W krótkim czasie, dzięki działalności Florencji
" Po zakończeniu wojny Florencja Nightingale powróciła do
Nightingale, śmiertelność wśród żołnierzy - pacjentów
Anglii i podjęła dalszą działalność zmierzającą do
szpitala z około 50% do 80% zmniejszyła się do ok 2%.
poprawy warunków zdrowotnych żołnierzy w armii.
" Warunki te były wówczas bardzo złe zarówno w
" Duże zmiany zachodziły także w tych, którymi się
opiekowała: zmniejszyła się demoralizacja, żołnierze
koszarach, jak i w szpitalach wojskowych.
mniej się upijali, a oszczędzone pieniądze wysyłali do
" Śmiertelność w koszarach angielskich była w tym czasie
rodzin w Anglii  za sprawą kasy oszczędności założonej
2-krotnie większa aniżeli wśród ludności cywilnej. Po
przez Florencję. Ona sama stała się dla nich kimś
uwielbianym. To wielkie uznanie przeniosło się także do zwiedzeniu szpitala wojskowego w Chatham powiedziała:
Anglii, gdzie jej popularność stawała się coraz większa.
 Tak, to jest jeszcze jeden obraz systemu, który na Krymie
spowodował śmierć 1600 ludzi .
" Florencja Nightingale w czasie swojego pobytu na
" Jej starania doprowadziły do powołania komisji, która
Krymie zreformowała także francuskie i tureckie
zajęła się sprawą poprawy stanu sanitarnego w armii.
szpitale wojskowe.
Dla tej komisji przygotowała raport  Uwagi o
" W 1856r. Florencja została mianowana generalną
zdrowotności, wydajności i administracji sanitarnej w
przełożoną wszystkich szpitali wojskowych armii
armii brytyjskiej .
brytyjskiej przez Sidneya Herbert .
3
2009-02-12
" Przez kilkadziesiąt lat Florencja Nightingale zajmowała się
" W ciągu wielu lat życia Florencja Nightingale działała problemami zdrowotnymi i społecznymi w Indiach.
" 1863 r. wydała pracę pt.  O stanie zdrowotności w armii w
także na rzecz reformy szpitalnictwa cywilnego.
Indiach ,
" 1849 r. wydała anonimowo małą broszurkę na temat
" 1873 r.  Życie czy śmierć w Indiach . Wygłaszała również na ten
opieki pielęgniarskiej w Kaisenwerth, opracowaną temat liczne referaty.
porównawczo w stosunku do sytuacji w tej dziedzinie w
" Florencja Nightingale interesowała się także sprawami socjalnymi
Anglii.
robotników.
" 1859 r. wydała  Uwagi o szpitalnictwie . Opracowanie to
było efektem jej 13-letnich studiów prowadzonych w
" Opracowała np. plan, który miał na celu zapewnienie każdemu
robotnikowi własnego mieszkania i kawałka ziemi.
wielu różnych szpitalach. Zawierało ono cenne uwagi
dotyczące budowy, rozwiązań architektonicznych,
" Wzięła udział w walce z nierządem.
wyposażenia i organizacji szpitala. Szczególną uwagę
poświęciła oddziałom położniczym, ze względu na
" Wypowiadała się za nadaniem kobietom prawa głosu i wyboru do
panującą w nich bardzo dużą śmiertelność. Oddzielnie
parlamentu.
zajęła się szpitalami dziecięcymi. We wszystkich swoich
Od 1912 roku przyznawany jest zasłużonym pielęgniarkom z całego
pracach bardzo dużą uwagę zwracała na izolację chorych
świata Medal im. Florence Nightingale.
zakaz
nie i zachowanie czystości.
POMNIK
FLORENCE
NIGHTINGALE
LONDYN
4
2009-02-12
Koncepcja pielęgniarstwa
Florencji Nightingale
Florencja Nightingale nie miała żadnego formalnego
przeszkolenia pielęgniarskiego, była pielęgniarką
samoukiem. Wielka reforma opieki pielęgniarskiej była
jednak jej wielką pasją życiową.
" Nową koncepcję pielęgniarstwa charakteryzowało to, że :
" odbiegała całkowicie od wszystkiego, co w sprawach
pielęgnowania funkcjonowało w ówczesnej
rzeczywistości,
" bardzo szeroko ujmowała zadania związane z
pielęgnowaniem, wskazywała na odrębność i potrzebę
samodzielności tej dziedziny,
" wskazywała i uzasadniała potrzebę opierania
pielęgnowania na prawach naukowych,
" potrzebę rozwoju naukowego pielęgniarstwa i
kształcenia pielęgniarek,
" była całkowicie świecka, była głęboko humanitarna,
" PrzebywajÄ…c na Krymie Florencja Nightingale wiele czasu
" uznawała pielęgnowanie jako domenę kobiet.
poświęcała opiece nad umierającymi żołnierzami. Według
niej pielęgnowanie człowieka chorego to nie tylko podawanie
" Odcięcie się od ówczesnej rzeczywistości w dziedzinie
leków i wykonywanie okładów, ale także:
pielęgnowania wyrażało się w tej koncepcji ostrą krytyką i
" zapewnienie świeżego powietrza,
wyraz
nym odrzucaniem pielęgnowania podejmowanego po
" światła,
amatorsku, przypadkowo, przez ludzi niewłaściwych i do tej
" ciepła,
roli nie przygotowanych.
" czystości,
" Pielęgniarstwo według tej koncepcji stawało się dziedziną,
" diety,
dla której ideą przewodnią powinno być dążenie do tego,
" właściwe podawanie pożywienia,
"aby było lepiej".
" zapewnianie spokoju,
" uwalnianie od lęku,
" Pielęgnowanie powinno mieć na celu pomaganie
" uwzględnianie indywidualności człowieka i
człowiekowi, aby mógł żyć lepiej i zachować zdrowie, a
wówczas gdy choruje, powinno przyczyniać się do tego, żeby
" poszanowanie jego godności.
procesy zdrowienia przebiegały jak najkorzystniej. Powinno
służyć także ludziom umierającym.
" Koncepcja ta zakładała potrzebę roztaczania różnorodnej
opieki również nad zdrowiem psychicznym człowieka.
" W pielęgnowaniu chorego Florencja Nightingale bardzo " Z odrębnością i samodzielnością w sprawach dotyczących
dużą wagę przywiązywała do umiejętności obserwacji i pielęgnowania Florencja Nightingale łączyła
właściwej interpretacji zauważonych objawów oraz podporządkowanie pielęgniarek lekarzom w sprawach
wykorzystywania ich zarówno w zapewnieniu właściwej leczenia i zobowiązywała je do lojalnego wykonywania
opieki, jak i w przekazywaniu odpowiednich informacji zleceń oraz nabywania koniecznego do tego
lekarzowi. przygotowania.
" Florencja Nightingale bardzo mocno podkreślała " Próby oparcia pielęgnowania na zdobyczach nauki były
konieczność odrębności i samodzielności pielęgniarstwa. wówczas czymś nowym. Według panujących przekonań,
Według niej ta szeroka dziedzina działalności dla dobra aby dobrze pielęgnować, wystarczało być kobietą, mieć
człowieka wymaga w praktyce szpitalnej odrębności trochę doświadczeń życiowych oraz przejawiać gotowość
systemu organizacyjnego, w którym pielęgniarki do poświęcania się.
podlegają pielęgniarkom, a nie, jak to miało miejsce
dotychczas, lekarzom i pracownikom administracji,
" Wszystkie wcześniejsze propozycje w sprawie szkolenia
którzy kontrolowali rutynowe czynności i dyscyplinę
pielęgniarek i próby ich realizacji były bardzo skromne.
pielęgniarek. Choć bowiem ówczesne przełożone
Ona pierwsza stwierdziła, że pielęgnowanie musi
pielęgniarek w szpitalach angielskich formalnie miały
opierać się na prawach, które rządzą życiem i śmiercią,
duże uprawnienia, to ich władza była wyraz
nie
kierować się zasadami naukowymi.
limitowana przez zarzÄ…d szpitala.
5
2009-02-12
" Pomimo, iż założenia naukowego podejścia w szkoleniu
pielęgniarek były realizowane na początku w bardzo małym
zakresie, to jednak już w tym wymiarze tworzyły warunki do
rozwijania wnikliwości i dociekliwości, umiejętności
poszukiwania związków pomiędzy faktami, a także do
bogacenia wiedzy. Ten system kształcenia stwarzał warunki
i zachęcał pielęgniarki do prowadzenia celowej obserwacji,
gromadzenia materiałów i ich analizowania. Na tę potrzebę
Florencja Nightingale wskazywała wielokrotnie w różnych
swoich pismach i wystąpieniach. Przekonanie to wyrażała
także w przyjmowaniu do szkoły pielęgniarskiej kobiet, w
miarę możliwości wykształconych (szkoła dla "pań
pielęgniarek").
" Humanitaryzm koncepcji Florencji Nightingale wynikał z " Florencja Nightingale zakładała:
uznawania przez jej autorkę praw człowieka do opieki.
" świeckość pielęgniarstwa,
Znalazł on swój żywy wyraz w działalności Florencji
" tolerancję w sprawach wierzeń,
Nightingale w szpitalach wojskowych w czasie wojny
" odcięcie się od ówczesnych waśni religijnych i sekciarskich.
krymskiej oraz w całej działalności przeciwko krzywdzie i
" Świeckość ta wyraża się w przyjmowaniu do szkoły
niewłaściwym warunkom, w których żyli ludzie, zarówno
kandydatek bez względu na wyznanie, a także w podkreślaniu
zdrowi, jak i chorzy. Wyrażał się w akcentowaniu potrzeby
potrzeby tolerancji w stosunku do wierzeń i przekonań
poszukiwania możliwie najlepszych sposobów pomagania i
religijnych pacjentów.
nieodmawiania pomocy nikomu.
" Florencja Nightingale powtarzała wielokrotnie, że
" Nightingale głosiła, że pielęgniarstwo jest:
pielęgniarstwo jest domeną kobiet.
" powołaniem,
Swoje "Notes on Nursing" adresowała więc do kobiet.
" wykonywanie zawodu wymaga od pielęgniarki bardzo
Pielęgnowaniem opartym na zdobyczach wiedzy pragnęła
wysokiego poziomu moralnego,
zainteresować wszystkie kobiety. Według niej to właśnie
" pielęgniarka zawsze powinna wysuwać na pierwszy plan
kobiety powinny znać dobrze zasady ochrony zdrowia, aby
dobro chorego,
uniknąć błędów, które popełniają obecnie. Uważała, iż właśnie
" budzić zaufanie i być godną zaufania, przygotowanie kobiet do opiekowania się zdrowiem przyczyni
się w sposób znaczący do podniesienia poziomu zdrowotności w
" traktować jednakowo wszystkich ludzi oraz okazywać w
społeczeństwie.
stosunku do nich wyrozumiałość.
" Jako kandydatki do zawodu pielęgniarskiego
przyjmowała tylko kobiety. W ówczesnym okresie
walki kobiet o prawa, w tym o prawo do nauki,
miało to nie bagatelne znaczenie. Możliwość
zdobywania zawodu opartego na wykształceniu
sprzyjała podniesieniu kultury ogólnej i statusu
społecznego kobiet, a także co miało ogromne
znaczenie otwierała przed nimi perspektywy
niezależności, możliwości kariery zawodowej, a
także uzyskiwania satysfakcji z nią związanej.
6
2009-02-12
Pierwsza szkoła pielęgniarstwa " Przygotowania do otwarcia szkoły trwały dość
" 4 czerwca 1860 r. rozpoczęła swoją działalność nowoczesna
długo, a koncentrowały się wokoło gromadzenia
szkoła pielęgniarstwa zorganizowana według założeń
funduszy, wyboru miejsca, pokonywania licznych
Florencji Nightingale. W pierwszej grupie znalazło się 15
przeciwności, a także opracowywania programu.
kandydatek do zawodu, a 13 z nich szkołę ukończyło.
" Cel szkoły został jasno określony: przygotowanie
" Na fundusz złożyły się dotacje ze strony narodu, w
pielęgniarek zdolnych do podjęcia pionierskiej pracy
tym także byłych żołnierzy ze Skutari, subskrypcje
reformatorskiej, takich, które potrafią tworzyć i rozwijać
właściwy system pielęgnowania w szpitalu, wprowadzać oraz kwoty przeznaczone na ten cel przez królową
odnowę w zarządzaniu szpitalem, pielęgnować chorych i
WiktoriÄ™.
uczyć innych pielęgnowania. Podstawę programu szkoły
Florencji Nightingale stanowiły 2 podstawowe zasady:
" Jako miejsce wybrany został szpital św. Tomasza,
" szkolenie pielęgniarek powinno odbywać się w szpitalu
głównie ze względu na przełożoną pielęgniarek i
specjalnie do tego celu przygotowanym,
uznanie jej największej przydatności do podjęcia
tego przedsięwzięcia.
" uczennice powinny mieszkać w internacie, aby zapewnić im
warunki konieczne do kształtowania ich rozwoju moralnego i
zdyscyplinowania.
" Wiek kandydatek do szkoły był ustalony w granicach 25-35
" Walkę przeciwko szkole prowadziły damy z ówczesnego
lat a w ocenie przydatności były brane pod uwagę opinie ludzi
towarzystwa oraz lekarze. Kobiety szerzyły różne złośliwe
godnych zaufania. W statusie uczennic Florencja Nightingale
plotki. Lekarze opowiadali siÄ™ za zachowaniem istniejÄ…cej
przyjęła zróżnicowanie na
sytuacji, tj. utrzymaniem pielęgniarek na poziomie służby
szpitalnej, przeszkolonych bÄ…dz
nie przeszkolonych, w
zależności od indywidualnego uznania lekarza. O tym " ,,panie pielęgniarki (lady nurses) - kobiety z wyższych klas
nastawieniu mówi np. fakt, że wśród 94 lekarzy i 79 społecznych, które same pokrywały koszty szkolenia i których
chirurgów ze 17 szpitali w Londynie subskrypcję na fundusz poziom wykształcenia był wyższy, i
Florencji Nightingale gromadzony na cele szkoły podpisało 4
lekarzy i 1 chirurg. Pacjentów o zdanie nie pytano.
"  pielęgniarki służebne - dziewczęta z klas niższych,
najczęściej niskim poziomie przygotowania ogólnego. Ich
" Prowadzenie szkoły zostało powierzone przełożonej szpitala koszty szkolenia były pokrywane z funduszu szkolnego.
św. Tomasza  pani Wardroper. Niestety nie zachowały się o
niej żadne bliższe dane, wiadomo tylko tyle, że choć sama nie
" Wszystkie przyjmowano najpierw na okres próbny, trwający
miała przygotowania pielęgniarskiego to jej placówka
miesiÄ…c.
stanowiła wzór porządku i zorganizowania pracy
" Zarówno system szkolenia technicznego, jak i sposób
pielęgniarskiej. Pozostając w ścisłym kontakcie z Florencją
oddziaływania na kształtowanie charakteru i
Nightingale, pani Wardroper kierowała szkolą przez ok. 20
zdyscyplinowania były w tej szkole bardzo szczegółowo
lat.
opracowane i bardzo ściśle ze sobą powiązane. Nosiły one
wyraz
ne znamiona reguł klasztornych i wojskowych .
" Na piśmie były opracowane w sposób szczegółowy wszystkie " w pomocy pacjentom bezradnym, np. w poruszaniu
się, zmienianiu pozycji, w utrzymywaniu czystości
kwalifikacje, którymi powinna legitymować się najpierw
osobistej, żywieniu, utrzymywaniu ciepła (albo
probantka a póz
niej absolwentka szkoły. Oto kilka
ochładzaniu), zapobieganiu odleżynom, wygodnym
wybranych przykładów:
układaniu ( ... ),
" w braniu udziału w operacjach ( ... ),
"  Oczekujemy, że będzie trzez
wa, uczciwa, prawdomówna,
" we wnikliwych obserwacjach ( ... ),
godna zaufania, punktualna, cicha i podporzÄ…dkowana,
" w nauczaniu się postępowania z rekonwalescentami.
czysta i schludna .
" Szkolenie było prowadzone przez pielęgniarki
oddziałowe, a podlegało przełożonej oraz lekarzowi
" Oczekujemy, że będzie sprawna:
szkolącemu. Wszyscy, w tym także uczennice, byli
opłacani.
" w zmienianiu opatrunków na pęcherzach, oparzeniach,
odleżynach, w zmienianiu okładów, plastrów i małych
" Szkolenie było podzielone na 2 części. Pierwsza część
opatrunków,
szkolenia trwała rok i była dla wszystkich jednakowa.
Druga część, dla "pielęgniarek służebnych" - 3 lata.
" w stawianiu pijawek,
" w wykonywaniu lewatyw u mężczyzn i kobiet ( ... ),
7
2009-02-12
" W pierwszym roku były zaplanowane zajęcia z lekarzem, a także " Ukończenie praktyki oznaczało, że absolwentka jest
nauczanie przy łóżku chorego. W tym czasie uczennice były
przygotowana do objęcia bardziej odpowiedzialnego
zobowiązane do prowadzenia studium opieki pielęgniarskiej
stanowiska w szpitalu macierzystym lub w innym.
(nursing care study). Studium obejmowało notatki z obserwacji
chorych, którzy pozostawali pod ich opieką oraz własne
" Florencja Nightingale bardzo dużo wagi przywiązywała do
przemyślenia. Ustalono, że w pierwszym roku nie wolno angażować
utrzymywania przez absolwentki kontaktu z ich Alma Mater,
probantek do żadnych prac dodatkowych.
tj. szpitalem, w którym zostały przeszkolone.
" Egzamin odbywał się po pierwszym roku nauki. Osoby, które zdały
go pomyślnie, uzyskiwały tytuł pielęgniarki dyplomowanej (certified
" Przez cały czas szkolenia zarówno w pierwszym roku, jak i w
nurse), jednak żadnego zaświadczenia nie otrzymywały do ręki.
czasie póz
niejszej praktyki szkolnej, a także w czasie pracy
Florencja Nightingale uważała, że dowodu takiego nie trzeba dawać
zawodowej, pielęgniarki zatrudniane w szpitalu były
na wszelki wypadek, gdyby w przyszłości okazało się, że są tego
poddawane wnikliwej obserwacji i ocenie. Przełożona
niegodne. W szpitalu natomiast prowadzono rejestr wszystkich,
otrzymywała co miesiąc odpowiednio opracowaną kartę ocen
które szkolę ukończyły.
według pięciostopniowej skali.
" Druga część, szkolenie praktyczne, odbywało się w szpitalu św.
" W karcie tej w sposób szczegółowy podawane były uwagi o
Tomasza lub w innym, odpowiednio dobranym. W tym czasie
charakterze postępach technicznych pielęgniarki, w
dyplomantka była opłacana przez szpital.
przypadku niedostatecznej oceny mogła ona zostać usunięta
ze szkoły i pracy decyzję taką podejmowała przełożona.
" W szkole obowiązywała surowa dyscyplina, program " Pielęgniarka nocna:
każdego dnia był ustalony bardzo szczegółowo: " wstawanie 21:00
" herbata 21:30
" Plan dnia:
" oddział 22:00
" Pielęgniarka dzienna:
" internat 6:00
" wstawanie 6:00
" śniadanie 6:30
" śniadanie 6:30
" oddział 7:00
" oddział 7:00
" internat 10:00
" ćwiczenia 11:30 albo 15:30  17:00
" ćwiczenia 11-13:00
" obiad 13:00
" obiad 13:00
" oddział 14:00
" łóżko 14:00
" herbata 17:00
" oddział 18:00
" W internacie obowiązywał surowy regulamin.
" internat 20:30 Przekroczeniem, które mogło pociągnąć za sobą nawet
usunięcie ze szkoły, było np. otrzymywanie codziennej
" kolacja 21:00
korespondencji lub wychodzenie ze studentami medycyny.
" łóżko 22:00
Dziewczęta mogły opuszczać internat tylko we dwie.
" Szkoła zaprogramowana według tej koncepcji
przygotowywała pielęgniarki do opieki nad człowiekiem
chorym w szpitalu. Florencja Nightingale uznawała jednak
także potrzebę przygotowywania pielęgniarek do opieki nad
chorym w domu i do pracy w środowisku domowym. Program
takiego właśnie szkolenia przygotowała wspólnie z
Williamem Rathborne, który zorganizował pierwszą grupę
pielęgniarek środowiskowych (district nursing) w 1862 r. w
Liverpoolu. Na temat szkolenia tych pielęgniarek Florencja
Nightingale wypowiadała się następująco: powinny mieć
przygotowanie specjalne, a ich zadaniem nie może być
rozdawanie jałmużny ani inne świadczenia materialne, nie
powinny także mieszać się do spraw wiary swoich pacjentów.
" Florencja Nightingale wypowiadała się często i pisała wiele
listów do prasy w sprawie potrzeby przygotowywania
pielęgniarek do pracy na rzecz ochrony zdrowia, szczególnie
dzieci, i popularyzacji metod uczenia zasad ochrony zdrowia.
8
2009-02-12
PIEL
GNIARSTWO NOWOCZESNE NA
ÅšWIECIE
Pionierską pracę reformatorską, zgodnie z założeniami
Florencji Nightingale, podejmowały absolwentki szkoły,
określane przez nią jako misjonarki pielęgniarstwa. Wiele z
nich przejawiało dużą aktywność i głębokie zrozumienie
potrzeby reform. Do szerzenia idei nowoczesnego
pielęgniarstwa na świecie przyczyniały się także pisma
Florencji Nightingale, jej wystąpienia, a także liczne kontakty
listowne i osobiste, udzielanie porad i wskazówek. Z nową ideą
zapoznawali się również lekarze z różnych krajów, którzy
znalez
li się w szpitalu św. Tomasza i zetknęli ze zmianami
wprowadzonymi tam w zakresie opieki pielęgniarskiej. Wielu z
nich propagowało tę koncepcję po powrocie do swojego kraju.
W Anglii działalność reformatorska została zakończona w ciągu
25 lat od czasu założenia pierwszej szkoły. Stary system z
personelem przypadkowym, niewykształconym i z
le opłacanym
upadł całkowicie.
W bardzo krótkim czasie po otwarciu pierwszej szkoły pielęgniarskiej przy
" Ameryka:
szpitalu św. Tomasza rozpoczął się także wielki ruch reformatorski w
" 1864 r. - St. Catherine,
innych krajach. W ciągu 50 lat ogarnął on praktycznie biorąc cały świat:
Europę, Amerykę, Azję, Australię, Afrykę, dotarł na Kubę, do Porto Rico i
" 1873 r. - Boston,
na wyspy Pacyfiku.
" 1873 r. - New Heven,
" 1873 r. - Nowy Jork,
" Szkoły pielęgniarskie zorganizowane w latach 1860  1910:
" 1881 r. - Toronto,
" Europa: " 1887 r. - Winnipeg,
" 1860 r. - Londyn,
" 1900 r. - Hawana,
" 1866 r. - Sztokholm,
" 1904 r. - St. Juan (Porto Rico).
" 1872 r. - Edynburg,
" 1879 r. - Dublin,
" 1886 r. - Helsinki,
" Azja:
" 1886 r. - Berlin,
" 1886 r. - Ateny, " 1886 r. - Bombaj,
" 1894 r. - Rzym,
" 1885 r. - Kyoto,
" 1890 r. - Amsterdam,
" 1903 r. - Chiny,
" 1900 r. - Kopenhaga,
" 1906 r. - Manila,
" 1900 r. - Oslo,
" 1905 r. - Seul.
" 1901 r. - Bordeaux,
" 1907 r. - Bruksela.
" Australia: " Oprócz koncepcji Florencji Nightingale na dalszy rozwój
pielęgniarstwa, szczególnie w Europie, duży wpływ wywarła
" 1868 r. - Sydney.
organizacja Czerwonego Krzyża i prowadzone przez nią
" Nowa Zelandia: 1883 r.
szkolenia pielęgniarek.
" Afryka:
" przed 1900 r. - Południowa Afryka.
" Inicjatorem i założycielem Czerwonego Krzyża był Henryk
Dunant.
" W USA i Kanadzie pierwsze starania o zorganizowanie
szkolenia dla pielęgniarek według koncepcji Florencji
" Obserwując bezpośrednio tragiczną sytuację i ogromne
Nightingale podejmowały głównie kobiety-lekarki. cierpienia rannych żołnierzy pozostawionych na pobojowisku
Pierwszymi ośrodkami pielęgniarskimi realizującymi tę pod Solferino (1859 r.) nie zadowolił się zorganizowaniem i
udzielaniem pomocy doraz
nej rannym żołnierzom, ale w
ideę były szkoły w Nowym Jorku, Bostonie, New Heven.
" 1863 r. przedstawił plan powołania organizacji narodowych
Czerwonego Krzyża, zjednoczonych na arenie
" W Europie powstawanie szkół pielęgniarskich według
międzynarodowej, z siedzibą w Genewie. Celem tej
tego wzorca natrafiało na różne trudności, wśród których
organizacji było prowadzenie działalności na rzecz opieki nad
do najważniejszych należały zakorzenione tu wcześniej
rannymi żołnierzami. Inspiracją dla jego działalności były
w krajach katolickich szkolenie sióstr miłosierdzia, a w
osiągnięcia Florencji Nightingale na Krymie. Ona także
krajach protestanckich - szkolenie diakonis.
włączyła się do opracowywania zasad Czerwonego Krzyża.
9
2009-02-12
" 1912 r. organizacja Czerwonego Krzyża podjęła decyzję o
CZERWONY KRZYÅ»/ CZERWONY
przyznawaniu najbardziej zasłużonym pielęgniarkom medalu
imienia Florencji Nightingale. Medal ten jest przyznawany także
PÓA
KSI
ŻYC MISJA I ZASADY
tym sanitariuszkom, które odznaczyły się w czasie wojny.
Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego
" Opieka nad rannymi żołnierzami sprawowana przez Czerwony
Półksiężyca (International Red Cross and Red Crescent
Krzyż polegała na dobrowolnej służbie społecznej o charakterze
Movement) - międzynarodowy ruch humanitarny stworzony by
patriotyczno-wojskowym. Przygotowywanie do tej służby było
chronić ludzkie zdrowie i życie oraz respektować ludzkie życie.
krótkie i ograniczało się do udzielania pierwszej pomocy. Ponieważ
okazało się ono wkrótce niewystarczające, w krajach, w których
Czerwony Krzyż funkcjonował najlepiej, rozpoczęto powoływanie " W skład ruchu wchodzą:
szpitali, w których szkolono pielęgniarki zarówno na potrzeby w
okresie wojny, jak i w czasie pokoju.
" Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża(ICRC)  jest
strażnikiem prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych .
" Najlepsze szkoły tej organizacji powstały w Niemczech i w Austrii, a
model kształcenia, jaki tam wprowadzono, był bardzo zbliżony do
" Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń Krajowych CK i
modelu Florencji Nightingale. Miały one jednak charakter
CP
ekskluzywny, wyłącznie dla ówczesnej arystokracji. W wielu
krajach Europy, np.: w Wielkiej Brytanii, Danii, Francji, Holandii,
szkół Czerwonego Krzyża nie organizowano.
" Stowarzyszenia krajowe Czerwonego Krzyża, Czerwonego
Półksiężyca (w większości państw muzułmańskich), i
Czerwonej Tarczy Dawida (w Izraelu)
Podstawową misją Czerwonego Krzyża i Czerwonego " Podstawowe Zasady:
Półksiężyca jest zapobieganie i łagodzenie cierpienia
ludzkiego oraz ochrona ludzkiej godności, bez " humanitaryzm  człowieczeństwo, ochrona życia,
jakiejkolwiek dyskryminacji dotyczącej narodowości, rasy, zdrowia i poszanowanie ludzkiej godności,
płci, przekonań religijnych lub politycznych. W " bezstronność  pomoc udzielana bez rozróżnienia
wszystkim stronom konfliktu, najpierw najbardziej
wypełnianiu swojej misji Czerwony Krzyż i Czerwony
potrzebujÄ…cym,
Półksiężyc podejmuje przede wszystkim takie zadania jak:
" neutralność  brak stanowiska w sporach: religijnych,
rasowych, politycznych itp.,
" Ochrona życia i zdrowia,
" niezależność  nie zależność od państwa w granicach
" Zapewnienie poszanowania istoty ludzkiej, zwłaszcza
prawa,
podczas konfliktów zbrojnych i w innych krytycznych
" dobrowolność  przynależność do organizacji jest
sytuacjach,
dobrowolna, nieprzymusowa,
" Praca na rzecz zapobiegania chorobom i rozwijanie
" jedność  w każdym z krajów istnieje tylko jedna
pomocy społecznej,
organizacja działająca w ramach Czerwonego Krzyża lub
" Aktywizowanie pracy wolontariuszy i stała gotowość do Czerwonego Półksiężyca,
niesienia pomocy, " powszechność  wszystkie stowarzyszenia są równe,
Czerwony Krzyż i Czerwony Półksiężyc stara się być
" Budowa uniwersalnego poczucia solidarności ze
obecny na całym świecie,
wszystkimi, którzy potrzebują ochrony i pomocy.
" Cele organizacji
" opieka nad rannymi, chorymi i jeńcami w czasie
wojny,
" pomoc ofiarom:
" klęsk żywiołowych,
" wypadków i
" epidemii w okresie pokoju,
" wizytuje obozy dla uchodz
ców i internowanych,
" opieka nad uchodz
cami,
" jest z
ródłem informacji o jeńcach,
" organizowanie kursów ratowniczych, szkolenia
sanitariuszy,
" szerzenie oświaty zdrowotnej,
" organizowanie krwiodawstwa.
10
2009-02-12
Henryk Dunant
" Poza Czerwonym Krzyżem katolickie siostry miłosierdzia w
Teodor Billroth
Irlandii, zachęcone przykładem angielskim, rozpoczęły w
1891 r. szkolenie, które oparły na zasadach tam
wprowadzonych.
" W Wiedniu w 1882 r. wielki chirurg Teodor Billroth
zorganizował szkołę pielęgniarską. Charakterystyczną cechą
tej szkoły było to, że powstała ona nie jako szkoła
przyszpitalna, ale że przy niej właśnie powstał szpital. Celem
takiego rozwiązania było zapewnienie jak najlepszych
warunków do szkolenia uczennic. Szkoła była przeznaczona
głównie dla kobiet z wyższych sfer społecznych, jej wpływy
nie sięgały więc daleko.
" W wyniku zmian, jakie wprowadzały wyszkolone
pielęgniarki, poziom opieki pielęgniarskiej w latach 1860 -
1900 poprawił się wyraz
nie na całym świecie, a społeczeństwo
wykazywało coraz więcej zrozumienia dla potrzeby szkolenia
pielęgniarek.
11
2009-02-12
Problemy zawodu i pierwsze organizacje
" w wielu szpitalach nie zapewniano uczennicom
zawodowe pielęgniarek godziwych warunków socjalnych.
W stosunkowo krótkim czasie, w związku z szybkim i
" zaniedbywano utrzymywanie więzi pomiędzy Alma
szerokim rozpowszechnieniem reformy kształcenia
Mater a absolwentkami.
pielęgniarek, oprócz niewątpliwie korzystnych przemian
" uzależnienie od zarządów szpitali stworzyło także
powstawały także różne problemy i wypaczenia koncepcji.
bardzo duże zróżnicowanie wynagrodzeń, a nawet
Główne przyczyny problemów: wyzysk.
" szkoły powstające przy szpitalach były uzależnione
Wszystko to w gronie najświatlejszych pielęgniarek
wyłącznie od ich zarządów,
budziło poczucie zagrożenia zarówno w sprawie
" wyłącznie od zarządów szpitali, były uzależnione
poziomu szkolenia, jak i standardu zawodowego i
pracujące w nich pielęgniarki,
poziomu praktyki zawodowej.
" szkoły otwierano przy małych szpitalach, a nawet w
różnych instytucjach specjalnych, w których nie było
żadnej możliwości stworzenia koniecznych warunków
szkolenia praktycznego,
" Działalność nowatorską w Anglii zapoczątkowała
" Trzez
wa ocena sytuacji doprowadziła do decyzji o
Bedford-Gordon-Ethel (1857 - 1947) - przełożona
podjęciu starań, a nawet walki o uregulowanie podstaw
wielkiego szpitala św. Bartłomieja w Londynie.
prawnych zawodu i wprowadzenie ogólnej rejestracji
" Po objęciu stanowiska przeprowadziła ona w szpitalu
pielęgniarek. Ruch ten rozwijał się prawie równolegle w
wielką reformę, a równocześnie wystąpiła do rządu z
Anglii i w Ameryce (USA, Kanada), ale nieco inaczej. W
żądaniem o przyznanie pielęgniarkom uprawnień
efekcie końcowym doprowadził on do powstania
zawodowych oraz wprowadzenia ogólnego rejestru
narodowych organizacji pielęgniarskich, do
wszystkich uprawnionych do wykonywania tego zawodu.
wprowadzenia jednolitej rejestracji pielęgniarek, a także
" Podstawę do rejestru pielęgniarek miał stanowić egzamin
do powstania Międzynarodowej Rady Pielęgniarek.
państwowy, składany przez absolwentki wszystkich szkół
przed komisją specjalnie do tego celu powołaną, a złożoną
głównie z pielęgniarek. Aby działalności tej dać silniejsze
" W Anglii w zwiÄ…zku ze sprawÄ… jednolitej rejestracji
oparcie, Bedford Fenwick, wraz z grupÄ… kilku innych
pielęgniarek rozpętała się walka między pielęgniarkami
pielęgniarek, doprowadziła do powstania pierwszej
postępowymi a tymi, które prezentowały poglądy
organizacji pielęgniarskiej.
bardziej konserwatywne. Walka ta trwała prawie 30 lat.
" 1888 r. powstanie Brytyjskiego Towarzystwa
Wśród przeciwniczek ogólnej rejestracji znajdowała się
Pielęgniarskiego. Które póz
niej przyjęło nazwę Brytyjskie
Florencja Nightingale.
Królewskie Towarzystwo Pielęgniarskie.
" 1894 r. powstanie - Rady Przełożonych Wielkiej Brytanii i Irlandii.
" 1896 r. powstała kolejna organizacja pielęgniarska,
Do rady tej weszły wszystkie przełożone, zwolenniczki
wprowadzenia ogólnopaństwowej rejestracji pielęgniarek.
wspólna dla USA i Kanady. Jednoczyły się w niej
grupy absolwentek poszczególnych szkół.
" 1893 r. w USA czasie kongresu szpitalnictwa i dyspanseriów
ówczesny przewodniczący tej organizacji powołał sekcję
pielęgniarską. Był to zaczątek pierwszego stowarzyszenia
" 1899 r. W Londynie podczas Kongresu Rady Kobiet
pielęgniarek.
została powołana sekcja pielęgniarska, a Bedford
" Powstanie Amerykańskiego Towarzystwo Dyrektorek Szkół
Fenwick, uczestnicząca w kongresie, zaproponowała
Pielęgniarskich. W skład towarzystwa weszły te wszystkie
pielęgniarki, które wówczas przewodziły ruchowi
zorganizowanie Międzynarodowej Rady Pielęgniarek
zjednoczeniowemu w USA i Kanadzie.
(International Council of Nurses - ICN). Propozycja
" Towarzystwo rozpoczęło kampanię:
" przeciwko zatrudnieniu w charakterze pielęgniarek osób, które
została przyjęta entuzjastycznie, powołany komitet
nie ukończyły szkoły,
organizacyjny zebrał się następnego dnia. W swoich
" mającą na celu skrócenie dnia pracy,
" podwyższenie poziomu kształcenia,
postanowieniach zobowiązał członkinie angielskie do
" ustalenie minimum wymagań w warunkach przyjęcia do szkół
opracowania projektu konstytucji rady.
" poprawę warunków socjalnych uczennic.
12
2009-02-12
" Wielkim wydarzeniem w czasie kongresu było Główny cel działalności MRP został sformułowany przez
otrzymanie listu od Florencji Nightingale, w którym Bedford Fenwick i brzmiał następująco:
dziękowała za wkład pracy w zakresie rozwoju
pielęgniarstwa. Ponieważ dotychczas była przeciwniczką
"Podstawowym celem Międzynarodowej Rady
tego ruchu, jej list został przyjęty z dużym zadowoleniem.
Pielęgniarek jest organizowanie pielęgniarek z całego
świata po to, aby mogły mówić".
" W okresie od czerwca 1899 r. do czerwca 1900 r. została
opracowana i w tym samym roku uchwalona konstytucja
Międzynarodowej Rady Pielęgniarek (MRP).
MRP inicjowała politykę jednoczenia - członkiem MRP
mogły zostać organizacje pielęgniarskie z różnych krajów.
" Bedford Fenwick pierwsza przewodniczÄ…ca MRP.
W krótkim czasie zwiększyła się liczba organizacji
" 1901 r. pierwszy zjazd MRP należących do MRP, rada zyskiwała duże wpływy i
podejmowała współdziałanie z innymi organizacjami
" MRP to pierwsza międzynarodowej organizacja
międzynarodowymi. W celu zapewnienia ciągłości pracy
pielęgniarska, a równocześnie pierwszej międzynarodowa
został powołany sekretariat rady.
organizacja zawodowa.
Pierwszy zjazd MRP, który odbył się w Buffalo w 1901 r, podjął
Rozwój organizacji zawodowych
następującą rezolucję:
pielęgniarek
"Skoro pielęgnowanie chorych jest sprawą, która ma znaczenie dla
wszystkich ludzi w każdym kraju, skoro pielęgniarki, aby mogły
" Przed pierwszą wojną światową i w dwudziestoleciu
pracować wydajnie, powinny być kształcone odpowiednio do zadań,
które są im powierzane, skoro współcześnie nie ma żadnych ogólnie
międzywojennym można było obserwować wyraz
nie
obowiązujących ustaleń ani w sprawie tego, jak długo pielęgniarki
występującą tendencję do organizowania się
powinny być szkolone, ani też na jakim poziomie, brak jest także
systemu ich edukacji, a także egzaminowania w każdym kraju, skoro
pielęgniarek zarówno w poszczególnych krajach, jak
nie ma żadnego sposobu (z wyjątkiem Południowej Afryki), który
i na arenie międzynarodowej.
umożliwiałby odróżnienie pielęgniarki wyszkolonej od ignorantki
podającej się za pielęgniarkę - Międzynarodowy Kongres Pielęgniarek
na spotkaniu plenarnym wyraża opinię, że obowiązkiem pielęgniarek
w każdym kraju jest podejmowanie działania na rzecz wprowadzenia
" Pielęgniarki w USA wykazywały w tej sprawie w
odpowiedniego aktu prawnego, który by regulował sprawy kształcenia
pielęgniarek oraz zapewniał ochronę zawodu jako dobra publicznego dalszym ciągu szczególnie dużo inicjatywy.
przez wprowadzenie egzaminów państwowych i jednolitej rejestracji,
Jednoczyły się więc w różnych organizacjach w celu
a także ustalenie stosowanych kar - dla umożliwienia realizacji tych
przepisów".
wspólnego rozwiązywania powstających problemów,
zwiększała się liczba członków organizacji.
" 1911 r. powstanie Amerykańskiego Towarzystwa " 1933 r. powstało Towarzystwo Uniwersyteckich Szkół
Pielęgniarskich (Association of Collegiate Schools of Nursing), które
Pielęgniarskiego.
połączyło szkoły pielęgniarskie kształcące na poziomie
uniwersyteckim.
" 1924 r. powstanie w Kanadzie organizacji zawodowej
pielęgniarek.
" Oprócz wymienionych powstało także wiele innych organizacji
pielęgniarskich zarówno w obrębie poszczególnych stanów, jak i
" 1912 r. powstanie Narodowej Ligii Edukacji Pielęgniarskiej
ogólnopaństwowych, np. ugrupowania religijne, stowarzyszenia
(National Leaguae of Nursing Education) z Amerykańskiego rasowe pielęgniarek (np. pielęgniarki kolorowe). Podobne
organizacje powstawały w Kanadzie.
Towarzystwa Dyrektorek Szkół Pielęgniarskich. Ta nowo
powstała organizacja zaczęła odgrywać główną rolę w
działalności mającej na celu rozwój kształcenia, Ze " Od 1900 r. najważniejszą sprawą w działalności tych organizacji
stosunkowo mało liczebnego, stowarzyszenie w krótkim było uregulowanie sprawy poziomu kształcenia i rozwoju praktyki
zawodowej. Działalność ta napotykała wiele oporów zarówno ze
czasie rozrosło się w wielką organizację pielęgniarską.
strony grup zainteresowanych w tym materialnie, jak i tych, które
chciały podporządkować sobie pielęgniarki. Najwięcej trudności
" 1912 r. powstało nowe towarzystwo - Narodowa Organizacja
pojawiało się w związku z dążeniem pielęgniarek do przejęcia
Pielęgniarstwa w Zdrowiu Publicznym (National
prawa decydowania o poziomie i kierunku kształcenia oraz w
Organisation for Public Health Nursing), która skupiła
sprawie rejestracji zawodowej. Pielęgniarki jednak uparcie walczyły
pielęgniarki pracujące w tym dziale ochrony zdrowia. W jej
o to, aby zespoły przeprowadzające egzaminy państwowe składały
skład weszli także różni przedstawiciele społeczeństwa. się głównie z pielęgniarek.
13
2009-02-12
" W latach 1910 - 1922 proces ten został zakończony.
" W Finlandii, dzięki działalności towarzystwa
Rejestracja ogólna pielęgniarek została wprowadzona w całym
kraju(USA), choć nie we wszystkich stanach jednakowo.
pielęgniarskiego, któremu przez długi czas
przewodziła Zofia Mannerheim, został stworzony
" W różnych krajach Europy ruch organizacyjny pielęgniarek
państwowy system kształcenia pielęgniarek.
nie rozwijał się jednakowo, a jego upowszechnianie trwało
przez wiele lat. Napotykał on trudności natury religijnej,
Pielęgniarki zaczęły zajmować różne stanowiska we
obyczajowej, politycznej, ekonomicznej, różnic językowych i
władzach państwowych, wchodziły do zarządów
inne.
szpitali, różnych komitetów i zespołów miejskich.
" W takich krajach, jak Dania, Finlandia, Szwecja, Norwegia,
Islandia, pielęgniarki uzyskały stosunkowo szybko wysoką
pozycję społeczno  zawodową. W tych też krajach powstały " W Szwecji i Finlandii pielęgniarki wchodziły w skład
najwcześniej , po Wielkiej Brytanii, silne organizacje
parlamentu, a Kyllikki Pohjala np. jako poseł w
pielęgniarek. Jednocząc się utworzyły one Unię Pielęgniarek
Krajów Północnej Europy i nawiązały ze sobą ścisłą parlamencie fińskim przez wiele lat odgrywała
współpracę. Organizacje te z reguły koncentrowały swoją
bardzo ważną rolę w działalności mającej na celu
działalność wokół spraw legislacyjnych, kształcenia i
rozwój pielęgniarstwa
zapewnienia pielęgniarkom lepszych warunków socjalno-
bytowych.
" MRP w tym czasie również bardzo szeroko rozwijała działalność i " 1925r. Kongres MRP w Helsinkach (1925 r.) rezolucja w
umacniała swoją pozycję. Dzięki jej wysiłkom rozluz
nione w okresie
sprawie ustanowienia stałej siedziby MRP w Genewie.
wojennym kontakty zostały nawiązane z powrotem. W 1937 r. do tej
federacji należały już 33 towarzystwa narodowe. Regularnie
" 1922 r. zaczyna ukazywać się biuletyn MRP.
odbywały się wielkie zjazdy międzynarodowe. zajmowano się na nich
" 1929 r. jego nazwa została zmieniona na "Przegląd
sprawami bardzo ważnymi dla rozwoju zawodu.
Pielęgniarski" (Nursing Review).
" 1922 r., kongres MRP, w Kopenhadze, podjęto rezolucje dotyczące
" 1929 r. została ogłoszona pierwsza definicja terminu
np.:
 wyszkolona pielęgniarka mówiąca, iż jest to osoba która:
 w czasie przygotowania do zawodu otrzymała instrukcje i
" przedłużenia czasu kształcenia do 3 lat,
zdobyła doświadczenie praktyczne przynajmniej w czterech
" ustawicznego doskonalenia zawodowego,
głównych działach pielęgniarstwa, z koniecznym
" powierzania kierownictwa szkół wyłącznie pielęgniarkom,
uwzględnieniem pielęgniarstwa w chorobach wewnętrznych,
" opracowywania programów szkół przez pielęgniarki specjalnie do
chirurgicznego, pediatrycznego, która po uzyskaniu dyplomu
tych zadań przygotowane,
jest zdolna do podejmowania praktyki pielęgniarskiej, a także
" postanowiono także, że w krajach, w których nie wprowadzono
ponoszenia odpowiedzialności, co jest wspólne dla
ogólnej rejestracji pielęgniarek, zostaną w tej sprawie podjęte
odpowiednie starania, pielęgniarek we wszystkich głównych działach pielęgniarstwa,
włącznie z pielęgniarstwem prywatnym, szpitalnym i w
" skrócenia czasu pracy pielęgniarek przynajmniej do 54 godzin
tygodniowo. zdrowiu publicznym .
" 1933 r. Kongres MRP podjęto rezolucje w następujących sprawach:
" MRP prowadziła w tym bardzo ożywioną działalność,
której celem było umożliwienie pielęgniarkom
" kontynuowania działalności zmierzającej do wprowadzenia we
zdobywania kwalifikacji - także poprzez szkolenie za
wszystkich krajach obowiÄ…zujÄ…cej rejestracji zawodowej
granicÄ….
pielęgniarek, tworzenia samodzielnych jednostek
organizacyjnych do spraw pielęgniarstwa w ministerstwach
zdrowia, " Pewna inicjatywa w sprawie powołania do tego celu
Memoriału Florencji Nightingale dała o sobie znać na
" sprawowania kontroli szkół pielęgniarskich wyłącznie przez
kongresie MRN w 1912 r.
pielęgniarki właściwie do tego przygotowane,
" Dzięki staraniom Ligi Czerwonych Krzyży w 1920 r.
" wyraz
nego rozdzielenia zakresu odpowiedzialności pielęgniarki i
zostały zorganizowane w Londynie pierwsze kursy
lekarza,
podyplomowe dla pielęgniarek z różnych krajów. W
1934 r., po włączeniu się MRP do tej sprawy, powstała
" szerokiego rozpowszechniania informacji o pielęgniarstwie w
społeczeństwie i wśród lekarzy, Międzynarodowa Fundacja Florencji Nightingale.
" przygotowania pielęgniarek z pełnymi kwalifikacjami,
" MRP w swojej bogatej działalności inspirowała,
wprowadzania do programów szkół pielęgniarskich zagadnień z
inicjowała i wspomagała ruch rozwojowy nowoczesnego
zakresu higieny ogólnej i higieny psychicznej.
pielęgniarstwa w sposób bardzo znaczący.
14
2009-02-12
" Stosunkowo wcześnie wprowadzono także domową
Rozwój praktyki zawodowej i kształcenie
praktykę pielęgniarską. Zaczęło się od tego, że uczennice
pielęgniarek w Ameryce Północnej
szkół szpitalnych były posyłane do byłych pacjentów
szpitala w celu wykonywania u nich różnych czynności
" Pod koniec XIX w. i w pierwszej połowie XX w. największe zmiany
związanych z pielęgnowaniem. Opłaty ze te usługi
rozwojowe zarówno w praktyce zawodowej pielęgniarek, jak i w
pobierał szpital.
kształceniu, związane w dużej mierze z jednoczeniem
organizacyjnym, zachodziły w USA i Kanadzie.
" Wraz z rozwojem szpitali i bogaceniem się społeczeństwa
" W krajach tych w ciągu krótkiego czasu wprowadzono duże zmiany
zapotrzebowanie na te usługi zwiększało się. W
w praktyce zawodowej zarówno w szpitalu, jak i w innych
programach szkół wprowadzano więc zmiany mające na
instytucjach ochrony zdrowia. Zmiany zachodzące w szpitalu były
celu lepsze przygotowanie uczennic do pielęgnowania
zwiÄ…zane z rozwojem diagnostyki lekarskiej i metod leczenia, a
chorego w domu.
także z wprowadzeniem specjalizacji lekarskiej. Przed
pielęgniarkami stawiano coraz więcej różnych zadań. Według Lucil
Brown w latach czterdziestych XX w. doszło do tego, że
" Kolejnym etapem było usamodzielnienie pielęgniarek.
pielęgniarki zatrudnione w szpitalach wykonywały więcej różnych
Zapewnieniem opieki nad chorym w domu zajęły się
czynności związanych z leczeniem aniżeli pół wieku wcześniej
same pielęgniarki, organizując w tym celu centralne
lekarz. Szpitalna praktyka pielęgniarska stawała się więc coraz
bardziej złożona, coraz bardziej odpowiedzialna i wymagała coraz ośrodki pielęgniarskie.
wyższych kwalifikacji.
" W dalszym procesie rozwoju opieki poza szpitalem doszło do
" 1905 r.  The Canadian Nurse (pielęgniarka Kanadyjska).
powstania pielęgniarstwa środowiskowego, którym w pełni
" 1934 r. zostało powołane Biuro Informacji Pielęgniarskiej
samodzielnie zajmowały się pielęgniarki (Visiting Nursing).
(Nursing Information Bureau), które spełniało funkcję
nadrzędną w stosunku do wszystkich wydawnictw
" 1877 r. powstanie pierwszej placówki pielęgniarstwa
pielęgniarskich.
środowiskowego w Nowym Jorku.
" Dzięki wydawnictwom pielęgniarki zyskały możliwość
" 1893 r. został utworzony specjalny fundusz społeczny mający
samodzielnego prezentowania własnych poglądów i opinii w
wspomagać idee pielęgniarstwa środowiskowego.
sprawach pielęgniarstwa. Czasopisma te wywierały znaczący
wpływ na kształtowanie świadomości zawodowej
" W działalności mającej na celu rozwój zawodu dużą rolę
odegrały wydawnictwa pielęgniarskie: pielęgniarek, wpływały na podnoszenie poziomu
pielęgniarstwa i przyczyniały się do jednoczenia zawodowego.
" 1886 r.  The Nightingale - pierwsze czasopismo Ukazywały się w nich artykuły pobudzające do działalności i
pielęgniarskie.
kierujące ruchem pielęgniarskim w sprawach legislacyjnych,
zachęcające do współdziałania międzynarodowego. Według
" 1900 r.  American Journal of Nursing (Amerykański
póz
niejszych ocen właśnie dzięki tym czasopismom udało się
Dziennik Pielęgniarski) - organ Amerykańskiego
osiągnąć bardzo znaczący rozwój w dziedzinie kształcenia
Towarzystwa Pielęgniarskiego.
pielęgniarek.
" 1878 r. wydanie  Handbook of nursing pierwszego " Szybkie zwiększanie się liczby szkół pielęgniarskich i
liczby kształconych pielęgniarek nie zawsze jednak
podręcznika dla pielęgniarek.
łączyło się z odpowiednio wysokim poziomem
kształcenia. Wiele szkół organizowanych w małych
" Ówczesne pielęgniarki bardzo dużo uwagi poświęcały sprawie
szpitalach i szpitalach o wÄ…skiej specjalizacji nie
kształcenia. Na uwagę zasługują podejmowane wówczas
stwarzało warunków koniecznych do zapewnienia
starania o rozszerzenie szkolnictwa pielęgniarskiego,
szerokoprofilowej praktyki zawodowej dla uczennic.
podniesienie poziomu kształcenia w szpitalnych szkołach
Warunki socjalno-bytowe uczennic były także często
pielęgniarskich, dostosowanie programu kształcenia do
bardzo złe. Z krytyką tej sytuacji i domaganiem się
zmieniających się potrzeb zarówno w praktyce szpitalnej, jak
poprawy występowała wtedy między innymi Adelaide
i w różnych instytucjach zdrowia publicznego. Najważniejszą
Nutting, jedna z ówczesnych pielęgniarek, domagając
sprawą było jednak dążenie do wprowadzenia kształcenia
się, aby W kształceniu pielęgniarek większą część czasu
pielęgniarek na poziomie uniwersyteckim.
poświęcono na zagadnienia teoretyczne. Adelaide
Nutting była autorką pierwszej książki poświęconej
" W 1880 r. w USA było 15 szkół pielęgniarskich z 323 historii pielęgniarstwa (1907 r.), zebrała także bogatą
uczennicami, w 1900 r. było ich już 432 z ponad 11 tysiącami literaturę pielęgniarską, w której znalazły się liczne
opracowania Florencji Nightingale. Gromadzenie
uczennic. Dzięki dalszemu rozwojowi w 1940 r. liczba
zbiorów bibliotecznych podjęły także towarzystwa
pielęgniarek dyplomowanych w USA wynosiła ok. 275 tyś.
pielęgniarskie.
15
2009-02-12
" Wprowadzanie kształcenia uniwersyteckiego dla pielęgniarek " W tym samym czasie czyniono również starania o
rozpoczęło się jeszcze przed 1900 r. Pewna liczba szkół powstała
wprowadzenie podstawowego kształcenia pielęgniarek na
wtedy przy szpitalach uniwersyteckich. Nie otrzymywały one
uniwersytecie.
jednak od razu, nawet w nazwie, statusu szkoły uniwersyteckiej.
" 1901 r. Pierwszy niepełny program kształcenia
uniwersyteckiego dla pielęgniarek został opracowany przez
" Głównym uzasadnieniem starań o wprowadzenie kształcenia
Adelaide Nutting - Uniwersytet Kolumbia, Nowy Jork.
uniwersyteckiego dla pielęgniarek była konieczność przygotowania
" 1909 r. na uniwersytecie Minnesota zaczęto realizować pełny
pielęgniarek na stanowiska kierownicze i nauczycielskie. W 1898 r.
uniwersytecki program kształcenia pielęgniarek.
zawiązał się w tym celu specjalny komitet. Wybór miejsca padł na
Teachers College w Uniwersytecie Kolumbia w Nowym Jorku. W " 1923 r. pierwsza uniwersytecka szkoła pielęgniarek w pełni
1899 r. dwie pierwsze dyplomowane pielęgniarki podjęły w nim niezależna, tj. z dziekanem-pielęgniarką, na uniwersytecie
studia z zakresu ekonomii szpitalnej (Hospital Economics). W 1907
Yale.
r. Adelaide Nutting, która przejawiała duże zainteresowanie pracą
" 1938 r. w. USA było już 100 uczelni wyższych, w których
naukową, została powołana do grona profesorskiego tego
kształciły się pielęgniarki.
uniwersytetu. Powierzono jej zorganizowanie nowego wydziału -
Administracji Gospodarstwa Domowego (Departament of
" 1919r. powstanie pierwszej w Kanadzie szkoły na poziomie
Household Administration). Nowy wydział w krótkim czasie zyskał
dużą sławę zarówno w USA, jak i poza jego granicami. uniwersyteckim.
Podejmowało na nim studia wiele pielęgniarek, głównie z USA i
" W latach trzydziestych XX w. rozpoczÄ…Å‚ siÄ™ dynamiczny
Kanady.
rozwój różnych form kształcenia podyplomowego dla
pielęgniarek, a także propagowanie kształcenia w ciągu
całego życia zawodowego.
" Kształcenie na poziomie wyższym i doskonalenie zawodowe miało
" Wśród zaleceń opracowanych w wyniku prowadzonych
zróżnicowany poziom. Głosy krytyki doprowadziły w 1919 r. do podjęcia
badań znalazły się następujące stwierdzenia:
badań nad tym zagadnieniem. Ich pierwotnym celem było rozwiązanie
problemu kształcenia pielęgniarek na potrzeby ochrony zdrowia
,,( ... ) Wszystkie agencje państwowe i prywatne, które
publicznego. Badania rozszerzono jednak wkrótce na pozostałe rodzaje
kształcenia, a prowadzono je w latach 1920 - 1923. zatrudniają pielęgniarki dla celów zdrowia publicznego,
powinny w możliwie najkrótszym czasie wymagać od
" Uzyskane wyniki dotyczące kształcenia na potrzeby ochrony zdrowia
kandydatek na te stanowiska podstawowego
publicznego wykazały, że występuje wielka luka w przygotowywaniu
pielęgniarek do szerzenia zasad higieny w warunkach domowych, w przygotowania w szkole szpitalnej, a także ukończenia
rodzinie. Wykazały również, że istnieje potrzeba otoczenia właściwą opieką
dodatkowego przeszkolenia podyplomowego, zarówno
zdrowotną dzieci szkolnych, aby dzięki niej zapobiegać i wcześnie
likwidować różne zaburzenia rozwojowe. Stwierdzono także, że wiele szkół teoretycznego, jak i praktycznego, w zakresie zagadnień
przygotowuje pielęgniarki na bardzo niskim poziomie, że szkoli je
zdrowia publicznego ( ... ) pielęgniarki pełniące funkcje
systemem czeladniczym, że nie zapewnia dla tego szkolenia minimum
kierownicze, instruktorki i pielęgniarki zdrowia
koniecznych warunków. Około połowa szkół była wtedy zorganizowana
przy szpitalach o liczbie łóżek poniżej 50. Stwierdzono także, że duża część
publicznego powinny mieć zawsze specjalne
pielęgniarek na stanowiskach kierowniczych nie ma żadnego
przygotowanie dodatkowe ( ... ). Należy wprowadzić oraz
przygotowania dodatkowego do tej funkcji, a tylko ukończoną szkołę
pielęgniarską. Funkcje oddziałowych w wielu przypadkach pełniły
wyraz
nie określić pozycje i stanowiska pracy dla pomocy
uczennice szkół. Stwierdzono także, że szpitale obciążały pielęgniarki
pielęgniarek, należy zapewnić konieczne fundusze na
obowiązkiem pełnienia bardzo długich dyżurów nocnych.
cele kształcenia".
Rozwój praktyki zawodowej i kształcenie
" Rozwój pielęgniarstwa w USA i Kanadzie w
pierwszej połowie XX w. przebiegał zatem bardzo
pielęgniarek w Europie
dynamicznie, opierajÄ…c siÄ™ na jasnym rozeznaniu
" W Europie rozwój pielęgniarstwa przebiegał wolniej. Najwięcej
sytuacji i określeniu celów oraz na dużej aktywności
zmian wprowadzono w Wielkiej Brytanii. Obejmowały one głównie
wydawanie czasopism zawodowych, rejestrację pielęgniarek,
pielęgniarek
rozszerzanie i podnoszenie poziomu praktyki zawodowej w
połączeniu z rozwojem kształcenia i doskonalenia zawodowego.
" W latach 1937-1938 w USA prowadzono ponowne
" Pierwsze czasopisma zawodowe, które zaczęły ukazywać się w
Wielkiej Brytanii, to:
badania dotyczące kształcenia pielęgniarek.
" 1893 r.  Nursing Record
Okazało się, że w tym czasie funkcjonowało już 66
" 1893 r.  Nursing Mirror
instytucji kształcenia na poziomie wyższym, a w 38
" 1902 r.  British Journal of Nursing .
ośrodkach uniwersyteckich prowadzono kształcenie
" Podobnie jak w Ameryce, również i tu wydawano więc w tym czasie
na poziomie zaawansowanym. Stwierdzono także,
coraz więcej czasopism pielęgniarskich. Rozpowszechniały one
informacje o rozwoju pielęgniarstwa na świecie, zawierały wiele
że poziom kształcenia był nadal bardzo niejednolity.
materiałów bibliograficznych oraz artykułów poglądowych
pisanych przez pionierki pielęgniarstwa.
16
2009-02-12
" 1919 r. został wydany akt państwowy, który zapewniał " Królewskie Kolegium Pielęgniarskie jako organizacja skupiało
wprowadzenie rejestru pielęgniarskiego dla kobiet i mężczyzn, dla zarówno pielęgniarki, jak i innych przedstawicieli społeczeństwa.
pielęgniarek przygotowanych specjalnie do opieki nad dzieckiem, Rozwijając się kolegium organizowało swoje oddziały w terenie.
nad chorymi zakaz
nie i nad chorymi psychicznie. Jego zadania zostały określone następująco:
" Do najważniejszych osiągnięć w Wielkiej Brytanii należało: " zapewnić podniesienie poziomu kształcenia pielęgniarek i
rozwoju wszystkich działów praktyki zawodowej pielęgniarek;
" 1887 r. powołanie Instytutu Pielęgniarstwa im. Królowej
Wiktorii (Queen's Victoria Jubilee Institute for Nurses)
" 1916 r. powołanie Królewskiego Kolegium Pielęgniarskiego " opracować odpowiednio do potrzeb program kształcenia oraz
(Royal College of Nursing) zapewnić możliwość jego realizacji we wszystkich szkołach
pielęgniarskich,
" Instytut Pielęgniarstwa im. Królowej Wiktorii zapewniał
możliwość rozwoju pielęgniarstwa środowiskowego, zaczęto w nim " wprowadzić system oceny odpowiedni do podnoszenia poziomu
bowiem prowadzić 6-miesięczne kursy dla pielęgniarek pracy szkół,
dyplomowanych (po szkole pielęgniarstwa szpitalnego). Program
kursu stanowił przygotowanie do podejmowania opieki
" wprowadzić rejestrację tych pielęgniarek, które uzyskują
pielęgniarskiej w środowisku, najpierw rozumianej bardzo wąsko,
wysokÄ… ocenÄ™ w pracy zawodowej albo w czasie szkolenia i
a z biegiem czasu - coraz szerzej. W zwiÄ…zku z odczuwanymi przez
wykazują dużą sprawność zawodową,
pielęgniarki brakami w przygotowaniu do opieki nad kobietą w
okresie ciąży i porodu w instytucie została zorganizowana także
" zagwarantować prawnie ze strony państwa uznanie, poparcie i
szkoła położnych (The Midwifery School of The Queen's Institute).
opiekÄ™ sprzyjajÄ…cÄ… rozwojowi zawodu.
" Po wojnie w dalszym ciągu pielęgniarek było za mało w
" Królewskie Kolegium Pielęgniarskie podjęło także
stosunku do potrzeb. W Wielkiej Brytanii został powołany
prowadzenie kształcenia podyplomowego w formie krótkich
wówczas komitet, złożony z przedstawicieli czasopisma
kursów, tzw. odświeżających, oraz różnych kursów
medycznego "Lancet" i pielęgniarek, który podjął trud
specjalnych. Było to związane z potrzebą doskonalenia
rozpoznania przyczyn tej sytuacji. W wyniku badań uznano,
pielęgniarek w związku z rozwojem medycyny,
że brak kandydatek wypływa głównie ze zbytniej surowości i
powstawaniem nowych specjalistycznych instytucji
dyscypliny obowiązującej w szkołach pielęgniarskich, a także
zdrowotnych zatrudniających pielęgniarki.
z braku zgodności pomiędzy teorią a praktyką.
" Opracowane zalecenia zwracały uwagę na konieczność
" 1925 r. powstała także zawodowa organizacja studencka (The
podniesienia poziomu wymagań przy przyjmowaniu do szkół
Student Nurses Association).
pielęgniarskich, ustalenia odpowiednich stypendiów dla
uczennic, podwyższenia wynagrodzeń dla pielęgniarek i
" W czasie pierwszej wojny światowej w Wielkiej Brytanii
skrócenia czasu pracy. Realizacja tych zaleceń wpłynęła
zaczęto szkolić pomoce dla pielęgniarek na krótkich 3  6
korzystnie na poprawÄ™ sytuacji.
miesięcznych kursach. Było to wówczas koniecznością, gdyż
pielęgniarki dyplomowane przeszły z instytucji cywilnych do
" Nowoczesne pielęgniarstwo Wielkiej Brytanii wywierało
szpitali wojskowych. Jak wówczas obliczono, w dużych wpływ na wszystkie kraje Europy, zarówno w sposób
bezpośredni, jak i pośrednio.
szpitalach jedna pielęgniarka zajmowała się 14 pacjentami, a
w małych - 19 pacjentami.
" Czerwony Krzyż w czasie wojny zmobilizował wielką liczbę kobiet i
" Szczególnie szybko system ten został przyjęty i
dziewcząt, wynoszącą kilkaset tysięcy, z której wyszkolił ponad 65
rozpowszechniony w krajach północnych: Norwegii,
tys.
Szwecji, Finlandii, Danii, Holandii, a także w
" 1919 r. został powołany jego nowy organ - Liga Stowarzyszeń
Niemczech.
Czerwonego Krzyża i Półksiężyca. Liga podjęła działalność na rzecz
" Wolniej rozpowszechniał się on we Francji,
ochrony zdrowia publicznego z programem zapobiegania i
Czechosłowacji, Włoszech, Belgii, na Bałkanach, w zwalczania gruz
licy, chorób wenerycznych i zimnicy oraz opieki
nad dzieckiem. Podjęła ona także starania o zapewnienie
Turcji. Na rozwój pielęgniarstwa węgierskiego
odpowiedniej liczby pielęgniarek koniecznych do tej pracy.
wywierała wpływ Austria. W Szwajcarii bardzo długo
nie wprowadzono jednolitego systemu.
" W działalności Czerwonego Krzyża dużą rolę odegrały pielęgniarki
z całego świata. Jako przedstawicielki Czerwonego Krzyża brały
" Po pierwszej wojnie światowej nastąpił ponowny wzrost one udział w konferencjach organizowanych w Paryżu i Cannes, na
których był opracowywany program działalności. Powołano nawet
rozpowszechniania i rozwoju nowoczesnego
specjalną sekcję pielęgniarską z Alice Fitzgerald na czele, która
pielęgniarstwa. Objął on kraje nad Morzem Bałtyckim,
poddała pomysł organizowania kursów doskonalących w zakresie
w tym Polskę, a także wschodnią i południową Europę
administrowania w dziedzinie zdrowotnej opieki publicznej w
(Bułgaria, Rumunia, Jugosławia, Turcja).
jednym dużym ośrodku powołanym specjalnie do tego celu.
Zalecała także przydzielanie stypendiów pielęgniarkom
uczęszczającym na te kursy.
" W tym czasie dużą rolę w rozwoju pielęgniarstwa
odegrał także Czerwony Krzyż oraz inne organizacje.
17
2009-02-12
" Ich działalność koncentrowała się głównie na unowocześnianiu
" Ok. 1924 r. Kings College w Londynie miejsce powstanie
pielęgniarstwa w poszczególnych krajach, a zwłaszcza kształcenia
ośrodka prowadzącego kursy doskonalące w zakresie
na potrzeby ochrony zdrowia publicznego. W wielu krajach było to
administrowania w dziedzinie zdrowotnej opieki
możliwe dzięki temu, że państwo przeznaczało na te cele znaczne
publicznej. Po 2 latach ośrodek został przeniesiony do
fundusze. Na apele i inicjatywy podejmowane ze strony tych
Bedford College, który był również powiązany z
organizacji odpowiadały także ośrodki uniwersyteckie. W
uniwersytetem w Londynie. niektórych przypadkach były to nawet uniwersytety bardzo
konserwatywne. Na apele te odpowiadały także szpitale i różne
instytucje ochrony zdrowia publicznego.
" W celu świadczenia wielu krajom pomocy w
rozwiązywaniu problemów zdrowotnych w Lidze
" W fundacji Rockefellera bardzo intensywną działalność prowadziła
Narodów została powołana specjalna sekcja zdrowia.
Elisabeth Crowell, która stała wówczas na czele pielęgniarek
Dużą rolę odegrała również fundacja Rockefellera i pracujących w tej fundacji. Dzięki jej staraniom w wielu krajach
Europy, w tym w Polsce, otwierano nowe szkoły pielęgniarskie, a
Amerykański Czerwony Krzyż (ACK), a także inne
pielęgniarki otrzymywały stypendia na wyjazdy zagraniczne i
organizacje. W sposób znaczący Wspierały one rozwój
szkolenia do krajów, gdzie szkolenie stało na najwyższym poziomie.
pielęgniarstwa. Duże zasługi położyła także
Międzynarodowa Rada Pielęgniarek.
" Duże znaczenie miało nawiązywanie kontaktów
międzynarodowych pomiędzy pielęgniarkami. Kontakty te
" We wszystkich tych organizacjach pielęgniarki wpływały również na rozwój pielęgniarstwa w Wielkiej Brytanii.
odgrywały dużą rolę.
" Największy postęp odnotowano w tym czasie w dziedzinie ochrony
" W Belgii i we Francji bezpośrednio po wojnie została
zdrowia publicznego, a w większości krajów pielęgniarki działające
podjęta reorganizacja pielęgniarstwa. Aktywnej
w tej dziedzinie zostały w pełni zaaprobowane. Ciągle jednak
brakowało pielęgniarek dobrze przygotowanych zarówno
grupie pielęgniarek udało się tam uzyskać konieczne
teoretycznie, jak i praktycznie. Podejmowano więc wiele
podstawy prawne do przeprowadzenia reformy
eksperymentalnych programów szkoleniowych dla pielęgniarek.
Wprowadzano krótkie cykle przeszkoleń bazujące na dobrowolnym
kształcenia i praktyki pielęgniarskiej. W efekcie
podejmowaniu tej służby. Potrzeby były ogromne: wiele dzieci było
tych wysiłków w 1935 r. w Belgii (Bruksela) została
pozbawionych opieki, wielu inwalidów oczekiwało na pomoc, a
różne choroby nękały ludzi. Ten nowy kierunek rozwoju w różnych otwarta Uniwersytecka Szkoła Pielęgniarek
krajach pozostawił w tyle pielęgniarstwo szpitalne. Występowało to
powiązana z Uniwersytecką Szkołą Medyczną i ze
szczególnie tam, gdzie system kształcenia szpitalnego Florencji
szpitalem. Szkoła ta prowadziła na wysokim
Nightingale nie był wcześniej wprowadzony lub nie umocnił się do
tego czasu.
poziomie zarówno kształcenie podstawowe
pielęgniarek, jak i podyplomowe do celów publicznej
" W coraz większej liczbie krajów zwyciężała opinia, że dla
opieki zdrowotnej. Na podobnych podstawach
zagwarantowania właściwej opieki pielęgniarskiej konieczna jest
dobrze przygotowana pielęgniarka. Coraz wyraz
niej dawała więc o
powstawały liczne nowe szkoły pielęgniarskie we
sobie znać potrzeba lepszego przygotowania zawodowego
Francji. Kształciły się w nich zakonnice i
pielęgniarek.
pielęgniarki świeckie.
" Na Węgrzech pierwsze próby reform podejmowane były pod
" Nieco póz
niej rozpoczÄ…Å‚ siÄ™ ruch reformatorski w
wpływami austriackimi.
Hiszpanii. Zapoczątkowały go te pielęgniarki
" 1921 r. Uniwersytet w Debreczynie we współpracy z
hiszpańskie, które zdobyły doświadczenie poza
Państwowym Instytutem Higieny otworzył szkołę dla
granicami kraju. W Madrycie powstała nowoczesna
pielęgniarek.
szkoła pielęgniarstwa.
" 1930 r. w Budapeszcie została otwarta szkoła dla
pielęgniarek przygotowujących się do pracy w instytucjach
zdrowia publicznego pod kierunkiem Państwowego
" W Austrii, w której rząd wprowadzał znaczące zmiany w
Instytutu Higieny. Jedna z czołowych pielęgniarek Marie
dziedzinie ochrony zdrowia, nastąpił także wyraz
ny
de Steller uzyskała wówczas tytuł doktora praw.
rozwój pielęgniarstwa. Duży wpływ wywierała tam
klinika dziecięca profesora Pirqueta, z którym
" W Niemczech rozwój praktyki zawodowej i kształcenia
pielęgniarek postępował wolniej. Pielęgniarstwo szpitalne
współpracowała pielęgniarka Jadwiga Birkner. Wspólnie
poprawiło się tam nieco, dzięki znalezieniu się w tej grupie
z profesorem wprowadziła ona nowy system kształcenia
zawodowej, podobnie jak w Austrii, wielu wykształconych
pielęgniarek, który wzbudzał wówczas szerokie uznanie.
kobiet spośród tych, które znalazły się w służbie
Pielęgniarstwo szpitalne poprawiło się nieco dzięki
pielęgniarskiej w czasie wojny. Dużą rolę odgrywały siostry
przejściu do służby pielęgniarskiej w czasie wojny zakonne. Nadal jednak rolę dominującą w opiece szpitalnej
odgrywały posługaczki i dozorcy.
wykształconych kobiet, które w tej służbie pozostały.
18
2009-02-12
" Podobne przemiany rozwojowe zachodziły w Europie wschodniej i
" W Czechosłowacji państwowa szkoła dla
południowej. W Bułgarii - pierwszy, choć nie w pełni nowoczesny
pielęgniarek została otwarta w 1916 r. - dzięki
system został wprowadzony przez rosyjskie siostry Czerwonego
Krzyża. Zorganizowały one jednoroczną szkołę przygotowującą
pomocy Amerykańskiego Czerwonego Krzyża. W
pielęgniarki, głównie do pracy w instytucjach wojskowych. W 1915
1920 r. szkoła ta, również dzięki pomocy ACK,
r. dwie pielęgniarki z USA, zaproszone przez królową, podjęły
próbę zorganizowania szkoły, Jednak z powodu wojny próba ta nie
została zreorganizowana. Reforma miała znaczenie
udała się. W 1922 r. Bułgarski Czerwony Krzyż ponowił
przede wszystkim dla pielęgniarstwa szpitalnego. Po
zaproszenie, szkoła została zorganizowana, a dwie pielęgniarki
1930 r. Ministerstwo Zdrowia otworzyło szkołę, bułgarskie wyjechały na stypendium do USA. Po powrocie podjęły
pracę w szkole. Wkrótce powstało w Bułgarii Towarzystwo
która szkoliła pielęgniarki i pracowników socjalnych
Pielęgniarskie, a we władzach służby zdrowia na szczeblu
przygotowywanych do zatrudniania w instytucjach
centralnym znalazła się pielęgniarka do spraw pielęgniarskich:
kształcenia, praktyki, nadzoru pielęgniarskiego.
państwowych.
" W Rumunii pewien ruch w kierunku rozwoju pielęgniarstwa
rozpoczął się jeszcze pod koniec XIX w. z inicjatywy królowej
" W Szwajcarii w tym czasie nadal nie wprowadzono
Elżbiety, która wspólnie z siostrami zakonnymi pielęgnowała
ujednoliconego systemu kształcenia pielęgniarek, ale
rannych. Po pierwszej wojnie światowej w Bukareszcie, a także w
funkcjonowało tam wiele bardzo wysoko ocenianych innych miastach były organizowane szkoły pielęgniarstwa dzięki
kontaktom z USA i z AngliÄ….
instytucji zdrowia publicznego i szpitali.
" W Finlandii system Florencji Nightingale został wprowadzony w 1904 r.
" W stolicy Jugosławii została otwarta nowoczesna szkoła
dzięki działalności baronowej Sofii Mannerheim (1863 - 1928). Bardzo
pielęgniarstwa w 1921 r. W innych miastach były
szybko rozwijało się tam pielęgniarstwo szpitalne. Po wysłaniu jednej z
organizowane także szkoły pielęgniarskie, a ich absolwentki
pielęgniarek fińskich na stypendium do Anglii i USA zaczęto wprowadzać
znajdowały bardzo szybko zatrudnienie w państwowych
także kształcenie pielęgniarek przygotowujące do pracy w instytucjach
ośrodkach zdrowia. Dzięki specjalnej opiece lekarza, dra zdrowia publicznego. W Finlandii w stosunkowo krótkim czasie, dzięki
współpracy i pomocy ze strony państwa, powstał centralny system
Andrija Stampara, jednego z reorganizatorów ochrony
kształcenia pielęgniarek, prowadzony w 6 państwowych szkołach
zdrowia publicznego w Europie, rozwijała się opieka
pielęgniarskich. Do koordynacji spraw pielęgniarskich w departamencie
zdrowotna na wsi, a pielęgniarki otrzymywały odpowiednie
zdrowia utworzono stanowisko pracy dla pielęgniarki.
przygotowanie.
" Do Rosji carskiej wpływy angielskie najprawdopodobniej nie docierały. W
czasie wojny krymskiej ówczesna Rosja miała swoje siostry miłosierdzia,
" W tym czasie rozwijało się także wyraz
nie nowoczesne
które pracowały nawet na pierwszej linii frontu. Ich przygotowanie
pielęgniarstwo w krajach nadbałtyckich.
pielęgniarskie było takie, jak w innych krajach katolickich. W Rosji
carskiej bardzo silne były także wpływy Czerwonego Krzyża. Siostrami
" Na Litwie powstawały szkoły pod auspicjami Czerwonego Czerwonego Krzyża zostawały najczęściej kobiety z arystokracji, jak na
ówczesne czasy bardzo dobrze wyszkolone w 2-letnich szkołach w
Krzyża.
Niemczech lub w szkołach krajów skandynawskich, opartych na koncepcji
Czerwonego Krzyża. Pielęgnowaniem zajmowały się także posługaczki.
" W Estonii została założona w powiązaniu z uniwersytetem Dużą rolę odgrywali felczerzy, którzy stanowili niższą klasę lekarzy. Do
nich należało np. wykonywanie opatrunków, podawanie leków.
szkoła pielęgniarska w starym mieście Tartu (1925 r.).
" Rewolucja socjalistyczna w 1917 r. i wprowadzone przez niÄ…
PIEL
GNIARSTWO NOWOCZESNE
radykalne zmiany w całym systemie społeczno-politycznym
wywołały także zmiany w dziedzinie ochrony zdrowia. W
NA ZIEMIACH POLSKICH
Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich został
wprowadzony bezpłatny system opieki zdrowotnej, zarówno
szpitalnej, jak i pozaszpitalnej. Bardzo dużo uwagi
poświęcono rozwojowi opieki nad matką i dzieckiem. W
porewolucyjnej reorganizacji wszyscy pracownicy służby
zdrowia zostali zróżnicowani na 3 grupy, w zależności od
poziomu wykształcenia, tj. wyższego, średniego i niższego.
Pomiędzy tymi grupami nie ma ostrych granic, a osoby z
grup niższych są zachęcani do kontynuowania nauki i
przechodzenia do grupy wyższej. Pielęgniarki w tym
systemie występują jako siostry medyczne i opiekunki.
Kształcenie ich odbywa się w specjalnych szkołach
technicznych. Wiele czynności związanych z pielęgnowaniem
wykonują pracownicy należący do niższej grupy personelu
medycznego.
19
2009-02-12
U podstaw nowoczesnego
" Liczba lekarzy zatrudnionych w szpitalach, w porównaniu z
innymi krajami, była bardzo mała. Na przykład w 1829 r. w
pielęgniarstwa na ziemiach polskich
całym Królestwie tylko jeden szpital Dzieciątka Jezus w
" Opieka zdrowotna na ziemiach polskich w drugiej połowie
Warszawie zatrudniał 2 lekarzy, a w 1870 r. niektóre szpitale
XIX w. i na poczÄ…tku XX w., tj. do czasu odzyskania
niepodległości, we wszystkich trzech zaborach stała na
prowincjonalne w pewnych latach nie miały stałych lekarzy.
bardzo niskim poziomie, a warunki do zapoczÄ…tkowania jej
Sytuacja zmieniła się dopiero na początku XX w.
poprawy ogromnie trudne. Szpitale miały nadal charakter
przytułków, a poziom higieny był w nich bardzo niski.
Ochrona zdrowia publicznego nie rozwijała się. Proces " Diagnostyka lekarska zaczęła się rozwijać na początku lat
przemiany szpitala z przytułku na instytucję, której głównym
czterdziestych XIX w., a z pełną świadomością znaczenia
zadaniem byłoby leczenie, przebiegał wolno. W sposób
metod diagnostycznych propagowanych przez wybitnych
jednoznaczny nastąpiło to dopiero po odzyskaniu
lekarzy - dopiero od lat pięćdziesiątych. W tym czasie
niepodległości.
powstawało coraz więcej laboratoriów szpitalnych
" Sekularyzacja szpitali i objęcie ich przez władzę centralną organizowanych przez lekarzy, w tym także na ich własny
dokonały się w latach 1817  1842. Szpital zaczął służyć
koszt.
studentom medycyny i młodym lekarzom do celów
dydaktycznych. Równocześnie powstawały ambulatoria
przyszpitalne.
" Poprawa warunków higienicznych w szpitalach następowała " Na zły stan higieny szpitalnej wpływał pośrednio niski status
bardzo wolno, choć pewne przejawy zainteresowania tym społeczny jego użytkowników, brak nawyków kulturalnych i
zagadnieniem wystąpiły jeszcze w XVIII w. Rożne instrukcje nieodczuwanie ich potrzeby przez większość pacjentów, a
w sprawie higieny szpitalnej zaczęły się pojawiać jednak także lekceważący stosunek zarządu szpitala do potrzeb
dopiero na początku XIX w. (1819 i 1820 r.). Nosiły one chorych.
wyraz
ne znamiona teorii europejskich. Widoczna poprawa
stanu higienicznego szpitali nastąpiła w latach
" Na wprowadzanie postępowych zmian w polskich szpitalach
osiemdziesiÄ…tych XIX w, Zofia Klawe-Podgorska tak ocenia
oprócz rozwoju medycyny, metod leczenia, zwiększającej się
stan higieny, poziom i ogólną sytuację ówczesnych szpitali:
liczby wykształconych lekarzy duży wpływ wywarło tam
powstanie kościuszkowskie i wojny napoleońskie, w czasie
"Dziewiętnastowieczne polskie szpitale-lecznice, zarządzane których organizowano lazarety wojskowe, przeznaczane
wprawdzie centralnie, ale zgodnie z polityką władz wyłącznie do celów leczniczych, z odpowiednio zapewnioną
zaborczych, w minimalnym stopniu przez nie dotowane, opieką, a tam przykłady prusko-francuskie dotyczące
przeznaczane stale przede wszystkim dla ubogich tkwiły na organizacji szpitali i opieki społecznej.
skutek tych zależności w zamkniętym kręgu niemocy".
" Pielęgnowaniem w ówczesnych szpitalach zajmował się " W takich właśnie szpitalach rozpoczynali pracę wykształceni
bardzo zróżnicowany personel: lekarze, którzy chcieli leczyć. Aby to było możliwe, oni
właśnie musieli przejąć rolę wiodącą i przeprowadzić
" siostry miłosierdzia,
konieczne reformy. Rozpoczął się więc okres ostrej krytyki
" cyrulicy (felczerzy),
istniejÄ…cej sytuacji, wysuwanie propozycji zmian. Liczne
" dozorcy,
artykuły ukazywały się na lamach czasopism lekarskich,
" infirmarze, (z. fr. Infirmier  sanitariusz /pielęgniarz ale
takich jak:
tym wypadku to służba szpitalna składająca się z ludzi
"  Tygodnik Lekarski ,
zatrudnianych przypadkowo, bez żadnego
"  PrzeglÄ…d Lekarski ,
przygotowania, )
"  Gazeta Lekarska ,
" posługacze.
"  Kronika Lekarska ,
"  Zdrowie .
" Rolę najważniejszą odgrywały siostry miłosierdzia, choć ich
" Sprawą tą zaczęły interesować się też władze.
przygotowanie do tej roli było znikome. Stosunkowo wysoką
pozycję i szeroki zakres zadań miał cyrulik np.:
" przeprowadzanie wizyt, " Krytyka skierowana przeciwko ówczesnemu personelowi
szpitalnemu podkreślała jego nieuctwo i nieprzygotowanie
" opatrywanie ran,
do wykonywania zleceń lekarskich, a także brak
" wykonywanie zleceń lekarskich,
umiejętności opiekunczo-pielęgnacyjych.
" dopilnowywanie przestrzegania diet,
" podawanie pożywienia chorym.
20
2009-02-12
" W 1885 r. w "Kronice Lekarskiej" W. H. Krajewski
" Ostra krytyka obejmowała też dozorców, infirmarzy i
napisał:
posługaczy:
,,( ... ) Felczer oddziału ( ... ) Doktorska mina, pusta
 Są to po większej części ludzie z najniższej warstwy
głowa, szykowny krawat koloru nadziei, brudne ręce i
społeczeństwa, włóczędzy, próżniaki lub chorzy weterani ( ... )
żałoba za paznokciami, piórko z lapisem za jednym, a
stali roznosiciele infekcji w naszych oddziałach .
sonda za drugim uchem - oto cechy felczera
oddziałowego. I taki człowiek, nie mający nie tylko o
antyseptyce, ale w ogóle o niczym należytego pojęcia, jest
" W pierwszej połowie XIX w. docierały do Polski wieści o
do pewnego stopnia panem życia i śmierci chorych ( ... )
początkach szkolenia personelu pielęgnującego w krajach
Wielką dodatnią cechę naszych szpitali stanowi obecność
zachodnich. W 1838 r. z polecenia rzÄ…du dr Ludwik
w każdym oddziale nie płatnej najemnicy, lecz siostry
Gąsiorowski dokonał przekładu z języka niemieckiego
miłosierdzia ( ... ) Nie mogę jednak nie zaznaczyć tu
jednego braku: wiele mianowicie złego pochodzi stąd, że opracowania dra C.E. Gedickego pt.  Przewodnik
nasze siostry nie sÄ… dostatecznie obznajomione z
pielęgnowania chorych . Książka ta była przygotowana do
pielęgnowaniem chorych, jako też z innymi
szkolenia w berlińskim zakładzie leczniczym. Nieco póz
niej
powierzanymi im czynnościami lekarskimi ( ... )
lekarze przyjeżdżający zza granicy przywozili informacje o
Kierują się (...) w tych wszystkich czynnościach więcej
koncepcjach i reformach wprowadzanych w pielęgniarstwie
przeczuciem - intuicją, niż pewnym naukowymi
przez FloreocjÄ™ Nightiogale.
zasadami ( ... ) .
" Propozycje wysuwane przez lekarzy w sprawie szkolenia
" 1906 r. dr Aleksander Fruchtman zorganizował w Warszawie
pielęgniarek były bardzo zróżnicowane, najczęściej jednak
za zgodą władz roczną szkołę dla pielęgniarek z kursem
bardzo skromne. Oto kilka przykładów:
teoretycznym i praktycznym. Przeciwko takiemu programowi
szkolenia pielęgniarek podniosła się ostra krytyka.
 Postarać się o dobrych dozorców przez urządzenie przy
szpitalach lwowskim i krakowskim szkoły, w której by się
uczyli sposobów obchodzenia z chorym. Jeden z lekarzy
" Działalność w dziedzinie ochrony zdrowia publicznego miała
szpitalnych dokonał by tego z łatwością w ciągu kilkunastu
swój początek znacznie póz
niej.
lekcji .
 (& ) uczelnie (& ) otworzyć przy jednym z istniejących szpitali (
" 1902 r. powstało Stowarzyszenie św. Andrzeja, którego celem
... ) z kursem li tylko praktycznym
było organizowanie konferencji i popularnych kursów z
6-miesięcznym ( ... ) .
zakresu medycyny domowej i higieny oraz pierwszej pomocy
w chorobach i nagłych wypadkach.
" Projektom szkolenia osób świeckich sprzeciwiały się siostry
miłosierdzia a, które nawet groziły, że opuszczą prace w
przypadku wprowadzenia o szpitala przeszkolonych
" W tym czasie zaczęło się także ukazywać stosunkowo dużo
dozorców.
różnych podręczników na temat pielęgnowania chorych,
pisanych przez lekarzy.
" 1863 r. - K. Gregorowicz:  Praktyczna nauka opatrywania
" Ogólnie biorąc, ówczesne propozycje oraz próby
przypadkowych skaleczeń, stłuczeń i ran oraz pielęgnowania
podejmowania reform, które zmierzały do zastąpienia
chorych , opracowanie 64-stronicowe,
zróżnicowanego i nie szkolonego personelu szpitalnego
osobami do tego odpowiednimi, według stanowiska lekarzy
" 1876 r. - K. Dobrski:  Pielęgnowanie chorych , 28-stronicowa
książka, koncentrowały się na:
" znajdowaniu kandydatek, kobiet gotowych do pełnego
" 1877 r. - dr Jerzykowski:  Przewodnik dla felczerów, sióstr
poświęcenia, utalentowanych, o wysokich przymiotach
miłosierdzia i w ogóle osób zajmujących się pielęgnowaniem
moralnych,
chorych ,
" zapewnieniu im skromnego, a najlepiej tylko
" 1882 r. - dr T. Billroth:  O pielęgnowaniu chorych w domu i
w szpitalu, opracowanie stosunkowo szerokie, przekład z II
praktycznego przygotowania (według uznania lekarza),
wydania niemieckiego,
" pełnym podporządkowaniu pielęgniarki lekarzowi.
" 1900 r. - Mendelsohn: "Pielęgnowanie chorych", przekład
polski, dzieło adresowane, jak zaznaczono, nie tylko do
lekarzy; w książce tej niemieckie wyrazy Krankenfleger
(Krankenwarter) i Krankepflegerin (Krankenwarterin)
przetłumaczono na "pielęgniarz i pielęgniarka".
21
2009-02-12
Pionierska działalność kobiet i pierwsza
" W pierwszym dziesięcioleciu XX w. społeczne
zainteresowanie ideą zorganizowania szkoły
szkoła nowoczesnego pielęgniarstwa w
pielęgniarskiej było coraz większe.
Krakowie " 1908 r. np. magistrat miasta Warszawy uchwalił
założenie szkoły dozorców chorych. W 1909 r. w
" Pionierską działalność kobiet dotyczącą szkolenia
"Gazecie Lwowskiej" ukazała się notatka o założeniu
przygotowującego do pielęgnowania rozpoczęła w
szkoły we Lwowie, a dr Jozef Starzewski został
Warszawie Julia Aleksandrowicz. W 1882 r. założyła
wydelegowany za granicÄ™ w celu zapoznania siÄ™ z
ona z pobudek filantropijnych ambulatorium dla
organizowaniem takich właśnie szkół.
chorych i podjęła w nim pracę pielęgniarską.
Doświadczenia pielęgniarskie zdobyła w Berlinie,
" 1911 r.  otwarcie pierwszej szkoły dla pielęgniarek w
Paryżu i Wiedniu, gdzie zapoznała się z ówczesnym
Krakowie - Szkoły Pielęgniarek zawodowych Panien
ruchem reformatorskim.
Ekonomek św. Wincentego a Paulo, tzw. stara szkoła
krakowska. Zorganizowała ją grupa kobiet, członkiń
" W otworzonym przez siebie ambulatorium rozpoczęła
Stowarzyszenia, we współdziałaniu z grupą lekarzy
prowadzenie krótkich kursów z zakresu pierwszej
krakowskich popierajÄ…cych tÄ… inicjatywÄ™. Posiedzenie
pomocy w nagłych wypadkach oraz z zakresu higieny
komitetu organizacyjnego odbyło się 11 marca 1911 r.
dla kobiet-wolontariuszek.
" Pewnym wzorcem dla szkoły krakowskiej było niemieckie szkolenie
"  Komitet, do którego z lekarzy nalezą dr Borzecki, Damski,
diakonis. W jej stworzeniu odegrała jednak bardzo dużą rolę
Klęsk, Krzyszkowski, Parenski, Rutkowski, Mazurkiewicz,
inicjatywa własna. Szkoła miała wiele cech nowoczesnego szkolenia
Wicherkiewicz, panie ks. Czartoryska, Rydlówna,
pielęgniarek:
Epsteinówna, Teobaldówna i Wiszniewska, uchwalił projekt
" była dobrze zorganizowana,
przyszłej szkoły, która mieścić się będzie w lokalu Panien
" świecka, ale przyjmowano takie zakonnice,
Ekonomek przy ulicy Warszawskiej nr 6 w domu SS
" program uwzględniał zarówno szkolenie teoretyczne, jak i
praktyczne,
Miłosierdzia. Nauka trwająca 3 półrocza (jedno teoretyczne,
" warunki przyjęcia były wyraz
nie określone, a
dwa praktyczne w szpitalu św. A
azarza) będzie bezpłatna, a
" czas szkolenia wkrótce został przedłużony do 2 lat
końcowy egzamin uprawni do otrzymania dyplomu ( ... )".
" szkolenie kończyło się egzaminem i uprawniało do otrzymania
dyplomu.
" Główną rolę w staraniach o zorganizowanie szkoły odegrała
Maria Epstein (1875-1947). Najbliżej współpracowała z nią
" W programie części teoretycznej wprowadzono następujące
przedmioty:
Anna Rydlówna (1884-1969) - córka rektora Uniwersytetu
" anatomia i fizjologia,
Jagiellońskiego i profesora okulistyki, siostra Lucjana Rydla,
" higiena,
znanego poety i autora sztuk teatralnych. Organizatorki
" nauka o chorobach zakaz
nych i odkażaniu,
szkoły uzyskały największe poparcie i pomoc ze strony kilku
" pielęgnowanie chorych,
profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także sióstr
" pierwsza pomoc w nagłych wypadkach i opatrywanie chorych.
miłosierdzia.
" Od początku były podejmowane starania, aby uczennice mogły się " Egzamin dyplomowy zdawały absolwentki przed komisją złożoną z
uczyć także gospodarstwa domowego i dietetyki w zakładzie członków Rady Nadzorczej szkoły i przedstawiciela Wydziału
miejskim. Wykłady prowadzili lekarze, a ćwiczenia pielęgniarskie do Krajowego.
czasu ukończenia szkoły przez pierwsze absolwentki - siostra
" Warunki przyjęcia określały:
miłosierdzia, która przeszła przeszkolenie pielęgniarskie we Lwowie.
" wiek kandydatek - 18-351at,
Praktyka odbywała się w szpitalu św. A
azarza (obecnie Szpital
" wykształcenie - 4 klasy szkoły wydziałowej oraz wymaganie
Kliniczny) na oddziałach:
rekomendacji ludzi poważnych.
" chorób wewnętrznych,
" 0 kandydatki było jednak trudno, jak podawała Anna Rydlówna w
" chirurgicznym,
swoich wspomnieniach.
" ginekologicznym,
" chorób zakaz
nych,
" Poszczególne grupy uczennic były nieliczne, tj. od kilku do
" okulistycznym
kilkunastu uczennic (w pierwszej grupie było ich 13). W szkole był
" laryngologicznym tylko jeden zespół uczennic, a dopiero po złożeniu przez absolwentki
egzaminu dyplomowego przyjmowano następny. Ogółem w latach
" chorób skórnych i wenerycznych, a
1911-1921 ukończyły szkolę zaledwie 42 absolwentki.
" także na sali operacyjnej.
" Pierwsze uczennice nie mieszkały w internacie; z powodu braku
" Nadzór nad szkoleniem sprawowały najpierw siostry miłosierdzia i
takich możliwości, póz
niej mieszkanie w internacie było
doświadczone posługaczki, póz
niej pierwsze absolwentki szkoły.
obowiązkowe. Regulaminy, zarówno szkolny, jak i internatu, były
W czasie trwania praktyki kontynuowano nadal szkolenie
bardzo surowe i zobowiązywały do wielkiego zdyscyplinowania. W
teoretyczne. Przeznaczano na nie pół dnia w tygodniu. Podczas zajęć
szkole panowała atmosfera dużych wymagań, a równocześnie
praktycznych odbywały się także repertoria kliniczne prowadzone
serdecznej życzliwości i kultury.
przez lekarza.
22
2009-02-12
Pielęgniarstwo polskie
" Pierwszym dyrektorem szkoły był dr Wacław Damski, a po
uzyskaniu dyplomu przez Marię Epstein - ona przejęła to
stanowisko. Nieformalnie jednak Maria Epstein już jako uczennica w latach 1918 - 1945
zajmowała się kierowaniem szkołą.
" Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r: państwo stanęło przed
koniecznością zapewnienia opieki zdrowotnej. Oprócz państwa
" Duże trudności w prowadzeniu szkoły wynikały z braku
sprawą ochrony zdrowia zajęły się organy samorządowe oraz
zapewnienia jej stałego budżetu. Utrzymywanie szkoły opierało się
osoby prywatne. Bezpośrednio po wojnie z pomocą przybyła
na rożnych prywatnych dotacjach oraz funduszach zdobywanych
również do Polski grupa przedstawicieli Amerykańskiego
dzięki organizowaniu imprez artystycznych, festynów, zbiorek
Czerwonego Krzyża (ACK). W ekipie tej znalez
li się zarówno
ulicznych.
lekarze, jak i pielęgniarki. Organizacja dostarczyła także
rożnych koniecznych środków.
" Absolwentki cieszyły się doskonałą opinią. Spośród pierwszych w
szkole zostało zatrudnionych 6, większość pozostałych podjęła pracę
" W efekcie wielkiego wysiłku władz
, społeczeństwa i pomocy z
w szpitalu św. A
azarza.
zewnątrz powstawały nowe, unowocześniano stare szpitale,
organizowano ochronÄ™ zdrowia publicznego. Na szerokÄ… skalÄ™
" W tym czasie, gdy w Krakowie prowadziła swoją działalność
roztaczano opiekÄ™ nad matkÄ… i dzieckiem, w czym w bardzo
pierwsza szkoła nowoczesnego pielęgnowania, w innych
znaczący sposób pomagał ACK. Prowadzono walkę z gruz
licÄ… i
miejscowościach były podejmowane także inicjatywy na rzecz
szkolenia pielęgniarek, nie tylko na potrzeby szpitalnictwa, ale alkoholizmem. ACK we współpracy z PCK, a także z innymi
także na potrzeby ochrony zdrowia publicznego. Szkolenia te były stowarzyszeniami, organizował dla kobiet krótkie kursy z
organizowane jednak jako krótkie, najwyżej jednoroczne kursy.
zakresu higieny domowej i pielęgnowania chorych.
" Okres od 1918 r. do wybuchu drugiej wojny światowej - to okres
" 1925 r. powstanie pierwszego miejskiego ośrodka
intensywnego rozwoju nowoczesnego pielęgniarstwa w Polsce. Do
największych osiągnięć tego okresu należało:
zdrowia w Amelinie (na Mokotowie).
" W ośrodku tym prowadzono wiele rodzajów
" organizowanie szkół pielęgniarskich, które przygotowywały
do opieki nad człowiekiem chorym w szpitalu i w domu, a
działalności, takich jak:
także do pracy w placówkach zdrowia publicznego.
" walka z chorobami zakaz
nymi i gruz
licÄ…,
" rozwój praktyki szpitalnej i praktyki w instytucjach zdrowia
publicznego,
" nadzór nad stanem sanitarnym dzielnicy i
" zapoczÄ…tkowanie doskonalenia zawodowego,
" kontrola nad obrotem produktami spożywczymi, " powstanie Polskiego Stowarzyszenia Pielęgniarek
Zawodowych (PSPZ) i jego przystÄ…pienie do MRP (1925 r.),
" opieka nad kobietą w ciąży, matką i
" wprowadzenie przedstawicielki zawodu do Departamentu
Służby Zdrowia w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (1926
niemowlęciem,
r.), a także powoływanie pielęgniarek wojewódzkich,
" walka z jaglicÄ…, z chorobami wenerycznymi.
" rozpoczęcie wydawania czasopisma zawodowego
"Pielęgniarka Polska" (1929 r.),
" sformułowanie podstaw prawnych zawodu (Ustawa 0
" Ośrodek w Amelinie był również terenem szkolenia pielęgniarstwie z dnia 21 lutego 1935 r.).
dla lekarzy i pielęgniarek. .
" Do 1925 r. zostały zorganizowane w Polsce 4 szkoły pielęgniarskie
" Drugą dyrektorką szkoły w W-wie od 1928 r. była Polka, jedna z
dzięki współdziałaniu władz, społeczeństwa, pomocy ACK oraz
najbardziej zasłużonych pionierek szkolnictwa i pielęgniarstwa w
fundacji Rockefellera.
Polsce - Zofia Szlenkierówna (1882-1939). Zofia Szlenkierówna
Były to szkoły w:
ufundowała dla Warszawy duży szpital dziecięcy Karola i Marii w
" Warszawie (1921 r.), 1913 r. i została jego kuratorką. Zajmowała się stroną gospodarczą
szpitala, a przede wszystkim organizacją pracy pielęgniarek. W
" Poznaniu (1921 r.),
wieku 44 lat wstąpiła do szkoły pielęgniarskiej w Bordeaux,
" Warszawie - szkoła żydowska (1923 r.) i
przygotowując się w ten sposób do objęcia stanowiska dyrektorki,
" Krakowie (1925 r.).
choć miała już za sobą 3-letnie (nie ukończone) studia medycyny oraz
roczne przeszkolenie w szkole Florencji Nightingale w Londynie.
" Ogółem w latach 1918-1939 powstało w Polsce 9 szkół
Szkołą kierowała przez 8 lat. W tym czasie przyczyniła się do jej
pielęgniarskich, ale równocześnie nie było nigdy czynnych więcej niż
rozwoju - zarówno w zakresie kształcenia do opieki nad chorym, jak i
7. Wszystkie szkoły powstały jako samodzielne, niezależne od
do pracy w instytucjach zdrowia publicznego.
szpitali, przygotowujące zarówno do opieki nad człowiekiem chorym,
jak do podejmowania praktyki w rożnych innych instytucjach,
" W Krakowie dyrektorką Uniwersyteckiej Szkoły Pielęgniarek i
przede wszystkim w ośrodkach zdrowia.
Opiekunek Zdrowia, założonej dzięki pomocy fundacji Rockefellera w
powiązaniu z Uniwersytetem Jagiellońskim, została Maria Epstein.
" W Poznaniu i Warszawie na czele szkół stanęły jako dyrektorki
Podejmowała ona bardzo dużo starań w sprawie jej otwarcia.
pielęgniarki z USA. Nauczycielkami było także kilka pielęgniarek
Nauczanie w tej szkole prowadziły tylko Polki - absolwentki  starej
przybyłych z USA. Dyrektorką warszawskiej szkoły pielęgniarskiej
szkoły .
została Amerykanka Helen Bridge. Wykazując bardzo dużą
" Szkoły pielęgniarskie w Polsce stały w tym czasie na wysokim
aktywność, nakłaniała polskie pielęgniarki do zorganizowania
poziomie.
stowarzyszenia zawodowego.
23
2009-02-12
" Do szkolenia. praktycznego przywiązywano bardzo dużo wagi. Praktyki
" Wszystkie miały własną bazą lokalową, a zajęcia w nich prowadziły
były organizowane na oddziałach szpitalnych pod nadzorem pielęgniarek 
doświadczone pielęgniarki, z których wiele, dzięki uzyskiwanym
nauczycielek zatrudnianych przez szkołę, a także w ośrodkach zdrowia, w
stypendiom, kończyło szkoły zagraniczne lub zdobywało rożne
higienie szkolnej, w pielęgniarstwie przemysłowym, w pielęgniarstwie
przeszkolenia dodatkowe w USA, Francji, Austrii i innych krajach.
domowym. Odbywanie praktyk było poprzedzane opanowaniem techniki
zabiegów pielęgniarskich i odpowiednim przygotowaniem teoretycznym.
" Czas nauki, początkowo 2-letni, w krótkim czasie został
przedłużony do 2 i pół roku. Od kandydatek wymagano:
" ukończenia 6 klas ówczesnej 8-klasowej szkoły średniej, a po
" W celu zapewnienia możliwości odbywania praktyk szkoła zawierała ze
reformie - 4 klas tej szkoły (gimnazjum),
szpitalem umowę. Na mocy tej umowy szpital oddawał szkole jako teren
" ukończenia 18 lat życia oraz
praktyk sale chorych lub oddział takiej wielkości, jaka była najbardziej
" pozytywnej opinii o przydatności do zawodu.
przydatna z punktu widzenia odpowiednich warunków szkolenia. W
umowie zastrzegano, że uczennice nie będą wykorzystywane do pracy na
" W czasie nauki obowiązywało mieszkanie w internacie. Program
innych oddziałach, a personel szpitalny nie będzie ingerował w pracę
obejmował część teoretyczną i praktyczną. W części teoretycznej
uczennic. Szkoła zachowywała w ten sposób całkowitą swobodę kierowania
były uwzględnione przedmioty z zakresu nauk:
praktykami, a równocześnie przejmowała odpowiedzialność za
" przyrodniczych,
pielęgnowanie chorych. Według ówczesnych przekonań zapewniało to
" medycznych,
najlepsze warunki zarówno do opanowania koniecznych umiejętności, jak i
" społecznych oraz
rozwijania poczucia odpowiedzialności za sprawowanie opieki
" pielęgniarstwo.
pielęgniarskiej. Szkoła zobowiązywała się do zapewnienia całkowitej opieki
pielęgniarskiej przez cały rok. Stwarzało to konieczność jej funkcjonowania
przez pełnych 12 miesięcy.
" Szkoły dysponowały ograniczonymi możliwościami przyjęć, ok. 50% " W 1937 r. staraniem PSPZ został wydany skrypt na temat
pielęgniarstwa społecznego. Zawarto w nim treści stanowiące
podań kandydatek było odrzucanych z powodu braku miejsc. Koszt
przedmiot kursu zorganizowanego na ten temat. Było to
szkolenia był wysoki i wynosił przeciętnie 150 zł miesięcznie
związane z wielkim zapotrzebowaniem ze strony pielęgniarek,
(nauka, internat), ale większość uczennic korzystała ze zniżek, a
które po ukończeniu szkoły podejmowały pracę na rożnych
opłaty były pokrywane z subwencji rządowych, samorządowych i
odpowiedzialnych stanowiskach, np. organizatorek ośrodków
innych z
ródeł.
zdrowia, pielęgniarek wojewódzkich, a w ramach
przygotowania szkolnego nie zdobywały wiedzy na tematy
" Do 1937 r. szkoły pielęgniarskie ukończyło ok. 1500 absolwentek,
organizacyjno - administracyjne, ustawodawstwa społecznego
pielęgniarek dyplomowanych, 30% z nich pracowało w placówkach
oraz pielęgniarstwa społecznego.
zdrowia publicznego, 42,2% - w szpitalach wojskowych i cywilnych,
15,4% - w szkołach pielęgniarskich, a 11 % nie podjęło pracy
" W PSPZ zajmowano się także sprawami socjalno-bytowymi
zawodowej.
pielęgniarek. W początkowym okresie pielęgniarki w
większości szpitali były zatrudniane na etatach pracowników
" Liczba absolwentek szkol nie pokrywała zapotrzebowania na
fizycznych, z bardzo ograniczonymi uprawnieniami i bardzo
pielęgniarki. Istniejące braki w obsadzie pielęgniarskiej w
niskimi poborami. Już na pierwszym walnym zjez
dzie PSPZ
szpitalach były uzupełniane osobami bez właściwego przygotowania
została powołana komisja do zbadania warunków pracy
zawodowego, dla których organizowano jedynie krótkie
pielęgniarek zawodowych, a w celu zebrania koniecznego
przeszkolenia. Największą rolę odgrywało szkolenie sióstr
materiału została opracowana specjalna ankieta.
Pogotowia Sanitarnego PCK w szpitalach wojskowych.
" W 1927 r. do Departamentu Służby Zdrowia w Ministerstwie Spraw
" W 1926 r. w ówczesnym Departamencie Służby Zdrowia
Wewnętrznych został wysłany memoriał w sprawie przeszeregowania
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych został utworzony jednoosobowy
pielęgniarek z pracowników fizycznych na umysłowych. W następnych
referat pielęgniarski. Powołanie swoje zawdzięczał on głównie
latach wysyłano do władz memoriały i wnioski w różnych sprawach, np. w
1933 r. w sprawie 8-godzinnego dnia pracy, w miejsce dotychczasowego 1O konieczności organizowania i prowadzenia tzw. egzaminów
 godzinnego. Badano także możliwość stworzenia biura pośrednictwa
państwowych dla pielęgniarek dopuszczanych do uprawiania
pracy dla pielęgniarek, podjęto inicjatywę budowy domu dla niezdolnych
praktyki zawodowej drogą skróconą. Egzamin państwowy mogły
do pracy przedstawicielek tej grupy zawodowej, zabiegano o uzyskanie
zdawać te osoby, które legitymowały się długoletnią praktyką
zniżek w opłatach za leczenie uzdrowiskowe.
zawodową i ukończyły przynajmniej 6 klas ówczesnej szkoły
wydziałowej (poziom średni). Podstawą do tego była ustawa
" PSPZ podjęło także działalność na rzecz ustawy o pielęgniarstwie i
reformy szkolnictwa pielęgniarskiego. Utrzymywało ono kontakt z drugim sanitarna.
stowarzyszeniem pielęgniarskim działającym wówczas na terenie Polski,
tj. ze Zrzeszeniem Sióstr PCK, które nie miały pełnych kwalifikacji
" Stanowisko w referacie pielęgniarskim w ministerstwie objęła
zawodowych. PSPZ utrzymywało ożywiony kontakt z MRP, a pielęgniarki
polskie brały udział w zjazdach MRP, wygłaszały referaty, zwracały się do Maria Babicka-Zachertowa (1892-1944). Do zadań referatu
jej zarządu w różnych sprawach, jak np. w sprawie utworzenia stałej
należało:
komisji do spraw pielęgnowania w chorobach nerwowych i umysłowych
" czuwanie nad przygotowywaniem odpowiedniego personelu
oraz zaakceptowania udziału w nim własnej przedstawicielki w
charakterze członka słuchającego. W Polsce w tym czasie nie było jeszcze pielęgniarskiego,
możliwości utworzenia takiej właśnie komisji. W 1932 r. PSPZ przyłączyło
" opracowywanie programów szkolenia,
się do międzynarodowego funduszu Florencji Nightingale.
" subsydiowanie szkół pielęgniarskich,
24
2009-02-12
" nadzór nad praktyką zawodową pielęgniarek, " Wraz z rozwojem pielęgniarstwa podnosiły się coraz liczniejsze
glosy, nie tylko z grona pielęgniarek, w sprawie prawnego
" nadawanie uprawnień zawodowych,
uregulowania ich sytuacji. Po długich przygotowaniach
" opracowywanie ustawodawstwa pielęgniarskiego,
prowadzonych pod kierunkiem Marii Babickiej-Zachertowej, we
" utrzymywanie kontaktu z zagranicÄ…,
współpracy z PSPZ, w 1935 r. ukazała się ustawa regulująca
" propagowanie pielęgniarstwa,
wszystkie podstawowe sprawy pielęgniarstwa w sposób
" pomoc w organizowaniu placówek prowadzonych przez
odpowiadający w pełni potrzebom i zapewniająca możliwość
pielęgniarki,
rozwoju pielęgniarstwa. Porównywana z podobnymi ustawami
" pośrednictwo pracy,
ukazującymi się w tym czasie w innych krajach otrzymała bardzo
" zbieranie danych statystycznych i materiałów historycznych. wysoką ocenę.
" W niedługim czasie po utworzeniu referatu zaczęto także " W latach 1918-1939 pielęgniarstwo polskie miało zatem wiele
powoływać pielęgniarki na stanowiska administracyjno- bardzo cennych osiągnięć, jego podstawowym problemem była mała
organizacyjne w poszczególnych województwach. liczba szkół i mała liczba pielęgniarek szkolonych na właściwym
poziomie.
" W 1927 r. został utworzony w Warszawie wojewódzki referat
pielęgniarski, a pierwszą pielęgniarką naczelną została Zofia " W okresie drugiej wojny światowej i okupacji niemieckiej szkoły
Zawadzka. pielęgniarskie w Polsce zostały zlikwidowane. Okupant wyraził
zgodę na funkcjonowanie jednej w Warszawie. Prowadziła ją
" W 1931 r. w tym samym wydziale zostało stworzone stanowisko dla
Jadwiga Romanowska. W Warszawie była czynna również szkoła
pielęgniarki w dziale higieny szkolnej.
SS Miłosierdzia (na Pradze), przeznaczona tylko dla zakonnic
różnych zgromadzeń, ale przede wszystkim dla szarytek.
" O prężności polskich pielęgniarek w tym ogromnie trudnym okresie
" Ofiarnie i z narażeniem życia pielęgniarki niosły pomoc w
świadczy przeprowadzenie reformy prowadzonej na bardzo niskim
poziomie, szkoły położnych w Warszawie, przez Teresę Kulczyńską obozach, ratowały przed śmiercią, współpracując z lekarzami
którą wspierała Jadwiga Kaniewska (póz
niej Iżycka) pracująca w
 więz
niami. Nie dysponując środkami sanitarnymi i lekami
ówczesnym Wydziale Szpitalnictwa. Zreformowana szkoła
starały się o podtrzymywanie otuchy i budzenie nadziei. W
funkcjonowała jednak tylko w latach 1941-1943, gdyż Niemcy nie
wyrazili zgody na jej dalsze prowadzenie. W 1943 r. zgodzili się oni Oświęcimiu  Brzezince staraniem więz
niarek  lekarek
na utworzenie przy szkole dla zakonnic filii dla pielęgniarek
został zorganizowany miesięczny kurs dla więz
niarek 
świeckich. W szkole tej, oprócz programu pielęgniarskiego, w
pielęgniarek prowadzony w obozie męskim. Pozwoliło to na
sposób tajny był realizowany program położniczy. Była to więc
pierwsza na ziemiach polskich szkoła pielęgniarsko-położnicza.
zwiększenie choć trochę ilości osób przygotowanych do
Kierowała nią siostra Wanda Żurawska, a pomocą służyła Teresa
sprawowania opieki pielęgniarskiej.
Kulczyńska. Wraz z wybuchem powstania wszystkie szkoły
przestały funkcjonować.
" W czasie wojny wiele pielęgniarek poniosło bohaterską
" W okresie drugiej wojny światowej polskie pielęgniarki przeżywały
śmierć, spośród tych które przeżyły wiele otrzymało medal
okres ciężkiej, często bohaterskiej służby. Pełniły ją w stosunku do
dręczonej ludności, pracowały w szpitalach polowych na wszystkich imienia Florencji Nightingale.
frontach walki, towarzysząc polskim żołnierzom, brały udział w
partyzantce i w powstaniu warszawskim. Z powodu braku
pielęgniarek organizowano krótkie przeszkolenia dla sanitariuszek.
W okresie powstania warszawskiego rannymi i chorymi opiekowało
siÄ™ ok. 5 tys. sanitariuszek.
Zofia Szlenkierówna
(7 IX 1882 - 2 X 1939)
SA
YNNE POLSKIE PIEL
GNIARKI
25
2009-02-12
" Córka zamożnego przemysłowca i filantropa Karola " Z. Szlenkierówna była jednym z członków-założycieli
Warszawskiej Szkoły Pielęgniarstwa, jednak - kierowana
Szlenkiera, z domu rodzinnego wyniosła głębokie poczucie
poczuciem uczciwości zawodowej - stanowisko dyrektorki obejmuje
odpowiedzialności i chęć pomocy ludziom. W 1905 r.
dopiero w 1928 r., po ukończeniu (jako zwykła uczennica) pełnego
rozpoczyna studia na wydziale lekarskim w Genewie, ale po
kursu w szkole im. Florence Nightingale w Bordeaux. Przez 8 lat
dwóch latach przerywa je z powodu choroby matki. W latach
kierowała warszawską szkołą, stanowiąc dla swych wychowanek
1908-1910 uczy się w Szkole Pielęgniarstwa Florence
wzór nie tylko pielęgniarki, ale i człowieka.
Nightingale przy Szpitalu św. Tomasza w Londynie, ale i tym
razem pogorszenie stanu zdrowia matki przerywa jej
Po ustÄ…pieniu ze stanowiska powraca do pracy w szpitalu. Przez
edukacjÄ™.
wiele lat była członkiem Polskiego Towarzystwa Szpitalnictwa
oraz Polskiego Stowarzyszenia Pielęgniarek Zawodowych. W
1935 r. otrzymała Międzynarodowy Medal Florence Nightingale, a
" Po śmierci rodziców odziedziczony majątek przeznacza na
wcześniej - papieski order "Pro Ecclesia et Pontifice".
budowÄ™ szpitala pediatrycznego im. Karola i Marii na
warszawskiej Woli. Był to wówczas jeden z
Wybuch wojny zastał "polską Florence Nightingale" ciężko chorą
najnowocześniejszych szpitali w Europie, a pracujące tam
w jednym z warszawskich sanatoriów. Umiera w płonącej stolicy,
pielęgniarki stały się pierwszymi w Polsce nauczycielkami
wśród odgłosów bombardowania, w szpitalu pozbawionym prądu i
pielęgniarstwa pediatrycznego. Szlenkierówna wymagała od
wody, bez należytej opieki, którą przez całe życie zawodowe
pielęgniarek całkowitego poświęcenia się służbie chorym
starała się zapewnić innym.
dzieciom - szpital zatrudniał wyłącznie pielęgniarki świeckie,
niezamężne i bezdzietne, a założenie rodziny oznaczało utratę
posady.
Elżbieta Rabowska
" W ostatnich latach zaborów współpracuje z Towarzystwem
Tajnego Nauczania, prowadzÄ…c lekcje w domach na warszawskim
(6 VIII 1884 - VII 1969) Starym Mieście. W 1904 r. wyjeżdża do Szwajcarii; kończy Szkołę
Pielęgniarstwa w Zurychu. Obdarzona nieprzeciętnymi
zdolnościami organizacyjnymi, jeszcze podczas nauki obejmuje
stanowisko oddziałowej w jednym z oddziałów chirurgicznych. W
1919 r. wraca do Polski. Pracuje kolejno: w Dziecięcym
Sanatorium Przeciwgruz
liczym w Zakopanem, szpitalu
wojskowym, Klinice Dziecięcej prof. Michałowicza, gdzie
organizuje pracę pielęgniarek i szkoli je niemal od podstaw. W
1921 r. wraca na dwa lata do Zurychu, żeby kierować szkołą
pielęgniarstwa. Jako stypendystka Rockefellera odbywa szkolenia
w Paryżu, Lyonie, Strasburgu i Londynie.
" W 1925 r. zostaje dyrektorem Szkoły Pielęgniarstwa PCK w
Poznaniu, organizuje w poznańskich szpitalach pierwsze placówki
szkolenia praktycznego. Aktywnie działa w Polskim Związku
Przeciwgruz
liczym i Polskim Stowarzyszeniu Pielęgniarek
Zawodowych. Od 1933 r. była członkiem sądu honorowego
pielęgniarek.
Helena Nagórska
" W 1939 r., w czasie oblężenia, pracuje w warszawskim
Sanitariacie, a przez całą okupację - w Komitecie Pomocy dla
(25 VII 1886 - 1974)
Uchodz
ców i Przesiedleńców RGO. Po upadku powstania, z
poświęceniem pomaga ewakuowanym w obozie w
Pruszkowie - doprowadzając do uwolnienia wielu osób,
poprzez wpisanie ich na listy chorych i przeniesienie do
szpitali.
" Po wojnie wyjeżdża do Szwajcarii, gdzie w Odelboden
opiekuje siÄ™ grupÄ… polskich dzieci, w prowadzonym przez
Szwajcarski Czerwony Krzyż domu wypoczynkowym dla
dzieci z państw, które najbardziej ucierpiały podczas wojny.
W Szwajcarii pozostaje już do końca życia.
26
2009-02-12
" Ukończyła seminarium nauczycielskie sióstr urszulanek w
" Dzięki jej wiedzy i inicjatywie szkoła ta w krótkim czasie
Tarnowie, gdzie w latach 1904-1914 pracowała jako
osiągnęła najwyższy poziom, dając absolwentkom nie tylko
nauczycielka. Podczas I wojny światowej wstępuje w szeregi
fachową wiedzę, ale także kształtując ich charaktery. Za
sióstr Czerwonego Krzyża. Po ukończeniu kursów
wzorowe prowadzenie szkoły, a także pełną poświęcenia
sanitarnych pracuje jako pielęgniarka we Lwowie, a
pracę podczas I wojny światowej otrzymała (jako pierwsza
następnie w austriackim szpitalu polowym na froncie
galicyjskim, za co zostaje odznaczona medalem austriackiego Polka) medal Florence Nightingale.
Czerwonego Krzyża.
" Od 1937 roku aż do wybuchu Powstania Warszawskiego H.
" Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości pracuje w
Nagórska pracuje w Polskim Towarzystwie
szpitalach wojskowych w Warszawie, Grodnie i Wilnie,
Przeciwgruz
liczym, a w czasie powstania w szpitalu PCK
pielęgnując z poświęceniem żołnierzy chorych na tyfus. Mimo
przy ulicy Smolnej; ciężko ranna wraca do zdrowia przez
bogatych doświadczeń zawodowych zdobytych podczas wojny,
wiele miesięcy, na stałe pozostał jej niedowład ręki.
wstępuje do Warszawskiej Szkoły Pielęgniarskiej, którą
kończy w 1924 r.
" Po wojnie pełniła funkcję dyrektorki szkoły pielęgniarstwa w
" Rok póz
niej otrzymuje stypendium Rockefellera, dzięki
Zabrzu, a następnie we Wrocławiu. Po przejściu na
któremu przez rok pogłębia wiedzę na studiach w Stanach
emeryturę przeniosła się do Krakowa, gdzie nadal pracowała
Zjednoczonych. Po powrocie pełni funkcję wicedyrektora
w zawodzie, w przychodni dzielnicowej, będąc dla młodszych
WSP, a od 1929 r. dyrektora nowej szkoły pielęgniarskiej,
pielęgniarek wzorem pracowitości, uczciwości i koleżeństwa
utworzonej przez Polski Czerwony Krzyż
Jadwiga Suffczyńska
" Po wybuchu II wojny światowej nie chce być ewakuowana z
(1890 - 26 IV 1954)
władzami PCK; pozostaje w oblężonej Warszawie, kierując
" Po zdaniu matury ukończyła kurs pedagogiczny i przez 5 lat
sekcją pielęgniarek i organizując dostawy leków do szpitali.
pracowała jako guwernantka w prywatnych domach na Podolu. W
1919 r. odbyła w Warszawie kurs sanitarny i zatrudniła się jako Podczas pożaru budynku Zarządu PCK ratuje dokumenty
pielęgniarka w Szpitalu Ujazdowskim, a następnie w Szpitalu
archiwalne, przenoszÄ…c je do skarbca bankowego. W latach
Zakaz
nym dla repatriantów w Drohiczynie Podlaskim. W 1920 r.
okupacji pozostaje w Warszawie, mimo propozycji wyjazdu
niosła ofiarną pomoc walczącym w II Powstaniu Śląskim, za co
otrzymała Order Gwiazdy Śląskiej. W 1924 r. uzyskała dyplom
do Turcji z ramienia Czerwonego Krzyża. Działa w
Warszawskiej Szkoły Pielęgniarskiej i rozpoczęła pracę
podziemiu - tworzy konspiracyjną ewidencję sióstr PCK,
pielęgniarki chirurgicznej, a następnie przełożonej w Szpitalu
opiekuje się pielęgniarkami z rozbitych jednostek
PCK w Warszawie. Trzy lata póz
niej otrzymała stypendium Ligi
Czerwonego Krzyża na roczny kurs dyplomowanych pielęgniarek
sanitarnych, przygotowuje tajne drużyny pomocy medycznej
na Uniwersytecie Bedford College w Londynie.
do udziału w Powstaniu. Gdy wybuchło, pełniła (pod
pseudonimem "Julia") funkcjÄ™ kierownika punktu
" Po powrocie do Polski zostaje szefem Referatu Pielęgniarskiego
przy Zarządzie Głównym PCK. Do jej obowiązków należą m.in.: sanitarnego przy ul. Jasnej 10.
inspekcje szkół pielęgniarskich i szpitali wojskowych,
organizowanie kursów pogotowia PCK, rejestracja sióstr PCK.
Była jedną z organizatorek, a następnie prezesem Polskiego " Po wojnie odtworzyła Sekcję Pielęgniarską przy PCK. Od
Stowarzyszenia Pielęgniarek Zawodowych. W 1933 r. otrzymała
1948 r. aż do śmierci pracowała w redakcji "Pielęgniarki
Medal Florence Nightingale.
Polskiej".
" Po powrocie do Polski w 1926 r. rozpoczyna pracÄ™ w
Maria Babicka-Zachertowa
Departamencie Służby Zdrowia przy Ministerstwie Spraw
(7 XII 1892 - 7 VIII 1944)
Wewnętrznych - w nowo utworzonym referacie
pielęgniarstwa. Zakres jej obowiązków obejmuje:
" Po ukończeniu gimnazjum odbyła dwuletni kurs
szkolnictwo, rozmieszczenie kadr, organizacjÄ™ pracy,
pedagogiczny i pracowała jako nauczycielka w Warszawie.
specjalizacje i dokształcanie zawodowe. Wśród jej
Podczas I wojny światowej została sanitariuszką w punkcie
największych osiągnięć w tym okresie należy wymienić:
opatrunkowym na dworcu warszawsko-wiedeńskim, a
doprowadzenie do powstania kilku szkół pielęgniarstwa,
następnie - w pociągu sanitarnym. W 1919 r. rozpoczyna
zorganizowanie funduszy na stypendia dla niezamożnych i
pracÄ™ w Wydziale Sanitarnym Sztabu Generalnego, skÄ…d
najzdolniejszych uczennic, ale przede wszystkim - jej zasługą
przenosi siÄ™ do Szpitala Ujazdowskiego. Zapisuje siÄ™ na
było przeforsowanie w 1935 r. Ustawy o pielęgniarstwie.
Wydział Przyrodniczy UW, ale w 1921 r. przerywa studia, by
wstąpić do nowo otwartej Warszawskiej Szkoły
Pielęgniarstwa. Otrzymawszy dyplom, obejmuje funkcję " Podczas okupacji hitlerowskiej pracowała jako pielęgniarka
przełożonej pielęgniarek w poradni przeciwgruz
liczej im. społeczna w Szpitalu Dzieciątka Jezus, jednak przede
Lucjana Kobylewskiego. Dwa lata póz
niej, dzięki
wszystkim poświęcała się działalności podziemnej w AK.
zagranicznemu stypendium, uczestniczy w kursie
Szkoliła sanitariuszki, pomagała w ukrywaniu Żydów,
pielęgniarstwa społecznego na uniwersytecie w Toronto i udzielała pomocy rannym. Jej mieszkanie przy Al.
odbywa praktyki pielęgniarsko-położnicze w Filadelfii i
Wyzwolenia było miejscem tajnych spotkań działaczy
Nowym Jorku.
podziemia. Zginęła rozstrzelana w siódmym dniu powstania.
W 1947 r. została pośmiertnie odznaczona
Międzynarodowym Medalem Florence Nightingale.
27
2009-02-12
" W 1934 r. wyjeżdża na kolejne stypendium zagraniczne -
Teresa Kulczyńska
tym razem, żeby się zapoznać z metodami kształcenia w
(27 IX 1894 - 1992) szkołach pielęgniarskich w Wiedniu, Budapeszcie, Paryżu,
Brukseli, Oslo i Helsinkach.
" Urodziła się w Krakowie, gdzie ukończyła seminarium
nauczycielskie oraz kurs Akademii Handlowej. Podczas I
" Pierwsze 2 lata hitlerowskiej okupacji spędza w Krakowie,
wojny światowej służyła w polskich formacjach
gdzie prowadzi internat dla pielęgniarek, pracuje jako
pielęgniarskich armii austrowęgierskiej na froncie
przełożona "Domu dla Słabych" oraz jako naczelna
wschodnim. Po wojnie ukończyła Szkołę Pielęgniarek
pielęgniarka w Ubezpieczalni Społecznej. Od 1941 r. kieruje
Zawodowych w Krakowie, a następnie (dzięki stypendiom
Szkołą Położnych w Warszawie, w której przeprowadza
Czerwonego Krzyża i Rockefellera) wzbogacała swoją wiedzę
reorganizację systemu nauczania. Po likwidacji tej placówki
w Szkole Pielęgniarstwa w Bostonie i na uniwersytetach w
obejmuje stanowisko dyrektorki w prowadzonej potajemnie
Nowym Jorku i Toronto. Odbyła też podróż szkoleniową po Szkole Pielęgniarsko-Położniczej.
południowych stanach USA i Kanadzie, podczas której
poznawała praktyczne aspekty pielęgniarstwa społecznego. " Po wojnie bierze udział w reaktywowaniu krakowskiej
Uniwersyteckiej Szkoły Pielęgniarstwa. Od 1950 r. do
W latach 1926-1939 pracuje w Uniwersyteckiej Szkole
przejścia na emeryturę pracuje w krakowskim oddziale
Pielęgniarek i Higienistek w Krakowie, najpierw jako
Instytutu Gruz
licy, nie tracąc kontaktu ze szkołami
instruktorka, a potem jako zastępca dyrektora.
pielęgniarskimi, gdzie szkoli zarówno uczennice, jak i kadry,
kładąc zawsze nacisk na konieczność dostosowania
teoretycznych zasad do realnych możliwości szpitali.
Hanna Chrzanowska
" Aktywnie działała w Polskim Stowarzyszeniu Pielęgniarek
Zawodowych i w Polskim Towarzystwie Pielęgniarskim. Jest
(7 X 1902 - 29 IV 1973)
współautorką pierwszego w Polsce podręcznika "Zabiegi
pielęgniarskie" oraz autorką "Podręcznika pielęgniarstwa
ogólnego".
" Wybuch II wojny światowej przyniósł jej dwie osobiste
" Ukończyła gimnazjum sióstr urszulanek w Krakowie, odbyła
tragedie. Ojciec, profesor UJ, aresztowany przez Niemców,
też kurs dla pielęgniarek prowadzony przez Misję
ginie w obozie, brat - z rÄ…k NKWD w Kozielsku. W czasie
Amerykańskiego Czerwonego Krzyża. Pracę zawodową
okupacji działała w Obywatelskim Komitecie Pomocy ks.
rozpoczęła w Klinice Chirurgicznej UJ. Podczas wojny
arcybiskupa Adama Sapiehy oraz w Sekcji Pomocy
1920 r. angażowała się w pomoc rannym żołnierzom.
Wysiedlonym Polskiego Komitetu Opiekuńczego - pomagając
uchodz
com, organizując kwatery, posiłki, szukając miejsc
" Po ukończeniu Szkoły Pielęgniarstwa w Warszawie - w pracy. Opiekowała się sierotami wojennymi, szczególną
troską otaczając dzieci żydowskie.
1924 r. - otrzymuje stypendium Rockefellera i wyjeżdża do
Francji, gdzie studiuje pielęgniarstwo społeczne. Po powrocie
" Po wojnie pracuje jako kierownik działu pielęgniarstwa
do Polski pracowała jako instruktorka w Uniwersyteckiej
społecznego Uniwersyteckiej Szkoły Pielęgniarsko-
Szkole Pielęgniarek i Higienistek w Krakowie. W latach
Położniczej w Krakowie, kładąc szczególny nacisk na
1929-1939 redagowała miesięcznik "Pielęgniarka Polska".
przygotowanie uczennic do opieki nad chorymi w warunkach
Była wiceprzewodniczącą Polskiego Stowarzyszenia
domowych. Prowadzi kursy dla dyrektorów, kierowniczek
Pielęgniarek Zawodowych, brała udział w przygotowaniu
szkolenia i instruktorek szkół pielęgniarskich. Od 1957 r.
Ustawy o pielęgniarstwie. Współorganizowała katolicki
przez rok pełni funkcję dyrektora Szkoły Pielęgniarstwa
Związek Pielęgniarek Polskich.
Psychiatrycznego w Kobierzynie.
28
2009-02-12
Wanda Żurawska
" Po przejściu na emeryturę działa społecznie, organizując opartą
na strukturach parafialnych domową opiekę nad obłożnie
chorymi. Troską otaczała nie tylko chorych - potrafiła także (27 I 1903 - 2 I 1996)
wspierać duchowo ich rodziny. Do pomocy werbowała lekarzy,
księży, studentów, pielęgniarki i siostry zakonne. Jako pierwsza w
Polsce zorganizowała rekolekcje dla chorych w Trzebini, na
których nauki wygłaszał m.in. ks. kardynał Karol Wojtyła.
" W 1971 r. K. Wojtyła zatwierdził opracowany przez Hannę
ChrzanowskÄ… "Regulamin parafialnej opiekunki chorych", a
ówczesny papież - Paweł VI - przyznał jej order "Pro Ecclesia et
Pontifice". Zmarła w kwietniu 1973 r., po trwających siedem lat
zmaganiach z chorobÄ… nowotworowÄ….
" Na cmentarzu Rakowickim w Krakowie żegnały ją tłumy
podopiecznych, w tym wielu chorych na wózkach inwalidzkich. W
mowie pożegnalnej Karol Wojtyła powiedział:
"...Dziękujemy Bogu za to życie, które miało taką wymowę, które
pozostawiło nam takie świadectwo...".
3 listopada 1998 r. otwarto proces beatyfikacyjny Służebnicy Bożej
Hanny Chrzanowskiej.
" Ukończyła Warszawską Szkołę Pielęgniarstwa w 1924 r., a " Po wojnie jest dyrektorem szkoły pielęgniarstwa, ale w
wykształcenie uzupełniała jako stypendystka Rockefellera 1949 r. zostaje zwolniona (szkołę upaństwowiono). W 1957 r.
na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku oraz w tworzy nową szkołę pielęgniarstwa dla sióstr zakonnych, a
Kanadzie. W 1932 r. wstąpiła do Zgromadzenia Sióstr po zamknięciu jej przez władze komunistyczne (1962)
MiÅ‚osierdzia Å›w. Wincentego á Paulo w Warszawie, gdzie organizuje i prowadzi trzymiesiÄ™czne kursy pielÄ™gniarskie
obok ślubów ubóstwa, czystości i posłuszeństwa złożyła dla zakonnic.
czwarty - służby ubogim chorym. Od 1935 r. prowadziła
kursy przygotowujące siostry zakonne do państwowego
" W 1981 r. władze zezwalają jej na otwarcie
egzaminu pielęgniarskiego.
Międzyzakonnego Zawodowego Studium Medycznego w
Warszawie, którym kierowała aż do przejścia na emeryturę,
" W 1939 r. założyła szkołę pielęgniarstwa dla zakonnic, która w wieku 89 lat.
działała przez całą okupację, dając schronienie i ratując
przed wywiezieniem do obozów ok. 200 świeckich (polskich i
" Podczas 44 lat pracy dydaktycznej przekazywała
żydowskich) dziewcząt. W czasie bombardowań z
podopiecznym nie tylko fachową wiedzę i umiejętności -
narażeniem życia przenosi chorych i rannych ze szpitala
uczyła też delikatności, wrażliwości na cierpienie, trudnej
Przemienienia Pańskiego do szkoły na Grochowie. Podczas
sztuki wczuwania się w sytuację chorego człowieka. Swoją
wojny pomaga zakładnikom uwięzionym w kościele św.
postawą potrafiła wyzwolić w uczennicach niezwykłe
Floriana, ukrywa członków AK.
zaangażowanie w pełnienie obowiązków zawodowych. W
1985 r. otrzymała najwyższe odznaczenie pielęgniarskie -
Międzynarodowy Medal Florence Nightingale.
Jadwiga Iżycka
" Absolwentka Uniwersyteckiej Szkoły Pielęgniarstwa w
Krakowie, w latach 1930-1931 pracowała jako instruktorka
(29 IX 1908 - 29 VI 1988)
w Warszawskiej Szkole Pielęgniarstwa. W 1934 r. otrzymała
stypendium Rockefellera i przez półtora roku kształciła się
na Wydziale Pielęgniarstwa w Toronto. Po powrocie do
Polski objęła funkcję wicedyrektora Szkoły Pielęgniarskiej w
Krakowie.
" W czasie kampanii wrześniowej pielęgnowała jeńców w
szpitalu polowym, podczas okupacji była inspektorem
pielęgniarek w Wydziale Szpitalnictwa Zarządu Miejskiego
w Warszawie. Działając w podziemiu AK, szkoliła patrole
sanitarne, organizowała punkty ratownicze, a także
sporządzała fałszywe dokumenty dla ukrywających się.
Podczas powstania ofiarnie niesie pomoc walczÄ…cym,
transportuje rannych. Aresztowana przez hitlerowców, trafia
do obozu w Płaszowie, gdzie przebywa do końca wojny.
29
2009-02-12
" W 1946 r. wraca do Warszawy i zostaje naczelnikiem wydziału i
Helena Rabowska-Witkiewicz
wicedyrektorem Departamentu Średnich Szkół Medycznych w
Ministerstwie Zdrowia. Uczestniczy w opracowywaniu programów
(9 IV 1918 - 2 VII 1994)
egzaminów państwowych oraz inicjuje utworzenie wyższej uczelni
pielęgniarskiej w Lublinie.
" W latach 50. jest aktywnym członkiem nieformalnej grupy
pielęgniarek, której działalność uwieńczyło utworzenie w 1957 r.
Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego. Przez wiele lat pełniła w
PTP funkcję przewodniczącej komisji historycznej, była członkiem
Zarządu Głównego, prowadziła Komisję Szkoleniową. W 1967 r. z
jej inicjatywy zorganizowano pierwszÄ… olimpiadÄ™ dla uczennic
szkół pielęgniarskich.
" Działała również w organizacjach o zasięgu międzynarodowym -
Międzynarodowej Radzie Pielęgniarskiej i Departamencie
Pielęgniarstwa Światowej Organizacji Zdrowia. Otrzymała
honorowe członkostwo Brytyjskiego Towarzystwa
Pielęgniarskiego. Była współautorką Encyklopedii Pielęgniarstwa.
Śmierć przerwała jej pracę nad "Historią pielęgniarstwa".
" Warszawską Szkołę Pielęgniarstwa ukończyła tuż przed
" Dwukrotnie otrzymała stypendium Światowej Organizacji
wybuchem II wojny światowej. Podczas okupacji działała w
Zdrowia (1963 i 1971), dzięki któremu uczestniczyła w
Polskim Komitecie Opiekuńczym, pracowała m.in. w
prowadzonych w Paryżu kursach pediatrii społecznej.
Szpitalu Ujazdowskim, poradni dziecięcej na Ochocie,
poradni okulistycznej przy ulicy Karowej. W 1942 r. wstąpiła
w szeregi AK. Prowadziła szkolenia sanitarne, organizowała
" Od powstania Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego
kolportaż prasy podziemnej. Podczas powstania zajmowała
czynnie angażowała się w jego działalność: brała udział w
się rannymi w Szpitalu Ujazdowskim, organizowała też
szpital polowy na Mokotowie. pracach komisji ds. nowelizacji ustawy o zawodzie
pielęgniarskim, ds. etyki zawodowej, ds. ustalania norm
" Po wojnie tworzy ośrodek zdrowia na Ziemiach
zatrudnienia. Przez dwie kadencje pełniła funkcję
Odzyskanych (w Ostaszewie na Żuławach), w którym
przewodniczącej Głównego Sądu Koleżeńskiego. Była
pracuje jako pielęgniarka. W 1949 r. wraca do Warszawy.
członkiem Komisji Kontroli Zawodowej ministerstwa
zdrowia, Rady Pielęgniarskiej przy Samodzielnym Wydziale
" Kolejne 22 lata poświęciła pielęgniarstwu pediatrycznemu:
pracowała w kilku poradniach dziecięcych, była instruktorką Pielęgniarstwa, komisji ds. płacowych. Była też
pediatryczną w Wydziale Zdrowia Warszawa-Śródmieście, w
współautorką monografii o Warszawskiej Szkole
Centralnej Przychodni Ochrony Macierzyństwa i Zdrowia
Pielęgniarstwa - "Pochylone nad człowiekiem". W 1987 r.
Dziecka oraz w Ośrodku Matki i Dziecka.
otrzymała Międzynarodowy Medal Florence Nightingale.
30