Wprowadzenie do psychologii II
Wykład 6: Rozumowanie i rozwiązywanie problemów
Plan
1. Paradygmat dedukcji w psychologii
2. Rozumowanie: dedukcja i indukcja
3. Teoria reguł i teoria modeli umysłowych
4. Rozumowanie przez analogię
5. Rozwiązywanie problemów
Strategie i heurystyki w rozwiązywaniu problemów
Natura wglądu
Zadania dotyczące rozumowania są składnikiem każdego testu
inteligencji
Zadania dla dorosłych (Sternberg)
1. Świeca ma się tak do wosku, jak opona do a) samochodu, b) koła,
c) gumy, d) dziury
2. Uzupełnij szereg: 100%, 0,75, 1/2, a)całośd, b) jedna ósma, c)
jedna czwarta,
3. Jesteś na spotkaniu prawdomównych i kłamców. Ci pierwsi zawsze
mówią prawdę, ci drudzy zawsze kłamią. Spotkałeś kogoś nowego
kto powiedział, że właśnie słyszał pewną rozmowę, w której jedna
dziewczyna mówiła o sobie, że jest kłamczuchą. Czy człowiek,
którego spotkałeś jest kłamcą, czy osobą prawdomówną?
2
Paradygmat dedukcji w psychologii
Woodworth i Schlosberg  Psychologia Eksperymentalna
Trzy rodzaje zadao:
1) Wyciąganie własnego wniosku;
2) Ocena poprawności wniosku
3) Zadania konstrukcji (konstruowanie sytuacji zgodnych z
przesłankami)
" Co to jest rozumowanie dedukcyjne?
" Wyciąganie wniosków z przesłanek. Jeżeli przesłanki
są prawdziwe, to wniosek musi byd prawdziwy
" Wniosek dedukcyjny nie zawiera więcej informacji niż
to, co już jest zawarte w przesłankach
" Dedukcja i indukcja różnią się kierunkiem wynikania
Sylogizmy (Arystoteles):
Niektórzy studenci lubią psychologię
Wszyscy lubiący psychologię są inteligentni
Więc: Niektórzy studenci są inteligentni
Relacje:
Piotr jest wyższy od Anny
Anna jest wyższa od Andrzeja
Więc: Piotr jest wyższy od Andrzeja
Rozumowanie warunkowe:
Jeżeli Piotr jest w Krakowie, to Wojtek jest w Poznaniu.
Piotr jest w Krakowie
Więc: Wojtek jest w Poznaniu
Belief bias effect (efekt treści przekonania) - poprawne są
konkluzje, które są wiarygodne
Wszyscy Francuzi chodzący do restauracji są smakoszami.
Niektórzy smakosze są miłośnikami win.
Więc: Niektórzy Francuzi są miłośnikami win.
Wszyscy Francuzi chodzący do restauracji są
smakoszami.
Niektórzy smakosze są Włochami.
Więc: Niektórzy Francuzi są Włochami.
Peter Wason - zadanie selekcyjne
Jeżeli po jednej stronie jest samogłoska, to po drugiej stronie jest liczba
parzysta
A F 4 7
Jeżeli ktoś pije piwo w barze, to ma skooczone 18 lat.
Piwo Cola 25 16
Jeżeli posprzątasz swój pokój, to będziesz mógł wyjśd na dwór.
Posprzątany Nie posprzątany Wyszedł Nie wyszedł
Peter Wason - zadanie selekcyjne - co jest grane
Jeżeli p, to q
Jeżeli po jednej stronie jest samogłoska, to po drugiej stronie jest liczba parzysta
A F 4 7
Jeżeli ktoś pije piwo w barze, to ma skooczone 18 lat.
Piwo Cola 25 16
Jeżeli posprzątasz swój pokój, to będziesz mógł wyjśd na dwór.
Posprzątany Nie posprzątany Wyszedł Nie wyszedł
Jak rozumujemy: teoria logiki umysłu albo inaczej
teoria reguł
 Centralnym pojęciem teorii będzie pojęcie dowodu
umysłowego. Zakładam, że ludzie stojący przed problemem
wymagającym myślenia dedukcyjnego, próbują go rozwiązad
poprzez wygenerowanie w pamięci pracującej zbioru zdao
łączącego przesłanki lub dane problemu z jego konkluzją lub
rozwiązaniem (Rips, 1994a, s. 103).
Teoria modeli umysłowych
Przykład:
Jeżeli uderzysz w stół to odezwą się nożyce
stół nożyce
. . . . .
Albo tak:
stół nożyce
Ź stół nożyce
Ź stół Ź nożyce
Modele umysłowe  odzwierciedlają to, co jest wspólne
we wszystkich możliwych realizacjach danej sytuacji
problemowej
Indukcja  przesłanki prawdziwe, wnioski
prawdopodobne
Indukcja w życiu potocznym:
znaczenie indukcji w nauce, medycynie
stereotypy, przesądy
Indukcje w badaniach psychologicznych:
" Analogie
" Kategoryzacja
" Rozumowanie przyczynowo  skutkowego
" Wydawanie sądów i podejmowanie decyzji
Indukcja - znaczenie podobieostwa
Serotonina jest neurotransmiterem u drozdów.
Serotonina jest nuerotransmiterem u sójek.
Zatem serotonina jest neurotransmiterem u gęsi.
Serotonina jest neurotransmiterem u drozdów.
Serotonina jest nuerotransmiterem u sójek.
Zatem serotonina jest neurotransmiterem u wróbli.
Indukcja  Znaczenie teorii wyjaśniającej
Które wnioskowanie jest  mocniejsze ?
Dobermany są w stanie przegryz
d drut
więc: Owczarki niemieckie są w stanie przegryz
d
drut
Pudle są w stanie przegryz
d drut:
więc: Owczarki niemieckie są w stanie przegryz
d
drut
Wnioskowanie o przyczynach i atrybucja
Kelley:
informacje o konsekwencjach zachowania
informacje o wybiórczości zachowania
informacje o powszechności zachowania
Błędy atrybucyjne:
zasada pomniejszania - szukaj najbliższej przyczyny
efekt fałszywej powszechności
zasada dziwaczności
Rozumowanie przez analogię
D. Gentner  teoria odwzorowania struktury
Model atomu Bohra
R. Sternberg
1. Kodowanie istotnych właściwości
2. Wnioskowanie o relacji
3. Odwzorowanie relacji
4. Zastosowanie relacji
Problem: rozbieżnośd między aktualnym stanem rzeczy a
pożądanym celem, której nie można usunąd rutynowo.
Rozwiązywania problemów: sekwencja czynności, której
celem jest usunięcie rozbieżności między stanem rzeczy a
pożądanym celem
Problem można zdefiniowad jako
serię umysłowych transformacji
przeszkody
zbiór
operacji
Stan wyjściowy Stan koocowy
Heurystyki rozwiązywania problemów
Algorytm - konsekwentnie stosowany niezawodnie
prowadzi do rozwiązania problemu
Heurystyka -  miękka reguła postępowania, może
pomóc w rozwiązaniu problemu
1. Metoda redukcji różnicy (metoda wspinania się w górę 
hill climbing)  przykład Misjonarze i Kanibale
2. Metoda poruszania się wstecz
3. Metoda analizy środków i celów (means  ends analysis)
Rozłożenie problemu złożonego na mniejsze części (podproblemy)  przykład wieża
Hanoi (strategia powracającego celu
Bardzo ważne znaczenie w rozwiązywaniu problemów ma
właściwe określenie problemu i stworzenie jego
reprezentacji,
przykład: problem zepsutej szachownicy - jak ułożyd kostki
domina na szachownicy, w której brakuje dwóch czarnych
narożników?
Rozwiązywanie problemów - znaczenie wglądu
Przykłady problemów wymagających wglądu:
1. Szympans, kij i banany,
2. Świeca na ścianie przy pomocy pudełka zapałek
3. Problem naszyjnika:
Połącz trzy zestawy ogniw w jeden łaocuch
Masz 15 centów: rozpięcie ogniwa kosztuje 2 centy, a
zamknięcie 3 centy.
Wspólne cechy takich problemów, których rozwiązanie łączy
się z wglądem:
1. Brak poczucia przybliżania się do rozwiązania
2. Nagła zmiana reprezentacji problemu
3. Specyficzny rodzaj procesów psychicznych
Przeszkody w rozwiązywaniu problemów
Sztywnośd myślenia  kontynuowanie tego samego
sposobu rozwiązywania problemu
Nastawienie  schematyczne podejście do
problemu, utrwalenie tej samej formy
reprezentacji
Fiksacja funkcjonalna  niezdolnośd do traktowanie
obiektów inaczej niż w typowy sposób
Co należy umieć do egzaminu:
Co to jest paradygmat dedukcji (z wykładu)
Z wykładu i podręcznika J. Strealau (tom 2: rozdział  Myślenie i rozumowanie)
Jak jest różnica między dedukcją i indukcją
Co to jest rozumowanie sylogistyczne, na czym polega efekt treści przekonań
Co to jest zadanie selekcyjne, co to jest efekt treści, jak jest wyjaśniany,
Jaka jest różnica między teorią logiki umysłu (teorią reguł) a teorią modeli
umysłowych
Na czym polega efekt podobieństwa w rozumowaniu indukcyjnym
Jaka jest różnica między heurystyką i algorytmem
Na czym polegają heurystyki dekompozycji, byle bliżej i postępowania wstecz
Z wykładu:
Jakie są etapy rozumowania przez analogię wg. Roberta Sternberga
Jakie są cechy wglądu
Co może przeszkodzić w rozwiązywaniu problemów