1

1. Socjologia a inne nauki o społeczeostwie
Socjologia jako nauka ukształtowała się w XIX w. ale refleksja społeczna poprzedzająca naukę jest starsza, bo ludzie nie mogliby bez
pewnych idei w życiu obejśd. Socjologia bada życie społeczne, to nauka zinstytucjonalizowana, penetruje życie ludzkie i przewiduje
zmiany opinii. Słowo „socjologia” wprowadził August Comte. Określenie socjologii wobec innych nauk społecznych jest trudne bo
jest ona rozdzielona pomiędzy np. antropologię społeczną, ekonomię, politologię, prawo itd. Socjologia ma problem ze znalezieniem
własnego obszaru badawczego bo socjologowie badają całokształt życia społecznego, w przeciwieostwie do innych nauk, które
badają jego fragmenty, stąd wziął się „imperializm socjologiczny” w pierwszych przedstawieniach socjologii: np. u Augusta Comte
socjologia była jedyną nauką społeczną. Czasem twierdzi się, że przedmiotem socjologii są zjawiska posiadające naturę społeczną
czyli w jej skład wchodzi i polityka i ekonomia co ma 2 rodzaje korzyści: może przynieśd owocne rezultaty i sprzyja integracji nauk
społecznych. Socjologia różni się od ideologii tym, że dąży do odkrywania prawd o świecie, a ideologia ustanawia idee i wartości.

2. Geneza socjologii jako dyscypliny naukowej.
Socjologia ukształtowała się jako nauka akademicka dopiero w XIX w. Tym niemniej refleksja społeczna poprzedzająca stadium
dojrzałej dyscypliny jest tak stara jak społeczne bytowanie ludzi. Jej początków poszukuje się już w starożytności klasycznej w
politycznych pismach Platona i Arystotelesa. Przy czym starożytni nie odróżniali paostwa od społeczeostwa ponieważ pojęcia te były
dla nich tożsame. Prekursorzy socjologii byli przekonani, że nowa nauka obejmie całośd społecznego doświadczenia i pozwoli na
ścisłe ustalenie faktów i odkrywanie prawidłowości życia społecznego, które będą uniwersalne. Twórcy nowej nauki pragnęli aby
stała się narzędziem pożądanej reformy społecznej. Te pragnienia stały się jednak daremne ponieważ socjologia bada zjawiska
pozostające w ciągłym ruchu i ewolucji.

3. Rewolucja przemysłowa, społeczeostwo nowoczesne a powstanie socjologii
Czynniki mające wpływ na powstanie socjologii:
-postęp techniczny, ekonomiczny
-wielkie inwestycje przemysłowe
-rozwój klasy robotniczej, miast
W społ. wczesnego kapitalizmu pojawiła się koniecznośd regulowania i kontrolowania życia społ., która dała początek socjologii.
Reformatorzy społ. podejmowali wysiłki aby łagodzid konflikty społ. wynikające głównie z niesprawiedliwości społ. Pojawiła się
ankieta, czyli narzędzie socjologów. Do reformatorów społ. należeli m. in. Booth . W wyniku pracy reformatorów narodziła się
dziedzina pracy naukowej – socjotechnika (empiryczna opozycja społ. zjawiska ekonomii ). Pojawiły się też projekty budowy nowego
społ., powstały ruchy komunistyczne, gminy socjalistyczne (Fourier, Owen ).
August Comte chciał wprowadzid takie poznanie świata, które byłoby pewne. Herbert Spencer chciał wyjaśnid ewolucję ludzkości, bo
wiek XIX to okres szybkiego rozwoju przemysłu.
USA- szkoła chicagowska (Park, Burges)
NIEMCY- Wilhelm Dilthey- nowe założenia badao społeczeostwa
ROSJA- Petrażycki- nowa koncepcja badao zjawisk prawnych

4. Ideologie a powstanie socjologii
(Cztery wielkie ideologie świata nowożytnego (po Rewolucji Francuskiej): konserwatyzm, liberalizm, socjalizmy, populizm
(narodnictwo) jako podłoże teoretyczne socjologii)

5. Pozytywizm i neopozytywizm w socjologii
August Comte-
Dzieło: Kurs filozofii pozytywnej
Comte był jednym z głównych przedstawicieli pozytywizmu
Comte stworzył termin socjologia, dlatego nazywa się go ojcem socjologii
Wprowadził pojęcie metoda pozytywna ; jako sposób patrzenia na świat, aby go poznawad i nad nim panowad, by go zmieniad,
budowad wg swego uznania w sposób możliwie najlepszy
W jego obrazie rzeczywistości społecznej można dostrzec pozytywistyczną wizję wojny wszystkich ze wszystkimi
Wzory naturalistyczne powinny byd podstawą do budowania naukowej socjologii;
źródła zdobywania wiedzy przez badacza socjologa

6. Typ idealny Webera
Wg. Webera socjologia miała byd nauką społeczną, która opisze sens działao społecznych, w którym mieści się też opis sensu
wszystkich najważniejszych instytucji społecznych, chociaż są one efektem ciągle powtarzanych działao społecznych. Problem to jak
dojśd do opisu działao społecznych, jak poznad i zrozumied ich sens. Punktem wyjścia ma byd tutaj metoda „typów idealnych”.
Weber rozumie przez to pewien idealny, racjonalny przebieg pewnych działao społecznych, motywacji, instytucji społecznych czy
zjawisk społecznych. Typ ten powstaje w umyśle badacza. Jest on pewną fikcją. Socjolog obserwuje badane przez siebie działania
społeczne czy instytucje społeczne i stara się zrozumied motywacje konkretnych badanych przez siebie działao. Weber zastosował
typ idealny przy wyjaśnianiu, jak ludzie dokonują wyboru czynności społecznych. Przyjął mianowicie, że ludzie zawsze działają w
sposób racjonalny. Wyróżnił 4 kategorie działao ludzkich: działania tradycjonalne, emocjonalne, celowo-racjonalne i zasadniczo-
racjonalne.

2

8. Socjologia ogólna a socjologie szczegółowe
SOCJOLOGIA OGÓLNA tworzy teorie obejmujące zespoły zjawisk (ich ogół), występujące w społeczeostwach (całych), które służą
wyjaśnieniu zjawisk i procesów podstawowych (ważnych dla wszystkich dziedzin życia społecznego); jej zadaniem jest również
ustalanie pojęd.Główne teorie socjologii ogólnej:
-teoria struktur społecznych (teoria społeczeostwa) - uogólnia wyniki badao nad typami i formami zbiorowego życia ludzi ->statyka
społeczna
-teoria zmian - uogólnia wyniki badao nad zjawiskami i procesami zachodzącymi w grupach i zbiorowościach ->dynamika społeczna
SOCJOLOGIA SZCZEGÓŁOWA zajmuje się systematycznym opisem poszczególnych dziedzin i wyjaśnianiem zachodzących w nich
zjawisk.Każda socjologia szczegółowa ma wielorakie powiązania z socjologią ogólną. Pierwsza z nich korzysta z inspiracji i założeo
teoretyczno-metodologicznych drugiej, a socjologia ogólna weryfikując osiągnięcia badawcze socjologii szczegółowej wyprowadza
uogólnienia wzbogacające ogólną teorię socjologiczną.Między socjologią ogólną i szczegółową istnieją sprzężenia zwrotne i
komplementarne powiązania.

9. Praktyczne zastosowania socjologii
Przedmiotem socjologii są zjawiska i procesy zachodzące w różnych formach życia zbiorowości ludzkiej, czyli bada:
a) instytucje – wychowawcze, religijne, prawne...
b) zbiorowości – grupy społ. zawodowe, tłum...
c) procesy – indywidualizację, urbanizację, migracje...
d) stosunki – społeczne, konflikty, więzi
e) zjawiska kulturowe – normy, wartości, ideologie
f) ruchy społeczne
g) świadomośd społeczną
Rozróżnid można też teorie służące do badania tych nauk (ogólne teorie socjologiczne):
- teoria struktur społecznych
- teoria zmiany
- teoria zachowania się jednostek
- teoria zachowania się zbiorowości
Aby socjologia miała praktyczne zastosowania, jej badania, twierdzenia muszą posiadad tzw. „moc prognostyczną” czyli moc
pozwalającą na przewidywanie zdarzeo, zachowao jednostek i zbiorowości. Zastosowania wiedzy socjologicznej do regulowania
stosunków międzyludzkich w przemyśle, do określania decyzji wyborczych obywateli, decyzji konsumentów na rynku, w badaniach
opinii publicznej, badaniach zachowania się tłumów, morale armii, w reklamie – zyskały miano „inżynierii społecznej” lub
„socjotechniki”.
Te zastosowania praktyczne socjologii prowadzą z jednej strony do ulepszeo i racjonalizacji życia społecznego, z drugiej strony do
uprawiania technik rządzenia społeczeostwem i manipulacji postawami ludzkimi. W pierwszym wypadku socjologia prowadzi do
zmian w niektórych obszarach systemu społecznego np. reforma systemu edukacyjnego, lepsza organizacja pracy; w drugim
wypadku – do zmian ustrojowych np. przez propagandę ideałów rewolucyjnych.

10. Podstawowe kontrowersje socjologiczne
Socj. jest nauką bez „paradygmatu” tzn. nie istnieje w niej teoria czy twierdzenie które akceptują wszyscy przedstawiciele filozofii,
nawet w prostych sprawach istnieją spory.
Przykładem takich kontrowersji mogą byd:
a) indywidualizm – holizm (dotyczy natury rzeczywistości społecznej) – tu spór o prymat jednostki wobec społeczeostwa lub

odwrotnie – społeczeostwa wobec jednostki. Indywidualiści twierdzą, że społeczeostwo składa się z jednostek, zaś holiści, że nie
ma czegoś takiego jak jednostka.

b) teoria funkcjonalna – teoria konfliktu – spór wokół natury społeczeostwa. To albo harmonijna jak organizm całośd, albo

rzeczywistośd rozdarta wewnętrznie.

c) naturalizm – antynaturalizm – naturaliści twierdzą że społeczeostwo trzeba poznad intuicyjnie, przez rozumienie zjawisk, które

trzeba odnieśd do kultury, a nie wyjaśnienie zjawisk w oparciu o ich powtarzalnośd, gdyż one nigdy nie powtarzają się tak samo.

d) socjologia teoretyczna – socjologia historyczna – wg pierwszej socjologia powinna formowad ogólne prawa życia zbiorowego;

antagoniści mówią, że jest to niemożliwe, można tylko formułowad prawidłowości ograniczone czasem i przestrzenią.

11. Podstawowe tezy funkcjonalizmu
Funkcjonaliści uważali, że społeczeostwo stanowi system jako całośd tworzącą funkcjonalną jednośd, co oznacza że wszelkie
instytucje społeczne w ramach tego systemu tworzą jednośd i są ze sobą powiązane tak, że zmiana któregoś z nich co powoduje
zachwianie się równowagi całości co może prowadzid do dezintegracji. Czyli elementy systemu tj. instytucje, normy społeczne,
normy kulturowe, wzorce zachowao są funkcjonalne wobec systemu, tzn. przyczyniają się do jego integracji. Funkcjonalizm powstał
w USA w latach 40. XIX w. – reprezentanci: Parsons, Martin i Shils. Mówili oni jednak, że w każdym systemie występują też elementy
dysfunkcjonalne, które rozsadzają go od wewnątrz, np. dewiacje, działania innowacyjne, nonkonformizm. Wtedy system dąży bądź
do eliminowania dysfunkcji (system zamknięty) albo do instytucjonalizowania ich (system otwarty).
Każdy system dąży do stanu równowagi (integracji wewnętrznej) ale stopieo integracji jest zmienny. Wg funkcjonalizmu system
społeczeostwa stanowi ład społeczny i to jest jego założeniem jako teorii opisującej mechanizmy i warunki ładu społecznego.

3

Zaburzenia tego ładu traktowane są jak stan przejściowy który jest łamany przez samoregulujące mechanizmy systemowe. System
społeczny składa się z podsystemów:
-

ekonomicznego – dla zapewnienia materialnych warunków życia i sferą interesów gosp.

-

politycznego – sfera stabilności i władzy

-

kulturowego – sfera wartości

Wg funkcjonalistów wpływ jednostki na życie społeczne jest równy zeru, a ona sama jest aktorem grającym role społeczne czyli
działa zgodnie z wymogami społecznymi, jest przymuszona przez system. Zgodnie z funkcjonalną teorią uwarstwienia – w
społeczeostwie musi byd nierówny podział społeczny (nierówności klasowe, nierówny podział władzy, dochodu itd.) oraz w każdym
społeczeostwie muszą istnied pewne funkcje które są nazywane imperatywami społecznymi.
Analiza funkcjonalna – była użyteczna w odniesieniu tylko do badao nad małymi grupami społecznymi, strukturą kulturową itd.,
jednak długo pozostawała ona pojęciem najważniejszym w socjologii.

12. Podstawowe tezy teorii konfliktu
Główny reprezentant - Kalt Dahrendorf (XX w.)
Powstaje na przełomie XIX i XX w. W największym stopniu wpłynęła na rozwój tej teorii teoria Marksa, oparta na interpretacji historii
jako nieustannej walki klas. O ile funkcjonalizm utrzymywał, że podstawowym motywem działao jest kulturowo wykształcony wzór -
norma dla wszystkich – o tyle teoretycy konfliktu odrzucają ten pogląd przyjmując interes za główny motyw działao jednostek.
Interesy są różne dlatego dzielą zbiorowośd jednostek na przeciwstawne grupy. Konflikt jest następstwem tego antagonizmu i jest
on zjawiskiem naturalnym w każdym społeczeostwie a nie dysfunkcją. Konflikt jest też naturą stosunków społecznych, które opierają
się na dominacji i podporządkowaniu. Uniwersalną cechą społeczeostw ma byd podział na zbiorowości uprzywilejowane i
upośledzone w dostępie do władzy, pieniędzy, informacji itd co powoduje i powodowało w historii przymus i posłuszeostwo,
podporządkowanie i zależnośd, dominację i uległośd ale i bunt, rewolucję, niezadowolenie.
Konflikt występuje wszędzie – w małych grupach, dużych i pomiędzy nimi, jest wszechobecny, prowadzi on do zmian lub też czyni, że
zmiany są prawdopodobne, dlatego jego waga w społeczeostwie jest duża. Dlatego teoria konfliktu bada źródła konfliktów
społecznych. Konflikt pomaga integrowad społeczeostwo a Lewis Coser mówi, aby konflikt definiowad jako społecznie funkcjonalny
sposób rozładowania napięd. Gdy społeczeostwo tłumi konflikty naraża się na jego spotęgowanie, co prowadzi do nieodwracalnych
zdarzeo.
Teoria konfliktu jest użyteczna do rozpoznawania procesów społecznych w toku zmian społecznych, gwałtownych lub
przyspieszonych.

13. Podstawowe tezy teorii wymiany
XIX w. George Homans i Peter Blau.
To opozycja wobec funkcjonalizmu, ma założenia indywidualistyczne i psychologistyczne. W przeciwieostwie do funkcjonalizmu i
teorii konfliktu, zakłada ona prymat jednostki jako fundamentu społeczeostwa, czyli społ. składa się wyłącznie z jednostek, ich
wyborów i ich wytworów. Społeczeostwo to to co sami ludzie wytworzyli, a robią to tylko dla korzyści, jakich oczekują od
społeczeostwa. jest to indywidualizm skrajny.
Całe życie społeczne to zachowania jednostek, a fakty społeczne to fakty psychologiczne. Zachowaniem jednostki kieruje dążenie do
uzyskania nagród i unikania kar. Człowiek działa nie dlatego, że tak nakazuje norma ale dlatego, że chce uzyskad nagrodę lub
akceptację ze strony innych. nagroda – to wzmocnienie danego zachowania. W społeczeostwie każdy chce nagród – dlatego życie
społeczne jest wymianą nagród między jednostkami. nagrody to dobra materialne i niematerialne tj. uznanie, aprobata. Jednostka
nagrodzona czuje się zobowiązana dla innych i tak powstaje wymiana dóbr.
Teoria ta znalazła zastosowanie jedynie w badaniu małych grup społecznych.

14. Makrostruktury społeczne
Makrostruktura – układ który wyznacza ramy i kierunki życia społecznego; charakteryzuje się: wielokrotną złożonością,
skomplikowaniem powiązao między elementami, względną odpornością wobec ingerencji i dezintegracji, wspólnotą kultury, są
względnie duże.
Własności makrostruktur:
a) samoistnośd – makrostruktura, to niezależny, zamknięty świat społeczny, w przeciwieostwie do mikrostruktur, które nie są
samoistne i egzystują w ramach makrostruktur
b) samoreferencja – rozwój makrostruktur jest autonomiczny, odbywa się w pewnych zamkniętych ramach, odgrodzonych od świata
zewnętrznego, gdzie układem odniesienia jest struktura sama dla siebie
c) samowystarczalnośd – w przeciwieostwie do mikrostruktur Makrostruktury tworzą dla mikrostruktur kierunki i ramy rozwoju.
Mogą ulegad destrukcji i dezintegracji w wyniku negatywnego działania mikrostruktur Przykłady mikrostruktur:
- do niedawna były nimi społeczeostwa narodowe, ale pod wpływem postępującego procesu globalizacji stały się one
mezostrukturami
- wg Gurwitcha to klasy społeczne są zamkniętymi światami, są całkowicie niekompatybilne między sobą; Marks uważał, że klasy nie
są makrostrukturami
- makrostrukturami mogą byd np.: klasy, warstwy, stany, ruchy społeczne, etnosy, ludy, narody


15. Mikrostruktury społeczne i struktury pośrednie

4

Mikrostruktury. Rodzina
1. Jest podstawową mikrostrukturą społeczną. Występowała od najdawniejszych czasów w różnej postaci. Zawsze realizowała
funkcje prokreacji (zachowanie ciągłości biologicznej), socjalizacji (przekazywania dziedzictwa kulturowego) i miłości.
2. Rodzina realizuje nstp. Cele: obcowanie płciowe, tworzy instytucjonalną formę małżeostwa, określa stosunki pokrewieostwa i
dziedziczenia, daje utrzymanie i opiekę, przygotowuje do samodzielnego życia, tworzy jedno gospodarstwo domowe.

16. Pojęcie kultury w socjologii. Kultura a cywilizacja
Kultura to całokształt wytworów ludzkich, nie podyktowanych instynktem; ludzie tworzą kulturę. Presja natury spowodowała, że
człowiek zaczął wytwarzad narzędzia, zaczął przystosowywad się do natury. kultura jest osobliwością wyłącznie ludzką. Każde
społeczeostwo wytwarza jakiś typ kultury, nie ma ludzi niekulturalnych ani dzikich społeczeostw. Od czasów starożytnych
próbowano zdefiniowad kulturę jednak do dziś nie ma jednoznacznej definicji. Można wyróżnid 3 stanowiska:
1) podstawą kultury są procesy internalizacji, przyswojenia sobie przez człowieka opewnych zachowad, maksym i dyrektyw

postępowania. Korelaty kultury to rzeczy i system znaków . Kultura jest wytworem działao ludzkich.

2) kultura – to zasady, normy organizujące życie ludzkie, działania ludzkie
3) stanowisko polega na poszukiwaniu podstawy zjawisk kultury, czyli badania interesów utrwalonych rezultatów zachowao

człowieka.

Kultura wraz z postępem technicznym, cywilizacją może się zmieniad, jednak jej częśd tzn. religie, literatura, pisanie książek nie
podlega prawom postępu. Cywilizacja tym prawom podlega. Kultura oddziaływuje na społeczeostwo poprzez:
-

regulowanie sposobu zaspokojenia popędów i skłonności, socjalizuje człowieka

-

ustanawia systemy wartości i kryteria określające hierarchie wartości

-

kultura ustala wzory zachowania, reagowania w określonych sytuacjach

-

ustala modele społeczne i ideały.

17. Systemy wartości, normy i wzory zachowao
Kultura tworzona jest na zasadzie współzależności postaw i wartości. Wartośd to tyle, co wszelki przedmiot ludzkich zainteresowao i
interesów. 3 rodzaje wartości:
1) konkretne przedmioty pozaludzkiego świata stworzonego przez ludzi
2) inni ludzie
3) wartości symboliczne – powstają w świadomości ludzi, wyrażane za pomocą zjawisk i przedmiotów
Odpowiadają im 3 rodzaje kultury:
1) bytu
2) socjetalna – obejmuje porządek stosunków międzyludzkich; przez ten porządek dokonuje się transmisja wzorów zachowao np

komunikowania się za pomocą znaków i symboli tj. język.

3) symboliczna – obejmuje znaki i symbole np. symbol staje się sam wartością (krzyż).
Wartości autoteliczne to te co są posiadane i cenione przez zbiorowości ludzkie dla nich samych chociaż nie mają żadnych funkcji
instrumentalnych.

18. Zróżnicowanie społeczne kultury. Subkultury.
Zróżnicowanie kultury jest ogromne, tak jak społeczeostwa są inne tak i ich kultury różnią się od siebie. Możemy wyróżnid wiele
kategorii kultury. Wg Ruth Benedict są 3 modele kultur.
-

dionizyjska – charakteryzuje się tym, że działania społeczne opierają się na rywalizacji

-

apilonejska – w społeczeostwie panuje zgoda, harmonia i wzajemna pomoc

-

mieszane

Możemy również rozróżnid:
-

kulturę bytu – zajmującą się sferą przedmiotów materialnych, potrzebnych człowiekowi do bytu

-

kulturę społeczną – czyli socjalną – zajmującą się stosunkami społecznymi

-

kulturę symboliczną na którą składają się:

a) kultura ludowa
b) kultura popularna
c) kultura elitarna

Może też wytworzyd się kultura alternatywna, kontrkultura lub subkultura.
Subkultura to częśd kultury; wytwarza się ona w społeczeostwach zróżnicowanych, w których występują grupy o specyficznych
wartościach, normach i wzorach zachowao. Jeżeli grupy te mają określone granice wartości i zachowao oraz te wartości i
zachowania maję charakter trwały to nazywa się je podkulturami lub subkulturami. Subkultury zawierają najczęściej pewne
elementy stworzone przez daną zbiorowośd. Mogą to byd np. grupy rówieśników, grupy zawodowe, artyści, więźniowie w więzieniu.
Często granica między subkulturą a kulturą zaciera się.

19. Kontrkultura jako zjawisko społeczne
Termin kontrkultury pojawił się w okresie buntu młodzieży w USA i Europie Zach. w koocu lat 60. Mianem tym określono różne nurty
myślenia i różne formy działania kwestionujące zastaną kulturę. Jest to jednocześnie sprzeciw wobec podstawowych idei i wzorów
kultury jak i próby tworzenia nowej kultury. Kontrkultura odrzuca idee, wzorce etyczne i normy, role społeczne i style życia.
Kontestatorzy – występują przeciw degradacji sacrum i wartości duchowych w kulturze współczesnej, która ogranicza rozwój

5

osobowości człowieka. Poszukują jedności człowieka z naturą, odrzucając dominację człowieka nad nią. Ruchy kontestacyjne uznano
za nowe zjawisko nie mieszczące się w żadnym z typów konfliktów. Zakwestionowały one wartośd materialnych zdobyczy cywilizacji:
przemysłu oraz sens porządku społecznego.
Kontrkultura to wg współczesnych:
- kontestacja – odniesienie do buntów młodzieży
- zespół wartości i postaw przeciwstawnych kulturze dominującej
- ruch odrzucający podstawowy etos kultury zachodniej, propagujący inne wartości i style życia
Kontrkultura jest zjawiskiem nowym, charakterystycznym dla czasów współczesnych. Wraz z koocem hippisów, ruch odrodził się pod
nazwą kultury alternatywnej. Kontrkultura kwestionuje kulturę świata zachodniego – model rodziny, szkoły, sztuki, język, nauki
społeczne, postęp techniczny, kościoły. Chod kontrkultura przestała istnied, to pewne jej idee zrealizowano np. ochrona środowiska,
reforma szkolnictwa, prawa dla mniejszości etnicznych. Znalazła ona swą kontynuację w kulturze alternatywnej.

20. Cechy kultury masowej
Kultura popularna (masową nazwał ją Dwight McDonald) wyróżnia się od innych rodzajów kultur szerokim zasięgiem, odbiorcami jej
są liczne i różne klasy społeczne przez zastosowanie techniki i mass mediów. Dlatego dociera ona do licznych odbiorców co daje jej
masowy odbiór. Dociera ona do prawie wszystkich, nawet ośrodków oddalonych od ośrodków kulturalnych. To głównie kultura
związana z czasem wolnym, zabawą i rozrywką. Jej treśd ze względu na to że dociera do różnych klas społecznych jest uproszczona, o
prostych schematach, powiela wątki. Jest produkowana (nie tworzona) przez profesjonalistów. Posiada ona i krytyków i obrooców.
Krytycy:
-

zasada „wspólny mianownik”

-

wulgarnośd

-

brak treści ambitnych, zmuszających do wysiłku intelektualnego

-

może manipulowad ludźmi, zniewalad ich umysły

-

uzyskuje wpływy polityczne

-

ujednolica różne wartości artystyczne

Obroocy
-

demokratyczny charakter

-

zgodnośd z gustami najliczniejszych uczestników życia kulturalnego

-

dostępnośd dla wsi i miasteczek

21. Działanie a zachowanie
Działanie człowieka (interakcja). W toku działania jednostka rozważa sytuację w jakiej znajduje się, rozważa możliwe sposoby reakcji
na bodźce ze środowiska, które dostosowuje do siebie, do swoich decyzji. Ważnym elementem działania są inni ludzie. Działający
ludzie dostosowują nawzajem swe działania do siebie przez odkrywanie i ujawnianie znaczeo w nich się zawierających. Dlatego
społeczeostwo to sied interakcji, które się nieustannie zmieniają, ale które dostosowują się do siebie (teoria symbolicznej interakcji).
Natomiast w procesie socjalizacji, która odbywa się przez całe życie, człowiek uczy się zachowao zgodnych z ogólnie przyjętymi
normami społecznymi wg określonych wzorów. Zachowanie to reakcja na określone sytuacje. Wzór kulturowy określa sposób
zachowania się w danej grupie, który jest dopuszczalny lub naturalny. Te wzory zachowao (postępowao) stają się schematem
działania człowieka i zostają przez niego zinternalizowane. Internalizacja to mechanizm przejmowania w procesie socjalizacji wzorów
zachowao, norm, i wartości tworzonych przez daną kulturę.

22. Działania motywowane normą i interesem. Celowo-racjonalne.
Człowiek jest z natury społeczny, żyjąc w społeczeostwie są w nim określone normy, które wynikają z określonych wartości
występujących w różnych społeczeostwach np. uczciwośd. Normy mogą byd religijne, moralne oraz prawne.
Jednostka aby byd przyjętą przez społeczeostwo musi działad zgodnie z narzuconymi przez nie normami. Jednak częstym motywem
działao jest nie norma, ale interes jakim jednostka się kieruje. Może on byd zgodny z normą np. w gospodarce, ale nie zawsze tak jest
i może dojśd do konfliktu między interesem a normą co może doprowadzid nie tylko do potępienia i odrzucenia ze strony
społeczeostwa ale także do przestępstwa.

23. Elementy więzi społecznej
Ogół stosunków, połączeo i zależności które skupiają ludzi w trwałe zbiorowości nazywamy więzią społeczną. Jej elementami są:
a) stycznośd przestrzenna – uświadomienie sobie, że na tej przestrzeni gdzie żyjemy są również inni ludzie, np. na studiach
b) stycznośd i łącznośd psychiczna – spostrzeżenie cech pożytecznych lub nie, innego osobnika, zainteresowanie się drugim
c) stycznośd społeczna – pewne układy wynikające z co najmniej 2 osób, a przedmiotem jej jest jakaś wartośd lub rzecz i pewne

czynności, np. kupno gazety. Mogą one byd prywatne lub publiczne.

d) wzajemne oddziaływania – przez nie dokonuje się proces przystosowania się osobnika do grupy
e) stosunki społeczne
f) zależności społeczne – instytucje społeczne i kontrola społeczna

24. Socjalizacja jednostki
Człowiek jest istotą społeczną, ukształtowaną przez kulturę w procesie socjalizacji. jej efektem są określone cechy osobowości:
postawy, poglądy, wartości, szacunek dla norm. Proces który wprowadza jednostkę w życie społeczne począwszy od lat
najmłodszych, uczy ją zachowania i porozumienia się wg ustalonych wzorów nazywa się procesem socjalizacji. W tym procesie

6

człowiek uczy się panowania nad popędami i potrzebami, a także zaspakajania ich w przyjęty w danym społeczeostwie sposób.
Efektem oddziaływania środowiska społecznego jest nauka zachowao zgodnych z ogólnie przyjętymi normami społecznymi i wg
określonych wzorców. Socjalizacja ma również ogromne znaczenie w kształtowaniu się systemu wartości i hierarchii potrzeb, które
wyznaczają aspirację (dążenie) człowieka do tego aby osiągnąd pewne dobra, uczucia czy cechy (byd dobrym, byd kochanym, mied
dużo pieniędzy). W każdej grupie istnieje określona hierarchia wartości. Rodzina jest grupą, w której dziecko po raz pierwszy styka
się z określonymi wartościami. Hierarchia wartości w dużym stopniu zależy od specyfiki danej grupy i od systemu politycznego,
ekonomicznego i społecznego np. czasy komunizmu a czasy demokracji w Polsce.
W pierwszych latach życia człowiek zdobywa wiadomości na temat otaczającej go rzeczywistości i samego siebie. Ta wiedza jest
potem modyfikowania przez całe życie i prowadzi człowieka do określonych sposobów myślenia, wartości i celi i sensu istnienia.
Proces socjalizacji powoduje zinternalizowanie niektórych wartości przez człowieka, w tak sposób że postrzega on je jako własne,
zostają one wbudowane w jego osobowośd, dlatego dąży on do realizacji tych wartości. W procesie socjalizacji uczy się też
odgrywania ról społecznych, czyli spełniania oczekiwao społecznych.
Przez socjalizację człowiek zdobywa podstawowe umiejętności potrzebne mu do funkcjonowania w danej społeczności (szkoła,
kościół). W procesie tym człowiek uczy się komunikowania z innymi ludźmi za pomocą symboli i języka co odróżnia go od zwierząt.

25. Internalizacja normy
Norma społeczna to pewien sposób kontroli społecznej nad jednostką. Człowiek, który nie przestrzega danych w społeczeostwie
norm może byd dotknięty określonymi karami lub sankcjami, ze strony tych, którzy normy respektują. Aby spełnid rolę skutecznej
kontroli normy muszą byd przez jednostkę zinternalizowane, tzn. włączone w ramy własnej osobowości, przyswojone przez nią jako
własne. Czyli normy narzucone przez społeczeostwo są rozumiane przez jednostki jako obowiązujące od zawsze. Internalizacja
normy jest zadaniem socjalizacji jednostki czyli przysposobienia jej do życia w społeczeostwie. Kontrola społeczna jest raczej
nastawiona na przywoływanie do porządku osobników dorosłych ale u jednostki, która nie zinternalizowała normy w dzieciostwie to
jest większe prawdopodobieostwo odchyleo od normy w późniejszym okresie.

26. Konformizm
Konformizm to postawa jednostki wykształcona w procesie socjalizacji. To przyjęcie norm narzuconych przez społeczeostwo i
zaakceptowanie ich jako swoich. Konformiści starają się przestrzegad norm, a społeczeostwo w większości składa się z konformistów.
Konformizm umożliwia w miarę bezkonfliktowe życie w społeczeostwie, z drugiej zaś strony to rezygnacja jednostki z własnego „ja”.
Postępujemy konformistycznie też dlatego, że chcemy byd lubiani i akceptowani, dlatego też można wyróżnid 3 typy zachowao
konformistycznych:
a) uleganie – to zachowanie motywowane uniknięciem kary lub chęcią zyskania nagrody. Konformizm jest nagradzany co służy

zwiększeniu ich liczby w społeczeostwie. Nagrodą mogą byd dobra materialne lub awans, aprobata, miłośd, przyjaźo itp. Karą może
byd (sankcją) więzienie albo tzw. ostracyzm towarzyski, ośmieszenie, wydalenie ze społeczności. Od początku swego życia człowiek
jest motywowany systemem nagród i kar. Uleganie jest zazwyczaj czymś nietrwałym, powierzchownym ponieważ ulegamy
naciskowi aby uniknąd kary lub zdobyd nagrodę. Podstawą ulegania jest władza, którą posiada osoba lub grupa oddziałująca na
nas (rodzice, paostwo)

b) identyfikacja – to trwalsze niż uleganie efekty, tu motywem działania jest pragnienie jednostki aby byd podobną do osoby, od

której pochodzi oddziaływanie (np. synowie chcą byd tacy jak ich ojcowie). Tu akceptujemy i przyswajamy sobie ten system
wartości, sposób zachowania, poglądy tej osoby czy grupy. Trwa to dotąd dopóki nie zostanie podważony ten sposób zachowania
lub okaże się on sprzeczny z innymi poglądami jednostki.

c) internalizacja – to mechanizm daje najtrwalsze efekty konformistyczne. Czynnikiem decydującym o internalizacji danych wartości

lub norm jest przekonanie o ich słuszności i o wiarygodności osoby od której one pochodzą. Internalizacja powstaje przez
akceptację wzorów, poglądów, zachowao, wartości, norm innych osób (grup) i włączenie ich w nasz system wartości i poglądów.

Przez konformizm można wyjaśnid takie zachowania jak: uleganie modzie, reklamie, mediom a także akceptację rasizmu, stalinizmu
czy faszyzmu.






27. Systemy normatywne w społeczeostwie
System normatywny to normy skłaniające jednostkę do postępowania zgodneko z nakazem lub zakazem w normie wyrażonym, bo w
normie ujęty zostaje wzór, który społeczeostwo chce nałożyd na wszystkich uczestników zbiorowego życia. Normy służą kontroli
społecznej nad jednostką, która służy integracji społeczeostwa. Dążeniem każdego społeczeostwa jest wewnętrzna zgodnośd i
integracja norm, jednak systemów normatywnych jest tyle ile jest społęczeostw i kultur.
Normy są zróżnicowane, w społeczeostwie może obowiązywad kilka rodzajów norm tworzących system normatywny i tak mogą to
byd normy:
a) obyczajowe – mogą dyktowad zachowania zgodne z panującymi obyczajami
b) moralne
c) religijne
d) prawne – które osiągają najpełniejsze formy kodyfikacji i są poparte sankcjami negatywnymi (jak postąpid nie wolno)

7

Zazwyczaj nakazy wypływające z jednej z norm pokrywają się z nakazem z drugiej normy, jednak mogą zachodzid między nimi
konflikty np. między normą obyczajową a prawną. Normy mogą też byd ugruntowane przez tradycje, jeśli wzór do naśladowania
został umieszczony w przeszłości. Normy mogą byd inne w Polsce, inne w Niemczech. W jednym społeczeostwie potępia się a w
innym praktykuje.

28. Sankcje za naruszanie norm
Społeczeostwa w toku rozwoju wykształciły metody wymuszania na jednostce konformizmu. Karl Manheim wyróżnia bezpośrednie i
pośrednie metody oddziaływania na jednostkę. Bezpośrednie to wpływ najbliższego otoczenia, np. ojciec, matka, ksiądz, którzy
odwołują się do emocji, sugestii, strachu, wychowania w dawnym stylu. Wpajają oni pewne zasady, będące zasadami całego
społeczeostwa. Pośrednie to oddziaływanie z daleka zdepersonalizowane, przez strukturę np. oddziaływania gospodarcze.
Społeczeostwo ustala też określone sankcje pozytywne (będące nagrodą) dla konformistów oraz negatywne (będące karą) dla osób
łamiących lub uchylających się od norm, dla dewiantów. Znaczenie sankcji jest bardzo ważne, bo to one (kary i nagrody) w
większości motywują do określonych działao, które integrują społeczeostwo. Repertuar kar i nagród jest rozległy: mogą to byd:
napiętnowanie, klątwa, oziębłośd, wyłączenie ze społeczeostwa, więzienie, zwolnienie, nagana, strach, ale też: pochwała, premia,
aprobata, miłośd, awans, zysk, itd. Społeczeostwa odróżniają się od siebie tym, że nacisk kładziony jest bardzie u jednych na karę, u
drugich na nagrodę. Jedne społeczeostwa odwołują się do kar, strachu, reżimu np. komunizm, a drugie nacisk kładą na niezależnośd,
wolnośd wyboru, nagrody co z kolei umożliwia jednostce rozwój zarówno intelektualny jak i zawodowy.

29. Dewiacja i innowacja
W wyniku konfliktów norm lub szybkich premii społecznych rodzi się dewiacja czyli łamanie lub odchylanie się jednostek od norm
społecznych. Jest to nonkonformizm, czyli stan odmienny od konformizmu. W każdym społeczeostwie istnieją i istnieli dewianci,
którzy z różnych względów łamali zastany, obowiązujący porządek. Dewiacja nie prowadzi zawsze do przestępstwa, do działao na
niekorzyśd swoją i niekorzyśd społeczną. Mówi się, że każdy przestępca to dewiant, ale nie każdy dewiant to przestępca. Wbrew
wszystkiemu dewianci są potrzebni w społeczeostwie, ponieważ społeczeostwo które nie posiadałoby dewiantów pogrążyłoby się w
stagnacji, zatrzymałby się jego rozwój. Tak więc dewianci to także ci którzy przez nieposłuszeostwo lub niepogodzenie się z normami
wyznaczają nowe drogi rozwoju. Gdyby nie dewianci – innowatorzy nie byłoby postępu naukowego, technicznego, rozwoju.
Innowatorstwo czyli również dewiacja służy społeczeostwu. Dewianci – innowatorzy często są skłóceni ze swym środowiskiem, jak
Kopernik, Luther. Tworzą oni często nowe normy, które zastępują stare. Na koniec trzeba dodad, że każdy człowiek w większym czy
mniejszym stopniu jest dewiantem (np. przejście na czerwonym świetle), bo z natury człowieka wypływa pokusa łamania reguł.
Mówi się, że zakazany owoc najbardziej kusi, czego przykładem może byd walka z reżimem w czasach komunizmu, czy nawet pokusa
zapalenia papierosa dla małolata, a te pokusy wzrastają bardziej gdy człowiek ma ograniczony byt przez społeczeostwo. Dewiacja
dotyczy jednostki. Im większa kontrola tym więcej dewiantów.

30. Ewolucja kontroli społecznej
Kontrola społeczna to przymuszanie jednostki przez społeczeostwo do określonych zachowao przez stosowanie określonych sankcji.
W społeczeostwach prymitywnych wydawad by się mogło że zakres kontroli społecznej był mały, jednak to sam człowiek będący pod
o wiele bardziej większą presją ze strony współplemieoców sam wymierzał sobie sprawiedliwośd i sposób postępowania zgodny z
grupą. Tam wszystko regulowane było do najdrobniejszych szczegółów: taniec, mycie, polowanie itd. Podobnie było w
społeczeostwach średniowiecza lub jeszcze pod koniec XIX w. w małych społecznościach. Współcześnie człowiek ma o wiele większą
swobodę ruchów, postępowania, myślenia, rozwoju. ,
Ewolucja w kierunku zmniejszenia kontroli społecznej jest podyktowana między innymi szybkim rozwojem co eliminuje normy
stojące na przeszkodzie, również własnymi interesami, ludzie którzy eliminują normy niezgodne z ich interesami oraz tolerancją dla
odmienności. W ewolucji kontroli społecznej ważną rolę odgrywa przejmowanie funkcji obyczaju przez prawo, czyli zmiana regulacji
z pozytywnej (nakazu) w negatywną (zakazu). O ile obyczaje regulują działania jednostek nawet w sprawach nieistotnych dla
społecznego ładu o tyle prawo wkracza wyłącznie w dziedziny zw. z porządkiem. Ferdynand Toemies rozróżnia społeczności w
których kontrola jest sprawowana przez zwyczaj i tradycję oraz społeczności nowoczesne – tu kontrolę sprawuje sformalizowane
prawo i opinia publiczna. W toku ewolucji kontroli społecznej – tradycja i obyczaje zastępowane są przez normy prawne. Kiedyś
jednostki działały pod wpływem działania tradycyjnego, teraz jest działanie racjonalne. Ewolucja dokonuje się w społeczeostwie bez
względu na zamiary jednostek lub grup, np wyprawy krzyżowe czy misje. Jednak siła obyczajów jest utwierdzona przez prestiż
dawności i przybiera czasem postad przesądów. W przypadku zamierzonej zmiany stosuje się 2 strategie:
-

umiarkowana reforma obyczajów (np. misje) – zmiana obyczajów przez masową propagandę

-

rewolucyjna strategia w imię oświecenia i rozumu przeciw przesądom

Cechą charakterystyczną ewolucji kontroli społecznej jest tolerancja dla odmienności. Tradycyjne społeczeostwa odznaczają się
wrogością i nietolerancją wobec innych kultur przez niewiedzę, np. Polska w stos. o Żydów, Cyganów. Nowoczesne społeczeostwa
akceptuje z natury rzeczy odmienne. jednostka może żyd zgodnie ze swymi sposobami nie naruszając interesów innych (np. w USA).
Kontrola może np. zmusid polityków do większej odpowiedzialności (np. w Polsce akceptuje się korupcję u polityków, w Niemczech –
dymisjonuje się za to).

31. Anomia i jej społeczne konsekwencje
Anomia – bezprawie. Dewiacje jako odchylenia od norm w skali masowej to anomia. O ile dewiacja dotyczy jednostki, to anomia
dotyczy całego społeczeostwa lub jego części. Rodzi się ona z szybkich przemian społecznych, kolizji norm, sytuacji w których
jednostki zatracają zdolnośd rozróżniania dobra od zła w wyniku kryzysu społecznego. Źródłem anomii mogą byd procesy

8

industrializacji, urbanizacji, wojny domowe, rewolucje, kryzysy gospodarcze. Anomii z reguły towarzyszy prostytucja, narkomania,
alkoholizm, przestępczośd, samobójstwa.
Wg Durkheima anomia to stan zaniku norm w społeczeostwie, bądź rozpowszechniania się licznych norm konkurujących ze sobą i
wymagających od jednostki sprzecznych zachowao w wyniku czego jednostka zachowuje się tak jakby nie istniały żadne normy.
Współcześnie anomię rozpatruje się z perspektywy psychologicznej jako zagubienie się jednostki wywołane przez społeczeostwo.

32. Pojęcie roli społecznej
Rola społeczna to stały i wewnętrznie spójny system zachowao i cech będących reakcjami na zachowania innych osób, która
przebiega według ustalonego wzoru. W życiu człowieka pojawia się wiele sytuacji społecznych, które wymagają od niego
określonego zachowania i cech. Z każdą rolą społeczną związane są określone prawa i obowiązki.
Termin „rola” został zaczerpnięty z teatru. Społeczeostwo daje scenariusz dla wszystkich „aktorów” jednostek życia społecznego.
Aktorzy muszą wcielid się w rolę przygotowaną dla nich przez społeczeostwo. Społeczeostwo to też publicznośd, która może aktora
nagrodzid brawami lub wygwizdad. Role różnią się od siebie pod wieloma względami: znaczeniem w życiu społecznym, konkretnymi
działaniami, częstością występowania itp. Role wiążą się nie tylko z działaniem ale i z uczuciami i postawami, które są wzmacniane w
związku z odgrywaną rolą. Rola związana jest z określonym stopniem identyfikacji. Może ona byd powierzchowna i tymczasowa lub
na całe życie. Realizacja roli wymaga pewnych oczekiwanych przez społecznośd zachowao i postaw. W życiu odgrywamy wiele ról i
może dochodzid do konfliktu między nimi a człowiek musi dokonad wyboru (np. matka a pracownica). Realizacja zależy od wielu
czynników np. od czynników psychogennych czy biogennych, które mogą utrudniad lub ułatwiad ich odgrywanie. Człowiek nie tylko
jest aktorem, ale także tworzy rolę wpływając na rozwój społeczny. Człowiek musi umied oddzielid poszczególne role od siebie i
dokonad wyboru.

33. Człowiek jako istota społeczna
Człowiek jest istotą społeczną, ukształtowaną przez kulturę w procesie socjalizacji. Jest to proces, który wprowadza jednostkę w
życie społeczne, uczy ją zachowania i porozumiewania się według ustalonych wzorów i norm społecznych, uczy panowania nad
popędami i potrzebami.
2.Osobowośd człowieka składa się z cech biogennych: płed, wzrost, budowa ciała, itp., z elementów psychogennych: pamięd, wola,
inteligencja, temperament, wyobrania oraz elementów socjogennych: kulturowego ideału osobowości, roli społecznej, jani
subiektywnej i odzwierciedlonej.

34. Osobowośd i jej elementy
Elementami osobowości są:
1) z punktu widzenia biologicznego to cechy biologiczne tj. płed, budowa ciała, właściwości fizjologiczne
2) elementy psychogenne np. temperament
3) elementy socjogenne tj. kulturowy ideał osobowości, role społeczne, jaźo subiektywna, jaźo odzwierciedlona

a) ................. poczucie szczęścia, pogody ducha akceptuje siebie, życzliwy, tolerancyjny
b) osobowośd dezintegracjalna – przez błędy popełnione w socjlaizcji, np. przekazanie dziecku złych informacji o świecie,

wychowanie pod kloszem itd., brak miłości, przewaga bodźców negatywnych nad pozytywnymi. Może to byd zbyt wysoka
samoocena i podejmowanie ról do których jednostka nie posiada predyspozycji, zaniżona samoocena.

Można też osobowośd podzielid pod względem wyobrażenia kulturowego:
a) ideał kulturowy osobowości – narzucający człowiekowi wzór cech i zachowao akceptowanych przez społecznośd. Przekazywany

jest on przez rodzinę, wychowanie, kulturę. Podlega on historycznym przeobrażeniom, różnym pochodzeniom społecznym itd.
Dzięki temu ideałowi człowiek wie jakie zachowania są pożądane a jakie nie, do czego w życiu ma dążyd. Ideał tej decyduje kim
jesteśmy.

b) osobowośd podstawowa – czyli reprezentatywna dla każdego społeczeostwa. To zespół tych cech, które są wspólne wszystkim

członkom danego społeczeostwa i nie występują u innych społeczeostw. To inaczej „charakter narodowy”

-

to osobowości które występują w danym społeczeostwie najczęściej

-

zespół cech osobowości wspólny dla dużej liczby jednostek w społeczeostwie

-

osobowośd która najlepiej wyraża wartości danego społeczeostwa

c) osobowośd statutowa – to osobowośd podstawowa, która dodatkowo zajmuje jakiś znaczący status społeczny.

35. Osobowośd jako zespół ról społecznych
W osobowości mieszczą się role zarówno normatywne jak i funkcjonalne. Każda jednostka odgrywa role nie tylko narzucone przez
społeczeostwo, ale także takie które wypływają z natury rzeczy. Role społeczne jakie odgrywa jednostka są nieodzownym
elementem osobowości każdego człowieka. Role społeczne które odgrywa człowiek składają się na jego osobowośd, tworzą ją lub
zmieniają. I tak np. możemy wyróżnid role kobiety: rolę matki, rolę pracownicy, rolę żony które składają się jako zespół ról na jedną
określoną osobowośd.

36. Kulturowy ideał osobowości a osobowośd podstawowa.
Postawa- w miarę trwała dyspozycja jednostki do określonych zachowao; inaczej gotowośd jednostki do reagowania w określony
sposób na różne sytuacje. Postawa to pochodna osobowości.

9

W procesie socjalizacji istotne znaczenie odgrywa kulturowy ideał osobowości, narzucający człowiekowi wzór cech i zachowao
akceptowanych w społeczeostwie lub w pewnych grupach społecznych. Ideał osobowości przekazywany jest poprzez wychowanie
(przez rodzinę , szkołę) , poprzez kulturę. Podlega on historycznym przeobrażeniom, ma związek z daną epoką historyczną , z
ustrojem gospodarczym i politycznym oraz z danym typem kultury.
Pełna internalizacja kulturowego ideału osobowości następuje w okresie dojrzewania, kiedy człowiek w sposób świadomy zaczyna
uczestniczyd w procesie budowania swojej tożsamości. O tym kim jesteśmy decydują narzucone i wybrane modele zachowao, z
jakimi możemy się zetknąd w danym społeczeostwie. Dzięki kulturowemu ideałowi osobowości człowiek dowiaduje się do czego w
życiu warto dążyd i jakie oczekiwania ma wobec niego grupa społeczna. Ponadto dowiaduje się, jakie działania spotkają się z oceną
pozytywną, a jakie powodują sankcje negatywne. Internalizacja kulturowego ideału osobowości oznacza, iż stał się on elementem
osobowości konkretnej jednostki.
Kulturowy ideał osobowości należy odróżnid od tzw. osobowości podstawowej, którą A.
Kardiner i inni charakteryzują jako typ osobowości reprezentatywnej, a zatem jako zespół
tych cech osobowości, które są wspólne wszystkim członkom danego społeczeostwa, natomiast nie występują w innych
społeczeostwach.
Przez osobowośd reprezentatywną możemy zatem rozumied :
1)osobowośd, która występuje w danym społeczeostwie najczęściej
2)zespół cech osobowości wspólnych dla dużej ilości jednostek w danym społeczeostwie, pomimo różnic w zachowaniach
zewnętrznych
3)osobowośd, która najlepiej wyraża istotne wartości danej kultury , nawet jeżeli występuje wśród mniejszości danego
społeczeostwa.
Często osobowośd podstawową ujmuje się jako „charakter narodowy” , czyli zespół cech i skłonności wyznaczających
charakterystyczne dla danego narodu sposoby reagowania na określone sytuacje.

37. Typologie osobowości
Typologia Hipokratesa (ze względu na temperament):
sangwinik - człowiek żywy i o zmiennym usposobieniu;
melancholik - mało uczuciowy i mało aktywny;
choleryk - pobudliwy i mało wytrwały w działaniu;
flegmatyk - mało pobudliwy, ale wytrwały i konsekwentny w działaniu.
Typologia Junga (kierunek i zakres aktywności społecznej):
introwertyk - hermetyczna postawa życiowa;
ekstrowertyk - przeciwieostwo introwertyka.
Typologia Polaków wg Szczepaoskiego (styl życia i podstawowy kierunek aktywności):
twórcy - wnoszą nowe idee i pomysły;
ludzie przeciętni - solidnie pracują i realizują swoje zadania, ale niczego nie modernizują;
ludzie aktywni negatywnie - margines społeczny jednostki zdane na pomoc i opiekę innych.








38. Role społeczne
Każda grupa społeczna posiada organizację wewnętrzną – strukturę, którą tworzą role społeczne, pozycje im odpowiadające i
system stosunków społecznych. ponieważ poszczególne pozycje łączą rożne stosunki społeczne, w każdej grupie występują różne
struktury – struktura władzy, komunikowania się, powiązao emocjonalnych. Każda jednostka obejmuje w obrębie grupy określone
miejsce, pewną formalnie lub nieformalnie określoną pozycję, z którą łączy się rola społeczna pełniona przez nią wobec innych
członków grupy.
Są dwa ujęcia roli społecznej: funkcjonalna (schemat zachowao stałych i spójnych wewnętrznie będących reakcją na zachowanie
innych) i normatywne (zbiór praw i obowiązków, przywilejów określających instytucjonalnie zachowanie jednostki zajmującej daną
pozycję.

39, 40 Postawy społeczne . Postawy społeczne a zachowania. ???
Postawa- w miarę trwała dyspozycja jednostki do określonych zachowao; inaczej gotowośd jednostki do reagowania w określony
sposób na różne sytuacje. Postawa to pochodna osobowości.
W procesie socjalizacji istotne znaczenie odgrywa kulturowy ideał osobowości, narzucający człowiekowi wzór cech i zachowao
akceptowanych w społeczeostwie lub w pewnych grupach społecznych. Ideał osobowości przekazywany jest poprzez wychowanie
(przez rodzinę , szkołę) , poprzez kulturę. Podlega on historycznym przeobrażeniom, ma związek z daną epoką historyczną , z
ustrojem gospodarczym i politycznym oraz z danym typem kultury.

10

Pełna internalizacja kulturowego ideału osobowości następuje w okresie dojrzewania, kiedy człowiek w sposób świadomy zaczyna
uczestniczyd w procesie budowania swojej tożsamości. O tym kim jesteśmy decydują narzucone i wybrane modele zachowao, z
jakimi możemy się zetknąd w danym społeczeostwie. Dzięki kulturowemu ideałowi osobowości człowiek dowiaduje się do czego w
życiu warto dążyd i jakie oczekiwania ma wobec niego grupa społeczna. Ponadto dowiaduje się, jakie działania spotkają się z oceną
pozytywną, a jakie powodują sankcje negatywne. Internalizacja kulturowego ideału osobowości oznacza, iż stał się on elementem
osobowości konkretnej jednostki.
Kulturowy ideał osobowości należy odróżnid od tzw. osobowości podstawowej, którą A. Kardiner i inni charakteryzują jako typ
osobowości reprezentatywnej, a zatem jako zespół tych cech osobowości, które są wspólne wszystkim członkom danego
społeczeostwa, natomiast nie występują w innych społeczeostwach.
Przez osobowośd reprezentatywną możemy zatem rozumied :
1)osobowośd, która występuje w danym społeczeostwie najczęściej
2)zespół cech osobowości wspólnych dla dużej ilości jednostek w danym społeczeostwie, pomimo różnic w zachowaniach
zewnętrznych
3)osobowośd, która najlepiej wyraża istotne wartości danej kultury , nawet jeżeli występuje wśród mniejszości danego
społeczeostwa.
Analizując istotę społecznych zachowao ludzi , nie można pominąd teorii ról społecznych, które badają sposoby spełniania różnych
wymagao, nakładanych przez społeczeostwo na jednostkę .Rola społeczna to względnie stały i wewnętrznie spójny system
zachowao i cech , będących reakcjami na zachowania innych osób i przebiegający według mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego
wzoru.
Uczucia i postawy wzmacniane są w związku z odgrywaną rolą. Natomiast mogą nie występowad przed podjęciem konkretnej roli.
Każda rola związana jest z określonym stopniem identyfikacji.

41. Pozycja i status społeczny jednostki.
Pozycja (status): miejsce zajmowane przez jednostkę w jakiejkolwiek konfiguracji społecznej (zbiorowośd , grupa,
społeczeostwo).Status społeczny jest najważniejszym czynnikiem społecznego umiejscawiania jednostki w hierarchicznych
strukturach społecznych. Pomiar statusu dokonywany jest w relacji do innych (wyższych, niższych) statusów w tej samej konfiguracji.
-przypisany (wiek, płed, pochodzenie rasowe, etniczne)
-osiągany (status jako rezultat wysiłków i osiągnięd jednostki)
W procesie interakcji ludzie odgrywają role społeczne i zajmują określony status, czyli pozycję w strukturze społecznej. Rola jest
zbiorem zachowao, postaw, zobowiązao i przywilejów, jakich inni ludzie oczekują od człowieka zajmującego określony status
społeczny. Role reprezentują porządek instytucjonalny społeczeostwa, utożsamiany z obiektywnym wymiarem życia społecznego,
ale także nasz sposób myślenia i działania. Każdy z partnerów interakcji stara się zdobyd wiedzę o tym , jak powinien zachowad się w
stosunku do innych , aby spełnid ich oczekiwania. Status i rola informują o tym, jak zorganizowane są struktury społeczne, w jaki
sposób ich członkowie są ze sobą powiązani. Ogół stosunków z innymi ludźmi można podzielid na trzy sfery:
-sfera współżycia- obejmuje kontakty w obrębie których partnerzy występują anonimowo, jako ludzie, powiązani najogólniejszymi
normami typu grzecznośd, uprzejmośd, zasady dobrego wychowania.
-sfera ekspansji- obejmuje wszelkie kontakty związane za pośrednictwem instytucji społecznych.
-sfera dyskursu- oznacza kontakty o charakterze osobowym. Podłożem interakcji jest osiągnięcie porozumienia.