Chirurgia Narządów Ruchu i Ortopedia Polska, 74 (6), 348-352, 2009
Aktywno
ść fizyczna i jakość życia po endoprotezoplastyce bezcementowej
oraz kapoplastyce stawu biodrowego
Jacek Markuszewski, Łukasz Łapaj, Paweł Kokoszka,
Waldemar Wo
źniak, Małgorzata Wierusz-Kozłowska
Klinika Ortopedii Ogólnej, Onkologicznej i Traumatologii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Streszczenie
Wstęp. Problem wpływu aktywności fizycznej na zachowanie się endoprotezy stawu biodrowego pozostaje nierozstrzygnięty. Nie
wiadomo do końca jaki rodzaj aktywności fizycznej jest korzystny dla chorych po endoprotezoplastyce. Materiał. Badanie przeprowa-
dzono na grupie 87 chorych (94 stawów biodrowych) po endoprotezoplastyce bezcementowej ABGII/Trident i 45 chorych (51 stawów
biodrowych) po endoprotezoplastyce powierzchniowej. Okres obserwacji wynosił od 6 do 30 miesięcy po endoprotezoplastyce bezce-
mentowej i od 6 do 42 miesięcy po kapoplastyce. Metodyka. Zastosowano badania ankietowe oparte na skali WOMAC, SF-36, skali
aktywności UCLA, które uzupełniono pytaniami dotyczącymi rodzajów i częstości aktywności rekreacyjnej, aktywności zawodowej
i miejsca zamieszkania. Wyniki. W skali WOMAC i podskalach fizycznych SF-36 stwierdzono korzystniejsze wyniki w grupie chorych
po kapoplastyce, chorzy ci wykazywali również większą aktywność fizyczną w skali UCLA. Najczęściej podejmowaną aktywnością
rekreacyjną w obu grupach były spacery i jazda rowerem. Ta ostatnia aktywność była szczególnie częsta wśród chorych mieszkających
na wsi. Wnioski. Zdecydowana większość chorych ograniczała swoją aktywność rekreacyjną do tych dyscyplin, które w bezpieczny spo-
sób obciążały staw biodrowy.
Słowa kluczowe: endoprotezoplastyka, kapoplastyka, staw biodrowy, jakość życia
Physical activity and quality of life following total uncemented hip replacement and hip resurfacing
Summary
Introduction. The influence of physical activity on the survival of total hip replacement remains not fully recognized. It is unclear which
activities are beneficient for patients following THR. Material. The study was conducted on group of 87 patients (94 hips) following un-
cemented THR with ABGII/Trident and 45 patients (51 hips) following hip resurfacing. The follow-up period was 6-30 months for THR
group and 6-42 months for resurfacing group. Methods. The patients answered a questionnaire based on WOMAC and SF-36 score,
UCLA activity scale with additional questions concerning patients physical activity, working and place of living. Results. In WOMAC,
physical domains of SF-36 and UCLA activity score patients following hip resurfacing showed better results. The most preferred activity
in both groups was exercise walking and biking. The last one was particularly preferred by patients living in rural areas. Conclusion.
The vast majority of patients restricted their activity to disciplines with a safe range of hip weight bearing.
Key words: joint replacement, resurfacing, hip joint, quality of life
Wstęp
Nie ma w
ątpliwości, że endoprotezoplastyka stawu
biodrowego, konwencjonalna i powierzchniowa, znosi is-
totnie dolegliwo
ści bólowe i poprawiają stan funkcjonalny
i jako
ść życia chorych ze zmianami zwyrodnieniowymi
tych stawów. Chorzy poddaj
ą się operacji endoprotezo-
plastyki dla zniesienia bólu, a tak
że by dzięki temu popra-
wi
ć swoją aktywność fizyczną. Istnieje rzeczywisty pro-
blem w ustaleniu zalecanego, bezpiecznego poziomu ak-
tywno
ści chorych po endoprotezoplastyce. Szczególnie
dotyczy on młodych pacjentów z du
żymi oczekiwaniami
co do wyniku funkcjonalnego i stopnia aktywno
ści, u któ-
rych zastosowanie typowej endoprotezy z artykulacj
ą poli-
etylenow
ą i głową 28 mm jest z pewnością niewystarcza-
j
ące. U takich chorych spodziewać się można zwiększo-
nego zu
życia wkładki polietylenowej, generacji cząstek zu-
życia i w rezultacie ryzyka aseptycznego obluzowania
endoprotezy przy spodziewanym długim okresie
życia
z endoprotez
ą [1-4]. Niektórzy autorzy jednak nie znaleźli
dowodów wspieraj
ących tezę, by zwiększona aktywność
fizyczna powodowała nadmierne zu
życie komponentów
tworz
ących artykulację, czy zwiększała ryzyko obluzowa-
nia [5-9].
Celem aktualnych bada
ń była ocena aktywności fizycz-
nej i jako
ści życia chorych we wczesnym okresie po endo-
protezoplastyce stawu biodrowego i ustalenie, czy istnieje
zwi
ązek między wynikiem funkcjonalnym chorych i ich
jako
ścią życia a ich rzeczywistym stopniem aktywności.
Materiał
Materiał stanowiły dwie grupy chorych. Grupa I to 87
chorych, 94 stawy biodrowe po endoprotezoplastyce cał-
kowitej bezcementowej stawu biodrowego z u
życiem
trzpienia ABG II i panewki sferycznej typu press-fit Tri-
dent PSL. Chorzy operowani byli w latach 2007-2008, czas
obserwacji wynosił od 6 do 30 miesi
ęcy. Średni wiek
chorych wynosił 61 lat (24-78 lat). Grupa składała si
ę z 58
kobiet i 29 m
ężczyzn.
Grup
ę II stanowiło 45 chorych, 51 stawów biodrowych
po endoprotezoplastyce powierzchniowej stawu biodro-
Aktywność fizyczna i jakość życia po endoprotezoplastyce bezcementowej oraz kapoplastyce stawu biodrowego
349
wego. Stosowano implanty ró
żnych producentów: BHR -6,
ASR-9, Mitch-17, Durom-9, Adept-1, Recap-9. Chorzy ope-
rowani byli w latach 2006-2008. Okres obserwacji wahał si
ę
od 6 do 42 miesi
ęcy. Średni wiek pacjentów wynosił 51 lat
(29-66 lat). Grupa składała si
ę z 32 kobiet i 13 mężczyzn.
Metodyka
W pracy zastosowano badania ankietowe oparte na
kwestionariuszu skali funkcjonalnej WOMAC, skali jako
ści
życia SF-36, oraz skali aktywności UCLA. Ponadto w an-
kiecie zawarto pytania dotycz
ące miejsca zamieszkania
(wie
ś, małe miasto, duże miasto), wykształcenia, aktyw-
no
ści zawodowej, aktywności sportowo-rekreacyjnej przed
i po endoprotezoplastyce, preferowanych dyscyplin sportu
i rekreacji oraz ewentualnych dolegliwo
ści ze strony in-
nych stawów.
Ankiet
ę wysłano do wszystkich chorych z minimalnym
okresem obserwacji powy
żej 6 miesięcy (97 po endopro-
tezoplastyce bezcementowej, odpowiedziało 87 – 90% i do
51 chorych po endoprotezoplastyce powierzchniowej- od-
powiedziało 45 – 88%). Wykluczono pacjentów z powikła-
niami, które wymagały usuni
ęcia pierwotnej endoprotezy.
Nie wysłano ankiet do 2 pacjentów po endoprotezoplas-
tyce bezcementowej, u których zaszła konieczno
ść wymia-
ny trzpienia z powodu urazowego złamania okołoprotezo-
wego okolicy mi
ędzykrętarzowej, 1 pacjenta, u którego
usuni
ęto endoprotezę bezcementową z powodu powikła-
nia septycznego oraz 1 pacjentki po endoprotezoplastyce
powierzchniowej, u której doszło do złamania szyjki ko
ści
udowej.
Analiza statystyczna
Ocen
ę istotności statystycznej różnic wyników prze-
prowadzono testem Manna-Whitneya, a warto
ści korelacji
okre
ślano testem nieparametrycznym Spearmana. Przyjęto
poziom istotno
ści dla p < 0,05.
Wyniki
Ocena funkcjonalna w skali WOMAC wskazywała na
istotnie lepsze wyniki w grupie chorych po endoprotezo-
plastyce powierzchniowej w porównaniu z chorymi
z endoprotez
ą całkowitą bezcementową (p < 0,05) – ry-
cina 1. Natomiast po wyeliminowaniu z obu grup chorych
z dolegliwo
ściami ze strony innych stawów wyniki nie
ró
żniły się istotnie między sobą (ryc. 2) .
Warto
ści wszystkich składowych fizycznych skali ja-
ko
ści życia SF-36 wykazywały istotnie wyższe wartości
u chorych po endoprotezoplastyce powierzchniowej
(p < 0,05) – rycina 3. W zakresie składowych psychicznych
nie znaleziono istotnych ró
żnic między grupami (ryc. 4).
Równie
ż chorzy z grupy II wykazywali istotnie wyższą
aktywno
ść fizyczną niż chorzy z grupy I w ocenie wg skali
UCLA (ryc. 5).
Ryc. 1. Porównanie wyników skali funkcjonalnej WOMAC
w grupie po endoprotezoplastyce bezcementowej
i powierzchniowej stawu biodrowego.
Fig. 1. Comparison of results of WOMAC in patients
following uncemented hip replacement and hip resurfacing.
Ryc. 2. Porównanie wyników skali funkcjonalnej WOMAC
w grupie po endoprotezoplastyce bezcementowej
i powierzchniowej stawu biodrowego po eliminacji chorych
z dolegliwościami ze strony innych stawów.
Fig. 2. Comparison of results of WOMAC in patients
following uncemented hip replacement and hip resurfacing
in group without coexisting joint diseases.
Analizuj
ąc całą grupę badaną stwierdzono istotne sta-
tystycznie i wyra
źnie dodatnie korelacje pomiędzy skalą
WOMAC a poszczególnymi składowymi fizycznymi skali
SF-36: z podskal
ą „funkcjonowanie fizyczne” (r = 0,62),
„rola ogranicze
ń fizycznych” (r = 0,56), „ból cielesny”
(r = 0,68), „zdrowie ogólne” (r = 0,58). Równie
ż dodatnie,
istotne statystycznie, ale słabsze korelacje wyst
ąpiły
w przypadku składowych psychicznych skali SF-36: „rola
ogranicze
ń emocjonalnych” (r = 0,48), „witalność”
(r = 0,38), „zdrowie psychiczne” (r = 0,33), „funkcjono-
wanie społeczne” (r = 0,34).
Natomiast zwi
ązek między skalą WOMAC a skalą
UCLA, zarówno w całym materiale, jak i w poszczegól-
nych grupach chorych, wykazywał jeszcze słabsz
ą kore-
lacj
ę (r = 0,31 dla całej grupy, r = 029 dla chorych po endo-
protezoplastyce ABGII, r = 0,22 dla grupy chorych po
kapoplastyce).
J. Markuszewski, Ł. Łapaj, P. Kokoszka i wsp.
350
Ryc. 3. Porównanie wyników składowych fizycznych skali SF-36
w grupie po endoprotezoplastyce bezcementowej
i powierzchniowej stawu biodrowego.
Fig. 3. Comparison of results of physical domains of SF-36
in patients following uncemented hip replacement
and hip resurfacing.
Ryc. 4. Porównanie wyników składowych psychicznych skali SF-36
w grupie po endoprotezoplastyce bezcementowej
i powierzchniowej stawu biodrowego.
Fig. 4. Comparison of results of psychological domains of SF-36
in patients following uncemented hip replacement
and hip resurfacing.
Ryc. 5. Porównanie wyników skali aktywności UCLA
w grupie po endoprotezoplastyce bezcementowej
i powierzchniowej stawu biodrowego.
Fig. 5. Comparison of results of UCLA Activity Score in patients
following uncemented hip replacement and hip resurfacing.
Badaj
ąc aktywność zawodową stwierdzono znaczące
ró
żnice między grupą po endoprotezoplastyce bezcemen-
towej a chorymi po kapoplastyce. – 51% chorych po
kapoplastyce wróciło do pracy, 29% otrzymywało
świad-
czenia rentowe (wi
ększość świadczenie rehabilitacyjne),
a 20% grupy stanowili emeryci. W grupie chorych po
endoprotezoplastyce bezcementowej było 65% emerytów,
a tylko 15% nadal pracowało.
Aktywno
ść sportową i rekreacyjną w grupie chorych
po endoprotezoplastyce bezcementowej podejmowało 74%
badanych, a po kapoplastyce 89% chorych. Rodzaje po-
dejmowanej aktywno
ści przedstawiono w tabeli I.
Tabela I. Cz
ęstość podejmowania poszczególnych rodzajów rekreacji
u chorych po endoprotezoplastyce bezcementowej
i powierzchniowej stawu biodrowego
Table I. The participation in particular recreational activities
in patients following uncemented hip replacement
and hip resurfacing
Dyscyplina
ABG II
[%]
Kapoplastyka
[%]
Spacery
61
65
Rower
55
89
Pływanie
21
76
Uprawianie ogrodu
48
54
W
ędkowanie
9
6
narciarstwo
1
9
Piłka no
żna
1
X
Spacery jako forma rekreacji podawane były przez
chorych w 61% po ABG II, a w 65% po kapoplastyce. W tej
ostatniej spo
śród uprawiających tę formę aktywności
ponad połowa (52%) podejmowała j
ą częściej niż przed
leczeniem, podczas gdy po endoprotezoplastyce bezce-
mentowej wi
ększość chorych spacerowała równie często
jak przed leczeniem.
Jazd
ę rowerem uprawiała zdecydowana większość
chorych po kapoplastyce (89 %), w porównaniu do 55%
chorych po endoprotezoplastyce bezcementowej. Przy
czym odsetek chorych, którzy zwi
ększyli częstość tej re-
kreacji po leczeniu był nieco wi
ększy po endoprotezo-
plastyce bezcementowej (37%), ni
ż po kapoplastyce (29%).
Bardzo du
ży odsetek osób jeżdżących regularnie na
rowerze po zabiegu (t.j. kilka razy w tygodniu) zaobserwo-
wano w
śród mieszkańców wsi i małych miasteczek,
osi
ągając nawet 82% wśród pacjentów po kapoplastyce
mieszkaj
ących na wsi.
Omówienie
Podejmowanie aktywno
ści sportowo-rekreacyjnej
przez chorych po endoprotezoplastyce pozostaje wci
ąż
problemem dyskusyjnym. Istniej
ą próby ustalenia jedno-
litych zalece
ń, co do możliwości uprawiania poszczegól-
nych dyscyplin sportu i rekreacji przez tych chorych.
Aktywność fizyczna i jakość życia po endoprotezoplastyce bezcementowej oraz kapoplastyce stawu biodrowego
351
Jednak doniesienia dotycz
ące wpływu aktywności sporto-
wej na ryzyko aseptycznego obluzowania przedstawiaj
ą
sprzeczne wyniki [1, 8-11]. W 2007 roku Klein i wsp. prze-
prowadzili w
śród 549 amerykańskich specjalistów orto-
pedów ankiet
ę, na podstawie której opracowali listę rodza-
jów aktywno
ści sportowej i rekreacyjnej zalecanej i niezale-
canej dla pacjentów po endoprotezoplastyce stawu biodro-
wego [12]. W
śród zalecanej aktywności poza spacerami,
jazd
ą rowerem, pływaniem i golfem znalazły się nawet
takie pozycje, jak taniec czy tenis podwójny. Narciarstwo
biegowe i alpejskie dopuszczono dla osób do
świadczo-
nych.
Aktywno
ść sportowa chorych jest w dużym stopniu
uzale
żniona od czynników socjoekonomicznych i tradycji
regionu. Społecze
ństwo polskie cechuje niska aktywność
sportowa. Według danych Ministerstwa Sportu regularnie
sport uprawia tylko 7% społecze
ństwa, raz w tygodniu
33%, raz w miesi
ącu 12%, a najwięcej – 48% nie uprawia
sportu w ogóle, b
ądź czyni to sporadycznie. W związku
z tym nie nale
ży oczekiwać wysokiego stopnia aktywności
sportowej i rekreacyjnej u chorych po endoprotezoplastyce
w Polsce. Odzwierciedleniem tego w naszych badaniach
jest tak
że niska zależność aktywności ruchowej chorych po
endoprotezoplastyce w skali UCLA od wyniku klinicznego
w skali WOMAC. Najcz
ęściej podejmowane rodzaje
aktywno
ści to spacery i jazda rowerem. Ta pierwsza jest
najbardziej dost
ępna, a zarazem mało urazowa. Uwolnie-
nie od bólu umo
żliwia chorym częstsze chodzenie i poko-
nywanie dłu
ższych dystansów. Jazda rowerem w przy-
padku mieszka
ńców małych miejscowości jest często je-
dynym
środkiem transportu i umożliwia funkcjonowanie
w społecze
ństwie, stąd tak wysoki odsetek chorych podej-
muj
ących tę aktywność po endoprotezoplastyce w bada-
nym materiale. Cz
ęstość uprawiania sportu i rekreacji po-
dawana w pi
śmiennictwie zagranicznym jest nieco wyż-
sza, ni
ż w uzyskanych przez nas wynikach i poza space-
rami wyst
ępują znaczne różnice w preferowanych dyscy-
plinach. Chatterji opracował wyniki bada
ń ankietowych
320 chorych w okresie 1-2 lat po endoprotezoplastyce
w Australii [13]. Zwrócił uwag
ę, że po leczeniu odsetek
osób podejmuj
ących rekreację się zwiększa, jednak zawęża
si
ę spektrum rodzajów aktywności. Pacjenci podejmują,
w ich poj
ęciu, bezpieczną i mniej wymagająca aktywność,
rezygnuj
ąc z bardziej obciążających sportów. Do najbar-
dziej popularnych, obok spacerów, nale
żą także wodny
aerobik, golf i kr
ęgle. Podobne spostrzeżenia przedstawił
w swojej publikacji Scholz. W jego materiale 50% grupy
badanej wróciło do aktywno
ści rekreacyjnej, jednak profił
dyscyplin zmienił si
ę na mniej wymagające [14]. W bada-
niach Hucha 97% chorych było aktywnych sportowo przed
chorob
ą, jednak bezpośrednio przed endoprotezoplastyką
wi
ększość zaniechała aktywnośći. W 5 lat po leczeniu 52%
chorych było ponownie aktywnych [15].
W naszych badaniach chorzy, u których wykonano
kapoplastyk
ę uzyskali korzystniejsze wyniki w skali funk-
cjonalnej WOMAC i składowych fizycznych skali SF-36
w porównaniu z pacjentami po endoprotezoplastyce bez-
cementowej. Znalazło to swoje odzwierciedlenie w wyni-
kach aktywno
ści fizycznej w skali UCLA, który był wy-
ra
źnie lepszy u tych pacjentów, choć zależność aktywności
poszczególnych chorych od wyniku klinicznego była
niska. Nieco odmienne wyniki uzyskał Beaule, w którego
materiale istniała
ścisła zależność wyników w skali UCLA
od wyniku funkcjonalnego w skali HHS [16]. Zwróci
ć
nale
ży też uwagę, że średnia wieku w badanej przez nas
grupie po kapoplastyce była znacznie ni
ższa w porówna-
niu z grup
ą po endoprotezoplastyce bezcementowej.
Ponadto chorzy po kapoplastyce znacznie cz
ęściej wra-
cali do pracy zawodowej. Mimo,
że aktywność chorych po
kapoplastyce była wy
ższa, niż po endoprotezoplastyce
bezcementowej, to jednak ró
żniła się od wyników przed-
stawionych przez Daniela i wsp. w 2004 roku. W ocenianej
przez nich grupie 378 chorych po kapoplastyce, 81,3%
stanowili chorzy z du
żym stopniem aktywności (UCLA
8-10) [9].
Mimo braku jednoznacznych danych o wpływie
aktywno
ści na ryzyko wcześniejszego obluzowania im-
plantu nale
ży uznać, że niezbyt obciążająca aktywność
rekreacyjna jest dopuszczalna i korzystna dla chorych po
endoprotezoplastyce. Oceniani w bie
żącej pracy chorzy
zarówno po endoprotezoplastyce bezcementowej, jak i po-
wierzchniowej w wi
ększości uprawiali takie rodzaje re-
kreacji, które mieszcz
ą się w dopuszczalnym zakresie ob-
ci
ążania stawów biodrowych.
Piśmiennictwo
[1] Kilgus D.J., Dorey F.J., Finerman G.A., Amstutz H.C.: Patient
activity, sports participation, and impact loading on the durability
of cemented total hip replacements. Clin. Orthop. Relat. Res.,
1991; (269): 25-31.
[2] Schmalzried T.P., Shepherd E.F., Dorey F.J. i wsp.: The John
Charnley Award. Wear is a function of use, not time. Clin.
Orthop. Relat. Res., 2000; (381): 36-46.
[3] Gschwend N., Frei T., Morscher E., Nigg B., Loehr J.: Alpine
and cross-country skiing after total hip replacement: 2 cohorts of
50 patients each, one active, the other inactive in skiing, followed
for 5-10 years. Acta Orthop. Scand., 2000; 71(3): 243-249.
[4] Flugsrud G.B., Nordsletten L., Espehaug B., Havelin L.I.,
Meyer H.E.: The effect of middle-age body weight and physical
activity on the risk of early revision hip arthroplasty: a cohort
study of 1,535 individuals. Acta Orthop., 2007; 78(1): 99-107.
[5] Goldsmith A.A., Dowson D., Wroblewski B.M., Siney P.D.,
Fleming P.A., Lane J.M.: The effect of activity levels of total hip
arthroplasty patients on socket penetration. J. Arthroplasty, 2001;
16(5): 620-627.
[6] Goldsmith A.A., Dowson D., Wroblewski B.M. i wsp.: Com-
parative study of the activity of total hip arthroplasty patients and
normal subjects. J. Arthroplasty, 2001; 16(5): 613-619.
[7] Sechriest V.F., Kyle R.F., Marek D.J., Spates J.D., Saleh K.J.,
Kuskowski M.: Activity level in young patients with primary total
hip arthroplasty: a 5-year minimum follow-up. J. Arthroplasty,
2007; 22(1): 39-47.
[8] Dubs L., Gschwend N., Munzinger U.: Sports and hip pro-
sthesis. Acta Orthop. Belg., 1985; 51(2-3): 388-393.
J. Markuszewski, Ł. Łapaj, P. Kokoszka i wsp.
352
[9] Daniel J., Pynsent P.B., McMinn D.J.: Metal-on-metal resur-
facing of the hip in patients under the age of 55 years with
osteoarthritis. J. Bone Joint Surg. Br., 2004; 86(2): 177-184.
[10] Dubs L., Gschwend N., Munzinger U.: Sports with a total pro-
sthesis of the hip joint. Schweiz Z. Sportmed., 1984; 32(1): 20-
24.
[11] Dubs L., Gschwend N., Munzinger U.: Sport after total hip
arthroplasty. Arch. Orthop. Trauma Surg., 1983; 101(3):
161-169.
[12] Klein G.R., Levine B.R., Hozack W.J. i wsp.: Return to athletic
activity after total hip arthroplasty. Consensus guidelines based on
a survey of the Hip Society and American Association of Hip and
Knee Surgeons. J. Arthroplasty, 2007; 22(2): 171-175.
[13] Chatterji U., Ashworth M.J., Lewis P.L., Dobson P.J.: Effect of
total hip arthroplasty on recreational and sporting activity. ANZ
J. Surg., 2004; 74(6): 446-449.
[14] Scholz R., Freiherr S.-S.: Sports fitness after prosthetic joint
replacement. Orthopade, 2002; 31(4): 423-430.
[15] Huch K., Muller K.A., Sturmer T., Brenner H., Puhl W.,
Gunther K.P.: Sports activities 5 years after total knee or hip
arthroplasty: the Ulm Osteoarthritis Study. Ann. Rheum. Dis.,
2005; 64(12): 1715-1720.
[16] Beaule P.E., Dorey F.J., Hoke R., Leduff M., Amstutz H.C.:
The value of patient activity level in the outcome of total hip
arthroplasty. J. Arthroplasty, 2006; 21(4): 547-552.
Adres do korespondencji
jmarkuszewski@orsk.ump.edu.pl