1. Przedawnienie i zatarcie skazania

1.1. Przedawnienie

Instytucja przedawnienia polega na tym, iż po upływie określonego w ustawie czasu nie

można sprawcy czynu przestępnego pociągnąć do odpowiedzialności karnej. U podstaw

takich uregulowań normatywnych znajduje się przekonanie, że mijające lata wpływają

na zatarcie się w pamięci ludzkiej określonych faktów związanych z popełnionym

przestępstwem, a w związku z tym:

> nie istnieje już potrzeba ukarania sprawcy

> oddziaływanie indywidualno-prewencyjne nie osiągnęłoby zakładanych skutków

> poczucie sprawiedliwości nie zostanie zaspokojone w świadomości społecznej

> występują duże trudności dowodowe w postępowaniu karnym

> zwiększone jest prawdopodobieństwo błędu przy rozstrzyganiu w sprawie po

pewnym

upływie czasu

Polskie prawo karne wyróżnia trzy rodzaje przedawnienia:

a) przedawnienie ścigania
b) przedawnienie wyrokowania
c) przedawnienie wykonania kary

a) Przedawnienie ścigania
Przedawnienie ścigania oznacza, że nie można wszcząć postępowania karnego

w sprawie o dane przestępstwo, jeżeli nastąpił upływ określonych terminów. Zgodnie

z art. 101 k.k. karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło
lat:

•

30 - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa;

•

20 - gdy czyn stanowi inną zbrodnię;

•

15 – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności

przekraczającą 5 lat;
•

10 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności

przekraczającą 3 lata;
•

5 - gdy chodzi o pozostałe występki.

Przedawnienie ścigania przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego ustaje

z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy

przestępstwa, ale nie później niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.

Czas popełnienia przestępstwa oznacza czas, w którym sprawca działał lub zaniechał

działania, do którego był zobowiązany (art. 6 k.k.). Jednakże w przypadku przestępstw

skutkowych przedawnienie należy liczyć od czasu nastąpienia skutku (art. 101 § 3 k.k.).

b) Przedawnienie wyrokowania
Według art. 102 k.k. terminy przedawnienia karalności przestępstw określonych w art.

101 § 1 pkt. 1-3 k.k. ulegają przedłużeniu o 10 lat, a w pozostałych wypadkach o 5 lat,

jeżeli w okresie przedawnienia wszczęto postępowanie przeciwko osobie (nie zaledwie w

"sprawie"). Powoduje to wydłużenie dozwolonego okresu orzekania w sprawie, a

mianowicie przedawnienie wyrokowania następuje dopiero wtedy, gdy od czasu
popełnienia czynu upłynęło lat:

•

40 - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa;

•

30 - gdy czyn stanowi inną zbrodnię;

•

25 – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności

przekraczającą 5 lat;
•

20 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności

przekraczającą 3 lata;
•

10 - gdy chodzi o pozostałe występki.

Jeżeli w tych przedłużonych terminach nie wydano prawomocnego wyroku skazującego,

to ustaje karalność danego przestępstwa.

c) Przedawnienie wykonania kary
Przedawnienie wykonania kary oznacza, że nie można jej wykonać, jeżeli od

uprawomocnienia się wyroku skazującego upłynęło lat (art. 103 k.k.):

•

30 - w razie skazania na karę pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat albo

karę surowszą;
•

15 - w razie skazania na karę pozbawienia wolności do 5 lat (oraz w razie

orzeczenia środka karnego wymienionego w art. 39 pkt. 5 k.k.);
•

10 - w razie skazania na inną karę (oraz w razie orzeczenia środków karnych

wymienionych w art. 39 pkt. 1-4, pkt. 6 i 7 k.k.).

PYTANIA

1. Na czym polega instytucja przedawnienia?

2. Jakie rodzaje przedawnienia wyróżnia polskie prawo karne?

3. Co oznacza spoczywanie biegu przedawnienia?

4. Jaki jest warunek przedawnienia wyrokowania?

5. Po jakim okresie od uprawomocnienia się wyroku skazującego na karę 4

lat pozbawienia wolności nastąpi przedawnienie wykonania kary?

1.2. Zatarcie skazania

Ministerstwo Sprawiedliwości prowadzi Krajowy Rejestr Karny, w którym są odnotowywane
informacje o skazaniu za popełnione przestępstwa, jak również o warunkowym umorzeniu

postępowania w stosunku do określonych osób. Ewidencja tych danych jest konieczna dla
osiągnięcia celów karania, ma też znaczenie dla wielu opinii dotyczących sprawców czynów

zabronionych (m.in. w kwestii zatrudnienia czy wykonywania konkretnych zawodów,

stwierdzenia recydywy itd.).

W Krajowym Rejestrze Karnym gromadzone są także informacje o podmiotach zbiorowych.

Po spełnieniu przez skazanego pewnych przesłanek przyjmuje się tzw. fikcję prawną

polegającą na tym, że traktuje się go jako osobę niekaraną, a z rejestru usuwa się

"kartę_karną". Związane jest to z instytucją zatarcia skazania.

W kodeksie karnym zostały przewidziane dwie możliwości zatarcia skazania:

I. z mocy prawa (ustawy)

II. na wniosek skazanego

ad. I.
Zatarcie skazania z mocy prawa oznacza, że następuje ono automatycznie, bez

konieczności podejmowania działań przez skazanego i decyzji właściwego organu.

Następuje ono:

a) Po upływie od daty wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary:

• 10 lat

w razie skazania na terminową karę pozbawienia wolności oraz na karę

25 lat i dożywotniego pozbawienia wolności (art. 107 § 1 i 3 k.k.)
• 5 lat

w razie skazania na grzywnę lub karę ograniczenia wolności (art. 107 § 4 k.k.)

• 1 roku

w razie odstąpienia od wymierzenia kary, z tym że w wypadku gdy

orzeczono środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed wykonaniem,
darowaniem lub przedawnieniem wykonania tego środka (art. 107 § 5 i 6 k.k.)

b) Po upływie 6 miesięcy od zakończenia okresu próby przy warunkowym zawieszeniu

wykonania kary (art. 76 § 1 k.k.).

c) Gdy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary wskutek zmiany

ustawodawstwa (art. 4 § 4 k.k.).

Zatarciu nie podlega skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia
jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli

pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15.

ad. II.
Zatarcie skazania na wniosek skazanego oznacza, że sąd może wydać decyzję w tym

zakresie.
W sytuacji skazania sprawcy na karę pozbawienia wolności zatarcie na wniosek

następuje przy zachowaniu trzech przesłanek:

•

kara pozbawienia wolności nie przekraczała 3 lat;

•

upłynęło 5 lat od wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary;

•

skazany przestrzegał w tym okresie porządku prawnego.

W przypadku skazania sprawcy na karę grzywny lub ograniczenie wolności, zatarcie

skazania na wniosek może nastąpić po upływie 3 lat (art. 107 § 4 k.k.).

W razie gdy sprawcę skazano za dwa lub więcej nie pozostających w zbiegu
przestępstw, jak również gdy sprawca po rozpoczęciu, lecz przed upływem okresu

wymaganego do zatarcia skazania popełnił przestępstwo, dopuszczalne jest tylko
jednoczesne zatarcie wszystkich skazań (art. 108 k.k.).

PYTANIA

1. Na czym polega instytucja zatarcia skazania?

2. Jakie możliwości zatarcia skazania wyróżnia polski kodeks karny?

3. Gdzie rejestrowane są skazania za przestępstwa i w jakim celu?

4. Jakie trzy przesłanki muszą być zachowane przy zatarciu skazania na wniosek w sytuacji

skazania sprawcy na karę pozbawienia wolności?

5. Po ilu latach następuje z mocy prawa zatarcie skazania na karę grzywny?