1

Próbna matura z j

ę

zyka polskiego

Poziom podstawowy

Czas pracy: 170 minut

Cz

ęść

I.

Rozumienie czytanego tekstu

Przeczytaj uwa

ż

nie tekst, a nast

ę

pnie wykonaj zadania umieszczone pod nim.

Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi słowami - chyba

ż

e w

zadaniu polecono inaczej. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jeste

ś

proszona/y. W

zadaniach zamkni

ę

tych wybierz tylko jedn

ą

z zaproponowanych odpowiedzi.

Mirosław P

ę

czak, Stare, nowe, kultowe

1. W zasadzie samo słowo „kultowy” przestało by

ć

kultowe. Do niedawna

nadu

ż

ywane, zbanalizowało si

ę

i wypadło z j

ę

zyka wzorotwórczych

ś

rodowisk i

młodzie

ż

owej elity przyswajaj

ą

cej najnowsze mody. Ale nie znaczy to wcale, i

ż

by

znikły nagle zjawiska stanowi

ą

ce przedmiot fascynacji, a niekiedy prawdziwej czci

manifestowanej przez mniejsze lub wi

ę

ksze tłumy wyznawców.

2. Filmy takie jak „Matrix” i „Władca pier

ś

cieni” zyskuj

ą

popularno

ść

nie tylko w

wyniku zabiegów marketingowych, a nawet nie tylko z powodu ewentualnych

walorów estetycznych. Znawcy literatury mog

ą

bagatelizowa

ć

twórczo

ść

Paolo

Coelho, ale dla wielu zwłaszcza młodych czytelników ten brazylijski mistyk

gaw

ę

dziarz [odgrywa] rol

ę

nieledwie nauczyciela

ż

ycia. Podobnie mo

ż

na

powiedzie

ć

o artystach sceny muzycznej, którzy, jak Nick Cave, John Zorn czy

Paul Oakenfold, s

ą

dla swoich fanów wyroczni

ą

: Cave w dziedzinie poezji

rockowej, Zorn - w sferze awangardy jazzowej, Oakenfold - jako król did

ż

ejów,

czyli gwiazdorów muzyki klubowej.

3. Problem polega na tym,

ż

e wyznawca „Matrixa” niekoniecznie musi podziela

ć

gust fana „Władcy pier

ś

cieni”, a fan talentu Nicka Cave’a mo

ż

e nie mie

ć

poj

ę

cia o

istnieniu Paula Oakenfolda. Nie ma zjawiska poci

ą

gaj

ą

cego wszystkich, jest za to

wiele ró

ż

nych obiektów szalonej fascynacji dla ró

ż

nych audytoriów i

ś

rodowisk.

4. Dawniej było oczywi

ś

cie o wiele klarowniej. W latach 60. nawet najbardziej

zagorzali przeciwnicy rocka wiedzieli, kim s

ą

Beatlesi, a fenomen beatlemanii,

2

czyli zbiorowego szale

ń

stwa na punkcie Czwórki z Liverpoolu, ogarn

ą

ł młodych

ludzi na całym

ś

wiecie. Nie tylko histeria na koncertach, zwyczaj gromadzenia

zdj

ęć

i plakatów z podobiznami angielskich idoli, ale te

ż

traktowanie ich

ż

yciorysów na zasadzie hagiografii stało si

ę

zasad

ą

dla ka

ż

dego fana. […]

5. Powszechnie znane i podziwiane gwiazdy popkultury czasów minionych

niekoniecznie jednak mieszcz

ą

si

ę

w słownikowej definicji kultowo

ś

ci, bo ta

zakłada wyra

ź

n

ą

odr

ę

bno

ść

grupy wyznawców i ich praktyk od tego, co przyjmuje

ogół. W tym sensie dosłowniej kultowy ni

ż

Beatlesi był na przykład Frank Zappa,

który ze swoim prze

ś

miewczo-intelektualnym przesłaniem trafiał do wybranej

grupy fanów, albo David Bowie. […] No wła

ś

nie, osławiona kultowo

ść

zacz

ę

ła si

ę

wtedy, kiedy załamała si

ę

obowi

ą

zuj

ą

ca w dawniejszej kulturze masowej zasada

wszystko dla wszystkich i kiedy wzgl

ę

dnie wysok

ą

popularno

ść

zacz

ę

li zdobywa

ć

arty

ś

ci id

ą

cy pod pr

ą

d utrwalonym gustom.

6. Kultowe bywały i bywaj

ą

osoby, dzieła, przedmioty i miejsca.

ś

e osoby i dzieła,

to oczywiste, ale dlaczego przedmioty i miejsca? Co do przedmiotów - w gr

ę

wchodzi nostalgia albo pewien rodzaj fetyszyzmu. W Polsce Ludowej fetyszem

stawały si

ę

na przykład z trudem zdobyte na giełdzie płyty zachodnich zespołów

rockowych. Płytowym fetyszem numer jeden był niew

ą

tpliwie tak zwany biały

album Beatlesów. Intrygowała nieskazitelnie biała okładka bez ilustracji i napisów,

a przede wszystkim mitologia tworzona wokół tej płyty jako zupełnie nietypowej

dla zespołu i zwiastuj

ą

cej jego rozpad. Polski posiadacz białego albumu

odtwarzał go rzadko i słuchał z nabo

ż

e

ń

stwem. Nie wypadało wr

ę

cz traktowa

ć

tej

płyty tak jak innych, na przykład w celach prywatkowych. To była rzecz specjalna,

dla specjalnych słuchaczy, czy - lepiej powiedzie

ć

- kolekcjonerów. Takiej płyty

si

ę

nie po

ż

yczało, mo

ż

na j

ą

było co najwy

ż

ej pokaza

ć

zazdrosnym kolegom i

tylko wyj

ą

tkowo odtworzy

ć

w w

ą

skim gronie. […]

7. S

ą

oczywi

ś

cie przedmioty kultowe per se

1

, czyli takie, których siła przyci

ą

gania

nie musi bra

ć

si

ę

z nostalgii, cho

ć

cz

ę

sto bywa zanurzona w historii. Motocykl

Harley Davidson, skórzana kurtka ramoneska, gitara Fender Stratocaster (na

takiej grał Jimi Hendrix), buty typu golf (czarno-białe, powracaj

ą

ce ostatnio do

mody), kapelusz Stetson […]. Takim przedmiotom przypisuje si

ę

znaczenie

specjalne głównie dlatego,

ż

e z reguły s

ą

one atrybutem okre

ś

lonego stylu

ż

ycia

1

per se – (łac.) samo przez się, samo z siebie

3

lub postawy. U

ż

ytkownik Harleya to swobodny je

ź

dziec, posiadacz ramoneski lubi

ż

ycie bez reguł, go

ść

w stetsonie to miło

ś

nik kowbojstwa i muzyki country.

8. Specjalne znaczenia przypisuje si

ę

te

ż

miejscom, przy czym od razu trzeba

zaznaczy

ć

,

ż

e nie chodzi w tym przypadku o u

ś

wi

ę

cone sakraln

ą

tradycj

ą

miejsca

kultu religijnego. Idzie o miejsca kojarzone głównie z rozrywk

ą

i czasem wolnym

lub takie, które wi

ążą

si

ę

z okre

ś

lon

ą

kultur

ą

ś

rodowiskow

ą

czy artystyczn

ą

.

Wci

ąż

jeszcze miło

ś

nicy rocka pami

ę

taj

ą

o Jarocinie, cho

ć

teraz ro

ś

nie mitologia

Owsiakowego Przystanku Woodstock […].

9. Intuicyjnie kultowo

ść

kojarzymy z mod

ą

, ale dzi

ś

niezwykle trudno byłoby

wyrokowa

ć

, co akurat jest modne, a co obciachowe. Maciej Stefaniak powiada,

ż

e lubi muzyk

ę

rozrywkow

ą

z lat 80. - Limahl, Shakin’ Stevens, młody George

Michael. W tych

ż

e latach 80. młodzi melomani uwa

ż

ali tak

ą

ofert

ę

za ewidentny

obciach. Kr

ą

g znajomych Stefaniaka lubi filmy o miło

ś

ci, na przykład „Ameli

ę

”, ale

ju

ż

niekoniecznie „Matriksa” braci Wachowskich, którego pierwsza cz

ęść

stała si

ę

synonimem filmu kultowego. […]

10. W lipcowym numerze hiphopowego magazynu „

Ś

lizg” raper Pelson w

odpowiedzi na pytanie o trzy ulubione ksi

ąż

ki, wymienia „Pielgrzyma” Coelho,

„Chłopców z Placu Broni” oraz... komiks „Tytus, Romek i A’Tomek”. Jego

ulubione filmy to „Jak rozp

ę

tałem II wojn

ę

ś

wiatow

ą

” i „Czterej pancerni i pies”.

Inny nasz artysta hip-hopu Vienio spo

ś

ród filmów wyró

ż

nia „Rejs”. Jak si

ę

okazuje, młoda generacja odkrywa dla siebie dzieła powstałe w PRL, co mo

ż

e

by

ć

zagadk

ą

dla badaczy młodzie

ż

owych gustów.

11. Co wchodzi w gr

ę

? Specyfika poczucia humoru w starych komediach? Na

pewno dialogi Himilsbacha z Maklakiewiczem (obaj od dawna nie

ż

yj

ą

cy nale

żą

do ulubionych aktorów dzisiejszej młodzie

ż

y) albo kwestie Stanisława Tyma w

„Rejsie” i w „Misiu” na poły absurdalne, na poły satyryczne wydaj

ą

si

ę

dzi

ś

równie

niestandardowe jak skecze angielskich komików z Monty Pythona. Poza tym

przedstawiona w tych filmach rzeczywisto

ść

jawi si

ę

osobom niepami

ę

taj

ą

cym

PRL jako kompletna abstrakcja, niemal czyst

ą

forma, co sił

ą

rzeczy musi

intrygowa

ć

. A mo

ż

e rzecz polega na tym,

ż

e młodzi ludzie intuicyjnie poszukuj

ą

czego

ś

, co łatwo przeciwstawi

ć

komercyjnej ofercie dzisiejszego przemysłu

kulturalnego, co ma zarówno rozrywkowe, jak i artystyczne walory? To tak

ż

e,

cho

ć

trzeba w tych wyborach widzie

ć

te

ż

tendencj

ę

do swego rodzaju

oryginalno

ś

ci. Skoro panowała do niedawna opinia,

ż

e „Czterej pancerni” to

4

komunistyczna propaganda, dla przekory b

ę

d

ę

tego serialu fanem. Je

ś

li tłumy

za

ś

miewaj

ą

si

ę

z grepsów Jasia Fasoli, ja dla odmiany wybior

ę

inteligenckiego

Tyma. […]

12. Jakkolwiek patrze

ć

na kultur

ę

dzisiejsz

ą

z jej domniemanym przez

postmodernistów syndromem wyczerpania i tendencj

ą

do zjadania własnego

ogona, trzeba stwierdzi

ć

,

ż

e ludzie wci

ąż

poszukuj

ą

w niej w miar

ę

stabilnych

punktów odniesienia. Je

ś

li nie znajduj

ą

ich w ofercie aktualnej, szukaj

ą

w

przeszło

ś

ci. Oto dlaczego obok nowo tworzonych o

ż

ywaj

ą

stare mitologie. Wraca

si

ę

nie tylko do […] poety Rafała Wojaczka, który dzi

ś

wydaje si

ę

bardziej na fali

od Edwarda Stachury. Wraca si

ę

do lat 50., Jamesa Deana albo do lat 60. z

„Czterema pancernymi”, Klossem, starymi zeszytami „Tytusa, Romka i A’Tomka”.

Mirosław P

ę

czak, Stare, nowe, kultowe, „Polityka” nr 31, 2.08.2003

Zadanie 1. (1 pkt)

Odpowiedz na podstawie akapitu 1., dlaczego słowo „kultowy” przestało by

ć

kultowe?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

Zadanie 2. (1 pkt)

Wyja

ś

nij na podstawie akapitu 2., co sprawia,

ż

e dzieło staje si

ę

popularne.

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . .

Zadanie 3. (1 pkt)

5

W akapicie 4. autor u

ż

ył na okre

ś

lenie Beatlesów sformułowania „Czwórka z

Liverpoolu”. Jest to:

A. oksymoron

B. epitet

C. peryfraza

D. porównanie

Zadanie 4. (2 pkt)

Wyja

ś

nij na podstawie akapitów 6. i 7., kiedy przedmiot mo

ż

e si

ę

sta

ć

kultowy.

Podaj trzy przyczyny.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

Zadanie 5. (1 pkt)

Okre

ś

l, jak

ą

funkcj

ę

pełni akapit 7. wzgl

ę

dem akapitu 6.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

Zadanie 6. (1 pkt)

Na podstawie akapitu 6. podaj okre

ś

lenie synonimiczne słowa „fetysz”.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

Zadanie 7. (1 pkt)

6

W akapicie 7. autor nazywa u

ż

ytkownika harleya „swobodnym je

ź

d

ź

cem”.

Wyja

ś

nij znaczenie tego epitetu.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

Zadanie 8. (1 pkt)

Odpowiedz, o jakich postawach mówi autor tekstu, pisz

ą

c w akapicie 5. o

„artystach id

ą

cych pod pr

ą

d utrwalonym gustom”?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

Zadanie 9. (1 pkt)

Wyja

ś

nij, dlaczego w akapitach 9. i 10. autor przywołuje liczne przykłady.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

Zadanie 10. (2 pkt)

Wyja

ś

nij, jak

ą

funkcj

ę

pełni cudzysłów u

ż

yty w akapicie 1., a jak

ą

w akapicie 2.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

7

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

Zadanie 11. (1 pkt)

Okre

ś

l, jak

ą

funkcj

ę

pełni

ą

pytania rozpoczynaj

ą

ce akapit 11.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

Zadanie 12. (2 pkt)

Jakie s

ą

- zdaniem autora tekstu -

ź

ródła zainteresowania młodych ludzi dziełami,

które powstały w czasach PRL-u?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

Zadanie 13. (1 pkt)

Wyja

ś

nij, dlaczego w akapicie 11. autor tekstu stosuje form

ę

1 os. l. poj.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

8

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

Zadanie 14. (1 pkt)

Sformułuj wniosek na temat współczesnej kultury, do którego dochodzi Mirosław

P

ę

czak.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

Zadanie 15. (2 pkt)

Wypisz z tekstu trzy przykłady kolokwializmów. Wyja

ś

nij, dlaczego autor je

zastosował.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

Zadanie 16. (1 pkt)

Tekst został napisany stylem:

A. naukowym,

B. artystycznym,

C. publicystycznym,

9

D. potocznym.

Cz

ęść

II.

Pisanie własnego tekstu w zwi

ą

zku z tekstem literackim zamieszczonym w

arkuszu. Wybierz temat i napisz wypracowanie nie krótsze ni

ż

dwie strony

(około 250 słów).

Temat 1: Rozczarowania romantycznych kochanków. Dokonaj analizy i

interpretacji podanych fragmentów Kordiana Juliusza Słowackiego oraz

Lalki Bolesława Prusa i porównaj postawy bohaterów. Zwró

ć

uwag

ę

na

postaci kobiet. Uwzgl

ę

dnij znajomo

ść

obu utworów.

Juliusz Słowacki, Kordian (fragment)

Willa włoska - pokój cały zwierciadłami wybity - kobierce - wazony rzni

ę

te z lawy

pełne kwiatów - przez okna wida

ć

pi

ę

kn

ą

okolic

ę

. - Kordian i Wioletta, młoda i

pi

ę

kna Włoszka

KORDIAN

[…] Czy mi

ę

kochasz?

WIOLETTA

Jam stokro

ć

mówiła,

ś

e

ś

mi dro

ż

szy nad

ż

ycie; wisz

ę

u twej szaty

Jak kropla rosy, strz

ąś

niesz - rozprysn

ę

si

ę

cała.

[…]

KORDIAN

[…] Przekle

ń

stwo! jam utracił wszystko!

WIOLETTA

Mio caro,

Co si

ę

to znaczy?

10

KORDIAN

U drzwi stoj

ą

wierzyciele!

Lecz bogactwo w miło

ś

ci znikom

ą

jest mar

ą

,

Dawałem ci brylanty, dzi

ś

sercem si

ę

dziel

ę

.

WIOLETTA

Ach brylanty… gdzie klucze?

KORDIAN

Stój! stój, moje

ż

ycie!

Wczoraj - aby opó

ź

ni

ć

maj

ą

tku rozbicie,

Z twojemi brylantami, siadłem do gry stoła;

Gra mi wszystko po

ż

arła… Lecz serce anioła!…

WIOLETTA

ze łzami i gniewem

Ach! ach! ja nieszcz

ęś

liwa, zabrał mi klejnoty!

KORDIAN

Zabijasz mi

ę

, kochanko, niewczesnemi łzami -

Serce twoje przekładam nad wszelki dar złoty.

WIOLETTA

Przegrałe

ś

moje serce razem z klejnotami!!

N

ę

dza! n

ę

dza mi

ę

czeka!…

KORDIAN

Mnie za

ś

ko

ń

mój czeka.

WIOLETTA

Jed

ź

z diabłem!…

KORDIAN

Droga moja nie nazbyt daleka,

11

Ko

ń

ma złote podkowy, tysi

ą

c cz

ą

tych

2

warte;

Wygrałem je był wczoraj na ostatni

ą

kart

ę

,

Przed wierzycieli okiem w podkowach unios

ę

.

Przez noc cał

ą

galopem pop

ę

dz

ę

przez błonia,

Złotymi kopytami srebrn

ą

bij

ą

c ros

ę

.

Potem w najbli

ż

szym mie

ś

cie ka

żę

rozku

ć

konia,

I za cztery podkowy, uczt wyprawi

ę

cztery;

A potem, jako czyni

ą

modne bohatery,

W łeb sobie strzel

ę

… Pani

ą

na uczty

ś

miem prosi

ć

.

A je

ś

li po kochanku chcesz

ż

ałob

ę

nosi

ć

,

Upewniam,

ż

e ci b

ę

dzie do twarzy z

ż

ałob

ą

…

Pani! czy jedziesz ze mn

ą

?…

WIOLETTA

po chwili

Luby! jad

ę

z tob

ą

…

Wychodz

ą

.

Droga publiczna. Kordian na koniu, za nim Wioletta, przelatuj

ą

czwałem - ko

ń

ś

lizga si

ę

i pada, Kordian zsadza z konia Wiolett

ę

.

WIOLETTA

Có

ż

to?

KORDIAN

Nic… ko

ń

rozkuty upadł.

WIOLETTA

Ko

ń

rozkuty?

KORDIAN

To nic… Kazałem słabo przybi

ć

mu podkowy,

2

tysiąc czątych – tysiąc dukatów

12

Nie przybi

ć

, raczej zwi

ą

za

ć

spróchniałymi druty,

Zgubił je przy wyje

ź

dzie…

WIOLETTA

z gniewem

W

ęż

u Adamowy! […]

Niech ludzie z pistoletów kule ci wykradn

ą

!

Niechaj ci

ę

głód zabije, zapali pragnienie!…

Odbiega drog

ą

, Kordian siada na konia i patrzy na ni

ą

z u

ś

miechem wzgardy.

KORDIAN

Prawdziwie ta kobieta kocha mi

ę

szalenie,

Poszła, szukaj

ą

c

ś

ladów kochanka po drodze…

Dalej, mój koniu! le

ć

, gdzie zechcesz! puszczam wodze…

Odje

ż

d

ż

a.

Juliusz Słowacki, Kordian, Warszawa 1994, s. 56-61.

Bolesław Prus, Lalka (fragment)

„Zgubili moj

ą

blaszk

ę

szukaj

ą

c medalionu!… - my

ś

lał Wokulski. - Ja jestem

sentymentalny i nudny… Ona oprócz powszedniego chleba szacunku i

pierniczków uwielbie

ń

jeszcze musi mie

ć

szampana… Pierniczki uwielbie

ń

to

dobry dowcip!… Ale jakiego to ona lubi szampana?… Ach, cynizmu!… Szampan

cynizmu - tak

ż

e dobry dowcip… No, przynajmniej opłaciła mi si

ę

nauka

angielskiego…” […]

„Oczywi

ś

cie, morzy mnie senno

ść

- my

ś

lał. - Wła

ś

ciwie mówi

ą

c nie spotkała

mnie

ż

adna niespodzianka; wszystko mo

ż

na było z góry przewidzie

ć

, ja nawet

wszystko to widziałem… Jakie ona ze mn

ą

płaskie rozmowy prowadziła!… Co j

ą

zajmowało?… Bale, rauty, koncerta, stroje… Co ona kochała?… Siebie. Zdawało

jej si

ę

,

ż

e cały

ś

wiat jest dla niej, a ona po to, a

ż

eby si

ę

bawi

ć

. Kokietowała…

ale

ż

tak, najbezwstydniej kokietowała wszystkich m

ęż

czyzn; ze wszystkimi

kobietami walczyła o pi

ę

kno

ść

, hołdy i toalety… Co robiła?… Nic. Przyozdabiała

salony. Jedyn

ą

rzecz

ą

, za pomoc

ą

której mogła zdoby

ć

sobie byt materialny, była

13

jej miło

ść

, fałszywy towar!… A ten Starski… Có

ż

Starski? taki paso

ż

yt jak i ona…

Był zaledwie epizodem w jej

ż

yciu pełnym do

ś

wiadcze

ń

. Do niego przecie

ż

nie

mog

ę

mie

ć

pretensji: znalazł swój swoj

ą

. Ani do niej… Tak, to Mesalina przez

imaginacj

ę

!…

Ś

ciskał j

ą

i szukał medalionu, kto chciał, nawet ten Starski, biedak,

który z powodu braku zaj

ę

cia musiał zosta

ć

uwodzicielem…

Niegdy

ś

wierzyłem,

ż

e s

ą

tu na ziemi,

Białe anioły z skrzydłami jasnemi…

Pi

ę

kne anioły!… jasne skrzydła!… Pan Molinari, pan Starski i Bóg wie ilu

jeszcze… Oto skutki znajomo

ś

ci kobiet z poezji!

Trzeba było poznawa

ć

kobiety nie przez okulary Mickiewiczów, Krasi

ń

skich albo

Słowackich, ale ze statystyki, która uczy,

ż

e ka

ż

dy biały anioł jest w dziesi

ą

tej

cz

ęś

ci prostytutk

ą

; no i je

ż

eli spotkałoby ci

ę

rozczarowanie, to cho

ć

przyjemne…”

Bolesław Prus, Lalka, Kraków 2007, s. 539.

Temat 2: Dokonaj analizy podanego fragmentu Przedwio

ś

nia. Zwró

ć

szczególn

ą

uwag

ę

na scen

ę

powitania i towarzysz

ą

ce jej emocje.

Wykorzystuj

ą

c znajomo

ść

całego utworu, wyja

ś

nij, jakie do

ś

wiadczenia

ż

yciowe wpłyn

ę

ły na zachowanie Cezarego Baryki.

Stefan

ś

eromski, Przedwio

ś

nie (fragmenty)

Wielosławski zaproponował Baryce,

ż

eby ten pojechał do niego na wypoczynek,

do jakowej

ś

Nawłoci w okolicach Cz

ę

stochowy. […]

Po przyje

ź

dzie na podrz

ę

dn

ą

stacyjk

ę

drogi

ż

elaznej dwaj przyjaciele zastali

oczekuj

ą

c

ą

na nich czwórk

ę

koni zaprz

ęż

on

ą

do małego a wysokiego pojazdu na

dwie osoby, z siedzeniem z tyłu dla wo

ź

nicy. Wo

ź

nica ów, młody dryblas w liberii,

z wylaniem witał si

ę

z paniczem, szcz

ęś

liwie z wojny wracaj

ą

cym. […]

Była ju

ż

noc ciemna. U ko

ń

ca alei połyskiwały

ś

wiatła.

- Widzisz, Czaru

ś

, te

ś

wiatła?

- Widz

ę

.

14

- No, bracie, ciesz si

ę

! Niech ci

ę

wszyscy diabli! Ciesz si

ę

, mówi

ę

! To Nawło

ć

!

Cezary do

ś

wiadczył wła

ś

nie pewnego niepokoju. Czego

ś

si

ę

wstydził i,

niezgodnie ze sw

ą

natur

ą

, czego

ś

trwo

ż

ył i l

ę

kał. […]

Wielosławski

ś

ci

ą

gni

ę

ty został ze swego siedzenia przez liczne r

ę

ce i znalazł si

ę

w ich obj

ę

ciach. Cezary, pozostawiony samemu sobie, złaził z wolna z siedzenia.

Ale o nim nie zapomniano. Wnet wst

ę

pował po szerokich i wspaniałych,

aczkolwiek dziwnie ruchomych stopniach schodów na obszerny ganek, winem

dzikim obro

ś

ni

ę

ty. […]

Hipolit przedstawił Baryk

ę

zebranym na ganku. […] Wszyscy bardzo przychylnie

witali „tego” Baryk

ę

, przypatrywali mu si

ę

z ciekawo

ś

ci

ą

, jak na „wy

ż

sze”

towarzystwo do

ść

prowincjonaln

ą

, a nawet za

ś

ciankow

ą

. […] Rozmowa była tak

chaotyczna,

ż

e nic nie mo

ż

na było zrozumie

ć

. Ten sobie mówił i tamten sobie

mówił, pełno było rado

ś

ci i krzyku. Wszyscy naraz zadawali pytania i nie czekaj

ą

c

na odpowied

ź

, zadawali nowe. […]

Gdy zaj

ę

to miejsca przy stole, […] gwar si

ę

stał nie byle jaki. Stary słu

żą

cy

Maciejunio ledwie mógł nad

ąż

y

ć

z odkorkowywaniem. Nawet mu

ź

le szło z tymi

korkami. Musiał mu sam panicz, „Ja

ś

nie-Hipcio”, pomaga

ć

, co doprowadziło za

du

żą

szaf

ą

kredensow

ą

do tajemniczego rujnowania hierarchii - po prostu do

u

ś

cisków serdecznych Ja

ś

nie-Hipcia z prastarym Maciejuniem.

Cezary pił, co mu nalewano, i jadł, co nakładano na talerz. Wszyscy na niego

patrzyli z rado

ś

ci

ą

, niemal z miło

ś

ci

ą

. […]

Na dobitk

ę

jeszcze Wojciunio! Ju

ż

od dziesi

ę

ciu minut lokaj Maciejunio z cicha

prosi pani

ą

dziedziczk

ę

, no i ja

ś

nie panicza,

ż

e oto Wojciunio nie mo

ż

e

wytrzyma

ć

i strasznie błaga,

ż

eby mógł spojrze

ć

na panicza. No, wi

ę

c woła

ć

go w

drodze łaski! Drzwi si

ę

uchylaj

ą

i staje w nich Wojciunio, kucharz równie stary, jak

lokaj Maciejunio. Kucharz jest j

ą

kał

ą

, znanym na cały powiat. Nic nie mo

ż

e

powiedzie

ć

, tylko zdejmuje sw

ą

biał

ą

czapk

ę

i

ś

mieje si

ę

starym, radosnym

ś

miechem, przypominaj

ą

cym ko

ń

skie r

ż

enie. […]

Cezary przysiadł na por

ę

czy ganku. Był odurzony. Był pijany, ale nie winem.

Pierwszy to pewnie raz od

ś

mierci rodziców miał w sercu rado

ść

, rozkosz bytu,

szcz

ęś

cie. Było mu dobrze z tymi obcymi lud

ź

mi, jakby ich znał i kochał od

niepami

ę

tnych lat. Wszystko w tym domu było dobre dla uczu

ć

, przychylne i

przytulne jak niegdy

ś

obj

ę

cia rodziców. Wszystko tu było na swoim miejscu,

dobrze postawione i rozumnie strze

ż

one, wszystko poci

ą

gało i wabiło, niczym

15

rozgrzany piec w zimie, a cie

ń

wielkiego i rozło

ż

ystego drzewa w skwar letni.

ś

adne tu my

ś

li przeciwne, nieprzyjazne przeciwko temu dworowi nie powinny by

si

ę

były rodzi

ć

. A jednak, gdy powrócił do pokoju stołowego,

ż

al mu

ś

cisn

ą

ł serce.

Ś

wie

ż

e powietrze odurzyło go, a nowe kielichy starego wina uderzyły do głowy.

Zapłakał, gorzko zapłakał. Chwycił po pijanemu Hipolita za szyj

ę

i nami

ę

tnie

szeptał mu do ucha:

- Strze

ż

si

ę

, bracie! Pilnuj si

ę

! Za t

ę

jedn

ę

srebrn

ą

papiero

ś

nic

ę

, za posiadanie

kilku srebrnych ły

ż

ek, ci sami, wierz mi, ci sami, Maciejunio i Wojciunio, Szymek i

Walek, a nawet ten Józio - Józio! - wywlek

ą

ci

ę

do ogrodu i głow

ę

ci rozwal

ą

siekier

ą

. Wierz mi! Ja wiem! Grube i dzikie sołdaty ustawi

ą

ci

ę

pod murem… Nie

drgnie im r

ę

ka, gdy ci

ę

wezm

ą

na cel! Za jedn

ę

t

ę

oto srebrn

ą

cukiernic

ę

! Wierz

mi, Hipolit! […]

Stefan

ś

eromski Przedwio

ś

nie, Warszawa 1985, s. 112-123.