matura probna historia 2015 operon

( matura_probna_historia_2015_operon.pdf )

http://www8.extrafiles.be/hd/matura_probna_historia_2015_operon#

Podobne: matura probna historia 2014 operon, matura probna biologia 2009 operon, matura probna geografia 2015 operon,

matura probna fizyka 2014 operon, matura probna geografia 2017 operon, matura probna historia 2014 odpowiedzi,

matura probna polski 2016 operon, matura probna geografia 2016 operon, matura probna wos 2016 operon,

jednej. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych racji, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: stan rzeczy, w ktorej

wypada bedzie dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami i kazda postanowienie doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych obie sa podobnie wazne i sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko cialo zmarlego

bedzie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona odwiedzi w konflikt z prawem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go za

zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, upowaznienie

boskie i wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie posiadal doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w

charakterze wyzwolenie fita od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego wspieraja odbiorce az do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a

przez to pozwalaja jemu sie od nich oswobodzic i osiagnac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc i trwoge―,

zwazajac na akcje tragedii. Nasza (jezeli istniejemy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie

czlowieka, ktory to jest az do nas pokrewny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tych celach.

Fatum – w inny sposob los czy tez przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg

zdarzen w zyciu, jakich nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za sprawa wyrocznie powinien spotkac mezczyzny i nie istnieje od tego ucieczki. Jest to zazwyczaj zapowiedz nieszczescia.

Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi zas wlasnym wplywem

bohatera. Bohater jest wyzbyty mozliwosci zrealizowania pomyslnego wyboru. Dzialania tej prowadza az do katastrofy. Staje sie on jednoczesnie ofiara i

winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze siostra i

wierna prawom boskim. Jak obywatelka ciebie, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow ojczyzny. Nad rodem

Labdakidow i Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie zaakceptowac

widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw i dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach i zeslali im w beczce Pandory

nieszczescie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom w zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go w dwie fragmentu: osobno zlozyl

mieso i owinal te rolety w cere, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka ludzie maja skladac bogom. Zeus wybral

druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko te czesc jednostki skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa i kazal

przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, jaka wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka

cierpiacego z namietnosci do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego godnosci powstalo okreslenie prometeizmu a mianowicie

postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie namietnosci do osoby.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on oddac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo za miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, dowodzi, ze dzierzy taka moc jak Bog,

jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to rozlegla, piesn tworzenie, taka piosenka jest moc, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, azeby Bog dal mu sila

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu jej nie da, to mezczyzna odwroci od Niego osoby. Konrad jest cierpiacym patriota, dla jakiego

ojczyzna jest najwazniejsza, zechce sie w celu niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow.

Wyslali poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl mezczyzna jednak trafic do ciebie cieni, poniewaz zona nie zaakceptowac zakopala tej ciala wedle jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic w ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

poprzednio. Zyl czasochlonnie, az nareszcie przypomniano samemu o poprzednio i wyslano Tanatosa poprzez jego dusze. Za kare Syzyf posiadal

wniesc szeroki kamien w gore. Syzyf wzial sie do robocie, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie i spadl. Tak bylo za

drugim, 3, dziesiatym wespol. Syzyf bezustannie wznosi kamyczek, ale za kazdym razem tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem

pracy, funkcjonowania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji w ziemiach polskich do robocie Syzyfa. Przebieg ten nie zaakceptowac byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna a mianowicie Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil powrocic do Cypru. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by w taki sposob mogl wraz z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie za wysoko, poniewaz wosk moze sie stopic i

azeby nie schodzil zbyt nisko wody, poniewaz piora potrafia nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem

wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on symbolem

czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc

zauwazona za sprawa nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem

naprawde Michas zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje

Michasia za sprawa Niemcow. Tez jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi,

azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na 4 miesiace przy roku, wtenczas to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego

rodzaju wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie az do wybranych przykladow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe podloze, z ktorej wyrosla i na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka globu

zachodniego). Rodzaje nawiazan az do kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po osoby konkretne

jak rowniez kanony i zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu autorow, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli chodzi o postawy ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka jest bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy sa nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie ow sa sprowadzone niestety az do jednego wymiaru - sa archetypami wrazen i zadbaj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja przy nowej

swiadomosci w takowym wymiarze jaki to wytworzyla literatura staropolska, europejska czy aktualna.

Mit jest opowiescia, jaka przedstawia i organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy niejasne zostaje

przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter i Kora"). Mity dla starozytnych pelnily procedury poznawcze, swiatopogladowe

(podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne, kosmogoniczne,

antropogeniczne i genealogiczne. Literatura antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie mozna w pelni pojac literatury kolejnych epok.

Odwolania moga byc az do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J.

Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota jest dobrem najwyzszym. Slowacki wspomina Homera w charakterze piewce

czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka az do nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa,

racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny nawadniania, powietrza, ziemi, ognia i nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm.

Swiat i czlowiek wystepuja w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego i wytrwalego w ciagu

zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Same w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest

Amor przeszywajacy serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac

wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz uznaje

go za zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie do zyjacych. Pod taki

obrot sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej jej

surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. gdyby

pozostawila odroczenia brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego wyboru. Musi zdecydowac,

czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z zonie na przewaga szczescia prywatnego syna. Gdy waha sie przed wykonaniem ostatecznej decyzji,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac zyje. Owego ciosu nie

zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka faceta, a malzonka Kreona odbiera sobie zywot.

Kreon, bez ustanku stawiany w wypadku wyboru, powinien rozwazyc, badz powinien wyselekcjonowac dobro swego ludu, badz dobro wlasnej rodziny.

Tej nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej i scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

Az do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca az do walki. W

calej obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly wielu nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca powiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac przy pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje az do trwania w polu walki i az do gotowosci oddania zycia za swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tak

zwanym. anty przyklad – odslania, co czeka tchorza, mezczyzny, ktory nie zaakceptowac chce oddac zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc fita wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Liryk poprzez swoja

tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec spodziewanych pokolen, jakkolwiek imie tegoz, ktory nie zaakceptowac obcuje wraz

z sztuka, zas przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie pochodzace z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek serca nie zaakceptowac wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze tymze nie chodzi o walke na smierc i zywot; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka w piesci, ktora

podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

, ktorzy przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzien, dzisiejsze szczescie jutro moze obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Zycie jest kaprysny, a

zmienia sie naprawde szybko, iz niejednokrotnie nielatwo jest sie nam chociazby zorientowac, kiedy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego i wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety jest okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze w zyciu nalezy miec

uznanie rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Egzystowac nalezy wedle natura, zabierac od globu tyle, jak wiele potrzeba, nie

zaakceptowac za wiele, ale i nie zaakceptowac za nieduzo. Taka wizerunek zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze zdanie, ze redakcje wierszy zapewnia

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia samemu za zycia poeta, jest jego dzielo. Poeta zapewnia tym samym wyraz swojej pewnosci, ze

dzierzy juz zapewnione wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc zyc bedzie przy wierszach, przy pamieci tych, ktorzy ow wiersze sa kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje dzieje legendarnych

czy tez historycznych chwatow na tle zdarzen przelomowych w celu danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu sa mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o poparcie w robieniu

dziela. W calej „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― i ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem jest „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac dokladnie w sposobie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane naprawde, ze mozna je z latwoscia odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, nieba, morza, trzech miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego dalszy czlon jest rozbudowany naprawde, ze ustala odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie zespolonego z

kluczowa fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez

spondejow.

7. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod krajow

zachodniej Swiata - rowniez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy w charakterze cos cudownego, a

ow lampy led prowadza naszej firmy do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozna uznac za prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, przy odniesieniu az do dorastajacych osoby. Ogolnie

sprawa biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek ma przy sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy pochodzace z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, prywatny system

ceny, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i nie zaakceptowac rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje dzieci. Bogini

nie zaakceptowac zniosla tak zaawansowanej zniewagi i jej dzieci: Apollin i Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami pochodzace z

luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja

przy kamien. Lecz i wtenczas smutek srodku przebywajacej przy glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia nature

macierzynstwa i wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci

zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na 4 miesiace przy roku, wtenczas to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego

rodzaju wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

2. maja charakter uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o sytuacjach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie uzyte w sztuce

5. mozna je przyrownac do zdarzen majacych obszary w wspolczesnosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one sens religijny i duchowy. Aktualnie posiadaja atuty kulturowe. Odrzucic znaczy to jednakze, ze mity

odeszly gdzies w niepamiec.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow mity mialy ogromne znaczenie. Dawny one w celu nich naprawde cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano az do nich spora role. Ujawnia to argument, ze obszar kulturowy i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za sprawa

mitom poznajemy jakie mieli poglady w dane sprawy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu osoby opowiada naszemu portalowi mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza problem winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, iz starozytni mieli podobny punkt widzenia

na fakty sprawy, jak my obecnie.

Wrocmy jednakze do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem od razu "piekno

i uniwersalizm mitow greckich zauwaza sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni wiekow

mity byly i sa obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja w celu poetow, kreatorow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie wzorem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, astronomiczne,

pospolite, prywatne. W melodii - operetki Ofenbacha. W calej przenosni a mianowicie powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele innych.

Podsumowujac, przy mitach sa utrwalone na wstepie wzory ludzkich postaci i zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu stalo sie szukanie odpowiedzi na dreczaca zagadke bytu - jak powstal rzeczywistosc

i czlowiek, jaka jest jego natura i wykorzystanie. Dawni jednostki odpowiadali w te zapytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu

wyboru ceny przeciwstawnych jednak jednakowo fundamentalnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane w niepowodzenie zas sam swiadectwo

wyboru, bez wzgledu na to, ktore pochodzace z wartosci bedzie wybrana powinien doprowadzic az do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych chwatow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja spotykac za

witryny wladcy. Ustawa ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Asortyment jednego

wytwarza kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa zupelnie rozne. Antygona jest

silna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie odwazna i energiczna. Chce uczcic smierc brata, chowajac go. Jednak aby to uczynic,

musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena jest inna. Boi sie o swoje zywot i nie zaakceptowac chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy i

sprzeciwu w stosunku do niego. Wydaje sie oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze nad losem wlasnym i wlasnych

bliskich. Godzi sie w smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce zrobic afront sie zanim Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba i przecietna

istota.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale jednoczesnie zlamal upowaznienie boskie. Wiec zgineli tej bliscy. Jesliby

uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly swoj autorytet zas to moglo doprowadzic az do anarchii i zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze da rade byc rzetelny i bezlitosny dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako lek zapobiegawczy. Wzorem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj autorytet.

Bezwzgledny w celu wrogow i zdrajcow. Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. Podczas konfrontacji

pochodzace z synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i przewage dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec

zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore sa wazniejsze od niego. Odwoluje sie az do jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jak zwykly czlowiek, a nie zaakceptowac krol.

Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, iz Hajmon narasta w obronie

demokracji przy panstwie, tej ojciec fita nie slucha. Kreon mniema sie za nieomylnego. Odrzucic zwaza w wskazowki syna, ktory jest mlodszy od niego.

W calej przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tu poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora pochodzace z postaci jest wartoscia

przy „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze nie mozna go unikac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie on znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy panstwowej. Jest

mezczyzna wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Rodzina wedlug zonie jest pierwszoplanowa i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Jej osoba

jednak mniema, ze nie moze postapic w inny sposob. Role jaka narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma az do wyboru obie mozliwosci i kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze zywot bedzie jednakze pelne wyrzutow sumienia.

Przytomnosc, ze potrafila by nie zaakceptowac dopelnic przymusu pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz smierc. Kreon takze uwaza, iz racja jest

po jej stronie, powinien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od siostry

Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde pochodzace z nich jest przekonane o swojej racji. Nie ma miedzy nimi ewentualnosci kompromisu. A, takze to jest przeslanie tragedii.

Czytajac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, jaka daje spoczynek i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem i personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z

zastosowaniem. Walka pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny koniec. Nic nie zaakceptowac moglo zachowac

Antygony zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej sprawy, a odniesc zwyciestwo mogla tylko i wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje zanim nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine i oskarza sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku posiadamy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. W calej utworze mozna odnalezc prawdziwosci uniwersalne a

mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt przy imie ceny moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka

opowiadajaca sie po niejakiej ze stron ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Idea

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu rowniez wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na mojej dziurki

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec strata Kreona.

10-ciu. Wymien rodzaje literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie rodzaje literackie, popularne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie i wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne ze wzgledu na nie tylko, lecz w charakterze przyklady

uniwersalnych prawidel i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci.

Wlasciwa interpretacja przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje

sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa zamiary, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie wycelowana jest az do Boga.

Az do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to okazac sie takze patetyczny utwor poetycki, o tresci

patriotycznej czy tez religijnej. Dzielo ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem i wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby czy tez instytucji. Na rzecz Biblii list gra role szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze w trudy podrozy, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i ukonczenia swiata.

KAZANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany za sprawa duchowienstwo az do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez mozna tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs smierci, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

zalety. Tren jest gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden pochodzace z podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy dziela

sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z typow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor tenze jest zazwyczaj wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia mezczyzna losy

chwatow na tle zdarzen waznych w celu danej wspolnoty. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu jest jego podniosly i

patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie powiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, wianek,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, przyrody, swiata i milosci. Preferencje filozoficzne konstytuuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez idea, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej i refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z zycia panstwa, struktury lub przedsiebiorstw. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna

jak rowniez tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Zazwyczaj opowiadanie ogranicza sie az do jednego watku fabularnego. Reprezentatywne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w ktorej czesto wspolwystepuja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani przy kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie w dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, drugiego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie az do trzech ludzi. Aktorami potrafili byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec

podobnie i funkcje kobiece. W calej tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze naraz przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo az do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu w akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii i nosi kategorie konfliktu tragicznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru i dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi fita do kleski, czyli

katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne sa

przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt ceny i wymogu, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych racji. Mozg zostaje

przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie jednostki. Z tegoz

wzgledu, iz racje obu stron sa rownorzedne, konflikt tragiczny jest nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie az do kleski chwatow. Antygona, za

przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory to jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej narzeczonego, a

prywatnego syna a mianowicie Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly do konca zycia. Tragizm jest wywolany

szczegolna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od sily charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie smierc lub kleske. Nalezy

dolaczyc, ze o ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest poprzez stronie

Antygony, bo przy jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi jak

rowniez przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc i spelnienie

powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza jest obrazem zycia codziennego, pozostala zas, jest

nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie pochodzace z 3 trzonow: dwa na wstepie to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne sa osoby i wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego charakter

5. maja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na zakres by zasiac ziarna. Konkretne upadlo w droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone

za sprawa slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest termin

boze, zas gleba kazdy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna te rolety albo przyjac, albo pogardzic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu i jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku i wyruszyl przy swiat.

Dobrobyt roztrwonil jednakze szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Gdy skruszony synek wrocil az do

ojca tenze sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow syna, ktory to byl jak umarly, zas

teraz raz jeszcze ozyl. Tatem jest Bog, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich niedoborow i

pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie w celu rannego i obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej obslugi odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem jest niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni okazywac innym

spoleczenstwom milosc i milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same,

jednakze jako przyklad uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

szersze, uniwersalne tresci. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo na

roznorodne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo w droge i wydziobalo te rolety ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo w kamiennym podlozu, ani pomiedzy

cierniami. Dopiero gdy ziarno trafilo w zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Bez trudu odczytac przeslanie uniwersalne naszej przypowiesci, odnalezc jej

sens, ktory odnosi sie do ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc wlacza nakaz, aby byc

zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i

prawda posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl

mezczyzna wczesniej i odszedl od wiary, jednakze powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do rodziny traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada konkretne cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej

przypowiesci to Bog Ojciec zas Jego synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci

wiaze sie pochodzace z wezwaniem az do ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow i checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala

alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka. Na

dzis dzien samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje wylozyc tajemnice cierpienia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a wreszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie

jest kara za grzechy. Hiob samodzielnie walczy o swoja urzad odpierajac pierwotnego racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob

ustala symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- czlowiek powinien czcic tajemnicze zamiary Opatrznosci, zas nie te rolety badac;

a mianowicie Bog nieodwolalnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialo

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego zywot podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie az do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw. Franciszka. To

rowniez wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do przyrody, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga i religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Szeroki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa: wiara, kosciol

rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest zatem symbolem wspanialego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa jest meznym i odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Gra na ziemi role namiestnika tworcy. Kieruje sie

w zyciu przezornoscia i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje odwaga,

odwage i mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena smierci krola pozostala przedstawiona pochodzace

z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego partnera.

ideal rycerza - jest to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kumpli i damy swego serduszka, za

najwyzsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie jak rowniez swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista adaptacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza cena stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia jest walka przy

obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scenka smierci bohatera, w ktorej za swe

ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, zuch na jej miejsce wybiera wzgorze, azeby byc

blizej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego formy: miecz i rog. W calej swej krancowej spowiedzi przypomina wartosci ktore nadawaly sens tej zyciu.

W calej scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac pozostawac ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Lecz na pomysl pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu,

ktory to oznacza zlokalizowanie Boga przy centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej ciekawy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje odpowiednie zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® procedura wychowawcza i dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada o tym co rosnie na polu i niedlugo zostanie zebrane i wynajdzie sie w biesiadnym stoliku. Udziela

rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca az do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga o odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci w wszystkich osoby. Nazywany jest takze pierwotnym savoir-vivrem naszym, gdyz wlacza zbior nakazow i pouczen, jak musi zachowac

sie przy stoliku rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do kobiety, ktory to to znamionowal epoke

sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej podstawa i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje

smierc w charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten odslania smierc, jaka zaprasza az do tanca pracownik

roznych stanow.

Obraz pojawia sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze smierc zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje sytuacja spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak aby tego

pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie przy kosciele jednakze zostal w tym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden zamysl parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy kulturalne i

uznawane w poszczegolnej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozytywne, idealne. Literatura

sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych w Zachodzie, ktore obyczaje i wyzsza tradycje

chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre normy zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie obslugi Bozej a mianowicie apostrofa. W dalszej kolejnosci autor opowiada o tym , ktorzy rosnie w polu i

niedlugo bedzie zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania sobie zacnych

obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie uciechy na wszystkich ludzi. Nazywany jest rowniez pierwszym savoir-vivrem polskim,

poniewaz zawiera zestaw nakazow i pouczen, jak powinien zatrzymac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w powyzszym utworze

rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Zejscie ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Jej istota i cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje

smierc jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego z nas. Motyw tenze ukazuje smierc, ktora zacheca do tanca przedstawicieli roznych

stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje sytuacja spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak aby tego

pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie przy kosciele jednakze zostal w tym miejscu zabity. Diagnozujemy tu konflikt spoleczny miedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo

dysponowac przywileje. Wywoluje sie wsrod nich pycha.

Jest jeszcze duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis poranka, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie jej powstania:

• piesn powstala w X w., zas jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala przy 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy―

jest bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., , ktorzy nobilitowalo tenze tekst az do

rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa skierowany do Matki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, aby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania stanu sylabicznego, , ktorzy z czasem, przy XVI

przy., doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy ow, ogarniajace

czasami po pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

tym samym, ze przy kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa a mianowicie pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca

(kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Na zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw w jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na obrebie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen przy Szwajcarii. W calej XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni a mianowicie wielkanocna

(strofy 3-6) i pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy

role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna precyzja

przy ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Mozna powiedziec, iz na naprawde przemyslane i staranie dopracowane od

witryny formalnej oczekiwac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range naszej piesni, wykonywajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdej

osobie Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi pochodzace z 1407r., jednakze juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za glowny hymn naszego kraju. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest az do Matki Boskiej,

druga az do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, o dobrobyt w zyciu ziemskim i wieczne zywot po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, az do ktorej niejednokrotnie

nawiazywali jednostki sredniowiecza, ktora wspoltworza przy Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy

zauwazamy wiele historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy funkcji wolacza wystepuje

mianownik (Bogurodzica miast Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie przyszedl

jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast w celu,

jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane sa

rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym argumentem na to,

iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Lament

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze

przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do innych matek,

spoleczenstwom opowiada swoj bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz

Lamentu pochodzace z konca XV wieku jest zabytkiem literatury polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, oznacza to hagiografia. Prezentuje jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, zas bogactwo przeznacza ubogim.

Umiera pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa rowniez znane i wciaz dzialajace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich istnieniu i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty powiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, sa

rodzajem,, uzupelnienia― Biblii. Poteznieje w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), gama zdarzen,

realia spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior ustala psalterz., byly bardzo atrakcyjne w sredniowieczu,

opiewaja wielkosc i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszary np. kraina szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; jest

glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy, wiec tym

chetniej boli tej zniewazanie. Oryginal Boska odslania losy swego Syna od momentu biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie go za

sprawa Zydow, poprzez przybicie az do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim, pragnie czuc w podobny sposob On, rozmyslac podobnie.

Jednakze przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do innych matek,

spoleczenstwom opowiada swoj bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miasteczku,

postrzegana za sprawa ludzi w charakterze szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca trzech barw:

ciemnej i srebrnej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie w czarno, moze dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila witalny kolor,

srebrny - albowiem jej klaki sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal

powieszonych utracila jedno pochodzace z podstawowych zagadnien do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu utraty swoich

dzieci, ale rowniez z powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w ktoryms stopniu. W mojej opinii Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa

koniecznosci niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych dzieci lecz rowniez przyjmuje w swoje

barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, ktorzy walczyli przy obronie naszej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja az do szalenstwa.

Ale juz Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami

naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz jest przepelniona nadzieja, ze nasza jedna smierc,

smierc jej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma nadzieje, ze w tej chwili zadna oryginal nie bedzie musiala naprawde cierpiec jak ona.

dwadziescia. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten jest nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora

moglibysmy nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o

wysluchanie modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: o pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten posiada wielorakie procedury. Przede wszystkim jest refrenem,

wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze stworzona zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie ogromniejsza od czolowej, podwojone formy wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze poszerzone wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu przy wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers a mianowicie 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak rowniez

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma wlasnosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione przy tekst apostrofy.

Apostrofe ustala cala 1-wsza zwrotka, jaka obejmuje ciag wolaczy i dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. przy tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy

pochodzace z minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym i wyszedl pochodzace z codziennego wykorzystywania. Tych

nieuzywanych dzis slow jest przy „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali samemu tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca przy tych latach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory przy centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno i prawde. Ludzie

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o

zyciu posmiertnym.

W naszej epoce dwie pojecia sa centralne: Bog i czlowiek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Jakkolwiek to czlowiek zostal

zmajstrowany na wizerunek i zwiazek Boga i dzieki temu zdolny jest odnalezc w samemu doskonalosc i jednosc pochodzace z Nim. Akcentuje ona

fundamentalne wartosci mezczyzny, jego urzad zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania niezaplanowanego wyboru, az do zdobywania

wiedzy, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza coraz mniej. Wszyscy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z konsekwencjami.

Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac w filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc wlasciwego postepowania.

Jestesmy zobligowani przystanac na krotko i rozwazyc o naszej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz mniej

biezacy w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki byly: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore przestaja

okazac sie dla nas zasadnicze.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne np.: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i globu. „Wielki

testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze sprosnymi. Sam

„poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w opowiesciach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jakze jest to aktualne w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, , ktorzy najwazniejsze, oznacza to nasze

zywot. Zapominamy jakze jest to siano ulotne i kruche.

Namietnosc jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce przy sredniowieczu. Wzorem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest biezacy w wszelakiej epoce. Namietnosc to odczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci jest

nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna niejednokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli, jednak my

mozemy wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga jak rowniez tym jaka wage dzierzy dla jego honor, ktory

to we wspolczesnym swieci stracil w swojej waznosci.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wynika to stad, iz dotycza ow lampy led czlowieka,

zas czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych chwatow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Liryka odwolywala

sie zarowno do typow charakterystycznych w celu tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe formy zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska poezja milosna.

Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do wzrostu hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie opisywaniem zywotow swietych, opartych w legendach i

dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory ow mialy charakter dydaktyczny. Tworzenie sie swiezych panstw i

dynastii stymuluje historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego

Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne.

Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy i zakonnikow przy kosciolach czy tez w specjalnie wyznaczonych dodatkowo

miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna jest misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to

z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza

w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek mezczyzny, odkupienie i sad koncowy.

W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Jedynym ze wspanialych misteriow polskich jest

„Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko

mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z zycia Maryi. Z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa

grzechy i upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie mezczyzny na poprawna droge. Zrodlowym bohaterem

moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna walke

miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od znanych Tobie utworow.

Glowna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi przy niej az do glosu dla przykladu

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

mezczyzny. W sredniowieczu w centrum swiata mezczyzny stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary osoby, ktorzy

postrzegali Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal pierwotnego glosy i raczyl darowac spokojne,

pobozne zycie i miejsce przy raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych -

smierci, wiecznosci i zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest apartament. Zycie

ustala jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem jak rowniez duszy pochodzace z cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania naszej

walki. W calej utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc.

Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy globu tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa

ow lampy led w stanie darowac czlowiekowi rzetelnego szczescia i bezpieczenstwa. Takze "I nie zaakceptowac milowac trudno, i milowac". Szarzynski

upatruje prawdziwy obiekt milosci i piekna przy Bogu. Korzyscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow

duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe ceny, ktorych nie nalezy lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo dzierzy radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W calej baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie regula dwoistego zycia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia,

jak wiemy to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej

powstania az do dzis pobudza zywe dyskusje badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, narodziny tekstu zlaczone sa

pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest otwarcie do Matki Boskiej

pochodzace z prosba o wstawiennictwo u Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, wlacza

blagania o "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn jest zrodlem informacji o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci,

raczy. Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla procz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie

stanowila w dalszym ciagu nieodlaczna czastka wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) i nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - na wstepie polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany poprzez polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia przy

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i wyjatkowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie przy literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie w ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialo i ducha. Nagroda za jego cierpienia stalo sie biezace wziecie srodku do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza i ich stanowisku do wiary. Bunt autora

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja dusze i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie przy obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- skupia w samemu

szlachetnosc i odwage, az do szalenstwa. Stale postepuje przy zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji―

i oddany damie swego serca. Jak rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy

druh, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem przy nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Podlug

Boleslaw powstal sie przy sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od maluszka. Karol szeroki byl obronca

wiary chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka pozostal przedstawiony przy utworze Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla rowniez liryka milosna

zgodnie z regula, ze ktorykolwiek rycerz musi miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych wrazen i rozmysla

poetow, sa one wlasciwie wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a

przedstawienie uczuc rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo przy parze wraz z zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osoby do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala az do tzw.

kwestii ostatecznych nieopodal sadu podstawowego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza posiadala

byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przyrzadzanie sie w spotkanie wraz z smiercia.

Posiadaly temu sluzyc: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi i swiatem. Wzory motywow smierci w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy roznorodne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte slepia i cialo, bez ukonczenia nosa i warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa przy reku i tym podobne. Mowi jej osoba, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale najpierw grzesznikow, ksiezy

zyjacych przy dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika tym samym, ze im czlowiek przejdzie przez zywot

skromniej, tymze jego zebranie ze Smiercia bedzie mniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― oryginal Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie

ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem zas ludzmi

Glowna zwrotka jest apostrofa az do Matki Boskiej i wlacza w samemu wiele okreslen skierowanych ponizej jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Odkrywamy w zonie prosby uniwersalne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozmysla.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Matki Boskiej i jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Oryginal Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako forme cierpiaca, zalaca sie nad soba i swoim synem. Oplakuje swe

dziecko, zechce z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest niezaradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest to siano twe wesele

Co zes mi az do obiecywal, tylko i wylacznie bano wiele..: ―

W tym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osoby o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku i zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej zwlaszcza cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych uczestniczyla.

Maria jest matka i to cierpiaca. Wlasnie bol jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie syna, poniewaz jest mezczyzna

jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy swojego wlasnego syna od momentu biczowania za sprawa nakladanie cierniowej korony, bicie go za sprawa

zydow poprzez przybyciu az do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec w podobny sposob on, czuc. Wie, iz to w tej chwili ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i w blahy temat, dotyczy jakiegos zdarzenia czy tez osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa posiadala

charakter zwlaszcza sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje ulatwienie budowy, zwykla skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub normy

budowy). Koloryt piesni wynika z jej zwiazkow pochodzace z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany,

zlaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet i uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji polskiej wprowadzil fita

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej sfery wiedzy. Poteznieje czesto przy tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

utworow literackich nie zawsze pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o istnieniu pasterzy czy tez wiesniakow. Rodzaj ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w

czasach nowozytnych i oznaczal wtedy wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej najczesciej pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

sposob realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury i

niecheci az do miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z poprawnym jej zainteresowaniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie liczby postaci, przedlozenie tylko jednego watku, skoncentrowanie sie w jednym tylko i wylacznie problemie, 1 punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Zostala srodkiem powtykania do literatury srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem dziennym i

osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo tenze gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie

patriotyzmu. Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie

mogily ) i nawolywanie az do walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest jednakze glosow

przemawiajacych, ze o ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M.

Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, postepuje we

wszystkich nastepnych epokach literackich i jest zlaczone z zajeciami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia ponad

wlasnpe, osobiste sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby renowacji, nie liczac sie pochodzace z przykrymi w celu niego

konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde chociazby ta przykra.

Troska o losy ojczyzny i obywateli jest w celu niego naczelna wartoscia. Oddaje dla zonie wszystko, chociazby osobiste ambicje i prywatne dobro.

Potencjalow dodaje jemu przekonanie o slusznosci takiego postepowania i mysl, iz zasluguje samemu nim na stale imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina przy przekazie M. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep zacheca czytelnika az

do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie porannych mszy i

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi

w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Wydaje sie jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini, mezczyzna

ksiedza, zas nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". W calej "Zywocie mezczyzny poczciwego"

Rej zawarl swe rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, takich jak

gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, kompetencji praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i

spiew). Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot,

odrzuca zas dziedziczenie poprzez przodkach tytulow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche

prowadzaca czesto mezczyzny na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i robocie na wsi, totez starannie opisywal lekcje ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie zaakceptowac zabraklo

rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora az do pracy w wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz innych plodow

rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi zysk i

zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej i sprzedawac

drozej w innych okolicach.

Stosunek Reja az do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w powyzszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac pierwotnego zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow

szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, albowiem oprocz wiedzy praktycznej reprezentant tego ogromnego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza rowniez sympatii akt milosny szlachcica az do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od zwierzat, dajac im mozg i mowe, Dlatego tez,

ktorykolwiek winien sluzyc krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest mezny -

walczyc w obronie wiary i ojczyzny. Wieksza wartosc dzierzy oddanie zycia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro

najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski pochodzace z

Turcja. Definiuje postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, i po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore

glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje dzielo

„O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Niemcy,

Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra

ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Los.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stulecia widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie

zacheca Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby.

Wydaje sie oburzony obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Ofiaruje im

walke, by placili na wojsko, na bron, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski zechce by

walczyl caly narod. Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu oferuje ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest niemadry przed i po krzywdzie. Mimo szkody nie

staraja sie oni zreperowac bledu. Odrzucic ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja pochodzace z tragedii

moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed blizniacza sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem jest aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy oddac

Helene poslom i zachowac ojczyzne od wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

wielozadaniowym problemem pokazania interesow niekomercyjnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Polski, swiadczy o tym podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do Sejmu i

analogia w obradach tych postaci. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc. Odgrywaja

dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Wytrzymalosc i wladza panstwa jest zalezne od

poszanowania prawa i przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie istnieje nic ponad ojczyzne, czlowiek powinien chociazby z rozkosza

umierac za nia.

32. Wymien i omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic , ktorzy ludzkie nie wydaje sie byc mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia i podziw w celu urokow przyrody. We fraszce "O

doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy okres po temu",

"Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, uciecha duchowa i

intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy przy dzwiekach muzy, w aurze tanca, dowcipu,

radosci. Dowodzi tez, iz nawet w trakcie zabawy nalezy zachowac, naprawde ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje rowniez ideal

wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci mezczyzny. Czestym powodem jego utworow jest wianek, ktora uznaje za najwyzsza wartosc a mianowicie

"Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji mezczyzny wyrazanej za sprawa

Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu

wartosci materialnych i opowiada sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej dyspozycji tworzenia. Motyw ten pojawia sie przy piesni "Niezwyklym i nie

zaakceptowac lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez az do

mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" a mianowicie Proteusz

(bozek lesny), przy utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w

tych propozycji pochwale cnot i cnot zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad

rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta siega do Horacego, lecz zamienia je, spaja rozne motywy w konkretnym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej, jednakze przedstawiony w tym

miejscu problem dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal konflikt pomiedzy biznesem jednostkowym i ogolnym. W tym utworze prosto odnalezc swistki, w

ktorych poeta krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki sa wyrazem glebokiej troski o losy prywatnej ojczyzny. Jednym

sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe

pochodzace z odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, maja sprawowac wladze nad pelnym narodem, stac na strazy prawa i

sprawiedliwosci. Odrzucic wolno im myslec o prywatnych biznesach, powinni dysponowac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W prekursorskim

fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone jest ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku

miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane ustami

posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic

mlodziez rycerska az do grozacej w tej chwili wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do katastrofy pewne detale, ktore wbrew

umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy

naszego kraju balagan). Mysla przewodnia calkowitego utworu jest stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac

miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z

pania a. Pierwszym tworca piesni i wzorem w celu Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego sa

przekladami rzymskiego poety. Beda one w wiekszosci powazne, pierwotnego tematyka jest zas roznorodna. Wystarczy doprowadzic do realizacji

przegladu roznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala swiata,

przyrody i zycia, milosci. Preferencje filozoficzne przewaznie stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge i lament poprzez klesce Mlodych polakow

poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i jednostki ( damy i dzieci ) uprowadzone przez nieprzyjaciela.

Poeta odwoluje sie az do tych, ktorzy czuja jeszcze milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania zasobow dla

wojsk, mysli o kraju zas nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie tenze rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Jednakze jesli prawda i pochodzace z tego naszej firmy zbodzie,

Nowa przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze i przed szkoda, i poprzez szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie zwazajac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej

filozofii, zdanie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego punktu dla wszystkich elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, nareszcie

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i jednostki, bo dzierzy czyste

serduszko i tegoz „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Kobiety za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa wizje swiata.

Oto kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali ksiega

Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz glowny o tym slyszymy, przeciez Horacy

w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam trwalszy niz

wraz z spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi przy literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat skladajacy sie z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z w nocy swietojanska. Jest to proba

stworzenia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zywot na wsi. Obraz jest wyidealizowany. Autor nie wspomina o problemach i klopotach codziennych,

chociazby praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna cnot,

gdzie zyje sie uczciwie, poboznie i bezpiecznie. Posada na pozycji choc zmudna daje czlowiekowi stale i pewne utrzymanie, wysilek zas jest powodem

do dumy. Po robocie mozna odpoczac wesolo zapedzajac czas w tancach i spiewach. Czlowiek zyje w wsi przy harmonii pochodzace z przyroda. Na

rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, albowiem to oczywiscie oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie

jak znalezc spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci i staropolskich weselach szlacheckich, Oraz

mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17 stulecia jest skutkiem

obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o negatywnych

cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako protest poety przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora

za kazdym razem dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, iz stan ziemianski

jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie i radosc. Rozkoszy plynace pochodzace z zycia mezczyzny na wsi

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione przy

obcowaniu przy z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej

namietnosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie i swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej

w tych propozycji mitologizacji i jezyk mozna podzielic w dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa czy tez

przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zestawem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednak alegorycznych, kompletnych

powiazan pochodzace z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy i pasterek prezentuje Szymonowic osoby i sytuacja dworskie. Oczywiscie obrazy

malowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Ow wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja ponizej

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe jednakze sztuczne i zmyslone, jednak prawdziwe na pewno sa odczucia, szczescie i

nieszczescie przy milosci, jakich doswiadcza niemalze kazdy, tak samo jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub w wyzszym

stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej i celnej obserwacji i oceny zycia, tak

zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze tymze poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy

zajmuja spracowane wiejskie damy, narzekajace w swoj zycie. Uderzajacy jest realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem dloni tego ludu wszakze jest przepych urodziny i zamozne zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja konflikt miedzy

panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje za kazdym razem z przyrodzonym symbolem swej wladzy a mianowicie nahajka±, zas

chlopem bezwzglednie pedzonym az do roboty.

Zobaczymy wiec w tym miejscu krytyczna weryfikacje zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to

utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan leka sie, badz czasem za sprawa tego postepowaniu kazdy

wraz z ksiedzem nie odszukaja sie w lewicy, a wiec czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Odrzucic atakuje jeszcze ksiedza,

twierdzi tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke. Mowi o

odpustach, ktore sa faktycznie jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, wino, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust.

Teraz zamyka sie az do rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze w stu urzednikow, jeden jest

sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swoich procesow, chyba zeby za dodatkowe swiadczenia. Rozmaite lapowki i daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate wyjawszy

zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu zamyka sie i przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, zas nam

nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Pod

przymusem zrobic trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala znowu zwozic zboza poki nie zaakceptowac

wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest trudna, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje

postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia ponad

stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku i nieuchronne zbankrtuowania. Chlop jest zadowolony wraz z swego losu. Jest osoba uczciwym i nie zal mu

zywota. Ksiadz i Pan nie zaakceptowac sa ukojeni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia tok calego jej zycia. W calej mlodosci wskazuje

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim i rzemioslem militarnym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka

mozna sie wyszkolic bez jej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic musi posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc i zdolnosc prywatnych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem i ozenic. Zwiazek malzenski

wypada zawierac pochodzace z osoba rownego stanu i majetnosci. Az do urzedow nie nalezy pretendowac. W czasie roku przewidzial rowniez Rej

zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa i krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac,

krzaki okopac, przyrzadzac grzedy pochodzace z truskawkami i tym podobne. Latem mozna z tych przygotowanych wiosna krzewow i drzewek

dysponowac owoce i pozytek. Beda juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo zapewnia takze:

maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca

niechec i jednostki zle dzialaja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W lasach polowania z przyjaciolmi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie

sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W domu wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Lecz i podczas

zimy nalezy dogladac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez mozna z towarami, albo podobnie u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy tanio

sprzedac, przy innej strefie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow

zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia w wsi. W calej Czarnolesie istnieje wiele estetycznych tego typu utworow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Liryk zwraca atencje na to, jakie to wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow.

Sa to wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem.

Wlodarz odmawia dalszego picia z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina stare lata, kiedy obie strony posiadaly wiecej

powierzenia. Chlop podobnie o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow w ktorym poeta zahacza

problem spoleczny w Polsce. Przedstawionej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12

piesni spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty w tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz

swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies i zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie mowa o milosci, tancu i

spiewie. Wydaje sie to zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny pozostalej mowi o tancu

i radosci. Zacheca wszystkich az do pojscia przy jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wsi.

Chlop zachowuje ze wlasnej pracy mojej dziurki i rodzine, a praca jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza badz

pisarza. Oblicza nastepnie wszystkie przyjemnosci robocie, chwali wieczorne spiewy i tance. Dzielo nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci

ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw w uksztaltowanie bohatera lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan form, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly dwie glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w tej poezji odnajdujemy

echa ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego wplywu przyrody w

ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale i zachete az do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i bez

zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola mezczyzny w kuli ziemskiej, zastanawiaja nad nim

samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale rowniez podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje nieomal wszystkie rozwazania i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za ksiega stworzenia globu oraz mezczyzny, a takze harmonie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, zwazajac na ow czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postawy

charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje pierwotnego syntezy. Przenigdy najwazniejsze jest miec dziewicze

sumienie, radzi, aby skorzystac z szansie do rozrywki, ale madrze i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej przy sobie. W calej „Piesni o cnocie― poeta stara sie uksztaltowac

swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu termin „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz z swiatem

zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty jest obowiazkiem kazdego z nas, a najwyzsza cnota jest

sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage az do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez samodzielnie proces tworczy. W

„Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic poprzez sobie slawe i dobre imie.

Problematyke sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym i nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory to z

racji w posiadany warunki jest jednostka wybitna. Wizja lotu nad roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze tej dziela sa

tez popularne nie tylko rodakom, ale i w oddali poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez az do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo

szalec, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest szalec w odpowiednim miejscu i czasie―. Takze

filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII mozna odnalezc rowniez topos

arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu literatura parenetyczna w dalszym ciagu pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie musi wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu

swojej majetnosci. Wskazowki powstale sa przy „Zywocie mezczyzny poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac

dobytku, rozkoszujac sie darami przyrody o wszelakiej porze rok, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Podobny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery i znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych

za sprawa literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich dobr

nawet lepiej zycia. Tego typu ideal wykreowany jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden standard – rodzaj

renesansowego stworcy, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do niejakiej dziedziny tworzenia, jest uniwersalna, oprocz

umiejetnosci niezbednych ma rozlegla wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako lojalnosc, patriotyzm, zywot zgodne pochodzace z natura. Adekwatny ozenek, obowiazki

gospodarskie i obywatelskie rozstrzygaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia gospodarskie,

prace w roli i w ogrodzie, radosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli

czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory jest dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego

ojca i troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak pochodzace z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest

oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego

najwyzsza korzyscia jest wianek ( jak u stoikow) rozumiana w charakterze czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej

starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i

przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot poetycki uznaje tezyzna fizyczna za pewna z

zasadniczych wartosci, w stosunku do ktorej odmienne dobra traca swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zywot w zgodzie z

natura i nie zaakceptowac szuka wiele do powodzenia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego zycia i tej prawdziwych ceny w niektorych utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

mezczyzny odrodzenia wypada zyc wedle natura i jej prawami, pamietac, iz wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie i w pelni z niego

korzystac. Podlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny broniacy zanim atakami fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem jest wydany przy 1551 r.

traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju wspanialym uszczesliwiajacym

wszystkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru doskonalego obywatela Rzeczypospolitej oraz nad obowiazkami

moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat rownosci wszystkich

obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej w celu roznych osoby jest rozne prawo. Miedzy innymi prawo karania smiercia jest

zroznicowane dla ludzi z roznych warstw spolecznych, inne w celu szlachty i inne w celu mieszczan. Mysle ze, tenze problem jest nadal biezacy. Tak w

tej chwili bylo i jest, iz ludzie posiadajacy wplywy i takze zamozni podlegaja nie zawsze tym samym prawom co typowy obywatel, jednakze zazwyczaj sa

traktowani w duzej mierze lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie chociazby wykupic. Czesto jednostki na wysokich stanowiskach unikaja kary czy tez

dochodzenie przy ich kwestii jest o wiele przedluzone. Pozostalym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest uzycie nauki i wiedzy w zyciu kazdego

czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc sily panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac

nowe szkoly i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub

najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i pracuje nadal pochodzace z dobrej decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale mimo to wiele szkol,

szczegolnie przy malych miejscowosciach, zamknieto i dzieci w wielu przypadkach musza isc do tych odleglych w duzej mierze kilometrow. Ponadto

szkoly maja zazwyczaj zbytnio male fundusze na postep pracowni i zakup obslugi naukowych, czasem nawet w utrzymanie. W calej ksiedze o wojnie

jakkolwiek mowi, iz kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli a nie zaakceptowac tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez obecnie w

wojnach gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia dotyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek mieszkaniec jest

obywatelem i panstwo powinno mu zapewnic szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - ktorykolwiek czlowiek

musi byc legalnie przygotowany az do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pilnowac panstwo, a mianowicie nalezy ustanowic urzedy

nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facio byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac nowy

regulamin prawny pochodzace z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie zaakceptowac sa naprawde wielkie, azeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi

wywolujacych wojny oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu przy 1551 r. Modrzewski sugeruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny

od Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osoby wyksztalconych i

szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbyteczne, takie jak zachwycajace domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje fundusze przeznaczone w ten zamysl wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie w dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie wiedzy i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski

sugeruje przejecie pieczy nad budami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz glowny prawo kroczenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. W taki sposob pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, oznacza to brak namietnosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny

jest podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie ceny (Bog i ojczyzna) winowajca sie wiazac w pewna calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla porzadna ojczyzny nalezy poswiecic wszystko: majatek, sily, zdrowie, szczescie, a

nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna byc zgoda, albowiem laczy fita jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do ktorych moga przyczynic sie niezgodni obywatele - duzy

sejmowe, rywalizacji domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod

wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude i

obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej az do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego formy rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo i herezje. Podlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat

opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, aby stara kult ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie sa spojni, nie

zaakceptowac tworza jednosci. A w celu Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem powodzenia

Rzeczypospolitej jest jednosc i zgoda, ktorej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow jest to niemozliwe,

poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec

roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich dziedzinach zycia, zarowno publicznego, a takze prywatnego. Heretycy nie potrafia nawet odparowac

panstwa zanim poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa zatem

krola az do obrony wiary katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej przy

narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow i pozbawienia pierwotnego ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i

znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbytnio

prawa sprawiedliwe uwaza realizowane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe,

ustanowione w celu porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim rozgardiasz (istnialo wtedy wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze w problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia praw ograniczajacych i

naruszajacych przywileje Kosciola i krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np. biezace sadzenie i

bezwzgledne robienie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia

wsrod tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo,

niemoralnosc i brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne az do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek jak rowniez do tonacego okretu,

ktory to wszyscy, przy chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow i zjawisk, jakie to maja obszary w kraju jak

rowniez proponuje reperacje istniejacego formy rzeczy. Jednoczesnie przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tego typu chorob zaprowadzi do

upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno

przy piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy w

celu dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej przy Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Dzielo, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic potrafia

jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna rozne analogie az do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Spostrzec mozna

prywate, egoizm i przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to

interesy obywateli beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie mezczyzny poczciwego" odnalezc mozna standard prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace fita sprawy i swoj lek o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka rozprawa... ".

W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie to dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla wyzysk stanu

chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

M. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany pochodzace z pozycji kalwina i

przy duzej fragmentu stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za sprawa protestantow, , ktorzy jest w szczegolnosci widoczne przy krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl do zycia w

przepychu i sztuczne zawyzanie liczby swietych, w ktorych ciagle pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin i „koled―,

ktore sa podlug niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow jednak

takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow religijnych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi pojac istniejace

przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia fita i rowna sie ponad zwyklych ludzi. Aczkolwiek mnich

tamten jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow

za swietych, z przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal jest anegdotka o plebanie,

ktory to pochowal swego psa w cmentarzu nieopodal grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil

swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z psa uczynil parafianina. Jest to wyrazna krytyka

duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie zasadniczych zasad wiary. Inny epigramat,

„Baba, , ktorzy w pasyja plakala, ustala nawiazanie az do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw przy

zrozumialych w celu wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie

zaakceptowac wzruszaja pierwotnego spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo przy odprawianej mszy

swietej jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczescie ojca i kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach niejednokrotnie nawiazywal az do filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal okazac sie

stoikiem. Byl przekonany, iz jest poufaly osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala,

w jakim stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow niedawnych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim warunki, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, smierc malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych i

zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta regula. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie osobiscie, rownoczesnie

pragnie dowiedziec, , ktorzy obecnie dzieje sie pochodzace z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego bycia. Brak jest na nie zaakceptowac odpowiedzi

wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc ostatecznych: "raj",

"czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz poprzez smierci,

az do miejsc w ktorych przebywala zanim wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek jest, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to przy ostatnim pochodzace z TRENOW, w

ktorym opowiada swoj sen a mianowicie we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze,

ze tej coreczka jest szczesliwa. Postawa ojca zmienia sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zywot Jana w wsi zostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna jest do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, czemu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala

scieta za sprawa nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia stale drecza,

pustka po odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny,

wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W ktoras strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w prawdomownosc boska, wiedzie to az do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet

lepiej w odcinku kulminacyjnym az do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc sens calego zycia i istniejacych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, iz corka bedzie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolu,

rozpaczy, strachu. W obliczu smierci corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym

czasy swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, 1 z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej decyzji - Urszula poprzez smierc w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami sa pasterze czy tez rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, az do epiki – fabula i narracja, az do dramatu zas - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi i

rozmowy poszczegolnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie najczesciej

z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie nierzadko tlem w celu

prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizerunek wsi polskiej Ostatnia

pochodzace z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; zmudna, codzienna praca w polu i przy gospodarstwie wywoluje radosc sasiadom wsi i jest w

celu nich powodem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze wspomniec za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy przy literaturze polskiej siegnal

poprzez motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, jest

nietypowa, prezentuje bowiem robote panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje zatem nie

temat, ale sposob, w jaki to zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach ludowych i

narzeka razem pochodzace z Oluchna w ciezka robote oraz w srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki zonie

sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna dobroc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI stulecia jest, podlug Szymonowica, pomieszczeniem

wyzysku: pomieszczeniem, gdzie niejednokrotnie dochodzi az do naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw dotkliwych, pokazuje ujemne strony

zycia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji globu i sporzadzajac utwor zblizony raczej az do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle

przyrody, a jej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i uciechy, jakie obejmuje ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa w spotkanie pochodzace z ukochanym

ponizej umowionym jaworem nikt w nia nie zaakceptowac czeka. Wytwarza to podejrzenie o niewiernosc i zwiazek z odrebna pasterka – Doryda, ,

ktorzy konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza osciennych

zarosli wybiega Filon i uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko i wylacznie przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia

sie kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, naprawde

charakterystyczne w celu sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu namietnosci

na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego istnieniu do dzis wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany za tworce zapowiadajacego nowa

jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak charakter jego wierszy wykracza w oddali

poza schludno renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, , ktorzy

powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe,

wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz prawdopodobnie Mikolaj przy mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas

swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go watpliwosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dostatecznie uzasadniony. Wiersze

Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy i wszechmocny, jednak, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie―

jest swietnym obrazem tych niepewnosci i lekow. Szczegolnie wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w trzech sonetach – IV i V.

Sonet IV: O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, jest wyrazem trwogi poety o wynik bezustannej walki, jaka kazdy czlowiek musi

toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od Boga. Az do

grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z silami ciemnosci czlowiek jest samotny, a stawka jest

przeciez zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy czlowiek powinien liczyc, bowiem tylko i

wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tegoz, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog jest wielki i dokonaly, czlowiek maly i pelen grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od

Boga, utrudnia mu droge do zycia wiecznego i do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow

filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana spoleczenstwom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium wiekopomny, maske

(pretekst), pod ktora autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest potezne, a kiedy slabe. Sens rozwazan

autora ma charakter uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), jednakze najbardziej zajmuje Kochanowskiego Polska XVI stulecia,

wowczas jeszcze silna i znaczaca w Europie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow zanim

tym, iz niewlasciwa strategia moze przyczynic sie do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W calej tekscie sa fragmenty swiadczace o tego rodzaju

intencjach autora.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") jest skierowana az do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak maja

wykonywac powierzona im wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie poeta przestrzega, iz

wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy o tym polski sposob glosowania za sprawa rozstapienie jak rowniez obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek odpowiedzialnosci za

losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodziez magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna

az do pijanstwa i obzarstwa, zas niezdolna az do zadnego znoju, a zwlaszcza do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie osoby beda potrafili w

przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku ciebie rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W calej kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec kwestii

narodowych. 1-wszy z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie pochodzace z dobrem ciebie, realizowania prywatnych celow kosztem narodu.

6. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, jakkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia

jej, jest w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by za sprawa atak zaszokowac wroga, nadszarpnac go i nie

dopuscic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza bowiem tematy w najwiekszym stopniu istotne, aktualne i

zagmatwane. Swoje poglady na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna organizacja spoleczna powstala dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego

zycia. Krol elekcyjny (wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz dzielo "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten problem; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie,

czy tez wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej az do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, zas ci , ktorzy sa w jego czele

powinni podarowac przyklad,

2. "O namietnosci ku ojczyznie" - liczy 6 zachorowan Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, iz milosc az do ojczyzny fundamentalnym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Niestety jej nie istnieje, Skarga leka sie, iz fakt tenze moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz jest

wykorzystywana za sprawa magnaterie az do osiagniecia prywatnych celow, , ktorzy prowadzi az do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie w jej negatywnych synow, lek o

losy Rzeczypospolitej i nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste az do nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot za

sprawa zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Polski, jesli jej obywatele sie nie

ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na obszarze niezaleznosci od papiestwa i cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszystkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o istnieniu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci

szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Mowiac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauczania Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

prywatnych zaslug. Zbytnio wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych

czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy w wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach rok, przynosza wiele pozytku, oraz

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i parki warzywne, aby niczego za sprawa caly rok kalendarzowy nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do robocie na wsi swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow i warzyw jak rowniez innych plodow rolnych:

wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie kumpli i rodziny, zaleca rozrywki, polowania, rybactwo, co pozyskuje pozytek i daje uciecha. Dbajacy o

fortune pisarz zaleca przy wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupowac je oszczedniej i wyprzedawac drozej przy innych

obszarach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie tej charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich zbyt. Najwyzej

cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko wiec, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie wydaje sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz nie liczac wiedzy uzytkowej

przedstawiciel tegoz wysokiego formy spolecznego musi posiadac podobnie gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do

przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow w Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl przy niej swe przemyslenia na temat tego wydarzenia oraz aluzje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na najazd Tatarow w

Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie zanim napascia Turkow,

silniejszych o wiele od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci granic Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co wyraza slowami: "Skujmy

talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka i

niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety jego zdaniem jest jak ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie zaakceptowac

znajacy granic. Piesn nasza przekazuje przytomnosc wlasnej ceny Kochanowskiego w charakterze poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" jest cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale zycia w wsi. Piesni

te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana. Uroczystosci

sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem nawadniania i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia przy jednosci pochodzace z natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta jest pochwala zycia na wsi w zespole rodzinnym. Posada ziemianina w roli przeciwstawiona jest

pozostalym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu i stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Duzy wplyw w tworczosc

poety mialo podobnie spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z odmiana znakomitego naszego poety, ktory to jako 1 z glownych tworzyl literature narodowa.

Jednakze nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten jest nie tylko

wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci czlowieka, jest rowniez uwidocznieniem swiadomosci wlasnej ceny

Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze czasochlonnie po tej smierci sa czytane i podziwiane za sprawa wszystkie

narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie tematy z zycia codziennego, , ktorzy bylo typowe dla owczesnych humanistow, do ktorych niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII jak rowniez fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte przy tej pozostalej przemyslenia pokazuja wyraznie w znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, jakkolwiek nie da sie

zamaskowac zawartej przy niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie zaakceptowac bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny.

Jego rozwazania na tenze temat sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII i XIX. Cnota, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, jaka pielegnowana przy

sercu mezczyzny moze byc w celu niego rownoczesnie "nagroda i placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia. Jawnie z cnota zwiazana jest tak zwana

dobra slawa, tzn. porzadna opinia u wspolczesnych, zas po smierci pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc pospolite wsrod owczesnej

szlachty. Oczywiscie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest

fraszka "Na most warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy przy "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl przy niej swe przemyslenia i sugestie, jak w

przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale w najwiekszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat i stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow.

Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszystkie zalety

stanowiace cnote sa cenne, jednak najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta cenna do nieba, Tym, , ktorzy sluza

ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym czasie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej przy Czarnolesie, azeby tam konstruowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Liryk opowiada o

poboznej i spokojnej codziennosci gospodarza. Na rzecz porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie poprzez swiecie przy poszukiwaniu bitew i

forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej jest zyc w roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Ze zbirow osiaganych z ofiarnej pracy wlasciciel

zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki i pola, zas nastepnie wszystko znosi az do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy za kazdym

razem znajdzie okres na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia potrzask, dzieki

czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. W calej zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze o

wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i wstyd. Poeta zechce, aby tej wnuki byly dobrze wychowane i zeby posiadaly

ow zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale rowniez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode globu, swojego domostwa – jest to

renesansowa pochwala zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, ktorym holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby porywac dzien, i

stoickie, aby przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta przy „Piesniach― posiadala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia mezczyzny jest szczescie, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z zasadami

cnoty, zapewnia czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie az do

korzystania z radosci zyciowych. Wobec przemijalnosci globu, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta zacheca do uzywania z chwili, cieszenia

sie pochodzace z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc

zaobserwowac przy Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji

czlowieczej, jaka byla nie zaakceptowac wolna od sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki byly tak rozmaite. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do globu i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy

od Zenona, lecz na pewno blizszy byl Zenon od Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie filozofii

antycznej zmierzanie do powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac

zmartwien, ktore zdolaly zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce „Na

dom w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co wydaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta zechce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie, humanistyczna

zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tegoz swiata nie zaakceptowac zapewniaja

rzetelnego szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna tylko dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan.

Specjalne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale zycia w zgodzie z natura

odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i stalosc wobec naprawde krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze duzym spokojem obserwowac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu,

przy korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i takze w radosci „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci

zycia i wizji Boga, jako wielkiego Architekta, spotykamy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem w stosunku do

Boga, jednak tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego uzyc swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od trosk i cierpienia jak rowniez obawy zanim smiercia.

Naszym dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety przy ustalone za sprawa myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w

ktorym poeta pochodzace z ironia wypowiada sie na temat madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie pochodzace z problemami,

podarowac sile sakralna i solidne szczescie jak rowniez czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie przy swych

piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odnalezc w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej

harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po smierci Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze pocieszeniu i

ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow poprzez porwana za sprawa Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska i stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne

postawy polityczne obywateli i stalo sie pretekstem az do rozwazan przyrody ogolnej.

W calej konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, jakkolwiek w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Tak jak w katastrofy greckiej,

nastepuje podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob w scenie nie zaakceptowac przekracza kilku

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal przy nagrode za wyrok przy sporze bogin, wine zatem ponosi kociak, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tu takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno jest tu okreslic glownego bohatera, bowiem postepuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno bowiem stawiac osobisty interes w rowni wraz z sprawa panstwa

odstepstwem od reguly jest rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow przy tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin badz ziemianin a

mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z tegoz okresu jest epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w Az do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego okresu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, / A przy

tym przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek globalny, ponad wszystko przedkladajacy uciechy

zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), narasta wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak nawet w

najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Az do gor i lasow, stworzona w chwili, gdy poeta

zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swe zycie, sentymentalne i jednoczesnie ironiczne („przypasany do

miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza (starogrecki

bozek, ktory posiadal dar przemieniania sie przy rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta i przedmioty). Aktualnie zas pyta z ktoryms niepokojem: „dalej co

bedzie? ―

2. Czarnolas.

Panuje tutaj zupelnie inny nastroj, inne sa tez tematy. W wielu utworach pisarz opisuje urok natury (Na lipe), zwieksza wartosc budynku rodzinnego (Na

dom przy Czarnolesie), okresla pytania myslicielskie (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma dysponowac na pieczy / Zabojczy

wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie przyrody, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, albowiem wlasne zywot bylo w celu Kochanowskiego

najbardziej istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w tej

zyciu najistotniejsza byla tej poezja: „Prosze, niech wraz z mna za raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) i nawet polski pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tylu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, nalezacych do roznych rodzajow i typow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow i zagadnien pochodzace z zycia mezczyzny, porusza sprawy jednostki, oraz calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez przedlozenie w zywot prostego ukladu wartosci.

Czlowiek i tej dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tegoz pisarza przy, odniesieniu az do w/w przedmiotu, na wstepie nalezy stwierdzic, iz tematyka tej utworow odnosi sie do

jednoczesnie zwyklego czlowieka, a takze ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane w charakterze wskazowka w celu jednostki,

jednakze dla wszystkich, bowiem stosowac sie moze do tych propozycji kazdy, poniewaz ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie kilkunastu wersach przy lapidarny sposob przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor postanawia odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwi

drewnianych komnaty doktora i prowokuja go az do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja wyrazenia wypowiedziane za sprawa glownego bohatera:

„Trudny (... ) moj rzad pochodzace z tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, zas wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta dzierzy na celem osmieszenie i

krytyke pijanstwa. Jego rezultaty i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa

autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem bedzie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek powinien

wspominac o tym, iz cialo ludzkie ulega poprzez smierci rozpadowi, w zatem kazdy musi usilnie zabiegac, aby zostawic po samemu dobre

przypomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem tenze, kto rozmysla tylko o piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na

darmo Bog odroznil mezczyzny od zwierzat, dajac jemu rozum i mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba

ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze.

― Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

mowy powinien uczyc swych nabywcow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzeczywistej

wolnosci. Ale juz ludzie majacy odpowiednia moc i odwage powinni pochodzace z bronia przy reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie przy

walce oddac zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, zahacza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze byc kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac az do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic

wszystko dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo

sie az do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma naprawde rozwinietej cywilizacji;

nie potrafi budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia o Polaku swiatlym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie zaakceptowac

pomysla zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie moze ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi,

iz i zanim szkoda, i po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. Aby to udowodnic potrzeba czynow, a

konkretnie – zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to oczywiscie odroznia polski narod

od plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zadanie i problem calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to w

celu pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma w celu pokazanie postaw pracownik kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz od

poczatku bycia naszego ciebie, ale badz takie procedura duchownych moze byc przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni doglebnie sie

zastanowic nad dalszymi swoimi wlasnymi losami, azeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest rowniez problemem narodu, poniewaz czynia go zwykly ludzie. Wowczas gdy zawiedzie 1 element

przy calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a nie tylko czesc organizmu – panstwa – mozna tu rozpoczac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze pewna z przyczyn upadku niepodleglosci

Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii i przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc swistki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz

podle spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture rowniez zaczerpnal

pochodzace z antyku:

chor stoi za sprawa caly czas w scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach twierdzi posel

-akcji – obnizona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, , ktorzy ludzkie nie

wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy, zas na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swe losy spaja z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory to wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie nad konsekwencjami

wszystkich czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, wzmacniany na okazach antycznych.

Dzielo ten pozostal napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej. W calej utworze tymze latwo odnalezc fragmenty, w ktorych

poeta krytykuje wladcow jak rowniez zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny kawalek

przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec niedostatek parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co ludzkie nie jest jest

obce―. W calej odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg zadbaj postaci, pierwotnego zachowan; od patriotow poczawszy, a w

zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie noclegu, swoje losy laczy

pochodzace z losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem i intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w powyzszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calkowitego narodu.

Tekst dramatu dzierzy charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze oczywiscie w naszej epoce wyrabia sie chodliwy w Polsce legenda sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa przy „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Jej obraz formuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot mezczyzny poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Na wstepie oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu w prace, jaka wszystkim zapewnia

radosc i rozrywke, jaka tez pozyskuje zadowolenie. Tego typu obraz przedstawia „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze inna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, sadza egoistycznie, sa

chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie zaakceptowac spelnia

powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Facio musi manipulowac na panskim polu, praca nie jest radosna piesnia a mianowicie jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei pochodzace z „Krotkiej rozprawy

miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie

to tematy podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski zadnej z fundamentalnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza elementem dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w zonie mysl, iz „bez praw nie moze okazac sie

prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska w cala Europe, demokratyczna idea, wazna byc moze jak wykrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac

otrzymuje sankcje, a plebejusz traci zywot. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlowiek ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac

powinien rowniez opieke wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta udawac sie nie moze, poniewaz a ktoz bedzie

dawal zywnosc i nam i bydlu, jezeli zadnego oracza nie bedzie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych,

to bronil chlopow zanim wyzyskiem i samowola mezczyzn, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak tej duchowy patron Erazm pochodzace z Rotterdamu, wyznawca

irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i noclegu, chociaz uzasadnial

potrzebe rywalizacji obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage az do edukacji malolata

obywatela i do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy i rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o potrzebe

finansowania szkol, ktore wazniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz naklady na odmienne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo prosto zapamietac,

poniewaz dzis jest on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka

przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane przy literaturze.

W dobie renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci. Sugestie

te powstale sa przy „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie darami

przyrody w wszelakiej porze rok. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy smierc.

Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug intelektu i przy bliskosci pochodzace z natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro ponad prywate, nie zaakceptowac

zaluje jej swoich dobr, a takze i zycia a mianowicie taki wzor ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych

piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko az do tworzenia, jest to czlowiek kompleksowy,

oprocz umiejetnosci niezbednych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja stworcy tacy

jak Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne i lansujaca dobre.

Przykladem tak zaawansowanej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja,

„O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i „Odprawa

poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski kreatorow tego okresu o losy ojczyzny. W calej „Krotkiej rozprawie.... ― Rej

zastosowal forme dialogu. Interlokucja ten jest prowadzony miedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych w celu polskiego spoleczenstwa stanow i

pietnuje zachowania kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan

twierdzi o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo

Oraz. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O

szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym

nalezytego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie wylacznie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W calej

ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa az

do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola,

uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie

kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych i nakladow w ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i sobkostwo

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby ow to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu przy 1575 r. Poeta

pokazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju i

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor tenze niesie przy sobie tresci uniwersalne, prezentuje sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego i zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on uwazny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, nie zaakceptowac unosi sie ambicja

wowczas gdy chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie az do szantazu i przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten prezentuje

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej i dotyczacej ciebie tematyki. Postury patriotyczne wykazuja niemal kazdy

humanisci, wszystkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie mezczyzny poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny obrys, odnajdujemy

zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie to

zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze mysli o

zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - twierdzi Pleban). Wiec Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A naszemu portalowi prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i charakteryzuje owa

„poprawe kraju― przy pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

role przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednakze bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Odslaniajac szesc zachorowan

spolecznych a mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, zachlannosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc

prawa i grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, przy XVI stulecia,

przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna i heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia az do poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga mniema, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych spotykamy tez przy licznych fraszkach, a szczegolnie istotna pozycja

jest tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym spoleczenstwom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest z

pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze bardzo dbal o ksztalt swojego wlasnego stylu, o

forme uprawianych gatunkow i o artyzm jezyka, oraz o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie,

ktore to szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie byly mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal rowniez epoke

starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow polskich. Nawiazania az do

antyku przy dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul kapitalnych,

elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego, przy podejmowaniu

motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego

ponad tlumem.

Tenze wybitny czlowiek zapisal sie w historii literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta i dramaturg, jednakze takze w charakterze tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady stworcy, ktory uznaje swiat za wielka

harmonie, znajduje wielkie wartosci przyrody i wsi, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto tegoz terminu przed chwila w 18 wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo w celu okreslenia zapozyczen i modeli wloskich przy sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w

celu okreslenia okresow panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W tym znaczenie okreslenie to zostalo

przyjete za sprawa nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech"

(1860). Podlug niego odrodzenie mialo okazac sie poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja

nasza wywarla wiele sporow i polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu jednakze

odrodzenia antyku lecz czas swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale pozniej sama dotarla do

szczytow przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od XIV az do poczatkow XVI wieku, zas w krajach Europy

polnocnej od ukonczenia XV do oporu XVI stulecia. Jest mezczyzna rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie

faktory jak: kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po czasie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe i religie, najbardziej wazne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot i kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, w plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i zabawiac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie pochodzace z asceza i teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek okazuje w

centrum badan i zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku w charakterze o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do wzrostu

osobowosci uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania i ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki ludzkiej. W calej mysl

humanizmu czlowiek jest wielce przydatny, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w centrum swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic co ludzkie

nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do wzrostu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za oficjalny jej zaczatek

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W rok 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej przy

Spirze w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze mozna ja oddawac indywidualnie, iz nalezy tlumaczyc je w jezyki

narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia rozgrzeszenia oznacza to

uwolnienia osoby od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek dzierzy swoj zycie zapisany

przy gwiazdach. Kierowane jest jemu niebo czy tez pieklo, zas zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zbieranie dobr.

Posiadanie to zaszczyt, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Anglii. Ruch tenze powstal pochodzace z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem sa wydane przy 1597

r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one az do literatury religijnej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa naszego. Jako

katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd spolecznych i praw

niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach

pierwotnego przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej az do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Autor charakteryzuje slabosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu jest warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej

normalni powinni okazac sie ci, ktorzy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc zachorowan Polski. Sa to: brak namietnosci ojczyzny, niedostatek zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca

pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", jaka plynie pochodzace z "chciwosci swojego lakomstwa". W

calej sposob wyrazny i wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie

bezinteresownosci milosci az do ojczyzny, namietnosci dla zonie samej. Atak skierowany jest w witryne magnatow dbajacych jedynie o swoje bogactwa.

Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, dzieci jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, albowiem laczy

pierwotnego jedna kult, nakazujaca uczucie blizniego, tenze sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedobor tej zgody

szczegolnie w sejmach pobudza u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i V a

mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa klapa dla Polski, poniewaz

poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, prowadzacej do zgody i az do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu jest jednowladztwo, jakiego nie mozna jednakze utozsamiac

pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni sa

swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co jest jednoznaczne pochodzace z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Oblicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie milosc

az do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze porzadny Bog ustrzeze Polske od zguby. Tytulowe grzechy

jawne to: niedostatek sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci,

zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tresc zwiazana

jest z pierwszym, pelnym jeszcze nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech podstawowych stanow: Pan

(szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia zasadnicze problemy ciekawe

owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy korzystania z zup solnych, czy niedostatek stalego ukladu obronnego

panstwa. Wiele rowniez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Pan

i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie

zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda).

Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie przy jedzeniu i piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi

mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych polskich utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie az do rodakow pochodzace z prosba, azeby pomysleli ostatecznie o

grozacym im niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac az do

obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem tenze,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest umrzec mlodo, jednak

w sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo i umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu w oparciu o niektore przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy przy wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly az do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa przyrody

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej walki o byt

2. wizerunek uczonego i badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdowac odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, cienkie bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie on absolutny podziwu w celu prostoty i kontaktu

pochodzace z natura. Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi

w tym miejscu zyjacych. Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

uczucie do wsi, tamtego zycia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii autora. Pozostale

sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora poprzez stracie partnera sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, zas kiedy jest stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, jednak to nie zaakceptowac pomagalo. Odrzucic stac fita na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza

pani (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) i mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci zycia. Mlodosc, swiezy powiew i spontanicznosc.

Warunki zycia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot i ubostwo.

Cechy naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedostatek wlasnej decyzji na dalszy los, przygnebiajaca wizja, batalia o byt, przetrwanie

cztery. obiektywizm i bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie przy plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne dzierzy ukazywac troski duchowe mezczyzny. Te sfery ludzkich problemow

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 ulamkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety ow mozna uwazac za wyraz zaintrygowania Kasprowicza

Tatrami. Cel poety byl inny, glebszy. Dwie pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia role symboli. 1-wszy z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie

"skromnie az do zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie zatem do losow czlowieka. Zachowuje sie zatem jak czlowiek (samotny, odczuwa sie

zagrozony przez ryzyka, zadumane dzierzy skronie), jest wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak

tenze probuje sie jednak odparowac przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za sprawa burze. Jest

ona symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil w tej chwili calkowity

harmonogram. Podobnie jest z osoba, ktory w starosc jest chorowity, mniej przydatny az do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym

pozostal przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn tenze wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad koncowy i apokalipsa. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja zrelacjonowac glebie nedzy

ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma charakter symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Juz sam kowal

to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w powyzszym utworze rozmysla o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego charakter skazony jest niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi i przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw i odcieni. 4 opisy jednego krajobrazu

odmieniajacego sie ponizej wplywem periodu dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, echo

2. Posmak: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma nad wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i jest piekna, ochrania sie, jest delikatna, wyszukuje wsparcia aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w trakcie burzy pozostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy zanim jej moca, ale dazy do przetrwania. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo

utrzymuje sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

2. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly opowiastke starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, poniewaz dbal mezczyzna o artyzm jezyka, obrys swojego stylu i forme

uprawianych typow, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie spaja sie pochodzace z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy stworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o tej wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i dajac jednoczesnie nieomal boska sila tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), oznacza to przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

przemija,

b) stoicka - zatrzymac umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach i piesniach:

a mianowicie Piesn IX - radosc zycia, nalezy sie zabawiac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszej firmy czeka nazajutrz

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, iz zgadnie , ktorzy nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa ceny materialne, jednakze moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

, ktorzy sie dzierzy.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu jest czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie w zyciu bawic, jednak mozna i zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- rozne nawiazania az do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na sporym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl niejednokrotnie

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z podstawowych nurtow epoki baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, wprost tworzyl prywatna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal w roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w zyciu

sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy srodowisku

arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych utworow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel literatury sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Polska stoi― – utwor tenze ukazuje wizerunek panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski.

Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, podczas gdy ojczyzna potrzebuje obrony i pieniedzy w wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal

przy niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace sytuacja w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami przy bitwie ponizej

Chicimiem przy 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc az do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie pochodzace z 10 fragmentu dosc szczegolowo opisujacych na

wstepie obustronne preparowania, a pozniej bardzo starannie, dzien poprzez dniu wydarzenia pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow i zaprzestania

prac wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych kwestii: nad pelnym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga.

Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow i krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage

wspolczesnych nalezy odwrocic na sprawy naprawde zasadnicze: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnych wspolczesnych. Prezentuje w tych

propozycji zywy wizerunek owczesnego zycia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia informacji o Kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. W calej 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza i walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej i wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od

nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl w wsi przy krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

Glowna czesc miesci 1656-1666 r i wlacza opis zdarzen wojennych, oznacza to taki czas jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa az

do Danii, wojna z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

specyficznych cechach, gatunku religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk i niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte mniema za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami przy walce i

sasiadami w zyciu ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie rzeczy nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw w zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

jest dodatnio: team dodatnich cech odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem w celu

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie i obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha,

dazenie az do zycia ponad stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem podniecajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania postawa,

jaka doprowadzila az do upadku A, takze Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne sa dwa wzorce kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem

i rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Autor w sposob mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu danymi jak: hiperbola,

metafora, konfrontacja, antyteza, wyszukane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje szeroka kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej obowiazkiem jest pokazanie zycia i urody przy pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi wyrazisty kontrast pochodzace z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern i biel, bodziec smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika

pochodzace z kaprysu. Sugeruje to gre z czuciem, nastroj rozrywki dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego pochodzace z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Czesc druga a mianowicie zestawienie spokoju trupa pochodzace z

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od nich uwolnic.

Pointa: zanim miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela

poprzez jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym czasie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym jak rowniez slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral

wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji

jak rowniez poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym podlozem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica,

przekazuja wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska jest przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci we wnetrzu stanowej, zdanie o wyzszosci stanu szlacheckiego

nad pozostalymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do innych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji w tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych

przywilejow, zas zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy led postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach formy

rycerskiego i wojennego rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym

stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz jest mysl, iz kobiety sa niestale przy uczuciach. Mysl ta

wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore jest porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono calkowity szereg sytuacji niemozliwych i stwierdzono, iz predzej mozna je zrobic (uspokoic zatrzesienie, wiatr zamknac w wor) niz

spostrzec stalosc przy uczuciach damy.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo podobnie moga stac sie tematem w celu artysty. Np.

„Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na cale

szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany smak,

erudycja, ciekawostki tez sa w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego utracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sytuacji. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor) sie

kochaja – dziewczyna przedstawiona jest w charakterze piekna i zmyslowa pani. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka i nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku i ich wplyw na zywot umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze przy literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, fundamentalne prady. 1-wszy - gentlemenski – rozwijajacy sie

w dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, odleglych od w zamian, tetniacych

prywatnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

innowacyjna stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskoczyc odbiorce, zapewniac

mistrzostwa autora, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z modeli

zachodnich, im skladajacy powazanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, polskich tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany jest takze swojskim, bo nasza wlasnie literatura, odmiennie niz nurt

gentlemenski, przykladala wielka wage az do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj naszego kraju rodowod uznawala za

najistotniejszy tworcami tegoz nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten oznacza sie rowniez sarmackim od slynnej teorii o Sarmatach,

bardzo rozpowszechnionej w XVII w. i oddzialywujacej w pozniejsze epoki.

Podzial literatury na dwie nurty jest wygodny, jednakze nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec gentlemenski i byly

siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Jednakze byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn i Naborowski sa poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna zatem mowic

co najmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie przy XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna role jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm dzierzy dwa znaczenia - na wstepie oznacza obyczaj szlachty przy XV i XVI stulecia, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie szlachecka.

Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje postep zakresu znaczeniowego

o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska posiadala

poczucie, iz Polska ustala przedmurze chrzescijanstwa - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej w wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej pozycji polityczno

a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o szczegolnej pozycji jaka

pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - zywot na wsi, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj

szlachecki, bron, ubior konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje az do laski, czegoz swiadectwem jest najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie az do Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, dokad sady skazaly go w infamie i banicje. Tej pamietniki obejmuja okres sluzby wojskowej.

Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym podlozem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z tych

propozycji obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci

przyrody - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski pochodzace z

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna pochodzace z pierwszych polskich epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy

latach 1688 - 1696 "Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie wiele wagi az do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie zaakceptowac respektuje. Autor

zwraca atencje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne nastawienie szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie czemu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, iz

represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go argument, ze w polsce, ktory nie istnieje za , ktorzy

oplacic armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja wydatkow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim

skromnosc i umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo rok 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego synonim

rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego jest regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie zaakceptowac reprezentuje zadnej z tych postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz z strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia wszystkich mszy, zas mysli tylko i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic dalej formy obronnej kraju, albowiem szlachta przy wojsku

wykazuje chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Tak jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych przy utworach W calej. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka kwestii szlachty i panstwa. Nierzadko poddaje krytyce wady

narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa naszego, ktore chyli sie w

odniesieniu do upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze potrafia sluzyc dzieciom do rozrywki. Wszyscy pilnuja o prywatne dobro, nie

zaakceptowac interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady spoleczenstwa. Polacy sadza tylko o zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze zyje sama dla

siebie i nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez jej osoba sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza

problem nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory to nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian

Potocki uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak

szlachta nie broni sie, poniewaz jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem przy 1621r. Poemat

opisuje tok bitwy i rokowan. Calosc przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc przy zwyciestwie nad poganami. Patriotyzm

widac przy przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z

utworow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Duzo jest przy nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna

lokalizacje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow sa znakomitym podlozem poznania osoby i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera przedstawienie przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych.

Pasek opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o

relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji az do walki wytwarza mu pragnienie zdobycia lupow, a

nie zaakceptowac milosc az do ojczyzny. Pasek mowi podobnie o odbytych podrozach obcych, ktore byly wynikiem tej zainteresowan i ciekawosci. Pasek

opisuje podobnie msze swieta, do ktorej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z

pozostalymi. Przykladem jest uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo az do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie

zaakceptowac chcial walczyc w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni fita. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke

tej bratu. Lecz taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W obszarach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W pozostalej

czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz zycia ziemianskiego

i obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja wlasna klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie

wlasne szlachty nacechowane jest troska o posiadanie i przewagi wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater kocha

zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Beda pisane barwnie, jezykiem

potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

2. Monolog skierowany do partnera, wziety przy cudzyslow ( autor jest zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego w charakterze utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar i ulomnosci ludzkich. Zdajac samemu sprawe pochodzace z ich wplywu na zywot

polityczne przy owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym zdania, do ktorych konfliktow i klesk potrafia one przyczynic sie, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. Az do walki pochodzace z nimi uslugiwaly mu zwlaszcza bajki i satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak klechdy, ukazuja wizerunek zycia przy XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tych

czasow. Krasicki obnazal i osmieszal przy nich najdotkliwsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc az do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie niejednokrotnie sa jednakze uniwersalne i ponadczasowe.

Krasicki tak samodzielnie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie okazac sie nie tylko

moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest wymieniony juz

przy tytule, zas przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, zbytnio mlody

wiek, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie i przesadna staranie o nauke i tradycje. Zarzuty ow pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle glupie i bezsensowne, iz domyslec sie mozna, ze w taki sposob Krasicki odslania zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia w celu jego strategii wewnetrznej, zas jednoczesnie

jest atakiem w sarmacje, w jej wady i podle przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej za sprawa

dwoch szlachcicow. Jeden pochodzace z nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych pierwotnego konsekwencjach. Mowa satyry jest

pesymistyczna a mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by znalezc ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania

rowniez typowe cechy Mlodych polakow, ktorzy przy alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie pojmuja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja

zastanawiac sie i ponizej lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Dowiaduje sie, ze przy Rzeczypospolitej dzieje sie

coraz gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Tego typu brak

poszanowania tradycji i niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie

zjawisk przedstawiana byla przy sposob niewatpliwy i przystepny. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana az do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie

ujeta w cudzyslow, przez co pisarz chcial zaakcentowac swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odejscie od bezposredniej perswazji prawdopodobnie

najwyrazniej przy satyrach dialogowych, szczegolnie zas w tych, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze okazac sie uznany za reprezentanta

pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie

odpowiedniej tresci i unikniecie bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje osiagaja V. przy. p.

n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Spaja w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym sposobem pokazania

i stylem wypowiedzi. Zawartoscia utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza z wykorzystaniem

sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele trunku mogl pomiescic i na widok ktorego to

naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych

okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl pochodzace z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika pochodzace z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego portretuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych okresow.

Swoistym komentarzem do calkowitego zbioru jest „Wstep az do bajek―. W calej sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady, zachowujac

ze mozna spotkac ludzi idealnych, ale to tak specyficzne postawy, iz mozna te rolety miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― jest atakiem w jedna pochodzace z najgorszych niedoskonalosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak zwana

maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to zarozumialstwo,

pycha, czlowiek przykry. Z kolei kot, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz z sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia.

Bajka zawiera niezaprzeczalne pouczenie, iz w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym razem trafi sie na silniejszego lub

sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl tu problem powszechny, wazny faktycznie dla wszelakiej zywej: pragnienie

wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie w tej chwili w niewoli i nie zaakceptowac

zna smaku wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje swe zycie przy klatce i uwaza, iz jest to troche normalnego. Lecz stary czyzyk nie zgadza

sie pochodzace z twierdzeniem malolata. On ongis byl nieskrepowany, zostal jednakze uwieziony. W zadnym razie nie przyzwyczai sie az do niewoli, za

kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac ta bajke, pokazuje sie w fakt, iz powstala jej osoba po pierwotnym rozbiorze Polski, moze

zatem Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr,

byl malarzem dobrym, jednakze zyl przy nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl roznorodny. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa.

Piotr malowal osoby naturalne, danymi, jakimi sa, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa:

najtrudniej i najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna w duzej mierze wiecej

osiagnac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie i wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w kuli ziemskiej

dominuje upowaznienie silniejszego, iz racja jest po stronie tego, kto ma moc. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest opowiedziana historyjka:

slabe, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci i okrucienstwa). Gdy pyta, jakim prawem

dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, watly i przy lesie", zas nastepnie zostaje pozarte.

Bajka „Filozof― odslania uczonego mezczyzny przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare przy Boga i

smieje sie ze wszystkich swietych. Lecz gdy maleje na jego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo jednostki sa chwiejni we prywatnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze niejednokrotnie

teoretyczne madrosci nie pomagaja w zyciu.

Oraz zatem rzeczywistosc w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki i

zaprezentowane konsumenta.

79. Ocen role literatury oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: przy Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z glebokiej troski o kraj, pochodzace z

leku zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, w celu ktorej obiektem powinno okazac sie szczescie

ojczyzny. Poniewaz szczescie spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich tej mieszkancow, wiec, jak pisal koncem oswiaty krajowej okazac sie

powinna uzytecznosc obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki nad szkolnictwem, czym poparl stanowczo program

reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Duzo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Powiedzial o wymogu utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszary w tej dzielach absorbuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini za upadek panstwa. Pisal: Z samych mezczyzn zguba Mlodych polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Pod swoim

przywodztwem skupil gromade radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych struktury

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie prognozuje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― jest satyra w owczesne

spoleczenstwo.

Do ewidencje utworow nalezy jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla Polski),

zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w trakcie kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma mezczyzna charakter

klasyczny – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca i akcji, niedostatek jest takze scen masowych, calosc zas utrzymana jest w

niejakiej konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na opinie publiczna

jak rowniez na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Dzielo ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc transformacji

ustrojowych Polski, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu i

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem i ukazal chwatow jednoczesnie poszczegolnych

jako pozytywni (patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia dialogow prezentujacych jednostkowe poglady jak rowniez

racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― sa przedstawieni w charakterze prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie i

pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich synek Walery, Teresa (wychowanka

Podkomorzego i tej zony). Nastepnie ich przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka troski, jakie tworzy szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, , ktorzy doprowadza az do upadku Polski, podobnie jak

samowola, prywata i egoizm, ktory to wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swego zycia silna i wyzwolona z

ponizej obcych sladow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory to wiele twierdzi, ale najczesciej bez sensu; zadziwia sie, iz Starosta

pozwala na wszystkie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski jest

typowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke przymusem za maz,

aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski przedstawia jego niedostatek

zainteresowania znaja, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje za swiete upowaznienie szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zyskac; Szarmancki jest czlowiekiem, ktory to

roztrwonil majatek rodzicow w zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac okazje finansowa, jak moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie

zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego fita nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie nie

zaakceptowac dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przekonania o wielkiej roli wyrazenia jako sprzet oddzialywania w spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna kondycje czlowieka. Oddzialywanie na postep tego nurcie mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja rozwojowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal

odczucie – byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on minimalny udzial przy tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Istota jego stalo sie rozumienie zachwycajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Pomijajac literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane przy malych formach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy eleganckiej

ornamentyce, lekkosci i dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej problematyce obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od 1730 az do 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w kilku dziedzinach zycia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. W calej 1740 wlozyl na fallusa szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam nowatorskie metody ksztalcenia. Byl mezczyzna pijarem i z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 rok oddano az do uzytku ogolnego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozmysla naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym przy 1764 rok krolem Polski zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole Szlachcicow.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna i wszechstronna

wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane w angielskim „Spektakorze―,

wydawane stalo sie dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform. Redagowany przy pierwszym

czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec aktualne i rozmaite tematy. W bazie tego

tygodniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, dokument, listy az do redakcji i odpowiedzi w nie. Autorzy

krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan i chlopow, konweniuja o

problemach gospodarczych i politycznych Polski. Wydawany za sprawa 21 wielu lat. Z inicjatywy krola przy 1765 rok zalozono w Warszawie pierwszy

przy dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach znany jako Operalnia, w ktorym zaczely odbyc sie trzy zestawy: francuski,

wloski, polski. Sklad polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 rok dla teatru zaczyna konstruowac F. Bohomolec.

Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza

pozostal pewien majatek. Krol przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac dotyczacych organizacja szkolnictwa.

Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe i podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor nad

szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie przy jezyku naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu

zapewnienia nalezytego poziomu nauczania potrzebne sa dobre lektury dlatego przy 1775 rok powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, jakiego

celem stalo sie opracowanie i wydanie swiezych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego mistrza. Brali

przy nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednakze jego dzieje

siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie skladniki bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety zostaje

poprzez celowe uzycie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym i podnioslym wybiegiem przedstawiania

i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, jaka wybucha miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za

pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych przed chwila puchar, , ktorzy wiele trunku mogl

zmiescic, na widok ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac

powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna,

wyjawszy broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu jest osmieszenie

stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Czesc pierwsza tegoz poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn w czesc

poezji. Konrad – romantyczny poeta – dzierzy poczucie dyspozycji, jest tworca, gra w gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy i rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Podlozem jego macy jest uczucie, ogarniajaca

calkowity narod. W calej imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy przy uniesieniu. Tej

pragnienie wladzy bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu jego porzadna. Pycha popycha go

az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o zlo

dominujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil sie dla porzadna

ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom wolnosci czlowieka

w imie szczescia ludziom, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego indywidualizmu,

potem przechodzi on przy pyche i megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos przy dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba oceny ruchu listopadowego i przyczyn jego

katastrofy. Nalezy zaakcentowac, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie az do Paryza, dokad

uczestniczyl przy wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich prasy emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie mezczyzna o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze tymze Slowacki pragnal dac riposta na watpliwosc

dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka role powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle za sprawa

zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, iz rzady tych ludzi byly

jedna pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku jest zamach w cara. Ludnosc jest przy tej kwestii podzielone. Jedynie mlodzi oficerowie pragna walki.

Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly jako sposob dzialania. Lud, reprezentowany za sprawa zolnierza, starca,

nieznajomego – stanowi za to grupe, jaka nienawidzi cara i zechce powstania, jednakze potrzebuje liderow. Wynik glosowania, ktore dzierzy przesadzic

o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, aby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Mozna zatem przy dramacie odczytac caly tok

powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( atak Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa, ukazuje

bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, pierwotnego pragnienie wolnosci

jest tu oceniane w charakterze bardzo wartosciowe i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zapal zostal zmarnowany, niz krytyke dzialan

mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo,

ktoremu zabraklo zdecydowania przy walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narod, niz ochronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia przy niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa historii i postepu.

Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie zaakceptowac

byly zatem rozumiane i doceniane za sprawa wspolczesnych. Dopiero po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub punktu pochowku. ―.

Charakterystyczne, jest takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci czy tez po smierci. Smierc uwydatnia dopiero

pierwotnego wielkosc. Liryk uwaza, iz moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje rzetelnego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow minionych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi az do grobu, przy ktory nie zaakceptowac sklada organizmu

bohatera. Jest to symbol przetrwania idealow Bema - walki o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca -

plesn z oczu zgarna narody... ―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o

zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze mezczyzna do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo smierc Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych i uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - czarna noc z twarza Murzyna―. W calej ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze utrzymac sie przy zyciu historie i budzic az do walki narody. Ale przedtem wielka kwestia Browna bedzie

przez innych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Melodia Chopina jest przedstawiona

za sprawa Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu, nieosiagalnego

dla ludzi. Istota sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny byt

absolutny. Idealu tegoz nie mozna osiagnac ale mozna don starac sie. Muzyka robi z osoby istoty bardzo dobre. Miara naszej doskonalosci jest

porownanie az do hostii. W calej wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami

ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi az do glosu hipoteza mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownoznaczne z zaglada

wartosci. Wydaje sie tez w tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja powodzenia za zycia, a nawet poprzez smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci.

Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po smierci Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono dwie groby. Podobne

byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl przy cieniu wielkich

ludzi, nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak wielka koszty musi pokryc koszta kazda osobowosc za swoja

odmiennosc, oryginalnosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzeczywiste, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jak pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na niektorych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady kilku jednosci: okres miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) trwa 1 miesiac, miejsce: akcja rozgrywa sie

w wielu miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom. mieszal

konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne: wielkie

monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: opowiesci

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

spokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa idei wolnosci swietnie poswiecic calkowity narod, niz ocalic fita (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia przy niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa

historii i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta jest „anielska psyche narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal dzialalnosc sil

politycznych o charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― obie plaszczyzny historyczne, historie wspaniala, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal pierwotnego od mojej dziurki, dzieki czemu

dzieje ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie i

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa w ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je zatem autor przy wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie az do panstwa i monarchy. Na rzecz Sienkiewicza tej

bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor podkresla

kilka elementarnych typow pierwotnego charakteru. Cechy typowe sa najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu i grozy, wobec tego posrednio sluzy „krzepieniu

serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez calkowity narod

naszego kraju oraz metryka grozy polozenia naszego kraju w trakcie najazdu. Ukazanie wojny wraz z Szwedami w charakterze ogolnonarodowego

powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc i szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie tej moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez mistrza, brak brawury, by

zapozyczyc po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

liderow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku. Samotna batalia szlachetnych

patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia Kordianowi lekarz,

pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne sily i izolowali sie od mas.

Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce. Odslaniajac szeroko podstawy kleski

patrzyl z ogromnym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc jak rowniez brak wiary narodu

we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w dzialach wznioslego cierpienia i

mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera wiele aluzji i mozna miec sie na

bacznosci go za utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa wstrzymac sie ponizej Termopilami,

dokad Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom tegoz brak. Liryk

nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac slow oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu przy powstaniu,

wobec tego identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska w stosunku do

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje naszemu portalowi tylko represje

popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 rok, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy

otrzymac wiadomosc z polaczeniu naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Wspolwystepuja takze rozne postacie historyczne,

w tym takze Nowosilcow. Mozemy rowniez odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach,

walce i tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Zawarty jest problem winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje przy utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym cierpien i

goryczy. Drobne zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw i pieszczot nie zaakceptowac uprawnia az do uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka i patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo za zycia nie zaakceptowac postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie wolno uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec odczucia innych, nie zaakceptowac

kpic pochodzace z nich i samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego cierpienia

z powodu jest postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny punkt widzenia na nature milosci. Dusze kochankow, podlug niego, sa przeznaczone

niezwyklego przez Boga i zwiazane na lata. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wespol z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic

majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i odbierajacym

ludziom upowaznienie do osobistego szczescia jak rowniez szydzi pochodzace z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki

moralnej wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za zycia zazna mezczyzna

szczescia ziemskiego, bo tego rodzaju fakt podobnie opoznia i utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem fundamentalne wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej o natchnienie, poparcie w robieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, nieba, obyczajow,

kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chwatow ( sa nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu czy tez klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona w Moskwe).

Niedobor jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow i ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie