PODSTAWY PEDAGOGIKI

WYKŁAD 1

NAUKA – uporządkowany zasób wiedzy ludzkiej o rzeczywistości przyrodniczej, społecznej i kulturowej, o zjawiskach i prawidłowościach
rozwoju rzeczywistości, o sposobach badania i przekształcania otaczającego świata, ujęty w system należycie uzasadnionych twierdzeń i
hipotez.

RÓŻNE UJĘCIA DEFINICJI NAUKI

1. Funkcjonalne – zorganizowany proces poznawczy prowadzący do konstruowania teorii w sensie przedmiotowym: uprawiać

naukę (obserwować, definiować),

2. Przedmiotowe – zespół teorii dotyczących określonej dziedziny rzeczywistości, wytwór powstały w procesie tworzenia nauki,
3. Podmiotowe – aktywność psychofizyczna człowieka, postawa pozwalająca mu zrozumieć siebie i świat,
4. Historyczno-socjologiczne – dziedzina kultury obejmująca działalność poznawczą uczonych, jej wytwory, oraz narzędzia, środki i

instytucje społeczne powołane do jej prowadzenia, obejmuje trzy wcześniejsze zakresy.

REGUŁY STEROWANIA NAUKĄ

a) wewnętrzne – tworzone przez ludzi nauki, tworzących metody naukowe, zawierają normy mówiące o tym jakie działania badawcze i

wytwory poznawcze są uznane za naukowe – model autonomiczny

b) zewnętrzne – oczekiwania, roszczenia wobec nauki, określone przez pozanaukowe metody społeczne, które oceniają stopień ich

realizacji – model heteronomiczny

MODELE ROZWOJU NAUKI
Autonomiczny – budowany przez logicystów wg racjonalności logiczno-metodologicznej, czynniki zewnętrzne mogą stanowić tylko „kontekst
odkrycia”, decydują o doborze problemów, ich zakresie, ale nie wpływają na sposób ich rozwiązywania i osiągane wyniki badań.

Heteronomiczny – uznawany przez historycystów, czynniki zewnętrzne o charakterze psychologicznym czy społeczno-historycznym wywierają
wielki wpływ na naukę w kontekście odkrycia i uzasadniania naukowego, zasady metodologiczne (normy i dyrektywy) zależą od różnych sfer
życia (gospodarka, kultura, stan świadomości itp.).

FUNKCJE NAUKI

1. Opisowa (deskryptywna) – w jej obrębie nauka odpowiada na pytania jaka jest rzeczywistość? itp., wspomaga opis,
2. Wyjaśniająca (eksplanacyjna) – odpowiada na pytania dlaczego tak jest?
3. Prognostyczna – szuka odpowiedzi jak będzie, jakie to będzie w przyszłości?
4. Praktyczna – stara się odpowiedzieć na pytanie co należy zrobić, żeby tak było?, jak to zmieniać?
5. Kształtowania świadomości społecznej poprzez naukę – jaki jest związek między osiągnięciami naukowymi a stopniem

świadomości ludzkiej?

WYKŁAD 2

KLASYFIKACJA NAUK

I.

wg kryterium celu badań



nauki teoretyczne – realizują funkcją opisową i wyjaśniającą, np. biologia, socjologia



nauki praktyczne – pełnią funkcja praktyczną, nastawione na zmianą rzeczywistości, sposoby realizacji celów i
zamierzeń, np. medycyna

II. wg kryterium przedmiotu badań



nauki formalne – matematyczne i logiczne – abstrakcyjne, posługują się symbolami, znakami



nauki przyrodnicze – świat materialny otaczający człowieka (świat przyrody, fizyczny, sfera biologiczna, człowiek)



nauki humanistyczno-społeczne – człowiek i jego wytwory, metodologia – nauka o metodach poznawania świata

III. wg kryterium metody badań



nauki należące do naukowego systemu dedukcyjnego (n. formalne) – najstarszy system poznania rzeczywistości, istotą
metody jest dedukcja (od ogółu do szczegółu)



nauki należące do naukowego systemu indukcyjnego (n. przyrodnicze, społeczne) – nauki empiryczne, kumulowanie
faktów i na ich podstawie dochodzenie do wniosków i uogólnień (od szczegółu do ogółu), podstawa wnioskowania, na
podstawie obserwacji i eksperymentów.

FORMY POZNAWCZEGO OSWAJANIA ŚWIATA
Przednaukowe (zdroworozsądkowe) – wiedza na podstawie obserwacji, często błędne emocjonalne, subiektywne.
Naukowe

a) filozoficzne – podstawowe; nastawia na refleksyjność, zadawanie pytań o sens, ważność; poszukiwanie odpowiedzi np. jaki jest

świat?; problematyzowanie – odkrywanie nowych pól problemowych

b) techniczne – pierwotne; najstarsze (w celu ułatwienia życia); motorem rozwoju jest chęć zmiany rzeczywistości; reguły

heteronomiczne (nauka na zamówienie, dla społeczeństwa)

c) szczegółowe – posługuje się procedurami metodologicznymi poznania rzeczywistości; specjalistyczne; określony język; reguły

autonomiczne (ustalane przez naukowców)

NAUKA A… INNE FORMY LUDZKIEGO DOŚWIADCZENIA



…filozofia – z niej się zrodziła, łączy je dążenie do prawdy, z niej wyłaniają się nauki szczegółowe



…religia – sfera sacrum, świętości, zjawisk nadprzyrodzonych, przyjmowanie dogmatów (nadziei, wiary, ufności), łączy je dążenie do

prawdy, w rozumieniu procesów ważny jest Bóg, relacja Bóg – człowiek



…sztuka – obie badają newralgiczne, ważne kwestie, problemy społeczne, występuje proces twórczy (ale inaczej wyrażony /tu

emocje/), element estetyczny



…technika – nierozłącznie związane, zazębione, rozwój techniki bazuje na wynalazkach nauki i odwrotnie, obie mają pomagać

człowiekowi (często nie pomagają)



…mit – zaciera granice między tym co realne a tym co fikcyjne, wykorzystywany jako metafora, często coś fałszywego,

nieprawdziwego (mityczne myślenie – chcemy oby coś było takie jak sobie to wyobrażamy)

PARADYGMAT – wzór myślenia wprowadzany przez naukowców. Na paradygmat składa się:



najogólniejsze twierdzenia (założenia) ontologiczne [dotyczące dwóch podstawowych bytów (człowieka i świata)], epistemologiczne

[jak tworzyć wiedzę] i metodologiczne przyjęte przez naukę w określonej fazie rozwoju, z ich przyjęcia wynikają dalsze kroki,
określone pojęcia, problemy, obszar zainteresowań



podstawowe kategorie pojęciowe i ich definicje



problemy badawcze możliwe do sformułowania



typowe i uznane metody i techniki gromadzenia i przetwarzania danych epistemologicznych



twierdzenia i teorie w ramach których są opisywane i wyjaśniane wyniki badań empirycznych

PARADYGMAT POZYTYWISTYCZNY (SCJENTYSTYCZNY)



obecnie się wyczerpuje



przedstawiciele: Newton, Bacon, Comte



istota paradygmatu:

˜

poznanie naukowe (nauka) – jedyna droga uzyskania wartościowej wiedzy, nauka tworzy wiedzę „najlepszą” i
„pewną” w porównaniu do innych form poznania (jest potwierdzona badaniami)

˜

walor aksjologiczny wiedzy – jako pewna i prawdziwa staje się dobra

˜

punkt wyjścia – poznanie zmysłowe – dostarcza poznaniu naukowemu danych sprawdzalnych, pozwalających ustalić
fakty i zależności przyczynowe – racjonalność empiryczna

˜

wiedza jest pewna ze względu na naukowe metody jej gromadzenia (badania empiryczne, szczególnie eksperyment)

˜

postawa racjonalnego i twórczego poznawania świata – wiara w ROZUM człowieka

˜

poznanie naukowe jest obiektywne – formułuje prawa powszechnie obowiązujące

˜

nauka zajmuje się badaniem „nagich faktów”

˜

ambicje stworzenia, budowy jednej, całościowej wizji świata – rozum i poznanie naukowe (opis i wyjaśnienie) dają
takie podstawy – racjonalność techniczna (miała służyć ulepszeniu świata)

WYKŁAD 3

PARADYGMAT HUMANISTYCZNY – ISTOTA:



obszarem zainteresowań jest człowiek i świat jego wytworów (kultura) – holistyczne (całościowe) ujmowanie natury człowieka



by poznać świat, ludzi, ich emocje i sferę duchową trzeba bazowac na jakościowym (nie ilościowym) podejściu do człowieka



celem poznania jest zrozumienie człowieka – ujawnienie sensów, znaczeń, interpretacji



jest wiele dróg rozumienia, nauka nie jest jedynym źródłem wiedzy



cechami rzeczywistości jest stałość i zmienność



nauka nie zawsze służy postępowi - „luka ludzka” (jak problemy wpływają na rozwój człowieka, niezdolność człowieka do wzięcia

odpowiedzialności za to co się zmienia, rośnie przepaść, aby ją zniwelować potrzebny jest wielowymiarowy rozwój, ustawiczne
uczenie się)

NOWA WIZJA RZECZYWISTOŚCI WG F. CAPRY

Wychodzi z założenia, że znaleźliśmy się w punkcie zwrotnym w rozwoju (nastąpi przełom), jest potrzeba przeobrażenia, które zależy od zmiany
sposobu myślenia, stylu życia.



nurt „nowej świadomości”/ „nowego paradygmatu” – obserwowanie, opis możliwie całościowy prawidłowości i procesów

zachodzących w przyrodzie, życiu społecznym, kulturze, umyśle ludzkim



dąży do sformułowania podstawowych prawidłowości rządzących myślą ludzką, życiem przyrody i udowodnienia istnienia ich

jedności – metarefleksja



wychodzi od diagnozy



trzeba analizować przede wszystkim naturę człowieka



uczyć się patrzenia z dystansu



żyjemy na POGRANICZU EPOK, wyczerpują się wzory funkcjonowania, musi nastąpić PRZEOBRAŻENIE dotyczące zmiany sposobu

postrzegania świata wynikające z nowego spojrzenia, zmiany sposobu życia



proponuje NOWY WZORZEC NAUKI (poszerzenie źródeł poznania: intelektualne oraz przez wgląd /intuicją, wyobraźnię, wiedzę,

ciało/)



ujmuje naturę człowieka holistycznie i dynamicznie (organizm ludzki jako zintegrowana całość)



pokazuje konsekwencje „wiary w postęp”, „błędy” i „grzechy” człowieka utrudniające jego rozwój i egzystencję (fetyszyzacja

„twardych technologii”, konsumpcja, zbytnia eksploatacja zasobów naturalnych, walka z konkurencją, nie patrzy się na człowieka –
„obsesja wzrostu”, kurczowe trzymanie się pojęć pozytywizmu – „kryzys percepcji”)



potrzeba mądrości i twórczego umysłu – oszczędzać zasoby naturalne, rozwijać ludzkie, wychowywać do ekologicznego sposobu życia

(zadbać o fizyczne i duchowe podstawy ekologii), idea poszukiwania sensu życia i jego duchowego wymiaru

WYKŁAD 4

NAUKA JAKO SWOISTA RELIGIA XX w. (bo bazuje na czterech koncepcjach filozoficznych)

1. POZYTYWIZM (A. Comte)



nauka = najlepsze źródło wiedzy, wiedza naukowa daje adekwatny (pewny, prawdziwy i obiektywny) obraz rzeczywistości (badanie

powtarzalnymi metodami empirycznymi daje pewność, wiarygodność rezultatu)



bada tylko dostępne doświadczeniu byty – obserwacja, eksperyment



postęp idzie w parze – dzięki wiedzy naukowej ludzie zmieniają świat na lepsze



osłabiona autoteliczna (sama w sobie) wartość poszukiwania prawdy na rzecz wiedzy przydatnej do rozwiązywania konkretnych

problemów



wiara w nauki przyrodnicze – dają jedyną prawdziwą i w pełni uzasadnioną wiedzę o rzeczywistości (scjentyzm) – nauka zamiast religii

2. MATERIALIZM (F. Bacon)



krytyczny wobec religii i metafizyki, oraz poznania właściwego dla filozofii, teologii i sztuki



jedynym realnym bytem jest świat materialny (nie ma duszy, uczuć, emocji)



przeciwieństwo idealizmu

3. EWOLUCJONIZM (K. Darwin)



zmienił sposób myślenia o człowieku i jego miejscu w świecie



rzeczywistość przyrodnicza i społeczna jest w procesie nieustannej zmiany o charakterze ewolucyjnym (ciągle)



przetrwają tylko najsilniejsze jednostki



koncentracja uwagi na rozwoju

4. UTYLITARYZM w Europie, w USA – PRAGMATYZM (W. James, C. S. Pierce, J. Dewey)



łac. utilis – użyteczny



nauka jest najistotniejszym środkiem przekształcania świata zgodnie z potrzebami człowieka



filozofia zdrowego rozsądku



najwyższe dobro – pożytek jednostki lub społeczeństwa, celem wszelkiego działania powinno być największe szczęście, jak

największej liczby ludzi (wiedza musi być skuteczna)



wyczerpała się z końcem XX w.

PRZEŁOM ANTYPOZYTYWISTYCZNY



paradygmatyczny model budowania i funkcjonowania nauki



sprzeciw wobec filozofii scjentystycznej i naturalistycznej



narodziny nowoczesnej humanistyki (niezależnej od dyscyplina naturalnych)



uznanie, że świat człowieka i jego wytworów, musi być badany inaczej niż swiat przyrody, ponieważ człowieka nie da zamknąć się w

żadnej formule definicyjnej i poznać przy zastosowaniu tylko empirycznych metod



nauka – jedna z wielu dróg poznania świata, nie ma jednej obiektywnej



człowieka i świat należy ZROZUMIEĆ

NATURALIZM (J. J. Rousseau, J. Pestalozzi, J. Locke, J. Dewey, Ellen Key)



jego założenia ontologiczne i metodologiczne stały się podstawą paradygmatu pozytywistycznego



głosi jedność teoretyczno-metodologiczną wszystkich nauk



źródło założeń: MATERIALISTYCZNA WIZJA ŚWIATA i BEHAWIORALNA KONCEPCJA CZŁOWIEKA



koncentruje się na zachowaniach ludzi (są mierzalne i obserwowalne), a nie na świadomości ludzi (ich światopoglądzie)



patrzy na człowieka przez pryzmat natury (człowiek – cześć natury)



człowiek – istota dobra (J. Lock – „tabula rasa” – czysta karta)



działanie człowieka sterowane mechanizmem bodziec – reakcja



kultura – źródło cierpień



wychowanie ma nie ingerować w naturę, tylko stwarzać warunki do naturalnego rozwoju



bazuje na MATERIALIZMIE FILOZOFICZNYM (zadanie – zrozumieć naturę człowieka, nie ma przymusu, kar)

o teza ontologiczna – przedmiotem doświadczenia i badania są byty materialne
o teza epistemologiczna – świat przyrodniczy i społeczny jest poznawalny (podstawą jest metoda i narzędzie poznania)
o teza aksjologiczna – źródłem wszelkich wartości jest natura i jej prawa

ANTYNATURALIZM



dostrzega odrębność teoretyczno-metodologiczną nauk humanistycznych i przyrodniczych, ale nie neguje dorobku naturalizmu w

badaniu świata przyrody



koncentruje się na świadomości (światopoglądzie) ludzi a nie na ich zachowaniach



duża rola kultury



J. Dilthey – eksponuje opozycję natury i kultury i konieczność odmiennego ich badania, rozróżnienie (nauki przyrodnicze – dążą do

opisania i wyjaśnienia natury, nauki humanistyczne – dążą do jej zrozumienia)



IDEALIZM FILOZOFICZNY

o teza ontologiczna – istnieje świat rzeczywisty, którym jest świat IDEI (wieczny, niezmienny, uporządkowany) i świat

pozorów ujawniony w opiniach , poglądach przekonaniach ludzi (wynika z doświadczeń jednostki – fragmentaryczny,
nieuporządkowany)

o teza epistemologiczna – umysł człowieka powinien podjąć trud rozpoznania i przybliżenia się do świata idei uniwersalnych
o teza aksjologiczna – wartości istnieją realnie, niezależnie od preferencji i wyborów człowieka, są wieczne, absolutne,

uniwersalne, niezmienne

o zadanie pedagogów: wprowadzać w świat idei, pokazywać idee, wartości, wyjaśniać



REALIZM FILOZOFICZNY

o teza ontologiczna – świat zewnętrzny dany nam w doświadczeniu istnieje realnie niezależnie od aktów poznawczych i

procesów zachodzących w umyśle poznającego

o teza epistemologiczna – świat jest poznawalny i człowiek nie ma żadnych problemów z procesem poznawania

rzeczywistości, dane zmysłowe są najlepszym gwarantem „dobrego” poznania

o teza aksjologiczna – wartości istnieją obiektywnie i mogą być przez człowieka poznawane racjonalnie, oceniane wg

kryteriów związanych z jego działaniami, opiniami, poglądami, przekonaniami.

o człowiek myśli i działa racjonalnie
o potrzeba powszechnej oświaty (jakość życia społecznego zależy od jakości wykształcenia)
o wiedza i doświadczenie – podstawa postępu

WYKŁAD 5

HUMANIZM – prąd umysłowy epoki odrodzenia, nawiązujący do tradycji antycznych



celem jest zrozumienie człowieka



postawa ideowa i wartości wobec których człowiek występuje



trwałe i powszechne dobro ludzkiego świata wyniesione ponad zmienność i ograniczoność czasów



próba odpowiedzenia na pytanie o sens ludzkiego życia i określenia zadań ludzkiego działania w tym świecie



miara ludzkiej odpowiedzialności za czyny podjęte lub zaniechane w stosunkach między ludźmi (sumienie czuwające nad wspólnotą

ludzką)

Humanista - człowiek wszechstronnie wykształcony (podejmujący studia nad spuścizną kultury antycznej)

CZŁOWIEK W RÓŻNYCH OKRESACH HUMANIZMU

1. STAROŻYTNOŚĆ (Grecja, Rzym)



ideał: sophos – człowiek mądry, filozof, chce się uczyć, chce wiedzieć



sofiści (Sokrates) – interesuje ich natura ludzka, życie zgodne z naturą jest życiem zgodnym z rozumem, rozum – cnota, tylko
rozum może uczynić człowieka wewnętrznie wolnym i szczęśliwym



grecy rozwijają idee wychowania i samowychowania (paidea – stan w którym osiągnięta zastała pełnia człowieczeństwa)



Rzym: Cyceron – idea humanitas (to co sprawia, że człowiek jest człowiekiem), kultura helleńska – akcentuje harmonię i piękno
człowieka



Siedem sztuk wyzwolonych (wykształcenie w siedmiu obszarach): łacina, logika, retoryka, geometria, arytmetyka, astronomia,
muzyka

2. ŚREDNIOWIECZE



ewangeliczny człowiek chrześcijański, podejmujący refleksję nad sobą (zwrot ku Bogu)



SAPIENTIAE CHRISTIANE - obowiązki katolika wobec Kościoła: mądrość, roztropność, przezorność, asceza



scholastyczne zamkniecie myślenia w paradygmacie posypywania głowy popiołem, by zasłużyć na życie wieczne



cnota ustanawiana przez Boga i Kościół



Kościół odcinał się od pewnej wiedzy uznając ją za niepotrzebną, „oczyszczenie ze starożytnej rozwiązłości”

3. ODRODZENIE



„człowiek renesansu” – kreatywność rozwija w wielu dziedzinach, osiągając pełnię człowieczeństwa



podkreśla indywidualną wolność i wartość istoty ludzkiej



człowiek to twórca samego siebie, kowal swojego losu (to on tworzy wszystko nie Bóg)



odrodzenie nurtu ateizmu, natura nam wszystko wyjaśni

4. OŚWIECENIE



szczęście, rozum, mądrość i głęboka wrażliwość to przesłanki prawdziwego człowieczeństwa



człowiek rozumny – racjonalny (Francja – człowiek encyklopedysta), środkiem zaspokajania ludzkich potrzeb jest wiedza



lęk (proroczy) by człowiek na mocy swego rozumu nie zachciał panować nad drugim człowiekiem

5. XIX w.



wiele postaci humanizmu, wielość nurtów – intelektualna wielorodność – wartość tego czasu



pragmatyści – człowiek kieruje się korzyścią



F. W. Nietzsche – „nadczłowiek” – władza nad człowiekiem przywłaszczanie sobie mienia i pieniędzy



filozofia Hegla – prawdziwym bytem człowieka staje się jego czyn, działanie



podwaliny koncepcji pedagogicznej



człowiek staje się (proces przemiany, perspektywa rozwoju) tym bardziej, im bardziej wchodzi w interakcje ze światem



filozofia głosi konieczność powrotu do człowieka – przełom antypozytywistyczny



człowiek poprzez swoją aktywność oraz postawę wobec ludzi i świata harmonizuje świat



groźba alienacji, uprzedmiotowienia i utraty wiary w człowieka

6. XX w.



wyobcowanie się człowieka z tego co ludzkie, zaprzeczenie jego godności



podważanie integralności i jedności człowieka – człowiek sam dla siebie wrogiem



życie powodowane chwilami, doraźnymi celami



opracowywanie przez filozofów zasad i norm chroniących człowieka przed uprzedmiotowieniem



trud twórczej pracy, przeciwdziałanie złu



obrona wartości humanistycznych

7. XXI w.



wytwór rzeczywistości technologicznej



?

WYKŁAD 6

PŁASZCZYZNY ŚWIATA HUMANISTYCZNEGO
MATERIALISTYCZNA (konsumpcyjna) – ujednolicona – „być”
HUMANISTYCZNA – dobra – „mieć”

KONCEPCJA TRZECH ŚWIATÓW KARLA POPPERA

1. przedmiotów fizykalnych i organizmów żywych
2. świadomości – świadomych przeżyć emocjonalnych
3. wytworów umysłu ludzkiego – narzędziem jego tworzenia jest język

PŁASZCZYZNY ŚWIATA HUMANISTYCZNEGO:

1. nauka – przejaw ludzkiej ciekawości, dążenie człowieka do opisu, zrozumienia, interpretacji otaczającego świata, dążenie do prawdy

(szczególnie filozofia – odkryć filozofię codzienności, istotę bytu, pokazuje rzeczywistość wielowymiarowo), nie ma granic –
płaszczyzna integrująca ludzi, jest ludzkim wytworem, tworzy systemy etyczne (człowiek tworzy systemy moralne, buduje świat
wartości – wiedza płynąca z filozofii)

2. sztuka – koresponduje z nauką, daje możliwość wyrażania doświadczeń, język – przemawia do nas, oddziaływuje na emocje, zawarta

jest w niej historia człowieka, tworzy systemy etyczne

3. praca – jest płaszczyzną humanizmu gdy jest postrzegana jako aktywność ludzka dająca człowiekowi samorealizację (realizację

osobowości), rozróżnienie na pracę i robotę (praca – przestrzeń samorealizacji, robota – zewnętrzna, narzucona, przymus, nie daje
spełnienia, prowadzi do alienacji)

4. technika – jest płaszczyzną kiedy służy człowiekowi, ułatwia, usprawnia życie, ulepsza je (pomaga lepiej żyć – szczególnie chorym),

służy zaspokajaniu ludzkich pragnień, dążeń (technika prometejska – przyczynia się do bardziej jakościowego życia człowieka), nie
jest płaszczyzna humanizmu gdy jest nastawiona na niszczenie (broń, bomby atomowe itp.), są też takie rzeczy, które nie mają celu
przeznaczenia (czy jest płaszczyzną czy nie zależy od postawy człowieka – jeden twory świat humanistyczny drugi niszczy)

5. relacje międzyludzkie – relacje formalne (w roli np. studenta, profesora) – nie ma ludzi niezastąpionych, zawsze jest ktoś na to

miejsce; relacje nieformalne (w grupie, koleżeńskie) – buduje się wieź międzyludzka, oparta na przyjaźni, empatii, zaufaniu; łatwiej
budować świat humanistyczny w relacjach nieformalnych (JA – TY); podstawą jest to co człowiek odczuwa po stracie danej osoby;
relacje JA – MY (naród, ojczyzna) – przejaw świata humanistycznego – budowanie więzi z narodem, ojczyzną, poczucie
przynależności, wspólnoty.

PEDAGOGIKA HUMANISTYCZNA – jako idea alternatywna wobec pedagogiki naukowej bazującej na pozytywistycznej wizji nauki, jako typ
humanistycznego myślenia o wychowaniu (opcja wychowania)

ZADANIA: przygotowanie ludzi do budowy rzeczywistości humanistycznej; uczenie wspólnego działania prowadzącego do: świata bez wojen,
nowego porządku społeczno-gospodarczego, dialogu w duchu tolerancji, ochrony i naprawy środowiska, wewnętrznego odrodzenia ludzi
zagubionych we współczesnym chaosie; uczenie godnego życia; uczenie współpracy – synergia; nauka kreowania samego siebie i własnego
życia, nauka rozwiązywania konfliktów; kształtowanie poczucia tożsamości narodowej i postawy patriotycznej

SYNERGIA



współpraca, współdziałanie ludzi (w sferze myślenia, działania, odczuwania) – podstawowy warunek indywidualnego, twórczego

rozwoju jednostki ludzkiej, aby kreować świat humanistyczny, tworzyć nową jakość



uwarunkowania przeżycia synergii: atmosfera pełnego zaufania (akceptacji), otwartość na impulsy przekazywane przez innych i

wynikające ze wspólnoty celu (własny wkład w jego realizację)



synergia – wspólne działanie dające lepsze efekty, działania uzupełniają się poprzez kooperację i synchronizację efektów działań

indywidualnych – nadwyżka korzyści przypadająca na członka zespołu współdziałającego z innymi w porównaniu z korzyścią możliwą
do osiągnięcia w działaniu indywidualnym



gry „zwycięzca – przegrany” zastąpione grami nieantagonistycznymi „zwycięzca – zwycięzca”

KRYTERIA HUMANIZACJI PROCESU KSZTAŁCENIA



otwarcie się na ucznia – człowieka (zrozumienie jego potrzeb)



dwupodmiotowość procesu kształcenia (dwa równe podmioty – nauczyciel i uczeń)



kształtowanie potrzeby i możliwości stawiania i koordynowania celów procesu kształcenia, z założeniem aktywnego udziału w nim

dwóch podmiotów



jedność procesu rozwoju z przestrzenią życiową uczestników (zrozumienie wiedzy potocznej dzieci)



możliwość samorealizowania się w toku kształcenia nauczycieli i uczniów



posiadania przez nauczycieli wiedzy naukowo-praktycznej o człowieku oraz umiejętności jej wykorzystania w toku własnej

działalności



dostrzeganie i zdolność przeciwdziałania przez nauczycieli problemom patologii



rozwijanie i uwrażliwianie na wartości



rozwijanie zdolności interpretacyjnych podmiotów kształcenia



zdolność do refleksji i samorefleksji na różnych poziomach pracy pedagogicznej



jakość stosunków międzyludzkich funkcjonujących w procesie kształcenia

WYKŁAD 7

ETYMOLOGIA POJĘĆ

PEDAGOGIKA – aspekt teoretyczny, od słów pais (dziecko) i ago (prowadzić), Starożytna Grecja – niewolnik prowadzący chłopca na ćwiczenia,
później rozszerzone na prowadzenie moralne i duchowe, pierwsza była działalność praktyczna, później potrzeba refleksji, myślenia o
wychowaniu, rozwoju człowieka

PEDAGOGIA – aspekt praktyczny, czynności nauczycieli, sztuka wychowywania, prowadzenie człowieka ku celom, wartościom

paidea – wszechstronny, wielowymiarowy rozwój dziecka

RELACJE MIĘDZY PEDAGOGIKĄ (TEORIĄ) A PEDAGOGIĄ (PRAKTYKĄ EDUKACYJNĄ)



teoria pełni funkcję epistemologiczną (wiedzotwórczą)



znajomość teorii pozwala przyszłym pedagogom:



analizować, opisać rzeczywistość (dostarcza pojęć, kategorii pojęciowych), oraz umożliwia prowadzenie refleksji nad własnym

działaniem



zrozumieć złożoność procesów edukacyjnych co jest podstawą budowania osobistej teorii pedagogicznej (praca pedagogiczna jest

złożona, niestandardowa, twórcza)



postrzegać rzeczywistość edukacyjną wieloaspektowo (wiedza wielopragmatyczna)



podejmować działanie w sytuacjach niepewnych poprzez wskazywanie różnych dróg poszukiwań



zrozumieć złożoność zadań i niepowtarzalność czynności zawodowych nauczycieli



być badaczem – teoria pedagogiczna nie pełni funkcji instruktażowych, posiadając „bazę teoretyczną” lepiej poznajemy drogi

odkrywania prawdy o człowieku i procesach pedagogicznych (fundament, tego, że znajdziemy receptę na określoną sytuację,
sięgamy do doświadczeń)



wydawać sądy wartościujące i uznawać swoje kompetencje interpretacyjne



wzbudzać u nauczycieli myślenie perspektywiczne, obiektem poznania powinien uczynić świat zewnętrzny (przeszły, teraźniejszy i

przyszły) i szczególnie świat wewnętrzny (samego siebie)



oceniać, wartościować rzeczywistość



teorii nie da się wykorzystywać w praktyce (bo teoria jest ogólna, a praktyka konkretna, szczegółowa)



teoria – czynnik do rozwoju, ukazywanie niewiedzy

KLASYCZNA TYPOLOGIA NAUK PEDAGOGICZNYCH

I.

KRYTERIUM PROBLEMOWE (podstawowe dyscypliny pedagogiczne) – ze względu na obszar którym się zajmuje:

o

pedagogika ogólna – scala rezultaty pozostałych subdyscyplin, tworzy ogólne zestawienie

o

historia wychowania – aspekt czasowy, jak się kształtowała

o

teoria wychowania (moralnego, estetycznego, zdrowotnego, fizycznego)

o

dydaktyka (teoria kształcenia)

II. KRYTERIUM LINII ROZWOJU CZŁOWIEKA (wertykalne – pionowe) szczegółowe dyscypliny pedagogiczne:

o

pedagogika rodziny

o

pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna

o

pedagogika szkolna

o

pedagogika szkoły wyższej

o

teoria kształcenia równoległego (edukacja równoległa do szkolnej np. czasu wolnego, działalności kulturowej)

o

teoria kształcenia ustawicznego (scala perspektywy rozwoju dziecka w ciągu całego życia)

o

pedagogika dorosłych (andragogika)

o

gerontogogika (dotyczy ludzi starych)

o

pedagogika specjalna (rewalidacyjna, resocjalizacyjna i inne)

III. KRYTERIUM DZIAŁALNOŚCI CZŁOWIEKA (poziome)

o

przestrzenie życia w których funkcjonujemy, uczestniczymy (pedagogika: społeczna, kultury, pracy, zdrowia, obronna,
opiekuńcza, czasu wolnego i rekreacji)

IV. DYSCYPLINY POMOCNICZE Z POGRANICZA (niepedagogiczne nauki o rozwoju człowieka)

o

pedagogika porównawcza – porównuje systemy oświaty w różnych krajach

o

pedeutologia – nauka o nauczycielu

o

polityka oświatowa

o

ekonomia oświaty – problemy opłacalności itp.

o

filozofia wychowania

o

psychologia wychowania

o

socjologia wychowania

o

biologia wychowania

o

informatyka i cybernetyka edukacyjna

WSPÓŁCZESNA TYPOLOGIA NAUK PEDAGOGICZNYCH

I.

KRYTERIUM SFERY ŻYCIA LUDZKIEGO



każdy żyje w różnych sferach: faktów, działania pedagogicznego, wartości

˜

pedagogika empiryczna – sfera faktów: kim jest człowiek?

˜

pedagogika prakseologiczna – sfera pedagogicznego działania: kim się staje człowiek w rezultacie działań? jak
podejmuje działanie?

˜

pedagogika humanistyczna – sfera wartości: kim ma być człowiek?, wartości które ma realizować, określenie świata
wartości

˜

pedagogika ogólna – scala, łączy, syntetyzuje osiągnięcia wszystkich ww. pedagogik, uogólnia. Dwa sposoby myślenia:



DOŚRODKOWE – świat zewnętrzny działa na nasz środek, wnętrze; przechodzimy od wiedzy o faktach do
wiedzy o wartościach; człowiek znajduje się pod wpływem szkoły, domu, kościoła itp.  człowiek ;
tradycyjna typologia



ODŚRODKOWE – mój rozwój jest rezultatem moich pragnień; czynności podejmowane przez pedagogów
dopiero pod wpływem wartości; od sfery wartości, do działania, faktów.  człowiek ; należy patrzeć na
ucznia jako na jednostkę; uwrażliwia na potrzebę zróżnicowania; ped. nie jest nauką jednej linii rozwojowej

II. KRYTERIUM HORYZONTALNE (kręgów środowiskowych, instytucji i form wychowania)

Typy instytucji wychowawczych: (ped. przedszkolna, wczesnoszkolna, szkoły podstawowej, średniej, wyższej, domu dziecka,
domu kultury itp. ) Typy działalności pedagogicznej: (ped. działalności kulturalnej, artystycznej, zabawowej, poznawczej,
fizycznej, gospodarczej, krajoznawczo-turystycznej)

III. KRYTERIUM WERTYKALNE (rozwojowe)



pedagogika rozwoju dziecka



młodzieży



człowieka dorosłego



człowieka w okresie poprodukcyjnym

IV. KRYTERIUM PROBLEMOWE



Pedagogika porównawcza – szuka prawidłowości niezależnie od przestrzeni



Historia systemów wychowania



Historia myśli pedagogicznej



Historia rozwoju instytucji wychowawczych itp.

ŻRÓDŁA SAMOWIEDZY PEDAGOGICZNEJ

a) perspektywa intrasystemowa (wewnętrzna) – problemy wewnętrzne pedagogiki, dotyczące metod, języka itp.
b) perspektywa intersystemowa (zewnętrzna) – interakcje z praktyką edukacyjną, relacje z innymi naukami o rozwoju człowieka, układy

społeczne, relacje z naukami pedagogicznymi w innych krajach

PYTANIA, DYLEMATY, SPORY, KONTROWERSJE WE WSPÓŁCZESNEJ PEDAGOGICE
Czy i w jakim sensie zasadne jest dziś nazywanie pedagogiki nauką?
Problemy związane z samowiedzą, tożsamością pedagogiki.
Filozoficzność pedagogiki (jej relacje z filozofią, na czym mają polegać? Z jaką filozofią?)
Potrzeba czerpania z dorobku kultury europejskiej
Potrzeba odejścia od racjonalności adaptacyjnej ku racjonalności emancypacyjnej i hermeneutycznej (odejść od instrumentalnego traktowania
edukacyjnej rzeczywistości, wyzwalanie się z fałszywych założeń, hermeneutyka – sztuka rozumienia)
Rola pedagogiki w społeczeństwie obywatelskim (dopuszcza różnorodność ludzi, oddanie inicjatywy, uczy umiejętności dialogu, troski o swój
jednostkowy rozwój
Stres, napięcia, lęki, ksenofobie (stres – reakcja na inność, odmienność, przejaw wolności)
Jakość kształcenia nauczycieli pedagogów

10 LAT PÓŹNIEJ
Jakość kształcenia nauczycieli pedagogów (zmiana toku kształcenia, powinno iść dwutorowo – pedagogicznie i specjalistycznie)
Rozdrobnienie badań pedagogicznych (duża ilość badań małego wycinka, mała jakość, niewiele wnosi do ogólnego rozumienia)
Marne przygotowanie badawcze/metodologiczne pedagogów

WYKŁAD 8

TRZY RODZAJE WIEDZY

1. INSTRUMENTALNA (TECHNICZNA)



bazuje na pierwszym interesie konstytuującym poznanie



utożsamiana z pozytywistyczną, wynika z pozytywizmu



cel – informacja



oparta na ideach wyjaśniania, przywidywania i kontroli



wiedza technicznie użyteczna – służy do kontroli i manipulowania środowiskiem



pozwala na skuteczne i ekonomiczne osiąganie określonych celów



stanowi podstawę instrumentalnego traktowania człowieka (nie uznaje człowieka jako istoty wolnej, decydującej o sobie)
DLA PEDAGOGÓW:



nacisk na kontrolę, konformizm i standaryzowany program szkoły



nadmierna teleologiczność – koncentracja na osiąganiu celów, zorientowanie na skuteczność



pedagogika jako „inżynieria społeczna” – zastosowanie wiedzy naukowej do kontroli lub regulacji życia społecznego i
jednostkowego



uczenie się polega na przyswajaniu z góry określonych wiadomości i umiejętności



przykładem takiego wychowania jest teoria wychowania behawiorystycznego

2. PRAKTYCZNA



nastawiona na zrozumienie, odkrywanie sensu



użyteczna



praktyczny – związany z kategorią praxis (nasze usytuowanie w świecie, to co nas łączy, nasz wspólny los) – celem człowieka jest
odkryć, zrozumieć swoje usytuowanie w świecie
DLA PEDAGOGÓW:



nie możliwa jest praca pedagogów bez rozumienia (siebie, ucznia, świata, wiedzy – TEKSTU)



hermeneutyka proponuje dialog jako sposób bycia nauczyciela i ucznia



nauczając pedagog powinien wyjść od przedrozumień ucznia i na tym „budować” dalsze rozumienie (każdy ma
przedzałożenia)

3. EMANCYPACYJNA



intencją jest wyzwolenie się



rzeczywistość społeczna, w której wszyscy będą równi (przeszkodą jest świadomość fałszywa która w nas istnieje – poczucie, że
mój punkt widzenia jest obowiązujący; mity, stereotypy myślenia; utrudnia komunikację)



trzeba wyzwalać się z świadomości fałszywej (ujawniać, demaskować w swoim myśleniu)



potrzeba interakcji z drugim człowiekiem – ukazuje nam fałszywą świadomość.
DLA PEDAGOGÓW:



przedmiotem krytyki są kwestie społeczne usytuowania i stosunków między uczestnikami procesu edukacji



uczenie się – to proces wyzwalania się i nabywania kompetencji poznawczych, interakcyjnych, emancypacyjnych –
tożsamość ego.

TRZY INTERESY KONSTYTUUJĄCE POZNANIE

1. TECHNICZNY INTERES POZNAWCZY



odpowiada mu podejście badawcze empiryczno-analityczne



sensem ważności twierdzeń jest możliwość ich technicznego wykorzystania



podstawową kategorią poznania jest informacja

2. PRAKTYCZNY INTERES POZNAWCZY



odpowiada mu podejście badawcze historyczno-hermeneutyczne



sens ważności twierdzeń to zrozumienie znaczenia



kategorią poznania jest interpretacja

3. EMANCYPACYJNY INTERES POZNAWCZY



odpowiada mu podejście badawcze krytyczne



podstawową kategoria poznania jest analiza



sens ważności twierdzeń odnosi się do autorefleksji

HERMENEUTYKA



sztuka rozumienia, interpretowania



podstawą zrozumienia jest odkrywanie znaczenia, interpretacja sensu, istoty tekstu (wszystko jest tekstem, symbol, który daje do

myślenia – coś, co nie jest jednakowe)



pytania: jako co mogę interpretować ten tekst?, jaka wartość, sens, treść mi się ujawnia? ( w różnych okolicznościach, kontekście

może się ujawniać inaczej – interpretacja jest tymczasowa)



podstawą jest spotkanie, interakcja z tekstem, ma nas pobudzić do myślenia



każdy ma już jakieś założenia na dany temat, każdy człowiek to zupełnie inny świat

o rozmowa w drugim człowiekiem ubogaca, przenikanie się światów, zderzenie



żyjemy we wspólnocie – potrzebujemy siebie wzajemnie aby odkryć sens swojego bycia w świecie, trzeba szukać obszarów które nas

łączą – budować wspólnotę

o w drodze myślenia ustalać normy, reguły



filozofia praktyczna – namysł nad normami, regułami, które istnieją, aby zrozumieć



wszystko co robimy w świecie, robimy jako jednostki wolne (decydujemy o sobie, o wartościach)

WYKŁAD 9

INTERAKCJE PEDAGOGIKI Z NIEPEDAGOGICZNYMI NAUKAMI O ROZWOJU I WYCHOWANIU CZŁOWIEKA

PO CO NAUKI MAJĄ WCHODZIĆ W INTERAKCJE Z PEGAGOGIKĄ?
Chociaż nauki są różnorodne, człowiek jest jeden (jedność człowieka, ludzkiej natury). Potrzeba korzystania z wielu nauk, nie da się zrozumieć
człowieka tylko z pespektywy jednej nauki. Większość nauk pełni funkcję opisową i wyjaśniającą, pedagogika ma również aspekt praktyczny.

INTERAKCJE PEDAGOGIKI Z NAUKAMI FILOZOFICZNYMI



antropologia filozoficzna – ogólna teoria człowieka, odpowiada na pytanie kim jest człowiek?



do XIX w. filozoficzny = naukowy – matka wszystkich nauk



estetyka – analizuje sztukę w odniesieniu do różnorakich przeżyć człowieka, wprowadza w świat piękna, sztuka rozwija uzdolnienia

twórcze – podstawa wychowania estetycznego



etyka – wskazuje na dobro i zło, jak się poruszać w przestrzeni wartości – podstawa wychowania moralnego



problemy dotyczące aksjologii – świata wartości (uwrażliwia na świat wartości, działanie potrzebuje wartości)



dydaktyka – planowanie konkretnych problemów, znaczenie dla niej ma logika i metodologia nauk – badają strukturę poznania

naukowego



umożliwia tworzenie integralnego obrazu świata (integruje osiągnięcia innych nauk)



uwrażliwia na refleksyjność, pytajność, poszukiwanie głębi



filozofia w sensie pedagogicznym to wybór ludzkich aspiracji i dążeń, naczelnych wartości życia i akceptacji humanistycznego sensu

istnienia

INTERAKCJE PEDAGOGIKI Z NAUKAMI PSYCHOLOGICZNYMI



psychologia wychowawcza – pozwala zrozumieć prawa i mechanizmy procesu uczenia się dzieci i młodzieży oraz procesy zachowania

się, w których specjalne znaczenie posiadają stany frustracji



psychologia rozwojowa – pozwala dostrzec i zrozumieć fazy, oraz specyficzne dla danego okresu właściwości rozwoju psychicznego

człowieka i ich znaczenie w wychowaniu



psychologia różnic – ukazuje charakter i typ ucznia, zajmuje się diagnostyką szkolną



psychopatologia dziecięca i młodocianych – informuje o dzieciach trudnych i nerwicowych, psychopatycznych, zaburzonych

umysłowo i chorych psychicznie



psychologia społeczna – ukazuje mechanizmy funkcjonowania jednostki w grupie społecznej

INTERAKCJE PEDAGOGIKI Z NAUKAMI SOCJOLOGICZNYMI



socjologia wychowania, miast, wsi, czasu, kultury



bada funkcjonowanie i zmiany społeczeństwa



pokazuje społeczne reguły, procesy i struktury, które łączą i dzielą ludzi, tworzą lub są przejawem więzi między ludźmi, a także proces

ich zmian



pokazuje zarówno jednostki uwikłane w grupy społeczne jak i międzyludzkie relacje (np. rodzinę, wspólnoty, stowarzyszenia)



bada przez pryzmat rezultatów

INTERAKCJE PEDAGOGIKI Z EKONOMIĄ



ukazuje relacje edukacji i rynku pracy – wykształcenie i kwalifikacje są dla pracownika formą własności (status na rynku pracy,

bezpieczeństwo zatrudnienia, pozycję zawodową oraz poziom płacy)



pojęcia opisujące edukację z perspektywy rynkowej (student – klient, popyt na kierunek itp.)



pozwala zrozumieć, że gospodarka i edukacja, to zespół naczyń połączonych



edukacja stwarza fundament ładu ekonomicznego, społecznego i politycznego w państwach opartych na demokracji



upomina zwiększone inwestowanie w człowieka



krytyka – niebezpieczeństwo uprzedmiotowienia człowieka (edukacja na usługach wizji społecznej, instrumentalne podejście)



ekonomika kształcenia – programowanie kosztów

INTERAKCJE PEDAGOGIKI Z NAUKAMI BIOMEDYCZNYMI



fizjologia, anatomia, higiena, genetyka, nauki medyczne, neuro- i psychofizjologia itd.



Ukazują biologiczny aspekt rozwoju i biologiczne uwarunkowania procesu wychowawczego (zagadnienie dziedziczności, fizjologia

wyższych czynności nerwowych, podstaw pamięci i uczenia się)

INTERAKCJE PEDAGOGIKI Z PRAKSEOLOGIĄ (nauka o praktycznym działaniu)



człowiek jest z natury istotą aktywną, podejmuje zachowania świadome (celowe, zaplanowane) nazywane działaniami



poszukuje najszerszych uogólnień, odnoszących się do świadomego i celowego działania



bada warunki sprawności działań



konstruuje i uzasadnia dyrektywy praktyczne, czyli nakazy i zakazy oraz zalecenia i przestrogi dotyczące wzmagania sprawności i

unikania niesprawności w działaniu



poczucie sprawstwa – czy nasze działania coś dały, sprawiły, czy to co robię ma rezultat, bycie sprawcą świadomych rezultatów

działania

INTERAKCJE PEDAGOGIKI Z NAUKAMI O ZARZĄDZANIU



umiejętność planowania, organizowania i koordynowania procesu kształcenia, oraz pracy ludzkiej na różnych jego etapach



sposoby realizacji celów i treści kształcenia w określonych warunkach i przy wykorzystaniu dostępnych zasobów



kontrolo stopnia (efektywności) realizacji założonych celów



szkoła – „organizacja uczenia się”



wysoka jakość kształcenia jest efektem właściwego zarządzania

INTERAKCJE PEDAGOGIKI Z TEOLOGIĄ



ujmuje wychowanie w świetle objawienia i daje podstawy dla pedagogiki religijnej



podstawa budowy światopoglądu



formacja duchowa – pokazywanie świata wartości



obszary wspólnego zainteresowania: płaszczyzna antropologiczna (człowiek), troska o wychowanie moralne, szukanie prawdy,

dążenie do wspólnoty, wsparcie w trudnościach, pytanie po co żyjemy?

INTERAKCJE PEDAGOGIKI Z EKOLOGIĄ



przyczynia się do rozwijania i pogłębiania świadomości ekologicznej



rodzi postawy prakseologiczne, rezultatem których jest rozwój kultury ekologicznej



podkreśla potrzebę zrównoważonego rozwoju, synergistycznych stosunków z otoczeniem zamiast jego wyzysku, niszczenie jedynie z

chęci zysku, chwilowej przyjemności, pożytku



relacja JA – ŚWIAT



postawa ekologiczna – zaangażowanie w działanie



funkcjonowanie człowieka w środowisku, część natury

INTERAKCJE PEDAGOGIKI Z GLOBALISTYKĄ



pedagog stoi przed koniecznością rozpoznawania problemów globalnych, rozumienia ich sensu i znaczenia w globalnie pojmowanej

rzeczywistości oraz ich rozwiązywania w oparciu o uniwersalne prawa i zasady



pozwala zrozumieć potrzebę postrzegania problemów edukacyjnych w szerokim (globalnym) kontekście



uwrażliwia na konieczność odejścia od dotychczas pojmowanej edukacji i oparcie się na innej relacji ja – świat i postrzeganie

człowieka jako mikrokosmosu w wielkim kosmosie



poszukiwanie tego, co nas integruje, globalne spojrzenie na świat

WYKŁAD 10

RÓŻNE UJĘCIA WYCHOWANIA (S. Kunowski) – dopiero całość świadczy o tym, czym jest wychowanie



definicja o charakterze prakseologicznym – działania wychowawców



definicja o charakterze ewolucyjnym – rozwój dziecka, indywidualny rozwój jednostkowy w ramach ontogenezy



definicja o charakterze sytuacyjnym – warunki i bodźce wychowania np. rodzina



definicja o charakterze adaptacyjnym – wytwory i skutki (rezultaty) wychowania, zachowania świadczące o tym jak przebiega rozwój

WYCHOWANIE A ROZWÓJ



pierwszym warunkiem rozwoju jest zdolność rozwoju – niedojrzałość (oznacza ona istnienie talentów, uzdolnień, siły rozwojowej)



rozwój jest wynikiem dwóch procesów – dojrzewania i uczenia się



celem rozwoju jest samorealizacja, czyli „dążenie do robienie tego, do czego ktoś się najlepiej nadaje”



należy inaczej spojrzeć na dzieciństwo (zadanie wychowawców – rozpoznać talent i stworzyć możliwości jego rozwoju, przestrzeń)



ISTOTA DZIECIŃSTWA:

o nie porównywać do dorosłości
o niedojrzałość oznacza pozytywną siłę albo zdolność
o gdzie jest życie, tam występują zawsze działania
o rozwój nie jest czymś skończonym



uwzględnia instynktowne, wrodzone zdolności istot młodych



rozwija inicjatywy w kierunku radzenia sobie z nowymi sytuacjami



przeciwstawia się tresurze, zapewnieniu automatycznej biegłości kosztem postrzegania osobowego



przeciwstawia się przyjmowaniu środowiska dorosłych jako wzoru dla rozwoju dziecka

CELE WYCHOWANIA W SZKOLE



zabezpieczenie ciągłości wychowania przez kształtowanie uzdolnień, które zapewniają rozwój, podtrzymywanie skłonności do
uczenia się i stworzenie takich warunków, by wszyscy w toku życia uczyli się



wychowanie szkolne nie jest rozwijaniem pożądanych społecznie cech



życie oznacza rozwój – nie ma próżni w życiu, są tylko różne stadia rozwoju



wychowanie to stwarzanie warunków rozwoju niezależnie od wieku, wychowawca dostrzegając zdolność ma kierować ku dalszemu
rozwojowi



nadmierne zwracanie uwagi na zjawiska zewnętrzne może doprowadzić do ich utrwalenia, a przez to zatrzymać rozwój

o ważne jest nie to czym są impulsy, ale to w jakim kierunku zmierzają (do czego prowadzą)

TRZY IDEOLOGIE WYCHOWANIA

1. PROGRESYWNA – szkoła to miejsce zmiany, progresu przez zmianę jednostki, rozwój to cel wychowania, wychowanie –

podtrzymywanie naturalnych interakcji dziecka z rozwijającym je społeczeństwem, rozwój to postęp przez kolejne stadia, związek
między rozwojem poznawczym a moralnym

2. TRANSMISJI KULTURY (konserwatywna) – szkoła to miejsce transmisji wartości i kultury, wychowanie to przekazywanie teraźniejszym

pokoleniom zasobów wiedzy, norm i wartości zebranych w przeszłości

3. ROMANTYCZNA – szkoła to przestrzeń nieskrępowanego rozwoju, podkreśla to, co jednostkowe i osobiste – wolność dziecka, to co

pochodzi od samego dziecka

WYCHOWANIE JAKO ZADANIE



aktywność, której głównym kryterium definicyjnym jest intencjonalność



operuje pojęciami przyczyn i skutków, celów i środków z orientacją na skuteczność zmiany



najważniejszy jest projekt działań, które zmierzałyby do realizacji określonych założeń



koncentruje się na rezultacie, wyniku, efekcie (najczęściej zewnętrznie określonym)



JĘZYK powinności – jaki powinien być wychowanek i jak wychowawca powinien go takim uczynić



w praktykach wychowawczych nastawienie teleologiczne – celem jest osiągnięcie pożądanych (społecznie oczekiwanych) zmian w

zachowaniu



wychowanie jest celowe podporządkowane zasadom ładu społeczno-upaństwowionego zmierzające do ukształtowania człowieka o

określonych właściwościach

WYCHOWANIE JAKO FAKT KULTUROWY



składnik życia człowieka ukierunkowany na niebiologiczne zachowanie ciągłości



praktyki wychowawcze przestrzenne i częściowo zróżnicowane występujące w realnym życiu



interesuje się w jakich kontekstach funkcjonowały działania celowe (nie wyklucza ich dostrzegania i podejmowania)



język typu filozoficznego – operuje kontekstem dziejowym i stylem dialektycznym, nastawiony na uprawianie krytyki

FUNKCJE WYCHOWANIA



komunikacyjna – ciągłość psychologiczna, życia społecznego przez przekazywanie wartości, zastanej kultury



adaptacyjna – wychowanie jako mechanizm przysposobienia członków społeczeństwa do pełnienia ważnych ról społecznych (od tego

zależy jakość bytu)



rekonstrukcyjna – uzupełnienie ww., systematyczne przekształcanie istniejących warunków do aktualnej sytuacji



globalna? rozwijania osobowości jednostek? – wytwarza potrzebą społeczna istnienia ludzi o bogatej, wszechstronnie rozwiniętej i

twórczej osobowości

DYNAMIZMY WYCHOWANIA (SIŁY)
BIOS – wyposażenie dziedziczne po przodkach; cechy wewnętrzne, zdolności, ułomności; siła wewnętrznych popędów – kierowanie się
maksymalizacją przyjemności, egoizmem; zaspokojenie pierwotnych potrzeb

ETOS – zderzenie z siłą bios; wspólnota; przekazywanie zasad; uczymy się norm, zwyczajów, obyczajów aby funkcjonować w sposób
akceptowalny społecznie; przestrzeganie reguł
AGOS – siła oddziaływania autorytetów; ma prowadzić wzwyż, uszlachetniać, prowadzić do pełni człowieczeństwa, ku ideałom – psychoagogia
LOS – (nieprzewidywalność) – nigdy nie wiemy co nas spotka, zmienny, nie wiemy czy los będzie pozytywny czy negatywny; kształt życia nie
zalezy od tego jaka jest fortuna, tylko od tego jak my podejdziemy do aspektu (czy się z tym zmierzymy czy się poddamy)

CECHY WYCHOWANIA

1. WIELOWYMIAROWOŚĆ - zmiany osobowości człowieka, poprzez oddziaływanie z zewnątrz (instytucje, społeczeństwo) i z wewnątrz

(on sam na siebie), każdy jest inny, ostateczna postać osobowości stanowi rezultat całego wychowania

2. KLASOWOŚĆ – w społeczeństwach klasowych wychowanie spełnia interesy określonej klasy społecznej, oficjalne – wynikające w

porządku ustrojowego i nieoficjalne – służy interesom społeczeństwa, edukacja podtrzymuje nierówności społeczne (relacje
nauczyciel – uczeń, ukryty wymiar uczonych treści)

3. CIĄGŁOŚĆ – proces wychowania trwa przez całe życie człowieka (w sposób ciągły), na młodego człowieka oddziałują rówieśnicy,

szkoła itp., na dorosłego wcielanie się w różne role. Przejawia się we wszystkich fazach rozwojowych człowieka

4. JEDNOŚĆ – człowiek posiada wiele cech wspólnych z innymi ludźmi, integrująca
5. INTERAKCYJNOŚĆ – sytuacja wychowawcza zewnętrzna (interakcje między osobą a światem zewnętrznym (otaczający ludzie,

zjawiska), wewnętrzna (osobowościowe, indywidualne potrzeby, przekonania, uczucia), proces wychowawczy (przemiany
osobowościowe)

6. INDUKCYJNOŚĆ – życie społeczne indukuje, zmienia proces wychowania, doświadczenia społeczne wywołują potrzebę zmiany w

procesie wychowania

WYKŁAD 11

DOKTRYNA PEDAGOGICZNA – typ wiedzy o wychowaniu, który dotyczy wychowania jako całości wyodrębnionej przez autora obejmującej
ideały, cele wychowania oraz środki ich urzeczywistnienia, jest koncepcją opracowaną z intencją jaj praktycznego zastosowania

PO CO STUDIOWAĆ DOKTRYNY?



służy kreowaniu spójności i tożsamości pedagogicznej (spójna wizja tego co było jest i będzie)



by zrozumieć że niemożliwe jest znalezienie uniwersalnej doktryny pedagogicznej (ortodoksja) – musi istnieć ich wiele

(heterogeniczność)



by zrozumieć proces zmian społecznych w obszarze myślenia i działania edukacyjnego



umożliwia rozumienie współczesnej refleksji nad wychowaniem oraz twórcze rozwijanie pedagogiki



ciągle rozwiązywanie przez ludzkość tego samego zadania kultury – wychowania człowieka



by tłumaczyć sensy i znaczenia zdobyczy kulturowych



dostarczają praktyce pedagogicznej sprawdzonych wzorów postaw i działań edukacyjnych



stanowią inspirację do badań – wytyczają nowe obszary badań pedagogicznych, są punktem odniesienia dla analizy klasycznych

zagadnień ale w nowym ujęciu

PEDAGOGIKA NATURALISTYCZNA (naturalizm pedagogiczny; pedagogika funkcjonalna, biopsychologiczna, pajdocentryczna; natywizm)



Adler, Rousseau (swobodne wychowanie w zgodzie z naturą dziecka), Lock, Pestalozzi



główne założenia:

o wychowanie to proces naturalnego, fizycznego i psychicznego, spontanicznego rozwoju i wzrostu jednostki
o odkrywał dziecko, jego potrzeby, zainteresowania, ograniczając rolę wychowawcy do czuwania nad jego rozwojem

(pajdocentryzm)

o nauczanie zindywidualizowane
o szkoła pobudza aktywność dziecka
o udział uczniów w planowaniu programu
o nieprzywiązywanie znaczenia do zewnętrznych kar i nagród, poleganie na wewnętrznej motywacji dziecka
o nacisk na kooperację i pracę zespołową, oraz twórczą ekspresję



krytyczna analiza:

o PLUSY (+)

 przeciwstawiała się praktyce wychowawczej opartej na uległości, bierności, nadmiernym przymusie (surowej

karze fizycznej)

 zwracała uwagę na istotę psychiki (natury) dziecka
 stała się początkiem walki o prawa dziecka i jego rozwój

o MINUSY (-)

 była pedagogiką przystosowania istniejących warunków (rzekomo niezmiennych i koniecznych)
 skupienie uwagi na indywidualności wychowanka miało odwrócić uwagę od walki o postęp społeczny
 przekonanie o decydującej roli dziedziczności
 przekonanie, że jednostka przynosi ze sobą na świat w fazie zalążkowej całe wyposażenie umysłowe, moralne,

artystyczne – natura człowieka ma wrodzony charakter

 pomiary ilorazu inteligencji (który jest niezmienny) były kryterium selekcji przejawem klasowości, argumentem

przeciw upowszechnianiu oświaty, blokowaniem dostępu dzieciom z niższych warstw społecznych do szkół
średnich i wyższych

 fatalizm pedagogiczny – teza o wyższości „szlachetnego” urodzenia i „niebieskiej krwi” ponad rolę wychowania
 przekonanie o samorzutnym rozwoju moralnym i autonomicznym rozwoju świadomości

WYKŁAD 12

PEDAGOGIKA SOCJOLOGICZNA (socjologizm pedagogiczny, empiryzm, teoria środowiskowa)



główne założenia:

o

przeciwstawienie koncepcjom naturalistycznym

o

wychowanie – proces „urabiania” jednostki przez grupę społeczną i otaczające środowisko(„od zewnątrz”); proces
kształtowania jednostki na określony społecznie typ, adaptacja „do”...

o

koncentracja ta opierała się na determinizmie środowiskowym – każdy osobnik określony jest przez zewnętrzne warunki
życiowe, środowiskowe, od których jest ściśle uzależniony



krytyczna analiza

o

PLUSY (+)



dostrzegła związki historyczne jednostki ze środowiskiem, jego znaczenie dla jej psychicznego i moralnego
rozwoju



przekonanie, że jednostka ludzka jest zdolna by dobrowolnie podporządkować interes osobisty interesowi
ogólnemu – postawa etyki



przyczyniał się do rozwoju i postępu społecznego, budził świadomość społeczną (klasową) w walce o
sprawiedliwszy ustrój społeczny, wzmacniał solidarność społeczną potrzebę ludzkiej jedności

o

MINUSY (-)



środowisko traktowane było jako stałe i niezmienne; determinowało rozwój i los człowieka (fatalizm)



niezbyt jasno widziano podział na klasy społeczne o różnych ( warunkach ekonomicznych, usprawnieniach,
dostępie do dóbr materialnych ) – a więc różnych możliwościach rozwoju



utrwalała (i utrwala) przekonanie, że istniejący układ sił i stosunków społecznych jest trwały i wartościowy –
dlatego wychowanie powinno być adaptacją do tych stosunków, powinno je umacniać

GŁÓWNE ODMIANY MYŚLENIA SOCJOLOGICZNEGO
1. Pedagogika czysto socjologiczna (F. Durkheim)



Społeczeństwo – jedyna konkretna rzeczywistość



Wychowanie – oddziaływanie pokoleń dorosłych na te, które jeszcze nie dojrzały do życia społecznego (def. adaptacyjna)



Z indywidualizmu płynie rozprężenie, pozbawiające społeczeństwo należytej zwartości, osłabia więzi łączące jednostkę ze wspólnotą

społeczną, wywołuje stan anarchii i niezadowolenia



Trzeba wykształcić istotę o zdolnościach, których wymaga życie społeczne

2. Pedagogika nacjonalistyczna (E. Krieck)



Wysuwa hasło bezwzględnego podporządkowania jednostki państwu



Kreowanie nowego typu człowieka politycznego, świadomego nacjonalistycznych celów państwa, karnego i posłusznego, działającego
w myśl partii



Zadaniem szkoły jest wychowanie w duchu wyłącznego uznania praw jednego narodu (np. w hitleryzmie – rasy panów, nadludzi)



Era polityzacji człowieka kontynuowana w ustrojach totalitarnych

3. Pedagogika narodowa (Balicki)



Cel wychowania – kształtować młodzież na patriotów służących swemu narodowi i swej kulturze narodowej



Postulują potrzebę polskiej szkoły na twórczą szkołę pracy, przeciw zastojowi, upadkowi i nędzy kraju



Ideał państwa upatrywany jest w ustroju demokratycznym i w upowszechnianiu wartości kultury

4. Pedagogika społeczna



Nauka praktyczna, rozwijająca się na styku nauk o człowieku (biologicznych i społecznych), z etyką i kulturoznawstwem



Zainteresowana stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem kultury i warunków bytu na człowieka w określonych fazach jego życia



Cele wychowania – ułatwienie jednostce wydobywanie własnego „ja”, uczenie jej odpowiedzialności, zachowania twórczego
harmonizowanie wartości jednostkowych i zbiorowych



Postulowała potrzebę pracy i z zapóźnionymi warstwami społecznymi

PEDAGOGIKA KULTURY (personalizm pedagogiczny, pedagogika personalna, pedagogika humanistyczna)



główne założenia:

o

Nurt wyrasta z przekonania o odrębności świata humanistycznego w stosunku do zjawisk świata i poznania przyrodniczego
– W. Dilthey

o

Każda z dziedzin kultury ma odrębną strukturę wartości odpowiadającą strukturze życia psychicznego jednostki

o

Cel wychowania: wprowadzenie wychowanka w dobra kultury, by był zdolny przeżywać i rozumieć tkwiące w nich wartości
ponadczasowe: prawdę, sprawiedliwość, piękno

KIERUNKI PEDAGOGIKI KULTURY:
AKTUALISTYCZNY:



Głosił tezę o niezmiennej, obiektywnej i ponadczasowej egzystencji wartości kulturalnych – stąd cele wychowania



Idealistyczna interpretacja kultury (Hegel) odrywały ją od rzeczywistości materialnej i społecznej czyniąc z niej byt ponadczasowy



Życie jednostki to przejaw stawania się ducha, jako samoistnego bytu

AKSJOLOGICZNY:



Suchodolski



Kultura (świat wartości) to proces społeczny posiadający dwa aspekty: obiektywizację życia duchowego i subiektywizację wytworów

jego życia



Zadanie wychowania – przygotowanie jednostki do czynnego i twórczego udziału w życiu kulturalnym, wprowadzenie w świat

wartości ponadindywidualnych



Pedagogika – nie tylko jedna z dziedzin kultury, ale narzędzie tworzące jedność kultury, umożliwiające jej utrzymywanie się i

narastanie

SYSTEM WYCHOWANIA LIBERALNEGO:



Istotą pedagogiki liberalnej jest zastosowanie idei wolności w dziedzinie wychowania (także w kształceniu i nauczaniu)



Moralizm idealistyczny – przekonanie, że człowiek jest z natury dobry



Personalizm krytyczny – człowieka wyróżnia to, że jako jedność i całość części składowych posiada osobowość



Humanizm naukowy i technokratyczny



Pragmatyzm – w życiu liczy się praktyczna użyteczność i korzystne następstwa

„NOWE WYCHOWANIE EUROPEJSKIE”



Cel wychowania – zachowanie i potęgowanie sił duchowych dziecka



Poszanowanie indywidualności, wzbudzanie wewnętrznych sił dziecka



Nauczanie oparte na wrodzonych, spontanicznych zainteresowaniach objawiających się w pracy ręcznej, umysłowej, artystycznej i

społecznej



Podstawą karności było samoopanowanie i samorządność, zniesienie kar fizycznych i psychicznych



Koedukacja

PEDAGOGIKA RELIGIJNA



Cel wychowania – kształcenie charakteru moralnego wiernego nadprzyrodzonemu przeznaczeniu człowieka



Wychowanie chrześcijańskie opiera się na dogmatach (trynitarnym, stworzenia, odkupienia)