Kliknij, aby edytować styl wzorca podtytułu

Motywacja jako przedmiot

sądowej diagnozy

psychologicznej

Okoliczności uzasadniające potrzebę i zasadność diagnozy procesów

motywacyjnych sprawców czynów zabronionych:

1.

Pytanie o tzw. psychologiczne kryteria
niepoczytalności to pytanie o wybrane właściwości
procesów motywacyjnych dotyczące przede
wszystkim stopnia samokontroli działania sprawcy

2.

Motywacja rozumiana jako względnie stała
tendencja realizowania celów i wartości jest ważną
przesłanką prognostyczną uzasadniająca np.
stosowanie środków zabezpieczających

3.

Istnieją sytuacje, w których prawna kwalifikacja
czynu uwzględnia występowanie określonych
kategorii psychologicznych w tym motywacji (np.
„stan silnego wzburzenia”, „motywacja zasługująca
na szczególne potępienie” )

4.

Psychologia śledcza, w tym zwłaszcza profilowanie,
wymaga dobrej znajomości wiedzy o procesach
motywacyjnych sprawcy

Trudności i przeszkody metodologiczne w badaniach procesów

motywacyjnych sprawców przestępstw



Brak jednej powszechnie przyjętej i uznanej

koncepcji motywacji



Brak szerszych badań nad motywacją zachowań
patologicznych



Specyfika psychologicznej diagnozy
retrospektywnej



Prawne rozumienie motywacji nie zawsze pokrywa
się z rozumieniem psychologicznym

Podstawowe definicje

1.

Motywacja - względnie stała tendencja człowieka do
realizowania określonych celów, zadań życiowych,
wartości. Jest przejawem i efektem pełnienia przez
osobowość jej podstawowych, regulacyjnych czynności
(Obuchowski, Reykowski).

2.

Proces motywacyjny - proces wywierający
pobudzający wpływ na działanie.

3.

Motywy - wewnętrzne czynniki inspirujące
ukierunkowujące i integrujące zachowanie człowieka. Są
to: uczucia, potrzeby, poziom aspiracji, normy
postępowania.

Podstawowe definicje



Motywy działania, a nawet cały proces motywacyjny
mogą być przez człowieka nie uświadamiane.



Zachowanie człowieka bywa najczęściej
polimotywacyjne, jest więc wynikiem działania kilku
motywów.

Podstawowe właściwości procesu

motywacyjnego



1. Kierunek - orientacja na określony cel, przejawia
się w dążeniu, jeśli cel oceniany dodatnio lub w postaci
unikania, jeśli cel jest oceniany ujemnie.



2. Natężenie - można scharakteryzować za pomocą 3
parametrów:



siła - zdolność do wyłączenia innych motywów



wielkość - zakres lub ilość czynności potrzebnych do
zaspokojenia motywu.



intensywność - ilość energii potrzebnej do
osiągnięcia danego celu.

Podstawowe właściwości procesu

motywacyjnego



Istnieje możliwość występowania zachowania o
trudnym, a nawet niemożliwym do określenia
kierunku, a w konsekwencji również celu.



W takich przypadkach mówi się o motywacji
patologicznej, niezrozumiałej.



Ogólne tło motywacyjne - czynniki
osobowościowo -biologiczne i sytuacyjne, które
miały istotny wpływ na zachowanie sprawcy w
momencie popełniania czynu.

Biopsychiczne przesłanki procesu

motywacyjnego



Zmienne związane z osobowością sprawcy; stałe
sposoby jego reagowania, przeżywania czy też
oceniania i spostrzegania otoczenia i siebie.



Z badań wynika, że najważniejsze z nich to:

-

labilność i nadpobudliwość emocjonalna (często u podłoża

zachowań agresywnych)
- skłonność do kumulowania napięcia emocjonalnego (u
introwertyków)
- niedojrzałość - utożsamiana z brakiem pełnej kontroli
procesów poznawczych nad emocjonalnymi

Biopsychiczne przesłanki procesu

motywacyjnego

- agresywność - traktowana jako względnie stała cecha
osobowości
- egocentryzm
- negatywne a nawet wrogie postawy wobec otoczenia
- system wartości
- mała odporność na stres czy frustrację
- zaburzenia procesów poznawczych w postaci;
- obniżenia zdolności planowania i przewidywania,
- sztywności spostrzegania
- obniżonego krytycyzmu oraz zaburzeń koncentracji uwagi i
pamięci
- niektóre objawy psychopatologiczne: omamy, urojenia,
halucynacje

Biopsychiczne przesłanki procesu

motywacyjnego

Diagnoza osobowości obejmuje:



cechy temperamentalne



emocje



potrzeby



postawy,



oczekiwania,



dążenia,



poziom sprawności i strukturę procesów poznawczych,



mechanizmy obronne,



konflikty emocjonalne,



obraz własnej osoby i otaczającego świata.

Sytuacyjne przesłanki procesu

motywacyjnego

Czynniki sytuacyjne mogą mieć charakter sytuacji
ciągłej lub bezpośrednio poprzedzać czyn
przestępczy. Najbardziej typowe sytuacje trudne i
kryminogenne (Nęcka):



deprywacja ważnych potrzeb biologicznych i psychologicznych,



przeciążenie



sytuacja bolesna



konflikt motywacyjny



zagrożenie



utrudnienie czynności



sytuacje nowe, nie znane, w których zawodzą wypróbowane działania

Sytuacyjne przesłanki procesu

motywacyjnego



W przypadku przestępców najczęściej występuje
splot czynników.



Dla prawidłowej oceny sądowo-psychologicznej
istotne jest rozważenie czy i w jaki sposób możliwe
było racjonalne przezwyciężenie problemów.



Ważne : mechanizmy działania w grupie.

System struktur regulacyjnych

Model przydatny dla celów diagnozy procesów
motywacyjnych w psychologii sadowej



Dwa podstawowe poziomy regulacji:



- poziom popędowo-emocjonalny



- poziom struktur poznawczych



Dynamika zachowania jest określana przez relacje między
tymi dwoma poziomami.



Takie założenie odpowiada konstrukcjom prawa karnego,
które rozpatrują czyn przestępczy jako przejaw zaburzonej
równowagi pomiędzy rozumem a emocjami człowieka.

Mechanizmy samokontroli



Samokontrola zachowania- umiejętność
racjonalnego działania, rozwiązywania
wewnętrznych konfliktów, opanowywania stanów
frustracji, unikania lub omijania przeszkód,
stawiania sobie plastycznych celów i stosowania
optymalnych sposobów ich realizacji (co zmniejsza
możliwość frustracji).

Mechanizmy samokontroli



Brak lub ograniczenie samokontroli



1. Niezdolność do panowania nad impulsami, które powstają na
skutek:



pobudzenia mechanizmów popędowo-emocjonalnych (np.
niezaspokojone potrzeby),



gwałtownych emocji wywołanych przez stres (np. strach,
wściekłość)



uczuć (np. tęsknota, zazdrość)



2. Niedostosowanie podejmowanych działań do obiektywnych
okoliczności (przyczyną mogą być zniekształcenia czynności
umysłowych przez czynniki emocjonalno-motywacyjne).

Przykład: selektywność spostrzegania - niespostrzeganie tego co sprzeczne
z emocjami albo tendencyjne zniekształcanie rzeczywistości.

Mechanizmy samokontroli

Mechanizmy samokontroli u przestępców:



niewykształcone (niedojrzała osobowość)



samokontrola zaburzona wskutek bardzo



silnego stresu, czynności sterowane na poziomie
emocjonalno-popędowym.



pod wpływem silnego stresu, schorzeń psychicznych lub
neurologicznych - powrót do zachowań wcześniejszych -
regresja.



zależność pomiędzy poziomem regulacji przestępnych
zachowań agresywnych a emocjonalną bądź instrumentalną
wartością agresji

Mechanizmy samokontroli

Uwarunkowania efektywnej samokontroli:



1. Stopień dojrzałości mechanizmów popędowo-
emocjonalnych (zdolność do modulowania reakcji
emocjonalnych, tolerancja na zwłokę)



2. Spójność i równowaga struktur poznawczych -
zgodność pomiędzy „ja” rzeczywistym i „ja” idealnym,
zdolność do adekwatnego spostrzegania rzeczywistości,
odpowiedni do możliwości poziom aspiracji



3. Wewnętrzna lokalizacja mechanizmów samokontroli
(bezpośredni efekt interioryzacji norm i zasad).

Mechanizmy samokontroli



Warunki zewnętrzne znoszące lub osłabiające
samokontrolę:



osłabione poczucie tożsamości (osłabienie
regulacyjnych funkcji „ja”)



Art. 148 par.4



Z punktu widzenia psychologicznego silne wzburzenie
stanowi zawsze istotną właściwość procesów
motywacyjnych odnosząc się przede wszystkim do
stopnia samokontroli. Konieczna więc pełna, ujęta
rozwojowo i dynamicznie diagnoza osobowości oraz
diagnoza tła sytuacyjnego