W. J. Ong:

Oralność i piśmienność (1)

-

kultura oralna

– kultura, w której nie jest znane pismo ani możliwość pisania

. Słowa to

dźwięki. Słowa są zdarzeniami. Nie można ich zatrzymać;

-

hebrajskie

dabar

znaczy „słowo” i „zdarzenie”;

-

według Malinowskiego –

dl

a ludów prymitywnych (oralnych) język to sposób działania, a

nie odpowiednik myśli;

- słowa mają wielką moc – każdy dźwięk i wypowiedź oralna są dynamiczne;

-

u ludów oralnych – słowo ma moc magiczną. Imiona – mają władzę nad rzeczami. Nazwy dają
ludziom władzę nad rzeczami nazwanymi. Człowiek oralny nie ma

koncepcji nazwy jako czegoś,

co można zobaczyć.

Człowiek cyrograficzny i typograficzny – ma;

- podtrzymywanie myśli wiąże się w kulturze oralnej z komunikowaniem;

-

trzeba wypowiadać myśli łatwe do zapamiętania

– w kształcie silnie zrytmizowanych

jednostek, powtórzeń, antytez, aliteracji, asonansów, epitetycznych i formułowanych wyrażeń,
przysłów. Dłuższa myśl posiada silny rytm. Formuły organizują zrytmizowanie, pomagają zapamiętać.
Myślenie bez formuł byłoby w kulturze oralnej stratą czasu. Doświadczenie jest intelektualizowane
mnemonicznie. Każde słowo jest rodzajem formuły, ale w kulturze oralnej formuły są przeważnie
bardziej skomplikowane.

Charakterystyczne dla pierwotnej kultury oralnej

odmiany myśli

:

1)

addy

tywność zamiast upodrzędnienia

. Cyrograficzne struktury

– nastawione są na składnię.

Oralne

– na pragmatykę;

2)

nagromadzenie zamiast analizy

– związki całości, ładunki epitetów. Nie powinno się

demontować tradycyjnych struktur oralnych;

3)

redundancja lub obfit

ość

– myśl wymaga ciągłości. A skoro wypowiedź oralna znika, gdy

zostanie wypowiedziana, powtarzanie gwarantuje porozumienie między nadawcą i odbiorcą. Myśl i
mowa analityczna, linearna

– to twór sztuczny, charakteryzujący kulturę piśmienną. Przy

wystąpieniach publicznych – powtarzanie, by zastanowić się, co powiedzieć;

4)

zachowawczość czy tradycjonalizm

– tekst uwalnia od zapamiętywania umysł (przejmuje

funkcje zachowawcze), a pozwala mu zwrócić się ku nowym myślom. W tradycji oralnej musi być tyle
wariantów (…) danego mitu, ile było jego powtórzeń, a liczba powtórzeń może rosnąć nieskończenie;

5)

blisko ludzkiego świata

– kultura cyrograficzna (pismo) i typograficzna (druk) – może

odnaturalniać to, co ludzkie, może robić statystyki, mówić o faktach oderwanych od działań;

6)

zabarwienie agonistyczne

(dotyczący walki)

– w kulturach oralnych. Pismo oddziela poznającego

od poznawanego. Oralność jest zanurzona w życiu. Przezywanie się jest typowe w społeczeństwach
oralnych. Pokonywanie przeciwnika przez słowne poniżenie jego matki. W kulturach oralnych istnieje
też stosowanie przesadnych pochwał;

7)

empatia i zaangażowanie zamiast dystansu obiektywizującego

– nauczyć się, poznać – to

w kulturze oralnej utożsamienie z poznawanym;

8)

homeostaza

– (zdolność utrzymywania stałości parametrów wewnętrznych w systemie) oralne

społeczeństwa pozbywają się wspomnień, które nie mają znaczenia dla teraźniejszości. Znaczenie
każdego słowa jest regulowane sytuacjami życiowymi, w jakich używa się słowa. Tradycja oralna
odzwierciedla raczej aktualne wartości kultury danej społeczności, a nie czcze zaciekawienie
przeszłością;

9)

sytuacja zamiast abstrakcji

– używanie pojęć sytuacyjnie ( w kulturze oralnej), pojęcia są

minimalnie abstrakcyjne, pozostają blisko realnego życia człowieka. Levy-Bruhl myślał, że myśl
prymitywna oparta była o system wierzeń, nie o rzeczywistość. Nie miał racji.

Badania A. R. Łurii (dotyczące oralnych):

-

figury geometryczne są dla nich nazwami przedmiotów, nie abstraktów

(wiadro a nie

koło);

-

przedmioty nie są klasyfikowane przez kategorie a przez sytuacje praktyczne

;

-

myślenie nie ma charakteru działań logicznych;

-

nie tworzą definicji

. Nie ma sposobu obalenia świata oralności pierwotnej;

-

trudności z artykulacją autoanalizy, bo autoanaliza wymaga przełamania myślenia sytuacyjnego;

-

s. 84

kultura oralna nie uwzględnia takich spraw, jak figury geometryczne, abstrakcyjne kategorie,

procesy formalnych rozumowań logicznych, definicje czy choćby wyczerpujące opisy, albo

artykułowana autoanaliza; wszystkie one wywodzą się nie z samego myślenia, lecz z myślenia
wykształconego na tekście;

-

nie da się zrobić testu, który by określał zdolności intelektualne osób z kultury oralnej;

-

osoby piśmienne nawet swoje wypowiedzi ustne kształtują według wzorów „piśmiennych”.

P. Ricoeur: Mowa i pismo

- hermeneutyka to teoria interpretacji zorientowana na tekst:

1)

przejście od mowy do pisma w ramach teorii dyskursu,

2)

wykazanie związku między intencjonalnym uzewnętrznieniem (pismo) a podstawowym
problemem hermeneutyki (problemem dystansu);

-

pismo

– manifestacja tego, co w mowie jest potencjalne, oddala znaczenie od

zdarzenia

(ale dalej tekstem rządzi dialektyka zdarzenia i znaczenia, staje się ona bardziej

rozwinięta). Pismo to pełna manifestacja dyskursu;

-

różnica między mową a pismem dotyczy

stosunku komunikatu do kanału:

1)

zmiana kanału komunikacji – utrwalenie, zastępujące bezpośrednią ekspresję,

2)

eliminuje bezpośredni kontakt między ludźmi;

-

skoro dyskurs istnieje w czasie i tylko w momencie wypowiadania, może przemijać jako mowa lub
zostać utrwalony w piśmie. Pragniemy utrwalić dyskurs, nie langue.

Dyskurs wymaga utrwalenia,

bo jako zdarzenie

– znika;

-

pismo utrwala nie zdarzenie mowy, a to, co „powiedziane” – intencjonalne uzewnętrznienie.
Przedmiot zapisu to znaczenie zdarzenia mowy;

-

tylko wtedy, gdy powiedziane stanie się wypowiedzią, dyskurs osiąga pełnię;

-

najsłabiej zapisuje się

akt perlokucyjny

– to własność mowy, nie dyskursu pisanego;

-

pismo to coś więcej niż utrwalenie materialne;

-

pismo chroni dyskurs i wpływa na jego funkcje komunikacyjne;

-

pismo

– gdy jest nie zapisem mowy a zapisaną myślą, zajmuje miejsce mowy.

AUTOR

:

-

w mowie odnoszenie ku podmiotowi jest bezpośrednie.

W piśmie intencja autora i znaczenie

tekstu się nie zbiegają



zapis

– więcej niż utrwalenie dyskursu mówionego

– zerwanie

związku między intencją autora a znaczeniem tekstu (mniej ważna staje się intencja);

-

autonomia semantyczna

– znaczenie dla hermeneutyki;

-

gdyby sytuacja straciła znaczenie, to albo błąd intencjonalny (niedostrzeżenie autonomii tekstu) – gdy
z intencji autora uczyni się kryterium trafności interpretacji sensu, albo błąd absolutyzacji tekstu (tekst
jako byt bez autora).

PRZEKAZ I SŁUCHACZ:

-

uniwersalizacja odbiorcy (potencjalnie każdy może nim być) –

stąd dyskurs pisany bardziej

duchowy, wolny od ograniczeń sytuacji bezpośredniego kontaktu między ludźmi;

- dopiero reakcja odbiorców daje tekstowi ważność;

-

tekst otwarty dla nieskończonej liczby czytelników

– to dialektyczny odpowiednik

semantycznej autonomii tekstu;

- hermeneutyka zaczyna się tam, gdzie kończy się dialog.

PRZEKAZ I KOD:

-

gatunki to wzorce wytwarzania różnych odmian dyskursu;

-

tekst to dyskurs utrwalony i informowany.

REFERENCJA:

- w mówieniu – wszystkie referencje mają charakter sytuacyjny, opierają się na

wskazaniu:

1)

czasem rekonstruuje warunki referencji ostensywnej (listy, relacje z podróży) – dzięki temu
ogarnia się świat, nie sytuację,

2) skierowanie uwagi na przekaz;

- nie ma dyskursu nie mówiącego o czymś;

-

referencja w poezji

– podzielona, rozszczepiona.

Platon

– przeciwny pismu, bo pisanie utrudnia zapamiętanie. Sokrates – pismo martwe – gdy

stawia się mu pytania, znaczy to samo. Rousseau – z pismem wraca tyrania i nierówność.

-

ikoniczność to ponowne napisanie rzeczywistości. Zapis dyskursu to nie transkrypcja świata (nie
odwzorowanie), a metamorfoza.

Problem pisania robi się hermeneutyczny, gdy zostaje odniesiony do czytania. Przyswojenie – uczynienie
czegoś obcego własnym.

Opacka A.:

Trwanie i zmienność. Romantyczne ślady oralności (s. 9-25)

-

Derrida

– opozycja mowy i pisma, mowa jako pewna forma pisma;

-

Walter J. Ong

– nawiązuje do Milmana Parry’ego, który odkrył, że Homer używał „klisz”, gotowych

elementów, formuł przewidywalnych. Tę koncepcję podjął Adam Parry;

- formuła – powtarzalna jednostka metryczno-leksykalno-semantyczna, obecna w

każdym utworze mówionym, podstawa i wyróżnik stylu oralnego;

-

pojęcia oryginalności i twórczości pojawiają się dopiero z pismem, w kulturze oralnej klisze były
wspólne;

-

według Onga dopiero romantyzm tworzy zindywidualizowany portret psychologiczny bohatera, nie
może takiemu portretowi sprostać stypizowana klisza;

-

typ postaci „płaskiej”, „ciężkiej” (stypizowanej) – z opowieści oralnej;

- fragmentaryczność – ślad oralności – narrator w kulturze oralnej funkcjonuje tylko w

strukturach epizodycznych.

K. Bartoszyński: 2 tendencje wypowiedzi ustnej:

-

odrywające ją od pragmatycznych form komunikacji,

-

imi

tujące różne aspekty komunikacji pragmatycznej.

Zasady kompozycji oralnej:

- redundancja (obfitość);
- addytywność

(poszczególne elementy składowe są rozpoznawalne)

- brak fabuły kulminującej linearnie, tematy i formuły „zszywane” różnie;
- wyliczenia.

-

romantyzm

– koniec mentalności oralnej, przejście do kultury cyrograficznej,

-

gawęda – arcypolski i oralny gatunek umiera w II fazie romantyzmu.