P. Ricoeur: Mowa i pismo
hermeneutyka to teoria interpretacji zorientowana na tekst:
przejście od mowy do pisma w ramach teorii dyskursu,
wykazanie związku między intencjonalnym uzewnętrznieniem (pismo) a podstawowym problemem hermeneutyki (problemem dystansu);
pismo - manifestacja tego, co w mowie jest potencjalne, oddala znaczenie od zdarzenia (ale dalej tekstem rządzi dialektyka zdarzenia i znaczenia, staje się ona bardziej rozwinięta). Pismo to pełna manifestacja dyskursu;
różnica między mową a pismem dotyczy stosunku komunikatu do kanału:
zmiana kanału komunikacji - utrwalenie, zastępujące bezpośrednią ekspresję,
eliminuje bezpośredni kontakt między ludźmi;
skoro dyskurs istnieje w czasie i tylko w momencie wypowiadania, może przemijać jako mowa lub zostać utrwalony w piśmie. Pragniemy utrwalić dyskurs, nie langue. Dyskurs wymaga utrwalenia, bo jako zdarzenie - znika;
pismo utrwala nie zdarzenie mowy, a to, co „powiedziane” - intencjonalne uzewnętrznienie. Przedmiot zapisu to znaczenie zdarzenia mowy;
tylko wtedy, gdy powiedziane stanie się wypowiedzią, dyskurs osiąga pełnię;
najsłabiej zapisuje się akt perlokucyjny - to własność mowy, nie dyskursu pisanego;
pismo to coś więcej niż utrwalenie materialne;
pismo chroni dyskurs i wpływa na jego funkcje komunikacyjne;
pismo - gdy jest nie zapisem mowy a zapisaną myślą, zajmuje miejsce mowy.
AUTOR:
w mowie odnoszenie ku podmiotowi jest bezpośrednie. W piśmie intencja autora i znaczenie tekstu się nie zbiegają => zapis - więcej niż utrwalenie dyskursu mówionego - zerwanie związku między intencją autora a znaczeniem tekstu (mniej ważna staje się intencja);
autonomia semantyczna - znaczenie dla hermeneutyki;
gdyby sytuacja straciła znaczenie, to albo błąd intencjonalny (niedostrzeżenie autonomii tekstu) - gdy z intencji autora uczyni się kryterium trafności interpretacji sensu, albo błąd absolutyzacji tekstu (tekst jako byt bez autora).
PRZEKAZ I SŁUCHACZ:
uniwersalizacja odbiorcy (potencjalnie każdy może nim być) - stąd dyskurs pisany bardziej duchowy, wolny od ograniczeń sytuacji bezpośredniego kontaktu między ludźmi;
dopiero reakcja odbiorców daje tekstowi ważność;
tekst otwarty dla nieskończonej liczby czytelników - to dialektyczny odpowiednik semantycznej autonomii tekstu;
hermeneutyka zaczyna się tam, gdzie kończy się dialog.
PRZEKAZ I KOD:
gatunki to wzorce wytwarzania różnych odmian dyskursu;
tekst to dyskurs utrwalony i informowany.
REFERENCJA:
w mówieniu - wszystkie referencje mają charakter sytuacyjny, opierają się na wskazaniu:
czasem rekonstruuje warunki referencji ostensywnej (listy, relacje z podróży) - dzięki temu ogarnia się świat, nie sytuację,
skierowanie uwagi na przekaz;
nie ma dyskursu nie mówiącego o czymś;
referencja w poezji - podzielona, rozszczepiona.
Platon - przeciwny pismu, bo pisanie utrudnia zapamiętanie. Sokrates - pismo martwe - gdy stawia się mu pytania, znaczy to samo. Rousseau - z pismem wraca tyrania i nierówność.
ikoniczność to ponowne napisanie rzeczywistości. Zapis dyskursu to nie transkrypcja świata (nie odwzorowanie), a metamorfoza.
Problem pisania robi się hermeneutyczny, gdy zostaje odniesiony do czytania. Przyswojenie - uczynienie czegoś obcego własnym.