Kierunki Rozwoju CTW w Polsce

MG projekt z dnia 25 sierpnia 2010 wersja nr 0.2

MINISTERSTWO GOSPODARKI

KIERUNKI ROZWOJU CZYSTYCH

TECHNOLOGII WĘGLOWYCH W POLSCE

Warszawa, 2010 r.

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

Spis treści

1. Wprowadzenie ...................................................................................................................... 3
2. Cele Programu………………………………………………………………….…………..8
3. Beneficjenci Programu......................................................................................................... 9
4. Rodzaje Czystych Technologii Węglowych........................................................................ 9
5. Potencjał rozwoju Czystych Technologii Węglowych w Polsce ..................................... 11
6. Bariery wdraŜania Czystych Technologii Węglowych ................................................... 14
7. Metody stymulacji rozwoju Czystych Technologii Węglowych, w tym CCS w Unii
Europejskiej ............................................................................................................................ 18
8. Narzędzia wsparcia projektów Czystych Technologii Węglowych ............................... 21
9. Wsparcie działalności naukowo-badawczej..................................................................... 25
10. Proponowana metoda wyłonienia projektów Czystych Technologii Węglowych do
wsparcia z Programu ............................................................................................................. 27
11. Przeprowadzenie kampanii informacyjnej dla społeczeństwa na temat energetyki
niskowęglowej ......................................................................................................................... 28
12. Zakres działań wykonawczych dla wdroŜenia Czystych Technologii Węglowych .... 29
13. Harmonogram realizacji Programu ............................................................................... 32
14. Koszty realizacji Programu i źródła pokrycia............................................................... 35
15. Koordynacja i aktualizacja Programu ........................................................................... 39
16. Słownik popularnych pojęć i terminów z zakresu technologii czystego węgla i
usuwania CO

......................................................................................................................... 39

17. Materiały źródłowe i pomocnicze ................................................................................... 42

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

1. Wprowadzenie

Polska gospodarka od dziesięcioleci opiera się na wykorzystaniu węgla, a wynika to z faktu
posiadanych  zasobów,  zarówno  węgla  kamiennego,  jak  i  brunatnego.  Obecnie  udział  węgla
jako  paliwa  do  produkcji  energii  elektrycznej  jest  dominujący  i  wynosi  ok.  90%,  a  w
ciepłownictwie  ok.  78%.  W  „Polityce  energetycznej  Polski  do  roku  2030”,  przyjętej  przez
Radę  Ministrów  dnia  10  listopada  2009  r.,  w  celu  zagwarantowania  odpowiedniego  stopnia
bezpieczeństwa energetycznego kraju, nadal zakłada się wykorzystanie węgla jako głównego
paliwa dla elektroenergetyki, a takŜe jako podstawowego paliwa dla ciepłownictwa. Paliwo to
jednak, w całym procesie od wydobycia, poprzez spalanie, do wykorzystania zawartej w nim
energii, stwarza liczne problemy związane z wymogami ochrony środowiska. Równocześnie
w  tej  dziedzinie  zaostrzane  są  w  Unii  Europejskiej  (UE)  standardy,  przyjmowane  nowe
przepisy  i  zobowiązania,  takŜe  w  ramach  umów  międzynarodowych,  obligujące  Polskę  do
podejmowania kolejnych wysiłków, mających na celu dochodzenie do zrównowaŜonej, nisko-
emisyjnej  gospodarki.  Są  one,  m.in.  elementem  postanowień  Traktatu  Akcesyjnego  oraz
podstawą  tzw.  „pakietu  klimatyczno-energetycznego”  Unii  Europejskiej  zatwierdzonego
formalnie dnia 23 kwietnia 2009 r.

Wobec  konieczności  dotrzymania    zobowiązań  do  ograniczenia  szkodliwego  oddziaływania
sektora  energetycznego,  głównie  elektroenergetyki,  na  środowisko,  zgodnie  m.in.  z  ww.
aktami  prawnymi,  Ministerstwo  Gospodarki  opracowało  niniejszy  Program  „Kierunki
rozwoju  czystych  technologii  węglowych    w  Polsce”.  Celem  Programu  jest  stworzenie
warunków  do  wypełnienia  tych  zobowiązań  w  przyszłości,  przy  zachowaniu  znaczącej  roli
węgla w bilansie energetycznym Polski, zwłaszcza w produkcji energii elektrycznej. Stanowi
on realizację działania wykonawczego 6.6 pkt 5 z załącznika nr 3 do „Polityki energetycznej
Polski do 2030r.” i wpisuje się w starania dotyczące wyznaczenia ścieŜki dojścia  Polski do
celów „3 x 20%” oraz potencjalnie do celu 70% obniŜki emisji CO

w UE do 2050r. Program

ten w szczególności określa zakres i mechanizmy wsparcia inicjatyw badawczo-rozwojowych
i pilotaŜowo-demonstracyjnych w zakresie rozwoju czystych technologii węglowych (CTW),
w tym technologii wychwytu i geologicznego składowania dwutlenku węgla (ang. Carbon
Capture and Storage

– CCS). Powinien się on równieŜ przyczynić do wypełnienia

postanowień  zawartych  w  Traktacie  Akcesyjnym,  który  nakłada  na  Polskę  obowiązek
ograniczenia  emisji  tlenków  siarki  i  azotu,  powstających  w  procesie  spalania  paliw
kopalnych,  przede  wszystkim  węgla,  zgodnie  z  wymaganiami  II  Protokółu  Siarkowego  i  II
Protokółu  Azotowego.  Kolejne  zobowiązanie  do  redukcji  tych  emisji  będzie  wynikało  z
przyjęcia nowej dyrektywy UE o emisjach przemysłowych.

Rozpatrując szczególnie trudne dla Polski, nowe, unijne ustalenia dotyczące problemu CO

wynikające z pakietu energetyczno – klimatycznego, wskazać naleŜy, iŜ od roku 2013 (w
okresie tzw. etapu post-Kioto) obowiązywały będą, m.in. następujące unormowania:

• docelowo, od roku 2020, przedsiębiorcy posiadający instalacje energetyczne będą

zobowiązani nabywać na aukcjach 100% uprawnień do emisji CO

;

• przedsiębiorcy posiadający instalacje energetyczne funkcjonujące na dzień 31.12.2008r. (a

takŜe inwestorzy w instalacje wytwarzania energii elektrycznej, wobec których wszczęty
został proces inwestycyjny według stanu na koniec 2008r.) będą nabywali na aukcjach
jedynie część uprawnień. Przykładowo, w roku 2013 przedsiębiorcy ci zobowiązani będą
do zakupu 30% uprawnień na aukcjach (wartość odniesiona do ich średnio-rocznych
zweryfikowanych emisji w latach 2005-2007);

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

• wartość darmowych przydziałów będzie stopniowo malała do 2020 r.

Trzeba  podkreślić,  Ŝe  skorzystanie  przez  kraj  członkowski  z  moŜliwości  przydzielenia
nieodpłatnych  pozwoleń  będzie  uzaleŜnione  od  przedstawienia  Komisji  Europejskiej  (KE)
Krajowego  Planu    Inwestycji  na  kwotę  odpowiadającą,  w  moŜliwym  zakresie,  wartości
rynkowej  nieodpłatnego  przydziału,  przy  uwzględnieniu  konieczności  jak  największego
ograniczenia  bezpośrednio  z  tym  związanych  podwyŜek  cen.  Taki  Plan  ma  zostać
przedstawiony Komisji do końca września 2011 roku.

Inwestycje,  dla  których  czasowo  będzie  istniała  moŜliwość  uzyskania  darmowych
przydziałów,  muszą  mieć  na  celu  modernizację  oraz  poprawę  infrastruktury,  a  takŜe
wprowadzanie technologii przyjaznych środowisku oraz zapewniać dywersyfikację struktury
energetycznej  i  źródeł  dostaw.  Co  roku  kaŜde  państwo  będzie  przedkładać  Komisji
Europejskiej  sprawozdanie  dotyczące  realizacji  tego  celu.  NaleŜy  zauwaŜyć,  iŜ  wartość
moŜliwego do uzyskania w tym mechanizmie wsparcia będzie uzaleŜniona od prognozowanej
przez KE ceny pozwolenia na emisję CO

w okresie 2013-2020.

Znowelizowana  dyrektywa  2003/87/WE  o  europejskim  systemie  handlu  emisjami  (ETS)
określa  cele,  na  jakie  mogą  być  przeznaczane  dochody  państw  członkowskich  pozyskane  z
tego  systemu.  Artykuł  10  ust.  3  tej  dyrektywy  stanowi,  Ŝe  co  najmniej  50%  dochodów  ze
sprzedaŜy  przydziałów  uprawnień  do  emisji  CO

(lub równowartość tych dochodów)

powinno być wykorzystane, m.in. na:

finansowanie prac badawczo - rozwojowych oraz projektów demonstracyjnych

w zakresie ograniczenia emisji, w tym na udział w inicjatywach realizowanych
w ramach Europejskiego Strategicznego Planu Technologii Energetycznych (tzw. SET
Planu) i europejskich platform technologicznych,

rozwój innych technologii przyczyniających się do przejścia do bezpiecznej

i zrównowaŜonej gospodarki niskoemisyjnej oraz na pomoc w realizacji zobowiązania
Wspólnoty do zmniejszenia zuŜycia energii o 20% do 2020r.,

rozwój technologii bezpiecznego dla środowiska wychwytywania i podziemnego

składowania dwutlenku węgla z elektrowni i sektorów przemysłowych,

finansowanie badań i rozwoju w zakresie efektywności energetycznej oraz

ekologicznych technologii w sektorach objętych zakresem dyrektywy.

Warto  teŜ  zwrócić  uwagę  na  zapis  artykułu  10a  ust.  8  znowelizowanej  dyrektywy  o  ETS,
który  stanowi,  iŜ  ewentualne  dofinansowanie  inwestycji  w  CCS  środkami  pochodzącymi  z
Rezerwy  dla  Nowych  Podmiotów  (NER)  w  systemie  ETS  nie  moŜe  przekroczyć  50%
kosztów takiej inwestycji (pkt. 20 preambuły dyrektywy) oraz w odniesieniu do pojedynczego
projektu CCS - progu 15% ogólnej puli dochodów pozyskanych z NER na cele wsparcia CCS
i innowacyjnych źródeł odnawialnych.

Aby  umoŜliwić  w  UE  realizację  obiektów  CCS,  do  pakietu  klimatyczno  -  energetycznego
włączono dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącą geologicznego składowania
dwutlenku  węgla  (tzw.  dyrektywa  CCS).  Dyrektywa  ta  uwzględnia  dotychczas  istniejące
ramy prawne dla magazynowania substancji gazowych (gazu ziemnego) w górotworze, w tym
w  podziemnych  wyrobiskach  górniczych.  Jednocześnie  zakłada  zmianę  przepisów
ograniczających  składowanie  gazów  w  odpowiednich  formacjach  geologicznych,  w  celu
umoŜliwienia zatłaczania w te struktury dwutlenku węgla.
Dyrektywa  CCS  zawiera  przepisy  dotyczące  sposobu  zarządzania  ryzykiem  w  procesach
CCS,  norm  konstrukcji  i  obsługi  urządzeń,  procedury  weryfikacji  i  wyboru  składowisk,

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

warunków wyłączania z eksploatacji instalacji CCS, procedury na wypadek utraty płynności
operatora instalacji CCS, sposobu organizacji funduszy na wyłączenie z eksploatacji,
odpowiedzialności za przypadki ulatniania się CO

i za konsekwencje takiego zdarzenia.

Z punktu widzenia bezpieczeństwa technologii CCS, głównym problemem pozostaje sposób
składowania i operowania spręŜonym CO

. Niezbędne będzie monitorowanie zachowania się

w składowisku i uszczelnianie składowisk. Zapisy nakładające tego typu obowiązki

równieŜ znajdują się w ww. dyrektywie. Zawarte w niej przepisy odnoszące się do
odpowiedzialności za ulatnianie się CO

, prócz dodatkowej rekompensaty za ewentualne

szkody, przewidują takŜe zobowiązanie do zakupu dodatkowych zezwoleń na emisję
spowodowaną wyciekiem CO

do atmosfery.

Ponadto, w ramach dyrektywy o geologicznym składowaniu CO

wprowadzono obowiązek

dotyczący  przygotowania  analizy  moŜliwości  wprowadzenia  instalacji  CCS  w  nowych
elektrowniach  (czyli  tzw.  obowiązek  „CCS  ready”),  w  tym  zarezerwowania  miejsca  pod
urządzenia  do  wychwytu  tego  gazu  (obowiązek  „capture  ready”).  Stwarza  on  warunki  do
powszechnego  zastosowania  technologii  CCS  w  funkcjonujących  blokach  energetycznych,
jak  tylko  stanie  się  ona  skomercjalizowana,  tj.  odpowiednio  dopracowana  technicznie  i
ekonomicznie.

Wskazać  naleŜy,  iŜ  dyrektywa  o  CCS  musi  być  implementowana  do  krajowego  porządku
prawnego w ciągu 2 lat od jej opublikowania, tj. do 25 czerwca 2011 r. Opracowane zostały
juŜ  wytyczne  –  „IPCC  Guidelines  2006”  dotyczące    składowania  CO

. W przygotowaniu

znajdują się kolejne wytyczne dla całego ciągu operacji CCS.

Dodatkowo, w ramach przygotowywania w UE legislacji dla CCS, znowelizowane zostały
przepisy zawierające dotąd bariery dla składowania CO

, np. w obszarach pozalądowych lub

traktujące CO

jako odpad oraz wprowadzono zmiany do systemu handlu emisjami ETS.

Technologia CCS została włączona do systemu ETS, a dokonane zatłoczenie dwutlenku
węgla do składowiska będzie dawało podstawę do zwolnienia z konieczności nabycia
równowaŜnej ilości uprawnień do emisji CO

W całej UE (nie tylko w Polsce) istnieje obecnie potrzeba szybkiej komercjalizacji
technologii CCS, uwaŜanej za podstawowe narzędzie opanowania problemu emisji CO

spalania węgla i innych paliw kopalnych. Perspektywicznym celem UE, zgodnym z
prognozami Międzynarodowej Agencji Energii dotyczącymi niezbędnego tempa ograniczania
emisji CO

do 2050r. (tzw. scenariusz Blue Map) jest uzyskanie w tym horyzoncie czasowym

90% produkcji energii elektrycznej z elektrowni węglowych wyposaŜonych w instalacje CCS.
Podejście  UE  do  CCS  jest    tym  bardziej  uzasadnione,  Ŝe  w  ciągu  następnych  10-15  lat
niezbędna będzie odnowa wyeksploatowanego majątku wytwórczego energii elektrycznej. W
związku  z  tym  budowanych  będzie  wiele  nowych  elektrowni  węglowych,  które  powinny
zastąpić  stare  obiekty,  wycofywane  z  eksploatacji  lub  zapewnić  pokrycie  wzrastającego
zapotrzebowania na energię elektryczną.

Dla  uruchomienia  w  Polsce  oraz  pozostałych  krajach  UE,  w  latach  2016-2020,  nowych
jednostek  wytwórczych  naleŜy  juŜ  teraz  podejmować  decyzje  inwestycyjne  i  formułować
załoŜenia  do  przetargów  na  urządzenia  generujące.  Zgodnie  z  wymogiem  „capture  ready”,
obiekty o mocy co najmniej 300 MW elektrycznych muszą być realizowane  jako gotowe do
rozbudowy  o  instalacje  wychwytu  i  spręŜania  dwutlenku  węgla,  chyba  Ŝe  w  wyjątkowych
wypadkach,  wykazany  zostanie  w  odpowiedniej  analizie  brak  tego  typu  moŜliwości.

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

Niezmiernie waŜny jest zapis dyrektywy CCS, który stanowi, Ŝe po 2015 roku, zaleŜnie od
wyników pracy obiektów demonstracyjnych CCS, dyrektywa moŜe zostać znowelizowana w
kierunku nałoŜenia na wszystkie elektrownie i inne większe zakłady spalania paliw kopalnych
obowiązku wychwytu i geologicznego składowania CO

. Polska powinna w swoich

działaniach na szczeblu UE dąŜyć do zapewnienia, Ŝeby obowiązek posiadania instalacji CCS
pojawił się dopiero wtedy, gdy technologie te będą rzeczywiście komercyjnie dostępne w
pełnej skali przemysłowej.

W opinii ekspertów KE technologia zero-emisyjna ma szanse być w przyszłości
konkurencyjna przy cenie uprawnienia do emisji CO

na poziomie ok. 30 euro za 1 tonę,

wymaga to jednak jej udoskonalenia i obniŜki kosztów. Obecny próg rentowności to poziom
60-90 euro/t CO

. NaleŜy przy tym dodać, iŜ przy aktualnych wskaźnikach sprawności

funkcjonujących w polskim systemie elektroenergetycznym elektrowni węglowych produkcja
1 MWh w oparciu o spalanie węgla, zwłaszcza brunatnego, powoduje emisję ok. 1 t CO

Zakłada się jednak, iŜ sprawność nowych elektrowni będzie wyŜsza niŜ tych obecnie
pracujących, nawet pomimo strat na obsługę ciągu technologicznego CCS.

PoniewaŜ Unia Europejska w swojej polityce energetycznej i naukowej  wiąŜe z technologią
CCS  największe  nadzieje  na  osiągnięcie    celów    zdecydowanej    obniŜki    emisji    dwutlenku
węgla  z  duŜych  obiektów  spalania  paliw  kopalnych,  głównie  węgla  w  elektrowniach,  jest
poŜądane, aby co najmniej dwie instalacje demonstracyjne CCS  zostały  zlokalizowane  na
terenie    RP  i  aby  były  one  objęte    tzw.  Programem  Flagowym  UE

. Dla powodzenia idei

rozwoju  elektrowni  zero-emisyjnych    w    Polsce    decydujące    będzie    finansowe      wsparcie
fazy  demonstracyjnej  i  usunięcie  barier  dla  komercjalizacji  tej  technologii.  Kwestia
dofinansowania  obiektów  demonstracyjnych  CCS  musi  objąć  dwa  etapy:  budowy  i
uruchomienia  odpowiednich  instalacji,  z  uwzględnieniem  konieczności  ponoszenia
dodatkowych    kosztów  eksploatacyjnych  ruchu  takich  instalacji  CCS  oraz  kosztów
niezbędnych prac badawczo - rozwojowych.

Równocześnie jednak silny nacisk na obniŜenie emisji CO

wynikający z polityki

klimatyczno-energetycznej  Unii  Europejskiej  spowodować  moŜe  zdecydowane  pogorszenie
konkurencyjności  technologicznej  i  ekonomicznej  węgla,  a  w  konsekwencji  polskiej
gospodarki  (wzrost  cen  energii  elektrycznej  i  ciepła,  a  pośrednio  innych  produkowanych  w
kraju  towarów),  aczkolwiek  rozwój  czystych  technologii  węglowych  i  ich  komercjalizacja
stanowi takŜe szansę na opłacalny eksport nowoczesnych rozwiązań i urządzeń.

W  odniesieniu  do  problemu  dwutlenku  węgla,  przy  opracowywaniu  ścieŜki  dojścia  przez
Polskę  do  unijnych  celów  ograniczenia  emisji  tego  gazu  naleŜy  uwzględnić  wykonanie
zobowiązań  Protokółu  z  Kioto.  Jak  wiadomo,  zachodzące  od  1989  r.  przekształcenia
gospodarki  polskiej  umoŜliwiły  uzyskanie  znacznej  nadwyŜki  redukcji  emisji  CO

. Jest ona

obecnie  przedmiotem  obrotu  w  relacjach  międzynarodowych  i  dostarcza  dochodów,  które
mogą  być  wykorzystane  na  inwestycje  w  poprawę  stanu  przystosowania  polskiego  sektora
paliwo-energetycznego  i  energochłonnych  branŜ  gospodarki  do  zaostrzonych  wymogów
ochrony środowiska.

W  kwestii  ekologicznego  wykorzystania  węgla  Polska  nie  moŜe  ograniczyć  się  tylko  do
starań  o  wdroŜenie  technologii  CCS.  Niezbędny  jest  rozwój  całego  szeregu  czystych
technologii węglowych (CTW). NaleŜy do nich, np.: zgazowanie lub procesowanie węgla w
złoŜu,  budowa      węglowych      ogniw      paliwowych,      techniki      poprawiające      sprawność

Program budowy na terenie UE do 2015-2017 roku min. ośmiu elektrowni i duŜych obiektów przemysłowego

spalania węgla wyposaŜonych w instalacje CCS w róŜnych opcjach technicznych wychwytu CO

, transportu

(rurociągowego lub innymi środkami) oraz składowania (w sczerpanych złoŜach węglowodorów lub pod dnem
morskim). Wymagana minimalna moc elektrowni to 250 MWe.

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

elektrowni i elektrociepłowni, doskonalące procesy usuwania zanieczyszczeń ze spalin, techniki
dotyczące poprawy jakości paliwa węglowego, zagospodarowania odpadów węglowych z
wydobycia i po spaleniu węgla, wykorzystania metanu z kopalń, zastosowania dwutlenku węgla
do wspomagania wydobycia węglowodorów, czy teŜ przyszłościowych technologii wychwytu
CO

poprzez rośliny przerabiane później na biopaliwa (algi, glony), potencjalnej sztucznej

fotosyntezy i metanizacji CO

Konieczność  ograniczenia  emisji  dwutlenku  węgla  nie  wyczerpuje  całości  zagadnienia
oczekiwanej obniŜki emisji do atmosfery szkodliwych substancji z procesów spalania węgla.
Unia Europejska pracuje teŜ nad zaostrzeniem norm ochrony środowiska, dotyczących emisji
tlenków siarki, azotu, pyłów i innych zanieczyszczeń, które zmuszą Polskę do gwałtownego
zmniejszenia posiadanych mocy produkcji energii od 2016 roku. Wcześniej obowiązujące w
tym  zakresie  dyrektywy  unijne,  w  sprawie  zintegrowanego  zapobiegania  i  ograniczania
zanieczyszczeń  oraz  emisji  z  duŜych  źródeł  spalania  ((IPPC/LCP),  będą  zastąpione  jedną
dyrektywą  o  emisjach  przemysłowych.  Ma  ona  zmniejszyć  od  2016  r.,  średnio  o  połowę,
normy emisji dwutlenku siarki, tlenków azotu oraz pyłów. Wejście w Ŝycie nowej dyrektywy
mogłoby  wymusić  w  Polsce  radykalne  wyłączenie  z  eksploatacji  źródeł  o  mocy  do  około  7
tys. MW. Byłby to równocześnie zbyt krótki okres, aby zdąŜyć zbudować nowe elektrownie.
Szczęśliwie, w przyjętej  kompromisowej wersji dyrektywy znajdzie się tzw. rozwiązanie opt-
out dla elektrowni. Instalacje energetyczne, które są przeznaczone do zamknięcia, będą mogły
pracować do 2023 roku, choć nie więcej niŜ 17,5 tys. godzin, bez konieczności instalowania
urządzeń  ograniczających  emisję.  Wprowadzono  równieŜ  okres  przejściowy  dla
ciepłownictwa  do  roku  2023.  Polskie  lokalne  ciepłownie  będą  więc  miały  więcej  czasu  na
dostosowanie się do nowych przepisów.

Z okresu przejściowego na wprowadzenie standardów zgodnych z dyrektywą skorzystają teŜ,
do czerwca 2020 roku, duŜe instalacje spalania Dla instalacji spalania funkcjonujących przed
listopadem 2002 r. będą obowiązywały do czerwca 2020 r. bardziej liberalne limity emisji
SO

, NOx i pyłów, zgodnie z obowiązującą obecnie dyrektywą LCP 2001/80/WE. Zgodzono

się przy tym na krajowe plany dostosowawcze do nowych wymogów emisji przemysłowych.
Państwa  członkowskie  mają  je  przedstawić  Komisji  Europejskiej  do  2013  roku.  ZobowiąŜą
one  operatorów  instalacji  do  otrzymania  od  krajowego  administratora  zezwoleń  na  emisję
ustaloną  w  oparciu  o  najlepsze  dostępne  techniki.  Decyzje  pozostawiono  więc  państwom
członkowskim  Wspólnoty.  Limity  emisji  mogą  być  zgodne  z  najlepszymi  krajowymi,  a  nie
unijnymi  standardami.  Elastyczność  decyzji  krajowych  została  jednak  ograniczona  do
przypadków, gdy koszt implementacji najlepszej, dostępnej technologii w danej, specyficznej
instalacji mógłby być nieproporcjonalny do spodziewanych korzyści środowiskowych.

Konieczność  wdraŜania  innowacyjnych  czystych  technologii  węglowych  nakłada  się,  jak
wspomniano  wyŜej,  na  występującą  w  kraju  potrzebę  odnowy  istniejącego  a  przestarzałego
juŜ w znacznym stopniu potencjału wytwórczego energii elektrycznej i ciepła sieciowego, co
pogłębia  wyzwania  w  zakresie  sfinansowania  szerokiego  programu  budowy  nowej,
innowacyjnej,  ekologicznej  energetyki.  Przewiduje  się,  iŜ  nowe  bloki  węglowe  będą
powstawały  w  technologiach  nadkrytycznych  lub  ultranadkrytycznych,  a  takŜe  jako  bloki
gazowo-parowe  zintegrowane  ze  zgazowaniem  węgla  IGCC.  Będą  one  charakteryzować  się
znacząco  wyŜszą  sprawnością,  a  zatem  zmniejszonym  zuŜyciem  węgla  przy  tej  samej  lub
wyŜszej  produkcji  energii  elektrycznej  i  ewentualnie  ciepła  oraz  powinny  obejmować
moŜliwość  przystosowania  do  pracy  przy  prawie  zerowej  emisji  dwutlenku  węgla,  a  więc  z
zastosowaniem technologii CCS.

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

2. Cele Programu

Głównymi celami niniejszego Programu są:

• wniesienie konstruktywnego wkładu w realizację zrównowaŜonego rozwoju

gospodarki, poprzez ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko, zgodnie
ze zobowiązaniami Traktatu Akcesyjnego i dyrektywami Unii Europejskiej (główne
ramy prawne narzuca dyrektywa o geologicznym składowaniu CO

, dyrektywa o ETS

oraz nowa dyrektywa o emisjach przemysłowych),

• stworzenie warunków dla funkcjonowania mechanizmów przystosowujących polską

gospodarkę do nowych regulacji klimatycznych, takŜe w aspekcie bezpieczeństwa
energetycznego Polski,

• wsparcie modernizacji i rozbudowy potencjału polskiej energetyki opartej na węglu,

• w odniesieniu do całkowicie nowej dla sektora elektroenergetycznego technologii

wychwytu i geologicznego magazynowania dwutlenku węgla (CCS), wsparcie
budowy obiektów demonstracyjnych dla przetestowania i ewentualnej komercjalizacji
produkcji energii elektrycznej, ciepła i/lub produktów chemicznych z moŜliwością
wychwytu i geologicznego składowania CO

• wsparcie powstawania obiektów demonstracyjnych/instalacji dla innych czystych

technologii węglowych oraz dla technologii utylizacji dwutlenku węgla.

Ocenia się, Ŝe dla wdroŜenia czystych i zeroemisyjnych technologii węglowych w Polsce
naleŜy:

w trybie pilnym dokonać oceny moŜliwości inwestycyjnych w zakresie czystych

technologii węglowych dla róŜnych wariantów wsparcia ze strony Unii Europejskiej,
ź

ródeł pozaunijnych, a takŜe krajowych. PowyŜsza ocena winna obejmować

symulacje  ekonomiczne  skutków  wdraŜania  CTW  dla  określenia  parametrów
brzegowych  realizacji  Programu  i  jego  wykonalności,  z  uwzględnieniem,  m.in.,
polityki  makroekonomicznej,  np.  w  zakresie  inflacji,  a  takŜe  ograniczeń  po  stronie
konsumentów energii;

podjąć decyzję o rozpoczęciu tworzenia nowoczesnego polskiego przemysłu

energetycznego, opartego o wykorzystanie węgla, zdolnego do konkurencji w świecie,
zarówno w zakresie stosowanych rozwiązań technologicznych, jak i rozwoju wiedzy
inŜynierskiej i mocy wytwórczych maszyn oraz urządzeń energetycznych;

opracować plan rozwoju preferowanych rodzajów CTW, z uwzględnieniem potrzeb

prowadzenia badań naukowych.

PowyŜsze cele będą zrealizowane poprzez następujące działania:

• ustanowienie odpowiednich regulacji prawnych (szczególnie w odniesieniu do handlu

emisjami oraz zagadnień związanych z wdroŜeniem technologii CCS/CTW),

• określenie instrumentów wsparcia finansowego dla budowy nowoczesnej,

ekologicznej energetyki opartej na wykorzystaniu węgla, jak równieŜ dla rozwoju
badań naukowych w tej dziedzinie;

• wytypowanie

obiektów

demonstracyjnych

CCS/CTW

realizacji

współfinansowaniem ze środków unijnych oraz ewentualnie w ramach innych
instrumentów pomocy publicznej (np. z dostępnych funduszy na ochronę środowiska
lub przeciwdziałanie zmianom klimatycznym);

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

• wypracowanie narzędzi wsparcia powstawania nowych bloków w wysokosprawnych,

spełniających normy środowiskowe UE technologiach.

Cele te powinny być traktowane jako priorytety rządu RP w obszarze polityki energetycznej.
Rozwój i komercyjne wdroŜenie czystych technologii węglowych winno stanowić odpowiedź
Polski  na  wyzwania  spowodowane  przyjętymi  w  pakiecie  klimatyczno-energetycznym
zamierzeniami  unijnymi  w  obszarze  ochrony  środowiska  i  zapobiegania  zmianom
klimatycznym.  Trzeba  równieŜ  moŜliwie  najbardziej  efektywnie  wesprzeć  krajową  strategię
obniŜania  emisji  CO

produkcją energii elektrycznej z jednostek kogeneracyjnych, jądrowych

oraz z odnawialnych źródeł energii (OZE), w tym poprzez spalanie biomasy. Konieczne będzie
wykorzystanie jak największych rezerw w tym zakresie, które istnieją w zakresie współspalania
biomasy w energetyce zawodowej i ciepłownictwie.

Wysiłki dla ograniczania emisji CO

podjęte być muszą równieŜ metodą poprawy efektywności

energetycznej, poprzez racjonalizację uŜytkowania energii w przemyśle, zwłaszcza w branŜach
energochłonnych oraz w sektorach gospodarki nieobjętych systemem ETS (non-ETS). Wynika
stąd wniosek, iŜ niniejszy Program powinien być skorelowany z innymi programami dla
energetyki, energochłonnych przemysłów, sektora górniczego, budownictwa, transportu i całej
gospodarki.

3. Beneficjenci Programu

Program jest skierowany do:

•  sektora badawczo-rozwojowego,
•  firm sektora energetyczno-paliwowego i energochłonnych przemysłów,
•  organów  administracji  państwowej  i  samorządowej  odpowiedzialnych  za  stworzenie

warunków do stabilnych dostaw energii w oczekiwanej przez odbiorców ilości i
jakości oraz rozwoju nowoczesnej energetyki,

•  podmiotów gospodarczych,
•  dostawców surowców, urządzeń przemysłowych i usług budowlanych,
•  kopalń węgla kamiennego i brunatnego,
•  podmiotów zainteresowanych inwestowaniem w instalacje czystego węgla,
•  sektora finansowego,
•  organizacji i stowarzyszeń działających w branŜach objętych niniejszym dokumentem.

4. Rodzaje Czystych Technologii Węglowych

Pojęcie "Czyste Technologie Węglowe" (CTW) jest uŜywane w odniesieniu do wszelkich
działań zmniejszających uciąŜliwość ekologiczną produkcji i wykorzystania węgla. Za czyste
technologie węglowe uwaŜane są technologie zaprojektowane w celu poprawy skuteczności
eksploatacji, przeróbki, przetwarzania oraz utylizacji węgla, pozwalające na wyeliminowanie
lub znaczne ograniczenie szkodliwego wpływu tych procesów na środowisko naturalne.

CTW moŜna podzielić na cztery główne podobszary, które mogą być ze sobą wzajemnie
powiązane:

•  wydobycie węgla i przeróbka (tzw. mechaniczna przeróbka węgla),
•  transport, składowanie węgla i uśrednianie węgla,
•  wykorzystanie węgla (w energetyce oraz przetwórstwo węgla),
•  zagospodarowanie "pozostałości" z wydobycia i wykorzystania węgla, czyli róŜnego

rodzaju odpadów.

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

Opracowano i wdroŜono juŜ wiele róŜnych technologii i rozwiązań, które moŜna zaliczyć do
CTW.  Pozwoliły  one,  przy    relatywnie    niskich    kosztach,    na  poprawę  akceptowalności
procesów  wydobycia,    przeróbki,    przetwórstwa  i  utylizacji  węgla  z  punktu  widzenia  ich
wpływu na środowisko naturalne oraz na zwiększenie ich sprawności.

Ocenia się, Ŝe juŜ samo oczyszczenie węgla w procesie jego produkcji - poprzez wzbogacanie
w zakładach przeróbczych i wykorzystanie   paliwa o minimalnej zawartości zanieczyszczeń
(balastu,    w  tym  wilgoci)  -  moŜe  dać  co  najmniej  2  -  procentową  poprawę  sprawności
konwersji  energii  chemicznej  paliwa  na  energię  elektryczną  i  cieplną.  Dzięki  szerokiej
działalności badawczo-wdroŜeniowej w ostatnich latach nastąpiło rozszerzenie oferty paliwa
węglowego  poprzez  produkcję:  paliw  węglowych  o  indywidualnych  wymaganiach,  pyłu
węglowego,  "ciekłego"  węgla  (pulpa  węglowa),  paliw  korygowanych  dodatkami  oraz  paliw
mieszanych.

Największą aktywność w zakresie opracowywania nowych CTW obserwuje się obecnie przy
utylizacji i przetwarzaniu węgla, zwłaszcza w odniesieniu do redukcji emisji CO

, ale takŜe

w  zakresie  odsiarczania  i  odazotowania.  Jedne  z  najbardziej  zaawansowanych  prac
badawczych obejmują teŜ zgazowanie i upłynnianie węgla. Prowadzone są równieŜ  badania
nad moŜliwością powiązania przemysłowych procesów chemicznych, hutniczych i produkcji
materiałów budowlanych z pozyskaniem energii cieplnej i elektrycznej. TakŜe pozostałości z
procesu  spalania  węgla  są  wartościowym  surowcem,  zarówno  dla  przemysłu  materiałów
budowlanych, jak i ewentualnego odzysku cennych minerałów.

Za  szczególnie   interesującą,  innowacyjną technologię wykorzystania węgla  w energetyce
zawodowej    uwaŜana  jest      koncepcja      skojarzonej      produkcji    metanolu  i  amoniaku  w
połączeniu z wytwarzaniem energii elektrycznej w oparciu o zgazowanie węgla.

W zakresie efektywności spalania, doskonalone są obecnie  nadkrytyczne i ultra-nadkrytyczne
siłownie  z  kotłami  pyłowymi,  siłownie  z  atmosferycznymi,  cyrkulacyjnymi  kotłami
fluidalnymi,  w  tym  na  parametry  nadkrytyczne,  a  docelowo  mają  to  być  parametry
ultranadkrytyczne oraz układy spalania w atmosferze wzbogaconej w tlen (oxy – combustion,
oxy-fuel

Osobną grupę sposobów wykorzystania węgla stanowią układy hybrydowe (trigeneration)
uwzględniające dodatkowo, oprócz produkcji energii elektrycznej i ciepła, zapotrzebowanie
na czynnik chłodniczy.

W  zakresie  zgazowywania  węgla  prace  dotyczą  wysokosprawnych  układów  zgazowania
węgla,   biomasy   i   odpadów    (IGCC)    oraz    zgazowania    podziemnego   (zgazowania i
metanizacji  węgla  w  pokładach).  Podziemne  zgazowanie    węgla    potencjalnie    moŜe
przynieść duŜe  korzyści dla środowiska poprzez ograniczenie szkodliwości uŜytkowania tego
paliwa w postaci emisji gazów, pyłów, czy teŜ składowania popiołów. Ocenia się jednak, Ŝe
technika ta wciąŜ jeszcze pozostaje w fazie demonstracyjno – pilotaŜowej.

CTW moŜna takŜe podzielić z punktu widzenia etapu, w cyklu od wydobycia do
wykorzystania węgla, na którym następuje ograniczenie ilości zanieczyszczeń emitowanych
do atmosfery. MoŜna wyróŜnić:

• technologie „końca rury”, które w załoŜeniach koncentrują się na wychwycie

zanieczyszczeń (odsiarczanie, odazotowanie, odpylanie, sekwestracja CO

) oraz

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

• technologie, mające na celu zmniejszenie ilości emitowanych zanieczyszczeń metodą

ich usuwania ze składu paliwa lub zmniejszania ich udziału w trakcie procesu
wykorzystania węgla (wzbogacanie węgla, zgazowanie i upłynnianie węgla,
skojarzona produkcja energii elektrycznej i ciepła, podwyŜszanie sprawności spalania
i wykorzystania energii).

Rozwój  CTW  trwa  w  rzeczywistości  od  dawna,  od  wielu  dziesiątek  lat,  a  właściwie  od
początku przemysłowej eksploatacji węgla jako paliwa. Patrząc na historię światowych badań
nad  czystymi  technologiami  węglowymi,  moŜna  zauwaŜyć,  iŜ  opracowywane  były  one  i
doskonalone w wielu  krajach. W  ich  rozwoju  największe  osiągnięcia  mają  obecnie Stany
Zjednoczone i Japonia. Intensywne prace prowadzone są takŜe w Kanadzie, Australii,  RPA,
Norwegii,  a    w  krajach  Unii  Europejskiej  -  na  terenie  Niemiec,  Wielkiej  Brytanii,  Francji  i
Holandii. ZauwaŜyć teŜ naleŜy, Ŝe obecnie rosnącą potęgą w dziedzinie CTW stają się Chiny.

W  zakresie  przetwórstwa  węgla  na  syntetyczne  paliwa  płynne  (CTL)  największe
doświadczenie   ma   RPA,  zaś   w   dziedzinie   podziemnego   zgazowania    węgla  - Rosja
oraz    Uzbekistan.  Nadmienić  moŜna,  iŜ  próby  w  tej  dziedzinie  podejmowane  są  równieŜ  w
Australii, a badania trwają takŜe w Polsce, w Głównym Instytucie Górnictwa.

5. Potencjał rozwoju Czystych Technologii Węglowych w Polsce

Dla  Polski  -  kraju  „leŜącego  na  węglu”  –  zadanie  opracowania  i  wdroŜenia  bezpiecznych,
przyjaznych  środowisku  oraz  charakteryzujących  się  wysoką   sprawnością   energetyczną
i efektywnością ekonomiczną metod wykorzystania potencjału zasobów węgla, obejmujących
teŜ  technologie  wykorzystujące  węgiel  jako  surowiec  do  produkcji  chemicznej,  ma
strategiczne znaczenie i nie moŜe zostać zaniedbane.

Pomimo  prowadzenia  od  wielu  dziesiątek  lat  w  róŜnych  krajach  świata  i  w  Polsce  badań  w
zakresie technologii węglowych, potencjał rozwoju róŜnych CTW jest nadal bardzo wysoki.
W ocenie Międzynarodowej Agencji Energii, węgiel - ze względu na najlepszą wśród paliw
kopalnych  dostępność  na  róŜnych  kontynentach  i  zasoby  sięgające  co  najmniej  100-200  lat
eksploatacji (liczone jako krotność obecnego wydobycia) - będzie stanowił nadal podstawowe
paliwo  na  świecie,  zapewniające  trwałe  bezpieczeństwo  energetyczne  w  następnych
dziesięcioleciach.

Trzeba teŜ wziąć pod uwagę fakt, iŜ poza energetyką konwencjonalną coraz waŜniejsze stają
się  inne,  alternatywne  technologie  wykorzystania  węgla,  które  są  szansą  na  zwiększenie
znaczenia  tego  surowca.  Węgiel  moŜe  być  np.  substytutem  paliw  płynnych  i  gazowych,
obecnie importowanych z krajów politycznie niestabilnych. Technologie przeróbki węgla na
paliwa  płynne  (ang.  CTL  -  Coal  to  Liquids)  lub  gazowe  (na  gaz  syntetyczny  –  syngaz  lub
syntetyczny  metan)  są  znane  od  dawna,  ale  w  epoce  niedrogich  węglowodorów  nie  miały
szans  na  szersze  wykorzystanie.  Gaz  syntezowy  uzyskiwany  ze  zgazowania  węgla  moŜe
zastąpić  gaz  ziemny,  poprzez  przeprowadzenie  procesu  metanizacji  lub  wykorzystanie  w
procesach  karbochemii,  w  sposób  podobny  do  wykorzystania  metanu.  (W  ocenie  ekspertów
zgazowanie  3  mln  ton  węgla  wystarczyłoby  na  zaspokojenie  potrzeb  polskiego  przemysłu
nawozów  sztucznych,  obecnie  stosującego  importowany  gaz  ziemny,  a  uruchomienie
dwudziestu  kilku  gazyfikatorów  umoŜliwiłoby  całkowite  wyeliminowanie  konieczności
importu gazu ziemnego.)

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

Potencjalnie  więc  bardzo  obiecującym  kierunkiem  w  zakresie  CTW  jest  wytwarzanie
syntetycznych  paliw  płynnych  i  gazowych,  wymagające  jednak  takŜe,  jako  surowca,
produkcji  duŜych  ilości  wodoru.  Pierwiastek  ten  uzyskuje  się  m.in.  z  wody,  takŜe  dzięki
spalaniu węgla. MoŜna więc powiedzieć, iŜ węgiel stanowi równocześnie dobry surowiec do
produkcji  wodoru,  który  nie  tylko  jest  wykorzystywany  w  procesach  karbochemii,  ale
zaczyna  teŜ  być  postrzegany  jako  samoistne,  przyszłościowe  paliwo  XXI  wieku  (dla  ogniw
paliwowych,  stanowiących  rozproszone  źródła  energii  elektrycznej,  napędu  pojazdów,
zasilania bateryjnego urządzeń elektronicznych).

Wśród  innowacyjnych  CTW  ciekawą  perspektywę  rozwojową  stwarzają  równieŜ  węglowe
ogniwa paliwowe. W grudniu 2009 r. powstało w Polsce z inicjatywy PGE S.A. konsorcjum
do  budowy  ogniwa  węglowego  o  mocy  pozwalającej  na  analizy  techniczno-ekonomiczne  i
określenie  potencjału  wdroŜeniowego.  Ogniwa  te  mogą  współpracować  z  blokami
energetycznymi  oraz  być  wykorzystywane  do  zasilania  urządzeń  lub  napędu  pojazdów.
Umowa o powołaniu konsorcjum została podpisana  w Ministerstwie Gospodarki w czerwcu
2010r.

Ze  względu  na  przyjęte  w  UE  zobowiązania  do  ograniczania  emisji  dwutlenku  węgla
szczególne  wyzwanie  stanowi  jednak  obecnie  wdroŜenie  technologii  CCS.  Proces
unieszkodliwienia  (sekwestracji)  CO

w ramach technologii CCS wymaga przeprowadzenia

kolejno trzech etapów działań, które mają na celu: separację CO

ze strumienia gazów

spalinowych, transport do miejsca składowania oraz trwałe zdeponowanie lub
unieszkodliwienie CO

Separacja CO

ze strumienia gazów spalinowych oraz spręŜanie do parametrów

umoŜliwiających  transport  tego  gazu  jest  najbardziej  kosztownym  etapem  sekwestracji  (wg
róŜnych źródeł jest to 60 – 70% kosztów całego procesu). Sposoby separacji spalin z gazów
spalinowych  oparte  są  na  absorpcji  chemicznej  lub  fizycznej  (np.  z  wykorzystaniem  węgla
aktywnego, zeolitów), adsorpcji fizycznej w metanolu, glikolu, etylenie, a takŜe na procesach
kriogenicznych,  które  ze  względu  na  koszt  (schłodzenie  całego  strumienia  gazu)  mogą  być
trudne do zastosowania w praktyce.

Z punktu widzenia etapu, w którym następuje wychwycenie CO

, istnieją trzy następujące

opcje technologiczne:

• usuwanie CO

ze spalin po spaleniu paliwa w kotłach zasilanych powietrzem (tzw.

postcombustion

• usuwanie CO

ze spalin po spaleniu paliwa w kotłach zasilanych mieszaniną

tlenu i dwutlenku węgla (tzw. oxy-spalanie),

• usuwanie CO

przed spalaniem gazu otrzymanego w procesie zgazowania węgla

(tzw. precombustion).

Nieodłącznym elementem technologicznym w przypadku układów CCS jest składowanie lub
inne zagospodarowanie dwutlenku węgla. Składowanie CO

odbywa się w formacjach

geologicznych  (tzw.  sekwestracja  geologiczna),  w  sczerpanych  złoŜach  węglowodorów  lub
poprzez  wykorzystanie  dwutlenku  węgla  w  procesach  chemicznych  (tzw.  sekwestracja
chemiczna),  ewentualnie  biologicznych.  Zachodzi  takŜe  przy  wykonywaniu  operacji
wspomagania  wydobycia  ropy  naftowej  (EOR),  gazu  ziemnego  (EGR)  czy  wzmoŜonego
wydobycia metanu z pokładów węgla (ECBMR).

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

Prowadzenie procesów CCS powoduje znaczne koszty. ObniŜenie tych kosztów moŜliwe jest
zwłaszcza na etapie wychwytu CO

i w przypadku znalezienia metody przemysłowej

utylizacji CO

(chemicznej/biologicznej przeróbki).

Dla   zachęcenia   przedsiębiorstw   energetycznych   do   realizacji   obiektów   pilotaŜowych
i demonstracyjnych dla CCS, wobec ich wysokich kosztów, niezbędne są narzędzia wsparcia,
zwłaszcza  finansowego.  Komisja  Europejska  postrzega  system  ETS  ((handlu  zezwoleniami
na  emisję  CO

)

jako podstawowy, długoterminowy instrument wsparcia ekoefektywnej

transformacji sektora energii, zakładając przy tym, Ŝe cena uprawnienia do emisji CO

chociaŜ kształtowana jest przez mechanizm rynkowy, będzie na odpowiednio wysokim
poziomie, tj. powyŜej 30 euro/t CO

. (w tzw. silnym scenariuszu). Na mocy dyrektywy o ETS

technologia CCS została włączona do tego systemu, poczynając od III fazy, rozpoczynającej
się od 2013 r.

Wskazać naleŜy, iŜ włączenie technologii CCS do ETS powoduje następujące obowiązki
regulacyjne:

– uznanie zatłoczonego CO

, w handlu emisjami, jako niewyemitowanego,

– monitoring projektu oraz monitoring i raportowanie funkcjonowania instalacji,

w tym ocena ryzyk,

– monitoring czystości CO

– monitoring po zatłoczeniu CO

– środki zaradcze na wypadek emisji CO

do atmosfery.

Geologiczne składowanie CO

moŜna połączyć z geotermią. Takie skojarzone inwestycje

zatłaczania CO

w głębokie pokłady solankowe pozwalają równocześnie wydobywać ciepło

geotermalne na lokalne potrzeby. Taka metoda przyczyniłaby się do nadania technologii CCS
bardziej praktycznego, społecznie lepiej akceptowanego charakteru.

Wychwycony dwutlenek węgla dla jego sekwestracji nie musi teŜ być koniecznie zatłoczony
pod  ziemię,  ale  teoretycznie  moŜe  stanowić  surowiec  do  produkcji  paliw  płynnych  lub  być
przetworzony w zbiornikach geologicznych na metan w procesach biokonwersji. Technologie
te  znajdują  się  jednak  na  wczesnym  etapie  rozwoju  i  nie  moŜna  jeszcze  obecnie  planować
komercyjnych przedsięwzięć z ich wykorzystaniem.

Dla  głębokich  pokładów  węgla,  które  są  naturalnie  uszczelnione  i  dobrze  odizolowane  od
powierzchni,  co  w  Polsce  oznacza  poziom  poniŜej  tysiąca  metrów,  przyszłościowym
rozwiązaniem  moŜe  być  podziemne  zgazowywanie  lub  procesowanie.  W  tym  wypadku
wyzwaniem  jest  zapewnienie  bezpieczeństwa  oraz  opanowanie  kontrolowanego  procesu
wykorzystania  wytworzonej  w  ten  sposób  energii  chemicznej  i  cieplnej.  W  przypadku
pozytywnych  rezultatów  projektów  pilotowych  i  demonstracyjnych  tej  technologii  byłaby
szansa  na  rewolucję  techniczną  i  ekonomiczną  w  wykorzystaniu  węgla.  Technologia  ta
zapewniłaby  równieŜ  znaczną  redukcję  ilości  emisji  szkodliwych  zanieczyszczeń,    w  tym
dwutlenku węgla. Do procesowania tą metodą nadają się zwłaszcza pokłady cienkie, ukośnie
połoŜone, nieatrakcyjne lub niedostępne dla wydobycia w kopalniach.

Technika podziemnego zgazowania moŜe być stosowana równieŜ w odniesieniu do pokładów
węgla  brunatnego.  Dla  tego  typu  węgla  ciekawy,  przyszłościowy  kierunek  rozwoju  stanowi
potencjalnie  technologia  podziemnej  biokonwersji,  polegająca  na  wprowadzeniu  w  pokład
węgla  brunatnego  odpowiednio  dobranych  szczepów  bakterii,  które  dokonują  zamiany

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

substancji organicznej na metan i kwasy huminowe. Metoda ta nie znalazła jednak dotychczas
zastosowania na skalę przemysłową i wymaga dalszych badań.

WaŜnym  elementem  zwiększenia  poziomu  bezpieczeństwa  energetycznego  kraju  powinno
stać  się  takŜe  wykorzystanie  krajowych  zasobów  metanu  pochodzących  z  pokładów  węgla
kamiennego. Wobec duŜych zasobów tego gazu w złoŜach węgla, szacowanych na ponad 150
mld  m

, celowym byłoby powtórne przeanalizowanie moŜliwości gospodarczego ich

wykorzystania  i  rozwój  projektów  eksploatacji.  Wykorzystanie  rozpoznanych  zasobów  tego
surowca  przy  niezbędnych  inwestycjach  moŜe  zwiększyć  się  nawet  dwukrotnie  w
perspektywie  lat  objętych  „Polityką  energetyczną  Polski  do  2030r.”.  Zasoby  metanu,
przewyŜszające  w  Polsce  udokumentowane  ilości  w  klasycznych  złoŜach  gazu  ziemnego,
stanowić  mogą  bardzo  istotny  margines  bezpieczeństwa  energetycznego  kraju,  zwłaszcza  w
sytuacji  ewentualnych  perturbacji  dostaw  gazu  z  importu.  MoŜliwości  gospodarczego
wykorzystania  metanu  z  kopalń  zostały  juŜ  dostrzeŜone  w  ramach  nowej  polityki
energetycznej Polski. Nowelizacja Prawa energetycznego dokonana ustawą z dnia 8 stycznia
2010r.  przewiduje,  iŜ  gaz  ten  (a  takŜe  gaz  uzyskiwany  z  przetwarzania  biomasy),
wykorzystywany lokalnie, będzie objęty systemem tzw. „fioletowych” certyfikatów.

RozwaŜając perspektywy dla CTW w Polsce naleŜy wziąć równieŜ pod uwagę fakt, iŜ
technologie te będą przyczyniać się do podwyŜszenia innowacyjności sektora energii, a
pośrednio innych branŜ polskiej gospodarki. Pozyskane w toku ich rozwoju i wdraŜania know-
how

oraz opracowane bądź wdroŜone rozwiązania, będą stwarzać nowy potencjał eksportowy

Polski, do zaoferowania krajom trzecim. Potencjał ten powinien stać się przedmiotem polskiej
promocji i być połączony z polską, oficjalną pomocą rozwojową (ODA) czy teŜ z pomocą
klimatyczną dla krajów rozwijających się.

Pomyślna realizacja niniejszego Programu, wspomagając rozwój CTW w Polsce (zwłaszcza
CCS oraz techniki spalania węgla w cyklu z wewnętrznym zgazowaniem – IGCC czy teŜ tzw.
oxyspalania, a takŜe podziemnego zgazowania węgla), pozwoliłaby na:

•

stworzenie  w  kraju  struktury  przemysłowej  zdolnej  do  budowy  nowoczesnych,
kompletnych  instalacji  czystych  technologii  węglowych  (z  udziałem  takich  firm  jak,
np:  RAFAKO  S.A.,  Energoprojekt-Katowice  S.A.,  PGE  Polska  Grupa  Energetyczna
S.A.,  TAURON  Polska  Energia  S.A.,  KGHM  Polska  Miedź  S.A.,  PKN  Orlen  S.A..
Umiejętności  w  zakresie  budowy  i  eksploatacji  CCS,  w  połączeniu  z  produkcją
odpowiednich  dla  tej  technologii  urządzeń,  mogłyby  stanowić  nową,  eksportową
specjalność polskiego przemysłu);

• dołączenie przez polskie firmy do wąskiej grupy koncernów światowych (GE, Alstom,

Siemens) uzyskujących olbrzymie korzyści finansowe z prowadzenia globalnej
polityki energetyczno-klimatycznej;

6. Bariery wdraŜania Czystych Technologii Węglowych

W  odniesieniu  do  CTW,  zwłaszcza  CCS,  do  rozwiązania  pozostają  obecnie  liczne  kwestie
techniczne, formalne, finansowe, organizacyjne oraz problem braku odpowiednich krajowych
przepisów  prawnych,  a  często  i  świadomości  społecznej.    Wyzwanie  stanowi  takŜe  skala
wymaganych  zmian.  Oprócz  wdroŜenia  CCS,  niezbędne  jest  przeprowadzenie  nowego
programu  odsiarczania,  odazotowania  i  odpylania  w  polskich  elektrowniach  i
elektrociepłowniach,  dostosowanego  do  zaostrzonych  wymagań  unijnych  oraz  eliminacja
innych  zanieczyszczeń:  rtęci,  furanów,  dioksyn,  itd.  Nowa  dyrektywa  o  emisjach
przemysłowych ma od 2016 r. zmniejszyć, średnio o połowę, normy emisji dwutlenku siarki,

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

tlenków  azotu  oraz  pyłów.  W  odniesieniu  do  tych  limitów  początkowo  obowiązywać  będą
derogacje dla istniejących elektrowni, ciepłownictwa i duŜych instalacji spalania.

Inwestycje  w  oczyszczanie  spalin  (nawet  bez  CCS)  są  drogie.  Eksperci  szacują,  Ŝe  na
przykład koszt budowy instalacji odsiarczania, w przeliczeniu na 1 MW, moŜe sięgać 1,5 – 2
mln zł. Zatem nawet stosunkowo mała elektrociepłownia moŜe potrzebować na inwestycje w
odsiarczanie  300  –  400  mln  zł.  Proponowane  w  ramach  nowej  dyrektywy  o  emisjach
przemysłowych unijne standardy emisji dwutlenku siarki i pyłu dla małych i średnich źródeł,
są  tak  radykalnie  zmniejszone,  Ŝe  nie  będzie  moŜliwe  ich  dotrzymanie  poprzez  poprawę
istniejących  instalacji  oczyszczania  spalin.  Ponadto  wiele  obecnie  pracujących  małych  i
ś

rednich źródeł nie posiada instalacji odsiarczania i odazotowania spalin. Konieczne będzie

więc wybudowanie zupełnie nowych, wysokosprawnych układów usuwania tlenków siarki i
azotu oraz wysokowydajnych elektrofiltrów.

Dla  realizacji  niezbędnego,  szerokiego  programu  inwestycyjnego  w  energetyce  główną
barierą  są  środki  finansowe,  a  raczej  ich  niedostatek,  przy  równoczesnym  braku  jasności  co
do  wielu  krytycznych,  dla  podejmowania  decyzji  inwestycyjnych,  aspektów  współczesnego
rynku energii elektrycznej lub ciepła.

TakŜe w odniesieniu do wdroŜenia innowacyjnej technologii CCS szczególnie trudną kwestią
jest  pozyskanie  źródeł  finansowania.  Z  kolei  dla  przedsiębiorstw  energetycznych  istotny
problem  w  stosowaniu  CCS  stwarza    konieczność    wdroŜenia    technologii    chemicznych,
związanych z sekwestracją CO

, z którymi sektor wcześniej nie miał do czynienia. Usuwanie

tych barier będzie następować w toku procesu implementacji nowego ustawodawstwa UE,
dotyczącego technologii CCS i systemu handlu emisjami ETS.

Zakłada się, iŜ instalacje CCS będą powstawały przede wszystkim w nowych zakładach.
Budowa instalacji do usuwania CO

powinna być uwzględniona najlepiej juŜ na etapie

projektowania  nowej  elektrowni  w  celu  uzyskania  optymalizacji  całkowitej  sprawności  oraz
osiągów  technicznych.  W  zasadzie,  tego  typu  urządzenia  mogą  takŜe  być  dołączone  (przy
jednak wyŜszych ogólnych kosztach i większym zagroŜeniu dla utrzymania się elektrowni na
rynku  energii  elektrycznej)  do  istniejącego  juŜ  obiektu,  w  toku  jego  modernizacji.
Predestynowana  jest  do  tego  zwłaszcza  technologia  usuwania  CO

po spaleniu. W

rozwaŜaniach dotyczących przyszłościowych rozwiązań dla modernizacji istniejących
elektrowni nie naleŜy jednak wykluczać takŜe innych opcji wychwytu CO

. RównieŜ

technologia separacji CO

przed spalaniem mogłaby być wprowadzana do istniejących,

kombinowanych obiegów gazowo-parowych. Podobnie technologia wychwytu CO

spalania w tlenie, z recyrkulacją spalin O

/CO

, stwarza potencjalne moŜliwości

zastosowania jej w istniejących elektrowniach węglowych w ramach dokonywania
unowocześnienia.

Dobudowanie  tego  typu  urządzeń  do  juŜ  funkcjonujących  w  Polsce  elektrowni  jest
praktycznie  niemoŜliwe,  gdyŜ  obsługa  ciągu  CCS  wymaga  duŜych  ilości  energii,  a  to
powoduje znaczne obniŜenie sprawności zakładu.

Z punktu widzenia praktycznej dostępności opcji technologicznych wychwytu CO

spółki

będące operatorami pracujących obecnie w Polsce elektrowni, chcąc zainwestować w CCS,
w zasadzie musiałyby zdecydować się na najbardziej energochłonną opcję, tj. post-
combustion

i naraziłyby swoje zakłady, albo na wyeliminowanie z rynku energii elektrycznej,

albo  na  ogólny  wysoki  wzrost  ceny  energii  elektrycznej.  Ryzyko  wprowadzenia    poprzez
ustawodawstwo  unijne  obowiązku  stosowania    technologii    CCS    grozi    na    razie
hamowaniem    procesu    dokonywania  inwestycji  w  nowe  moce  wytwórcze  wykorzystujące

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

węgiel, gdyŜ tempo poprawy wskaźników technicznych i ekonomicznych CCS jest trudne do
przewidzenia.

Perspektywicznie,  aby  ułatwić  wdraŜanie  technologii  CCS,  państwo  winno  ułatwić
identyfikację  i  dostęp  do  infrastruktury  transportowo-składowiskowej  dwutlenku  węgla,  a
więc  np.  sfinansować  i  przeprowadzić  badania  potencjalnych  składowisk  CO

oraz udzielić

stosownego  wsparcia  podmiotom,  które  zajmą  się  ich  późniejszą  budową  i  eksploatacją.
Dostęp  do  infrastruktury  przesyłowej  i  składowiskowej  dla  dwutlenku  węgla,  zgodnie  z
wymaganiami  dyrektywy  CCS,  ma  być  zapewniony  na  równych  prawach  dla  wszystkich
emitentów  CO

, z zastosowaniem zasady wolnego dostępu strony trzeciej (TPA), tj.

moŜliwości  dołączania  się  do  sieci  przesyłowej  tego  gazu  podobnie,  jak  zorganizowany  jest
dostęp do sieci gazu ziemnego i energii elektrycznej (ewentualnie z preferencjami podobnymi
do  tych,  z  jakich  korzystają  wytwórcy  eksploatujący  źródła  odnawialne).  Instalacje  takie
powinny  równieŜ  mieć  prawo  do  udogodnień  wynikających  z  zaliczenia  do  inwestycji  celu
publicznego (ułatwiających pozyskanie „prawa drogi” i prowadzenie inwestycji liniowych), a
takŜe do dofinansowania z funduszy publicznych.

Cel  doprowadzenia  technologii  CCS  do  fazy  komercjalizacji  narzuca  konieczność
udoskonalenia tej technologii poprzez rozwiązanie w fazie demonstracyjnej licznych jeszcze
obecnie  problemów  technicznych  i  ekonomicznych.  Wszystkie  dostępne  dziś  opcje
techniczne  CCS  wymagają  zwłaszcza  poprawy  sprawności  procesu.  I  tak,  np.  w  obecnych
realiach  technologicznych  na  potrzeby  wychwytu  CO

w elektrowniach niezbędne byłoby

dodatkowe zuŜycie energii elektrycznej powodujące, zwłaszcza dla opcji wychwytu CO

spaleniu (tzw. post combustion), spadek sprawności elektrowni oceniany na ok. 8-14%.

W procesie zasilania ciągu operacji CCS prócz energii na wychwyt CO

niezbędna jest teŜ

energia na transport i zatłoczenie tego gazu do składowisk. Ilość energii wymaganej na
tłoczenie CO

rurociągami jest wprost proporcjonalna do ich długości. Ta sama zasada

dotyczy ewentualnego transportu wychwyconego CO

statkiem do składowiska

podmorskiego.

Przy  obecnych  parametrach  technologii  CCS,  ze  względu  na  występujące  straty  na  obsługę
energetyczną  ciągu  technologicznego  CCS,  konieczne  byłoby  w  przyszłości  znaczne
zwiększenie  produkcji  energii elektrycznej brutto w elektrowniach. Ocenia się, Ŝe niezbędny
wzrost  mógłby  osiągnąć  poziom  nawet  ok.  20%  ponad  wielkości  prognozowane  bez
uwzględnienia  zastosowania  tej  technologii.  Zapewnienie  takich  ilości  dodatkowej  energii
przekładałoby się na konieczność budowy w Polsce dodatkowych mocy, w ilości dochodzącej
do  kilku GW.

Zatem  w  przypadku  szerokiego  zastosowania   technologii   CCS,  zwłaszcza w najlepiej
dopracowanej,  ale  i  najbardziej  energochłonnej  opcji  post-combustion,    moŜe  pogłębić  się
przewidywany deficyt krajowych moŜliwości wydobycia węgla  kamiennego  i  brunatnego z
dostępnych obecnie zasobów operacyjnych. Równocześnie kurczą się tego typu zasoby węgla
kamiennego  wskutek  niedostatecznej  ilości  nowych  inwestycji  oraz  przy  braku  decyzji  o
udostępnieniu nowych złóŜ węgla brunatnego.

Według danych raportu „Technologia wychwytywania i geologicznego składowania
dwutlenku węgla (CCS) sposobem na złagodzenie zmian klimatu” (Lewiatan, Ambasada
Brytyjska, grudzień 2009r.), koszt wychwytu CO

w technologii CCS z pierwszych nowych,

duŜej skali instalacji moŜe kształtować się w granicach 60-90 euro/t, a w dojrzałych
technicznie układach w przedziale 30-45 euro/t. Natomiast koszt transportu CO

zaleŜy od

odległości oraz ilości gazu i został oszacowany w amerykańskich materiałach na 5-15 USD/1t
CO

, a koszt składowania na 0,6 – 1,1 USD/1t CO

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

W  związku  z  duŜym  znaczeniem,  jakie  Komisja  Europejska  nadaje  programowi  instalacji
demonstracyjnych  CCS  oraz  inicjatywom  podjętym  juŜ  w  tym  zakresie  w  róŜnych  krajach,
m.in.  w  kilku  krajach  UE,  w  USA  i  Australii,  wykonuje  się  obecnie  wiele  studiów  i  analiz
techniczno-ekonomicznych,  które  w  najbliŜszym  czasie    przybliŜą,    zarówno    potencjalne
koszty  tych  przedsięwzięć, jak i bariery technologiczne do pokonania.

Trwają  równieŜ  prace  nad  rozwojem    innych    czystych    technologii    węglowych.  Jedną  z
bardzo perspektywicznych technologii jest podziemne zgazowanie węgla (zgazowanie węgla
w  złoŜu,  ang.  Underground  Coal  Gasification  –  UCG).  W  przypadku  praktycznego
zastosowania  UCG,  zdaniem  specjalistów  z  AGH,  problemem  do  rozwiązania  pozostaje
wysoki  stopień  komplikacji  technicznej,  stwarzającej  niebezpieczeństwo  dla  istniejącej  na
ziemi  zabudowy  i  infrastruktury  oraz  powaŜne  zagroŜenia  dla  środowiska.  Technologia  ta
wymaga zaangaŜowania specjalistów wielu dyscyplin, drogiej aparatury pomiarowej, ale jest
przyszłościowa,  zwłaszcza  w  perspektywie  produkcji  paliw  płynnych  lub  gazu  z  węgla,  a
takŜe  moŜliwości  wytwarzania  taniej  energii  elektrycznej  na  potrzeby  miejscowe,  albo  w
elektrowniach  szczytowych  o  niewielkiej  mocy.  Zdaniem  tych  ekspertów,  podziemne
zgazowanie węgla będzie moŜna wdraŜać  w kilka lat po zbudowaniu instalacji pilotowych i
demonstracyjnych na wytypowanych  mniejszych  złoŜach  węgla  kamiennego i brunatnego.
KaŜde złoŜe i kaŜda linia produkcyjna  będzie przy tym wymagać przygotowania oddzielnego
projektu i realizacji innej budowy.

Technologia podziemnego zgazowania, według ww. opinii, moŜe być zastosowana na
niewielkich złoŜach, z wydajnością zgazowania węgla od około 1 mln ton do maksymalnie 2
mln ton w roku, co wiąŜe się z eksploatacją od 10 do 20 linii produkcyjnych, przy sprawności
energetycznej zgazowania około 60 proc. Pozwoli to na uruchomienie mocy od 130 MW do
250 MW. Natomiast w realizowanych bądź planowanych za granicą projektach UCG
preferuje się przeróbkę uzyskanego gazu na paliwa płynne, gdyŜ w instalacjach podziemnego
zgazowania nie moŜna obecnie osiągnąć ciągłości wytwarzania tego gazu.

W  przypadku  technologii  przetwarzania  węgla  na  syntetyczne  paliwa  płynne  (Coal  To
Liquids  –  CTL)  metodą  naziemnego  zgazowania,  za  główną  barierę  uwaŜa  się  koszty
inwestycyjne  na  wybudowanie  i  uruchomienie  zakładu.  Inwestycje  CTL  powinny  być
powiązane z równoczesnym zastosowaniem technologii CCS. RóŜnica cen między węglem a
ropą  naftową  wraz  kosztami  korzystania  ze  środowiska  w  tego  typu  projektach  będzie
decydować o moŜliwości podejmowania decyzji o ewentualnym ich rozpoczęciu. Wykonane
dla  Ministerstwa  Gospodarki  w  2008  r.  studium  Energoprojektu  Katowice  S.A.  i  Instytutu
Chemicznej Przeróbki Węgla wskazywało na brak rentowności takich inwestycji w obecnych
warunkach  (nieosiągalnie  wymaganej  stopy  zwrotu  zainwestowanego  kapitału  w  Ŝadnym  z
przewidywanych  scenariuszy  rozwoju)

. Pozytywna ocena wewnętrznej stopy zwrotu z

inwestycji dotyczyła jedynie wariantu produkcji wodoru, a jeszcze bardziej metanolu.

W praktycznym wykorzystaniu technologii pozyskiwania metanu z pokładów węgla istniejące
obecnie problemy dotyczą zarówno kwestii technicznych, jak i właściwego rozpoznania
lokalnych moŜliwości sprzedaŜy energii elektrycznej oraz ciepła. Brak jest teŜ wiarygodnych
ocen moŜliwości ewentualnego wprowadzania oczyszczonego metanu do sieci gazu
ziemnego.

Trudności w szerokim wdraŜaniu dotyczą równieŜ dość prostych technologii czystego węgla,
np. stosowania ulepszonych/wzbogaconych paliw węglowych produkowanych z węgla
kamiennego. Wbrew pozorom ich upowszechnienie takŜe napotyka na barierę kosztu. W

„Studium wykonalności projektu instalacji do produkcji paliw gazowych i płynnych z węgla kamiennego”,

wykonane przez konsorcjum Energoprojekt Katowice S.A. i Instytut Chemicznej Przeróbki Węgla z Zabrza

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

istniejących  elektrowniach  oryginalne  projekty  przewidywały  zwykle  spalanie  słabych
gatunków  węgla.  Dopiero  budowa  nowych  obiektów,  nastawionych  na  spełnienie  ostrych
regulacji  unijnych,  dotyczących  ochrony  środowiska,    moŜe      spowodować    przełom      w
popycie na wzbogacone, mniej zasiarczone paliwo dla elektroenergetyki.

W  elektrowniach  na  węgiel  brunatny  w  przyszłości  szerokie  zastosowanie  powinny  znaleźć
techniki  wstępnego  podsuszania  paliwa  przy  uŜyciu  ciepła  odpadowego.  Takie  rozwiązania
techniczne  pozwalają  istotnie  podwyŜszyć  sprawność  elektrowni  i  w  ten  sposób  obniŜyć
emisje zanieczyszczeń.

RównieŜ  szersze  wykorzystywanie  wśród  ludności  bardziej  ekologicznych  rodzajów  paliw
węglowych  (typu  ekogroszek),  dla  zaspokojenia  indywidualnych  potrzeb,  wymaga
opracowania  systemu  zachęt  i  włączenia  informacji  o  zaletach  takich  ulepszonych  paliw  do
kampanii  informacyjnej  dla  społeczeństwa  dotyczącej  przyczyn  dąŜenia  do  niskoemisyjnej
gospodarki.

Do  problemem  związanych  z  wykorzystaniem  węgla  zalicza  się  takŜe  utylizację  odpadów.
Obecnie  w  Polsce  zagospodarowaniu  podlega  co  prawda  stosunkowo  wysoki  procent
produkowanych w sektorze elektroenergetycznym popiołów lotnych, jednak nie wykorzystuje
się  na  razie  moŜliwości  odzysku  wielu  cennych  minerałów  i  pierwiastków  chemicznych  w
nich zawartych.

7. Metody stymulacji rozwoju Czystych Technologii Węglowych, w tym CCS w Unii
Europejskiej

Podstawowym  narzędziem  stymulacji  wdraŜania  CTW  w  UE  mają  być  ekologiczne
wymagania  unijnych  dyrektyw,  zwłaszcza  z  pakietu  klimatyczno-energetycznego,  oraz
znowelizowana dyrektywa o emisjach przemysłowych (LCP/IPPC).

NaleŜy przy tym jednak wziąć pod uwagę fakt, iŜ poszczególne rodzaje CTW znajdują się w
bardzo  róŜnych  fazach  rozwoju  i  komercjalizacji,  wymagają  więc  takŜe  zróŜnicowanego
wsparcia  na  kolejnych  etapach,  począwszy  od  badań  (podstawowych  lub  stosowanych),
poprzez  budowę  obiektów  pilotowych  i  demonstracyjnych,  do  okresu  upowszechnienia.
Wiele z tych technologii jest juŜ, albo ma być, wspomaganych odpowiednimi instrumentami,
np.  w  postaci  certyfikatów.  System  taki  został  w  Polsce  wprowadzony  dla  pobudzenia
rozwoju kogeneracji (tzw. „czerwone” certyfikaty) oraz dla szerszego wykorzystania metanu
z  kopalń  („fioletowe”  certyfikaty).  Na  mocy  nowej  ustawy  o  efektywności  energetycznej
mają  nim  być  teŜ  objęte  przedsięwzięcia  z  zakresu  efektywności  energetycznej  („białe”
certyfikaty).

W odniesieniu do konieczności zintensyfikowanego ograniczania emisji tlenków siarki, azotu
lub pyłów, w którym to obszarze wprowadzone zostaną wkrótce zaostrzone normy unijne, na
budowę niezbędnych instalacji wymagane będą znaczne środki finansowe, co stanowi przede
wszystkim problem inwestycyjny, gdyŜ niezbędne urządzenia są znane i dostępne na rynku
komercyjnym.

W przypadku redukcji emisji dwutlenku węgla metodą CCS, oczekiwana realizacja Programu
Flagowego  i  ustanowienie  „Sieci  ZrównowaŜonych  Paliw  Kopalnych  UE”,  mają  stworzyć
wspólną  europejską  bazę  dla  projektów  demonstracyjnych,  na  okres  ich  projektowania  i
budowy (lata ok. 2009-2015 dla I tury projektów CCS w Programie Flagowym UE) oraz na
początkowe  lata  eksploatacji  (okres  ok.  2016  –  2025  lub  dłuŜej).  Projekty  takie  powinny

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

spełniać określone kryteria dotyczące wymaganej mocy, typu technologii wychwytywania
CO

i rodzaju składowiska.

Odpowiednia  selekcja  ma  zapewnić,  Ŝe  projekty  w  Programie  Flagowym  i  Sieci  wspólnie
będą  zapewniać  poŜądany  poziom    róŜnorodności    technologicznej    w    zakresie    spalania  i
wychwytu  CO

, opcji składowania geologicznego oraz kluczowego geograficznego

usytuowania.

Polskie projekty demonstracyjne dla technologii CCS powinny spełniać warunki postawione
przez Komisję Europejską dla  projektów  Programu Flagowego i ww. Sieci. Jednak moŜliwe
jest  wsparcie  budowy  w  kraju  większej  liczby  obiektów  CCS  niŜ  ewentualnie  zostałoby
zakwalifikowanych  do  ww.  Programu,  a  takŜe  obiektów  innych,  innowacyjnych,  czystych
technologii  węglowych.  Ich  realizacja  moŜe  zostać  rozłoŜona  w  czasie  według  określonego
harmonogramu. Taki harmonogram dotyczyłby takŜe dofinansowania tych projektów.

Podkreśla to takŜe Komisja Europejska, np. w „Komunikacie Komisji dla Rady i Parlamentu
Europejskiego  -  Wsparcie  Wczesnej  Demonstracji  ZrównowaŜonej  Produkcji  Energii
Elektrycznej  z  Paliw  Kopalnych”  ze  stycznia  2008  r.  Dokument  ten  stwierdza,  Ŝe
doprowadzenie do powstania niezbędnej liczby obiektów demonstracyjnych CCS duŜej skali
wymaga  zaangaŜowania  zainteresowanych  państw  członkowskich.  Warto  wspomnieć,  iŜ  np.
Wielka  Brytania,  Holandia,  Niemcy,  Norwegia  ogłosiły  juŜ  narodowe  plany  wsparcia.
Niezbędne  jest  takŜe  przeznaczenie  znaczących  zasobów  przez  same  zainteresowane  firmy
energetyczne, które muszą wziąć na siebie duŜą część ryzyka inwestycyjnego.

Procedura wyboru projektów:

•

Inwestorzy przedstawiają wysokość wymaganej dopłaty w euro do realizacji projektu o wymaganej mocy i
na 10 lat eksploatacji, zgłoszenia projektu do KE dokonuje Państwo Członkowskie,

•

KE w ocenie projektów wspomagana będzie przez Europejski Bank Inwestycyjny (EIB).

•

Ocena projektów będzie dokonana na bazie ustalonych kryteriów, tak, aby zastosowano wszystkie dostępne
technologie (do 3 projektów w kaŜdej kategorii: tj. post combustion, oxyfuel, IGCC i CCS w zastosowaniu
przemysłowym oraz dwa typy składowania: w sczerpanych złoŜach węglowodorów lub solankach) oraz ew.
róŜne rodzaje paliw.

•

Wsparciu będą podlegać maksymalnie trzy projekty na kraj. W II etapie Komisja weźmie pod uwagę
specyfikę technologii i geograficzną alokację projektów.

•

Premiowane wyŜszą pozycją w rankingu będzie znaczące zaangaŜowanie własnych funduszy przez
przyszłego operatora instalacji CCS.

•

Wymagania technologiczne wobec projektów:

• zdolność do wychwytywania min. 85% CO

• wielkość instalacji - min. 250 MWe,
• innowacyjność w odniesieniu do technologii,
• technologie nieosiągalne komercyjnie, ale dostatecznie dojrzałe, aby mogły być obiektami
demonstracyjnymi, przedkomercyjnymi,
• technologie, które wiąŜą się z ryzykiem ekonomicznym,
• skala obiektów wystarczająco duŜa, aby w przyszłości rozwinąć technologię do pełnej skali
komercyjnej,
• duŜy potencjał do powielania i redukcji CO

w Europie i na świecie.

•

Kryteria wyboru:

dojrzałość projektu w świetle potrzeby uruchomienia instalacji przed 31.12.2015 r (I tura) i

31.12.2017 r. (II tura – jeśli zostaną jeszcze środki na CCS po I turze),

stopień innowacyjności i potencjalna powtarzalność projektu,

zobowiązanie operatora do dzielenia się wiedzą (zgodnie z kryteriami),

uzyskanie uzupełniającego finansowania na realizację i eksploatację przez 10 lat,

inne, dodatkowe elementy w projekcie, jak np.: transport morski dla CO

, rurociągi transgraniczne,

współspalanie biomasy, złoŜe fluidalne.

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

Na poziomie UE uzgodniono następujące podstawowe źródła sfinansowania projektów CCS:

• European Economic Program for Recovery (EEPR)

– 1.050 mln euro na lata 2009-2010;

• ETS:

część przychodów ze sprzedaŜy pozwoleń, które mają być przeznaczone na wsparcie

rozwoju

“czystej” energetyki (jednak zasady wykorzystania środków budŜetowych ze

sprzedaŜy pozwoleń są jeszcze nieustalone),

NER (New Entrants

’ Reserve) – rezerwa dla nowych podmiotów, tj. 300 mln

uprawnień do emisji CO

o wartości 6-9 mld euro 4,

• fundusze strukturalne;
• Fundusz Spójności;

środki własne (kredyty) firm;

instrumenty finansowe Europejskiego Banku Inwestycyjnego EIB.

Ewentualne  współfinansowanie  polskich  projektów  demonstracyjnych  CCS  z  funduszy
strukturalnych  i  Funduszu  Spójności,  na  obecnym  etapie  (perspektywa  finansowa  lat  2007-
2013)  wymaga  wprowadzenia  zmian  do  Programów  Operacyjnych.  MoŜliwość  rewizji
zapisów w tych programach na rzecz wsparcia CTW/CCS istnieje w ramach śródokresowych
przeglądów,  co  jednak  jest  długotrwałą  procedurą.  Innym  (szybszym)  źródłem  środków
finansowych mogą być krajowe fundusze przeznaczane na cele ochrony środowiska (i na tzw.
zielone inwestycje), np. Green Investment Scheme (GIS).

Dopuszczalne  prawem  UE   jest   wsparcie   projektu   CCS   z    róŜnych   instrumentów
unijnej  pomocy,  ale  z  zachowaniem  zasady,  Ŝe  jeden  wydatek  moŜe  być  dofinansowany
najwyŜej  z  jednego  źródła  (moŜna  jednak  podzielić  projekt  na  części,  co  pozwala,
dofinansować np. jedną część z Programów Operacyjnych, a inną z dochodów z NER

Systemy wsparcia CCS będą więc obejmowały  określoną formę pomocy państwa.   Komisja
Europejska  ma  przychylnie  ustosunkowywać  się  do  takiej  pomocy  w  projektach  elektrowni
demonstracyjnych.  Oceny  KE  w  indywidualnych  przypadkach  mają  bazować  na
odpowiednich przepisach Wytycznych wspólnotowych w sprawie pomocy państwa na ochronę
ś

rodowiska naturalnego

albo będą przygotowywane bezpośrednio w oparciu o przepisy

ezerwa NER obejmuje 5% uprawnień z ETS. Przeznaczone one będą na dofinansowanie projektów CCS oraz

innowacyjnych źródeł odnawialnych. Proponuje się następujące zasady podziału uprawnień z NER:

- Etapy finansowania z NER:

• I etap: dochody z 200 mln uprawnień – zakończenie projektu do 31.12.2015r.
• II etap: dochody z 100 mln uprawnień + niewykorzystane środki – termin zakończenia
projektu 31.12.2017 r.

– maksymalne wsparcie dla projektu 45 mln pozwoleń (15% ogólnej puli);
– łączne wsparcie dla jednego projektu w ramach NER i EEPR nie powinno przekroczyć 50%
odpowiednich kosztów przynaleŜnych do projektu demonstracyjnego.

Odpowiedzialność:

– Komisja Europejska wybiera projekty i przyznaje operatorom pewną ilość pozwoleń, które będą
sprzedane na aukcjach,
– państwo członkowskie rozdziela przychody z aukcji na projekty i monitoruje ich realizację.

Note of the Commission services No. 3 Co-financing of expenditure by Structural Funds or Cohesion Fund and

another Community Financial Instrument, DG Regio, 14.06.2007

Zgodnie z punktem 80 wytycznych, koszty kwalifikujące się do pokrycia z pomocy publicznej muszą być

ograniczone do nadwyŜki kosztów inwestycyjnych niezbędnych do osiągnięcia wyŜszego poziomu ochrony
ś

rodowiska niŜ wymagane przez standardy wspólnotowe i mają być obliczane w dwu krokach. Po pierwsze,

policzyć naleŜy koszty inwestycji bezpośrednio odnoszącej się do ochrony środowiska. Oblicza się je przez
porównanie, tam, gdzie to da się zrobić, do sytuacji jej braku. Po drugie, odjąć od nich naleŜy korzyści

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

unijne: art. 87 (3)(b) lub (c) i 88(3) TEC. Od szczegółów kaŜdego indywidualnego przypadku
będzie zaleŜało, czy KE otworzy formalną procedurę na mocy art. 88 (2) Traktatu WE.

Wsparciem powinny zostać objęte wszystkie etapy procesu CCS: wychwyt, transport i
składowanie CO

. Dla upowszechnienia technologii CCS w UE waŜna będzie budowa oraz

dostęp do infrastruktury transportu i składowania CO

o skali krajowej i europejskiej. W celu

umoŜliwienia grupowania projektów i ogólnego zachęcenia inwestorów do CCS wskazane
jest wybudowanie narodowych sieci CO

o odpowiedniej przepustowości. Związane z tym

będzie  zapotrzebowanie  na  dodatkowe  środki  finansowe,  dlatego  KE  zdecydowała  o
dokonaniu  przeglądu  wytycznych  dotyczących  transeuropejskich  sieci  energetycznych,  tzw.
TEN – E,  aby włączyć do niej infrastrukturę dla dwutlenku węgla

(rurociągi i składowiska).

Na potrzeby budowy rurociągów CO

mogłyby częściowo zostać wykorzystane istniejące

trasy gazociągów gazu ziemnego lub innej infrastruktury liniowej.

Konieczne jest takŜe opracowanie odpowiednich norm technicznych dotyczących jakości
wychwytywanego, transportowanego i zatłaczanego CO

oraz zasad budowy rurociągów dla

tego

gazu.

Istnieje

techniczna

moŜliwość

realizacji

uniwersalnych

rurociągów,

dostosowanych do transportu róŜnych gazów bądź takŜe paliw płynnych.

Ocena  wyników  projektów  CCS  będzie  moŜliwa  do  wykonania  na  podstawie  danych  z
monitoringu  i  raportowania  prowadzonego  w  dłuŜszym  okresie  czasu,  co  najmniej  5 lat.  Na
ich  m.in.  podstawie,  KE  po  2015  r.  ma  przeanalizować  potencjalne  moŜliwości  nałoŜenia
obowiązku do instalowania urządzeń CCS w nowych elektrowniach oraz ewentualne potrzeby
dokonania  zmian  w  dyrektywie  CCS.  Proponowane  jest  takŜe  przejście  do  obowiązkowego
stosowania  CCS  poprzez  ograniczanie  dopuszczalnych  poziomów  emisji  CO

w ramach

standardów dla poszczególnych typów elektrowni (ustalenie tzw. performance standards).

Realizacja projektów demonstracyjnych CCS ma doprowadzić do zdobycia doświadczeń
praktycznych i oceny rzeczywistych jej kosztów w róŜnych wariantach wychwytu, transportu
i składowania CO

. Polska deklaruje wolę budowy co najmniej dwu projektów

demonstracyjnych  dla  technologii  CCS  zlokalizowanych  na  terenie  kraju.  Najbardziej
zaawansowane  prace  prowadzone  są    w  Polskiej  Grupie  Energetycznej  S.A.,  w  Elektrowni
Bełchatów, której projekt uzyskał juŜ grant na dofinansowanie kosztów z Programu Naprawy
Gospodarczej UE na lata 2009-2010 (European Economic Plan for Recovery /EEPR/). Trwają
równieŜ przygotowania do wspólnego projektu Południowego Koncernu Energetycznego S.A.
(Grupa  Tauron  Polska  Energia  S.A.)  i  Zakładów  Azotowych  Kędzierzyn  S.A    Opracowany
został  takŜe  projekt  zgazowania  węgla  w  zakładach  „Azoty  Puławy”  S.A.  oraz  produkcji
energii elektrycznej z CCS w nowej elektrowni w tym rejonie, a w przygotowaniu jest projekt
CCS w elektrociepłowni Lublin – Wrotków.

8. Narzędzia wsparcia projektów Czystych Technologii Węglowych

Komisja  Europejska  jako  podstawowe  narzędzie  finansowego  wsparcia  rozwoju
ekologicznych,  niskowęglowych  technologii  energetycznych  wskazuje  system  ETS  oraz
kredyty  z  Europejskiego  Banku  Inwestycyjnego  EIB  (bądź  teŜ  Banku  Światowego).  Z
instrumentów  tych  korzystać  będzie  takŜe  Polska.  W  latach  2010  -  2015  w  kraju  powinna
rozpocząć  się  budowa  co  najmniej  dwu  (a  poŜądane  byłoby  nawet  4-6)  duŜych  obiektów

operacyjne  a  dodać  koszty  operacyjne.  Zgodnie  z  punktem  82  wytycznych,  określenie  korzyści  i  kosztów
operacyjnych  następuje  przez  obliczenie  wartości  netto  wszelkich  operacyjnych  korzyści  i  kosztów.
wynikających  z  tej  dodatkowej  inwestycji  na  rzecz  ochrony  środowiska  w  ciągu  pierwszych  kilku  lat  Ŝycia
inwestycji  (np.  5  lat).  Oznacza  to,  iŜ  wszelkie  korzyści  operacyjne  muszą    zostać    odjęte    od   kosztów    takich
extra  inwestycji, a koszty operacyjne dodane.

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

demonstracyjnych CCS/CTW zgodnych z wymogami niskiej emisji CO

. Koszt realizacji

takiego programu moŜe wynosić łącznie (środki publiczne i prywatne) ok. 3 mld euro.

Jak wspomniano wyŜej, projekt instalacji post combustion w Elektrowni Bełchatów otrzymał
juŜ grant 180 mln euro z programu EERP (Recovery Plan). Szansą na dodatkowe
dofinansowanie projektu jest moŜliwość ubiegania się o środki ze sprzedaŜy uprawnień do
emisji CO

w ramach instrumentu NER 300.

Przy szerszym podejściu, dla skutecznego wsparcia wczesnej fazy wdraŜania technologii
CCS/CTW w Polsce wskazane byłoby utworzenie specjalnego programu wsparcia CTW z
własnym funduszem celowym. Potencjalnie do wykorzystania są następujące źródła wsparcia:

finansowanie instalacji demonstracyjnych z funduszy strukturalnych - w obecnej

perspektywie finansowej budŜetu UE: z Programu Operacyjnego „Infrastruktura
i Środowisko” (POIiŚ), z Programu Operacyjnego „Innowacyjna Gospodarka”
(POIG) i ew. regionalnych programów operacyjnych;

Norweski Mechanizm Finansowy - moŜliwe jest uzyskanie dofinansowania

w postaci bezzwrotnych grantów na sumę ok. 100 mln euro w latach 2009-
2014

;

wykorzystanie dochodów pochodzących z aukcji uprawnień do emisji

w ramach nowego ETS – co najmniej 50% dochodów z aukcji po 2013 r.
powinno być przeznaczone na inwestycje proekologiczne;

dla ewentualnych projektów CTW realizowanych do 2012 r. wykorzystanie

rodków pochodzących z handlu emisjami CO

w ramach protokołu z

Kioto

(GIS);

uruchomienie środków z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i

Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) i ew. wojewódzkich funduszy;

wykorzystanie ewentualnych innych źródeł pomocowych jak, np.: program UE

High Growth and Innovative SME Facility (GIF) w ramach Competitiveness
and Innovation Programme (CIP), grant GEF, środki australijskiego Global CCS
Institute (Project Funding and Support Program)

;

Propozycja decyzji Rady o zawarciu Porozumienia… między UE a Norwegią o Norweskim Mechanizmie

Finansowym 2009-2014 … z dnia 18.05.2010r. Ponadto, przewiduje się, Ŝe:

•

realne podpisanie umowy skutkującej uruchomieniem dofinansowania moŜe nastąpić jeszcze w 2011 r.

(Będzie ona zawarta bezpośrednio pomiędzy Ministerstwem Rozwoju Regionalnego a inwestorem);

•

zgodnie

obowiązującymi

wytycznymi,

konieczne

byłoby

zakontraktowanie

rodków

NMF

–

rozumiane

jako

podpisanie

umowy

bilateralnej

pomiędzy

stroną

polską

a stroną norweską – do 30 kwietnia 2014 r. Natomiast wydatkowanie ww. środków musi nastąpić do 30
kwietnia 2016 r.;

•

do wsparcia zakwalifikowana zostanie wybrana przez potencjalnych beneficjentów część projektu CCS

(np. instalacja do wychwytu dwutlenku węgla), która będzie mogła zostać wsparta nawet do wysokości
60% kosztów jej realizacji.

W ramach I konkursu na dofinansowanie projektów CCS z Project Funding and Support Program

uruchomionego w styczniu 2010r. rząd Australii przeznaczył 50 mln AUD bezpośredniego finansowania i
pomocy technicznej dla indywidualnych projektów CCS oraz na zwalczanie barier dla rozwoju
globalnego CCS. Wsparcie moŜe obejmować w szczególności: finansowanie wykonania prefeasibility
study

lub specyficznych elementów feasibility study albo projektów inŜynierskich Front End Engineering

and Design (FEED), a takŜe dostarczanie pomocy w usuwaniu przeszkód dla projektów i/lub innych
rodzajów pomocy, np. dotyczących ułatwień regulacyjnych, kontaktowania potencjalnych partnerów i
inwestorów dla projektu. Polskie dwa projekty CCS nie uzyskały takiego dofinansowania z puli 2010r..

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

wsparcie metodą specjalnych instrumentów, np. specjalnego podatku,

specjalnych certyfikatów lub obowiązkowych kwot zakupu energii z czystego
węgla (analogicznie np. do wsparcia odnawialnych źródeł energii /OZE/)

;

zastosowanie ulg podatkowych dla energii z obiektów CCS (np. obniŜenie

poziomu  akcyzy),  udzielenie  poręczeń  i  gwarancji  kredytowych  na  pokrycie
kosztów  realizacji  inwestycji,  ewentualne  wsparcie  budowy  takich  instalacji  za
pomocą  instrumentów  „Programu  wspierania  inwestycji  o  istotnym  znaczeniu
dla gospodarki polskiej”

, objęcie takich projektów zasięgiem Specjalnych Stref

Ekonomicznych;

kredyty Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EIB) oraz takie specjalne

instrumenty EIB, jak: RSFF

oraz fundusz Marguerite

, a takŜe oferta Banku

wiatowego.

Dofinansowanie projektów demonstracyjnych w oparciu o uzgodniony krajowy program
pomocowy byłoby zatwierdzane przez Komisję Europejską na podstawie Wytycznych
wspólnotowych w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska naturalnego.

Szczególnie korzystne dla wsparcia krajowego programu CTW/CCS byłoby wykorzystanie
funduszy z Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko”. Nie ma w nim obecnie
Ŝ

adnej wzmianki o finansowaniu działań dotyczących CCS, ale uwzględnione są kierunki

związane z energetyką i ochroną środowiska. Np. z Programu tego, z osi priorytetowej IV –
Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska

(cel

szczegółowy: Poprawa jakości powietrza poprzez obniŜenie wielkości emisji substancji
zanieczyszczających z obiektów spalania paliw,

w której priorytetowo traktowane były

projekty dotyczące instalacji o mocy większej od 50 MW) istniała moŜliwość dofinansowania
instalacji  usuwających  tlenki  siarki,  azotu  i  pyły,  m.in.  przez  zastosowanie  czystszych
technologii  węglowych.  Alokacja  na  ww.  priorytet  została  jednak  (na  dzień  opracowywania
niniejszego  Programu)  praktycznie  wyczerpana.  Wskazane  byłoby  zapewnienie  nowych
moŜliwości  dofinansowania w ramach kolejnej perspektywy finansowej dla budŜetu unijnego
oraz  w  ramach  zagospodarowania  dochodów  ze  sprzedaŜy  uprawnień  do  emisji  CO

nowym systemie ETS.

POIiŚ zawiera teŜ priorytety dotyczące energetyki odnawialnej i efektywności energetycznej
(oś priorytetowa IX Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność
energetyczna)

oraz bezpieczeństwa energetycznego (oś X Bezpieczeństwo energetyczne, w

tym dywersyfikacja źródeł energii)

. MoŜliwe byłoby - ze względu na duŜe powiązanie

tematyczne  -  włączenie  CCS  do  finansowania  z  ww.  osi  lub  dodanie  nowego  działania,
dedykowanego specyficznie CTW. Takie rozwiązanie warte byłoby rozwaŜenia w przypadku
uwolnienia  odpowiednich  środków  przeznaczonych  na  dofinansowanie  projektów  z  listy
projektów  indywidualnych  POIiŚ  w  ramach  działania  10.1  POIiŚ.  Wówczas  taka  zmiana
wymagałaby  akceptacji  Rady  Ministrów  oraz  renegocjacji  Programu  z  Komisją  Europejską.
W  przypadku  niepojawienia  się  moŜliwości  dokonania  zmian  w  POIiŚ,  wskazane  byłoby

Taki sposób wsparcia OZE zapewniają tzw. „zielone certyfikaty , a dla pozyskiwania metanu uwalnianego z

kopalń wprowadzono niedawno system tzw. „fioletowych” certyfikatów w ramach nowelizacji Prawa
energetycznego dokonanej ustawą z dnia 8 stycznia 2010r.

Program MG z 2008r. (przewidywana nowelizacja w 2010r.) przygotowany w świetle wymogów ustawy o

zasadach  prowadzenia  polityki  rozwoju,  pozwalający  na  ubieganie  się  przedsiębiorców  o  ustanowienie  przez
Radę  Ministrów  wieloletnich  programów  wsparcia  inwestycji  w  duŜe  obiekty  wykorzystujące  innowacyjne
technologie oraz ośrodki badawczo-rozwojowe

Mechanizm finansowania oparty na podziale ryzyka

Europejski fundusz roku 2020 na rzecz energii, zmian klimatu i infrastruktury

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

zapewnienie moŜliwości dofinansowania z nowej perspektywy finansowej, jak dla inwestycji
w odsiarczanie lub odazotowanie (których dotyczy ww. oś priorytetowa IV POIiŚ).

NaleŜy podkreślić, Ŝe istnieje moŜliwość przeznaczenia środków rezerwy wykonania w
ramach krajowych oraz regionalnych programów operacyjnych

na nowe działania zgodne z

celami Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (NSRO)

, które obecnie nie są

realizowane  w  ramach  właściwych  programów  operacyjnych.  Środki  rezerwy  mogą  zostać
przeznaczone  na  nowe  działania  po  pozytywnej  decyzji  IZ,  KE  oraz  Instytucji  Strategicznej
NSRO  w  zakresie  ich  zgodności  z  celami  NSRO,  co  będzie  warunkowało  ewentualne
zaangaŜowanie środków funduszy strukturalnych w rozwój technologii CCS.

Wsparcie CTW mogłoby pochodzić takŜe ze środków pozyskiwanych w kraju, na wzór
inicjatyw podejmowanych zagranicą. Np., w Wielkiej Brytanii

zdecydowano o zdobyciu

funduszu  na  finansowanie  projektów  demonstracyjnych  CCS  poprzez  podatek  nałoŜony  na
licencjonowanych dostawców energii (levy on licensed suppliers). Takie podejście moŜe być
rozwaŜone takŜe w Polsce, w odniesieniu do  projektów CTW, w tym zwłaszcza CCS.

Z  punktu  widzenia  rozwiązań  technicznych,  szczegółowe  rodzaje  wskazanych  do  objęcia
wsparciem  (w  celu  doprowadzenia  ich  do  stadium  komercjalizacji)  podstawowych
innowacyjnych,  czystych  technologii  węglowych,  to  przykładowo:  systemy  zgazowania
węgla  kamiennego  i  brunatnego,  w  tym  IGCC,  systemy  spalania  węgla  w  tlenie  (oxy-fuel)
oraz  technologia  usuwania  CO

ze spalin (post-combustion). Pomoc powinna uzyskać

równieŜ  budowa  instalacji  pomocniczych,  takich  jak  np.:  przygotowanie  paliwa,  wytwórnie
tlenu,  technologie  współprocesowania  biomasy,  separacji  i  czyszczenia  gazów.  Celowe
byłoby  takŜe  objęcie  wparciem  systemów  generacji  energii,  np.  kotłów  i  turbin,  jeŜeli
wprowadzają  nowe  technologie  (nowe  materiały,  lepsze  reŜimy  pracy,  powodujące  wyŜszą
efektywność)  oraz  układów  doskonalących  usuwanie  zanieczyszczeń  (tlenków  siarki,  azotu,
pyłów, rtęci, itp.).

W  zakresie  transportu  CO

podstawowe technologie wskazane do objęcia wsparciem to

wykonanie systemu przesyłu CO

rurociągami wraz z całą potrzebną infrastrukturą spręŜania i

tłoczenia oraz systemy sterujące i monitorujące. Realizacja takich układów mogłaby być
dokonywana poprzez budowę nowych instalacji lub adaptację istniejących. Dla szczególnych
przypadków i potrzeb powstawać mogłyby równieŜ systemy transportu samochodowego i
rzecznego dla skroplonego CO

, w tym systemy przechowywania, załadunku i rozładunku.

W zakresie składowania i utylizacji CO

podstawowe technologie do objęcia wsparciem to

budowa instalacji do geologicznej sekwestracji CO

zgodnie z dyrektywą o CCS, w tym

urządzeń monitoringu, pomiarów i weryfikacji, zapewniających bezpieczeństwo tego procesu.

NSRO dotyczy Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006r. ustanawiające przepisy

ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu rozwoju regionalnego, europejskiego Funduszu Społecznego oraz
Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 Wynosi ona ogółem: dla EFRR 1 mld euro
a dla ESF 300 mln euro. Podziału NSRO dotyczy Metodologia podziału krajowej rezerwy wykonania w

ramach

krajowych oraz regionalnych programów operacyjnych,

przyjęta uchwałą KK NSRO w dniu 7 grudnia 2009 r.

RozwaŜane instrumenty wsparcia dla CCS obejmują tam takie opcje, jak:

kontrakty na róŜnice w wartości rynkowej unikniętej emisji CO

(contract for differences on carbon

abated CfD).

dodatkowe płatności za energię wytworzoną z CCS (additional payment (AP) for CCS electricity)
taryfa feed-in (FIT).

Konsultowane są załoŜenia dwu pierwszych systemów: CfD oraz AP.

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

Wychwycony CO

moŜe być zatłaczany w głębokie solanki (deep saline acquifers), w

eksploatowane  lub  sczerpane  złoŜa  gazu  ziemnego  i  ropy  (z  moŜliwością  wykorzystania
techniki  EGR/EOR)  albo  unieszkodliwiany  w  ramach  wzbogacanego  wydobycia  metanu
(technika  ECBM).  Wsparciu  podlegać  moŜe  równieŜ  budowa    instalacji    chemicznego
wiązania  CO

i pierwiastka węgla w paliwa syntetyczne (np. metanol, eter dimetylowy),

nawozy  (np.  mocznik),  tworzywa  sztuczne  (np.  poliwęglany  i  inne  polimery)  oraz  inne
produkty (tzw. sekwestracja chemiczna).
Warte  doinwestowania  są  takŜe  projekty  w  zakresie  podziemnego  procesowania  węgla,  w
połączeniu  z  produkcją  wodoru,  energii  elektrycznej  i  cieplnej,  a  nawet  przetwarzaniem  na
syntetyczne  paliwa.

Podsumowując moŜna stwierdzić, iŜ aby odegrać znaczącą rolę w rozwoju CTW, ewentualny
krajowy  system  wsparcia  CTW    powinien  mieć  swoją  strategiczną  wagę  i  zapewniony
odpowiedni  budŜet  (np.  na  wzór  brytyjskiego  finansowego  programu  Building  Britain's
Future  (2009r.)

oraz innych inicjatyw brytyjskich nakierowanych na wspieranie rozwoju

niskowęglowych technologii)

. Z tego powodu celowe byłoby utworzenie w Polsce

specjalnego  Funduszu  Czystych  Technologii  Węglowych,  wspierającego  wdraŜanie  tych
technologii,  gdyŜ  moŜliwości  obecnych  Programów  Operacyjnych  są  ograniczone  czasowo
do 2015 r. NaleŜy wziąć pod uwagę fakt, iŜ wielkość przyszłych unijnych dostępnych źródeł
wsparcia  CTW  będzie  zmienna,  zaleŜna  od  kolejnych  perspektyw  finansowych.  Natomiast
wiadomo  juŜ  obecnie,  iŜ  jednym  z  najsilniejszych  źródeł  wsparcia  będą  przyszłe  dochody  z
aukcji  uprawnień  do  emisji  CO

w III fazie systemu ETS rozpoczynającej się od 2013 r.

Ponadto w kaŜdym zainteresowanym kraju członkowskim UE istnieje moŜliwość
dofinansowania rozwoju CTW instrumentami wzorowanymi na metodach stymulacji
odnawialnych źródeł energii.

9. Wsparcie działalności naukowo-badawczej

Analizując istniejące programy unijne w zakresie badań i rozwoju technologii energetycznych
oraz krajową strategię w tej dziedzinie moŜna wskazać następujące źródła środków na
badania naukowe w zakresie CTW:

7. Program Ramowy w obszarze Clean Coal Technology,
fundusz badań Wspólnoty Węgla i Stali (RFCS) – Komitetu dla Stali i Węgla

COSCO (Committee for Steel and Coal),

środki dla Węzła KIC InnoEnergy

system handlu emisjami ETS,
system zielonych inwestycji GIS,

Dokument przewiduje przeznaczenie z budŜetu 2009 r. 1,4 mld funtów na wsparcie niskowęglowego sektora

energetycznego, a takŜe 4 mld funtów poŜyczek z Europejskiego Banku Inwestycyjnego, co ma dać podstawy
do realizacji inwestycji w niskowęglowe technologie na sumę 10,4 mld funtów w ciagu 3 lat.
www.hmg.gov.uk/media/27749/full_document....

W Wielkiej Brytanii utworzono Carbon Trust jako spółkę non-profit, która dostarcza wsparcia dla

przedsięwzięć w rozwój niekomercyjnych technologii. Drugą inicjatywą dla wspierania innowacyjnych
technologii jest utworzenie spółki Energy Technology Institute (2007 r.), firm globalnych i rządu brytyjskiego,
dla wpierania projektów demonstracyjnych niskowęglowych technologii takich jak: CCS, smart grids, morska
energetyka wiatrowa i samochody elektryczne.

zeł czystych technologii węglowych w ramach idei Wspólnot Wiedzy i Innowacji Europejskiego Instytutu

Technologicznego. MNiSW zadeklarowało wsparcie finansowe dla Wspólnoty z udziałem Polaków w
wysokości 3 mln euro rocznie w okresie 2010-2013, realizując tym samym strategię wspierania obszarów
strategicznych dla Polski.

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

krajowy program strategiczny „Zaawansowane technologie pozyskania energii”

(program Narodowego Centrum Badań i Rozwoju – NCBiR) i ew. nowe programy
badawcze na rzecz energetyki,

Program Operacyjny „Innowacyjna Gospodarka” i regionalne programy

operacyjne.

Z  ww.  Programu  Operacyjnego    „Innowacyjna  Gospodarka”,  wynika,  iŜ  zgodnie  z
indykatywnymi  wykazami  indywidualnych  projektów  kluczowych,  dofinansowana  zostanie
budowa „Centrum Czystych Technologii Węglowych”. Jest to wspólna inwestycja Głównego
Instytutu  Górnictwa  i  Instytutu  Chemicznej  Przeróbki  Węgla,  a  całkowity  koszt  projektu
wynosi 45 mln euro.

Dla lepszej koordynacji badań naukowych w zakresie CTW/CCS rozwaŜone powinno zostać
powołanie  szerszej  inicjatywy  Krajowego  Centrum  Czystych  Technologii  Węglowych,  w
skład  którego  wejść  mogą    wszystkie  zainteresowane  jednostki  naukowo  –  badawcze,
uczelnie  techniczne  oraz  przedstawiciele  koncernów  paliwo-energetycznych  i  chemicznych
zainteresowanych

tymi

technologiami.

Celem

Centrum

byłoby

prowadzenie

skoordynowanych działań na rzecz pozyskiwania środków na projekty oraz prowadzenie
badań i wdraŜanie CTW.

Zintensyfikowane mogłyby być kontakty z zagranicznymi ośrodkami badań w zakresie
czystych technologii węglowych, w szczególności w USA (amerykański Program Clean Coal)
i w Japonii (w ramach porozumienia z Jcoal

oraz z poszczególnymi wielkimi firmami

japońskimi).

Podkreślić  naleŜy  takŜe,  iŜ  Polska  jest  aktywnym  uczestnikiem  unijnego  Europejskiego
Strategicznego  Planu  Technologii  Energetycznych  (tzw.  SET  Planu).  W  związku  z
powołaniem  w  UE  Europejskiego  Instytutu  Technologicznego  Polska  otrzymała  w  2009  r.
szansę  na  utworzenie  węzła  czystych  technologii  węglowych  w  ramach  idei  Wspólnot
Wiedzy  i  Innowacji  (Węzeł  KIC  InnoEnergy).  Liderem  konsorcjum  zaangaŜowanych
instytutów  została  Akademia  Górniczo-Hutnicza  (AGH)  w  Krakowie.  Węzeł,  któremu
przewodniczy  AGH,  ma  stanowić  forum  współpracy  nauki  z  przemysłem  w  zakresie  CTW.
Idea stworzenia takiej platformy dla rozwoju nauki w dziedzinie CTW dobrze koresponduje
równieŜ z unijnym pomysłem, realizowanym w ramach SET Planu, a dotyczącym powołania
inicjatyw  przemysłowych  na  rzecz  innowacyjnych  technologii  energetycznych  (European
Industrial Initiatives – EIIs). Jedna z tych inicjatyw ma zająć się rozwojem technologii CCS
(CCS EII).

Polska naleŜy takŜe do niektórych porozumień w ramach Międzynarodowej Agencji Energii
IEA  związanych  z  promocją  czystych  technologii  węglowych  (w  szczególności  do
Porozumienia  „Clean  Coal  Center”).  Jest  takŜe  członkiem  dwu  międzynarodowych
organizacji  na  rzecz  CCS,  tj.:  Global  Sequestration  Leadership  Forum

i Global CCS

Institute

Japońska Agencja ds. Węgla

Organizacja międzynarodowa z siedzibą w Departamencie Energii USA, skupiająca państwa zainteresowane

rozwojem technologii CCS. Ze strony polskiej członkiem, od dnia 12 października 2009 r., jest Ministerstwo
Gospodarki.

Organizacja międzynarodowa z siedzibą w Australii, wspierana przez Rząd Australii, skupiająca państwa

zainteresowane rozwojem technologii CCS i współpracująca z CSLF. Ze strony polskiej członkiem jest Główny
Instytut Górnictwa.

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

10. Proponowana metoda wyłonienia projektów Czystych Technologii Węglowych do
wsparcia z Programu

Projekty CCS

Polskie  projekty  demonstracyjne  CCS  przygotowywane  są  do  realizacji  w  strukturach
istniejących  przedsiębiorstw  energetycznych  i  chemicznych.  Dla  ich  identyfikacji  oraz
wstępnego  oszacowania      kosztów      inwestycyjnych      i      eksploatacyjnych,    w      2007  r.
opracowano  i  rozesłano  wśród  krajowych  producentów  energii  formularz  dotyczący
przystąpienia  do  unijnego  Programu  Flagowego  projektów  CCS.  Dostosowanie  się  firm  do
wymagań  określonych  w  formularzu  opracowanym  przez  Europejską  Platformę
Technologiczną  dla  Zeroemisyjnych  Elektrowni  (European  Technology  Platform  on  Zero
Emission Fossil Fuel Power Plants - ZEP ETP), umoŜliwiło ocenę proponowanych projektów
pod  kątem  nowoczesności  technologii  wytwarzania  energii,  sposobu  wychwytu  i  transportu
CO

rodzaju infrastruktury składowiskowej oraz pod kątem oddziaływania społecznego i

potencjału  dodatniego  wpływu  projektu  dla  wartości  w  skali  europejskiej.  Pierwsza  faza
zbierania ofert od firm zainteresowanych instalacjami CCS, która miała miejsce w II połowie
2007  r.,  przyniosła  zgłoszenia  projektów  czterech  polskich    obiektów    demonstracyjnych
CCS    o    róŜnym    zakresie    mocy  i  charakterze  technologicznym.  Wnioski  o  poparcie  dla
wejścia do Programu Flagowego zostały podtrzymane w odniesieniu do dwu projektów: PGE
S.A. w Elektrowni Bełchatów (instalacja typu post combustion, na bloku 858 MW na węgiel
brunatny) oraz dla wspólnej inwestycji PKE S.A. i ZAK Kędzierzyn S.A. (projekt kompleksu
poligeneracyjnego w oparciu o zgazowanie węgla kamiennego z dodatkiem biomasy /IGCC -
precombustion

/).

Do podmiotów ubiegających się o wsparcie dla  budowy instalacji CCS dołączyły w 2009 r.
Zakłady   Azotowe  „Azoty   Puławy” S.A. zainteresowane  naziemnym  zgazowaniem  węgla
zastępującym  gaz  ziemny  w  produkcji  nawozów  azotowych  i  innych  środków  chemicznych
oraz wytwarzaniem energii elektrycznej cieplnej z CCS.  Zainteresowanie realizacją projektu
CCS zgłosiła równieŜ  Elektrociepłownia Lublin Wrotków Sp. z o.o.

Ubiegając się o ewentualne dofinansowanie z instrumentu NER 300 ww. projekty będą miały
moŜliwość uczestniczenia w konkursie zorganizowanym przez Komisję Europejską. Metodę
konkursu  zastosowano  teŜ  w  Wielkiej  Brytanii  w  odniesieniu  do  krajowych  projektów
demonstracyjnych  CCS  ubiegających  się  o  wsparcie  rządu  tego  kraju.  UwaŜa  się,  iŜ  sposób
taki pozwala administracji państwowej na zebranie wiedzy o róŜnych opcjach technicznych i
lokalizacyjnych  oraz  zmusza  uczestników  do  dokładniejszej  kalkulacji  kosztów.  Z  tego
powodu  jest  uwaŜany  za  instrument  stymulujący  konkurencję  i  obniŜający  koszty  realizacji
inwestycji,      w      szczególności      obniŜający      obciąŜenie      dla      budŜetu    państwa,  w
przypadku, gdy wspiera on innowacyjne technologie.

Na  późniejszym  etapie  realizacji  Programu,  dla  wyłonienia  kolejnych  krajowych  projektów
CCS/CTW  wskazane  byłoby  przeprowadzenie  przetargu  przez  Ministra  Gospodarki,  jako
odpowiedzialnego za dział administracji rządowej - gospodarka, na podstawie § 1 ust. 2 pkt 1
rozporządzenia  Prezesa  Rady  Ministrów  z  dnia  31  października  2005  r.  w  sprawie
szczegółowego zakresu działania Ministra Gospodarki (Dz. U. Nr 220, poz. 1888).

Przetarg powinien wyłonić operatorów projektów CTW, którzy otrzymaliby konkretną ofertę
wsparcia. Do ustalenia w szczegółowych regulacjach byłyby:

• sposób i zakres wsparcia projektów,

• okres wsparcia.

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

Przetarg mógłby przewidywać więcej niŜ jedną transzę, zaleŜnie od potrzeb i perspektyw
wdraŜania konkretnej technologii.

Projekty innych innowacyjnych CTW

Pojawiają się inicjatywy realizacji projektów demonstracyjnych w kilku innych niŜ CCS,
innowacyjnych technologiach naleŜących do grupy CTW.

Podmioty związane z eksploatacją paliw zgłaszają zainteresowanie wdroŜeniem techniki
wspomagania, przy pomocy dwutlenku węgla, wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego
EOR

i EGR

(firmy LOTOS S.A., PGNiG S.A.) oraz technologią podziemnego zgazowania

węgla (KGHM S.A., Węglokoks S.A.).

W dziedzinie technik EOR i EGR zebrano juŜ znaczące doświadczenia na świecie (np. USA,
Norwegia). Szczególnie ta pierwsza technika jest uwaŜana za szansę na zapewnienie
dodatkowych zysków dla firm, obniŜających koszty projektów CCS i została uznana za
najatrakcyjniejszą ekonomicznie opcję CCS (nazywaną ‘low hanging fruits”).

DuŜym wyzwaniem dla Polski pozostaje moŜliwość zastosowania w przyszłości podziemnego
zgazowania  węgla  (UCG),  zarówno  kamiennego,  jak  i  brunatnego.  (Np.  plany  w  zakresie
UCG  przygotowywał  koncern  KGHM,  postrzegający  równocześnie  korzystną  szansę
lokowania  odpadów  z  produkcji  miedzi  w  wypalonych  tą  metodą  pustkach).  Na  obecnym
etapie rozwoju tej technologii niezbędne jest zrealizowanie pilotowych instalacji. Eksperci z
GIG  i  AGH  wskazują  na  moŜliwość  pozyskania  dzięki  UCG  gazu  dla  zasilania
elektrowni/elektrociepłowni  o  mocy  do  kilkudziesięciu  MW.  Przewiduje  się  równieŜ
ewentualną    realizację  pilotowego  obiektu  UCG  w  technologii  CEEC

dr Bohdana

akiewicza, z produkcją taniej energii elektrycznej, cieplnej i gazu syntezowego do

przeróbki chemicznej (plany Węglokoksu S.A.). Właścicielem praw do technologii jest
Polskie Laboratorium Radykalnych Technologii sp. z o.o.

NaleŜy zatem wziąć pod uwagę, iŜ w przyszłości konieczne moŜe być ogłoszenie konkursu na
wsparcie z pomocy publicznej obiektów róŜnych czystych technologii węglowych. Wielkość
tego wsparcia lub ilość wspieranych projektów byłaby zaleŜna od puli dostępnych środków.

11. Przeprowadzenie kampanii informacyjnej dla społeczeństwa na temat energetyki
niskowęglowej

Przeprowadzenie  takiej  kampanii,  głównie  na  temat  najwaŜniejszych  aspektów  technologii
CCS,  przewidziane  jest  w  ramach  działań  wykonawczych  na  lata  2009  –  2012  do  Polityki
energetycznej  Polski

…. (działanie 6.5 pkt 3). Swoim odwołaniem się do potrzeby redukcji

emisji  dwutlenku  węgla  z  sektora  energetyki,  cel  takiej  kampanii  częściowo  koresponduje  z
celami  innych  planowanych  w  energetyce  kampanii:  na  rzecz  budowy  w  Polsce  elektrowni
jądrowych  oraz  poprawy  efektywności  energetycznej,  a  takŜe  załoŜeniami  prowadzonych
przez  organizacje  ekologiczne  akcji  promujących  rozwój  źródeł  odnawialnych.  Na  tę
kampanię  powinny  być  przeznaczone  zarówno  środki  budŜetowe,  jak  i  środki
zainteresowanych  firm.  Przewiduje  się  takŜe  aktywizację  inicjatyw  przemysłowych,  np.  w
ramach  działalności  klastrów  i  platform  technologicznych,  zwłaszcza  Polskiej  Platformy
Czystych  Technologii  Węglowych  (istnieje  tam  Grupa  robocza  ds.  komunikacji  społecznej)
oraz samorządów lokalnych.

Enhanced Oil Recovery, technika stosowana od lat 70-tych w USA; w Ameryce Płn. istnieje ok. 6200 km

rurociągów transportujących w tym celu wychwycony z zakładów przemysłowych CO

Enhanced Gas Recovery, moŜe być stosowana takŜe w stosunku do metanu z kopalń (ECBR)

Complex Extraction of Energy from Coal

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

początek,

najodpowiedniejszym

rozwiązaniem

wydaje

się

przygotowanie

przeprowadzenie intensywnej kampanii dla społeczności lokalnych, tam gdzie juŜ
prowadzone są prace geologiczne pod kątem zbadania potencjału składowania CO

. Taka

kampania  o  mniejszym  zasięgu  stanowiłaby  część  kampanii  ogólnopolskiej  na  temat  CTW,
głównie CCS, której załoŜenia przygotowałaby specjalna grupa robocza działająca w ramach
realizacji  zadań  wykonawczych  do  „Polityki  energetycznej  Polski  do  2030  r.”.  Grupa  ta
opracowałaby  projekt  załoŜeń,  na  podstawie  którego  wyspecjalizowany  podmiot
zrealizowałby tę  kampanię.

Na potrzeby informacji społecznej o potrzebie ograniczania emisji dwutlenku węgla poprzez
zastosowanie  CCS  wykorzystane  mogą  być  materiały  organizacji  międzynarodowych
zajmujących się problemami tej technologii, w tym Panelu ONZ, Międzynarodowej Agencji
Energii  IEA,  Komisji  Europejskiej,  australijskiego  Global  CCS  Institute  i  amerykańskiej
Carbon  Sequestration  Leadership  Forum,  a  takŜe  polskich  uczelni  i  jednostek  badawczych.
Wygodną, bo niskokosztową i łatwo dostępną metodą moŜe być  umieszczenie odpowiednich
plików  na  stronach  internetowych  takich  instytucji,  jak:  Ministerstwo  Gospodarki,
Ministerstwo  Nauki  i  Szkolnictwa  WyŜszego,  Narodowe  Centrum  Badań  i  Rozwoju
(NCBiR),  Krajowy  Punkt  Kontaktowy  Programów  Badawczych  Unii  Europejskiej,
Ministerstwo  Środowiska,  Państwowy  Instytut  Geologiczny,  Instytut  Chemicznej  Przeróbki
Węgla, Główny Instytut Górnictwa, Poltegor, Instytut Energetyki.

JuŜ  obecnie,  w  działania  na  rzecz  promocji  CTW  i  CCS  włączają  się  instytuty  naukowe  i
zarządy firm deklarujących gotowość do realizacji projektów badawczych, demonstracyjnych
i  pilotaŜowych  oraz  władze  niektórych  regionów  i  województw,  poprzez  udział  i  wkład  w
organizację  licznych  konferencji  problemowych.  Stronę  internetową  wyjaśniającą  załoŜenia
projektu  CCS  i  dostarczającą  informacji  o  technologii  CCS  uruchomiła  Elektrownia
Bełchatów (

www.elb.pl

12. Zakres działań wykonawczych dla wdroŜenia Czystych Technologii Węglowych

Jak zaznaczono we „Wprowadzeniu”, tematyka rozwoju i implementacji CTW znalazła swoje
potwierdzenie w „Polityce energetycznej Polski do 2030r.” Dokument ten wraz z
„Programem działań wykonawczych na lata 2009-2012…”, obejmuje wielostronne działania
analityczne i wspierające dotyczące CTW/CCS, jak:

• wypracowanie działań na rzecz dostosowania sektora wytwarzania energii

elektrycznej i ciepła do zmniejszonych poziomów emisji tlenków siarki i azotu, takŜe
przygotowanie projektu ustawy o systemie bilansowania i wdroŜenie nowej dyrektywy
IED/IPPC;

• opracowanie krajowego planu inwestycji umoŜliwiających rozwój CTW, redukcję

emisji CO

, dywersyfikację struktury paliwowej oraz źródeł dostaw paliw;

• realizację zobowiązań wynikających z nowej dyrektywy ETS dla elektroenergetyki i

ciepłownictwa oraz wspieranie działań ograniczających te emisję, m.in. poprzez
wykorzystanie przychodów z aukcji uprawnień do emisji CO

;

• analizy

techniczno-ekonomiczne

dotyczące

moŜliwości

obniŜania

emisji

zanieczyszczeń z sektora energii, określenie odpowiednich wskaźników emisji oraz
załoŜeń budowy obiektów CTW/CCS;

• analizy uwarunkowań geologicznego składowania CO

w Polsce;

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

• działania na rzecz eliminacji barier społecznych, prawnych i ekonomicznych

wdroŜenia CTW/ CCS w warunkach krajowej energetyki;

• aktywny udział w realizacji inicjatywy Komisji Europejskiej, dotyczącej budowy

obiektów demonstracyjnych CCS duŜej skali i wykonanie działań ułatwiających ich
realizację;

• wprowadzenie standardów budowy nowych elektrowni w systemie przygotowania do

wychwytywania CO

oraz określenie krajowych moŜliwości geologicznego

składowania dwutlenku węgla;

• wykorzystanie technologii CCS do wspomagania wydobycia ropy naftowej i gazu

ziemnego (EOR i EGR, ew. ECBMR);

• wspieranie prac badawczych i rozwojowych w zakresie technologii wykorzystania

węgla do produkcji paliw płynnych i gazowych, zmniejszania negatywnego wpływu
na środowisko procesów pozyskiwania energii z węgla oraz w zakresie węglowych
ogniw paliwowych i gospodarki wodorowej;

• zintensyfikowanie badań naukowych i prac rozwojowych nad technologią CCS oraz

nowymi technologiami pozwalającymi wykorzystać wychwycony CO

jako surowiec

w innych gałęziach przemysłu;

• wsparcie dla gospodarczego wykorzystania metanu, uwalnianego przy eksploatacji

węgla w kopalniach węgla kamiennego;

• kontynuacja prac pilotaŜowych udostępnienia metanu ze złóŜ węgla kamiennego;

• stymulowanie ograniczenia produkcji i zachęcenie do gospodarczego wykorzystania

odpadów węgla;

• zwiększenie wykorzystania ubocznych produktów spalania;

• prace dotyczące moŜliwości wykorzystania synergii węglowo-jądrowej.

Poza tym, w ramach ww. „Programu działań wykonawczych na lata 2009-2012 do „Polityki
energetycznej Polski do 2030 r.” (priorytet VI Ograniczenie oddziaływania energetyki na
ś

rodowisko) przewiduje się, m.in:

• stworzenie systemu zarządzania krajowymi pułapami emisji gazów cieplarnianych

i innych substancji,

• wprowadzenie w wytwarzaniu energii elektrycznej i ciepła dopuszczalnych

produktowych wskaźników emisji jako narzędzia pozwalającego zmniejszać poziomy
emisji SO

i NO

, w tym osiągnąć pułapy ustalone w Traktacie Akcesyjnym dla

Polski,

• zdiagnozowanie moŜliwości występowania w sektorze energetycznym produkcji

zanieczyszczeń organicznych: dioksyn i furanów,

•

wsparcie działań w zakresie ochrony środowiska z wykorzystaniem, m.in. funduszy
europejskich poprzez:

- ustanowienie wieloletniego programu ograniczenia emisji z procesów spalania

w mieszkalnictwie;

- wsparcie projektów w zakresie ograniczenia ilości zanieczyszczeń w

energetyce z wykorzystaniem Programu Operacyjnego „Infrastruktura i
Ś

rodowisko” na lata 2007 – 2013 oraz regionalnych programów operacyjnych;

- wsparcie projektów w zakresie ochrony środowiska ze środków funduszy

ochrony środowiska i gospodarki wodnej, w szczególności poprzez realizację

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

Programu dla przedsięwzięć w zakresie ograniczenia emisji z energetycznego
spalania paliw;

- wsparcie projektów w zakresie redukcji emisji ze środków krajowego funduszu

klimatycznego – od 2011 r.;

Rozpoczęta została juŜ:

• realizacja programu Ministerstwa Środowiska rozpoznania podziemnych składowisk

, na lata 2008-2012 (program finansowany ze środków NFOŚiGW) oraz

•

realizacja  badań  naukowych,  obejmujących  CTW,  w  ramach  programu  Narodowego
Centrum  Badań  i  Rozwoju  (NCBiR),  pt.  „Zaawansowane  technologie  pozyskiwania
energii”. Program ten, obejmujący lata 2009-2013, o budŜecie 300 mln zł, przewiduje
wykonanie  prac  dla  4  kluczowych  tematów

z obszaru czystych technologii

węglowych i energetyki odnawialnej.

Ponadto, w marcu 2010r. do NFOŚiGW zgłoszony został przez Ministra Środowiska wniosek
o dofinansowanie zadania badawczego pt. „Program wspomagania wydobycia ropy naftowej i
gazu ziemnego z krajowych złóŜ węglowodorów przy zastosowaniu podziemnego zatłaczania
CO

”. Celem programu byłoby wytypowanie krajowych złóŜ ropy naftowej i gazu ziemnego,

dla których zastosowanie CCS przyczyni się jednocześnie do zwiększenia wydobycia tych
paliw.

DąŜąc do obniŜenia wielkości krajowej emisji CO

nie moŜna teŜ nie uwzględniać potencjału

technologii  pośrednio  związanych  z  wykorzystaniem  węgla,  tj.  potencjału  efektywności
energetycznej,  a  takŜe  kogeneracji,  których  zastosowanie  zmniejsza  zapotrzebowanie  na
energię  w  postaci  paliw  i  energii  finalnej  (elektrycznej,  cieplnej).  NaleŜy  więc  stymulować
rozwój  technologii  umoŜliwiających  uzyskiwanie  jak  najwyŜszej  sprawności  oraz  np.
zaangaŜowanie  producentów  energii  (grup  energetycznych)  w  zarządzanie  stroną  popytową
(tzw. DSM – ang. Demand side management). Na rzecz poprawy efektywności energetycznej,
w  ramach  „Programu  działań  wykonawczych  na  lata  2009-2012  do  „Polityki  energetycznej
Polski  do  2030  r.”  realizowane  mają  być  działania  z  priorytetu  I  (działania  1.1  –  1.10),
natomiast  stymulacji  kogeneracji  dotyczy  działanie  2.42  „Preferowanie  skojarzonego
wytwarzania energii jako technologii zalecanej przy budowie nowych mocy wytwórczych”.

Znaczący wkład w redukcję emisji CO

oraz innych zanieczyszczeń pochodzących z paliw

kopalnych będzie miał równieŜ rozwój odnawialnych źródeł energii oraz wdroŜenie energetyki
jądrowej. Tym technologiom w „Programie działań wykonawczych … do „Polityki
energetycznej….” odpowiadają priorytety III i IV.

Zatem ze względu na wspólny cel redukcji emisji CO

oraz innych rodzajów zanieczyszczeń

powstających  w  sektorze  energetycznym  i  energochłonnych  przemysłów  wykorzystujących
węgiel, niniejszy Program powinien być dodatkowo skorelowany z róŜnymi, nakierowanymi
na niskoemisyjne techniki programami dla sektora paliwowo-energetycznego, jak: programy
dla    źródeł    odnawialnych    i  energetyki  jądrowej,  a  przez  powiązania  z  technologiami
uŜywanymi w sektorach: gazowym, naftowym i chemicznym, równieŜ z programami dla tych

Tematy tych zadań to:.

Zadanie 1.

Wysokosprawne zeroemisyjne bloki węglowe zintegrowane z wychwytem CO

ze spalin,

Zadanie 2

. Technologia spalania tlenowego dla kotłów pyłowych i fluidalnych zintegrowana z wychwytem

Zadanie 3.

Zgazowanie węgla dla wysokoefektywnej produkcji paliw i energii,

Zadanie 4.

Zintegrowane technologie wytwarzania paliw i energii z biomasy i odpadów rolniczych i innych.

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

branŜ. W części związanej z problematyką wsparcia finansowego będzie on powiązany z
programami operacyjnymi i innymi źródłami pomocy publicznej.

Powodzenie Programu w aspekcie dotyczącym dostępności węgla i cen węgla zaleŜy z kolei
od wyników realizacji strategii dla górnictwa węgla kamiennego oraz od rezultatów starań
o zagospodarowanie nowych złóŜ węgla brunatnego. Niekorzystne dla Polski byłoby
ograniczanie wydobycia węgla kamiennego na rzecz wzrastającego udziału importu oraz brak
działań dla udostępnienia złóŜ węgla brunatnego w okolicach Legnicy i Gubina.

13. Harmonogram realizacji Programu

Proponuje się następujący harmonogram realizacji działań w ramach niniejszego Programu:

Do 31 grudnia 2012r. – wykonanie odnoszących się do CTW zadań wykonawczych na lata
2009-2012  do  „Polityki  energetycznej  Polski    do  2030  r.”  Zadania  te  będą  uzupełnione  o
specyficzne  elementy  nakierowane  na  rozwój  innowacyjnych,  czystych  technologii
węglowych, zwłaszcza CCS, tzn:

• realizację działań na rzecz pozyskania wsparcia ze środków krajowych oraz unijnych,

dla budowy obiektów/instalacji demonstracyjnych CCT, zwłaszcza dla technologii
CCS – odpowiedzialny minister właściwy ds. gospodarki we współpracy z ministrem
właściwym ds. środowiska, ministrem właściwym ds. finansów, ministrem właściwym
ds. rozwoju regionalnego, ministrem właściwym ds. Skarbu Państwa;

• analizę moŜliwości zastosowania instrumentów wsparcia dla CTW wzorowanych na

metodach    stymulacji  rozwoju  OZE  –  odpowiedzialny  minister  właściwy  ds.
gospodarki  we  współpracy  z    ministrem  właściwym  ds.  środowiska,  ministrem
właściwym ds. finansów,  ministrem właściwym ds. skarbu;

• podjęcie decyzji o wykorzystaniu dochodów z ETS na rzecz czystych technologii

węglowych, w tym wspieranie budowy i funkcjonowania instalacji CCS wraz z
infrastrukturą transportowo-składowiskowoą dla CO

oraz stworzenie finansowego

instrumentu wsparcia ich powstawania w postaci specjalnego funduszu dla CTW, np.
w ramach Funduszu Czystej Energii (moŜliwość wykorzystania na ten cel części
funduszu klimatycznego, o jakim mowa w działaniu 6.13 pkt 3 Programu działań
wykonawczych na lata 2009-2012 do polityki energetycznej…

);

• analizę moŜliwości utworzenia na szczeblu państwa organu zajmującego się

koordynacją działań w zakresie CCS i CTW;

• zbadanie moŜliwości zmniejszenia barier administracyjno-finansowych dla realizacji

projektów  demonstracyjnych  CCS  poprzez  uproszczenie  niektórych  procedur
administracyjnych,  np.  wynikających  z  ustawy  o  zamówieniach  publicznych,
dokonania zmian prawnych umoŜliwiających inwestowanie w  ryzykowne  finansowo
i  technicznie  rozwiązania,  ewentualne  przygotowanie  specustawy  i/lub  wpisanie
moŜliwości  finansowania  takich  przedsięwzięć  w  statuty  spółek  o  podstawowym
znaczeniu  dla  bezpieczeństwa  energetycznego  –  odpowiedzialny  minister  właściwy
ds.  gospodarki    we  współpracy  z  ministrem  właściwym  ds.  finansów,  ministrem
właściwym  ds.  rozwoju  regionalnego,  ministrem  właściwym  ds.  Skarbu  Państwa,
ministrem właściwym ds. środowiska;

• przeprowadzenie kampanii informacyjnej dla społeczeństwa dotyczącej wyjaśnienia

konieczności  opracowania  programu  gospodarki  nisko-węglowej  (z  wykorzystaniem
CTW,  w  tym  technologii  CCS  i  ewentualnie  podziemnego  zgazowania  węgla)  –
odpowiedzialny  minister  właściwy  ds.  środowiska  we  współpracy  z  ministrem

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

właściwym ds. gospodarki, ministrem właściwym ds. nauki, ministrem właściwym ds.
finansów, ministrem właściwym ds. rozwoju regionalnego;

• wdroŜenie dyrektywy o geologicznym składowaniu CO

wraz z przepisami

technicznymi – odpowiedzialny minister właściwy ds. środowiska we współpracy z
ministrem właściwym ds. gospodarki i ministrem ds. rozwoju regionalnego;

• opracowanie planu rozwoju preferowanych rodzajów CTW – odpowiedzialny minister

właściwy ds. gospodarki we współpracy z ministrem właściwym ds. środowiska i
ministrem właściwym ds. nauki;

• opracowanie wymagań formalno-prawnych (dokumentu referencyjnego najlepszej

dostępnej techniki /ang. BAT/ w energetyce) dla wydawania pozwoleń
zintegrowanych, obejmujących usuwanie CO

, jego transport i składowanie –

odpowiedzialny minister właściwy ds. środowiska we współpracy z ministrem
właściwym ds. gospodarki;

• przygotowanie procedury budowy nowych elektrowni gotowych do CCS (CCS ready)

– odpowiedzialny minister właściwy ds. gospodarki we współpracy z ministrem
właściwym ds. środowiska;

• przygotowanie planu magistralnych sieci do transportu CO

skoordynowanego z

planami  tworzonymi  na  szczeblu  UE,  a  takŜe  ewentualnych  innych  form  transportu
tego  gazu  (cięŜarówki,  barki),  rozwaŜenie  moŜliwości  wsparcia  budowy  rurociągów
dla  CO

ze środków publicznych i zaliczenie ich do inwestycji celu publicznego –

odpowiedzialny minister właściwy ds. infrastruktury we współpracy z ministrem
właściwym ds. gospodarki, ministrem właściwym ds. rozwoju regionalnego i
ministrem właściwym ds. środowiska;

• określenie moŜliwości wsparcia dla realizacji projektów pilotaŜowych i /lub

demonstracyjnych  podziemnego  zgazowania  węgla  –  odpowiedzialny  minister
właściwy  ds.  gospodarki  we  współpracy  z  ministrem  właściwym  ds.  środowiska,
ministrem  właściwym  ds.  rozwoju  regionalnego,  ministrem  właściwym  ds.  Skarbu
Państwa i ministrem właściwym ds. finansów;

• określenie moŜliwości wsparcia dla ewentualnych pilotaŜowych/demonstracyjnych

projektów utylizacji CO

(sekwestracji CO

w biomasie dla przeróbki na biopaliwa,

przetwarzania CO

na paliwa syntetyczne) – odpowiedzialny minister właściwy ds.

gospodarki we współpracy z ministrem właściwym ds. środowiska, ministrem
właściwym ds. rozwoju regionalnego, ministrem właściwym ds. Skarbu Państwa i
ministrem właściwym ds. finansów;

• analizę moŜliwości budowy Krajowego Centrum CTW i wzmocnienia bazy

naukowej dla CTW – odpowiedzialny minister właściwy ds. nauki we współpracy z
ministrem właściwym ds. gospodarki, ministrem właściwym ds. finansów;

Na dalszym etapie, po 2012 r.:

• kontynuacja programu badań geologicznych terenu Polski pod kątem moŜliwości

geologicznego składowania CO

• ewentualna budowa kolejnych demonstracyjnych instalacji „czystego węgla” oraz

CCS,

• budowa,

ewentualnym

wsparciem

publicznym,

krajowej

infrastruktury

transportowo-składowiskowej dla CO

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

RozwaŜenia wymagać będzie ewentualne uruchomienie:

• strategicznego programu zwiększenia produkcji gazu ziemnego w Polsce metodą

Enhanced Gas Recovery – EGR

, wykorzystującą CO

do wydobycia tego paliwa;

• pomocniczego programu wdroŜenia technologii Enhanced Oil Recovery – EOR,

wykorzystującej CO

do wydobycia ropy naftowej. Technologię tę moŜna by

zastosować do wydobycia ropy na Bałtyku (Grupa LOTOS S.A.+ Petrobaltic S.A.) i
Podkarpaciu (PGNiG S.A.);

• pomocniczego programu odmetanowania kopalń za pomocą CO

(Jastrzębska Spółka

Węglowa S.A., Pol –Tex Methane sp z o.o.);

• strategicznego

programu podziemnego zgazowania węgla (przy załoŜeniu

pozytywnych wyników pilotaŜowego/ych projektu/ów podziemnego zgazowania
węgla (KGHM S.A., Węglokoks S.A.);

• programu przetwórstwa węgla na paliwa płynne (ang. Coal To Liquids – CTL);
• programu ewentualnego przemysłowego wdroŜenia technologii produkcji biopaliw z

alg, hodowanych na wychwytywanym dwutlenku węgla oraz programu sztucznej
fotosyntezy;

• programu zastosowania ogniw paliwowych i wdroŜenia gospodarki wodorowej.

Tabela 1 Harmonogram realizacji Programu

Do końca 2012 r.

•

realizacja zadań wykonawczych na lata 2009-2012 do „Polityki
energetycznej Polski do 2030 r.” (PEP),

•

poprawa warunków wdraŜania CTW w Polsce,

•

monitoring rezultatów i przygotowanie wniosków w ramach
aktualizacji polityki energetycznej Polski (PEP),

•

podjęcie decyzji o przeznaczeniu dochodów z aukcji uprawnień
do emisji CO

w ramach systemu ETS.

Po 2012 r.

•

podjęcie nowych bądź kontynuacja realizowanych zadań
(znowelizowanej) PEP odnoszących się do CTW,

•

poprawa warunków rozwoju CTW ocenianych w ramach PEP
jako najbardziej perspektywiczne, rozwaŜenie utworzenia
specjalnego

Funduszu

CTW

oraz

organu

administracji

państwowej ds. CTW,

•

ewentualne opracowanie nowych programów, np:

strategicznego programu zwiększenia produkcji gazu

ziemnego w Polsce metodą Enhanced Gas Recovery –
EGR;

pomocniczego programu wdroŜenia techniki Enhanced

Oil Recovery – EOR do wydobycia ropy naftowej;

pomocniczego programu odmetanizowania kopalń za

pomocą CO

;

strategicznego programu podziemnego zgazowania

węgla (przy załoŜeniu pozytywnych wyników projektów
pilotaŜowych lub demonstracyjnych),

programu przetwórstwa węgla na paliwa płynne CTL,

programu ew. przemysłowego wdroŜenia technologii

produkcji

biopaliw

alg,

hodowanych

wychwytywanym dwutlenku węgla;

ew. programu sztucznej fotosyntezy;

Technologia ta, w zastosowaniu do wydobycia ze źródeł krajowych, byłaby ekonomicznie opłacalna.

Rozbudowa instalacji EGR w zachodniej Polsce pozwoliłaby prawdopodobnie rozwiązać znaczną część
problemów CCS. Polska jest jednym z pionierów tej technologii, wykorzystywanej przez PGNiG w Borzęcinie
koło Wrocławia.

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

programu zastosowania ogniw paliwowych i wdroŜenia

gospodarki wodorowej.

14. Koszty realizacji Programu i źródła pokrycia

Rozwój  i  wdroŜenie  szeroko  rozumianych  czystych  technologii  węglowych  ma  wiele
kosztownych  komponentów,  do  których  odwołuje  się  niniejszy  dokument.  Jest  on  takŜe
uzaleŜniony  od  realizacji  innych  programów  strategicznych  dotyczących  rozwoju
ekologicznych, niskowęglowych technologii.

CTW  będą  stosowane  zwłaszcza  w  nowych  inwestycjach,  których  realizacja  jest  obecnie
niezbędna  ze  względu  na  postępujący  proces  starzenia  się  majątku  produkcyjnego  w  sektorze
energetycznym. Przy załoŜeniu, Ŝe udział węgla w bilansie energii finalnej w Polsce ukształtuje
się  na  poziomie  przewidzianym  w  „Polityce  energetycznej  Polski  do  2030r.”  i  bazując  na
danych  z  dokumentu  „Prognoza  zapotrzebowania  na  paliwa  i  energię  do  2030  roku”  (ARE
2009  r.),  potrzeby  inwestycyjne  tylko  w  sektorze  wytwórczym  (energii  elektrycznej  i
kogeneracji),  niezbędne  do  zapewnienia  bezpieczeństwa  dostaw  energii  elektrycznej  przy
jednoczesnym  spełnieniu  zaostrzonych  wymogów  ochrony  środowiska,  ocenia  się  na  ok.  63
mld  €’07  do  2030  r.,  tj.  ok.  252  mld  zł  (zakładając  wartość  1  euro  na  poziomie  4  PLN).
Przekłada się to na średnioroczne nakłady inwestycyjne w wysokości ok. 2,6 mld €’07, czyli na
poziomie ok. 14,4 mld zł (przy załoŜeniu ww. kursu euro). Będą to inwestycje poprawiające, ze
względu na swoją nowoczesność, sposób wykorzystania węgla w Polsce i ograniczające emisje
zanieczyszczeń.  Przy  ich  realizacji  przewiduje  się  wykorzystywanie  juŜ  skomercjalizowanych
czystych technologii węglowych, ale takŜe tworzenie warunków do wykonywania nowych prac
badawczo-rozwojowych i wdraŜania nowych technologii.

PoniewaŜ  węgiel  pozostanie  nadal  najwaŜniejszym  źródłem  energii  pierwotnej  w  Polsce,
zasadne  jest  rozwinięcie  polskich  specjalności  w  zakresie  innowacyjnych  CTW.  Niniejszy
Program koncentruje się  więc  głównie na wsparciu rozwoju nieskomercjalizowanych CTW, a
więc  na  warunkach  i  kosztach  prowadzenia  badań  naukowych  oraz  wykonania  projektów
demonstracyjnych  i  pilotaŜowych  dla  takich  technologii,  ze  szczególnym  naciskiem  na
technologię  CCS  (min.  2  projekty  na  terenie  Polski  do  wybudowania  w  latach  2010-2015)  i
podziemnego  zgazowania  węgla  (min.  dwa  projekty:  dla  węgla  kamiennego  i  dla  węgla
brunatnego). MoŜliwe źródła wsparcia dla projektów biznesowych CTW wymienione zostały w
punkcie    8,  a  źródła  wsparcia  badań  naukowych  w  punkcie    9.  RozwaŜane  jest  utworzenie
specjalnego funduszu inwestycyjnego tj. „Funduszu Czystej Energii” zasilanego z dochodów
giełdy  pozwoleniami  na  emisję  CO

, którego celem byłoby wsparcie projektów

demonstracyjnych i pilotaŜowych CTW.

NaleŜy  podkreślić,  Ŝe  poza  omawianymi  wcześniej  źródłami  dofinansowania  projektów
demonstracyjnych w zakresie technologii CCS w Polsce, zarówno pochodzącymi z UE (EEPR,
NER  300),  jak  i  pozaunijnymi  (POIiŚ,  Mechanizm  Norweski  i  inne  wymienione  w  pkt.  8),
zasadnym  jest  określenie  poziomu  moŜliwego  wkładu    finansowego  w  budowę  instalacji  dla
CCS przez samych inwestorów.

W sytuacji, gdy dwóm polskim projektom udałoby się skorzystać ze źródła NER 300,
pozwalającego na dofinansowanie do 50% kosztów nadmiarowych projektów, pozostałoby do
pozyskania z innych źródeł (pozaunijnych, krajowych, środków własnych inwestorów)
dodatkowe 50% kosztów.

Szacuje się, Ŝe przy optymalnym wykorzystaniu dostępnych środków pomocowych (unijnych i
pozaunijnych) moŜe dojść do domknięcia finansowego danego projektu przy załoŜeniu wkładu
własnego inwestora na poziomie ok. 15% kosztów inwestycyjnych. Bezpośrednie

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

zaangaŜowanie finansowe inwestora wzmocni takŜe szanse na uzyskanie dofinansowania ze
ś

rodków NER 300, zgodnie z wymaganiami tworzenia rankingu projektów, zawartymi w

Decyzji KE, dotyczącej kryteriów dofinansowania komercyjnych projektów demonstracyjnych
z rezerwy uprawnień w systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych.

Koszty  projektów  (Tabela  2  poniŜej)  zostały  oszacowane  w  przeprowadzonych  przez
zainteresowane  podmioty  gospodarcze  studiach  wykonalności  (feasibility  study).  Bardziej
precyzyjna  ocena  kwalifikowanych  kosztów  moŜe  nastąpić  po  wykonaniu  projektów
inŜynierskich, tj. tzw. FEED (ang. Front End Engineering and Design study).

Tabela 2 Proponowane dofinansowanie budowy polskich projektów demonstracyjnych w
technologii CCS/CTW*

Ogólne koszty projektu

CCS/CTW*

MoŜliwe

dofinansowanie ze

rodków UE i innych

Projekt Bełchatów

2,3 mld zł

do 85% z 2,3 mld zł,

tj. do 1,95 mld zł

Projekt elektrowni

poligeneracyjnej w

Kędzierzynie- Koźlu

6,1 mld zł, z czego część

CCS - 2,2 mld zł

do 85% z 2,2 mld zł

tj. do 1,87 mld zł

Łączna kwota

proponowanego

dofinansowania CCS

do 3,82 mld zł

rodki na inne niŜ CCS

innowacyjne CTW

1,25 mld zł

koszty mogą podlegać weryfikacji

w oparciu o nowe analizy w tym zakresie

PowyŜsze sumy dofinansowania mogą obejmować wartość bezpośrednich dotacji oraz innych
instrumentów wsparcia. Niezbędne mogą być takŜe gwarancje rządowe na kredyty zaciągane
przez spółki zainteresowane realizacją projektów.

Oprócz wsparcia budowy instalacji CCS/CTW dodatkowo konieczne będzie dofinansowanie
kosztów eksploatacyjnych tych obiektów, obliczanych jako róŜnica pomiędzy ceną
zaoszczędzonych uprawnień do emisji CO

a kosztem uniknięcia tej emisji w projekcie. Koszt

ten przyjmuje się odpowiednio (na podstawie dotychczas wykonanych oszacowań):

• dla projektu Bełchatów - na poziomie 60 euro/ 1 t CO

- przewidywana do

sekwestracji ilość CO

to 1,8 mln t/rok, co odpowiada kosztom 108 mln euro/rok, tj.

ok. 432 mln zł/rok;

Commission Decision laying down criteria and measures for the financing of commercial demonstration

projects that aim at the safe capture and geological storage of CO

as well as demonstration projects of

innovative renewable energy technologies under the scheme for greenhouse gas emission allowance trading
……..

Oszacowanie na dzień 8.07.2010r.: koszty CAPEX całej inwestycji -1 400 mln euro, z czego na CCS – 546

mln euro; koszty OPEX związane z CCS -133 mln euro/rok, jednostkowo na tonę CO2 – 54 euro/1 t CO2

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

• a dla projektu Kędzierzyn - na poziomie 54

euro/ 1 t CO

- przewidywana do

sekwestracji geologicznej ilość CO

to ok. 2,2 mln t/rok

, co odpowiada kosztom

118,8 mln euro/rok, tj. ok. 475 mln zł/rok.

W przypadku uzyskania dofinansowania dwóch polskich  projektów z instrumentu NER 300
istnieje  moŜliwość  pokrycia  z  tego  źródła  50%  nadmiarowych  kosztów  eksploatacyjnych  w
okresie  10  lat.  Pozostałe  50%  kosztów  będzie  wymagało  ewentualnego  dofinansowania  z
innych źródeł, zaleŜnie od wysokości rynkowej ceny energii elektrycznej, cen uprawnień do
emisji  CO

i wejścia w Ŝycie obowiązku nabywania takich uprawnień przez polskie

elektrownie. Zakładając cenę uprawnienia do emisji CO

w wysokości 20 euro/1 t CO

byłoby to:

• dla projektu Bełchatów - 50% x 1,8 mln t x 40 euro/t = 36,0 mln euro/rok, tj. ok. 145

mln zł/rok;

• a dla projektu Kędzierzyn - 50% x 2,2 mln t x 34 euro/t = 37,4 mln euro/rok, tj ok.

150 mln zł/rok.

• Łącznie dla obu projektów – 295 mln zł/rok.

Dofinansowanie eksploatacji CCS na ww. poziomie niezbędne byłoby przez co najmniej 3 lata
początkowej eksploatacji, co wymaga sumy min. ok. 900 mln zł.

Sytuację w tym zakresie moŜe znacząco zmienić ewentualna decyzja UE o przejściu na 30%-
owy cel redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2020r., co skutkowałoby znaczącym
zmniejszeniem podaŜy uprawnień do emisji CO

i w efekcie wzrostem ich ceny, szacunkowo

od 30 do 55 EUR/tonę CO

Oprócz  wsparcia  CCS  zasadne  wydaje  się  szybkie  wsparcie  projektów  pilotaŜowych  lub
demonstracyjnych  podziemnego  zgazowania/procesowania  węgla  (UCG).  Koszt  instalacji
pilotaŜowej  UCG  wynosi,  według  obecnych  ocen  ekspertów,  70  mln  euro,  czyli  280  mln  zł.
Zakładając dofinansowanie na poziomie 50% kosztów, potrzebna byłaby dotacja o wartości ok.
140 mln zł na jeden projekt UCG.

Zarezerwować  naleŜy  takŜe  ewentualne  moŜliwości  dofinansowania  projektów  innych
innowacyjnych  projektów  CTW  (instalacje  wzbogaconego  wydobycia  gazu  i  ropy  naftowej
EGR/EOR, instalacje zgazowania węgla poza sektorem elektroenergetycznym, budowa ogniw
paliwowych,  potencjalna  sztuczna  fotosynteza,  metanizacja  lub  biokonwersja  CO

Prowadzone są przygotowania do budowy instalacji pilotaŜowych obejmujących, m.in.
podziemne procesowanie węgla metodą CEEC (PLRT), zatłaczanie CO

na Bałtyku dla EOR

(Grupa Lotos), czy teŜ naziemne zgazowanie węgla (ZAP Puławy).

DuŜa  część  kosztów  projektów  CTW  będzie  musiała  stanowić  inwestycję  zainteresowanych
firm,  mających  takŜe  moŜliwość  skorzystania  z  instrumentów  Europejskiego  Banku
Inwestycyjnego (EIB) lub Banku Światowego. W konkursie o wsparcie z instrumentu NER 300
wysokość własnego wkładu przyszłego operatora CCS będzie zwiększała szansę na otrzymanie
wsparcia  unijnego.  Polskie  projekty  CCS/CTW  mogą  takŜe  być  wkładem  w  działania
europejskich inicjatyw przemysłowych związanych z SET Planem.

Oszacowanie na dzień 8.07.2010r.: koszty CAPEX całej inwestycji -1 400 mln euro, z czego na CCS – 546

mln euro; koszty OPEX związane z CCS -133 mln euro/rok, jednostkowo 54 euro/1 t CO

Dodatkowo, do sekwestracji chemicznej w postaci metanolu ok. 0,770 mln t CO

/rok

Zgodnie z Komunikatem KE „Analiza moŜliwości zwiększenia celu 20 %-owej redukcji emisji gazów

cieplarnianych oraz ocena ryzyka ucieczki emisji” SEC (2010) 650.

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

Ze  środków  budŜetowych  państwa  sfinansowane  byłyby  działania  na  rzecz    rozwoju  CTW
objęte  „Polityką  energetyczną  Polski  do  2030  r.”  (PEP),  przewidziane  do  realizacji  na  lata
2009-2012, jak:

przygotowanie niezbędnych analiz i wykonanie prac legislacyjnych (środki

rezerwowane corocznie w ramach budŜetów resortów realizujących PEP),

przeprowadzenie kampanii informacyjnej na temat technologii CCS/CTW, jej

kluczowego  znaczenia  i  potrzeby  zademonstrowania  dla  tworzenia  niskoemisyjnych
rozwiązań  technicznych  w  energetyce,  w  szczególności  w  krajach,  w  których
wytwarzanie  energii  opiera  się  na  produkcji  z  węgla  (koszt  takiej  kampanii,
szacowany  na  podstawie  sum  rezerwowanych  dla  kampanii  dotyczącej  efektywności
energetycznej wynosiłby min 2-3 mln zł),

a ponadto:

budowa administracyjnej struktury wdraŜania technologii CCS, np. utworzenie

planowanego organu udzielania koncesji na składowanie dwutlenku węgla, Krajowego
Administratora Podziemnych Składowisk KAPS CO

(koszt utworzenia KAPS CO

oszacowany w załoŜeniach do przygotowania ustawy wdraŜającej dyrektywę CCS
wynosi min. 1 mln zł, a koszt prowadzenia działalności 2 mln zł/ rok),

ewentualna rozbudowa struktury KASHUE

/KOBIZE

realizacja obecnego programu NCBiR dla technologii energetycznych (pt.

„Zaawansowane źródła pozyskania energii” na sumę 300 mln złotych, w latach 2009 -
2013),

natomiast w późniejszym okresie:

realizacja innych programów badawczych na rzecz CTW,

wsparcie dla ewentualnego powołania Centrum Czystych Technologii Węglowych,

ewentualne utworzenie specjalnego organu administracji państwowej zajmującego się

CTW.

Jak wskazano w poprzednich punktach, od 2013 r., dla wparcia prac badawczo-rozwojowych
i wdroŜeniowych w zakresie czystych technologii węglowych do wykorzystania będzie
system handlu emisjami CO

. Dyrektywa o ETS stanowi, iŜ z dochodów krajowych budŜetów

państw  członkowskich  UE  pochodzących  z  tego  źródła  co  najmniej  50%  powinno  być
przeznaczone  na  ekologiczne  przedsięwzięcia.    Rozdysponowanie    uzyskanych    z    ETS
dochodów    polskiego    budŜetu  z  podziałem  na  określone  priorytetowe  potrzeby,  w  tym
potrzeby sektora energetyczno-paliwowego, moŜe zostać dokonane na mocy  odpowiedniego
rozporządzenia  ministra  właściwego  ds.  finansów,  a  wsparcie  fazy  inwestycyjnej  oraz
operacyjnej  polskich  projektów  demonstracyjnych  CCS  mogłoby  odbyć  się  poprzez  ich
umieszczenie  na  liście  indykatywnej  POIiŚ.  Wsparcie  jest  niezbędne  ze  względu  na
spodziewaną nieefektywność ekonomiczną przedsięwzięcia,  powodującą znaczne obciąŜenie
finansowe  inwestora  realizującego  taki  projekt,  przy  jednocześnie  występującym
strategicznym  wymiarze  tej  realizacji,  rozumianym  jako  wypełnianie  zobowiązań  Polski  w
zakresie zapewnienia wkładu w rozwijanie technologii słuŜących ochronie klimatu.

Ponadto, istnieje moŜliwość włączenia projektów CTW do krajowego planu inwestycyjnego,
w ramach systemu rozdziału darmowych uprawnień do emisji CO

w tzw. okresie

przejściowym (lata 2013 – 2020). Inwestor będzie mógł otrzymać darmowe uprawnienia do
emisji CO

, dla pokrycia emisji instalacji wytwarzających energię elektryczną, w wysokości

odpowiadającej nakładom inwestycyjnym poniesionym w wyniku realizacji projektu CTW.

Krajowy administrator systemu handlu uprawnieniami do emisji

Krajowy ośrodek bilansowania i zarządzania emisjami

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

15. Koordynacja i aktualizacja Programu

Za koordynację całości niniejszego Programu oraz koordynację współpracy urzędów
centralnych biorących udział w realizacji Programu odpowiedzialny jest minister właściwy ds.
gospodarki.

PoniewaŜ specyfika innowacyjnych technologii

energetycznych

skutkować będzie

dynamicznymi zmianami w zakresie pozyskiwanej wiedzy o dokonującym się ich rozwoju oraz
moŜliwym szerszym zastosowaniu, z tych m.in. względów niniejszy Program podlegać
powinien aktualizacji (np. zgodnie z kalendarzem aktualizacji „Polityki energetycznej
Polski

…”). Za koordynację takiego działania odpowiedzialny będzie takŜe minister właściwy

ds. gospodarki.

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

16. Słownik popularnych pojęć i terminów z zakresu technologii czystego węgla i
usuwania CO

Absorption

- Absorpcja - chemiczne lub fizyczne związanie molekuł w masie
substancji stałej albo cieczy, dające albo roztwór albo związek.

Adsorption

- Adsorpcja - wiązanie molekuł na powierzchni substancji stałej lub
cieczy.

Capture efficiency

- Sprawność wychwytu CO

, ilość CO

oddzielonego ze strumienia

spalin (bądź gazu syntezowego) w ujęciu procentowym.

CBM

- Coal Bed Methane - metan z pokładów węgla

CCS

- Carbon Capture and Storage - wychwytywanie i składowanie CO

CCTs - Clean Coal Technologies – Czyste Technologie Węglowe (CTW)

CDM

-  Clean  Development  Mechanism  –  Mechanizm  Czystego  Rozwoju  –
jeden  z  elastycznych  mechanizmów  Protokołu  z  Kioto,  pozwalający
krajom  rozwiniętym  inwestować  w  przedsięwzięcia  ograniczające
emisję dwutlenku węgla globalnie, tam gdzie to moŜe być tańsze

avoided

Niewyemitowany

róŜnica

pomiędzy

wychwyconym,

przetransportowanym i/lub składowanym CO

, a ilością produkowaną

przez system bez wychwytywania.

capture

- Wychwytywanie CO

dla redukcji emisji CO

, wychwytuje się tylko

część CO

zawartego w strumieniu gazów spalinowych (do 90%).

ECBM

- Enhanced Coal Bed Methane Recovery – wspomaganie wydobycia
metanu z pokładów węgla

EGR

- Enhanced Gas Recovery – wspomaganie wydobycia gazu ziemnego

EOR

- Enhanced Oil Recovery – wspomaganie wydobycia ropy naftowej

UE ETS

- europejski system handlu uprawnieniami do emisji dwutlenku węgla –
European Union Emission Trading System

Współspalanie

- Wykorzystywanie w procesach wytwarzania energii paliw innych niŜ
paliwa podstawowe (najczęściej uŜywane w odniesieniu do biomasy
bądź odpadów biodegradowalnych).

sequestration

- Sekwestracja CO

- oddzielenie CO

od strumienia emisji

przemysłowych drogą reakcji chemicznych, a następnie jego transport i
składowanie.

storage

- Składowanie CO

- bezpieczne składowanie CO

zamiast jego

uwalniania  do  atmosfery  przewidziane  jest  na  setki  i  tysiące  lat.
Magazyny  odpowiednie  do  składowania  istnieją  pod  powierzchnia
Ziemi i w oceanach. Składowanie w oceanach raczej nie jest zalecane.
Składowanie  pod  powierzchnia  Ziemi  ma  miejsce  od  wielu  lat  w
związku  z  zatłaczaniem  CO

do złóŜ ropy celem wspomagania

wydobycia. Istnieje szereg formacji geologicznych, potencjalnie
odpowiednich do składowania wychwytywanego CO

, w tym sczerpane

i nie eksploatowane złoŜa ropy i gazu, głębokie solankowe poziomy
wodonośne i głębokie nieeksploatowalne pokłady węgla.

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

Deep saline aquifer - Głęboki solankowy poziom wodonośny Głęboko połoŜona formacja

geologiczna zawierająca utwory przepuszczalne, w których występuje
solanka.

Demonstration phase - Faza demonstracyjna - Faza demonstracyjna to wdroŜenie technologii,

która jeszcze nie jest ekonomicznie opłacalna w pełnej skali, w
projekcie pilotowym albo w małej skali.

Gasification

- Zgazowanie, proces przetwarzania paliwa stałego, zawierającego
węgiel, przez reakcje z powietrzem lub tlenem i para, na paliwo gazowe
zawierające węgiel i wodór.

Geological Sequestration of CO

- Geologiczna sekwestracja CO

- bezpieczne gromadzenie

emisji CO

w perspektywie długoterminowej.

Greenhouse gases

- Gazy cieplarniane: CO

, CH4, N2O, HFC, PFC, SF6.

IGCC

-  IGCC  Integrated gasification combined cycle, układ gazowo–parowy
zintegrowany  ze  zgazowaniem  węgla,  układ  wytwarzania  energii  na
bazie  zgazowania  węgla  bądź  paliw  zawierających  węgiel,  przy  czym
energia elektryczna wytwarzana jest w części parowej i gazowej.

Monitoring

- Monitoring - proces pomiaru ilości składowanego dwutlenku węgla i
jego lokalizacji.

NGCC

-  NGCC  Natural  gas  combined  cycle,  skojarzony  układ  gazowo  –
parowy,  układ  wytwarzania  energii  na  bazie  spalania  gazu  ziemnego,
przy  czym  energia  elektryczna  wytwarzana  jest  w  części  parowej  i
gazowej.

Oxyfuel combustion - Spalanie tlenowe - spalanie paliwa w czystym tlenie (w rzeczywistości

utleniaczem jest mieszanina tlenu, wody i dwutlenku węgla)

Post-combustion capture - Wychwytywanie po spalaniu - Wychwytywanie dwutlenku węgla

po spaleniu paliwa.

Pre-combustion capture - Wychwytywanie przed spalaniem - Wychwytywanie dwutlenku

węgla następujące po przetworzeniu paliwa do postaci gazu
syntezowego, przed jego spalaniem.

Saline formation

- Formacja solankowa - Osady albo skała zawierająca słonawą wodę
lub solankę.

UCG - Underground Coal Gasification – podziemne zgazowanie węgla

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

17. Materiały źródłowe i pomocnicze

1. „Model ekologicznego i ekonomicznego prognozowania wydobycia i uŜytkowania

czystego węgla”, praca zbiorowa, tom I pod redakcją Jerzego Sablika, tom II pod redakcją
Krystyny Czaplickiej i Marka ŚcieŜko, Główny Instytut Górnictwa, Katowice 2004

2. „Uwarunkowania wdroŜenia strategii zeroemisyjnych technologii węglowych w

energetyce”, praca zbiorowa pod redakcją Marka ŚciąŜko, ICHPW, sierpień 2007.

3. Foresight „Scenariusze

rozwoju technologii w kompleksie paliwowo-energetycznym

opracowane w wyniku foresightu energetycznego dla Polski na lata 2007 – 2030"
(

http://www.foresightenergetyczny.pl

4. opracowanie „Studium wykonalności projektu instalacji do produkcji paliw gazowych i

płynnych z węgla kamiennego”, MG, 2008

5. raport Departamentu Energetyki USA U.S. Climate Change Technology Program

Strategic Plan,

September 2006.

6. brytyjska Biała księga Meeting the Energy Challenge A White Paper on Energy 2007.

7. holenderskie opracowanie Making large scale Carbon Capture and Storage CCS in the

Netherlands Work- an agenda for 2007-2020, Policy, Technology and Organization

8. opracowanie „Studium wykonalności projektu instalacji do produkcji paliw gazowych i

płynnych z węgla kamiennego”, MG, 2008

9. raport WEC “Carbon Capture and Storage: a WEC “Interim Balance””, World Energy

Council 2007opracowanie Międzynarodowej Agencji Energii Clean Coal Technologies
Accelarating Commercial and Policy Drivers for Development , OECD/IEA 2008

10. opracowanie Międzynarodowej Agencji Energii CO

CAPTURE READY PLANTS

Technical Study Report Number: 2007/4 Date: May 2007 In support of the G8 Plan of
Action

11. opracowanie Międzynarodowej Agencji Energii „Legal Aspects of Storing CO2” Update

and Recomendations, OECD/IEA 2007,

12. opracowanie Międzynarodowej Agencji Energii CO

Capture and Storage A Key Carbon

Abatement Option, IEA, July 2008

13. opracowanie Międzynarodowej Agencji Energii CARBON CAPTURE AND STORAGE

Progress and Next Steps, prepared with the co-operation of the Global CCS Institute,

IEA, 2010

14. program rządu niemieckiego: The State of Development and Perspectives for CCS –

Technologies in Germany, Joint Report for the Federal Government by the Ministry of
Economics and Technology, the Ministry of the Environment and The Ministry of
Education and Research, 19 September 2007

15. opracowanie Federalnego Ministerstwa Gospodarki i Technologii, COORETEC

Lighthouse Concept - The path to fossil-fired power plants for the future, Research Report
No 566, April 2008

16. dokument brytyjskiego Ministerstwa Biznesu, Przedsiębiorstw i Reformy Regulacyjnej

TOWARDS CARBON CAPTURE AND STORAGE - A Consultation Document, June
2008

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

17. Raport 2030 - Wpływ proponowanych regulacji unijnych w zakresie wprowadzenia

europejskiej strategii rozwoju energetyki wolnej od emisji CO

na bezpieczeństwo

energetyczne  Polski,  a  w  szczególności  moŜliwości  odbudowy  mocy  wytwórczych
wykorzystujących  paliwa  kopalne  oraz  poziom  cen  energii  elektrycznej.  Opracowanie
firmy  Badania  Systemowe  „EnergSys”  na  zlecenie  Polskiego  Komitetu  Energii
Elektrycznej, Warszawa czerwiec 2008

18. raport “Pathways to a Low_Carbon Economy version 2 of the Global Greenhouse Gas

Abatemant Cost Curve”, Mc Kinsey&Company, 2009

19. podręcznik “Problemy z pakietem klimatyczno-energetycznym, Marian Miłek,

Wydawnictwo Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa w Sulechowie, 2010

20. raport Technologia wychwytywania i geologicznego składowania dwutlenku węgla

(CCS) sposobem na złagodzenie zmian klimatu, Lewiatan, Ambasada Brytyjska, grudzień
2009r.

21. raport DemosEuropa „Jak skutecznie wdroŜyć CCS w Polsce” – I część: ramy prawne i

regulacyjne oraz II część- ramy finansowe” 2009/2010r.

22. broszura CO2 GeoNet „Podziemne składowanie CO2 – czym jest tak naprawdę”

http://www.co2geonet.com/UserFiles/file/Rowena/Polish%20final_CO2_protected.pdf

23. materiały

edukacyjne

Carbon

Sequestration

Leadership

Forum:

http://www.cslforum.org/education/index.html#inFocus

24. dokumenty UE:

1) Opublikowana przez Komisję Europejską w 2006r. Zielona Księga w sprawie

europejskiej strategii na rzecz bezpiecznej, konkurencyjnej i zrównowaŜonej
energii”

2) Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego - ZrównowaŜona

produkcja energii z paliw kopalnych: cel – niemal zerowa emisja ze spalania
węgla po 2020 r.

3) Dokument roboczy słuŜb Komisji - Komunikat Komisji w sprawie

zrównowaŜonej produkcji energii z paliw kopalnych: cel – niemal zerowa
emisja ze spalania węgla po 2020 r.- Podsumowanie oceny wpływu

Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Komitetu
Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów - Działania na rzecz
europejskiego strategicznego planu w dziedzinie technologii energetycznych

5) Wniosek dotyczący Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie

geologicznego składowania dwutlenku węgla oraz zmieniająca dyrektywy
Rady 85/337/EWG, 96/61/WE, dyrektywy 2000/60/WE, 2001/80/WE,
2004/35/WE, 2006/12/WE i rozporządzenie (WE) nr 1013/2006

6) Komunikat Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego

Komitetu  Ekonomiczno-Społecznego  i  Komitetu  Regionów  -Wspieranie
podejmowania  na  wczesnym  etapie  działań  demonstracyjnych  w  dziedzinie
zrównowaŜonej produkcji energii z paliw kopalnych

7) Dokument roboczy słuŜb Komisji: dokument towarzyszący komunikatowi

Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu
Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów – Wspieranie podejmowania

projekt z dnia ……….. -

Wersja 0.2.

na wczesnym etapie działań demonstracyjnych w dziedzinie zrównowaŜonej
produkcji energii z paliw kopalnych – Streszczenie oceny skutków

Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej
dyrektywę 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego
systemu handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych

Dokument  roboczy  słuŜb  Komisji:  dokument  towarzyszący  komunikatowi
Komisji  do  Parlamentu  Europejskiego,  Rady,  Europejskiego  Komitetu
Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów - Wspieranie podejmowania
na  wczesnym  etapie  działań  demonstracyjnych  w  dziedzinie  zrównowaŜonej
produkcji energii z paliw kopalnych - Streszczenie oceny skutków

10)

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego
Komitetu

Ekonomiczno-Społecznego

oraz

Komitetu

Regionów

–

Inwestowanie w rozwój nisko-węglowych technologii (SET Plan)