2012-02-21

1

Geologia inżynierska

Pierwiastek lub związek chemiczny o uporządkowanej strukturze

wewnętrznej w formie sieci krystalicznej oraz powstały w wyniku

procesów naturalnych bez udziału człowieka

MINERAŁ

MINERAŁ

MINERAŁ

MINERAŁ

MINERAŁ

MINERAŁ

MINERAŁ

MINERAŁ

SKAŁA

2012-02-21

2

Nazwa

Dla geologa

Dla geotechnika

granit, dioryt, bazalt,

porfir, gnejs, kwarcyt,

marmur, łupek itp.

skała lita magmowa

lub metamorficzna

(scementowana,

zwięzła)

skała (grunt skalisty)

wapień, margiel, gips,

iłowiec, piaskowiec itp.

skała lita osadowa

(scementowana,

zwięzła)

skała (grunt skalisty)

żwir, pospółka, gruz,

piasek itp.

skała luźna (sypka,

niescementowana)

grunt niespoisty

glina, ił, pył

skała spoista

grunt spoisty

W przyrodzie skały mogą powstawać na 3 sposoby:

W wyniku krystalizacji minerałów z magmy

powstającej lokalnie w tzw. płaszczu ziemi

na głębokości od kilku do kilkudziesięciu

km pod powierzchnią Ziemi

W wyniku nagromadzenia okruchów

skalnych, szkieletów, lub też

chemicznego strącania zachodzącego

głównie w środowisku wodnym

W wyniku przeobrażenia wcześniej istniejących skał pod wpływem wysokich

ciśnień i wysokiej temperatury panujących głęboko pod powierzchnią Ziemi

2012-02-21

3

W zależności od miejsca zastygania stopu

magmowego, skały magmowe dzielimy

na:

1. Głębinowe (plutoniczne, abisalne,

intruzywne) – jeżeli magma zastyga

głęboko pod powierzchnią ziemi, w

warunkach podwyższonego ciśnienia i

powolnej utraty temperatury tworzą się

skały o strukturach jawnokrystalicznych,

pełnokrystalicznych;

2. Wylewne (wulkaniczne, ekstruzywne) –

gdy magma wylewa się na powierzchnię

ziemi zastyga bardzo szybko i tworzące

się skały charakteryzują struktury

szkliste lub półkrystaliczne;

3. Żyłowe (hipabisalne) – powstają w

warunikach pośrednich w żyłach,

kominach wulkanicznych.

SKAŁY MAGMOWE

Struktura skał głębinowych

Skały magmowe

głębinowe:

struktura

jawnokrystaliczna

2012-02-21

4

Struktura skał wylewnych:

porfirowa

Skały magmowe wylewne:

struktura porfirowa

2012-02-21

5

Struktura skał wylewnych:

skrytokrystaliczna -

tekstura zbita, porowata lub migdałowcowa

Skały magmowe wylewne:

struktura skrytokrystaliczna

2012-02-21

6

W zależności od pierwotnego składu magmy, dzielimy skały magmowe na:

•

kwaśne (>65%wag krzemionki)

•

obojętne (53-65%wag krzemionki)

•

zasadowe (44-53%wag krzemionki)

•

ultrazasadowe (<44%wag krzemionki)

Im bardziej kwaśna skała tym więcej zawiera minerałów jasnych (kwarc,

skalenie, mika jasna)

2012-02-21

7

Uproszczona klasyfikacja skał magmowych

rodzaj magmy

kwaśna

obojętna

zasadowa ultrazasadowa

granitowa

sjenitowa

diorytowa

gabrowa

perydotytowa

sk

ał

y

głębinowe

granit

sjenit (syenit),

sjenit

nefelinowy

dioryt

gabro

perydotyt

wylew

ne

młode

ryolit

trachit

fonolit

andezyt

bazalt

stare

porfir

kwarcowy

porfir

porfiryt

diabaz

melafir

sk

ła

d

m

in

er

a

ln

y

minerały jasne

kwarc 20-60%

ortoklaz 65-

90%

plagioklazy

obojętne

plagioklazy

zasadowe

-

ortoklaz 35-

90%

plagioklazy

kwaśne 10-

35%

plagioklazy

kwaśne

kwarc <10%

muskowit

minerały

ciemne

biotyt

amfibole

amfibole

pirokseny

oliwin

(amfibole)

(biotyt)

pirokseny

(amfibole)

pirokseny

(pirokseny)

(biotyt)

(biotyt)

Skały magmowe

- w geotechnice –

posadowienie obiektów inżynierskich na skałach magmowych

powoduje zwiększenie kosztów przygotowania podłoża do fundamentowania lecz

własności lecz skały te praktycznie nie odczuwają ciężaru umieszczonej na nich

konstrukcji;

-

w budownictwie

– znajdują zastosowanie jako kamień budowlany (konstrukcyjny

i okładzinowy) i kruszywo (do betonu, drogowe, kolejowe) o bardzo dobrych

własnościach mechanicznych lecz stosunkowo drogie w obróbce.

Wiele skał magmowych posiada wysokie walory dekoracyjne.

Własności fizykomechaniczne skał magmowych:

• bardzo wysoka:

wytrzymałość na ściskanie i in., odporność na działanie

atmosfery przemysłowej i czynników chemicznych, mrozoodporność

• mała:

ścieralność, nasiąkliwość

2012-02-21

8

2012-02-21

9

Metamorfizm

to zespół procesów zachodzących w warunkach podwyższonego

ciśnienia i temperatury, prowadzących do przeobrażenia wcześniej istniejących

skał (zarówno magmowych, osadowych jak i metamorficznych). Przeobrażenie

to przejawia się w zmianie pierwotnych struktur i tekstur skał, a także zmianie

ich składu mineralnego a czasem chemicznego.
Najważniejszymi czynnikami metamorfizmu są:
•Temperatura – do ok. 800

0

C, zależy od gradientu geotermicznego (głębokości)

lub odległości od ogniska magmowego
•Ciśnienie statyczne wynika z ciężaru hydrostatycznego nadległych skał
•Ciśnienie dynamiczne – STRESS – ma charakter kierunkowy powodowane jest

ruchami tektonicznymi
•Składniki ciekłe i gazowe – w procesach metamorficznych bierze udział para

wodna, odgrywająca rolę rozpuszczalnika

SKAŁY

METAMORFICZNE

Rodzaje metamorfizmu:

•m. termiczny

(kontaktowy) –

zachodzi w sąsiedztwie

ognisk magmowych, pod

wpływem temperatury

intrudującej magmy, ma

charakter lokalny;

•m. dyslokacyjny

– przebiega

w strefach fałdowych, gdzie

skały podlegają silnemu

stressowi przy niewielkiej

temperaturze, ma charakter

lokalny;

2012-02-21

10

Rodzaje metamorfizmu:

•m. regionalny

– przebiega po

pogrążeniu skał na dużą głębokość, gdzie

panuje duże ciśnienie hydrostatyczne i

temperatura, obejmuje wielkie obszary;

•metasomatoza

– gdy któryś z

powyższych procesów przebiega z

dopływem roztworów i gazów, które

indukują różne reakcje chemiczne,

powodujące częściowe, lub całkowite

zastąpienie istniejących minerałów

nowymi;

•ultrametamorfizm

– to zespół procesów

pomiędzy metamorfizmem a granityzacją,

czyli przetopieniem skał.

Skały metamorficzne - klasyfikacja

Skały posiadające laminację (foliację)

ziarna mineralne ułożone są

kierunkowo, co powoduje płytkową lub włóknistą podzielność skały :

1. łupki ilaste– bardzo drobnoziarniste (minerały niewidoczne gołym okiem)

skały wykazujące podzielność płytkową

2. fyllity – drobnoziarniste skały (minerały niewidoczne gołym okiem lecz

większe niż w łupkach iastych) o podzielności płytkowej

3. łupki – zawierają minerały widoczne gołym okiem a także >50% minerałów

blaszkowych bardzo drobnych; również o podzielności płytkowej.

4. gnejsy – średnio i grubo uziarnione skały zawierające naprzemianległe

warstewki minerałów jasnych i ciemnych, często o strukturze fluidalnej lub

oczkowej

5. amfibolity – średnio i grubo uziarnione skały zbudowane w większości z

minerałów ciemnych, charakteryzują się słabą foliacją

2012-02-21

11

fyllit

łupek

gnejs

2012-02-21

12

Skały nie wykazujące laminacji (foliacji)

:

1. marmury – przekrystalizowane wapienie lub dolomity o strukturze cukrowatej

2. kwarcyty – zmetamorfizowane piaskowce kwarcowe lub granity, posiadają

strukturę cukrowatą

3. zieleńce – nie wykazujące foliacji skały zasobne w minerały ciemne

4. hornfelsy - Any fine-grained rock produced by contact metamorphism. Density

of rock increases with metamorphic grade.

5. antracyt – zmetamorfizowana, silnie uwęglona odmiana węgla kamiennego

Skały metamorficzne - klasyfikacja

marmury

2012-02-21

13

Osady – nagromadzenie

materiału:

terygenicznego („pochodzącego z

ziemi”), chemicznego,

organicznego,

pirogenicznego, wietrzeniowego

tworzące się w wyniku działania

procesów geologicznych

SKAŁY OSADOWE

Środowisko sedymentacyjne

–

obszar, w którym działa pewien zespół procesów

powodujących akumulacje osadów

lądowe

morskie

rzeczne

eoliczne

glacjalne

limniczne

mieszane

deltowe

środ.

sedymentacji

klastycznej na

wybrzeżach

morskich

strefa

litoralna

strefa

sublitoralna

strefa

pelagiczna

strefa

hemi-

pelagiczna

2012-02-21

14

Sedymentacja morska

Na dnie mórz i oceanów osadzają się pod wpływem siły ciężkości

cząsteczki mineralne różnej wielkości oraz szczątki organiczne.

Kolejne warstwy nagromadzonego osadu ściskają leżące niżej

powodując ich diagenezę, czyli „zeskalenie”

Sedymentacja morska

W zamkniętym, płytkim zbiorniku morskim, znajdującym się w ciepłym

klimacie następuje odparowywanie wody, wskutek czego substancje

mineralne rozpuszczone w tej wodzie krystalizują na dnie.

2012-02-21

15

eolicznym

rzecznym

lodowcowym

jeziornym i

bagiennym

Sedymentacja lądowa

zachodzi lokalnie w wyniku

sedymentacji w środowisku :

Transport materiału osadowego polega na jego

przenoszeniu z jednego miejsca na inne

przez wiatr, rzeki, prądy morskie, lodowce, grawitację.

Diageneza jest 3

-stopniowa, obejmuje:

• kompakcję i odwodnienie

• cementację

• rekrystalizację

2012-02-21

16

Skały osadowe

•Klastyczne (terygeniczne)

Składają się z pokruszonych fragmentów minerałów i wcześniej

istniejących skał (zarówno magmowych i metamorficznych jaki

osadowych ). Poszczególne ziarna mogą być scementowane przy użyciu

spoiwa takiego jak kalcyt, tlenki i wodorotlenki żelaza, minerały ilaste itp.

•Organiczne

Składają się głównie ze szczątków roślin lub/i zwierząt, np. muszli, kości,

budowli rafowych, rozłożonej substancji organicznej, często również

scementowanych.

•Krystaliczne

Składają się z kryształów powstałych w wyniku odparowywania wody

morskiej z płytkich, odciętych zatok w ciepłym klimacie.

Skały klastyczne dzielimy na podstawie wielkości
ziaren.

Mogą być

luźne

(bez spoiwa) a po

scementowaniu

mogą tworzyć

zwięzłe skały

Skały osadowe

Klasyfikacja

Skały gruboziarniste:

wielkość

ziaren w [mm]

2012-02-21

17

Po scementowaniu

żwir

tworzy skały -

zlepieńce

:



Jeśli ziarna są obtoczone –

konglomerat



Jeśli ziarna są kanciaste -

brekcja

Zdiagenezowany

piasek

to

piaskowiec

.

Często zbudowany jest niemal wyłącznie z kwarcu,

ale może zawierać również sporo ziaren skaleni –

piaskowiec arkozowy, arkoza,

lub pokruszonych fragmentów skal –

piaskowiec szarogłazowy, szarogłaz

2012-02-21

18

Grunty drobnoziarniste:

Zdiagenezowany

pył

to

mułowiec

.

ił

- ziarna o wielkości <0,002 mm



Jeśli jest warstwowany –

łupek



Jeśli nie -

iłowiec

2012-02-21

19

ziarna dostrzegalne gołym okiem

ziarna wyczuwalne

dotykiem

powierz-

chnia

skały

gładka

Klasyfikacja skał osadowych - okruchowych

frakcja

sposób

rozpoznawania

frakcji

stopień

obtoczenia

nazwa skały

nazwa

[mm]

luźnej

scementowanej

sk

ał

y

kl

as

ty

cz

ne

(

o

kr

uc

ho

w

e

)

grubookruchowe -

psefitowe

> 2

o

kr

uc

hy

w

id

o

cz

ne

g

o

ły

m

o

ki

e

m

obtoczone

żwir

pospółka

zlepieniec

żwirowiec

konglomerat

nieobtoczone

gruz

rumosz

brekcja

piaskowa -

psamitowa

0,63- 2

piasek

piaskowiec

arkoza

szarogłaz

pyłowa (mułowa) -

aleurytowa

0,002 - 0,63

okruchy

wyczuwalne

dotykiem

pył

muł

less

mułowiec

iłowa - pelitowa

<0,002

gładka

powierzchnia

skały

glina

ił

iłowiec

łupek ilasty

2012-02-21

20

Skały pochodzenia

chemicznego i organicznego:

ewaporaty – utworzone w wyniku odparowywania wody:



Sól kamienna

złożona z halitu, sylwinu i karnalitu



Skały gipsowe

zbudowane z gipsu i anhydrytu



Trawertyny

zbudowane z minerałów węglanowych wokół gorących

źródeł

Skały osadowe

Klasyfikacja

Skały pochodzenia

chemicznego i organicznego :

skały weglanowe – utworzone w procesach organicznych (nagromadzenie

szczątków szkieletowych roślin i zwierząt) i chemicznych (odparowanie wody,

chemiczna działalność mikroorganizmów)



wapienie



dolomity

Skały osadowe

Klasyfikacja

skały krzemionkowe:

diatomity,

krzemienie i czerty

2012-02-21

21

Klasyfikacja skał osadowych - chemo- i organogenicznych

nazwa

skład mineralny

sposób powstawania

odmiany

cechy charakterystyczne

sk

ał

y

w

ęg

la

no

w

e

w

a

p

ie

n

ie

na

jc

zę

śc

ie

j w

ys

tę

pu

ją

o

d

m

ia

n

y

m

ie

s

z

a

n

e

kalcyt i aragonit (90%)

min.ilaste

min.krzemionkowe

zw.żelaza

organogeniczne

w.rafowe

w.muszlowe

kreda

widoczne struktury

organiczne - odciski i

przekroje muszli itp.

chemogeniczne

w.pelagiczne i oolitowe

martwice wapienne, nawary

i trawertyny

wapienne osady naciekowe

d

o

lo

m

it

y

dolomit (60-90%)

kalcyt

min.ilaste

min.krzemionkowe

zw.żelaza

chemogeniczne

wtórne

(metasomatyczne)

syderyty

syderyt (60-90%)

dolomit

i kalcyt

chemogeniczne

sk

ał

y

kr

ze

m

io

nk

ow

e

opal

chalcedon

organogeniczne

ziemie okrzemkowe i

diatomity muły (iły)

radiolariowe i radiolaryty

muły spikulitowe i

spongiolity

wtórne

(metasomatyczne)

opiki, lidyty, jaspisy,

rogowce, porcelanity,

martwice i

gejzeryty,krzemienie i czerty

Klasyfikacja skał osadowych - chemo- i organogenicznych cd

nazwa

skład mineralny

sposób powstawania

odmiany

cechy charakterystyczne

sk

ał

y

gi

ps

ow

o-

s

o

ln

e

(

e

w

a

p

o

ra

ty

)

Gipsy

(gipsowce)

gips (do 90%)

kwarc,

kalcyt, dolomit,

min.ilaste,

zw.żelaza,

substancje bitumiczne

ewaporaty, czasem

jako wykwity w

warunkach

pustynnych

gipsowce

wielkokrystaliczne kryształy nawet

do 4m długości

ewaporaty

alabastry

gipsy łupkowe

odmiany drobnoziarniste

Anhydryty

(anhydrytowce)

anhydryt (do 90%)

kwarc,

kalcyt, dolomit,

min.ilaste,

zw.żelaza,

substancje bitumiczne

ewaporaty, czasem

jako wykwity w

warunkach

pustynnych

anhydrytowce

wielkokrystaliczne

kryształy nawet

do 4m długości

ewaporaty

vulpinity

odmiany drobnoziarniste

Sole kamienne

halit (do 95%)

gips, anhydryt,
inne min.solne,

min ilaste

ewaporaty

sk.solno-ilaste:

trzewiowce,

sole ilaste

(piaszczyste itd.),

zubry,

iły solne

skały alitowe (rezydualne

rózne minerały

zasobne w

wodorotlenki glinu

wietrzenie chemiczne

w klimacie

tropikalnym

gleby i sk.laterytowe

terra rosa

boksyty

2012-02-21

22

Minerał

To pierwiastek lub związek chemiczny, utworzony w sposób naturalny,

bez udziału człowieka,

wskutek działania procesów geologicznych.

Musi on posiadać swoisty skład chemiczny, właściwości fizyczne

i budowę krystaliczną.

Nie objęte tą definicją składniki Ziemi i innych ciał kosmicznych:

bezpostaciowe ciała stałe (np. szkliwo wulkaniczne),

substancje ciekłe (woda, ropa naftowa)

oraz gazowe (gaz ziemny)

nazywane są substancjami mineralnymi.

Materiały takie jak węgiel, ropa naftowa, drewno czy szkło,

nie są minerałami.

Podstawowe wiadomości o minerałach, skałach, gruntach

Struktura wewnętrzna i skład chemiczny

całkowicie definiują dany minerał.

Zatem minerały mogą być bezsprzecznie rozróżniane wyłącznie przy
zastosowaniu analizy rentgenowskiej i testów chemicznych (łącznie):

analiza rentgenowska pokazuje strukturę wewnętrzną minerału,

natomiast testy chemiczne ich skład.

Swoiste cechy minerałów decydują o ich własnościach fizycznych.

2012-02-21

23

v barwa
v rysa
v przezroczystość
v połysk
v twardość
v łupliwość / przełam
v pokrój kryształu / skupienie

Podstawowe cechy fizyczne minerałów:

MOŻNA JE OPISAĆ TYLKO,

GDY MINERAŁY SĄ

WIDOCZNE GOŁYM OKIEM

Barwa

jest

pierwszą zauważalną cechą minerału. Niestety często nie

jest jednoznaczna.

Różne minerały mogą mieć ten sam kolor, lub też

minerał w czystym stanie bezbarwny, dzięki różnym barwiącym
domieszkom

może uzyskiwać różnorodne barwy.

2012-02-21

24

Opisując barwę, używamy dwóch przymiotników:

pierwszy określa kolor jaki widać,

drugi kwalifikuje minerał do jednej z trzech grup podziału min. ze

względu na barwę

Ze względu na

barwę

dzielimy minerały na :

1.

Barwne (idiochromatyczne)

– posiadają

własną, charakterystyczną barwę, która może
być co najwyżej skażona domieszkami obcymi
– np. piryt, malachit

2012-02-21

25

Ze względu na

barwę

dzielimy minerały na :

2.

Bezbarwne

(achromatyczne) nie posiadające

własnej barwy – większość minerałów
skałotwórczych np.: kwarc, skalenie

3.

Zabarwione (allochromatyczne)

–

minerały bezbarwne z domieszkami
substancji (minerałów lub związków
chemicznych) barwiących – np.: kwarc
dymny (morion)

Rzeczywisty kolor

minerału, nie zmieniony przez domieszki i

zaburzenia optyczne pokazuje rysa

minerału.

Rysa

to barwa sproszkowanego

minerału.

Tylko

minerały barwne mają barwne rysy. Minerały bezbarwne i

zabarwione

mają rysę białą.

Rysa to silnie diagnostyczna cecha, jeden

minerał może wykazywać

tylko

jedną jej barwę.

2012-02-21

26

Dwa

minerały, które mają bardzo podobne kolory, mogą mieć różną

barwę po sproszkowaniu.

Np.

minerały hematyt i galena mają ciemnoszary, ołowiany kolor. Można je

jednak

łatwo i bezsprzecznie rozróżnić, gdyż rysa hematytu jest

krwistoczerwona natomiast rysa galeny ciemnoszara.

Przezroczystość

jest to

sposób, w jaki światło „współpracuje” z

powierzchnią minerału. Istnieją 3 możliwe sposoby tej współpracy:

1.

jeżeli światło przechodzi przez minerał we względnie niezmieniony

sposób, mówimy że minerał jest przezroczysty.

2.

jeżeli światło przechodzi przez minerał lecz w silnie zmieniony sposób,

mówimy że minerał jest półprzezroczysty.

3.

jeżeli światło nie penetruje minerału, lecz całkowicie odbija się od jego

powierzchni,

mówimy że minerał jest nieprzezroczysty.

2012-02-21

27

Halite

Gypsum

Annabergite

Celestine

Minerały przezroczyste

Gypsum

Quartz

Fluorite

Minerały

półprzezroczyste

2012-02-21

28

Malachite

Gold

Bixbyit

Cassiterite

Minerały

nieprzezroczyste

Połysk

to

sposób, w jaki powierzchnia minerału odbija światło.

Opis

połysku jest najczęściej opisem jak wygląda dany minerał.

Trzy podstawowe rodzaje

połysku to:

Połysk metaliczny

– wygląd metalu

•Półmetaliczny

•Liczna grupa połysków

zwyczajnych

•Metaliczny

2012-02-21

29

Najczęściej spotykane połyski zwyczajne:

Diamentowy –

bardzo efektowne

kryształy błyszczące

jak diamenty

Perłowy – wygląd masy perłowej

Szklisty – o wyglądzie szkła, jeden z
najczęściej spotykanych połysków

Tłusty / Woskowy -wygląda jak

przetłuszczony papier śniadaniowy

A także:

•lustrzany

• matowy

•jedwabisty

• ziemisty

• włóknisty

• smolisty

Najczęściej spotykane połyski zwyczajne:

2012-02-21

30

Twardość

jest to opór, jaki stawia minerał sile starającej się naruszyć

jego powierzchnię (zarysować). W badaniach minerałów chodzi nam o

twardość zadrapania w odmienności od stosowanej w inżynierii

twardości zniszczenia.

W warunkach laboratoryjnych istnieje wiele

różnych metod badania

bezwzględnej twardości (wyrażonej w liczbach). Natomiast w
warunkach polowych

określa się twardość minerału poprzez

porównanie go z minerałami wzorcowymi z tzw. Skali Mohsa. Uznaje
się, że dwa minerały mają taką samą twardość wtedy i tylko wtedy, gdy
wzajemnie

się rysują. .

Skala

twardości Mohsa

to 10

minerałów o charakterystycznej

twardości, uszeregowanych od najbardziej miękkiego

talku

(1) do

najtwardszego

diamentu

(10).

Skala Mohsa

1.

talk

2.

gips

3.

kalcyt

4.

fluoryt

5.

apatyt

6.

ortoklaz

7.

kwarc

8.

topaz

9.

korund

10. diament

Bezwzględne twardości

•1 talk

•3 gips

•9 kalcyt

•21 fluoryt

•48 apatyt

•72 ortoklaz

•100 kwarc

•200 topaz

•400 korund

•1600 diament

2012-02-21

31

Twardości niektórych substancji wg skali Mohsa:

2,5 : paznokieć

2,5

– 3 : srebro, złoto

4

– 4,5 : platyna

4

– 5 : żelazo

5,5 : ostrze noża

6 -

7 : szkło

Ponad 7 : hartowana stal

W badaniach terenowych często stosuje się uproszczone

(orientacyjne) sprawdzanie twardości minerału. Polega ono na

porównaniu twardości minerału z twardością paznokcia oraz ostrza

stalowego (lub fragm. szkła) i oszacowaniu przedziału twardości do

jakiego badany minerał należy.

paznokieć

ostrze stalowe

+ +

+ +

0 – 2,5

b. miękki

miękki

3 - 4

-

+ +

-

4,5 – 5,5

twardy

+

-

> 5,5

b. twardy

-

2012-02-21

32

Łupliwość

jest to zdolność kryształów do pękania pod wpływem

uderzenia lub nacisku wzdłuż płaskich powierzchni – płaszczyzn łupliwości.
Jest to jedna z najważniejszych cech minerałów gdyż płaszczyzny

łupliwości są równoległe do płaszczyzn sieciowych kryształów najsłabiej ze

sobą związanych.

Zależnie od stopnia gładkości płaszczyzn łupliwości wyróżniamy

łupliwość:

-

doskonałą

-

dokładną;

-

wyraźną;

-

niewyraźną

-

bardzo niewyraźną (brak).

Ten sam minerał może mieć niejednakową łupliwość względem różnych

swych ścian. Stąd może być ona jedno- lub wielokierunkowa.

Brak łupliwości:

KWARC

OLIWIN

Doskonała łupliwość

MUSKOWIT

BIOTYT

2012-02-21

33

halit

oliwin

Brak łupliwości:

OLIWIN

Doskonała łupliwość

HALIT

łupliwość

1-kierunkowa

łupliwość 2-kierunkowa

brak

łupliwości

Obrazy mikroskopowe

2012-02-21

34

równoległe „nacięcia”

płaskie powierzchnie

trójwymiarowe

„schodki”

Oznaki łupliwości:

dwuwymiarowe

„schodki”

prostoliniowe

pęknięcia

wewnątrz

minerału

Minerały charakteryzujące się niewyraźną lub bardzo niewyraźna
łupliwością pękają wzdłuż nierównych powierzchni –

przełamu.

Kształt przełamu również może być charakterystyczny dla minerału, np.:

muszlowy, haczykowaty, zadziorowaty, włóknisty, nierówny lub ziemisty.

2012-02-21

35

Pokrój

jest to kształt kryształu, zależny od własności krystalograficznych

oraz warunków, w jakich kryształ powstawał. W odpowiednich warunkach

kryształy narastają we właściwych minerałowi proporcjach.

W przyrodzie minerały najczęściej występują jako wieloosobnikowe
skupienia. Mówimy wówczas o tzw.

postaci skupienia

czworościenne

Pokroje minerałów:

kostkowe

Izometryczne

–

wszystkie 3 wymiary

są zbliżone

:

2012-02-21

36

płytkowe:

płaskie

i

cienkie

kryształy, cieńsze niż tabliczkowe
lecz grubsze

niż blaszkowe

Pokroje minerałów:

spłaszczone

–

jeden z wymiarów

wyraźnie mniejszy

tabliczkowe:

spłaszczone

kryształy,

grubsze

niż płytkowe

łuseczkowe:

płaskie i bardzo cienkie, drobniutki kryształy

Pokroje minerałów:

spłaszczone

–

jeden z wymiarów

wyraźnie mniejszy

blaszkowe:

płaskie

i bardzo cienkie kryształy
o znacznej powierzchni

2012-02-21

37

Graniaste

(słupki):

bardzo

często

spotykane

minerały w kształcie ołówka

Pokroje minerałów:

wydłużone

–

jeden z wymiarów

wyraźnie większy od pozostałych

Przysadziste

(krótki słupki):

nieco bardziej

wydłużone niż

izometryczne

włókniste:

bardzo cienkie i

długie kryształy,

również występują w skupiskach

Pokroje minerałów:

wydłużone

–

jeden z wymiarów

wyraźnie większy od pozostałych

igiełkowe:

wydłużone i cienkie,

najczęściej występują w dużych
skupiskach

2012-02-21

38

Pokroje minerałów:

Wydłużone i spłaszcone

inne:

Fantomy (duchy):

fantomy

powstają, gdy

kryształ przestaje rosnąć, a potem z jakichś
względów zaczyna rosnąc od nowa. Podczas
przerwy

malutkie

mikrokryształki innych

minerałów mogąosadzaać się na powierzchni
kryształu. Kiedy główny kryształ zaczyna
ponownie

rosnąć,

obrasta

kryształ

wewnętrzny

wraz

z

warstewką

pokrywających go mikrokryształków.

Pokroje minerałów:

2012-02-21

39

Pseudomorfoza

(fałszywokształtne):

to

minerał, który zastępują chemicznie inny
minerał w jego formie krystalicznej. W efekcie
znajdujemy

kryształ który wygląda jak jeden

minerał, a okazuje się być całkiem innym
minerałem.

inne:

Pokroje minerałów:

Berło:

kryształy w formie berła powstają,

gdy

minerał zatrzyma się w e wzroście a

potem z

jakichś powodów zaczyna

ponownie

rosnąć, lecz tylko w górnej

części kryształu.

inne:

Pokroje minerałów:

2012-02-21

40

Ziarniste

Masywne (zbite)

Formy skupienia:

Szczotka krystaliczna:

może to

być część dużej geody

Formy skupienia:

2012-02-21

41

Geoda

Formy skupienia:

Promieniste

Rozetowe

Formy skupienia:

2012-02-21

42

Drzewiaste:

charakterystyczne dla

złota

Formy skupienia:

Dendryty:

formy podobne do drzewiastych,

lecz

najczęściej płaskie, mniej rozgałęzione

Formy skupienia:

Skupienia
nerkowate
(bąblowe):

Inkrustacje

2012-02-21

43

Stalaktyty, stalagmity i inne formy naciekowe

Formy skupienia:

W przypadku, gdy w skale występują minerały wielkości

niedostrzegalnej gołym okiem nie da się opisać ich cech fizycznych.

Na podstawie własności szczególnych, można stwierdzić

występowanie w skale niektórych minerałów lub grup minerałów,

nawet jeżeli są one niewielkich rozmiarów.

Sprawdzamy

zapach po

zwilżeniu

(chuchnięciu)

Jest zapach

„mokrej ściany”

Występują

minerały ilaste

Sprawdzamy smak

po potarciu

zwilżonym palcem

Jest smak słony lub

gorzki (ohydny)

Występuje

halit lub sylwin

2012-02-21

44

Sprawdzamy

reakcję z kwasem

solnym

natychmiastowa

burzliwa reakcja

Występuje

kalcyt

Sprawdzamy

reakcję z kwasem

solnym po

sproszkowaniu

skały

występuje burzliwa

reakcja lub wydziela się

intensywnie

żółty/pomarańczowy

osad

Występuje

dolomit lub

syderyt

Sprawdzamy

twardość ostrzem

stalowym

Skała jest bardzo

twarda (nie da się

zarysować, lub

ostrze się ściera)

Występują

minerały

krzemionkowe