1

PODSTAWY

PRAWNE

OBROTU

SUBSTANCJAMI

NIEBEZ-

-

PIECZNYMI

Substancją niebezpieczną nazywamy jedną lub więcej substancji albo

mieszaninę substancji, które ze względu na swoje własności chemiczne, biologiczne
lub promieniotwórcze, mogą w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi,
spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska. Substancją
niebezpieczną może być: surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja
powstała w wyniku awarii. [1]

Sprawy bezpieczeństwa obrotu substancjami chemicznymi związane są

z gwałtownym wzrostem asortymentu produkowanych substancji i preparatów.
Zapewnienie bezpieczeństwa jest coraz ważniejszym wątkiem polityki ekologicznej,
gdyż w procesie produkcji, przetwarzania, dystrybucji, składowania oraz użytkowania
substancji i preparatów chemicznych, szczególnie zaliczanych do kategorii „substancji
niebezpiecznych”, mogą mieć miejsce następujące niekorzystna dla środowiska,
w tym także niekontrolowane procesy:
- emisja zanieczyszczeń do atmosfery,
- zrzut zanieczyszczeń do kanalizacji, a następnie do wód powierzchniowych,
- zanieczyszczenie gruntów i wód podziemnych,
- odprowadzanie substancji chemicznych do środowiska w formie odpadów,
- uwolnienie substancji chemicznych do środowiska w wyniku awarii i katastrof,
- bezpośrednie oddziaływanie substancji na ludzi w procesie użytkowania

preparatów zawierających substancje niebezpieczne.

Z Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Rzeczpospolitą

Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi oraz
z „Narodowego programu przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej”
wynika,

konieczność

harmonizacji

przepisów

prawnych

z

regulacjami

obowiązującymi w Unii, co oznacza reformę mechanizmów zarządzania ochroną
środowiska i stopniowe wprowadzanie zasady zrównoważonego rozwoju.
Najważniejsze elementy tej zasady, które są aplikowane do polskiego prawodawstwa,
to:
- zasada zapobiegania zanieczyszczeniom lub – jeśli nie da się im zapobiec –

unieszkodliwiania u źródeł,

- zasada odpowiedzialności zanieczyszczającego za szkodę,
- zasada przezorności, oznaczająca zaniechanie działań, których skutków

ekologicznych nie da się przewidzieć,

- zasada zintegrowanego podejścia do ochrony środowiska, tzn. uwzględnienie

wpływu wszystkich aspektów funkcjonowania na różne elementy środowiska
(woda, powietrze, ziemia),

- zasada stosowania najlepszych dostępnych technik, jako podstawy zintegrowanego

systemu zapobiegania i kontroli,

- zasada dostępu do informacji o środowisku.

2

Zasady ujęte w dyrektywach Unii Europejskiej oraz ustalenia Międzynarodowego

Forum Bezpieczeństwa tworzą rozwiązania systemowe polegające na stosowaniu
następujących mechanizmów:
- zakazu produkcji i użytkowania określonych substancji i preparatów, co do których

stwierdzono, że stopień ryzyka dla zdrowia i środowiska i związane z tym
potencjalne straty przewyższają korzyści gospodarcze,

- rezygnacja z pewnych technologii w przypadku stwierdzenia niemożliwych do

wyeliminowania poważnych zagrożeń dla zdrowia i środowiska,

- ograniczenie czasu i zakresu ich stosowania, jeśli brak jest skutecznych

zamienników,

- wprowadzenie procedur notyfikowania bądź licencjonowania działalności

w zakresie produkcji, obrotu i użytkowania substancji zaliczanych do kategorii
niebezpiecznych,

- szerokiego wprowadzenia do praktyki procedur zarządzania ryzykiem na szczeblu

zakładowym i regionalnym, w tym mechanizmów kontroli i stosowania
znakowania produktów wprowadzanych do obrotu,

- zakazów i ograniczeń dotyczących produkcji, wprowadzania do obrotu,

użytkowania, importu oraz eksportu produktów i wyrobów zawierających metale
ciężkie i trwałe zanieczyszczenia organiczne,

- stworzenie ram prawnych do funkcjonowania kontroli społecznej w ochronie

zdrowia i środowiska przed zagrożeniami za strony użytkowania wyrobów
chemicznych.[2], [5]

ZARYS

SYSTEMU

OBROTU

SUBSTANCJAMI

NIEBEZPIECZNYMI

Podstawowym dokumentem prawnym obowiązującym na terytorium kraju jest

ustawa o substancjach i preparatach chemicznych, będąca adaptacją prawa wspólnoty.
Ustawa określa warunki, zakazy lub ograniczenia produkcji, wprowadzania do obrotu
lub stosowania substancji i preparatów chemicznych, w celu ochrony przed
szkodliwym wpływem tych substancji na zdrowie człowieka lub na środowisko.

Wprowadzanie substancji do obrotu to udostępnianie jej osobom trzecim na

terytorium Polski oraz państw członkowskich Unii Europejskiej, jest to również
wprowadzanie substancji spoza terytorium o którym była mowa powyżej.

Producenci, dystrybutorzy i importerzy wprowadzający do obrotu na terytorium

Polski substancje niebezpieczne, są zobowiązani do zebrania wszystkich informacji
o stwarzanych

przez

nie

zagrożeniach,

wynikających

z

ich

własności

fizykochemicznych i biologicznych i udostępnienia tej informacji odbiorcom. Osoba ta
musi bezpłatnie udostępnić odbiorcy karty charakterystyki takiej substancji lub
preparatu niebezpiecznego, najpóźniej w dniu ich pierwszej dostawy.

W przypadku wprowadzania do obrotu substancji nowej, w jej postaci własnej

lub jako składnika preparatu wymagane jest zgłoszenie tego do Głównego Inspektora
Ochrony Środowiska. Dokumentacja przedstawiona przez zgłaszającego powinna
zawierać:

3

- dane niezbędne do oceny ryzyka stwarzanego przez substancję dla zdrowia

człowieka i środowiska tj. przewidywana wielkość produkcji, oczekiwane produkty
uboczne, oszacowany czas ekspozycji zatrudnionych osób i czas składowania
odpadów, w tym informacje dotyczące niekorzystnych skutków działania
substancji w warunkach przewidywanych zastosowań,

- propozycję klasyfikacji, oznakowania opakowań i karty charakterystyki

w przypadku substancji niebezpiecznych.

Obrót określonymi kategoriami substancji niebezpiecznych i preparatów

niebezpiecznych wymaga posiadania kwalifikacji stwierdzonych przez właściwego
inspektora sanitarnego.

Warunki i tryb udzielania zezwoleń na produkcję i obrót substancji

niebezpiecznych określane są na drodze rozporządzenia Ministra do spraw gospodarki
w porozumieniu z właściwymi ministrami do spraw zdrowia. [3], [6]

MIĘDZYNARODOWY

OBRÓT

ODPADAMI

Międzynarodowy obrót odpadami polega na przywozie odpadów z zagranicy,

przewozie przez terytorium Polski oraz wywozie odpadów z kraju. [4]
Przywóz odpadów niebezpiecznych z zagranicy jest zakazany z wyjątkiem:
- zgarów z produkcji pierwotnej i wtórnej – w ilości 5000 Mg rocznie,
- mineralnych olejów silnikowych, przekładniowych i smarowych niezawierających

związków chlorowcopochodnych – w ilości 29000 Mg w roku 2003,

- baterii i akumulatorów ołowiowych – w ilości 110000 Mg rocznie.

Wymienione powyżej odpady mogą być przywożone do dnia 31 grudnia 2003 r.

i wymagają zezwolenia Głównego Inspektora Ochrony Środowiska.
Zakazuje się przywozu z zagranicy odpadów wymieszanych z przedmiotami lub
substancjami nie będącymi odpadami. Ograniczeń tych nie stosuje się do odpadów
powstałych w trakcie normalnej eksploatacji statków morskich i żeglugi śródlądowej
oraz statków powietrznych, przekazywanych do odbiorców w portach morskich,
rzecznych i lotniczych.

Przywóz z zagranicy odpadów wymaga zezwolenia Głównego Inspektora Ochrony

Środowiska. Kopię tej decyzji otrzymują:
- Prezes Głównego Urzędu Ceł,
- Komendant Główny Straży Granicznej,
- marszałek województwa,
- wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwy ze względu na miejsce odzysku

odpadów.

Rodzaje odpadów dopuszczonych do przywozu z zagranicy, okres, przez jaki

odpady te mogą być przywożone oraz ich ilości, określa Minister Środowiska
w drodze rozporządzenia, kierując się potrzebami gospodarki narodowej oraz
możliwością odzysku bezpiecznego dla zdrowia i życia ludzi i dla środowiska.

4

Zezwolenie na przywóz odpadów może być wydane, jeśli spełnione zostaną
następujące warunki:
1. odpady przeznaczone są do odzysku w kraju lub za granicą, z wyjątkiem

wykorzystania ich jako paliwa lub innego środka wytwarzania energii, a także
wykorzystania do rozprowadzania na powierzchni ziemi,

2. nie ma na terenie kraju możliwych do pozyskania odpadów nadających się do

równorzędnego odzysku lub też występują one w niewystarczającej ilości,

3. odpady przywiezione z zagranicy lub sposób odzysku w kraju nie spowodują

wzrostu zagrożenia dla środowiska i nie przyczynią się do zwiększenia masy
składowanych odpadów.

Zezwolenie na przywóz odpadów z zagranicy wydawane jest na czas określony,

nie dłuższy niż 5 lat, na wniosek przywożącego. Wniosek powinien zawierać:
- opis przywożonych odpadów, w tym ich fizycznych i chemicznych właściwości,
- określenie ilości przywożonych odpadów,
- wskazanie miejsca odzysku,
- opis sposobu gospodarowania przywiezionymi odpadami, w tym opis technologii

ich odzysku wraz z opisem ich oddziaływania na środowisko,

- wskazanie trasy wwozu odpadów, rodzaju transportu i opakowania odpadów dla

odpadów niebezpiecznych,

- wskazanie imienia i nazwiska lub nazwy i adresu zamieszkania lub siedziby

wytwórcy odpadów oraz ich dostawcy,

- uzasadnienie potrzeby przywiezienia odpadów z zagranicy.

Zezwolenie na przywóz może być wydane przedsiębiorcy lub jednostce

organizacyjnej która nie jest przedsiębiorcą. Zezwolenie może być cofnięte, bez
odszkodowania w razie stwierdzenia, że przewożący odpady, nie przestrzega
warunków zawartych w zezwoleniu. Odpady które nie zostały poddane odzyskowi
zgodnie z zezwoleniem, podlegają zwrotowi do ich dostawcy.

Zezwolenie na wywóz odpadów może być wdane jeżeli:

1. sposób gospodarowania odpadami za granicą będzie bezpieczny dla środowiska,
2. właściwe organy władz państwa, przez których terytoria odpady te będą

przewożone, wyrażą zgodę na ich przyjęcie oraz przewóz.

Zezwolenie na wywóz odpadów niebezpiecznych za granicę wydawane jest na czas

określony, na wniosek wywożącego odpady. Zawiera on:
- opis wywożonych odpadów, w tym ich własności fizycznych i chemicznych, wraz

z opisem sposobu wytwarzania tych odpadów i informacją o wymaganiach
dotyczących zasad obchodzenia się z nimi,

- określenie ilości wywożonych odpadów
- wskazanie trasy wywozu odpadów, rodzaju transportu i opakowania odpadów oraz

informacji o ubezpieczeniu transportu,

- wskazanie imienia i nazwiska lub nazwy i adresu zamieszkania lub siedziby

podmiotu odbierającego odpady oraz miejsca odzysku lub unieszkodliwiania
odpadów,

5

- opis sposobu gospodarowania odpadami za granicą,
- uzasadnienie potrzeby wywozu odpadów.

Główny Inspektor Ochrony Środowiska może zażądać udokumentowania

informacji zawartych we wniosku, dokumenty te stanowią załącznik do zezwolenia.
Jeżeli zagospodarowanie wywiezionych odpadów nie może być dokonane zgodnie
z kontraktem, wywożący odpady jest zobowiązany do ich odebrania.

Zezwolenie na przewóz odpadów niebezpiecznych przez terytorium państwa

polskiego jest wydawane na czas określony na wniosek przedsiębiorcy. Wniosek
powinien zawierać dane, takie same jak dla odpadów wwożonych lub wywożonych
z kraju oraz podlega tym samym decyzjom, wytyczonym przez Głównego Inspektora
Ochrony Środowiska.

LITERATURA

1. Ustawa Prawo Ochrony Środowiska, art. 3, pkt. 37.
2. Zimnicki J. : Budujemy system bezpieczeństwa chemicznego. Chemik. 2001, 11,

301.

3. Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 o substancjach i preparatach chemicznych.
4. Praca zbiorowa, Aktualne przepisy w ochronie środowiska, Agencja Ochrony

Środowiska. Koszalin, 2002.

5. Puchalska H. : Kryteria postępowania z niebezpiecznymi substancjami i preparatami

chemicznymi

na

podstawie

przepisów

polskich

i

Unii

Europejskiej.

Bezpieczeństwo pracy. 2002, 9, 26.

6. Rozporządzenie rady EWG/2455/92 z dnia 23 lipca 1992 roku dotyczące eksportu

i importu niektórych niebezpiecznych środków chemicznych.