Prawo międzynarodowe

Publiczne

Prawo narodów – ius gentium

Ćwiczenia: mgr Katarzyna Rymanowska, dr. Magdalena Kramska
Wykład: Wojciech Kilarski

Inadimplenti non est adimplendum
nie ma obowiązku szanowania własnych zobowiązań, jeżeli druga strona nie szanuje swoich

Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych
Konwencja wiedeńska o prawie traktatów
Konwencja o pokojowym rozstrzyganiu konfliktów
Karta Narodów Zjednoczonych
Statut MTS
Konwencja o prawie morza
Europejska konwencja o ochronie praw człowieka


Definicja

Prawo międzynarodowe – system norm regulujących wzajemne stosunki pomiędzy podmiotami tego
prawa, przede wszystkimi państwami i organizacjami międzynarodowymi. Jednostka w pewnych sytuacjach
może być podmiotem prawa międzynarodowego Jednakże jednostki mają tylko tyle praw, ile państwo
zgadza im się przyznać.

System ten opiera się na kilku zasadach prawa



Suwerenność równych państw



Zakaz stosowania siły



Moc wiążąca zobowiązań międzynarodowych



Poszanowanie podstawowych praw człowieka

Cechy prawa międzynarodowego:



w prawie międzynarodowym nie ma prawodawcy - wszystkie państwa są równe, prawo powstaje
wskutek kontaktów między państwami (zawieranie umów)



w prawie międzynarodowym nie ma klarownego wskazania jego dyspozycji, określa się sposób
zachowania się podmiotu jaki jest od niego oczekiwany. Sankcje nie są elementem integralnym,
niezbędnym, koniecznym i egzekwowalnym w prawie międzynarodowy. Występują, ale najczęściej
umieszczane są w przepisach odrębnych (np. w Karcie NZ rozdział VI traktuje o sankcjach).



w prawie międzynarodowym nie ma „policjanta” – scentralizowanego organu przymusu, który
pilnowałby porządku prawnego. Każde państwo indywidualnie lub wspólnie z innymi państwami
może występować w obrębie naruszonego prawa stosując wobec naruszającego prawo różne środki
przymusu dopuszczalne i uznane przez prawo międzynarodowe. Obecnie instytucją międzynarodową
dysponującą ograniczonym prawem stosowania przymusu (sankcji) jest ONZ. Nie wykluczając
możliwości indywidualnego lub zbiorowego użycia siły dla odparcia zbrojnego ataku KNZ
przewiduje że Rada Bezpieczeństwa może zastosować środki przymusu wobec państwa które
dopuściło się zagrożenia pokoju , jego naruszenia lub ataków agresji. ONZ może stosować sankcje

tylko w obronie pokoju lub celem jego przywrócenia. Wyegzekwowanie zachowania może
odbywać się tylko przez presję otoczenia.

Prawo międzynarodowe nie operuje sankcją jako elementem normy materialnej. Podmioty prawa

międzynarodowego mogą natomiast stosować sankcję wobec podmiotów nieprzestrzegających

prawa. Wyróżnia się następujące typy sankcji:



psychologiczna - potępianie państwa, które zachowuje się niezgodnie z prawem międzynarodowym,

uruchomienie aparatu opinii publicznej. Przykładem nieskuteczności tej sankcji jest casus podziału
Chin na CHRL i wyspiarski Tajwan w 1949 roku. Chiny ludowe przestrzegały Tajwan 354 razy w
ciągu roku aby nie naruszał przestrzeni powietrznej Chin - społeczność międzynarodowa przywykła
do tego. Inne przykłady: podczas stanu wojennego Polska ograniczyła prawa związków
zawodowych, co pozostawało w sprzeczności z przepisami umów międzynarodowych. Zostało to
potępione, w tym przypadku okazało się skuteczne. Podobnie RPA przy znoszeniu Apartheidu,
również wywierano nacisk psychologiczny (zakaz uczestnictwa RPA w wydarzeniach sportowych,
kulturalnych, konferencjach, blokada handlowa, która jednak była omijana poprzez wysyłanie
towarów przez marionetkowe państwo - Suazi Land). Obecnie przykładem sankcji psychologicznej
jest izolacja Białorusi oraz nacisk jaki społeczność międzynarodowa wywarła na rzecz przemian
demokratycznych na Ukrainie.



odwetowa - najstarszy typ sankcji związany z taką samą reakcją na zadany „cios”, mogą

przybrać formę:

retorsji (środek odwetowy zgodny z prawem, np. wydalenie dyplomaty, wojna celna)
represaliów (odpowiedzi czynem zabronionym przez prawo na czyn zabroniony).

Jeżeli chodzi o retorsję to przykładem może być wydalenie dyplomaty, który przykładowo
przyłapany na szpiegostwie uznawany jest za persona non grata i usuwany z państwa. W odpowiedzi
drugi kraj robi to samo z jego odpowiednikiem. W ramach sankcji odwetowej zaatakowane zbrojnie
państwo ma prawo do samoobrony. Podkreśla się skuteczność sankcji odwetowej, gdyż jest szybka.
Represalia nigdy nie mogą naruszać norm ius cogens, praw człowieka, nietykalności dyplomatów.
Zakazane są represalia nadmierne i siłowe. Przed podjęciem represaliów należy podjąć próby
negocjacji. W trakcie negocjacji należy ograniczać represalia lub ich całkowicie zaniechać przy czym
nie jest to obowiązkowe,



zorganizowana - używana przez organ organizacji międzynarodowej, który ma prawo do stosowania

sankcji na mocy umowy międzynarodowej, którą państwa podpisały, np. Rada Bezpieczeństwa w
ONZ. Umowy określają dokładne sytuacje w których sankcje mogą być zastosowane, skutki
niewykonania zobowiązań międzynarodowych także wyraźnie przewiduje umowa, mogą one
przybrać formę: sankcji organizacyjnych (dotyczą uczestnictwa państwa w dalszej współpracy
międzynarodowej, obok zawieszenia i wykluczenia mogą stanowić ostrzeżenie lub wezwanie do
przestrzegania postanowień umowy), sankcje korygujące (sankcje, przez zastosowanie których
państwa korygują skutki naruszenia prawa międzynarodowego), środki przymusu bezpośredniego
(mają wyjątkowy charakter, stosowane wobec państw winnemu norm zakazujących stosowania
gróźb, użycia siły, popełniającemu przestępstwa lub zbrodnie międzynarodowe - pierwsza umowa
która je przewidywała to Pakt Ligi Narodów)

Prawo międzynarodowe jest niezwykle rozbudowane. Główne dziedziny jego regulacji to;



sukcesja państw (zmiany terytorialne i ich skutki prawne),



prawo dyplomatyczne i konsularne,



prawo morza,



prawo lotnicze



prawo kosmiczne,



prawo międzynarodowych stosunków gospodarczych,



prawo ochrony środowiska,



prawa człowieka



prawo odpowiedzialności międzynarodowej.

Żródła prawa międzynarodowego

W prawie międzynarodowym nie istnieje hierarchia norm. Katalog źródeł nie jest oficjalnie wskazany.
Opieramy się wskazaniu przez MTS źródeł dla swoich orzeczeń oraz zasadzie braku sprzeczności z normami
ius cogens zawartymi w KNZ ( czasowo do chwili rozstrzygnięcia )



Umowy międzynarodowe



Zwyczaj międzynarodowy - usus + opinio iuris sive necesitatis



Ogólne zasady prawa



Wskazania doktryny jako element pomocniczy

Zasady prawa międzynarodowego

Pojęcie ogólnych zasad jest niejasne, wskazuje się że należą do nich te wywodzące się z prawa rzymskiego
lub z art. 2 KNZ - zasady dobrej wiary, pokojowego rozstrzygania sporów, pokojowego współistnienia,
znaczenie tutaj miała też Deklaracja Zasad Prawa Międzynarodowego ONZ - 1970 roku (np. pacta sunt
servanda) – stosowane przez Narody Cywilizowane.



zasada dobrej wiary - miała zastosowanie w orzecznictwie MTS w sprawie francuskich prób

nuklearnych na atolu Mururoa. Francja oświadczała, że już nie będzie ich przeprowadzać. Australia i
Nowa Zelandia podnosiły brak mocy takiego oświadczenia. MTS w wyroku nakazał zaprzestania
prób, w 1974 roku nie zobowiązał Francji do zawarcia umowy, a jedynie do wydania jasnej
deklaracji. Tym samym MTS odpowiedział Australii i Nowej Zelandii w sprawie ich wątpliwości.



zasada estoppel - nie zaprzeczania sobie. Wyrok w sprawie konfliktu między Kambodżą a

Tajlandią, chodziło o spory dotyczące wytyczenia granic między Kambodżą a Syjamem (obecnie
Tajlandia). Granica przebiegała przez świątynię Preah Vihear. Tajlandia najpierw jej nie
kwestionowała, a później zaczęła ją kwestionować. Również zasada ta znalazła zastosowanie w
sprawie Danii, Holandii i RFN w sporze dotyczącym wytyczenia szelfu kontynentalnego.



zasada słuszności - prawo międzynarodowe nie może przeczyć zdrowemu rozsądkowi (art.
282 Traktatu o WE) – nigdy nie zastosowana



pacta sunt servanta (art. 2 ust. 2 Karty NZ oraz art 26. Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów.



Par in parem non habet imperium - równy nie ma władztwa wobec równego.



Ex aequo et bono – słuszność i dobro



Zasada samostanowienia podmiotów – normy tworzone i kierowane do nich samych i wynikająca
z tego zasada Opossability – przeciwstawialność. Normy prawa wiążą tylko te podmioty które
uczestniczyły w ich tworzeniu, i tylko wtedy można się na nie powołać w stosunku do tego podmiotu
oraz zasada Acquiescence – W razie milczenia Państwa normy będą wobec tych państw skuteczne
ale z możliwością protestu



Pacta tertiis nec nocent nec prosunt– umowa nie może przyznawać praw ani nakładać obowiązków

na państwa, które nie są jej stronami – „normy prawne wywodzą się z ich woli” – orzeczenie STSM
w sprawie statku Lotus 1927.



Inadimplenti non est adimplendum – niestosowanie powoduje niestosowanie



Nemo plus iuris ad alium transfere potest quam ipse habreret -

Interpretacja umów międzynarodowych – zawsze autentyczny tekst, trzy wskazówki



Dobra wiara



Zwykłe znaczenie słów w ich kontekście



Zgodnie z przedmiotem i celem

Przedmiot i cel można wyinterpretować z preambuły, w przypadku jej braku KWPT wprowadza możliwość
skorzystania z pomocniczych środków interpretacyjnych środki te mogą być również pomocne w
potwierdzaniu wykładni: Wszelkie materiały pozostałe po negocjacjach; protokoły, stenotypy, inne
wskazujące wolę stron, odniesienia powstałe w związku z umową.

Wyróżniamy interpretację



autentyczną : w ustalaniu treści biorą udział wszystkie negocjujące strony



quasi autentyczną – wynika z zachowania się stron



sądowa – interpretacja niższego rzędu, wiąże bowiem tylko inter partes, można się na nią jednak
powołać poza sentencją wyroku, jako poparcie argumentacji



jednostronna – prezentacja rozumienia treści przez jedną ze stron, deklaracja do traktatu



doktrynalna – może mieć pomocny wpływ na moc powyższych

Wynikające z prawa międzynarodowego zobowiązania można podzielić na



Umowne dwustronne - bilateralne



Umowne wielostronne - multilateralne



oparte na normach zwyczajowych.

W tym kontekście są one skuteczne albo inter partes (prawo dyplomatyczne) lub erga omnes (prawa
człowieka). Normy prawa międzynarodowego mogą mieć charakter



ogólny i abstrakcyjny (prawo traktatowe) tylko te powinny być traktowane jako normy
powszechnie obowiązujące



kontraktowy (zobowiązania międzynarodowe),

Typy norm ze względu na zasięg:



dwustronne (bilateralne) - określanie granic oraz tzw. konwencje konsularne (sposób traktowania

naszych obywateli w państwie, z którym daną umowę zawieramy)



regionalne (zawierane przez grupę państw) - np. umowa tworząca Organizację Jedności Afrykańskiej



partykularne (tworzone przez pastwa, które chcą osiągnąć wspólny cel, nie są związane kryterium

terytorialnym), np. NATO



powszechne (stosowane na całym lub niemal całym świecie, przykłady to statuty organizacji, które

mają najszerszy zasięg - typowy przykład Karta NZ - ONZ jest typem organizacji prawie
powszechnej (nie należą Tajwan, Państwo Watykańskie). Umowami typowo powszechnymi są
umowy komunikacyjne - Powszechny Związek Pocztowy, Międzynarodowy Związek
Telekomunikacyjny, umowy dotyczące miar i wag.

Jurysdykcja uniwersalna – W stosunkach międzynarodowych nie istnieje zinstytucjonalizowany system
egzekwowania prawa. W pewnym ograniczonym zakresie funkcje w tym charakterze spełnia Rada
Bezpieczeństwa ONZ (rozdział VII KNZ) w sprawach związanych z zagrożeniem lub naruszeniem pokoju i
bezpieczeństwa międzynarodowego. W prawie międzynarodowym funkcjonuje wiele sądów w tym, sądy
praw człowieka, międzynarodowe trybunały karne, Trybunał Praw Morza. W prawie międzynarodowym
brak sądu „najwyższego” czy „konstytucyjnego” mogących korygować powstające sprzeczności.

Podstawowym postulatem kierowanym wobec systemu prawa jest jego niesprzeczność i zupełność. W
prawie międzynarodowym mogą wystąpić jednak luki powodujące brak możliwości rozstrzygnięcia kwestii
spornej. Wyróżnia się trzy rodzaje luk;



de lege ferenda – powstają kwestie nieuregulowane przez prawo, które powinny być uregulowane



przy ocenie stanu prawnego bierze się pod uwagę tylko część norm



luki usuwalne - po wskazaniu luki stosuje się do jej usunięcia ogólne zasady prawa

W przypadku wystąpienia luki sędzia ma możliwość orzekania ex aequo et bono ale wyłącznie po
uzyskaniu akceptacji stron. Sędzia prawa międzynarodowego jedynie stosuje prawo a nie tworzy normy. W
przypadku ewidentnego braku normy sędzia powinien rozważyć ogłoszenie non liquet (niemożność
rozstrzygnięcia z braku normy).


Koncepcja źródeł prawa – Źródła prawa można interpretować na różnych płaszczyznach



w sensie materialnym są to wszelkie czynniki które sprawiają że prawo materialne kształtuje się i

nabiera mocy obowiązującej – siły tworzące normę, wewnętrzne, realne, głębsze, wszystkie
przyczyny wpływające na kształtowanie się prawa międzynarodowego, Według zwolenników prawa
natury źródłem prawa są nakazy rozumu, według pozytywistów – wola państw, z socjologicznego
punktu widzenia źródłem są więzi społeczne a kierunki psychologiczne mówią o emocjach i
świadomości.



z punkt widzenia podstawy obowiązywania źródła prawa międzynarodowego można rozpatrywać
jako wolę państw (kierunki pozytywistyczne), nakazy rozumu (kierunki naturalistyczne) oraz jako
więzi i konieczność społeczną ( kierunki socjologiczne).



W znaczeniu formalnym są to formy w jakich prawo się przejawia, zewnętrzny wyraz procesu

tworzenia prawa, zewnętrzne, pozytywne, są wyrazem procesu normatywnego

Cechy źródeł prawa



Równorzędność źródeł prawa - Zależności występujące między źródłami prawa
międzynarodowego nie pozwalają na ustalenie ich ścisłej hierarchii. Art.38 ustala pewną praktyczną
kolejność stosowania źródeł wynikającą ze stopnia ich określoności, w praktyce źródła często się
zastępują i stosowane są jednocześnie. Umowa , zwyczaj i zasady ogólne prawa stanowią źródła o tej
samej mocy wiążącej – są to źródła równorzędne. Konieczne jednak jest uwzględnienie ich
specyfiki. Specyfika ta wskazuje na konieczność odrębnego traktowania ogólnych zasad prawa
jako że ich funkcją jest wypełnianie luki powstającej w prawem zwyczajowym czy umową
międzynarodowej. W tym kontekście zasady mają charakter podrzędny wobec umowy i zwyczaju.



Normy zawarte w źródłach jednego rodzaju mogą derogować zawarte w innych (odmiennie od
źródeł prawa wewnętrznego). Jedynie normy ius cogens pozostają odporne na możliwość
wzajemnego oddziaływania zwyczaju i umowy. Konflikt między normami z różnych źródeł
rozstrzygają normy kolizyjne, w ten sposób późniejsza umowa ma pierwszeństwo przed
wcześniejszym zwyczajem i odwrotnie, stosuje się również zasadę lex specialis derogat legi generali,
odmiennie jednak lex posteriori generalis non derogat legi priori speciali,



źródła nie mogą być sprzeczne - w razie konfliktu sąd kieruje się zasadą ex aequo et bono

Hierarcha norm prawa międzynarodowego – W przypadku norm prawa międzynarodowego odmiennie
niż w przypadku źródeł rysuje się pewna hierarchia. Wynika ona z kilku aspektów;



ujęcia norm jako podstawy zobowiązań. Pierwszą próbą wskazania istnienia pewnych zobowiązań
wyższego rzędu był art.20 Paktu Ligi Narodów który postanawiał o jego nadrzędności nad innymi
paktami. Zasada ta jest literalnie wprowadzona do KNZ w art.103 ; ” w razie sprzeczności między
zobowiązaniami członków ONZ wynikającymi z niniejszej Karty a ich zobowiązaniami
wynikającymi z jakiegokolwiek innego porozumienia międzynarodowego, przeważają
zobowiązania wynikające z niniejszej Karty” Pierwszeństwo KNZ zostało również potwierdzone
w KPT.



Ujęcia niektórych norm jako norm powszechnie obowiązujących – w 1969 r. art.53 KPT
zdefiniował pojęcie i skutki prawne norm ius cogens prawa międzynarodowego: „ Traktat jest
nieważny, jeżeli w chwili jego zawarcia jest sprzeczny z imperatywną normą powszechnego prawa
międzynarodowego. Dla celów niniejszej konwencji imperatywną normą powszechnego prawa
międzynarodowego jest norma przyjęta i uznana przez międzynarodową społeczność państw jako
całość, za normę od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie
przez późniejszą normę powszechnego prawa międzynarodowego o tym samym charakterze” Uważa
się iż normy ius cogens zabezpieczają prawo w sposób systemowy, nie pozwalając na jego
dezintegrację a także wpływają na krajowy porządek prawny poprzez powodowanie nieważności ab
initio postanowień sprzecznych, oraz stanowią, w przypadku ich naruszenia, przesłankę dla
wykonania karnej jurysdykcji uniwersalnej zarówno wobec państw jak i jednostek. Normy takie
podkreślają obowiązujący standard prawa międzynarodowego, stanowią sygnał dla podmiotów
naruszających że określone zachowania nie będą tolerowane. Normy ius cogens obowiązują wobec
społeczności międzynarodowej jako całości, wobec wszystkich państw mogących mieć interes
prawny do ochrony tymi normami. Do najczęściej wskazywanych w doktrynie, są normy zakazu
użycia siły i groźby użycia siły, ludobójstwa, niewolnictwa, poważnego naruszenia prawa do
samostanowienia, dyskryminacji rasowej, Niestety w przypadku norm iuris cogentis trudność
polega na precyzyjnym wskazaniu które normy są przyjęte i uznane. MTS w swojej „ostrożności” nie
zdołał na razie zlikwidować niepewności i niedookreśloności norm o konstrukcji bezwzględnego
obowiązywania. Ogranicza się jedynie do ogólnego i pośredniego odwołania do tych norm. W

praktyce decydujące znaczenie ma stanowisko państw zawierających umowę której postanowienia są
sprzeczne z normami rozumianymi jako ius cogens (układ pokojowy Egipt-Izrael Camp David
1978).



Ujęcia norm w szerszym spektrum adresatów – erga omnes – są ustanowione w celu ochrony
ważnego interesu wspólnego, niektórych państw lub wszystkich. Skutek tych norm wykracza
znacznie poza ramy zasady wywodzącej moc obowiązywania z woli stron. Normy ius cogens są z
zasady erga omnes. Normami erga omnes natomiast mogą być normy ustanowione przez określoną
grupę państw. Istotą norm erga omnes jest ich przeciwstawialność (opposability) innym państwom,
nawet nie uczestniczącym w ich ustanawianiu, oraz możliwość dochodzenia ich naruszenia przez
państwa nie tylko bezpośrednio poszkodowane przez ich naruszenie. Rodzi się jednak pytanie o
skuteczność stosowania norm erga omnes również przez państwa niezaangażowane a to w
odniesieniu do podstawowej zasady prawa międzynarodowego – bezpośredniego poszkodowania. W
obecnej chwili stan współczesnego prawa międzynarodowego, oraz stanowisko narodów i MTS,
konserwatywnie, ogranicza locus standi, blokując możliwość dochodzenia przez państwo roszczenia
w interesie ogólnym. Actio popularis jako generalne uprawnienie proceduralne przysługujące w
celu windykacji interesu ogólnego nie zostało jeszcze uznane we współczesnym prawie
międzynarodowym. Należy zaznaczyć iż ze względu na odrzucenie stosowania koncepcji
odpowiedzialności karnej w prawie międzynarodowym, konstrukcja zbrodni międzynarodowej w
kontekście jej obowiązywania erga omnes nie jest w spektrum zainteresowania.

Źródła prawa międzynarodowego w znaczeniu formalnym – o tym w jakiej formie przejawia się prawo
międzynarodowe decyduje praktyka państw. Niemniej art.38 Statutu MTS, określając w sposób
dorozumiany (implicite) podstawę dla swojego wyrokowania wskazuje na katalog z jakiego należy
wywodzić normy prawa międzynarodowego, nie ograniczając go. Art.38 Statutu MTS stanowi: „Trybunał,
którego funkcją jest rozstrzygać zgodnie z prawem międzynarodowym przedłożone mu spory stosuje”:



Konwencje międzynarodowe, bądź ogólne bądź partykularne ustanawiające normy
wyraźnie uznane przez państwa spór wiodące.



Zwyczaj międzynarodowy, jako dowód ogólnej praktyki przyjętej za prawo



Ogólne zasady prawa , uznane przez narody cywilizowane



Z zastrzeżeniem art.59, orzeczenia sądowe i poglądy posiadających najwyższe kwalifikacje
pisarzy różnych narodów w zakresie prawa międzynarodowego, jako pomocniczy środek
ustalania norm prawa

Katalog ten nie wymienia aktów jednostronnych państw oraz uchwał organizacji międzynarodowych.
Wiąże on MTS oraz stanowi wyraz praktyki państw, z pełną jednak świadomością ewolucji jaka dokonała
się w prawie od jego ustanowienia w 1920 roku, a później recypowania w 1945.

W doktrynie pojawia się również nieco zawężony podział na źródła prawa i źródła zobowiązań. Ma on
jednak charakter czysto poznawczy. Według opinii niektórych



Źródłami prawa są te akty które zawierają normy o charakterze ogólnym i abstrakcyjnym



Źródłami zobowiązań są pozostałe akty dotyczące tylko konkretnych adresatów i zawierających
normy indywidualne

Cechą charakterystyczną katalogu jest wskazanie na



źródła podstawowe – umowy, zwyczaj, zasady ogólne i



źródła pomocnicze – orzecznictwo, z zastrzeżeniem że „decyzja Trybunału ma moc obowiązującą
tylko między stronami i odnośnie do tej właśnie sprawy” (art.59). W prawie międzynarodowym sądy

nie są związane swoimi poprzednimi decyzjami, choć prawie zawsze biorą je pod uwagę. Bez
wątpienia orzeczenia sądowe lub arbitrażowe mogą stanowić dowód istnienia prawa zwyczajowego.
Sędziowie prawa międzynarodowego poprzez swoje orzeczenia współtworzą i rozwijają to prawo.
Niemniej orzeczenie sądowe, jako takie, nie może stanowić samoistnego źródła prawa. Podobnie
sprawa się ma w odniesieniu do doktryny (poglądy posiadających najwyższe kwalifikacje pisarzy
różnych narodów w zakresie prawa międzynarodowego) traktując poglądy jako „pomocniczy środek
ustalania norm prawa”. Istnienie zgodnych stanowisk w doktrynie może stanowić dowód istnienia
normy prawnej. Współcześnie znaczenie doktryny nie jest duże. Większe znaczenie mogą mieć
opinie zbiorowe np. Komisji Prawa Międzynarodowego ( 34 członków reprezentujących
najważniejsze systemy prawne świata)

W 1907 zaistniała próba sporządzenia hierarchicznego systemu źródeł prawa, z umowami na czele podczas
tworzenia Międzynarodowego Trybunału Łupów (kaperskiego), lecz w związku z nieratyfikowaniem
konwencji pomysł upadł


Rozważając wzajemne relacje prawa międzynarodowego do wewnętrznego sformułowano w doktrynie
dwie teorie:



monistyczną - prawo międzynarodowe i wewnętrzne tworzą jeden system prawny, w którym normy
pozostają względem siebie w porządku hierarchicznym. W zależności od sposobu ustalania hierarchii
między normami wyróżnia się monizm z prymatem prawa wewnętrznego i monizm z prymatem
prawa międzynarodowego. Pierwszy z nich wykształcił się w nauce niemieckiej pod wpływem G. W.
F. Hegla (inni reprezentanci to A. Zorn, A. Lasson, K. Schmitt) - traktuje prawo międzynarodowe
jako zewnętrzne prawo państwowe, podporządkowane państwu - skompromitowany przez narodowy
socjalizm w Niemczech. Pogląd o prymacie prawa międzynarodowego, cieszący się znacznym
uznaniem w doktrynie za przedstawiciela ma H. Kelsena - uznanie że prawo międzynarodowe jako
wyższy porządek prawny ogranicza swobodę działania państwa (teza sprzeczna z praktyką
międzynarodową). A. Verdross dopuszczał możliwość kolizji między normami prawa
międzynarodowego i prawa wewnętrznego.



Dualistyczną- ogólne założenia sformułował H. Triepl w pracy „Prawo międzynarodowe i
wewnątrzpaństwowe” wydanej w 1899 roku. Prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne stanowią
dwa odrębne systemy różniące się między sobą: przedmiotem regulacji i źródłami. D. Anzilotti
podkreślał, że nie można wyprowadzać norm prawa wewnętrznego z międzynarodowego i na
odwrót. Twierdził, że normy obu systemów nie mogą kolidować. Normy międzynarodowe mogą
uzyskać moc obowiązującą w porządku wewnętrznym w drodze transformacji. Rozróżnia się
transformację zwykłą (ogłoszenie umowy w odpowiednim dzienniku urzędowym) i transformację
generalną (na podstawie ogólnej klauzuli konstytucyjnej włącza się wszystkie normy wiążące
państwo do prawa wewnętrznego). Teoria dualistyczna jest bliższa rzeczywistości, ale teza o braku
konfliktów jest raczej nierzeczywista.

Tworzenie prawa międzynarodowego - Dziedzina zajmująca się zagadnieniami zawierania, skuteczności i
obowiązywania umów międzynarodowych nazywana jest prawem traktatów. Wiele zagadnień z tej
dziedziny uregulowano w następujących konwencjach międzynarodowych;



Konwencja wiedeńska o prawie traktatów 23.05.1969



Konwencja wiedeńska o prawie traktatów między państwami a organizacjami międzynarodowymi
lub między organizacjami międzynarodowymi 21.03.1986 (nie weszła w życie)



Konwencja wiedeńska o sukcesji państw w odniesieniu do traktatów 22.08.1978

Umowa międzynarodowa – zgodne oświadczenie woli dwu lub więcej podmiotów prawa
międzynarodowego, które rodzi prawa i obowiązki skuteczne w prawie międzynarodowym wyrażone w
jednym lub wielu aktach bez względu na ich nazwę. Traktat „oznacza międzynarodowe porozumienie
państw zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego czy jest
to umieszczone w zwartym dokumencie czy w dwóch lub więcej powiązanych ze sobą dokumentach, i bez
względu na jego szczególną nazwę” . Umowa może być zawarta także pomiędzy innymi niż państwa
podmiotami prawa międzynarodowego korzystającymi z ius tractatuum.- w tym przez organizację
międzynarodową.

Umowa jest współcześnie najczęściej stosowaną techniką zaciągania zobowiązań międzynarodowych i
ustanawiania reguł normatywnych. Jest to porozumienie pomiędzy podmiotami prawa międzynarodowego
które musi wywoływać skutki prawne i być działaniem zamierzonym w ramach stosunku
międzynarodowoprawnego. W ten sposób inne deklaracje nie są traktowane jako umowy. W
przeciwieństwie do zwyczaju obowiązują głównie inter partes. W odróżnieniu od prawa krajowego jest
źródłem samodzielnym, O istnieniu umowy międzynarodowej przesądza treść aktu, wystarczająca jasność i
precyzja określenia praw i obowiązków, a także zamiar zawarcia wiążącego porozumienia a nie jego forma.
To jaki instrument stworzy umowy jest zależne od natury aktu lub transakcji, należy także wziąć pod uwagę
przede wszystkim zastosowane terminy i okoliczności w jakich komunikat powstał (MTS w sprawie szelfu
kontynentalnego Morza Egejskiego) Ocenie podlega obiektywne zachowanie osób reprezentujących
państwo znajdujące wyraz w podpisanym dokumencie a nie ich odczucia czy przeświadczenia. Decydującą
rolę odgrywa intencja stron. Prawo międzynarodowe nie stawia wymogów co do formy umowy
międzynarodowej. Typowe umowy składają się z ;



Tytułu



Preambuły - wstępu wyjaśniającego motywy zawarcia umowy – Arrenga (intytulacja, innarracja),
odesłanie do poprzednich umów, bądź traktatów międzynarodowych



Dyspozycji zawierającej merytoryczną treść umowy, podzieloną na artykuły, paragrafy, punkty,

podpunkty itp. – postanowienia materialno prawne,



Przepisów końcowych o charakterze formalnoprawnym, określają sposób zawarcia umowy,
ratyfikacji (klauzula ratyfikacyjna si omnes (wchodzi w życie po złożeniu dokumentów
ratyfikacyjnych przez wszystkie państwa - np. Pakt Przeciwwojenny); klauzula ratyfikacyjna
ilościowa kwalifikowana (np. Karta NZ, art 110 ust 3 - wymaga aby Karta była zmieniana jeżeli
zamiana zostanie ratyfikowana przez 2/3 członków ONZ, w tym 5 stałych członków Rady
Bezpieczeństwa) , możliwość podpisani odroczonego, przystąpienia, wnoszenia zastrzeżeń, sposobu
wypowiedzenia, procedury rozstrzygania sporów, klauzula o zróżnicowanym przyjęciu, klauzula
wzajemności, klauzula narodowa, klauzula arbitrażowa, klauzula o prowizorycznym przyjęciu,
klauzula kolonialna, klauzula wypowiadająca, klauzula największego uprzywilejowania,

Z praktycznego punktu widzenia umowy międzynarodowe można podzielić używając

Klasyfikacji materialnej - (natura traktatu, treść, funkcje)



traktaty normotwórcze i kontrakty (law making treaties & contracts)



umowy ogólne i partykularne – zakres przedmiotowy



umowy normatywne – określają powinności, reguły zachowania



umowy tworzące organizacje międzynarodowe – zawierają normy dotyczące struktury i modelu
funkcjonowania organizacji międzynarodowej.

Klasyfikacja formalna - (forma traktatu, elementy)



rodzaj stron umowy – państwa, organizacje międzynarodowe



liczba stron uczestniczących w zawarciu umowy – dwustronne - bilateralne, wielostronne -
multilateralne



procedura zawarcia – tryb złożony (uroczysty), tryb prosty



wzajemne relacje między umowami – główne, wykonawcze



możliwość przystąpienia do umowy – zamknięte, otwarte

Rodzaje umów międzynarodowych, podział ze względu na:



zasięg obowiązywania: powszechne (cały świat) --- regionalne (region)



możliwość przystąpienia: otwarte (dla wszystkich państw) --- zamknięte



zawierane na czas wojny --- zawierane na czas pokoju



charakter postanowień: konstytutywne (traktaty o przyjaźni i współpracy) --- kontrakty



stopień skomplikowania: proste --- złożone



przedmiot: - wojskowe, gospodarcze, kulturalne



podpisywane na rzecz państw trzecich (np. dotyczące umiędzynarodowienia rzek - Konwencja
Belgradzka o statusie Dunaju z 1946 roku)

Jeżeli państwo trzecie nie zaprotestuje oznacza to, że korzyść została przyjęta. Kłopot jest z umowami na
niekorzyść państw trzecich. Państwo takie musi wyrazić zgodę na niekorzyść na piśmie (zgodnie z
konwencją wiedeńską - przykład układy poczdamskie) - państwa podpisujące taką zgodę muszą mieć
intencję niekorzyści.


Zawarcie umowy międzynarodowej odbywa się zarówno w procedurze międzynarodowej jak i
krajowej i obejmuje kilka etapów.



Negocjowanie, przyjęcie i umocowanie tekstu umowy – rokowania, kończące się parafowaniem,
oznaczającym że tekst jest zaakceptowany, nie wolno go zmieniać, parafują go osoby, które ten tekst
negocjowały, (art. 7 i 8 konwencji wiedeńskiej) - podpisują osoby, które mają do tego prawo
(Ustawa o umowach międzynarodowych z 2000 roku oraz Rozporządzeniu Rady Ministrów w
sprawie wykonywania niektórych przepisów ustawy o umowach międzynarodowych z 2000 roku)



Wyrażenie zgody przez państwo na związanie się umową



Notyfikowanie tej decyzji pozostałym uczestnikom umowy



Wejście umowy w życie w stosunku do państw, które wyraziły zgodę na związanie się umową. –
moment zasadniczy – w dniu podpisania lub w innej dacie, po podpisaniu przez wszystkich,
przyjęciu tekstu, tymczasowo. Traktaty nie mają mocy wstecznej.



Wygaśnięcie – upływ terminu lub celu, wycofanie, zawieszenie,

Sposób uregulowania kompetencji wewnętrznych do zawierania umów międzynarodowych jest zależny od
tego czy mamy do czynienia z państwem federacyjnym czy unitarnym. Regułą generalnie jest że
kompetencja do zawierania umów spoczywa w rękach organów wykonawczych i w większości państw jest
uzależniona od uprzedniej zgody parlamentu wyrażonej najczęściej w formie ustawy - kontrola nad władzą
wykonawczą. Istnieje domniemanie kompetencji

Ogólnie w polskiej procedurze wewnętrznej występują dwa etapy zawierania umowy międzynarodowej.

1) zawieranie umowy (negocjacje, przyjęcie tekstu, podpisanie) – wyłączna kompetencja RM oraz
2) wyrażenie zgody na związanie się umową wyrażone przez Prezydenta lub RM. Kompetencje rządu oraz
Prezydenta kontrolowane są przez parlament m.in. poprzez wyrażenie wcześniejszej zgody ustawowej.
Generalnie parlament poprzez konieczność informowania uczestniczy w każdym wariancie procedury.

Ratyfikacja jest najbardziej solennym sposobem wyrażenia zgody może nastąpić;



W trybie art.89 ust.2 Konstytucji – mała ratyfikacja



W trybie art.89 ust.1 Konstytucji – duża ratyfikacja – za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie



W trybie art.90 ust.2 Konstytucji – za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie – przekazanie

kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach



W trybie art.90 ust.3 Konstytucji – za uprzednią zgodą wyrażoną w referendum ogólnokrajowym.

Umowy które nie wymagają ratyfikacji wymagają zatwierdzenia lub przyjęcia. W Polsce odbywa się to w
trybie;



Złożonym – RM wyraża najpierw zgodę na podpisanie umowy, a następnie przyjmuje uchwałę o
zatwierdzeniu umowy



Prostym – zawierana tylko przez podpisanie, wymianę not i wszelkie formy uproszczone, znane w

prawie międzynarodowym.

Przyjęcie jest najbardziej uniwersalną metodą wyrażenia zgody na związanie się umową. Klauzula nosi
nazwę klauzuli zróżnicowanego przyjęcia. Ze względów technicznych do przyjęcia i podpisania może
dojść w trybie późniejszym – odroczonym. Problem przystąpienia podmiotu który nie uczestniczył
pierwotnie w negocjowaniu umowy lub z różnych powodów w tym politycznych nie ma możliwości
przystąpienia aktem jednostronnym, jest uregulowany w art. 15 KPT, stwierdza się iż może się to odbyć
wyłącznie za zgodą państw związanych.

W systemach umożliwiających bezpośrednie stosowanie umów międzynarodowych w prawie wewnętrznym
warunkiem sine qua non jest ogłoszenie umowy w odpowiednim dzienniku urzędowym państwa.
Konstytucja RP w art.91 ust.1 mów „Ratyfikowana umowa międzynarodowa po jej ogłoszeniu w Dzienniku
Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku i jest bezpośrednio stosowana, chyba że
jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy”

Dokumentem uwierzytelniającym daną osobę jako reprezentanta państwa jest pełnomocnictwo. O tym kto
reprezentuje państwo decyduje prawo wewnętrzne. Trzy organy prezydent, premier i minister spraw
zagranicznych uważane są w płaszczyźnie międzynarodowej za posiadające pełną kompetencję
traktatową. Podobnie rzecz ma się w odniesieniu do szefów misji dyplomatycznych oraz przedstawicieli
akredytowanych przez państwa przy konferencji międzynarodowej lub organizacji międzynarodowej lub
przy którymś z jej organów w zakresie przyjęcia tekstu umowy - ograniczone domniemanie kompetencji.
Podobne domniemanie przysługuje ministrom resortowym w sprawach z zakresu ich właściwości w
stosunkach dwustronnych. W przypadku braku odpowiedniego pełnomocnictwa może nastąpić
konwalidacja - poprzez odpowiednie oświadczenie państwa (ratyfikację) lub w drodze czynności
faktycznego wykonywania tej umowy.

Od momentu ustalenia autentyczności tekstu umowy na państwie ciąży obowiązek nieudaremniania
przedmiotu i celu umowy.

W miarę rozwoju umów wielostronnych zasada integralności umów zaczęła być traktowana w sposób
elastyczny. Art. 19 Konwencji o Prawie Traktatów zezwala na składanie zastrzeżeń wyłącznie w umowach
wielostronnych, w przypadku umów bilateralnych państwa nie mogą składać zastrzeżenia.

„Zastrzeżenie oznacza jednostronne oświadczenie jakkolwiek byłoby ono sformułowane lub nazwane,
dokonane przez państwo przy podpisywaniu, ratyfikacji, przyjęciu, zatwierdzaniu lub przystąpieniu do
traktatu, za pomocą którego zmierza ono do wyłączenia lub zmiany skutku prawnego określonych przepisów
traktatu w ich zastosowaniu do tego państwa.” Jest to akt woli, mający na celu zmodyfikowanie postanowień
umowy, powoduje iż reżim prawny ustanowiony umową traci swój jednolity charakter, następuje jego
fragmentacja. Zastrzeżenia można składać na podstawach kontraktualnych przy czym



Dopuszczenie możliwości składania zastrzeżeń powinno być wynikiem woli państw. Wyjątkowo

jeżeli kwestia dopuszczenia sprzeciwu nie jest uregulowana dopuszcza się jego stosowanie o ile nie
godzi w przedmiot i cel konwencji. O warunkach składania sprzeciwu decyduje istota umowy.



Zastrzeżenie musi być zaakceptowane. Zgoda wynika generalnie z postanowień umowy lub jest
wyrażona wyraźnie lub w sposób dorozumiany.



Składanie zastrzeżeń ma limit czasowy.

Warunki składania zastrzeżeń:



nie może być złożone po fakcie



nie może być złożone do części umowy, co do których umowa zabrania składania zastrzeżeń



nie może być sprzeczne z celem umowy



nie można złożyć do umów, w których jest to zakazane

Nie do wszystkich umów można składać zastrzeżenia (np. Karta NZ), zastrzeżenia nie mogą godzić w cel,
sens umowy. Przykładowo można wskazać zastrzeżenia państw Arabskich do Konwencji w sprawie zakazu
dyskryminacji kobiet, czy USA do paktu praw człowieka. Polska dość często składa zastrzeżenia, np. do
Konwencji genewskiej w sprawie statusu uchodźców z 1951 roku (art. 24 ust. 2 - wypłata odszkodowań
uchodźcom). Negocjujące państwa starają się zabezpieczać przed nadużywaniem instytucji zastrzeżenia w
najważniejszych przypadkach zakazując ich składania (Konwencja prawa morza 1982, Konwencja rzymska
1998 ustanawiająca MTK). Obok zastrzeżeń praktyka dopuściła możliwość składania do umowy różnych
deklaracji które jednak nie mogą powodować wyłączeń lub zmiany mocy prawnej postanowień.



deklaracja interpretacyjna to „jednostronna deklaracja bez względu na jej sformułowanie lub

nazwę, składana przez państwo lub organizację międzynarodową, której celem jest wyjaśnienie
znaczenia lub zakresu przypisywanego przez składającego oświadczenie traktatowi lub pewnym
jego postanowieniom”



deklaracja polityczna – oświadczenie składane bez zamiaru wywołania skutków prawnych.



Oświadczenie dotyczące zakresu terytorialnego stosowania



Derogacja – o ile umożliwione przez traktat mogą wyłączać pewne postanowienia



Notyfikacja – wskazanie

Sprzeciw



kwalifikowany



zwykły - polegający na tym, że państwo składające zastrzeżenia i sprzeciw wobec zastrzeżeń nie
będą związane przepisami co do których złożono sprzeciw i zastrzeżenie.

Dokumenty dotyczące zastrzeżeń i sprzeciwów również składają się na umowę.

W przypadku umowy dwustronnej podpisanie wiąże się z prawem alternatu (wymiana dokumentów i
zamiana stron przy podpisywaniu), w przypadku umowy wielostronnej są różne formy podpisywania umów
- zwykle w kolejności alfabetycznej języka w jakim sporządzono umowę, jest też opcja pêle-mêle - podpis
tam gdzie jest miejsce.

Wejście w życie umowy międzynarodowej – moment zasadniczy



umowy proste stanowią o dacie swojego wejścia w życie



umowy złożone - wymagają dalszej procedury, najczęściej jest to ratyfikacja (bądź zatwierdzenie) -
umowa może wchodzić w życie w momencie wymiany dokumentów ratyfikacyjnych

Traktat w wyjątkowych sytuacjach może być stosowany wcześniej, przed jego wejściem w życie.

Publikacja umowy międzynarodowej. W Polsce ratyfikowane umowy międzynarodowe publikuje się w
Dzienniku Ustaw. Istnieje też praktyka rejestrowania umów w sekretariacie ONZ (art 102 Karty NZ), nie
stanowi to obowiązku, ale warto dokonać takiej rejestracji ze względu na to, że nie można powoływać się na
umowy nie zarejestrowane przed MTS i organami ONZ. Umowa podpisana jest przekazana
depozytariuszowi (sekretarz generalny ONZ, gdy umowa jest wielostronna to rząd państwa, w którym ją
podpisano, jeżeli dotyczy wojny to rząd Szwajcarii).

Skuteczność umowy międzynarodowej - Bezwzględnych przyczyn nieważności nie można
konwalidować!!! - Umowa jest nieważna w następujących przypadkach:



art 46 KWPT - jeżeli przy podpisywaniu naruszono przepisy wewnętrzne dotyczące sposobu

zawierania umów - tylko w przypadku gdy takie naruszenie było oczywiste i dotyczy normy o
zasadniczym charakterze.



wady oświadczenia woli



art. 47 przekroczenie kompetencji przez przedstawicieli państwa w zakresie szczególnego

ograniczenia upoważnienia, aby umowa była nieważna istnieje obowiązek notyfikacji pozostałym
państwom o takim ograniczeniu.



art. 48 (niezawiniony) błąd co do okoliczności faktycznej lub stanu prawnego o ile stanowił istotną

podstawę zgody państwa na związanie się traktatem - tzw. error



art. 49 - podstęp (dolus - celowe wprowadzenie w błąd przez drugie państwo)



art. 50 - przekupstwo



Przymus międzynarodowy: * wobec przedstawiciela państwa (art. 51) * wobec państwa (art.52) - jest

to bezwzględna przyczyna nieważności traktatu!!!



niezgodność umowy z imperatywną normą prawa międzynarodowego (art. 53) - także bezwzględna
przyczyna nieważności traktatu!!!

Wygaśnięcie umowy międzynarodowej:



przewidziane w samej umowie - jeżeli upłynął okres na jaki została zawarta - wypowiedzenie zgodne

z postanowieniami - gdy cel umowy został zrealizowany (tylko niektórzy tak uważają) - spełnienie
się warunku rozwiązującego (np. Układ Warszawski, art. 11 stanowił, iż jeżeli w Europie i na
świecie przestaną istnieć dwa wrogie bloki to układ przestanie istnieć, w roku 1990 na tej podstawie
go rozwiązano) - warunek musi być przyszły i niepewny.



nieprzewidziane w samej umowie - państwa jako „gospodarze” umowy mogą ją zmienić, zawrzeć

umowę nową - jeżeli umowa jest dwustronna a państwo-strona przestaje istnieć - wygasają jeżeli nie
zostaną przyjęte przez sukcesora np. ZSRR -> Rosja, w przypadku Czech i Słowacji mamy dwóch
sukcesorów państwa Czechosłowackiego - jeżeli zgodnie z klauzulą ratyfikacyjną jest wymagana
pewna ilość dokumentów ratyfikacyjnych i spadnie liczba tych dokumentów - jeżeli strona wycofa
się z umowy (wyjątek od pacta sunt servanda) - druga strona stale i uporczywie łamie postanowienia
umowy - z powodu zaniku przedmiotu umowy - rebus sic stantibus (zasadnicza i nieoczekiwana
zmiana okoliczności faktycznych - np. umowy co do mniejszości narodowych po II wojnie
światowej) - - kiedy powstaje nowa norma ius cogens (stare wygasają)

Depozytariusz – pojawił się w wyniku powstania umów wielostronnych i konieczności administrowania
procedurami, przechowywania tekstu oryginalnego, pełnomocnictw, sporządzania uwierzytelnionych
odpisów, przygotowywania tekstu w nowych językach, działa w sposób bezstronny, a jego funkcja nie
sprowadza się wyłącznie do pośrednictwa. Depozytariuszem generalnie zostaje państwo na którego terenie
doszło do rokowań lub konferencji, istnieje jednak możliwość innego rozwiązania. Odtajnienie dyplomacji,
utrzymanie pokoju bezpieczeństwa doprowadziło do wykształcenia obowiązku rejestracji umów
międzynarodowych.


Zwyczaj - jako powszechnie obowiązujące źródło prawa obejmuje wszystko co nie jest normą umowna
lub ogólną zasadą prawa. Zgodnie z art. 38 MTS jest praktyką uznaną za prawo. Należy odróżnić zwyczaj
od orzekania na podstawie zasady ex aequo et bono - słuszności i równości. Orzekanie na tej podstawie nie
jest orzekaniem na podstawie zwyczaju. Również precedens nie jest zwyczajem, należy też odróżnić
zwyczaj od obyczaju. Zwyczaj musi mieć

elementy konieczne : współistotne.



usus (praktyka, stała, regularna, jednolita) - element obiektywny



opinio iuris sive necesitatis wewnętrzne przekonanie, że określona praktyka jest obowiązującym

prawem - element subiektywny

elementy uzupełniające :



element geograficzny - Zwyczaj międzynarodowy zasadniczo jest powszechny, czyli obowiązuje

wszystkie państwa świata. Pewne normy prawa zwyczajowego mogą jednak wykształcić się w
poszczególnych kręgach państw.



element czasowy - Praktyka międzynarodowa musi być nieprzerwana i długotrwała, aby mogła

przekształcić się w wiążący zwyczaj międzynarodowy.

Zwyczaj może być wytworzony przez jedno państwo, jak i pomiędzy państwami. Ważne, żeby zwyczaj nie
był oprotestowany. Decydujące znaczenie dla powstania normy zwyczajowej ma element jawnej lub
domniemanej akceptacji (acquiescence), Co ważne, zwyczaj działa erga omnes.

Akt jednostronny - są to oświadczenia państw, notyfikacje, zaliczamy do nich:



protest



uznanie



przyrzeczenie lub gwarancja



zastrzeżenie

Akty jednostronne stanowią źródła prawa jeżeli są czysto jednostronne, jeżeli nie są częścią umowy. Ich
cechy charakterystyczne:



bezwarunkowość i definitywność



złożone publicznie



erga omnes



wolne od wad



czysto jednostronne



złożone przez uprawniony podmiot



z zamiarem wykonania

Akty jednostronne dzielimy na:



obligatoryjne - gdy państwo zostało zmuszone wyrokiem MTS



fakultatywne - np. zastrzeżenia do umów międzynarodowych, uznanie jurysdykcji MTS, zrzeczenie

się

Uchwały organizacji międzynarodowych, dzielimy na:



pro foro externo - uchwały wydawane na zewnątrz, zasadniczo nie posiadają charakteru wiążącego -

np. potępienie łamania praw człowieka. Wyjątkowo decyzje Rady Bezpieczeństwa w sprawie
utrzymania bezpieczeństwa i pokoju na świecie oraz dyrektywy, rozporządzenia i decyzje UE – mają
moc wiążącą i nie wymagają zgody innych państw. Są aktami stanowienia prawa.



pro foro interno - regulują działalność wewnątrz organizacji lub organu (np. przyjęcie nowego

członka)

Rozstrzyganie sporów

Spory zwykłe - Spory kwalifikowane. Podstawy prawne: Konwencja o pokojowym rozstrzyganiu sporów
1907, wyliczenie metod w KNZ ( w odniesieniu do RB)

Metody dyplomatyczne – nie są wiążące



dobre usługi, wsparcie, kończy się w chwili podjęcia rozmów



komisje badań - wspierające z udziałem os trzecich, obiektywne ustalenie faktów



rokowania, negocjacje - sposoby naturalne, bez udziału os trzecich, bona fidei,



mediacje – uczestnictwo mediatora,



komisje koncyliacyjne – organ kolegialny, może oprzeć rozstrzygnięcie na podstawie prawa albo

zaproponować inne rozwiązanie ex aequo et bono,

Metody sądowe



arbitraż – duży wpływ państw na proces arbitrażu



sądownictwo stałe – wyłącznie za zgodą stron bez możliwości ingerencji w proces

2 modele arbitrażu: model europejski (starszy) oraz amerykański (nowszy), różnica polega na kształcie
organu arbitrażowego, głowa państwa – organ wieloosobowy. Stały Trybunał Arbitrażowy – pierwotnie
miał mieć charakter stałego sądu, oparty na Konwencji haskiej do dziś nie uregulowany, istnieje tylko biuro
które prowadzi listę fachowych arbitrów, państwo może wskazać 4 osoby, osoba akceptująca wpis nie może
odmówić arbitrażu, można skorzystać z wzorcowych procedur,( 2 główne, 2 mutacje)

Oprócz sądownictwa uniwersalnego w postaci MTS najbardziej znanym jest Międzynarodowy trybunał
praw morza z siedzibą w Hamburgu, sądownictwo regionalne to m.in. ETPCZ, ETS, ATS, IATPCZ.

Międzynarodowy Trybunał Karny nie rozstrzyga spraw pomiędzy państwami

Zasada pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych

1907 Konwencja o pokojowym rozstrzyganiu sporów
1998 Konwencja Haska

Nie oznacza zakazu wojny ( ius ad bellum) w wypadku odparcia ataku, solidarnej samoobrony, ale do
chwili podjęcia kwestii przez RB ONZ, spór to odmienne stanowisko albo co do prawa albo co do faktu -
spory prawne i faktyczne-, innym podziałem są spory zwykłe i kwalifikowane (obowiązek zgłoszenia RB
ONZ, RB ma prawo decydowania o kwalifikowalności sporu, spór kwalifikowany musi być przedmiotem
obrad RB, oraz zarządzeń środków tymczasowych, RB może zlecić metodę rozstrzygnięcia, oddać do
koncyliacji lub sama sprawę rozstrzygnąć,

Podmioty prawa międzynarodowego



Państwa



Organizacje międzynarodowe



Jednostki

Definicja podmiotu prawa międzynarodowego nie została unormowana przez akty prawa
międzynarodowego, toteż rozpatrywana jest jedynie w sferze doktrynalnej. W prawie międzynarodowym
podmiotem prawa międzynarodowego jest ten, kto bezpośrednio z norm prawa międzynarodowego
wywodzi swoje prawa i obowiązki. Zwraca się uwagę na dwa elementy:



zdolność prawną, rozumianą jako możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków
międzynarodowych, jest to element konstytutywny.



zdolność do czynności prawnych , element porządkujący, rozumiany jako możliwość nabywania
praw i zaciągania zobowiązań międzynarodowych poprzez własne działanie.

Podmiotowość może być suwerenna lub niesuwerenna, pełna lub ograniczona ( w zdolności do czynności
prawnych ). Ze względu na źródło podmiotowość może wynikać z mocy prawa – podmiotowość pierwotne
lub z uznania przez inne podmioty – podmiotowość pochodna (wtórna) Pierwotnymi podmiotami (ipso iure)
są wyłącznie państwa, mają one zdolność prawnomiędzynarodową od chwili powstania. Zdolność ta w

wyjątkowych przypadkach może przestać istnieć (np. Niemcy po II wojnie światowej podzielone na strefy
okupacyjne).

Pierwotne podmioty prawa międzynarodowego posiadają następujące atrybuty:



ius tractatuum (ius contrahendi) – zdolność zawierania umów międzynarodowych. W ramach ius
tractatuum upatruje się także zdolności uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych, jako że
tworzone są one właśnie na mocy umów międzynarodowych,



ius legationis – zdolność uczestniczenia w stosunkach dyplomatycznych, czyli przyjmowania
(legacja bierna) i wysyłania (legacja czynna) przedstawicieli dyplomatycznych innych podmiotów,



locus standi – zdolność występowania z roszczeniami, ale też odpowiedzialność wobec prawa
międzynarodowego.

Podmiotowość osób fizycznych jest uzależniona od państw które reglamentują zdolność do czynności
prawnych, jednostka posiada wyłącznie locus standi.

Atrybuty państwa:

1) terytorium
2) ludność
3) władza suwerenna ( niepodzielna i niezbywalna ) z możliwym transferem kompetencji
4) efektywność władzy

Na konferencji w Montevideo przyjęto, że państwo powinno mieć zdolność utrzymywania stosunków
dyplomatycznych. Koncepcja ta jednak nie przyjęła się w Europie. Zdolność do czynności prawnych
przejawia się głównie w zdolności traktatowej (ius tractatuum). Zdolność ta wynika z suwerenności państwa.
Niektórzy autorzy nazywają to uprawnienie ius contrahendi. Oprócz zdolności do zawierania traktatów na
zdolność do czynności prawnomiędzynarodowych składają się ius legationis (prawo legacji - prawo do
wysyłania i przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych - mikropaństwa ze względu na swoje
terytorium nie wykonują w pełni tego prawa, nie mają po prostu wystarczającego terytorium) oraz ius standi
(prawo do stawania przed trybunałami międzynarodowymi, nazywane jest także ius locus). Innymi
przejawami zdolności do czynności prawnych jest:

- członkostwo w organizacjach międzynarodowych
- branie udziału w konferencjach międzynarodowych

Są problemy z państwami „karłowatymi”. Największe z Monako i Andorą. Karta NZ wyraża równość i
suwerenność członków. Monako zawsze komuś podlegało, obecnie istnieje przepis, że w razie wymarcia
dynastii Grimaldich to Monako wraca do Francji. W 1806 roku ks. Monaco zwrócił się o przyjęcie
protektoratu przez Francję. W 1994 roku Monako przyjęto do ONZ, obowiązki opieki dyplomatycznej
sprawuje Francja. Andora na początku lat 90 przyjęła konstytucję, powołała parlament i także została
przyjęta. Funkcje głowy państwa sprawują tam współksiążęta francuski (każdorazowy prezydent Francji) i
episkopalny (każdorazowy biskup hiszpańskiego Seo de Urgel).

Przyjęcie do ONZ wiąże się z uznaniem danego podmiotu za państwo. Uznanie międzynarodowe nie jest
uregulowane w prawie międzynarodowym, jest czymś w rodzaju jednostronnego aktu, powodującego
dopuszczenie do obrotu międzynarodowego, ma charakter deklaratoryjny (nie tworzy państwa - lecz
stwierdza jego istnienie). Dla państwa wydającego akt uznania ma charakter konstytutywny co wiąże się z
czynnościami dyplomatycznymi, wysłania przedstawicieli itp. Forma uznania:

- wyraźna - uroczysta, nota dyplomatyczna
- dorozumiana - podpisanie umowy, wysłanie konsula
- zbiorowa - przyjęcie do organizacji międzynarodowej

Rodzaje uznania:
- de iure - całkowite, bezwarunkowe, nieodwołalne
- de facto - warunkowe, czasowe
Tak było w przypadku Timoru Wschodniego do 2002 roku (warunkiem było odbycie się wolnych wyborów
parlamentarnych)

Podmioty wtórne występują obok państw jako podmiotów pierwotnych - posiadają zdolność do czynności
prawnych ponieważ inne państwa tak uznały (nie z momentem powstania). Opinia doradcza MTSu z 1947
roku w sprawie hrabiego Bernadotte. Był funkcjonariuszem ONZ zamordowanym w Egipcie. ONZ chciał
odszkodowania, Egipt natomiast nie uznawał podmiotowości organizacji międzynarodowej. MTS uznał w
opinii, że podmioty prawa międzynarodowe nie muszą być takie same (państwa, organizacje i inne). Jak na
razie tylko państwa i organizacje międzynarodowe są takimi podmiotami!

Państwa jako jedyne są podmiotami pierwotnymi, pełnymi i suwerennymi. Do tej kategorii należy
zaliczyć także minipaństwa. Tych ostatnich nie można zaliczyć do kategorii niesuwerennych organizacji
terytorialnych na gruncie klasycznej definicji państwa, która zakłada istnienie: władzy, terytorium (bez
względu na jego obszar), ludności i zdolności do utrzymywania kontaktów międzynarodowych.
Bezsprzecznym argumentem przemawiającym za zaliczeniem ich do kategorii państw, i zarazem przyznania
podmiotowości prawnomiędzynarodowej, jest fakt przyjęcia do ONZ, do której mogą należeć tylko państwa
(przyjęcie do ONZ jest dowodem uznania za państwo, choć państwa nie mają obowiązku należenia do tej
organizacji).

Jedynym ograniczeniem suwerenności państw są suwerenność innych państw oraz normy prawa
międzynarodowego nakazu lub zakazu o charakterze ius cogens. Suwerenność jest niepodzielna i
niezbywalna. Możliwy jest jednak transfer części kompetencji do innej organizacji (UE), Istnieje teza o
rozdziale suwerenności od zwierzchnictwa terytorialnego, jest to swoiste zabezpieczenie idei suwerenności
która jest bezpieczna w oderwaniu od fizycznego terytorium (autonomia, służebność terytorialna, cesja
administracyjna, protektorat) Oczywistym następstwem suwerenności państw jest suwerenna ich równość
wobec siebie (zasada pierwszy raz sformułowana w deklaracji moskiewskiej 1943) wprost wpisana w KNZ
w art. 2, w 1970 r w (niewiążącej) rezolucji 2625 opisano 8 zasad suwerennej równości;



państwa są równe wobec prawa co nie oznacza że mają równy status



każde państwo korzysta ze swoich praw w sposób suwerenny



poszanowanie podmiotowości innych państw



zakaz naruszania integralności terytorialnej i politycznej



każde państwo ma prawo do samodzielności



obowiązek stosowania się do zobowiązań prawnomiędzynarodowych



zasada pokojowego rozstrzygania sporów



zakaz ingerencji w sprawy innego państwa

Suwerenność zderza się z samostanowieniem państw. Samostanowienie nie odnosi się do mniejszości
narodowych i nie może sankcjonować secesji. Obecnie samostanowienie (pierwotnie przyczyna
powstawania nowych państw po upadku kolonializmu) musi się mieścić w ramach suwerenności.

Istnieją również suwerenne podmioty prawa międzynarodowego, które mają cechy państwa takie jak:
władze, uznanie międzynarodowe i stosunki dyplomatyczne z państwami na poziomie ambasad, lecz nie
posiadają własnego terytorium a dysponują terytorium danego państwa lub posiadłościami eksterytorialnymi

Stolica Apostolska – jest podmiotem sui generis (szczególnego rodzaju). Z punktu widzenia ustrojowego
Stolica Apostolska jest podmiotem bezterytorialnym, który sprawuje zwierzchnictwo nad Watykanem (i
dysponuje jego terytorium), który – jako państwo – także może być traktowany jako podmiot prawa

międzynarodowego. Na płaszczyźnie międzynarodowej najczęściej występuje Stolica Apostolska –
zazwyczaj pod taką nazwą utrzymuje ona stosunki dyplomatyczne i zawiera umowy międzynarodowe. Nie
wyklucza to jednak zaciągania zobowiązań jako Watykan (Państwo Watykańskie), co czasem też ma miejsce
(np. przy umowach pocztowych i telekomunikacyjnych). Niezależnie jednak od tego, pod jaką nazwą dane
zobowiązanie zostaje zaciągnięte, przyjmuje się, że jest ono wiążące tak dla Stolicy Apostolskiej, jak i
Watykanu. Z tego powodu w zakresie stosunków międzynarodowych ich podmiotowość nie jest wyraźnie
rozdzielana, a często jest wręcz postrzegana w sposób tożsamy. Stolicę Apostolska - zawiera ważne
umowy, konkordaty, jest stroną konwencji o prawie traktatów, konwencji genewskich z 1946 roku,
konwencji o stosunkach dyplomatycznych. Państwo Watykan - pełni rolę służebną wobec Stolicy
Apostolskiej - zawiera umowy „przyziemne” dot. transportu, lotnictwa. Jest członkiem Międzynarodowej
Unii Pocztowej, Międzynarodowego Związku Telekomunikacyjnego, bije własną monetę (Euro
watykańskie). Jest stroną Konwencji Haskiej z 1954 roku o ochronie zabytków zniszczonych w czasie
konfliktów zbrojnych, członek UNESCO. Stolica Apostolska nie jest członkiem żadnej organizacji
międzynarodowej ,a status obserwatora posiada przy UE, ONZ, RE. Celem utworzenia Państwa
Watykańskiego było dostarczenie terytorium St. Apostolskiej. Obywatelstwo watykańskie ma charakter
funkcjonalny, powiązany z funkcjami jakie sprawują tam obywatele (np. gwardzista jest obywatelem
watykańskim tak długo jak pracuje w takim charakterze w Watykanie).

Suwerenny Zakon Maltański – utrzymujący stosunki dyplomatyczne ze 104 państwami na poziomie
ambasad (np. z Polską od 1990), posiada nieruchomości eksterytorialne – 2 we Włoszech (Rzym) i 1 na
Malcie (Birgu). uznawany za podmiot prawa międzynarodowego, powstał w XI wieku, przy okazji I
wyprawy krzyżowej. Napoleon zlikwidował Zakon, później Anglicy nie pozwolili na jego odrodzenie.
Obecnie ma siedzibę w Rzymie (2 budynki). Włochy traktują te nieruchomości jako jednostki
eksterytorialne. Zakon zawiera umowy międzynarodowe, utrzymuje stosunki dyplomatyczne, bierze udział
w konferencjach międzynarodowych, działa w różnych organizacjach jako obserwator (UNESCO,
UNICEF). Nie można mówić o wyłącznym obywatelstwie Zakonu, istnieje ono obok macierzystego.
Sposoby nabycia: - pochodzenie szlacheckie - działalność charytatywna, zasobność itp. Zakon wydaje
własne znaczki, własne rejestracje (dla samochodów służbowych) i bije własną monetę - 1 SKUD.


Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża - ma on status obserwatora w ONZ, oraz - jako
organizacja neutralna - prowadzi też mediacje z rządami (mimo że formalnie nie utrzymuje z nimi relacji
dyplomatycznych) na temat wymiany jeńców a także zawarł porozumienia z niektórymi organizacjami i
instytucjami międzynarodowymi działającymi na polu humanitarnym.

Unia Europejska jest organizmem sui generis ("szczególnego rodzaju") w stosunkach międzynarodowych.
Do grudnia 2009 r. UE stanowiła kombinację struktur ponadnarodowych (ponadpaństwowych,
uwspólnotowionych) oraz międzyrządowych (międzynarodowych). Traktat lizboński zlikwidował podział
Unii na filary, nadał jej osobowość prawną i podmiotowość prawnomiędzynarodową. Wśród teoretyków
prawa, politologii i stosunków międzynarodowych trwa jednak nadal spór czym dokładnie jest Unia
Europejska – czy jest to nadal organizacja międzynarodowa, czy już de facto konfederacja (związek państw),
lub nawet państwo federalne – co sytuowałoby ją w grupie państw, a zatem suwerennych podmiotów
prawa międzynarodowego, czy wreszcie "konfederacją zarządzaną po części na sposób federacyjny”.
Traktat Lizboński wskazuje na przyjęcie tych dwóch ostatnich rozwiązań.

Organizacje międzynarodowe – są to podmioty wtórne, niepełne i niesuwerenne,

Partyzanci i strony walczące - uznanie za stronę walczącą wymaga łącznego spełnienia następujących
wymogów:



Zorganizowanie



Panowanie nad pewnym terytorium



sprawowanie władzy nad określonym terytorium,



zbrojny charakter



należy posiadać władzę, będącą w stanie utrzymywać stosunki dyplomatyczne,



należy przestrzegać konwencji i praw wojennych;

Niespełnianie któregoś z powyższych warunków wyklucza możliwość uznania za stronę walczącą.
Partyzanci i strony walczące (również narody) sprawujące władzę nad danym terytorium mogą dążyć do
utworzenia tam państwa – do tego czasu określa się je jako państwa in statu nascendi (łac. w trakcie
powstawania, rodzenia). Uznanie ma dla nich charakter konstytutywny.

Narody – według art. 1 Karty Narodów Zjednoczonych narody mają prawo do samostanowienia, tym
samym mogą być podmiotami prawa międzynarodowego niezależnie od tego czy dążą do utworzenia
państwa (np. Polska i Czechy w 1917–1918),

Ostatnim podmiotem jaki otrzymał podmiotowość prawno międzynarodową jest Międzynarodowy Trybunał
Karny. Ma prawo podpisywania umów z państwami o przekazywanie osób podejrzanych o popełnienie
przestępstw.


Osoby

fizyczne

i

prawne

– wg. oficjalnego stanowiska doktryny ich podmiotowość

prawnomiędzynarodowa budzi wiele wątpliwości, często uważa się je co najwyżej za beneficjentów praw
przewidzianych w niektórych umowach międzynarodowych. W pewnych sytuacjach, w określonym zakresie
może się nim stać



jeżeli jest sądzona przed trybunałami (Milosević)



ludność obszarów powierniczych (historyczna sprawa - ludność takich obszarów mogła składać
petycje do Rady Powierniczej ONZ)



casus Kofiego Annana (jeżeli funkcjonariusz staje przed komisją organizacji to staje się podmiotem
prawa międzynarodowego publicznego)



każda osoba fizyczna - możliwość zaskarżenia państwa w zw. z naruszeniem praw człowieka.

Podmiotowość ma charakter pochodny, uzależniony od uznania państwa, i ograniczony. Ma locus standi ale
nie ma ius legationis. Na prawa człowieka składają się zarówno uprawnienia jak i wonności oraz normy
deklaratywne.

Prawa człowieka – Traktat Oliwski, Pokój Weimerski, Powszechna deklaracja praw człowieka 1947
rezolucja



uznanie przyrodzonej godności



uznanie pozytywnoprawne



prawo natury

Prawa ujęte są w III generacje podzielone wg kryterium czasowego, charakteru i możliwości ich
dochodzenia

Prawa I generacji – ochrona przed zbytnią ingerencją regulacyjną – prawo do życia, wolność myśli,
sumienia, wyznania, wolność stowarzyszania się i poglądów

Prawa II generacji – socjalne, społeczne, pojawiły się wraz ze zwiększeniem się roli pracy, cechuje je
deklaratywność postulatów i brak mechanizmów egzekucji – system sprawozdań

Prawa III generacji – prawo do życia w pokoju, w czystym środowisku,

Obecnie dla regulacji praw człowieka stosuje się metodę sektorową – regulacja w obszarach zgody.
16 XII 1966 - Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich (I generacja) + Pakt praw społecznych
gospodarczych i kulturalnych (II generacja) – poziom uniwersalny. Pakty nie przewidują skargi
indywidualnej tylko międzypaństwową. Pakt praw społecznych i politycznych został uzupełniony
protokołem fakultatywnym, powstał Komitet Praw Człowieka w Genewie do niego można się odwołać ale
nie na zasadzie skargi lecz zawiadomienia, komitet nie jest organem sądowym,

Poziom regionalny – funkcjonuje obok poziomu uniwersalnego, jest to wynik dążenia do efektywności.
Mówimy o 4 systemach regionalnych



europejski – od 1998 automatyczna akceptacja jurysdykcji ETPCZ



panamerykański



afrykański



arabski

Ludność

Tworzą 3 grupy



obywatele



cudzoziemcy w tym uchodźcy



bezpaństwowcy

O tym kto jest obywatelem decyduje prawo wewnętrzne danego kraju: W Polsce obowiązuje domniemanie
obywatelstwa polskiego (problem bipatrydy). W zakresie obywatelstwa obowiązuje zasada efektywności –
kazus Note Boom



obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców posiadających obywatelstwo polskie. -

zasada ius sanguinis (prawo krwi). konstytucja art. 34 - subsydiarnie ius soli (prawo ziemi - poprzez
urodzenie się na danym terenie, w Polsce zasada ta obowiązuje jeżeli dziecko zostanie znalezione na
terytorium Polski i nie można ustalić obywatelstwo albo gdy dziecko urodzi się w Polsce a rodzice
są bezpaństwowcami)



naturalizację



repatriację

Mniejszości narodowe są chronione – Konwencja ramowa o ochronie mniejszości. Cudzoziemcy mają
ograniczone prawa obywatelskie. Państwa obecnie zamykają się na uchodźców. Nie obowiązuje zasada non-
refoulement. Wobec akceptacji uchodźców obowiązują zasady



bezpiecznego państwa pochodzenia



bezpiecznego państwa trzeciego



readmisji

Apatrydzi podlegają prawu krajowemu i prawu człowieka. Obowiązuje zasada udzielenia obywatelstwa w
celu wyeliminowania problemu.

Nie można pozbawić nikogo obywatelstwa, można natomiast obywatelstwa się zrzec



Prawo nadawania obywatelstwa i wyrażania zgody na jego zrzeczenie się posiada wyłącznie

Prezydent RP. Obywatelstwo może być nadane (nabycie wtórne): może je nabyć cudzoziemiec,
który zamieszkuje w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się co najmniej 5 lat - nie
dotyczy to obywateli UE. - możliwe jest nadanie bez tych restrykcji - Prezydent stosuje ten tryb
wobec obywateli UE - w trybie „uproszczonym” sposobem nabycia obywatelstwa jest ożenek z
obywatelem polskim trwający 3 lata + posiadanie zezwolenia na osiedlenie . Nie musi posiadać
zezwolenia jeśli 3,5 roku pozostaje w związku małżeńskim.



Nadanie obywatelstwa polskiego tylko jednemu z rodziców rozciąga się na dzieci, jeżeli:
pozostają wyłącznie pod jego władzą rodzicielską albo drugie z rodziców jest obywatelem polskim
lub drugie z rodziców wyraziło zgodę przed właściwym organem na nabycie przez dziecko
obywatelstwa polskiego. Dzieciom pozostającym pod opieką obywatelstwo polskie może być
nadane jedynie za zgodą opiekuna wyrażoną w odpowiednim oświadczeniu złożonym przed
właściwym organem po uprzednim zadośćuczynieniu wymogom właściwego prawa obcego.
Nadanie lub rozciągnięcie nadania obywatelstwa polskiego na dzieci, które ukończyły szesnaście lat,
następuje jedynie za ich zgodą.

W Polsce nie ma możliwości nabycia obywatelstwa przez adopcję oraz automatycznego nabycia
obywatelstwa przez zawarcie małżeństwa, prowadzi to do zjawiska bezpaństwowości (bezpaństwowiec -
apatryda) Oprócz ustawy o obywatelstwie mamy także ustawę o repatriacji z 2000 roku. Ma ona
zastosowanie przede wszystkim dla osób z azjatyckiej części Rosji. Przewiduje nabycie obywatelstwa z
chwilą przekroczenia granicy w celach repatriacyjnych. Konsul sprawdza czy takie osoby rzeczywiście
spełniają odpowiednie warunki (związek z Polską). repatriacja jest możliwa gdy jakaś gmina zaoferuje im
mieszkanie i środki utrzymania. Na dokumentach repatriacyjnych na granicy przybija się pieczątkę - określa
ona moment nabycia obywatelstwa.

Status cudzoziemców w Polsce określają dwie ustawy z 2003 roku:

- ustawa o cudzoziemcach
- ustawa o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP, oraz ustawa z 2002 roku o zasadach
wjazdu i pobytu obywateli na terytorium RP (weszła w życie 1 V 04). Jeśli chodzi o dwa pierwsze akty
prawne to nie mają one zastosowania do obywateli UE.

W Polce mamy 3 kategorie cudzoziemców:

- obywateli państw trzecich
- obywateli UE
- obywateli państw trzecich wymagających ochrony

Ustawodawca przyjął, że obywatel UE nie wymaga ochrony. Status obywatela UE jest uregulowany w
Traktacie Akcesyjnym (załącznik 12). Do 3-ch miesięcy od wjazdu do Polski obywatele UE nie muszą się
nigdzie meldować. Ustawa o zasadach wjazdu i pobytu reguluje zasady zatrudniania się obywateli UE,
obejmuje to swoją kompetencją wojewoda. Ustawa o udzielaniu ochrony nawiązuje do konwencji
genewskiej z 1951 roku o statusie uchodźców. W Polsce najwięcej wniosków o status uchodźcy składają
Czeczeńcy (5 tyś na 7 tyś wniosków w ogóle). Trzeba odróżnić osobę-cudzoziemca, który wymaga ochrony
od nielegalnego emigranta.

Istnieją cztery formy ochrony cudzoziemców na terytorium RP:

1) status uchodźcy najczęściej udzielany
2) azyl terytorialny
3) pobyt tolerowany
4) ochrona czasowa

Uchodźcą zgodnie z konwencją genewską jest osoba, która wykaże że jest indywidualnie prześladowana z
powodu: narodowości, rasy, przynależności do określonej grupy społecznej, (tę przesłankę wprowadzono w
1951 roku ze względu na Taków - Pierwszą osobą, której przyznano ten status w Polsce był Północny
Koreańczyk, homoseksualista narodowości rosyjskiej) religii, poglądów społecznych. Status uchodźcy
przyznawany jest na podstawie prawa krajowego, dlatego w każdym państwie inne są wymagania. Jeśli
chodzi o Polskę to wymagania są następujące.

W momencie wjazdu do Polski należy na granicy wobec funkcjonariuszy SG złożyć wniosek o przyznanie
statusu uchodźcy. Niezłożenie wniosku na granicy nie może powodować odmowy przyznania takiego
statusu, Wniosek taki można też złożyć w Urzędzie ds. Cudzoziemców i Repatriacji - organem właściwym
do rozpoznania jest Prezes UCiR, rozpatruje on wszystkie wnioski w I instancji. Cudzoziemcy, którzy nie
mają odpowiednich środków utrzymania są wysyłani do ośrodków recepcyjnych (12 w Polsce w odległości
do 200 km od Warszawy). Taka osoba, musi w terminie późniejszym złożyć osobiste zeznania, należy jej
zapewnić tłumacza. (Najczęściej urzędnikami w UCiR są filologowie). II instancją jest Rada ds.
Uchodźców, w założeniu ma to być organ złożony z 12 niezależnych ekspertów, 6 mianowanych przez
Ministra Spraw Zagranicznych, 6 przez Ministra Sprawiedliwości. Wbrew nazwie rada orzeka a nie radzi -
wydaje decyzje. Od takiej decyzji cudzoziemcowi przysługuje skarga do WSA w Warszawie (potem
ewentualnie do NSA). Jednak cudzoziemiec ma prawo do pobytu w Polsce tylko do momentu wydania
decyzji przez Radę (na czas trwania postępowania administracyjnego) - w przypadku postępowania
sądowego już nie. Po wydaniu negatywnej decyzji przez Radę musi on w ciągu 14 dni opuścić terytorium
RP albo zostanie deportowany lub dostanie nakaz opuszczenia RP. (Na wykładzie podkreślano brak
rzetelności takiego rozwiązania, mimo że ETPCz w Strasburgu uważa je za wystarczające - byćmoże ze
względu na unormowania dotyczące wstrzymania wykonalności decyzji i innych aktów określonych w
prawie o postępowaniu przed sądami adminstracyjnymi - takie luźne dywagacje, nie uczyć się tego ;)
Po otrzymaniu statusu uchodźcy cudzoziemiec otrzymuje tzw. „dokumenty ggenewskie” zastępujące
paszport. Uprawniają one tdo zamieszkania, podjęcia pracy - uprawnienia analogiczne do obywatela RP.
Polska przyznaje status uchodźcy w ok 2-3% przypadków starania sie o niego, w państwach UE średnia
wynosi 10-20%.

Osoby starającej się o status uchodźcy nie można wydalić - tzw. zasada non-refoulement - nie wolno go
wydalać do kraju, gdzie groziłoby mu niebezpieczeństwo ze względu na 5 przesłanek konwencji genewskiej.
Status uchodźcy można cofnąć, jeśli dana osoba popełniła zbrodnię przeciwko ludzkości, wojenne lub jeśli
już

tego

statusu

nie

potrzebuje.

Generalnie

jest

przyznawany

na

10

lat!

Azyl terytorialny udzielany bardzo rzadko, choć jest w Konstytucji RP „art. 56 ust. 1. Cudzoziemcy mogą
korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie.”. Wymagania
konkretne są bardzo szczegółowo określone w ustawie o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium
RP z 2002 roku. Na podstawie konstytucji udziela się go gdy jest to w interesie RP, nie stosuje się tu norm
prawa międzynarodowego. Od 1992 roku został przyznany 2 osobom z Białorusi (z rozwiązanego
parlamentu). Na Zachodzie nie rozróżnia się azylu terytorialnego i statusu uchodźcy, istnieje jedna instytucja
obejmująca obydwie występujące u nas.

Pobyt tolerowany - Nie można się o niego starać - przyznaje się go osobom, którym odmówiono statusu
uchodźcy, a osoby te nie mają dokąd wrócić (90% Czeczeńców). Przyznaje się go na 1 rok, ale można go

przedłużyć. Jedynym wyjątkiem jest przyznanie pobytu tolerowanego na wniosek - wojewoda wydaje
decyzję o deportacji, a osoba wobec której skierowano decyzję może złożyć wniosek o taki pobyt ze
względu na zagrożenie w kraju do którego ma być deportowana. (art 97 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom
ochrony na terytorium RP:) Cudzoziemcowi udziela się zgody na pobyt tolerowany na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli jego wydalenie: 1) mogłoby nastąpić jedynie do kraju, w którym zagrożone
byłoby jego prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego, w którym mógłby zostać poddany
torturom albo nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu lub być zmuszony do pracy lub
pozbawiony prawa do rzetelnego procesu sądowego albo być ukarany bez podstawy prawnej w rozumieniu
Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada
1950 r. 2) jest niewykonalne z przyczyn niezależnych od organu wykonującego decyzję o wydaleniu lub od
cudzoziemca; 3) mogłoby nastąpić jedynie do kraju, do którego wydanie cudzoziemca jest niedopuszczalne
na podstawie orzeczenia sądu o niedopuszczalności wydania cudzoziemca albo na podstawie rozstrzygnięcia
Ministra Sprawiedliwości o odmowie jego wydania; 4) miałoby nastąpić z innych przyczyn niż zagrożenie
dla obronności lub bezpieczeństwa państwa albo bezpieczeństwa i porządku publicznego, a cudzoziemiec
jest małżonkiem obywatela polskiego lub cudzoziemca posiadającego zezwolenie na osiedlenie się. Pobyt
tolerowany jest krytykowany, gdyż może być cofnięty ze względu na zagrożenie bezpieczeństwa państwa -
ze względu na bezpieczeństwo państwa można w Polsce deportować cudzoziemca do kraju gdzie grożą mu
tortury

Ochrona czasowa - Nie została jeszcze nikomu udzielona. Udzielana jest całym grupom. O jej udzieleniu
decyduje Rada Ministrów, przeznacza na to odpowiednie środki. Może trwać maksimum 1 rok z
możliwością przedłużenia. Obowiązuje na mocy ustawy z 2003 - jest to więc instytucja nowa. (Art. 106. 1.
Cudzoziemcom masowo przybywającym do Rzeczypospolitej Polskiej, którzy opuścili swój kraj
pochodzenia lub określony obszar geograficzny, z powodu obcej inwazji, wojny, wojny domowej,
konfliktów etnicznych lub rażących naruszeń praw człowieka, można udzielić ochrony czasowej na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez względu na to, czy ich przybycie miało charakter spontaniczny,
czy też było wynikiem pomocy udzielonej im przez Rzeczpospolitą Polską lub społeczność
międzynarodową.)

Terytorium

Państwo realizuje zwierzchnictwo terytorialne. Państwo nie musi mieć wyznaczonych granic wystarczy że
jest wystarczająco zwarte. Granice, delimitacja, demarkacja, pas graniczny - płaszczyzna oddzielająca
terytorium. Granica nie może być ustalona jednostronnie, chyba że nie ma sąsiada, w przypadku granic
wyłączona jest reguła rebus sic stantibus, na rzekach granice wyznacza mediana lub thalweg, Polska jest
krajem o niekorzystnym położeniu geograficznym ( inne to śródlądowe i archipelagowe). Na morzu
terytorialnym państwo realizuje wszystkie uprawnienia władzy suwerennej.

Terytorium rozpatruje się na trzech płaszczyznach:



powietrze w górę do perigeum lub orbity geostacjonarnej – ruch lotniczy – konwencja chicagowska

1944 – państwo nie ma roszczeń i nie realizuje zwierzchnictwa terytorialnego wobec fal radiowych –
konwencja z Nairobi 1999. – doktryna „otwartego nieba”, całkowity zakaz militaryzacji kosmosu,
odpowiedzialność za szkody kosmiczne,



ląd – w dół do środka geocentrycznego



woda – wody śródlądowe, morze terytorialne (12Mm), strefa przyległa (12-24Mm), wyłączna strefa

ekonomiczna, szelf kontynentalny, morze pełne, dno morskie - Obszar ( zewn. Granica wyznaczona
przez Konwencję o prawie morza z 1982r)

Granice lądowe mogą mieć charakter naturalny (wg. ukształtowania terenu - rzek, gór, kryteriów
demograficznych) bądź sztuczny (wytyczane na południkach, równoleżnikach - tzw. astronomiczne - np.

Polska/obwód kaliningradzki) Granice na Bałtyku określa umowa z 1976 roku o podziale Bałtyku, której
stronami były: Finlandia, Szwecja, Polska, ZSRR, Dania i Niemcy. Polska wyłączyła możliwość sądzenia
o granice przed MTS (tak samo jak sprawy ochrony środowiska i długi zagraniczne).

utworzenie granic:
1) decyzja polityczna - umowa
2) delimitacje - opisanie granicy w umowie i dołączenie jej do mapy w małej skali
3) demarkacje - wytyczenie granicy w terenie
4) redemarkacja

Wody

linia podstawowa czyli linia najniższego stanu wody wzdłuż wybrzeża, oznaczona na mapach o dużej skali
oficjalnie uznanych przez państwo nadbrzeżne:

wody wewnętrzne - wody pomiędzy lądem, a wewnętrzną granicą morza terytorialnego (linią podstawową),
są to wody portów, zatok- brzegi muszą należeć do 1 państwa, których szerokość ujścia nie przekracza 24
mil morskich -> wyjątek stanowią zatoki historyczne (np. Morze Białe - Rosja)

W strefie przyległej realizuje się funkcje



skarbowe,



imigracyjne,



sanitarne ,



celne

Wyłączna strefa ekonomiczna – ( do 1982 strefa wyłącznego rybołówstwa) – obejmuje tylko wodę bez dna.
Nie może być szersza niż 20 Mm, Państwo ustalające wyłączną strefę ekonomiczną musi ją udostępniać
(odpłatnie) w kolejności



I – państwom śródlądowym



II – państwom o niekorzystnym poł. geograf.



III - reszta

Morze otwarte – De mare Liberum – Konwencja o prawie morza 1982, do działań uprawnieni są wszyscy,
wymienia się 6 wolności morza otwartego

Z konwencji genewskiej z ’55 roku



Wolność przepływu



Wolność przelotu



Wolność rybołówstwa



Wolność kładzenia kabli i rurociągów

Z konwencji z Montego Bay z 1982 roku:



prawo do badań naukowych



wolość do budowania platform i urządzeń morskich

Inne zasady



Zasada powszechnej represji piractwa



Prawy wizyty i rewizji ( handel ludźmi, fałszywa bandera, narkotyki, piractwo, także radiowe)



Prawo gorącego pościgu

Dno morskie

Podzielone jest na dwie części



Szelf kontynentalny



„Obszar” – znajduje się za szelfem – dziedzictwo ludzkości, nie podlega zawłaszczeniu, dla
eksploatacji wymaga zgody, dla badań zezwolenia,

Każdemu państwu nadbrzeżnemu przysługuje prawo do szelfu, jest to prawo wyłączne, szelf jest
definiowany w sposób prawny nie geologiczny, wyznaczany regułą irlandzką (art. 76 KPM), - max
szerokość nie dalej niż 350 Mm, jeżeli szelf jest węższy to do 200 Mm, Dla szelfu od 200 do 350 Mm ustala
się opłaty za korzystanie (nie ma ich dla 200 Mm), pierwsze 5 lat jest wolne od opłat (amortyzacja
nakładów), opłata od 6 roku to % postępujący o 1 do 12 roku, od 12 roku – opłata stała w naturze lub
pieniądzu. Obszarem zarządza i pobiera i dystrybuuje opłaty Organizacja Dna Morza, z siedzibą na Jamajce,


Granice wyznaczają terytorium wyłącznej władzy państwa, tam gdzie państwo sprawuje swoją
samowładność i całowładność z wyjątkami:



immunitetów dyplomatycznych i konsularnych,



rzek międzynarodowych,



dzierżawy i służebności międzynarodowych,



obszarów zneutralizowanych i zdemilitaryzowanych,



bazy wojskowe



korytarz powietrzny



tranzyt międzynarodowy



prawo swobodnego przepływu

Konwencja barcelońska 1921 uznaje za rzekę międzynarodową taką, na której państwa nadbrzeżne
zdecydowały się zrzec suwerenności terytorialnej (np. Ren, Dunaj, Niger). Rzeki międzynarodowe mają
swoje statuty, cechy konstytutywne rzeki międzynarodowej:



- żeglowność



- status określony w umowie międzynarodowej



- przepływa przez co najmniej dwa państwa



- musi wpływać bezpośrednio lub pośrednio do morza

Konwencja o prawie morza z Montego Bay z 1982 roku wprowadza:

Państwa archipelagowe - terytorium znajduje się tylko na wyspach – wody archipelagowe tworzy się
poprzez łączenie prostymi liniami najdalej wysuniętych punktów wysp. Musi być zachowana proporcja
pomiędzy wodami archipelagowymi a obszarem lądowym - nie może być większa niż 1 : 9. Na wodach
archipelagowych państwo sprawuje niczym nie skrępowaną jurysdykcję, wyjątkiem jest prawo przejścia
archipelagowym szlakiem morskim. Ma szerszy zakres niż prawo nieszkodliwego przepływu ponieważ
prawa „archipelagowego” nie można zawiesić.

Prawo nieszkodliwego przepływu - korzystają z niego statki wszystkich państw, zarówno nadbrzeżnych,
jak i śródlądowych. Przepływ oznacza żeglugę przez morze terytorialne celem:
a) przejścia przez morze bez wchodzenia na wody wewnętrzne i bez zatrzymywania się na redzie bądź
urządzeniu portowym
b) wejścia na wody wewnętrzne lub wyjścia z nich albo zatrzymania się na redzie lub przy urządzeniu
portowym

Warunki przepływu:



Nieszkodliwy i szybki.



Można zatrzymać się i zarzucić kotwicę, tylko wówczas, gdy jest to związane ze zwyczajną żeglugą,



konieczne z powodu siły wyższej lub niebezpieczeństwa, albo



celem udzielenia pomocy ludziom, statkom morskim lub powietrznym znajdującym się w

niebezpieczeństwie lub krytycznym położeniu.



Prawo nieszkodliwego przepływu przysługuje statkom i okrętom wojennym bez zgody państwa
nadbrzeżnego.

Konwencja z Montego Bay wylicza jakie działania stanowią naruszenie warunków nieszkodliwego
przepływu - są to takie zachowania które naruszają pokój, porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwa
nadbrzeżnego (groźba użycia siły lub jej użycie przeciwko państwu nadbrzeżnemu, manewry i ćwiczenia z
użyciem broni, szpiegowanie, propaganda, start - lądowanie - przyjęcie na pokład jakiegokolwiek statku
powietrznego, badź urządzenia wojskowego, przyjmowanie i wydawanie jakichkolwiek towarów lub walut,
przyjmowanie lub wysadzanie ze statku jakichkolwiek osób z naruszeniem przepisów celnych, skarbowych,
imigracyjnych lub sanitarnych, zanieczyszczanie, połowy, badania i obserwacja hydrograficzna, zakłócenia
funkcjonowania systemu łączności, wszelkie inne niezwiązane bezpośrednio z przepływem działania.

Okręty podwodne mają obowiązek przepływania przez morze terytorialne na powierzchni i z podniesioną
banderą. Statki o napędzie jądrowym lub z ładunkiem jądrowym powinny mieć odpowiednie dokumenty i
przestrzegać

specjalnych

środków

zapobiegawczych

zgodnie

z

odpowiednimi

umowami

międzynarodowymi.

Okręt wojenny - należący do sił zbrojnych, noszący zewnętrzne znaki wyróżniające okręty posiadające
przynależność danego państwa, dowodzony przez oficera marynarki wojennej, z załogą podlegającą
normalnej dyscyplinie wojskowej

Warunki sprawowania jurysdykcji karnej na obcym statku:



gdy skutki przestępstwa rozciągają się na państwo nadbrzeżne



jeżeli przestępstwo zakłóca spokój kraju lub porządek publiczny na morzu terytorialnym



jesli kapitan statku, przedstawiciel dyplomatyczny lub urzędnik konsularny państwa bandery statku

zwraca się o pomoc



podjęcie działań koniecznych do zwalczania nielegalnego obrotu narkotykami i substancjami
psychotropowymi

Jednostce państwa nadbrzeżnego przysługuje prawo pościgu za statkiem, który popełnił przestępstwo,
waruki:



dostateczne podejrzenie naruszenia przepisów pańswa nadbrzeżnego



nieprzerwany (hot and continous)



przez uprawnione organy (okręty wojenne lub samoloty wojskowe lub inne statki morskie lub

powietrzne co do których nie zachodzi wątpliwość, że są uprawnione do takiego działania)



poprzedzony oddaniem sygnałów dżwiękowych i świetlnych



Pościg należy przerwać kiedy jednostka wpłynie na wody państwa swojej bandery, państwa trzeciego
lub gdy jednostka zostanie zatrzymana.

Prawo wizyty i rewizji. Polega na zatrzymaniu statku i wejścu na pokład i dokonaniu rewizji. Kapitan
okrętu wojennego może to zarządzić, jeżeli posiada uzasadnione informacje, że dany statek przewozi
nielegalnie narkotyki, broń, trudni się handlem ludźmi, piractwem, ma fałszywą banderę lub nie ma żadnej.
Przysługuje tylko okrętom wojennym na morzu pełnym.

W wyłącznej strefie ekonomicznej państwa mają wyłączne prawa do:



odławiania zasobów morskich



ustanawiania sztucznych wysp i urządzeń



prowadzenia badań naukowych

Państwo ma obowiązek dbania o środowisko. Strefa do 200 mil morskich. Na Bałtyku obowiązują w tym
zakresie umowy wielostronne

Polskimi przepisami regulującymi prawo morza jest ustawa z 1991 roku o obszarach morskich
Rzeczpospolitej Polskiej i administracji morskiej. W Polsce nie ustanowiono zatok historycznych, nie
ustanowiono pasa przyległego. <Na zatokach hist. nie ma prawa nieszkodliwego przepływu>

Szelf kontynentalny - dno morskie i podziemie obszarów podmorskich, które rozciągają się poza morzem
terytorialnym na całej długości naturalnego przedłużenia jego terytorium lądowego aż do zewnętrznej
krawędzi obrzeża kontynentalnego albo na odległość 200 mil od lini podstawowych. Sytuacja prawna dna
nie jest tożsama z sytuacją prawną wód. Wytyczanie szelfu kontynentalnego - wg. reguł Irlandha (grubość
skał osadowych)

Na szelfie państwa mają suwerenne prawo do:

1) łowienia
2) eksploatacji
3) badań naukowych

Maksymalna szerokość szelfu to 350 mil. Panstwo ma obowiązek dbania o środowisku, odprowadzania 7%
zysku na rzecz org, ochrony dna morskiego, o ile korzysta z szelfu. Spór o langusty, pomiędzy Australią i
Nową Zelandią. NZ łowiła je na morzu pełnym a langusty urodziły się na szelfie australijskim

Prawo dyplomatyczne i konsularne

Stosunki dyplomatyczne od konsularnych rozróżnia istota spraw państwowych i obywatelskich.
Wyznaczane są normami prawa oraz zwyczajem,

PRAWO DYPLOMATYCZNE - Jest regulowane zarówno prawem krajowym (np. immunitety), jak i
międzynarodowym:



regulamin wiedeński z 1815 roku - najstarsze źródło prawa dyplomatycznego - problematyka
precedencji, sprawie stopni pierwszeństwa agentów dyplomatycznych



protokół Akwizgrański z 1818 roku – w sprawie ministrów i rezydentów



konwencja Montevideo o pozycji państw

Obecnie obowiązują:



Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 1961 roku



konwencja ONZ o misjach specjalnych (Nowy Jork, 1961)



konwencja wiedeńska dotycząca reprezentacji państw w ich stosunkach i organizacjach
międzynarodowych o charakterze uniwersalnym z 1975 roku

immunitety osobowe
immunitety funkcjonalne
prawo biernej (przyjmowanie) i czynnej (wysyłanie) legacji, za obopólną zgodą

Wymagania wobec przedstawicieli dyplomatycznych RP zawiera ustawa o służbie zagranicznej z 2001
roku. Ostateczna decyzja w sprawie mianowania danego człowieka na daną funkcję leży w gestii kancelarii
Prezydenta RP. Wcześniej odbywa się tzw. procedura agrēment (cicha zgoda wyrażana przez państwo
przyjmujące - dotyczy to szefa misji dyplomatycznej, czasami wymagana wobec attaché wojskowych,
chargés d’affaires). Państwo przyjmujące może się nie zgodzić na przyjęcie (np. kandydat powiedział kiedyś
coś obraźliwego o tym państwie), nie musi ono podawać powodów i rzadko to robi. Wyrażenie zgody jest
poufne. Ambasador, który został zatwierdzony ma około 3 miesiące czasu na przygotowanie się do wyjazdu.
Od ambasadora wymaga się umocowania, jest to list uwierzytelniający. Wydawany przez głowę państwa
uwierzytelniającego. Moment złożenia listów decyduje o całej misji dyplomatycznej - moment ten określa
reguła precedencji (ten jest ważniejszy, kto wcześniej złożył listy) - wymuszona została przez Talleyranda
na kongresie wiedeńskim w 1815 roku. W każdej klasie przedstawicieli dyplomatycznych ten będzie
pierwszy witał się z głową państwa, składał kwiaty na uroczystościach itp, kto wcześniej złożył listy
uwierzytelniające. Często jest to kwestia minut, np. Polska przyjmuje listy raz w miesiącu. Zgodnie z
konwencją wiedeńską o stosunkach dyplomatycznych z 1961 roku uważa się, że szef misji objął funkcje w
państwie przyjmującym w momencie złożenia listów uwierzytelniających, bądź gdy notyfikował o swoim
przybyciu, a wierna kopia jego listów uwierzytelniających została złożone w MSZ państwa przyjmującego
lub w innym właściwym ministerstwie. Kolejność składania listów uwierzytelniających lub ich wiernych
kopii jest ustalana według daty i godziny przybycia szefa misji.

Szefowie misji dyplomatycznych dzielą się na trzy klasy:
Klasy szefów misji dyplomatycznych stosuje się tylko w sprawach pierwszeństwa i etykiety.

1) ambasadorzy i nuncjusze apostolscy oraz inni szefowie misji równorzędnego stopnia

(akredytowani przy głowach państw) - dziekanem korpusu dyplomatycznego jest zawsze najstarszy
ambasador, chyba że jest nim nuncjusz (Polska, Hiszpania, Włochy). Dziekan reprezentuje cały
korpus dyplomatyczny.

2) ministrowie pełnomocni, posłowie pełnomocni, internuncjusze (akredytowani przy głowach

państw) - ta klasa już wyszła z użycia, występują jeszcze pronuncjusze, których status jest
nieuregulowany, nieoficjalnie należą jednak do tej klasy. Nie ma także rezydentów (wymarli -
konwencja akwizgrańska z 1818 roku)

3) chargés d’affaires (akredytowani przy ministrach spraw zagranicznych) - najniższa klasa, stosuje się

ja gdy stosunki są nie najlepsze lub dopiero co rozpoczęte stosunki. (np. Polska - Korea Płn.) Są dwa
rodzaje chargés d’affaires: - en pied („pieszo”, gdy jest szefem misji dyplomatycznej) - ad interim
(gdy jest zastępcą szefa misji na okres przejściowy, gdy np. ambasador wyjeżdża na urlop, leczenie.
Gdy szef misji wyjeżdża musi poinformować o tym Ministra Spraw Zagranicznych państwa
przyjmującego) Mamy więc dwa rodzaje szefów misji dyplomatycznych: - ambasadrów i nuncjuszy-
chargés d’affaires en pied

Funkcje misji dyplomatycznej:

1) reprezentowanie państwa wysyłającego w przyjmującym
2) ochrona interesów państwa wysyłającego w przyjmującym
3) prowadzenie rokowań z rządami państw przyjmujących
4) zaznajamianie się wszelkimi legalnymi środkami z rozwojem i sytuacją w państwie przyjmującym (tzw.
biały wywiad) oraz zdawanie sprawozdań
5) popieranie przyjaznych stosunków między państwami

Misja dyplomatyczna musi przestrzegać prawa państwa przyjmującego a jej pomieszczenia muszą być
wykorzystywane zgodnie z przeznaczeniem. Jeden ambasador może być jednocześnie akredytowany w
dwóch lub więcej krajach (tak Polska działa w Afryce). Misja dyplomatyczna realizuje swoje funkcje
wykorzystując rozmaite przywileje i immunitety. Do początków XX wieku wyznawano zasadę reprezentacji
- ambasador (poseł) według niej był tak samo ważny jak władca go wysyłający. Obecnie zarzucono tą
zasadę, przywileje i immunitety, nietykalność osobista misji dyplomatycznej służy właściwemu jej
funkcjonowaniu. Państwo przyjmujące nie może dowolnie wkraczać na jej teren, tylko za zgodą szefa misji,
lub gdy on nie może wyrazić zgody - innego pracownika dyplomatycznego. Można domniemywać zgodę
szefa w wyjątkowych sytuacjach, z wyjątkiem nietykalności archiwów ambasady (nawet jak się mają spalić
to niech się palą).

Przywileje: zobowiązanie państwa przyjmującego do ułatwienia korzystania z budynków misji,
nietykalność korespondencji misji, nietykalność osobista przedstawiciela dyplomatycznego (chroniona
prawem wewn. 136 kk) - ambasador jest bardzo ważny i nietykalny, pozostali członkowie misji także, lecz
między ich pozycją prawną jest przepaść. Widać to np. w ochronie prawnokarnej. Ambasador chroniony jest
zawsze, reszta tylko w czasie wykonywania obowiązków. Inni przedstawiciele dyplomatyczni ambasady to
np. radca ambasady, sekretarz, attaché. Dalej personel administracyjny i techniczny (archiwiści, szyfranci,
tłumacze) - im przysługuje ochrona w związku z pełnioną funkcją. Jest jeszcze personel służbowy misji - np.
kierowcy - tutaj ochrona w czasie pełnienia funkcji. Ostatnia grupa to najczęściej obywatele państwa
przyjmującego. Przedstawiciele dyplomatyczni korzystają z pełnego immunitetu jurysdykcyjnego karnego.

Immunitet należy do państwa, a nie do osoby, państwo może go cofnąć, orzecznictwu sądów polskich nie
podlegają:



uwierzytelnieni w RP szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych



personel dyplomatyczny tych przedstawicielstw



personel administracyjny i techniczny tych przedstawicielstw



członkowie rodzin osób ww. jeśli pozostają z nimi we wspólnocie domowej i nie posiadają
obywatelstwa państwa przyjmującego

Z przywileju immunitetu nie korzystają:



obywatele polscy lub osoby posiadające w kraju stałe miejsce zamieszkania, w zakresie czynności
nie pełnionych podczas i w związku z wykonywaniem funkcji urzędowych. Immunitet ten wyłącza
ściganie z powodu jakiegokolwiek przestępstwa, a więc bez względu na wagę przestępstwa i bez
względu na to, czy popełnione zostało w czasie urzędowania czy też poza nim!

Art. 9 konwencji wiedeńskiej stanowi o instytucji persona non grata - dotyczy to tylko szefa misji i
pracowników dyplomatycznych, o pozostałych kategoriach per
personelu misji mówi się, że są niemile widziane (niepożądane).

Immunitet jurysdykcyjny cywilny i administracyjny - korzysta z niego przedstawiciel dyplomatyczny z
wyjątkiem, gdy:



prowadzi jakąś działalność gospodarczą lub sprawuje funkcje ogólnie zabronione (ale może być np.

wykładowcą na uczelni)



nabywa prywatnie nieruchomość na terenie państwa przyjmującego według prawa tego państwa



gdy jest spadkodawcą lub wykonawcą testamentu według prawa państwa przyjmującego

Zasadniczo przedstawiciele dyplomatyczni zwolnieni są także z ceł, opłat i podatków.

PRAWO KONSULARNE - Stosunki konsularne są niezależne od stosunków dyplomatycznych. Ambasada
może posiadać wydział konsularny (ale konsulat nie może mieć wydziału ambasadorskiego). Konsulat nie
jest przedstawicielstwem dyplomatycznym, jest to zwykły urząd państwowy. Konsulatów może być wiele,
zazwyczaj działają w terenie poza stolicą. Konsul jest urzędnikiem państwa, a nie jego przedstawicielem.

Źródła prawa konsularnego:



konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych z 1963 roku (kodyfikacja prawa zwyczajowego,
ma charakter subsydiarny - uzupełnia konwencje dwustronne)



ustawa o służbie zagranicznej z 2001 roku (określa wymogi dla kandydatów na urzędników
konsularnych)



ustawa o funkcjach konsulów z 1984 roku



szereg aktów niższego rzędu i wewnętrznych MSZ itp.

Konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych z 1963 roku dotyczy konsulów zawodowych i
honorowych. Nie definiuje pojęcia „konsul”. Określa natomiast klasy urzędników konsularnych:

1) konsul generalny
2) konsul
3) wicekonsul
4) agent konsularny

W każdej klasie obowiązuje zasada precedencji. Konsul wyposażony w listy komisyjne składane w
Ministerstwie Spraw Zagranicznych państwa przyjmującego. Zatwierdzenie szefa misji konsularnej
następuje w formie tzw. exequatur [SJP PWN: uznanie konsula w jego oficjalnym charakterze przez
państwo przyjmujące; także: dokument stwierdzający takie uznanie]. Jest to pieczęć przybijana na listach
komisyjnych. MSZ wysyłający pyta się wstępnie o zgode MSZ państwa przyjmującego, a następnie
wystawia list komisyjny na którym państwo przyjmujące przybija exequatur.

Funkcje konsula:

1) sprawowanie opieki nad obywatelem państwa wysyłającego, zwłaszcza nad nieletnimi (może być
kuratorem)
2) świadczenie pomocy prawnej
3) wystawianie paszportu
4) opieka nad statkami morskimi i powietrznymi i ich załogą
5) działa jako kierownik urzędu stanu cywilnego
6) jest zobowiązany do rozwijania przyjaznych stosunków między państwami
7) spełnia te same funkcje co przedstawiciel dyplomatyczny za wyjątkiem reprezentacji.

immunitet konsularny – orzecznictwu sądów polskich nie podlegają:

- kierownicy urzędów konsularnych i inni urzędnicy konsularni państw obcych
- inne osoby zrównane z nimi na podstawie umów lub powszechnie uznanych zwyczajów
międzynarodowych.

Jest on podmiotowo i przedmiotowo węższy w porównaniu z immunitetem dyplomatycznym. Orzecznictwu
sądów polskich nie podlegają sprawcy czynów popełnionych w toku i w wykonaniu ich funkcji urzędowych,
a na zasadzie wzajemności w pozostałym zakresie. Zatrzymać lub aresztować tymczasowo można
kierownika urzędu konsularnego oraz innych urzędników konsularnych państw obcych tylko w razie zarzutu
popełnienia zbrodni – należy o tym powiadomić Ministra Spraw Zagranicznych – poza tym wypadkiem
pozbawienie wolności takiej osoby może nastąpić wyłącznie w wykonaniu prawomocnego wyroku sądu
polskiego.

Immunitet konsularny nie ma zastosowania:
- do obywatela polskiego lub osoby mającej w kraju stałe miejsce zamieszkania, w zakresie czynności nie
pełnionych podczas i w związku z wykonywaniem ich funkcji urzędowych
- w razie zrzeczenia się immunitetu przez państwo wysyłające

W latach 30. XX wieku rozróżniono wyraźnie konsulaty na honorowe i zawodowe.
Proksenos - pierwowzór konsula, starożytna Grecja, opieka nad cudzoziemcami w państwach greckich. Był
to urząd honorowy. Pośrednik w sprzedaży towarów, opiekował się spadkiem zmarłego, jego rodziną.
Współczesny konsul zaczął się rozwijać w średniowieczu w basenie Morza Śródziemnego - Genua, Piza itp.
Consules marinorum - dla żeglarzy; Consules mercatorum - dla kupców.

Consules ultramarini (zamorscy) - najczęściej ustanawiani przez kupców w państwach muzułańskich dla
ochrony tworzonych przez nich faktorii. Piza, Barcelona, Genua - potem miasta Francji zaczęły przejmować
tę praktykę. W XII wieku zaczęto podpisywać z państwami muzułmańskimi kapitulacje (umowy
nierównoprawne, nakładające obowiązki tylko na jedną stronę). (I taka umowa Piza - Sułtan Marokański,
Piza - Władca Walencji - zrzekał się władzy na rzecz konsula, W 1535 roku Franciszek I zawarł z sułtanem
tureckim Solimanem Wspaniałym umowę zwaną kapitulacją, określała ona m.i. prawa Francuzów
znajdujących się na terytorium państwa otomańskiego, zezwalała na ustanawianie konsulów francuskich z
jurysdykcją w stosunku do obywateli Francji w sprawach cywilnych i karnych. W 1923 roku na mocy
traktatu z Lozano Turcja zrzuca kapitulacje, w 1937 czyni to Egipt, a 1947 Chiny.
Konsul był wybierany spośród kupców. Wiek XB - Ryszard III - instytucja konsula wysyłanego, wysłał
konsula do Pizy. Pierwszym zawodowym konsulem był Lorenzo Strozzi. Ryszard III zaopatrzył go w
pierwsze listy komisyjne uprawniające do opieki nad kupcami angielskimi w Pizie. W czasach absolutyzmu
liczba i znaczenie konsulów zmalało, poza tym w wieku XVII/XVIII nastąpił gwałtowny rozwój dyplomacji.
XIX - ze względu na rozwój komunikacji i środków transportu ponownie pojawiła się potrzeba istnienia
konsulów.

Konsulat a sprawa polska: Polska w 1776 roku miała konsula w Hamburgu - Berdhart. W 1919 roku
usiłowano tworzyć konsulaty honorowe (Kiszyniów, Czerniowce, Kijów) i zawodowe. W 1930 było ponad
70 honorowych konsulatów, a w 1939 aż 150. W 1924 roku weszła w życie ustawa o organizacji konsulatów
i funkcjach konsulów. Obowiązywała do ’84 roku. Dopszczała stanawianie konsulatów zawodowych i
onorowych. W czasie II wojny światowej instytucja konsulatów honorowych bardzo się sprawdziła -
konsulowie nie będący obywatelami Polski byli nadal lojalni wobec Polski. Otwarto 3 nowe konsulaty:
Swansee (UK), Hallifax (Kanada), Tampic (Meksyk). Po drugiej wojnie zaczęto likwidować konsulaty
honorowe (do ’49 przetrwał konsulat w Nicei). Nie przyjmowano też konsuli honorowych, wyjątkami były
Belgia, Indie, Włochy. Pierwszym polskim konsulem honorowym był Fernando Leasing - Filipiny. Obecnie
w Polsce znajduje się ponad 100 konsuli honorowych, nie ma definicji konsula honorowego, każde państwo
samo kształtuje ich pozycję. Polska ma obecnie 156 konsulatów honorowych za granicą.

Konsul zawodowy

Konsul honorowy

- urzędnik państwowy
- otrzymuje wynagrodzenie
- działa na podstawie mianowania
- podlega szkoleniu
- musi być obywatelem państwa
wysyłającego
- nie może prowadzić dodatkowej
działalności
- ma wszystkie przywileje i immunitety

- nie jest urzędnikiem
- nie otrzymuje wynagrodzenia, musi sam
utrzymać konsulat, czasem trafi mu sie
ryczałt (ale mały)
- działa na podstawie umowy
prywatnoprawnej
- może być obywatelem zarówno państwa
przyjmującego jak i trzeciego
- najczęściej prowadzą działalność
dodatkową
- zazwyczaj nie posiada przywilejów i
immunitetów lub w niewielkim zakresie

Organizacje międzynarodowe - Podmioty wtórne - (casus Bernadotta - omówiony wyżej - sprawa Egipt
kontra ONZ) Organizacje międzynarodowe dzielą się na:



międzyrządowe (posiadają podmiotowość prawnomiędzynarodową)



pozarządowe (tzw. NGO)

Przykłady różnych rodzajów organizacji:
ONZ - powszechna o celach ogólnych
UNESCO, WHO - powszechna, wyspecjalizowana
Rada Europy - regionalna, cele ogólne
EWWiS - regionalna, wyspecjalizowana

ONZ

Organizacja uniwersalna z siedzibą w Nowym Jorku, ukonstytuowana 24.10.1945 w wyniku wejścia w życie
Karty Narodów Zjednoczonych. Jest następczynią Ligi Narodów. Obecnie członkami są 193 państwa. Do
ONZ nie należą Watykan oraz Palestyna ( uznawana przez 127 państw ) , Status niepaństwowego
obserwatora posiadają Zakon Maltański ( uznawany przez 104 państwa ) oraz Międzynarodowy Komitet
Czerwonego Krzyża. Jej celem jest



zapewnianie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego



rozwój współpracy międzynarodowej oraz



ochrona praw człowieka.

Zasady członkostwa



suwerenna równość wszystkich członków



wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych



rozwiązywanie sporów środkami pokojowymi



powstrzymanie się od groźby użycia siły lub użycia jej w sposób nieuzgodniony z celami ONZ



okazywanie wszelkiej pomocy ONZ w każdej akcji podjętej zgodnie z Kartą Narodów
Zjednoczonych, jako środka zapobiegawczego lub przymusu



nieingerowanie ONZ w sprawy, które należą do kompetencji wewnętrznych państwa



wpływanie na państwa, które nie są członkami ONZ, aby postępowały zgodnie z jej zasadami w
stopniu koniecznym do utrzymania bezpieczeństwa i pokoju



Zgromadzenie Ogólne – składa się z przedstawicieli wszystkich krajów członkowskich, może
nakładać sankcje - zalecenia dotyczące utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa,
wybór niestałych członków Rady Bezpieczeństwa, wybór członków Rady Gospodarczej i
Społecznej, wybór członków Rady Powierniczej, przyjęcie nowych członków do Organizacji,
zawieszenie w korzystaniu z praw i przywilejów członkowskich, wykluczenie członków z
Organizacji, sprawy dotyczące funkcjonowania systemu powiernictwa, sprawy budżetowe. W
ramach Zgromadzenia Ogólnego funkcjonuje siedem tzw. Głównych Komisji, które stanowią forum
dyskusji; polityczna i bezpieczeństwa, gospodarczo finansowa, społeczno humanitarno kulturalna,
powiernictwa o obszarów niesamodzielnych, administracyjno budżetowa, prawna, specjalna komisja
polityczna.



Rada Bezpieczeństwa – najważniejszy organ ONZ, odpowiedzialność za pokój i bezpieczeństwo,
może nakładać sankcje, - 5 stałych członków ( USA, CHINY, ROSJA, FRANCJA, WIELKA
BRYTANIA) + 10 członków niestałych, wybieranych na dwa lata zgodnie z tzw. kluczem
regionalnym (Afryka i Azja – 5 miejsc, Ameryka Łacińska – 2, Europa Zachodnia – 2 , Europa
Środkowa – 1) - Rada przyjmuje uchwały większością 9 głosów spośród 15 członków. Wśród
uchwał wyróżnia się uchwały dotyczące spraw proceduralnych oraz uchwały dotyczące innych
spraw. W przypadku spraw innych do ważności uchwały wymagane są zgodne głosy członków
stałych. Jednak w drodze zwyczaju wykształciła się zasada, że uchwała zostaje przyjęta także w
wypadku, gdy żaden z członków stałych nie wyrazi sprzeciwu



Rada Gospodarcza i Społeczna – Tworzy ją 54 członków, wybieranych przez ZO na kadencje 3
letnią zajmuje się sprawami gospodarczymi, społecznymi i kulturalnymi, prawami człowieka,
przygotowuje projekty konwencji, ustala wytyczne dla organów pomocniczych.



Rada Powiernicza – składała się z 5 stałych członków RB, obecnie praktycznie nie działa



Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości – działa wg swojego statutu, który opiera się na
statucie STSM, i stanowi integralną część KNZ, MTS rozstrzyga spory wyłącznie między
państwami, Trybunał składa się z 15 sędziów wybieranych na dziewięcioletnie kadencje. Co 3 lata
wybierana jest jedna trzecia składu. Sędziowie mogą być wybrani ponownie, Kandydatów na
sędziów zgłaszają grupy narodowe Stałego Trybunału Rozjemczego w Hadze spośród osób
mogących pełnić najwyższe stanowiska sędziowskie w swych państwach lub uznanych znawców
prawa międzynarodowego. Następnie sędziowie są wybierani przez Zgromadzenie Ogólne ONZ oraz
Radę Bezpieczeństwa i muszą uzyskać bezwzględną większość w każdym z tych organów. Każdy
sędzia musi być obywatelem innego państwa. Przy wyborze należy zwracać uwagę na to, by w
składzie były reprezentowane główne systemy prawne i formy cywilizacji. W przypadku wakatu
wybiera się sędziego na resztę kadencji poprzednika. Jeżeli państwo toczące spór przed MTS nie ma
swego obywatela w składzie sądu, może wyznaczyć sędziego ad hoc, który może (choć nie musi)
być jego obywatelem, Sąd orzeka na podstawie umów międzynarodowych, zwyczajów, reguł prawa
oraz pomocniczo w oparciu o doktrynę i judykaturę. Trybunał wydaje wyroki w sporach
międzypaństwowych oraz wydaje opinie doradcze. Trybunał ma siedzbę w Hadze.



Sekretariat – organ wykonawczy pod przewodnictwem sekretarza generalnego

Sekretarze generalni ONZ Wybierany jest na kadencję pięcioletnią przez ZO ONZ na wniosek RB
Do kompetencji sekretarza generalnego należy zarządzanie majątkiem ONZ i prawo uczestniczenia w
posiedzeniach wszystkich organów organizacji.

Obowiązki Sekretarza

1. administracja i zarządzanie sekretariatem;
2. reprezentowanie ONZ wobec wszystkich państw i organizacji;
3. utrzymywanie stałych kontaktów ze wszystkimi państwami członkowskimi;
4. prezentacja działania ONZ światowej opinii publicznej;
5. koordynacja działania systemu ONZ;
6. kreowanie nowych koncepcji i strategii;
7. posrednictwo w sporach międzynarodowych;
8. nadzór nad przestrzeganiem praw człowieka;
9. nadzór nad akcjami humanitarnymi.

Sekretariat składa się z wielu biur i departamentów zajmujących się bieżącą działalnością ONZ. Sekretariat
ma swoje biura w Genewie, Wiedniu i Nairobi. W sekretariacie pracuje ok. 15 tys. pracowników.

Gladwyn Jebb – pełniący obowiązki 1945-1946

Trygve Lie

Norwegia 1946-1953 zrezygnował

Dag Hammarskjöld

Szwecja 1953-1961 zginął w katastrofie lotniczej

U Thant

Birma 1961-1971 przeszedł na emeryture

Kurt Waldheim

Austria 1972-1981 chinskie veto

Xavier Peréz de Cuéllar

Peru 1982-1991 nie ubiegal sie o 3 kadencje

Boutros Boutros-Ghali Egipt 1992-1996 amerykanskie veto

Kofi Annan

Ghana od 1997-2006

Ban ki-moon od 2007

Istnieje również wiele organów doradczych, np. Wojskowy Komitet Sztabowy

z ONZ są związane inne organizacje o charakterze powszechnym, m.in.:



Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (IAEA)



Światowa Organizacja Handlu (WTO)

Karta Narodów Zjednoczonych – wielostronna umowa międzynarodowa powołująca do życia i
określająca ustrój Organizacji Narodów Zjednoczonych (stąd nazywa się ją czasem Konstytucją ONZ).
Karta została podpisana 26 czerwca 1945 w San Francisco przez 50 z 51 krajów członkowskich (Polska
podpisała ją dwa miesiące później) i weszła w życie 24 października tego samego roku, po ratyfikowaniu
jej przez pięć krajów założycielskich (Chiny, Francja, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Związek
Radziecki) oraz większość sygnatariuszy.

Kraje podpisujące Kartę zobowiązują się do przestrzegania jej postanowień, jako prawa międzynarodowego.
Karta, choć sama nie zawiera katalogu praw podstawowych, podnosi aż siedmiokrotnie kwestie związane z
prawami człowieka (art. 1, 13, 55, 56, 62, 68, 76) – mówi się tam o popieraniu, przestrzeganiu,
poszanowaniu praw człowieka. ONZ zdecydowała się na podjęcie tematu praw człowieka, aby je przywrócić
i podkreślić godność i wartość jednostki. Narody Zjednoczone uznały, że wszyscy ludzie są równi.
Warunkiem niezbędnym do ochrony praw człowieka jest postęp społeczny i poprawa warunków życia.
Karta wraz z paktami ekonomicznym i prawnym oraz powszechną deklaracją praw człowieka tworzy
uniwersalny system ochrony praw człowieka w podwójnym sensie – podmiotowym i przedmiotowym.

Organizacja dokumentu

Karta składa się z preambuły wzorowanej na preambule konstytucji Stanów Zjednoczonych, oraz szeregu
artykułów podzielonych na rozdziały.



Rozdział I określa cele Narodów Zjednoczonych, w tym warunki utrzymania międzynarodowego
pokoju i bezpieczeństwa.



Rozdział II definiuje kryteria członkostwa w ONZ.



Rozdziały III-XV, podstawowy zrąb dokumentu, opisują organy ONZ i ich uprawnienia.



Rozdziały XVI oraz XVII opisuje zasady zintegrowania działalności ONZ z istniejącym już
prawem międzynarodowym.



Rozdziały XVIII oraz XIX opisują poprawki i zasady ratyfikacji karty.



Rozdziały XVIII oraz XIX opisują poprawki i zasady ratyfikacji karty.

Najważniejszymi rozdziałami są te, które zajmują się egzekwowaniem władzy przez ciała ONZ:



Rozdział VI opisuje uprawnienia Rady Bezpieczeństwa do rozstrzygania sporów;



Rozdział VII opisuje uprawnienia Rady Bezpieczeństwa do wprowadzania sankcji ekonomicznych,
dyplomatycznych i militarnych, jak również użycie sił zbrojnych do rozstrzygania sporów;



Rozdziały IX oraz X opisuje uprawnienia ONZ w zakresie współpracy ekonomicznej i społecznej
oraz Rady Gospodarczej i Społecznej ONZ nadzorującej te uprawnienia;



Rozdziały XII oraz XIII opisują system powiernictwa, który nadzorował proces dekolonizacji;



Rozdziały XIV oraz XV opisuje uprawnienia Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości i
Sekretariatu ONZ.

14. Ochrona praw człowieka w systemie ONZ

Z powszechną płaszczyzną ochrony praw człowieka (uniwersalną, globalną) mamy do czynienia w systemie
ONZ. Sama Karta NZ odnosi się bardzo pobieżnie do praw człowieka, natomiast dokumentem który należy
tutaj wziąć pod uwage jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (10 grudnia 1948 r.). Jest to jedynie
uroczysta deklaracja Zgromadzenia Ogólnego ONZ, nie posiada mocy wiążącej, jednakże niektóre państwa
włączyły jej tekst do konstytucji bądź, zawierają odesłanie do zasad Deklaracji (np. nowa konstytucja
Afganistanu). Amerykańska doktryna stoi na stanowisku, że deklaracja ta jest prawem zwyczajowym,
dlatego wiąże erga omnes, nie spotyka się to z aprobatą rodzimej doktryny. Polska przyjęła deklarację po
zmianach roku ’56. Państwa socjalistyczne nie przyjęły deklaracji ze względu na dwa przepisy:
- prawo do azylu, - prawo do własności. W ’48 roku zaczęto prace nad opracowaniem traktatu
międzynarodowego. W 1966 roku na forum ONZ w Nowym Jorku przyjęto dwa pakty:



Międzynarodowy Pakt Praw Społecznych, Gospodarczych i Kulturalnych



Międzynarodowy Pakt Praw Osobistych i Politycznych

Żaden z tych paktów nie zawiera prawa do azylu, ani prawa do własności. W Pakcie 2) znalazł się art. 12 -
prawo do obywatelstwa - każdy je posiada i nikt nie może być go pozbawiony, tak samo jak prawa
poruszania się, wyjazdu i powrotu do kraju. Do paktu „cywilnego” przyjęto protokół dodatkowy na mocy
którego można składać zawiadomienia do Komitetu Praw Człowieka w Genewie (1966 r - 104
sygnatariuszy). Drugi protokół fakultatywny dotyczy zniesienia kary śmierci (przyjęty w 1989 roku - 54
sygnatariuszy),

200

rok

protokół

dodatkowy

o

zakazie

wykonywania

kary

śmierci.

Deklaracja + dwa pakty stanowią Kartę Praw Cłowieka. - Te dokumenty stanowią uniwersalną podstawę
do ochrony praw człowieka

Rodzaje praw człowieka.



prawa I generacji - domniemanie niewinności, nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege, zakaz

tortur, rzetelny proces itp. - prawa kategoryczne, natychmiastowo wykonalne



prawa II generacji - znajdują się w drugim pakcie, nie nadają się do natychmiastowego wykonania,

są to tzw. prawa progresywne.



Prawa III generacji – prawo do życia w pokoju i czystym środowisku

Obydwa pakty łączy art. 1 - prawo do samostanowienia, które przysługuje tylko i wyłącznie narodom, jest
więc to wyjątek od indywidualnego charakteru praw proklamowanych paktami. Obok tego istnieje też prawo
każdego państwa do integralności terytorialnej - często sprzeczne (np. Rosja - Czeczenia).

Oprócz ochrony uniwersalnej mamy do czynienia z ochroną szczególną (praw lub grup):



Grupy:

prawa kobiet - konwencja o likwidacji dyskryminacji kobiet z 1979 roku (Komitet ds. kobiet)
prawa dziecka - konwencja o prawach dziecka z 1989 roku + 2 protokoły: ochrona dzieci w
konfliktach zbrojnych (2000 r.) oraz dotyczący sprzedaży dzieci, pornografii i prostytucji (2000 r.)
Konwencję Praw Dziecka opracowywali przede wszystkim Polacy. Jest ona elastyczna - uwzględnia
rozwój dziecka od urodzenia do 18 roku życia, nie dotyczy nasciturusa. (art. 3 - wszystkie organy,
instytucje powinny działać w jak najlepszym interesie dziecka), konwencja przewiduje składanie
raportów przez państwa-strony co 4 lata.- mniejszości narodowe, etniczne, językowe - nie przyjęto
nigdy żadnego aktu międzynarodowego na forum ONZ - istnieje Deklaracja o prawach osób
należących do mniejszości etnicznych i językowych z 1992 roku



Prawa

konwencja z 1965 roku o zakazie dyskryminacji rasowej (Komitet ds. dyskryminacji rasowej)
konwencja z 1984 roku o zakazie stosowania tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub
karania (Komitet Przeciwko Torturom)

Wszystkie wymienione powyżej komitety mają siedziby w Genewie. Nie są one sądami, choć mają prawo
orzekać odszkodowania. Komitety przyjmujące okresowe raporty to Komitet Praw Dziecka, Komitet Praw
Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Pierwsza z procedur Komitetu Praw Człwieka z 1967 roku
zwana procedurą 1235, przewiduje poddanie dorocznie publicznej debacie wniosków członków Komisji o
zbadanie niepokojącej sytuacji ochrony praw człowieka w poszczególnych krajach.Procedura 1503
umożliwia pojedynczym osobom lub grupom osób zgłaszania do ONZ przypadków łamania praw człowieka,
nawet jeśli nie są one objęte umowami międzynarodowymi. Rezoulcja Komitetu Praw Człowieka z 1970
roku - przysługuje każdemu człowiekowi i organizacji pozarządowej na łamanie praw człowieka (actio
popularis). Mogą być oskarżone tylko państwa, które przyjęły protokoły. Wg. 1503 każd może złożyć
zawiadomienie bez względu na to czy państwo uznaje Komitet Praw Człowieka. Korzystne dla obywateli
państw niedemokratycznych. Może być ona utajniona. Jest ona jednak mało skuteczna.

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 roku, ma ona 13
protokołów dodatkowych, Polska nie ratyfikowała 12 i 13.

Artykuł 2 Prawo do życia 1. Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie
może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego, skazującego za
przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę.

2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli nastąpi w wyniku

bezwzględnie koniecznego użycia siły:

a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;
b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie

pozbawionej wolności zgodnie z prawem,

c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania.

Artykuł 3 Zakaz tortur Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu
traktowaniu albo karaniu.

Artykuł 5 Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego

1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności,

z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo:

a) zgodnego z prawem pozbawienia wolności w wyniku skazania przez właściwy sąd;
b) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w przypadku niepodporządkowania się wydanemu

zgodnie z prawem orzeczeniu sądu lub w celu zapewnienia wykonania określonego w ustawie
obowiązku;

c) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia przed właściwym organem,

jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą, lub, jeśli jest to
konieczne, w celu zapobieżenia popełnieniu takiego czynu lub uniemożliwienia ucieczki po jego
dokonaniu;

d) pozbawienia nieletniego wolności na podstawie zgodnego z prawem orzeczenia w celu ustanowienia

nadzoru wychowawczego lub zgodnego z prawem pozbawienia nieletniego wolności w celu
postawienia go przed właściwym organem;

e) zgodnego z prawem pozbawienia wolności osoby w celu zapobieżenia szerzeniu przez nią choroby

zakaźnej, osoby umysłowo chorej, alkoholika, narkomana lub włóczęgi;

f) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby, w celu zapobieżenia jej nielegalnemu

wkroczeniu na terytorium państwa, lub osoby, przeciwko której toczy się postępowanie o wydalenie
lub ekstradycję.

2. Każdy, kto został zatrzymany, powinien zostać niezwłocznie i w zrozumiałym dla niego języku

poinformowany o przyczynach zatrzymania i o stawianych mu zarzutach.

3. Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu 1 lit. c) niniejszego artykułu

powinien zostać niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innym urzędnikiem uprawnionym przez ustawę
do wykonywania władzy sądowej i ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas
postępowania. Zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się
na rozprawę.

4. Każdy, kto został pozbawiony wolności przez zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo odwołania się

do sądu w celu ustalenia bezzwłocznie przez sąd legalności pozbawienia wolności i zarządzenia zwolnienia,
jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem.

5. Każdy, kto został pokrzywdzony przez niezgodne z treścią tego artykułu zatrzymanie lub

aresztowanie, ma prawo do odszkodowania.

Artykuł 6 Prawo do rzetelnego procesu sądowego

1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie

przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o
charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej.
Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części
rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo
państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to
ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd
za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.

2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu

udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.

3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do:

a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i

przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia;

b) posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony;
c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających

środków na pokrycie kosztów obrony - do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego
z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości;

d) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i

przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia;

e) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w

sądzie.

Artykuł 8 Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego

1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i

swojej korespondencji.
2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków
przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo
państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie
przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.

Artykuł 14 Zakaz dyskryminacji

Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej konwencji powinno być zapewnione bez

dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania
polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek,
urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.

Artykuł 34 Skargi indywidualne do ETPCz

Trybunał może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek, która
uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez jedną z Wysokich Układających się Stron praw zawartych w
Konwencji lub jej protokołach. Wysokie Układające się Strony zobowiązują się nie przeszkadzać w żaden
sposób skutecznemu wykonywaniu tego prawa.

Protokoły dodatkowe zawierały:
Nr I - Ochrona własności, prawo do nauki, prawo do wolnych wyborów
Nr VI - Zniesienie kary śmierci (nie dotyczy ustawowych regulacji na czas wojny lub okres bezpośredniego
zagrożenia wojną)
XIII - Zniesienie kary śmierci w każdych okolicznościach

W 1987 roku przyjęto Europejską Konwencję o zapobieganiu torturom, nieludzkiemu i poniżającemu
traktowaniu. Nie zawiera przepisów merytorycznych tylko odwołuje się do art. 3 EKPCz. Tworzy
Europejski Komitet dla zapobiegania torturom, nieludzkiemu i poniżającemu traktowaniu.

Pokojowe rozstrzyganie sporów. Początków pokojowego rozstrzygania sporów dopatrujemy się u
Cycerona który mówił, że sposobem zwierzęcym jest wojna, a ludzkim mediacja. 1794 rok - pierwsze
oddanie sporu do komisji koncyliacyjnej, był to spór w sprawie „traktatu Jay’a” - traktatu o współpracy,
handlu i nawigacji pomiędzy USA a UK.

Sposoby mediacji:
- kontynentalny (jeden mediator)
- amerykański (więcej mediatorów)

1899 - konferencja Haska - zawarcie konwencji haskiej o pokojowym załatwianiu sporów
międzynarodowych w 1899 roku. --> powołanie Stałego Trybunału Arbitrażowego ---> 1907 nowelizacja:
Konwencja ma dwie części:
I - dyplomatyczne (niewiążące) sposoby załatwiania sporów
1) negocjacje (rokowania)
2) mediacje (pośrednictwo)
3) dobre usługi - państwo trzecie doprowadza państwo biorące udział do stołu obrad, samo jednak nie bierze
udziału w mediacji
4) komisje śledcze - powoływane przez strony sporu, wydają one niewiążący raport
5) komisje koncyliacyjne - po wydaniu raportu podają zalecenie jak może być rozstrzygnięty spór - nie jest
ono wiążące

II Arbitraż (wiążące rozstrzyganie sporów)
1) część dotycząca arbitrażu w ogólności (postępowanie bardzo elastyczne, jeżeli sprawa ma trafić do
arbitrażu to państwa muszą zawrzeć umowę o arbitraż (zapis na sąd - jaki sąd, forma postępowanie, rodzaj
dowodów, osoby mediatorów, charakter wyroku)
2) postępowanie przed Stałym Trybunałem Arbitrażowym (stale działa wyłącznie sekretariat Trybunału (5
os. z Sekretarzem Generalnym). Sprawuje pieczę nad listą sędziów kandydatów na arbitrów - każde z
państw może podać max 4 osoby a państwa w sporze mogą z listy wybierać sędziów. Sędziowie podani
przez państwo (Polska - 3) tworzą grupy narodowe. Każde z państw w sporze wybiera po 5 arbitrów, a ci
superarbitra. Orzeka 11 sędziów, wyrok jest ostateczny, nieodwołalny i niezaskarżalny.

DRUGIM SPOSObEM JEST POSTĘPOWANIE PRZED ONZowskim Międzynarodowym Trybunałe
Sprawiedliwości ---> patrz Karta NZ i statut MTS

17. Prawo wojny

W prawie międzynarodowym nie ma wojny, są konflikty zbrojne. Kiedyś ius ad bellum <prawo do wojny>
było oznaką suwerenności. Od końca XIX wieku zaczęto je ograniczać wskazując że państwa nie musza
zawsze uciekać się do wojny. Po I wojnie uzależniono użycie siły od decyzji Rady Ligi Narodów. W 1928
roku na konferencji w Paryżu przyjęto Pakt Brianda-Kellogga (pakt o wyrzeczeniu się wojny). Składa się z 3
artykułów, państwa wyrzekły się wojny uważając ją za zbrodnię. Pakt stanowił uzasadnienie oskarżenia
zbrodniarzy wojennych. Mówimy o prawie w wojnie (wojennym) - ius in bello, składa się z dwóch
aspektów:

1) sposób prowadzenia wojny (prawo haskie) - nie wolno napadać na szpitale itp - tzw regulamin wojny
lądowej

2) prawo genewskie - prawo humanitarne, nazwa bierze się od konwencji genewskich z 1864 roku - rok
wcześniej powstał Komitet Czerwonego Krzyża.
1949 rok - 4 konwencje genewskie:
- o ochronie chorych i rannych w wojnie lądowej
- o ochronie chorych i rannych rozbitków w wojnie morskiej
- o traktowaniu jeńców wojennnch
- o ochronie ludności cywilen w czasie konfliktu zbrojnego
1977 - przyjęto dwa protokoły dodatkowe:
- I dotyczy międzynarodowych konfliktów zbrojnyich i rozszerza zakres ochrony
- II dotyczy konfiktów o charakterze wewnętrznym (domowym);
Protokół II i konwencje dają duże uprawnienia Międzynarodowemu Czerwonemu Krzyżowi.
Najważniejszy jest art. 3 - taki sam we wszystkich konwencjach - tzw. minikonwencja, stanowi, że nikt nie
może być arbitralnie pozbawiony życia, zakaz tortur, prawo do religii, leczenie rannych, z chwilą zabrania i

leczenia rannego przestaje być żołnierzem, należy go traktować jak własnego obywatela. „Wojna to
stosunek państwa do państwa, a nie człowieka do człowieka” - Portalis
Do prawa genewskiego zaliczamy też:
- konwencje o ochronie zabytków w czasie konfliktu zbrojnego, Haga 1954
- konwencje o zapobieganiu stosowania, produkowania i składowania min przeciwpiechotnych, Ottawa 1997

3) według niektórych można wyróżnić trzecią kategorię (aspekt) - prawo norymberskie - do karania
zbrodniarzy wojennych- 8 sierpnia 1954 - porozumienie londyńskie między 4 mocarstwami w sprawie
karania i ścigania głównych sprawców przestępstw wojennych państw Osi oraz statut MTW, który sądził w
sprawach:
1) zbrodnie przeciwko pokojowi
2) zbrodnie wojenne
3) zbrodnie przeciwko ludzkości
Mógł orzec karę więzienia, dożywocie i karę śmierci.

Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z 1948 roku uznana przez MTS za prawo
zwyczajowe (nie można składać zastrzeżeń) --> zobowiązuje państwa do ścigania ludobójstwa (genocydu).

Trybunały międzynarodowe. - profesor Płachta wyróżnia 4 rodzaje trybunałów:

1) typu norymberskiego (po konflikcie) - MTW, Trybunał Tokijski, Trybunał dla byłej Jugosławii
[powołany decyzją Rady Bezpieczeństwa], Trybunał dla Rwandy [powołany decyzją Rady Bezpieczeństwa]

2) ad hoc - Miał być powołany do osądzenia cesarza Wilhelma II
3) mieszany - Sędziowie międzynarodowi + krajowi - np. dla zbrodni popełnionych w Kamobodży, ... Sierra
Leone
4) stały - W 1998 powołano i przyjęto statut Międzynarodowego Trybunału Karnego - wszedł w życie 1 VIII
2002 roku, w lutym 2003 powołano sędziów. W marcu 2003 rozpoczął działalność. Powstał na mocy
traktatu, jest to organ międzynarodowy. Jurysdykcja MTK obejmuje ściganie najcięższych przestępstw, ma
charakter komplementarny, nie zastępuje ścigania krajowego. Jest to organ niezależny od państw ONZ.
MTS uzyskał podmiotowość prawno-międzynarodową. Ma prawo zawierać umowy o dostarczanie osób
podejrzanych o popełnienie zbrodni. Do statutu dołączone są „reguły interpretacyjne”, „reguły procesowe i
dowodowe” oraz „elementy definicji zbrodni”.

Organy:

- Prezydium
- Wydział Przygotowawczy
- Wydział Orzekający
- Wydział Odwoławczy
- z wydziałem śledczym współpracuje urząd prokuratora
- sekretariat

Siedziba w Hadze. Jest 18 sędziów, w ramach sekretariatu działa biuro ochrony świadków i
pokrzywdzonych.

Kognicja:
1) ludobójstwo
2) zbrodnie wojenne
3) zbrodnie przeciwko ludzkości
4) zbrodnia agresji.

Kary: pozbawienie wolności do 30 lat, dożywocie, grzywna

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości – (MTS), w wersji angielskiej International Court of Justice
(ICJ), w wersji francuskiej Cour Internationale de Justice (CIJ) – główny organ sądowy ONZ. Został
ustanowiony w 1945 do rozstrzygania sporów między państwami. Trybunał działa według swego Statutu,
który opiera się na Statucie Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej i stanowi integralną część
Karty Narodów Zjednoczonych. Wszyscy członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych są ipso facto
stronami Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Państwo nienależące do Organizacji
Narodów Zjednoczonych może przystąpić do Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości na
warunkach, które w każdym przypadku ustali Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa.
Trybunał składa się z 15 sędziów wybieranych na dziewięcioletnie kadencje. Co 3 lata wybierana jest jedna
trzecia składu. Sędziowie mogą być wybrani ponownie (reelekcja). Kandydatów na sędziów zgłaszają grupy
narodowe Stałego Sądu Rozjemczego w Hadze spośród osób mogących pełnić najwyższe stanowiska
sędziowskie w swych państwach lub uznanych znawców prawa międzynarodowego. Następnie sędziowie są
wybierani przez Zgromadzenie Ogólne ONZ oraz Radę Bezpieczeństwa i muszą uzyskać bezwzględną
większość w każdym z tych organów. Każdy sędzia musi być obywatelem innego państwa. Przy wyborze
należy zwracać uwagę na to, by w składzie były reprezentowane główne systemy prawne i formy
cywilizacji. W przypadku wakatu wybiera się sędziego na resztę kadencji poprzednika. MTS orzeka zgodnie
z prawem międzynarodowym. MTS rozstrzyga spory wyłącznie między państwami. Oznacza to, że inne
podmioty nie mogą być stronami przed Trybunałem. Pozwy wpływające od osób fizycznych (oraz innych
nieuprawnionych podmiotów) nie są rejestrowane.

Kompetencje MTS

1. Kompetencje ratione personae. Art. 34 Statutu MTS głosi, że jedynie państwa mają prawo stawać jako
strony przed Trybunałem. Trybunał jest dostępny dla państw członkowskich ONZ oraz dla innych, które są
stronami statutu. Art. 62 statutu głosi, że państwo mające interes natury prawnej, który mógłby być
naruszony wyrokiem Trybunału w danej sprawie, może domagać się uczestnictwa w procesie w charakterze
interwenienta. Statut MTS przyznaje pewne uprawnienia rządowym organizacjom międzynarodowym.
Trybunał może zwrócić się do tych organizacji o informacje mające znaczenie dla rozpatrywanej sprawy
oraz może przyjmować takie informacje dostarczone przez organizację z własnej inicjatywy.

2. Kompetencje ratione materiae. Art. 36 ust. 1 mówi, że kompetencje MTS obejmują "wszelkie spory,
które strony doń wniosą, oraz wszelkie sprawy wyraźnie wymienione w Karcie NZ albo w obowiązujących
traktatach i konwencjach". Zatem kompetencja MTS ma charakter dobrowolny. MTS działa tylko wówczas,
gdy strony przekażą mu sprawę do rozstrzygnięcia. Możliwa jest jednak sytuacja, gdy MTS działa na
wniosek jednej tylko strony konfliktu. Tę kompetencję obligatoryjną określa art. 36 ust. 2 statutu MTS, który
nazywa się często "klauzulą fakultatywną", gdyż od woli poszczególnego państwa zależy przyjęcie bądź nie
przyjęcie zobowiązań określonych w tej klauzuli. Zgodnie z art. 96 Karty NZ, Zgromadzenie Ogólne lub
Rada Bezpieczeństwa mogą zwrócić się do MTS o wydanie opinii doradczej w każdej kwestii prawnej.
Podobnie zresztą jak wszystkie inne organizacje wyspecjalizowane ONZ. Obecnie takie upoważnienie
posiada 16 organizacji wyspecjalizowanych ONZ oraz IAEA (International Atomic Energy Agency).

3. Kompetencje ratione iuris. MTS wydaje swoje decyzje na podstawie przepisów określanych w art. 38 ust.
1 statutu MTS. Zgodnie z nim, Trybunał stosuje: a) konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź
specjalne, ustalające reguły wyraźnie uznane przez państwa wiodące spór b) zwyczaj międzynarodowy
jako dowód istnienia powszechnej praktyki przyjętej za prawo c) ogólne zasady prawa uznane przez narody
cywilizowane d) wyroki sądowe i opinie znawców prawa publicznego różnych narodów jako środek
pomocniczy do stwierdzenia przepisów prawnych.

Trybunał posiada także kompetencję orzekania według zasad słuszności, tzw. "ex aequo et bono", jeśli
strony się na to zgodzą. Nie było jednak przypadku, kiedy strony się na taką zasadę zgodziły.

Opinie doradcze

MTS wydaje opinie doradcze na żądanie Zgromadzenia Ogólnego ONZ, Rady Bezpieczeństwa oraz Rady
Gospodarczej i Społecznej, a także upoważnionych organizacji wyspecjalizowanych. Przedmiotem opinii
doradczych może być każda kwestia prawna wyłaniająca się w toku działalności wnioskodawcy (to
ograniczenie nie dotyczy Zgromadzenia Ogólnego ani Rady Bezpieczeństwa). Postępowanie o wydanie
opinii nie powinno zastępować postępowania spornego, choć często kwestie przedstawione Trybunałowi do
zaopiniowania dotyczą istniejących sporów. W postępowaniu mogą brać udział także państwa członkowskie
ONZ, poza organami ONZ i organizacjami wyspecjalizowanymi. Postępowanie nie ma charakteru spornego,
uczestnicy przedstawiają swoje stanowiska, najpierw w formie pisemnej, a potem ustnej. Opinia doradcza
formalnie nie ma mocy wiążącej. Jest jednak autorytatywną wykładnią prawa międzynarodowego, co
powoduje, że w praktyce jest traktowana jako ostateczne potwierdzenie legalności lub nielegalności
zachowań będących jej przedmiotem. Sędziowie mogą zgłaszać zdania odrębne do opinii doradczych.

Publikacje

Wszystkie wyroki i opinie doradcze Trybunału (wraz ze zdaniami odrębnymi) są oficjalnie publikowane w
językach angielskim i francuskim. Są też dostępne w internecie (Teksty orzeczeń po angielsku). Wystąpienia
stron lub uczestników publikowane są po wydaniu wyroku (opinii doradczej) w oficjalnym języku
postępowania (angielskim albo francuskim). Nie są dostępne w internecie.

Siedzibą Trybunału jest Haga. Trybunał urzęduje w Pałacu Pokoju, w którym mieszczą się także Stały
Trybunał Arbitrażowy, Haska Akademia Prawa Międzynarodowego oraz jedna z najbogatszych
bibliotek prawa międzynarodowego.

Konwencja wiedeńska o prawie traktatów, (ang. Vienna Convention on the Law of Treaties, VCLT) –
konwencja uchwalona w Wiedniu 22 maja 1969 r. a otwarta do podpisu 23 maja 1969 r, Weszła w życie 27
stycznia 1980 r. Jest konwencją kodyfikującą prawo umów międzynarodowych. Konwencja kolejno reguluje
kwestie zawierania umów międzynarodowych, składania do nich zastrzeżeń, wejścia w życie i
tymczasowego stosowania umów, ich przestrzegania i stosowania, a także interpretacji, wygaśnięcia i
nieważności. Polska przystąpiła do Konwencji w dniu 27 kwietnia 1990 roku. Po złożeniu dokumentu
przystąpienia u Sekretarza Generalnego ONZ (2 lipca 1990), konwencja ta weszła w życie w stosunku do
Polski 1 sierpnia 1990 r. Konwencja została opublikowana w Dzienniku Ustaw z 1990 r. Nr 74, poz. 439 (w
załączniku). Projekt konwencji został przygotowany przez Komisję Prawa Międzynarodowego ONZ. Prace
nad nią rozpoczęły się 1949 roku, a zostały ukończone 1969 podczas dwóch konferencji międzynarodowych
w Wiedniu. Podczas dwudziestu lat przygotowań specjalni sprawozdawcy Komisji opracowali kilka wersji
konwencji i komentarzy omawiających dotychczasowe normy prawne i praktykę międzynarodową.
Sprawozdawcami byli wybitni znawcy prawa międzynarodowego: James Brierly, Hersch Lauterpacht,
Gerald Fitzmaurice oraz Humphrey Waldock.

Historia prawa międzynarodowego

Starożytność - brak zorganizowanej społeczności międzynarodowej poza Bliskim Wschodem, basenem
Morza Śródziemnego i Dalekim Wschodem. Tworzą się pierwsze zwyczaje wojenne (biała flaga, zakaz
zabijania wysłanników), pierwsza znana umowa międzynarodowa pochodziła z Bliskiego Wschodu -
zawarta przez władcę Lagasz z mieszkańcami Ummy. W Grecji to pojawiały się traktaty pokoju „na wieczne
czasy”, stosowane były;



Represalia (tzw. sylia),symetryczna działalność odwetowa będąca odpowiedzią na bezprawną

działalność drugiego państwa środkami takimi samymi



androlepsja - schwytanie obywateli obcego państwa i więzienie ich do czasu uzyskania

zadośćuczynienia z tytułu naruszenia prawa,



azyl (asylia) – wyjęcie jednostki spod stosowania represaliów,



instytucja proksenosa (proksenia) - konsula opiekującego się cudzoziemcami



izopolitije (mowy o przyznaniu obwatelom drugiego miasta na zasadzie wzajemności praw

obywatelskich



amifiktionie (związki państw o charakterze religijno-politycznym mające na celu ochronę miejsc

kultu religijnego)



amicitia – rzymskie traktaty przyjaźni



societas, foedus - rzymskie traktaty przymierza



foedus iniquum - nierówne przymierza



iure gentium sancti sunt, pacta sunt servanda

-

Demostenes wypowiadał się o androlepsji, Homer opisywał zasady prowadzenia wojny, Platon i Augustyn z
Hippony sformułowali pojęcie wojny sprawiedliwej jako prowadzonej bez zbędnego zniszczenia. Cyceron i
jego „Bellum Iustum” w którym pisze, że żadna wojna nie jest sprawiedliwa, jeżeli nie została
wypowiedziana i jeżeli nie została wszczęta na skutek doznanej krzywdy.

Średniowiecze - zupełna zmiana charakteru społeczności międzynarodowej, uznawało się za nią państwa
chrześcijańskie pod wodza papieża. One decydują o kształcie stosunków i ich rodzajach. Wojny dalej
występują, ale na gruncie teorii wojny sprawiedliwej (Tomasz z Akwinu) - zawieranie landfrydów i tzw.
„pokojów królewskich” (king’s peace), sprawiedliwość ta odnosiła się jednak tylko do chrześcijan, dla
innowierców nie mają zastosowania żadne ograniczenia, czasami zawierano 10 letnie rozejmy. W 1535 roku
Franciszek I zawarł z sułtanem tureckim Solimanem Wspaniałym umowę zwaną kapitulacją, określała ona
m.in. prawa Francuzów znajdujących się na terytorium państwa otomańskiego, zezwalała na ustanawianie
konsulów francuskich z jurysdykcją w stosunku do obywateli Francji w sprawach cywilnych i karnych.
Nastąpił rozwój kontaktów międzynarodowych, sobory i synody przekształciły się w zjazdy monarchów, np.
sobór w Konstancji (1414-1418). W XV wieku wykształciła się instytucja stałych przedstawicielstw
dyplomatycznych. Rozwój handlu doprowadził do tworzenia związków miast - największym była tzw.
Wielka Hanza (miasta położone nad Bałtykiem i Morzem Północnym), będąca podmiotem prawa
międzynarodowego i polityki międzynarodowej, prowadząca nawet wojny. Odkrywanie nowych lądów - w
1493 roku Aleksander VI w bulli Inter Caetra dokonał podziału obszarów kolonialnych między Hiszpanię
i Portugalię, wyznaczając za granicę linię 100 mil morskich na zachód od Azorów, potwierdziło to
porozumienie Jana Portugalskiego i Izabelli Katolickiej z 1494 roku.


Jeśli chodzi o doktrynę to wszystko wiązało się z teologią. Początkowo chrześcijaństwo było niechętne
wojnie jednak w IV wieku nastąpiła zmiana poglądów w tym względzie. Wiązało się to z objęciem władzy
przez cesarzy chrześcijańskich. Prekursorem doktryny wojny sprawieldliwej był św. Augustyn, kontynuowali
to św. Izydor Sewilski (VII w.), Rajmund z Perjafort (XIII w.), Henryk z Saguzy (Hostiensis XIII w.). Według
św. Tomasza z Akwinu dla stwierdzenia wojny sprawiedliwej potrzebne są trzy elementy:



auctoritas principis (autorytet panującego)



iusta causa (sprawiedliwa przyczyna)



recta intentio (prawa intencja)

Jeśli chodzi o poglądy w zakresie prawa i stosunków międzynarodowych to w XVI wieku rozwijały się one
wśród kilku teologów hiszpańskich i prawnika włoskiego Alberico Gentili. - Zwani byli oni
„prekursorami Grocjusza”:



Dominik Soto, De iustitia et de iure



Franciszek de Vitoria, Relectiones Thelogicae (zajmował się także w wykładzie De Indis aspektami

moralnymi i prawnymi wojen prowadzonych przez Hiszpanię z państwami indiańskimi)



Franciszek Suárez, De legibus ac Deo Legislatore



Alberico Gentili (profesor Oksfordu), De iure belli i De legationibus

W średniowieczu wysuwano projekty utworzenia związku państw europejskich, pierwszym autorem takiego
projektu był Piotr Dubois (De recuperatione Terrae Sanctae - 1305 - propozycja trwałego przymierza
państw europejskich dla zdobycia ziemi świętej), podobny pomysł miał Jerzy z Podiebradu w XV wieku
(proponował europejski sejm w Bazylei)

Polska (XV i XVI wiek - okres wojen krzyżackich): problematyka wojny sprawiedliwej przewijała się u:
- Stanisława ze Skarbimierza (Kazanie o wojnach sprawiedliwych, 1410)
- Paweł Włodkowic z Brudzenia (członek delegacji polskiej na sobór w Konstancji w latach 1414-15 - teza:
wiara nie powinna pochodzić z przymusu - prekursor tolerancji religijnej w Europie)
Kontynuatorem był Andrzej Frycz Modrzewski (De republica emendanda - 1551-1554), arianie pacyfiści:
Grzegorz Paweł z Brzezin, Szymon Budny.
Prekursorem zasady narodowościowej był Jakub z Szadka (konferencja toruńska 1466 r.)
Prawo i praktyka dyplomatyczna: Krzysztof Warszewicki - De legato et legatione (1595)

Nowożytność -

I okres - XVI - XVIII/XIX (do Wielkiej Burżuazyjnej Rewolucji Francuskiej)



nowy układ geopolityczny, osłabienie władzy cesarstwa i papiestwa, formacja państwa
nowożytnego, reformacja, przede wszystkim zasada równości prawnej państw - jednym z jej
przejawów zasada wolności mórz.



Druga zasada uzupełniająca równość prawną to zasada równowagi politycznej (np. koalicje
antyfrancuskie za czasów Ludwika XIV i Napoleona) - traktat w Utrechcie z 1713 roku wymienia
zasadę równowagi (iustum potentiae aequlibrium) - traktat dotyczył podziału posiadłości
hiszpańskich między Habsburgów i Burbonów;



traktaty westfalskie z 1648 roku (Münster katolicy, Osnabrück protestanci) - cuius regio eius

religio;



utworzenie I Ligi Neutralności Zbrojnej (1780) i drugiej (1800) - przyczyniło się to do rozwoju
prawa wojny morskiej i prawa neutralności;



doktryna Rousseau-Portalisa podstawą podjęcia kroków zmierzających do polepszenia losu rannych

i chorych żołnierzy poprzez zawieranie umów międzynarodowych;



Ogromny wpływ na rozwój prawa międzynarodowego miał Hugo Grocjusz (Huig de Groot) -
autor dzieł De iure belli ac pacis 1625, Mare Liberum 1609 (polemika Jana Seldena w rozprawie
Mare Clausum 1635), Die iure praedae. Wydzielił naukę prawa międzynarodowego od teologii,
dopuścił istnienie prawa naturalnego niezależnego od Boga, obok praw boskiego, naturalnego
rozróżniał też prawo pozytywne dzielące się na prawo cywilne i prawo narodów, które może być
udowodnione przez zwyczaj i świadectwo biegłych. W XVII i XVIII wieku powstała szkoła prawa
naturalnego, rozwijająca poglądy Grocjusza, należeli do niej: - Samuel Pufendorf (Elementa

iurisprudentiae universalis, De iure naturae et gentium) - Jan Chrystian Wolff (koncepcja civitas
maxima - wspólnoty obywatelskiej państw) - Emeryk de Vattel (Prawo narodów, czyli zasady
prawa naturalnego)



Odmienne stanowisko co do źródeł i istoty prawa międzynarodowego wobec naturalistów
zaowocowało wykształceniem się szkoły pozytywistów, podczas gdy naturaliści zasady pr.
międzynarodowego wywodzili z natury człowieka, tak pozytywiści uważali przepis prawny za
przejaw woli państwa a w konsekwencji umowę międzynarodową i zwyczaj za źródła prawa
międzynarodowego, przedstawiciele: - Ryszard Zouche i Korneliusz van Bynkershoek -
pozostawali jeszcze pod wpływem szkoły prawa naturalnego - Jakob Moser, Jerzy Fryderyk
Martens byli już zdecydowanie pozytywistyczni



W XVII i XVIII powstawały projekty utworzenia związku państw dla utrzymania pokoju i
rozstrzygania sporów międzynarodowych: - wielki plan - opracowany przez księcia Sully,
przyjęty przez króla francuskiego Henryka IV- federacja 15 państw z Wielką Radą na czele -
projekt Williama Penna, przewidujący utworzenie parlamentu europejskiego - projekt Emeryka
Crucé, związek państw zarówno chrześcijańskich jak i niechrześcijańskich, z wysoką radą w
Wenecji - projekt księdza de Saint Pierre, organem związku państw byłby senat złożony z 24
delegatów



Polska: Odmienne tendencje polityczne prac: ks. Konstantego Święcickiego i ks. Samuela

Chróścikowskiego, średniowieczne poglądy na prawo naturalne, saska mentalność; Odmiennie - ks.
Hieronim Stroynowski (Nauka prawa przyrodzonego, politycznego, ekonomiki politycznej i prawa
narodów 1785), Tadeusz Morski (Myśli o potrzebie i sposobach przysposobienia młodzieży do
służyby dyplomatycznej w Polszcze 1792); szambelan Feliks Łojka polemizuje z roszczeniami
zaborców (Zbiór deklaracji, not i czynności główniejszych 1773); Gromadzenie i publikacja norm
międzynarodowych: - ks. Maciej Dogiel (1758-1764) - 3 tomy (z zamierzonych 5) - Codex
diplomaticus Regni Poloniae et Magni Ductus Lithuaniae, - pijarzy (6 tomów 1773-90: Traktaty
między mocarstwami europejskimi od roku 1648 zaszłe, kontynuacją był zbiór Adama
Czartoryskiego z XIX wieku - Jacek Jezierski, Traktaty polskie z sąsiednimi mocarstwy zawarte,
informacje dla posłów na Sejm Czteroletni - Koncepcja zapewnienia pokoju poprzez utworzenie
związku państw, Memoriał w sprawie utrwalenia pokoju Stanisława Leszczyńskiego (skierowany
do Ludwika XV, wydany drukiem dopiero w 1931 r.), Adam Czartoryski stworzył projekt Ligi
Europejskiej zawarty w instrukcjach posła rosyjskiego wysłanego do Anglii w 1804

do końca I wojny światowej

Rewolucja we Francji wywarła potężny wpływ na kształtowanie się ustroju społeczno-ekonomicznego i
politycznego państw Europy, także w dużym stopniu na ich wzajemne stosunki. Upadek wielu rządów
feudalnych. W postulatach wysuniętych przez rewolucję francuską znajdziemy zasadę nienaruszalności
terytorium oraz zasadę nieinterwencji w sprawy wewnętrzne drugiego państwa, zasadę wolności żeglugi
na rzekach wspólnych, azyl udzielany przestępcom politycznym.

Po zakończeniu wojen napoleońskich zebrał się Kongres wiedeński 1815, implikacje w dziedzinie
prawnomiędzynarodowej:



utworzenie Wolnego Miasta Krakowa (istniało do 1848)



uznanie trwałej neutralności Szwajcarii



przyjęcie regulaminu rang dyplomatycznych



uznanie w traktacie wolności żeglugi na rzekach wspólnych, poczynając od miejsca, gdzie zaczynają
być żeglowne, aż do ujścia; dołączono do traktatu wiedeńskiego aneks zawierający szczegółowe
postanowienia dotyczące żeglugi na Renie, Nekarze, Menie, Skaldzie, Mozie



wydanie deklaracji w sprawie handlu Murzynami z Afryki, uznanie tego procederu za kolidujący z

zasadami humanitarnymi i moralnością powszechną i zakaz tej praktyki.

Z kongresem wiąże się geneza Świętego Przymierza, doszło do zawarcia paktu Rosji, Austrii i Prus (z
inicjatywy Aleksandra I we wrześniu). W późniejszym terminie przystąpiły Anglia (listopad 1815) oraz
Francja (1818) - stworzono pentarchię - „dyrektoriat europejski”. Naruszała ona zasadę nieinterwencji
(np. wkroczenie wojsk austriackich do Neapolu, a francuskich do Hiszpanii). Opór Anglii, a później także
Francji doprowadził do upadku Świętego Przymierza.

W 1823 roku James Monroe, prezydent Stanów Zjednoczonych sformułował w swoim orędziu zasadę
nieinterwencji państw europejskich w sprawy amerykańskie zwaną Doktryną Monroego. Miała podwójną
treść:



zasadę nieinterwencji,



orędownictwo Stanów Zjednoczonych nad kontynentem amerykańskim (później hegemonię
nad państwami Ameryki Łacińskiej - dewiza „Ameryka dla Amerykanów)

Ekspansja społeczności międzynarodowej związana z rozwojem gospodarki, kolonializmem, rewolucja
przemysłowa doprowadziła do zintensyfikowania kontaktów międzynarodowych, powstały
międzynarodowe ruchy robotnicze, nabierały siły ruchy narodowowyzwoleńcze, powstania narodowe,
dołączenie państw pozaeuropejskich - Turcja, Chiny, Japonia, republiki Ameryki Łacińskiej.

Ekspansja kolonialna:



Anglia - subkontynent Indyjski, Birma i Egipt



Francja - podbiła bądź rozciągnęła protekcję nad obszarami Północnej i Zachodniej Afryki, podbiła

Indochiny



Belgia objęła zwierzchnictwo nad Kongo



Włochy - część Somalii i traktat z 1889 roku z Abisynią na którego tle doszło do wojny



Rosja - protektorat nad Chiwą i Bucharą, zwierzchnictwo aż po rzekę Amur



Chiny stały się przedmiotem ekspansji gospodarczej i politycznej państw europejskich od czasu
pierwszej wojny opiumowej (1842) - na podstawie traktatu nankińskiego z tego samego roku Anglia
objęła zwierzchnictwo nad wyspą Hongkong i zmusiła Chiny do otwarcia portów, przyjęcia
systemu sądownictwa kapitulacyjnego i przyznania jej wielu innych przywilejów. Traktat ten
otworzył nową erę nierównoprawnych traktatów, doszło do podziału Chin na strefy wpływów/



Konferencja berlińska w 1885 dokonała podziału dużych obszarów Afryki, wydano deklarację w
sprawie wolności handlu w dorzeczu Konga oraz umiędzynarodowienia rzek Kongo i Niger



USA weszły na drogę polityki imperialistycznej zajmując Teksas, Kalifornię i Arizonę, a po wojnie z
Hiszpanią rozciągnęły swe wpływy na Kubę i Filipiny.

Traktat paryski z 1856 roku - kończący wojnę krymską (Francja i Anglia były po stronie Turcji),
postanowienia:



wyraźne dopuszczenie Turcji do społeczności międzynarodowej



utworzenie Serbii jako państwa wasalnego Turcji



neutralizacja Morza Czarnego (w roku 1870 Rosja, korzystając z wojny prusko-francuskiej,
wypowiedziała jednostronnie postanowienia dotyczące neutralizacji Morza Czarnego, a w rok
później mocarstwa zachodnie na konferencji londyńskiej przyjęły to wypowiedzenie do
wiadomości, deklarując jako zasadę prawa narodów, że zwolnienie ze zobowiązań traktatu lub
zmiana jego postanowień nie może się dokonać inaczej jak tylko za zgodą układających się
stron osiągniętą przez przyjazne porozumienie”



utworzenie Europejskiej Komisji Dunaju z udziałem mocarstw europejskich



demilitaryzacja Wysp Alandzkich



wydanie deklaracji dotyczącej prawa wojny morskiej

traktat berliński z 1878 roku zakończył wojnę rosyjsko-turecką:



proklamowano niepodległość Serbii, Czarnogóry i Rumunii



zapowiedź utworzenia Bułgarii jako państwa wasalnego Turcji (w 1908 książę Bułgarii
proklamował niepodległość i ogłosił się carem Bułgarii) W 1912 wynikiem pierwszej wojny
bałkańskiej było utworzenie niepodległego księstwa Albanii

rozwój współpracy międzynarodowej i prawa międzynarodowego doprowadził do utworzenia w II połowie
XIX wieku stałych organizacji międzynarodowych:



1865 - Międzynarodowy Związek Telegraficzny



1874 - Powszechny Związek Pocztowy



1875 - Międzynarodowe Biuro Wag i Miar

działania dotyczące humanitaryzacji wojny:



1864 - Konwencja genewska w sprawie polepszenia losu rannych wojskowych w armiach w

polu będących (konwencja Czerwonego Krzyża)



1868 - deklaracja petersburska - wyrzeczenie się używania w czasie wojny pocisków wagi mniejszej

niż 400 g, wybuchających lub zawierających materiały piorunujące lub zapalne.

Konwencje zapobiegające ujemnym zjawiskom społecznym:



1890 - Akt Antyniewolniczy



1904 i 1910 - Konwencja w sprawie zwalczania handlu kobietami i dziećmi



1906 - Konwencja w sprawie zakazu nocnej pracy kobiet



1906 - Konwencja w sprawie zakazu używania białego fosforanu do produkcji zapałek

- Konferencje haskie (1899 i 1907) –



I - zwołana z inicjatywy cara Mikołaja II, w wyniku obrad przedstawicieli 26 państw uzgodniono i

zawarto trzy konwencje dotyczące:
* pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych
* praw i zwczajów wojny lądowej

* zastosowania do wojny morskiej przepisów konwencji Czerwonego Krzyża z 1864 roku oraz

trzy deklaracje



II - druga konferencja, 44 państwa (dołączyły te z Ameryki Łacińskiej) - podpisano trzynaście

konwencji i jednej deklaracji: I, IV i X były powtórzeniem tych przyjętych w 1899 roku, VI, VII,
VII, IX, XI dotyczyły poszczególnych kwestii prawa wojny morskiej, V i XII określaly prawa i
obowiązki państw neutralnych w czasie wojny, II ograniczała prawo użycia siły do ściągnięcia
długów międzynarodowych, III dotyczyła rozpoczęcia kroków nieprzyjacielskich, XII tworzyła
międzynarodowy Trybunał Łupów dla orzekania o legalności wyroków sądów kaperskich
ustanawianych przez państwa uczestniczące w wojnie morskiej - konwencji nie ratyfikowano.

W 1909 roku w Londynie próbowano udoskonalić postanowienia w sprawie prawa wojny morskiej, jednak
opór Izby Lordów doprowadził do braku ratyfikacji deklaracji dotyczącej wojny morskiej, jednakże jej
znaczenie dla praktyki było ważne, gdyż jej postanowienia odpowiadały powszechnie uznanym zasadom
prawa międzynarodowego.

Nauka prawa międzynarodowego



wprowadzenie w XIX wieku nauki prawa międzynarodowego do programu nauczania
uniwersyteckich wydziałów prawa



masa autorów, generalnie kierunek pozytywistyczny, chociaż zdarzali się jeszcze naturaliści, duży
wpływ na poglądy w wielu sprawach w kwestii stosunków międzynarodowych i prawa

międzynarodowego wywarła szkoła narodowa - reprezentantem był Włoch P.S. Mancini autor
pracy Narodowośc jako źródło prawa narodów 1851



w 1873 roku powołano w Belgii dwa stowarzyszenia międzynarodowe mające na celu prowadzenie
badań i popieranie rozwoju prawa międzynarodowego, działają one do dzisiaj:
Stowarzyszenie Reformy i Kodyfikacji Prawa Międzynarodowego (w 1895 przybrało nazwę
International Law Association) i Instytut Prawa Międzynarodowego (Institut de Droit
International)



projekty zmierzające do zapewnienie trwałego pokoju - rozprawa Immanuela Kanta O wiecznym
pokoju 1795, nowością jest zakładanie towarzystw pacyfistycznych,- Boston 1815 pierwsze tego
typu stowarzyszenie oraz organizowanie międzynarodowych kongresów pacyfistycznych (pierwszy
w 1849 roku).



pojawienie się postulatu rozbrojenia - E. Girardin - Rozbrojenie europejskie 1853

Polska: - rozbiory nie sprzyjały - przedstawiciele z UJotu - F. Słotwiński (Prawo natury rządowe 1815,
Prawo narodów naturalne połączone z praktyką państw europejskich 1822) i F. Kasperek historyk prawa
(Udział Polaków w uprawie prawa międzynarodowego 1885). Autorami monografii byli G. Roszkowski i
M. Rostworowski (profesor i sędzia Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze). W
Wa-wie wykładał Antoni Białecki (po rosyjsku)



współczesność (od 1919 r. - utworzenia Ligi Narodów)



28 czerwca 1919 - traktat wersalski (duży z Niemcami pokojowy, mały z Polską w sprawie ochrony

mniejszości)



10 września 1919 - traktat w Saint Germain-en-Laye z Austrią



27 listopada 1919 - traktat z Bułgarią w Neuilly



4 czerwca 1920 - traktat z Węgrami w Trianon



19 sierpnia 1920 - w Sevres z Turcją (zastąpiony 24 lipca 1923 traktatem w Lozannie)



Do każdego z traktatów jako część dołączono I Pakt Ligi Narodów.