1

Ćwiczenia 1

Wprowadzenie do mikroekonomii

Przedmiot ekonomii

Etymologia nazwy ekonomia

Dziedziny nauki

Nauki ściśle i techniczne

Nauki biologiczne

rolnicze, medyczne

Nauki społeczne(ekonomiczne)

humanistyczne

Ekonomia to dziedzina nauk społecznych zawierająca również elementy nauk ścisłych.

Ekonomia wykorzystuje wiedzę w procesie badawczym ze: statystyki gospodarczej, historii

gospodarczej, psychologii społecznej oraz socjologii

Teorie ekonomii uzupełniają takie dziedziny jak: Statystyka, matematyka, informatyka oraz

cybernetyka.

Słowo Ekonomia-----JĘZYK GRECKI

OIKOS---DOM

NOMOS---PRAWO

OIKONOMOS- nauka o prawach rządzących gospodarstwami domowymi.

Definicja ekonomii

„Ekonomia bada, jak społeczeństwa używają swych rzadkich (będących w niedoborze)

zasobów do wytwarzania wartościowych produktów oraz rozdzielenia ich między

poszczególne jednostki”

P. Samuelson, W. Nordhaus

„Ekonomia jest nauką badającą w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym,

co, jak i dla kogo wytwarzać.”

D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch

„Ekonomia zajmuje się problemem, w jaki sposób społeczeństwo rozdziela (dokonuje

alokacji) stosunkowo rzadkie zasoby, mające różnorodne zastosowania, w celu produkowania

dóbr, oraz w jaki sposób dzieli wytworzone dobra między członków tego społeczeństwa

Ekonomia to nauka badająca w jaki sposób ludzie wykorzystują zasoby będące w ich

dyspozycji w celu zaspokojenia potrzeb materialnych i niematerialnych.”

(M.Rekowski)

Pojęcia:

Alokacja zasobów – rozmieszczenie, lokowanie zasobów w różnych zastosowaniach

Rzadkość zasobów – występowanie zasobów w niewystarczającej ilości w stosunku do

zapotrzebowania na nie

Efektywność – najbardziej skuteczne zastosowanie zasobów społeczeństwa w procesie

zaspokajania braków i potrzeb ludzi

2

Gdyby zasoby nie byłyby rzadkie (były wolne – nieograniczone) ceny i rynki nie miałyby

znaczenia, ekonomia nie byłaby potrzebna.

Mikro- i makroekonomia

Mikro- od gr. mikrós = mały

Makro- od gr. makrós = wielki, długi

Analiza mikroekonomiczna –bada decyzje alokacyjne podejmowane przed indywidualne

podmioty gospodarcze. Działania indywidualne często są ze sobą sprzeczne i prowadzą do

konfliktów

Analiza makroekonomiczna – oglądamy całość, umykają nam szczegóły

Prawa ekonomiczne

Procesy ekonomiczne - zjawiska ekonomiczne rozpatrywane w ruchu

Prawidłowości ekonomiczne – konieczne związki i zależności występujące między istotnymi

elementami procesu gospodarowania, powtarzające się regularnie i w określony

sposób (są obiektywne, powszechne i k

Prawa ekonomiczne – wyrażają związki zachodzące w rzeczywistości gospodarczej,

odzwierciedlają zależności charakterystyczne, konieczne i istotne (czyli

sformułowanie słowne prawidłowości ekonomicznych

1

)

np. prawo popytu---wzrost ceny ---spadek popytu ale nie jest tak zawsze np. rynek

mieszkaniowy w ostatnich latach, ceny rosły a społeczeństwo nadal kuopwało

Mają charakter:



obiektywny (działają niezależnie od tego czy zdajemy sobie z nich sprawę)



stochastyczny (uwidaczniają się w warunkach wielokrotnego powtarzania się

działań ludzkich, ale nie muszą się ujawniać w każdym zdarzeniu

gospodarczym)



przyczynowo-skutkowy (w większości)



historyczny

Metoda badań w ekonomii

Etapy budowania teorii ekonomicznych:

E

KONOMIA

M

AKROEKONOMIA

Gospodarka w makroskali: narodowa

lub światowa (produkt narodowy,

inflacja, bezrobocie,

wzrost gospodarczy,

międzynarodowe stosunki

ekonomiczne

M

IKROEKONOMIA

Zjawiska i procesy zachodzące

w poszczególnych obszarach gospodarki:

analiza

podmiotów gospodarczych

(gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa,

rząd) lub analiza działania rynków

(towarowego, kapitałowego, pracy)

3

1. Obserwacja życia gospodarczego (w sposób zorganizowany i celowy celem

wyodrębnienia istotnych cech czy zależności)

2. Konstruowanie teoretycznego modelu ekonomicznego i wyprowadzanie z niego teorii

3. Ustalanie naukowości teorii

4. Dokonywanie syntezy teorii ekonomicznych

Teoretyczny model ekonomiczny – zbiór założeń tworzących schematyczny obraz

fragmentu lub całości gospodarki pomijając zjawiska przypadkowe lub nieistotne,

jest abstrakcyjnym, uproszczonym, a nie dosłownym obrazem rzeczywistości.

Ceteris paribus – założenie, że wszystkie zjawiska i procesy w obrębie modelu, oprócz

badanych, nie zmieniają się

Teoria ekonomiczna – zbiór twierdzeń wyjaśniających zjawiska i procesy ekonomiczne

ujmowane w modelu ekonomicznym

Przykład modelu ekonomicznego: model popytu na dobro

, które odczytujemy

następująco popyt jest funkcją ceny.

Ekonomia pozytywna i normatywna

EKONOMIA

POZYTYWNA

Jak działa gospodarka

Opisanie i wyjaśnienie zachowań gospodarujących

ludzi, zjawisk, procesów gospodarczych

NORMATYWNA

Sądy wartościujące o tym jak powinna

funkcjonować gospodarka

Twórca: M.Friedman

EKONOMIA POZYTYWNA



obiektywne objaśnianie zasad funkcjonowania gospodarki,



cel- wyjaśnienie w jaki sposób społeczeństwo podejmuje decyzje dot. konsumpcji,

produkcji oraz wymiany dóbr,



ustala stany faktycznej, obecnej, przeszłej lub przewidywalnej rzeczywistości

gospodarczej. Jak było? Jak jest? Jak będzie?



Próba odpowiedzi na pytanie dlaczego gospodarka działa tak, a nie inaczej



Stworzenie podstaw do przewidywań reakcji gospodarki na zmianę warunków jej

działania



EKONOMIA NORMATYWNA



zalecenie i rekomendacje oparte na subiektywnych sądach wartościujących



opisuje zjawiska gospodarcze jednocześnie oceniając je i wskazując stany pożądane.



Jak było? Jak jest? Jak będzie? + ocena + Jak być powinno?



Ma na celu ocenę rzeczywistości gospodarczej według różnych skal wartości



Ustala słuszne (pożądane) stany gospodarki i formułuje warunki konieczne do ich

uzyskania



Stwierdzenia normatywne zawierają ocenę, ustosunkowanie się do tematu

(stwierdzenia sprawiedliwy/niesprawiedliwy, prawidłowy/nieprawidłowy,

słuszny/niesłuszny, za dużo/za mało)

Zadanie

Jaka jest różnica pomiędzy poniższymi stwierdzeniami?

1. Inflacja w poprzednim okresie wyniosła

X% w skali roku.

2. Wzrost ceny benzyny spowoduje spadek

ilości nabywanej benzyny.

4

3. Podział dochodu w gospodarce jest

niesprawiedliwy, bo bogaci otrzymują

za dużo, a biedni mniej niż im się należy.

4. Nakłady naukowe w Polsce są zbyt

małe.

Funkcje ekonomii

3 funkcje ekonomii:



Opisowa (poznawcza): tworzenie obiektywnej wiedzy o stanie rzeczywistości gospodarczej,

pozwala ją wyjaśnić



Prognostyczna: wyciąganie wniosków z wykrytych praw i prawidłowości celem

formułowania hipotez dotyczących przyszłości



Prakseologiczna (praktyczno-ekonomiczna): praktyczne wykorzystanie wiedzy

ekonomicznej w przekształcaniu rzeczywistości gospodarczej (w skali mikro-) lub też w

polityce gospodarczej rządu (w skali makro-)

Systemy ekonomiczne

System ekonomiczny – układ stosunków i regulacji prawnych rządzących działalnością

gospodarczą

3 systemy ekonomiczne: rynkowy, centralnie planowany, mieszany.

Co jest wytwarzane i w jakich ilościach? Społeczeństwo musi zdecydować jak dużo będzie wytwarzać

każdego z możliwych dóbr i usług oraz kiedy będą one wytwarzane. Czy będziemy dziś produkować pizze czy koszule?

Niewiele koszul wysokiej jakości czy dużo tanich koszul? Czy będziemy zużywać ograniczone zasoby na wytwarzanie

wielu dóbr konsumpcyjnych, a więcej dóbr inwestycyjnych (takich jak maszyny do wyrobu pizzy), które zwiększą jutro

produkcję i konsumpcję?

Jak dobra są wytwarzane? Społeczeństwo musi zdecydować, kto będzie się zajmował produkcją, jakie

zasoby będą użytkowane i jakie będą stosowne techniki produkcji. Kto będzie uprawiał ziemię, a kto będzie uczyć? Czy

elektryczność będzie wytwarzana z ropy, węgla, czy ze słońca? Przy większym lub mniejszym skażeniu środowiska?

Dla kogo są wytwarzane dobra? Kto dostaje do zjedzenia owoce działalności gospodarczej? Lub formułując to

dokładniej, jak jest dzielony produkt narodowy pomiędzy poszczególne gospodarstwa domowe? Czy jest wiele ludzi

G

OSPODARKA

RYNKOWA

G

OSPODARKA

MIESZANA

G

OSPODARKA

KIEROWANA

G

OSPODARKA

RYNKOWA

Najważniejsze cechy:



Własność

prywatna



Wolność wyboru



Interes

własny



Mechanizm cen

(

konkurencja)



Ograniczona rola

rządu

Ma cechy obydwu

gospodarek rynkowej

i kierowanej)

Najważniejsze cechy:



Własność

publiczna



Planowanie

produkcji (alokacja

czynników

wytwórczych przez

dyrektywy rządowe



Planowanie

dystrybucji (ceny

ustalane przez rząd)

C

O PRODUKOWAĆ

?

J

AK PRODUKOWAĆ

?

D

LA KOGO PRODUKOWAĆ

?

5

biednych i niewiele bogatych? Czy wysokie dochody idą dla menedżerów, do sportowców, czy też do posiadaczy

ziemskich? Czy społeczeństwo zapewnia biednym minimalną konsumpcję, czy też muszą oni pracować, jeśli mają

przeżyć?

P. Samuelson, W. Nordhaus, Ekonomia. Tom 1, s.31

System nakazowy

Gospodarka

mieszana

System rynkowy

K

ub

a

K

ore

a

Pó

łn

oc

na

C

hi

ny

A

lb

an

ia

W

sp

ól

no

ta

N

ie

po

dl

eg

ły

ch

Pa

ńs

tw

Po

ls

ka

H

is

zp

an

ia

Sz

w

ec

ja

W

ie

lk

a

B

ry

ta

ni

a

Ja

po

ni

a

U

SA

6

Ćwiczenie 2

Problem wyboru w procesie gospodarowania

1. Potrzeby

Potrzeba (1)–stan braku czegoś oraz dążenie do jego zaspokojenia

Potrzeba (2)– stan przeżywany przez człowieka, brak spełnienia określonych warunków.

odczuwanie braku, niezaspokojenia, pożądania określonych warunków lub rzeczy

Źródła potrzeb:



Organizm ludzki (potrzeby fizjologiczne)



Środowisko przyrodnicze (ochrona przed chłodem, przemieszczanie się..)



Środowisko społeczne (dążenie do dobrobytu, stosunki towarzyskie)



Duchowe właściwości człowieka (uczenie się, kultura)



Życie gospodarcze (wynikające z produkcji podziału i konsumpcji dóbr)

Cechy potrzeb:



Obiektywne



Nieograniczone pod względem rodzajów (nowy poziom dochodu, postęp cywilizacyjny to

nowe potrzeby)



Ograniczone w swej pojemności (w miarę zaspokajania słabnie ich intensywność)



Substytucyjne( możliwe do zastąpienia np. masło i margaryna)



Komplementarne( uzupełniające się np. auto i paliwo)



charakter społeczny i zmienny historycznie( zmieniają się w czasie)



Odradzające się( np. potrzeba jedzenia, zjemy śniadanie, potrzeba jest zaspokojona, mija

kilka godzin i potrzeba odradza się, znowu odczuwamy głód)

Podział potrzeb:



Pierwotne (podstawowe) np. jedzenia, oddychanie, picie oraz wtórne(wyższe) np. chęć

studiowania, chęć rozwoju osobistego



Materialne (np. kupno auta) i niematerialne( np. potrzeba bliskości



Indywidualne i społeczne



Ujawnione(efektywne) i potencjalne( nieujawnione)



Bieżące i przyszłe



Jednorazowe i powtarzalne

2. Środki zaspokajania potrzeb

Dobro – każdy środek służący bezpośrednio lub pośrednio do zaspakajana potrzeb ludzkich. Może

występować w formie rzeczy usługi lub stanu.

Podział dóbr:



Produkty( stają się własnością np. szampon) i usługi( korzystamy z nich tymczasowo np.

usługa fryzjerska)



Publiczne( kupowane oraz wytwarzane dla grup) i prywatne( kupowane oraz wytwarzane

przez pojedynczych ludzi lub małe grupy)



Wolne i gospodarcze



Konsumpcyjne( cel- zaspokojenie potrzeb w sposób bezpośredni) i produkcyjne( cel-

wytworzenie innych dóbr)



Wolne i rzadkie

7

Potrzeby są czynnikiem motywującym gospodarowania (całokształtu działalności człowieka).

3. Zasoby

Zasób – określona ilość dóbr lub pracy, którą mierzymy w danym punkcie czasu, np. jako stan w

danym dniu

2

Zasób rzadki – taki zasób, na który popyt, przy jego cenie równej 0, przewyższa dostępna podaż

3

Dobra

produkty

usługi

wolne

rzadkie

konsumpcyjne

produkcyjne

publiczne

prywatne



środki pracy



przedmioty pracy

wolne

gospodarcze

Gospodarowanie

produkcja

podział

wymiana

konsumpcja

Celowa działalność, przebieg zdarzeń, w których czynniki

wytwórcze zostają przekształcone w dobra ekonomiczne

(produkty i usługi).

Określony udział gospodarstw domowych, przedsiębiorstw

i państwa w masie wytworzonych przez społeczeństwo

dóbr i usług.

Całokształt aktów kupna/sprzedaży dóbr i usług.

Akt zaspokajania potrzeb.

PRACA

Wydatkowanie siły roboczej

produkcyjna – zużywanie środków produkcji w procesie

wytwórczym (zużycie produkcyjne)

właściwa – bezpośrednie zaspokajanie potrzeb w wyniku zużycia

dóbr konsumpcyjnych

8

Zasoby naturalne – dobra dane przez naturę, nie wytworzone przez człowieka, podstawowe to:

ziemia, surowce naturalne, wody, lasy.

Czynniki produkcji – nakłady ponoszone na produkcję: praca, ziemia, kapitał

Technologia – odpowiednio łączy środki produkcji, wyznacza ilość i rodzaj zasobów koniecznych

do wyprodukowania danego produktu oraz proporcje w jakich zasoby te powinny być

ze sobą połączone

Przedsiębiorczość – zdolność do zorganizowania i zarządzania czynnikami wytwórczymi

4. Problem rzadkości

Rzadkość zasobów – występowanie zasobów w niewystarczającej ilości w stosunku do

zapotrzebowania na nie

5. Wybór ekonomiczny – koszt alternatywny

Istota gospodarowania – wybór celów (potrzeb i dóbr je zaspokajających) oraz środków

potrzebnych do ich osiągnięcia (zasobów i technologii ich przetwarzania)

Koszt alternatywny danego dobra

– ilość innego dobra z której trzeba zrezygnować aby możliwe stało się wytworzenie dodatkowej

jednostki tego pierwszego dobra

-koszt rozwiązania drugi po najlepszym – każda decyzja to konieczność wyboru sposobu

wykorzystania ograniczonych zasobów

-nie musi mieć wymiaru finansowego

Rachunek ekonomiczny – narzędzie wyboru

1) Identyfikacja efektów i nakładów (skala i miejsce występowania)

2) Wycena efektów i nakładów

3) Rozkład w czasie

4) Określenie skali i zakresu efektów niewymiernych

Zasoby

ludzkie

naturalne

kapitałowe

odnawialne

nieodnawialne

kapitał

rzeczowy
kapitał

finansowy

środki pracy
przedmioty pracy

gotówka

kredyt

papiery

wartościowe

9

6. Krzywa transformacji

Krzywa możliwości produkcyjnych (krzywa transformacji) – graficzne przedstawienie różnych

kombinacji dwóch produktów, które mogą być wytworzone przez poszczególne podmioty

gospodarcze, gdy wszystkie zasoby (pracy, ziemi, kapitału) oraz technologie produkcji są w pełni

wykorzystane.

Jest nachylona w dół co oznacza podstawową zasadę, że większa produkcja jednego dobra może

być uzyskana tylko przy wzrastającym koszcie alternatywnym.

Kombinacje:



Osiągalne i nieosiągalne



Efektywne i nieefektywn

Wybór dokonywany jest tylko w ramach kombinacji osiągalnych (leżących na lub pod krzywą

transformacji).

Kombinacje na krzywej transformacji – najlepsze z możliwych, pełne wykorzystanie zasobów

przy danej technologii

Kombinacje pod krzywą transformacji (M) – nie wykorzystuje się wszystkich czynników

produkcji, kombinacja gorsza od jakiejkolwiek położonej na krzywej transformacji

(recesja gospodarcza, marnotrawstwo zasobów, zła organizacja pracy)

Kombinacje nad krzywą transformacji (N) – kombinacje nieosiągalne przy danych zasobach i

danej technologii.

Intensywna droga rozwoju gospodarczego – w długim okresie przesunięcie krzywej

transformacji w górę dzięki inwestycjom w postęp technologiczny i techniczno-

organizacyjny (lepsze wykorzystanie zasobów)

Ekstensywna droga rozwoju gospodarczego – poprzez zwiększenie zasobów przy wykorzystaniu

dotychczasowej technologii.

Długookresowy wzrost gospodarczy zależy w dużej mierze od zdolności rezygnacji z

bieżącej konsumpcji celem inwestowania.

Rachunek ekonomiczny

ex ante

przyszłościowy

ex post

przeszłościowy

Identyfikacja

Wycena

Rozkład w czasie

Skala i zakres

10

Źródło: Zakrzewski s.25

Zwiększając produkcję dobra Y, odpowiednio zmniejszamy produkcję dobra X. Różnica

w wielkościach produkcji dobra X jest kosztem alternatywnym poniesionym celem zwiększenia

produkcji dobra Y

Kombinacje

Qx

Q

y

Koszt

alternatywny

A

0

20

>……1

B

1

19

>……2

C

2

17

>……2,2

D

3

14,8

>……2,8

E

4

12

>……5

F

5

7

>……7

G

6

0

Źródło: Zakrzewski s.26

Krzywa możliwości

produkcyjnych

0

5

10

15

20

25

0

1

2

3

4

5

6

7

G

F

E

D

C

B

Qx

Qy
A

kombinacje

nieosiągalne

kombinacje

osiągalne

N

M

11

Źródło: Moroz s.30

Długookresowy wzrost gospodarczy zależy w dużej mierze od zdolności rezygnacji z bieżącej

konsumpcji celem inwestowania.

Punkt A: produkcja głównie dóbr konsumpcyjnych, inwestycje jedynie na odtwarzanie zużytego

majątku. Możliwości produkcyjne nie wzrosną w następnym okresie

Punkt B: drastyczne ograniczenie dzisiejszej konsumpcji na rzecz inwestycji w „jutro”. Niewiele

społeczeństw będzie skłonnych dobrowolnie zaakceptować dzisiejsze wyrzeczenia na rzecz

lepszego „jutro”.

Optimum: gdzieś pomiędzy tymi punktami

Społeczeństwa gospodarek wysoko rozwiniętych mogą sobie pozwolić na zwiększoną konsumpcję.

Kraje słabiej rozwinięte, chcąc nadrabiać opóźnienia, są zmuszone inwestować, odkładając

konsumpcję na późniejsze okresy.

7. Korzyści i koszty marginalne – zasada optymalizacji

Kategorie marginalne są częścią analizy ekonomicznej, a zwłaszcza mikroekonomicznej.

Konsekwencją decyzji ekonomicznej jest osiągnięcie korzyści a także poniesienie określonego

kosztu.

Koszt marginalny – zmiana wielkości kosztu towarzyszący zmianie działalności gospodarczej o

jednostkę.

Korzyść marginalna – zmiana korzyści towarzysząca zmianie działalności gospodarczej o

jednostkę.

Zasada optymalizacji:

1. MB>MC - rozwój działalności

2. MB<MC - ograniczenie działalności

3. MB=MC - optymalny poziom działalności (punkt równowagi – najlepszy z możliwych

poziom działalności gospodarczej

W miarę powiększania się rozmiarów działalności zmniejszają się korzyści marginalne a koszty

marginalne rosną

Dobra inwestycyjne

D

ob

ra

ko

ns

ump

cy

jn

e

A

B

12

8. Zasada malejących korzyści marginalnych

Im większy poziom działalności gospodarczej tym mniejsze są korzyści marginalne osiągane z tej

działalności.

Wraz ze wzrostem rozmiarów konsumpcji, maleją korzyści osiągane ze zwiększenia

konsumpcji o dodatkową jednostkę – maleją korzyści marginalne.

Przy bardzo wysokim poziomie konsumpcji korzyści marginalne będą wynosiły 0. To jest punkt w

którym maksymalne korzyści z konsumpcji przestaną wzrastać.

Krzywa korzyści całkowitych (zadowolenia z konsumpcji) rośnie wraz ze wzrostem ilości

konsumowanej żywności. Wzrost korzyści całkowitych jest jednak wolniejszy, a po osiągnięciu

odpowiednio wysokich rozmiarów konsumpcji korzyści całkowite przestają wzrastać.

Malejący wzrost korzyści całkowitych jest wynikiem zjawiska malejących korzyści

marginalnych. Ponieważ każdy dodatkowy kilogram żywności konsumowany w ciągu tygodni

dostarcza konsumentowi coraz mniejszego zadowolenia (coraz mniejszych korzyści), stąd suma

korzyści z konsumpcji coraz większej ilości żywności zmniejsza się.

9. Zasada rosnącego kosztu marginalnego

Wraz ze wzrostem rozmiarów konsumpcji, rosną koszty osiągane ze zwiększenia konsumpcji

o dodatkową jednostkę – rosną koszty marginalne.

13

Ćwiczenie 3

Mikroanaliza rynku

1. Istota i rodzaje rynków

-Podział rynków ze względu na różne kryteria

Gospodarka rynkowa

Gospodarka, w której zasadniczy wpływ na alokację czynników wytwórczych mają indywidualne

decyzje konsumentów i producentów dóbr i usług, a nie decyzje władz administracyjnych różnego

szczebla.

Gospodarka nakazowa

Gospodarka, w której:



wszystkie decyzje alokacyjne podejmowane są przez państwo,



państwo decyduje o tym, co, jak i dla kogo produkować,



szczegółowe nakazy kierowane są do gospodarstw domowych i producentów dóbr i

usług.

Gospodarka mieszana

Gospodarka, w której:



państwo i sektor prywatny współdecydują o alokacji czynników wytwórczych,



państwo kontroluje proces produkcji za pomocą podatków czy płatności transferowych,



państwo dostarcza dobra i usługi publiczne.

2. Funkcje rynku

Mechanizm rynkowy to wszelkie procesy popytowo – podażowe pojawiające się na

rynkach czynników wytwórczych uruchamiające podobne procesy na rynkach dóbr i usług

gotowych i odwrotnie.

Rynek to proces, w którym kupujący i sprzedający decydują o ilościach dóbr

nabytych/sprzedanych oraz o ich cenach.

Kupujący i sprzedający określają przedmiot obrotu i jego warunki:

1. ilość dobra będącego przedmiotem kupna - sprzedaży,

2. cenę,

3. terminy dostaw,

4. sposoby i terminy płatności

5. inne warunki transakcji

Rynek – podstawowy mechanizm ekonomiczny, samoczynny mechanizm regulacji, ogół transakcji

kupna sprzedaży praz warunków im towarzyszących



Forma nawiązywania kontaktów między kupującymi i sprzedającymi(ustalanie ilości i ceny)



Podział zysków i strat (za pomocą cen relatywnych)



Eliminowanie najmniej efektywnych podmiotów gospodarczych (sprzyja to wzrostowi

ogólnej efektywności gospodarczej



Dostosowanie struktury produkcji do potrzeb konsumentów i producentów



Właściwa, efektywna alokacja zasobów

14



Poprawa jakości towarów (rynek konkurencyjny)



Oszczędne używanie dóbr



Stymulacja postępu technologicznego i postępu



Daje bodźce do nabywania użytecznych kwalifikacji

3. Popyt

Popyt – relacja między ceną danego dobra lub usług a ich ilością, którą konsumenci chcą i mogą

nabyć w określonym czasie, ceteris paribus

Wielkość popytu - ilość, którą konsumenci chcą i mogą nabyć w określonym czasie po określonej

cenie

Popyt indywidualny - wielkość popytu ze strony konkretnego, pojedynczego podmiotu

gospodarczego na określony towar, przy różnych możliwych jego cenach

Popyt rynkowy – suma popytów indywidualnych

Ilustracją graficzną popytu jest ujemnie nachylona krzywa popytu.

Prawo popytu mówi, że jeżeli cena danego dobra rośnie, to wielkość popytu maleje, a jeżeli cena

spada, to wielkość popytu rośnie, ceteris paribus.

Paradoks Giffena – wzrost ceny na dobro powoduje wzrost popytu (chleb relatywnie wolniej

drożał)

Zmianę ceny danego dobra obrazujemy ruchem po tej samej krzywej popytu – popyt się nie

zmienia!

Przesunięcia na krzywej popytu – czynnik ceny

Przesunięcia krzywej popytu – czynniki pozacenowe:



dochody konsumentów



gusty i preferencje (upodobania, przyzwyczajenia, moda)



ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych

dobra substytucyjne – zmiana ceny na jeden z produktów przy niezmienionej cenie

drugiego, przesuwa popyt konsumentów w kierunku dobra tańszego

dobra komplementarne - wzrost (spadek) ceny na dane dobro powoduje spadek (wzrost)

popytu na drugie dobro



przewidywanie cen relatywnych (przewidywany wzrost cen – zwiększenie popytu)



liczba ludności (wzrost - , spadek -)



efekty naśladownictwa i demonstracji

efekt Veblena (prestiżowy) – większy popyt na dane dobro im jest ono droższe

(demonstrowanie możliwości konsumpcyjnych

efekt snobizmu – konsumenci mniej cenią dobra używane przez innych – nabywają ich mniej

lub w ogóle eliminują

owczego pędu – gosp. dom. tym bardziej cenią i więcej nabywają danego dobro im bardziej je

cenią i nabywają inne gospodarstwa domowe.



sezonowość



warunki klimatyczne



reklama, marketing



stabilizacja polityczna

4. Podaż

Podaż – relacja między ilością dobra, jaką producenci są skłonni zaoferować do sprzedaży w

określonym czasie, a ceną ceteris paribus

15

Wielkość podaży – ilość dobra (lub usługi), jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować za daną cenę w

danym okresie. Inaczej ilość oferowana

Podaż indywidualna – podaż określonego towaru/usługi ze strony jednego producenta

Podaż rynkowa – podaż danego dobra ze strony wszystkich producentów

Ilustracją graficzną podaży jest krzywa podaży o dodatnim nachyleniu.

Prawo podaży mówi, że jeżeli cena danego dobra rośnie, to wielkość podaży rośnie, a jeżeli cena

spada to wielkość podaży maleje, ceteris paribus.

Zmianę ceny danego dobra obrazujemy ruchem po tej samej krzywej podaży!

Przesunięcia na krzywej podaży – czynnik ceny

Przesunięcia krzywej podaży – czynniki pozacenowe:



czynniki produkcji (wzrost płac, czynszów , spadek -  bo produkcja bardziej zyskowna)



dostępność zasobów produkcji



technologia (produkcja bardziej efektywna, mniejsze koszty jednostkowe – większa ilość

podaży przy danej cenie rynkowej



opłacalność produkcji innych dóbr



podatki i subsydia (podatek – dodatkowy koszt, subsydia – zmniejszenie kosztu

wytworzenia) nie wpływają podatki nie związane z kosztami produkcji np. podatek od

zysków



przewidywania cen (przewidywany wzrost cen – ograniczenie podaży żeby zostawić na

przyszłość)



ilość przedsiębiorstw w gałęzi (wzrost – zwiększenie podaży, mniej przedsiębiorstw –

spadek ilości podaży) i bariery wejścia (koncesje, patenty, zakaz handlu danym towarem)



interwencja państwa (np. zaostrzenie przepisów BHP)

5. Równowaga rynkowa

Z prawa popytu i z prawa podaży wynika, że ilości danego dobra nabywane i oferowane na

sprzedaż zmieniają się w przeciwnych kierunkach pod wpływem zmiany ceny.

Cena, przy której wielkość popytu równa się wielkości podaży nazywa się ceną równowagi

rynkowej.

6. Cena

Cena – ilość pieniędzy, którą w określonym miejscu i czasie należy zapłacić za nabycie jednostki

określonego dobra lub usług. Jest instrumentem równoważącym podaż i popyt.

Funkcje cen:



informacyjna



motywacyjna (bodźcowa)

Cena równowagi - cena, przy której rozmiary podaży (ilości oferowane produktu) zrównają się z

rozmiarami popytu (ilości produktu, które konsumenci chcą kupić)

Cena równowagi oczyszcza rynek.

Krzywe popytu i podaży jako funkcje liniowe

Krzywa popytu jest najczęściej ilustrowana

funkcją liniową opisaną równaniem:

XD = a – bP

a krzywa podaży funkcją :

XS = a + bP

16

gdzie: XD, XS, to odpowiednio wielkość popytu i wielkość podaży,

a – wielkość popytu lub podaży przy cenie dobra równej zero,

b – nachylenie krzywych (mierzone stosunkiem ∆X/∆P ),

P – cena dobra

Przykład

Rynkowy popyt opisany jest równaniem:

XD = 60 – 2P, a rynkowa podaż równaniem:

XS = - 40 + 2P.

Oblicz cenę i ilość równowagi rynkowej.

Nadwyżka rynkowa

Jeżeli przy danej cenie rynkowej producenci oferują większą ilość dobra niż konsumenci chcą i

mogą kupić, na rynku powstaje tzw. nadwyżka rynkowa, czyli nadwyżka wielkości podaży nad

wielkością popytu.

Niedobór rynkowy

Jeżeli przy danej cenie rynkowej producenci oferują mniejszą ilość dobra niż konsumenci chcą i

mogą kupić, na rynku powstaje tzw. niedobór rynkowy czyli nadwyżka wielkości popytu nad

wielkością podaży.

Cena minimalna

1. Cena wyższa od ceny równowagi.

2. Wyznacza dolny próg, do którego cena może spadać.

3. Chroni krajowych producentów.

4. Przyczynia się do powstania nadwyżki rynkowej, bo wielkość podaży jest większa od

wielkości popytu (nadwyżkę skupuje rząd).

Cena maksymalna

1. Cena niższa od ceny równowagi.

2. Wyznacza górny próg, do którego cena może rosnąć.

3. Chroni konsumentów.

4. Przyczynia się do powstania niedoboru na rynku, bo wielkość podaży jest mniejsza od

wielkości popytu.

7. Procesy dostosowawcze na rynku w czasie

W upływie czasu zmienia się popyt jak i podaż. W zależności od szybkości reakcji mamy do

czynienia z większym bądź mniejszym wzrostem cen

a) podaż jest stała a popyt rośnie z D do D’ – chwilowa równowaga (E’)na rynku tylko dzięki

drastycznemu wzrostowi ceny

b) popyt rośnie z D do D’ a przedsiębiorstwa mogą zwiększyć podaż (wykorzystując wolne

moce produkcyjne, Równowaga na krótki okres E’’ osiągnięta przy mniejszym wzroście

ceny niż poprzednio

c) popyt rośnie z D do D’ a podaż może być zwiększona w wyniku nowych inwestycji czy

rozbudowy przedsiębiorstwa lub w wyniku pojawienia się nowych firm. Równowaga na

dłuższy okres E’’’ przy minimalnym wzroście ceny

17

Ćwiczenie 4

Elastyczność popytu i podaży

1. Elastyczność popytu

Popyt – konsumenci, elastyczność – zdolność do adaptacji do zmieniających się warunków

Popyt elastyczny

Popyt nieelastyczny

Reakcja na zmianę ceny

Silna (podwyżka nieopłacalna,

obniżka opłacalna)

Słaba (zmiana ceny nie

bardzo wpływa na przychód)

Rodzaj rynku

Konkurencja doskonała

Bliski monopolowi

Elastyczność popytu – miara procentowej zmiany popytu w stosunku do procentowej zmiany

czynnika wpływającego na popyt

Znajomość elastyczności pozwala określić czy opłaca się zmienić cenę czy nie (z punktu widzenia

dochodów sprzedawcy)

3 rodzaje elastyczności popytu:



cenowa



mieszana popytu



dochodowa

Znajomość współczynników elastyczności pozwala:



Zrozumieć, dlaczego niektóre rynki charakteryzują się dużymi fluktuacjami wolumenu

transakcji a inne nie



Obliczyć o ile należy podnieść cenę, aby zlikwidować nadwyżkę popytu lub obniżyć cenę

aby zlikwidować nadwyżkę podaży



Określić wpływ ceny na sumę wydatków konsumentów i przychód producentów

Determinanty elastyczności popytu:

Zmiana wielkości popytu w %

Zmiana czynnika wpływającego na popyt w %

E

d

=

P

Q

P

Q

P

0

P

n

P

w

D

D

2 sytuacje skrajne

Doskonale

elastyczny

D

os

ko

na

le

nie

ela

sty

cz

ny

18



łatwość substytucji( im więcej tym większa elastyczność)



udział w dochodzie wydatków na dane dobro ( im więcej tym większa elastyczność)



ważność produktu dla konsumenta-uzależnienie (niezbędne – nieelastyczny, luksusowe –

może być wysoce elastyczny)im większy stopień konieczności tym popyt mniej elastyczny



czas potrzebny na szukanie substytutów i przyzwyczajanie się( im dłuższy czas tym popyt

bardziej elastyczny)



wielkość zmian cen (ceny wysokie – popyt bardziej elastyczny—dobra luksusowe)



dobra trwałe są bardziej elastyczne

Znajomość współczynników elastyczności pozwala:



zrozumieć duże fluktuacje transakcji i cen na niektórych rynkach (i odwrotnie)



obliczyć o ile podnieść cenę, by zlikwidować nadwyżkę popytu (niedobór podaży)



określić wpływ ceny na sumę wydatków konsumentów i przychód producentów

2. Elastyczność cenowa popytu

Elastyczność cenowa popytu – miara wrażliwości wielkości popytu na dane dobro na zmianę ceny

tego dobra

Nachylenie krzywej popytu jest stałe, natomiast elastyczność popytu zmienia się od –

nieskończoności do 0.

Formuła elastyczności cenowej popytu:



QD

x

– przyrost(zmiana absolutna) popytu na dobro X

QD

x

– wielkość popytu na dobro X



P

x

–przyrost ceny na dobro X

P

x

– cena dobra X

Czynniki wpływające na elastyczność cenową popytu

POPYT ELASTYCZNY

POPYT NIEELASTYCZNY

Dobra luksusowe

Dobra podstawowe

Cena wysoka

Cena niska

Duża ilość substytutów

Mała ilość (lub brak) substytutów

Długi okres czasu

Krótki okres czasu

Wysokie wydatki na dane dobro

Niskie wydatki na dane dobro

Zmiana wielkości popytu w %

Zmiana ceny w %

E

p

=

%



QD

x

%



P

x

=



QD

x

QD

x



P

x

P

x

=



QD

x



P

x

QD

x

P

x

E

p

=

19



QD

x

½ (Q

1

+Q

2

)



P

x

½ (P

1

+P

2

)

E

p

=

2.1 Łukowa elastyczność cenowa popytu

Elastyczność łukowa dotyczy odcinka (segmentu krzywej popytu).

Q1 – początkowa zmiana popytu

Q2 – nowa wielkość popytu

P1 – początkowa wielkość ceny

P2 – nowa wielkość ceny



Q – zmiana wielkości popytu



P – zmiana ceny

2.2 Punktowa elastyczność cenowa popytu



Odnosi się do minimalnych przyrostów ceny i rozmiarów popytu



Mierzy relacje popytu w konkretnym punkcie na krzywej popytu



Osiąga wartości od 0 do nieskończoności

Elastyczność cenowa popytu

I E

p

I

= nieskończoność

Popyt doskonale elastyczny

I E

p

I

>

1

Popyt stosunkowo elastyczny

I E

p

I

=

1

Popyt jednostkowy= neutralny= wprost proporcjonalny

I E

p

I

<

1

Popyt stosunkowo nieelastyczny

I E

p

I

=

0

Popyt doskonale nieelastyczny

3. Elastyczność mieszana

Elastyczność mieszana popytu – stosunek względnej zmiany rozmiarów popytu na określone

dobro do względnej zmiany ceny innego dobra.

Jak popyt na dobro X reaguje na zmiany ceny dobra Y.

Elastyczność mieszana popytu

E

m

< 0

Dobra komplementarne

E

m

= 0

Dobra niezależne

E

m

> 0

Dobra substytucyjne

Rys. opracowanie własne

3 Kategorie dóbr:

Zmiana wielkości popytu na dobro X w %

Zmiana ceny dobra Y w %

E

m

=

%



QD

x

%



P

y

=



QD

x

QD

x



P

y

P

y

=



QD

x



P

y

QD

x

P

y

E

m

=

20

Dobra komplementarne E

m

< 0 (wzrost ceny benzyny powoduje spadek popytu na auta;

„+” i „-” daje „-”)

Dobra niezależne od siebie E

m

= 0

Dobra substytucyjne E

m

> 0 (spadek ceny masłą powoduje spadek popytu na margarynę; „+” i „+”

daje „+”; oraz „-” i „-” daje „+”)

Jak interpretować?



Dla substytutów: gdy E

m

= 2, wzrost ceny dobra Y o 1% spowoduje wzrost popytu

na dobro X o 2%.



Dla dóbr komplementarnych: gdy E

m

= -1,5 wzrost ceny dobra Y o 1%

spowoduje spadek popytu na dobro B o 1,5%.

4. Elastyczność dochodowa

Elastyczność dochodowa popytu – stosunek względnej zmiany rozmiarów popytu na określone

dobro do względnej zmiany dochodu

Wraz ze wzrostem dochodu o 1 % zakupy tych dóbr wzrastają o więcej niż 1 %

DP- dochód pieniężny

Wraz ze zmianami dochodów będziemy kupowali więcej pewnych dóbr (E

d

dodatnia) a innych

postanowimy kupować mniej (E

d

ujemna).

Elastyczność dochodowa popytu

E

d

< 0

Dobra niższego rzędu

E

d

> 0

Dobra normalne

0 <E

d

< 1

Dobra podstawowe

E

d

> 1

Dobra wyższego rzędu( luksusowe)

4 Kategorie dóbr:

1. normalne, E

d

> 0 (kupujemy więcej wraz ze wzrostem dochodu, większość dóbr)

2. niższego rzędu, E

d

< 0 (kupujemy mniej ze wzrostem dochodu)

3. pierwszej potrzeby, 0 <E

d

< 1 (dobre pierwszej potrzeby + te normalne o przyroście

mniejszym niż 1% na 1% dochodu)

4. wyższego rzędu, E

d

> 1 (z tych dóbr rezygnujemy najszybciej przy zmniejszeniu

dochodów)

Zmiana wielkości popytu w %

Zmiana dochodu w %

E

d

=

%



QD

x

%



DP

=



QD

x

QD

x



DP

DP

=



QD

x



DP

QD

x

DP

E

d

=

21

Wzrost dochodów wpływa nie tylko na wielkość wydatków konsumentów, lecz także na ich

strukturę. Maleje procentowy udział wydatków na żywność i inne dobra niższego rzędu i zwiększa

się udział wydatków na dobra wyższego rzędu (PRAWO ENGLA)

Przykład:

Jeśli prognozy gospodarcze przewidują w nadchodzącym roku wzrost przeciętnego realnego

wynagrodzenia o 3% to:

1. dla producenta dobra C (wyższego rzędu) o E

d

= 2 oznacza to wzrost wydatków

konsumentów w nadchodzącym roku o 6%, producent musi się przygotować na zwiększenie

produkcji o 6% (inaczej wzrośnie udział konkurencyjnych producentów, a jego pozycja

ulegnie osłabieniu)

2. producent dobra D (niższego rzędu) o E

d

= -1,5 oznacza zmniejszenie rynku o 4,5% ,

można poczynić kroki mające na celu utrzymanie pozycji produktu w koszyku dóbr

kupowanych przez konsumentów (kampania reklamowa podkreślająca zalety produktu,

strategia „awansu” produktu do dóbr normalnych)

5. Elastyczność cenowa podaży

Elastyczność cenowa podaży – procentowa zmiana wielkości dostarczanych na rynek ilości (QSx),

będąca reakcją na zmianę ceny o 1%

Krzywa podaży ma nachylenie dodatnie, dlatego elastyczność cenowa podaży będzie dodatnia.

Elastyczność cenowa podaży

E

s

> 1

Krzywa podaży elastyczna

( przechodzi przez oś OY , oś rzędnych)

E

s

= 1

Elastyczność jednostkowa

(przechodzi przez początek układu współrzędnych)

E

s

< 1

Krzywa podaży nieelastyczna

(przechodzi przez oś OX, oś odciętych)

Podaż jest bardziej elastyczna gdy firmy mogą łatwo i szybko zmieniać wielkość podaży w

odpowiedzi na zmianę ceny. Czas dostosowania zależy od:



istnienia rezerw mocy wytwórczych (bezczynne maszyny, zatrudnianie pracowników)



poziomu zapasów

Zmiana wielkości podaży w %

Zmiana ceny w %

E

s

=

%



QS

x

%



P

x

=



QS

x

QS

x



P

x

P

x

=



QS

x



P

x

QS

x

P

x

E

s

=

Dobra pierwszej potrzeby

Dobra niższego rzędu

Dobra normalne

Dobra wyższego rzędu

E

d

= 0

E

d

= 1

22



długości okresu produkcyjnego (w rolnictwie roczny cykl lub dłuższy)

Podaż w długim okresie jest bardziej elastyczna niż w krótkim

3 fazy elastyczności podaży Marchla:



okres infrakrótki (podaż stała E = 0)



okres krótki (elastyczność względnie mała – nie można zmieniać wielkości przedsiębiorstwa

i jego wyposażenia, wzrost możliwości produkcyjnych tylko poprzez uruchomienie

niewykorzystywanych mocy produkcyjnych)



okres długi (duża elastyczność – wzrost możliwości produkcyjnych poprze inwestycje)

6. Elastyczność a przychody przedsiębiorstw

Wydatki konsumentów na rynku to przychody przedsiębiorstw.

Dla elastyczności cenowej popytu │Ep│> 1

a) Spadek ceny zwiększa globalne wydatki konsumentów – wzrost globalnych przychodów

przedsiębiorstw

b) Wzrost ceny zmniejsza globalne wydatki konsumentów oraz globalne przychody

przedsiębiorstw

Dla elastyczności cenowej popytu │Ep│< 1

a) Spadek ceny zmniejsza globalne wydatki konsumentów oraz zmniejsza globalne przychody

przedsiębiorstw

b) Wzrost ceny zwiększa całkowite wydatki konsumentów i globalne przychody przedsiębiorstw

Dla elastyczności cenowej popytu │Ep│= 1

Spadek czy wzrost ceny nie wpływa na wydatki konsumentów i globalne przychody

przedsiębiorstw

Elastyczność popytu i zmiany przychodów przedsiębiorstw

Elastyczność popytu

Cena

↑

Cena

↓

│Ep│> 1

Przychód całkowity

↓

Przychód całkowity

↑

│Ep│< 1

Przychód całkowity

↑

Przychód całkowity

↓

│Ep│= 1

Przychód całkowity = const

Przychód całkowity= const

7. Przychód całkowity, przeciętny i marginalny

Przychód całkowity Total Revenue TR = P * QD

Przychód przeciętny Average Revenue AR = TR/QD = P*Q/QD = P

Przychód marginalny Marginal Revenue MR= TR/QD lub: MR = P (1+ 1/Ep ) P >MR

D

D

D’

D’

P

Q

D

D

D’

D’

P

Q

D

D

D’

D’

P

Q

S

m

S

s

S

L

S

L

’

S

L

S

L

’

S

s

Podaż w okresie

infrakrótkim

Podaż w okresie

krótkim

Podaż w okresie

długim

23

Elastyczność popytu a przychód marginalny

Elastyczność cenowa popytu

Przychód marginalny

│Ep│> 1

MR=0

Ep│< 1

MR>0

│Ep│= 1

MR<0

24

Ćwiczenie 5

Podstawy decyzji ekonomicznych konsumenta

Gospodarstwo domowe jako podmiot gospodarczy

Gospodarstwo domowe- wieloosobowa lub jednoosobowa jednostka gospodarcza działająca

głównie w sferze konsumpcji

-główny cel: zaspokajanie potrzeb swoich członków

Konsument

Gospodarstwo domowe

Odbiorca dóbr i usług

Odbiorca dóbr i usług

Aktywny uczestnik procesów gospodarczych

Cechy gospodarstw domowych:

-Zdolność do podejmowania określonych decyzji( gł. ekonomicznych)

-Dążenie do maksymalizacji satysfakcji( najwyższej użyteczności)

Racjonalność postępowania:

-mają pewne preferencje

-potrafią uporządkować swoje dążenia w sposób spójny

- w wyborze decydują się kryterium maksymalizacji zadowolenia

Funkcje gospodarstwa domowych:

-konsumpcyjna( odbiory- nabywcy dóbr i usług)

- dochodowa( dostarczyciele czynników wytwórczych)

Aktywa majątkowe gospodarstw domowych-ogół środków, którymi gospodarstwo domowe

rozporządza

Fundusz swobodnej decyzji

Występuje, gdy przeciętne dochody gosp. Dom. Są wyższe od poziomu wydatków dotyczących

potrzeb podstawowych

Budżet konsumenta

Dochody

Wydatki

płacowe

Pozapłacowe

konsumpcyjne

oszczędności

Efekt rygla-konsumpcja na tym samym poziomie ale przy niższych dochodach kosztem

oszczędności, kredytów, pożyczek

25

8. Użyteczność całkowita i marginalna (prawa Gossena)

Konsumpcja- jednorazowe zużycie dóbr w celu zaspokojenia potrzeb lub używanie danego dobra

przez dłuższy czas

Konsument – podmiot racjonalny, opierający proces podejmowania decyzji na zasadzie

optymalizacji w celu osiągnięcia maksymalnych korzyści z konsumpcji dóbr

Główne elementy teorii konsumenta:

1. wybory konsumenta są zgodne z jego własnym interesem

2. wybory między alternatywami konsumpcji w oparciu o dostępne informacje

3. substytucyjność między dobrami w procesach wyboru konsumenta

Użyteczność – suma zadowolenia jaką osiąga indywidualny konsument z konsumowania

lub posiadania danego dobra (ten sam towar dla jednego konsumenta może mieć bardzo

wysoką użyteczność, dla innego niską)

W swoich wyborach konsument dąży do maksymalizacji użyteczności (takiej kombinacji

określonych dóbr , która daje mu największe zadowolenie)

Użyteczność całkowita – suma użyteczności

konsumowanej ilości dóbr

Użyteczność marginalna – zadowolenie konsumenta na

zwiększanie (zmniejszanie) konsumpcji danego dobra

o kolejną, dodatkową jednostkę







n
i

Qi

TU

0

i = 0, …, n

Qi

TU

MU







Ilość konsumowanego dobra a użyteczność –



użyteczność całkowita konsumpcji danego dobra

rośnie (spada) wraz ze wzrostem (spadkiem)

ilości konsumowanego dobra)



użyteczność marginalna zmniejsza się (rośnie)

wraz ze wzrostem (spadkiem) ilości

konsumowanego dobra

Użyteczność całkowita wzrasta wraz z konsumpcją

każdej następnej jednostki. Po przekroczeniu pewnej wielkości konsumpcji, dalsze konsumowanie

danego dobra zacznie przynosić niezadowolenie, wtedy użyteczność marginalna będzie ujemna.

Prawo malejącej użyteczności krańcowej (I prawo Gossena):

zadowolenie z pierwszej konsumowanej jednostki dobra jest znacznie większe aniżeli w kolejnej,

drugiej jednostki. Przyrosty zadowolenia mierzone jako użyteczność marginalna, zmniejszają się

wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra.

Równowaga konsumenta (II prawo Gossena) – zasada wyrównania użyteczności krańcowych

maksymalne zadowolenie z konsumpcji dóbr X i Y konsument osiąga wówczas, kiedy stosunek

użyteczności tych dóbr zrówna się z relacją ich cen

Py

Px

y

MU

x

MU



)

(

)

(

Py

y

MU

Px

x

MU

)

(

)

(



Q

Q

TU

MU

0

0

26

Q jabłek/tydzień w kg

0

1

2

3

4

5

1

2

3

4

5

A

B

C

D

Q pomidorów/tydzień w kg

IC

9. Paradoks wartości

Paradoks wartości polega na tym, że bardziej użyteczna dla człowieka woda osiąga na rynku niższą

cenę, niż na przykład diamenty. Oznacza to, że popyt i podaż wody przecinają się przy cenie

niskiej, a popyt i podaż diamentów przy cenie wysokiej. Wynika to z faktu, że użyteczność

marginalna ostatniej kupowanej jednostki wody jest znacznie stosunkowo niska, a użyteczność

marginalna ostatniej kupowanej jednostki diamentów jest stosunkowo duża. Wiąże się to z większą

rzadkością diamentów.

10.

Renta (nadwyżka) konsumenta

11.

Krzywa obojętności konsumenta

Teoria wyboru konsumenta:



Założenie kompletności preferencji (konsument potrafi uporządkować preferencje i określić

które kombinacje woli)



Założenie przechodniości preferencji (konsument woli A od B, ale i B od C, czyli woli też A

od C)



Założenie nienasycalności zadowolenia konsumenta (konsument woli taką kombinację,

która daje mu więcej satysfakcji)

Budowanie krzywej obojętności na podstawie tabelki

Krzywa obojętności( IC)



wszystkie możliwe kombinacje konsumpcji dwóch dóbr, które są dla konsumenta obojętne.



każda z tych kombinacji daje konsumentowi takie samo zadowolenie.



stały poziom zadowolenia



wszystkie kombinacje na danej krzywej obojętności A, B, C, D oznaczają taki sam poziom

zadowolenia



poziom zadowolenia

↑ ---

przesuwanie się z krzywej niżej położonej na wyżej położoną

Cechy krzywych obojętności:



Jest ich nieskończenie wiele



Nie mogą się przecinać



Mają negatywne nachylenie



Są wypukłe w stosunku do początku układu

Mapa preferencji – wiele krzywych obojętności o różnych poziomach zadowolenia

Budowanie krzywej obojętności

Kilogramy

jabłek w

tygodniu

Kilogramy

pomidorów

w tygodniu

Kombinacje

1

2

3

4

5

3

2

1,5

A

B

C

D

27

Marginalna stopa substytucji (MSS)i prawo malejącej MSS

Negatywne nachylenie krzywej obojętności oznacza, że między dwoma dobrami istnieje stosunek

substytucyjności (

↑

konsumpcji jednego dobra powoduje

↓

konsumpcji drugiego dobra)

Marginalna stopa substytucji(MSS)-miernik efektu substytucyjnego

Określa jaką ilość dobra y należy poświęcić aby zwiększyć konsumpcje dobra x o jednostkę, przy

założeniu, że konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności)

Prawo malejącej MSS

Zwiększając konsumpcje dobra x konsument jest skłonny zrezygnować z coraz mniejszej ilości

dobra y w zamian za powiększenie konsumpcji dobra x o jednostkę.

28

Ćwiczenie 6

Teoria produkcji i koszty produkcji

1. Pojęcia z zakresu produkcji

Cel producenta: maksymalizacja zysku

Zysk brutto = przychody ze sprzedaży – koszty produkcji

Produkcja – przetwarzanie zasobów w celu wytworzenia produktów i usług, polega na łączeniu

określonych nakładów (czynników produkcji) w celu osiągnięcia efektu w postaci

wyprodukowanych produktów lub usług

Technologia produkcji – określona metoda łączenia czynników produkcji



technologia kapitałochłonna = pracooszczędna



technologia pracochłonna = kapitałooszczędna

Technika – zbór wszystkich znanych technologii wytwarzania

Nakłady – wszystkie wydatki producenta

Nakłady a koszty – koszty tylko w ujęciu finansowym, nakłady też w jednostkach naturalnych

Funkcja produkcji – zależność między wielkością produkcji a rozmiarem nakładu czynników

produkcji

)

,

,

(

K

L

A

Q

Q

Q

f

Q



Q – wielkość produkcji

Q

A

– nakład ziemi

Q

L

– nakład pracy

Q

K

- nakład kapitału

Założenia funkcji produkcji krótkim czasie:



istnieje tylko jeden czynnik stały



istnieje jeden czynnik zmienny



technologia produkcji jest dana



czynniki produkcji mogą łączyć się ze sobą w różnych proporcjach



produkt jest jednorodny

2. Produkt całkowity, przeciętny i marginalny. Prawo malejących

przychodów

Produkt całkowity (produkcja całkowita) – całkowita ilość dóbr lub usług wyprodukowana w

danym okresie czasu, mierzona w jednostkach naturalnych

Produkt marginalny (wydajność krańcowa pracy) – przyrost produktu całkowitego wynikający

ze zwiększenia liczby zatrudnionych o jednego pracownika (produkcja wytworzona przez

kolejnego zatrudnionego pracownika

L

TP

MP

L







MPL – produkt marginalny pracy

TP – produkt całkowity

L – ilość pracowników

Prawo malejących przychodów – zwiększając nakład czynnika zmiennego (np. pracy) ceteris

paribus osiągamy punkt, po przekroczeniu którego każda dodatkowa jednostka czynnika zmiennego

daje coraz mniejsze przyrosty produkcji. Produktywność kolejnego pracownika zmniejsza się

Nie jest możliwe ciągłe dodawanie czynników zmiennych do jednego

lub kilku stałych i osiąganie nieustannie coraz większej produkcyjności.

29

Tabela 1. Rekowski, s. 147



TP  wraz z L (najpierw wolno potem

szybko i znów wolno. Po przekroczeniu max

(L=6) spada



Za niski poziom zatrudnienia – niepełne

wykorzystanie ziemi i kapitału



Za wysoki poziom zatrudnienia –

niewystarczająca ziemia i kapitał, żeby

pracować z max wydajnością.

A – przegięcie funkcji produkcji , MP

L MAX

0 - A: TP>L

A - B: TP<L

0 - A’: AP

L



, MP

L



; MP

L

>AP

L

A’ - B’: MPL 

B – AP

L MAX

=> maksymalne wykorzystanie

czynnika zmiennego (L)

B - C: TP jest coraz mniejszy,

B’ - C’: AP

L



; MP

L



bardziej niż AP

L

C: TP

MAX

; MP

L

= 0 => maksymalne

wykorzystanie czynnika stałego (K,Z)

po C: AP

L



, MP

L

< 0

Czynnik zmienny:



zwiększać do A



po C nie zwiększać

ETAPY:

1. Nakład czynnika zmiennego (L) rośnie od

0 do takiej wielkości (4) dla której AP

L

jest

max

2. Taki nakład czynnika zmiennego (L), w

ramach którego AP

L

spada, MP

L

też, lecz

jest ciągle dodatni

3. AP

L

ciągle spada, MP

L

przybiera wartości

ujemne, TP

Folia: Wykres: TP, APL, MPL Rekowski/ 153

3. Izokwanta – linia jednakowej produkcji

Marginalna stopa technicznej substytucji

Izokwanta – geometryczne przedstawienie wszystkich możliwych kombinacji kapitału i pracy,

dających taką samą wielkość produkcji

Wzdłuż izokwanty zmieniają się nakłady czynników i proporcje między nimi. Izokwant może by

bardzo wiele

Izokwanta: nachylenie negatywne (przy wzroście kapitału spadek nakładu pracy)

L

TP

MP

L

(TP/L)

AP

L

(TP/L)

0

1

2

3

4

5

6

7

0

10

24

39

52

60

66

63

-

10

12

13

13

12

11

9

-

10

14

15

13

8

6

-3

0

10

20

30

40

50

60

70

0

1

2

3

4

5

6

7

8

L

TP

AP

L

MP

L

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

14

16

0

1

2

3

4

5

6

7

8

L

MPL,

APL

I

II

III

A

B

C

A’

B’

30

Marginalna Stopa Techniczna Substytucji - stosunek, zgodnie z którym można zastąpić jeden

czynnik produkcji drugim tak, aby wielkość produkcji nie uległa zmianie

MSTS jest malejąca, tj w miarę zastępowania czynnika kapitały przez coraz większą ilość czynnika

pracy zmniejsza się ilość kapitału, którą można zastąpić każdą dodatkową jednostkę pracy

Folia: wykres 9.4 : MSTS Zakrzewski /156

4. Izokoszta – linia jednakowego kosztu

Izokoszta – geometryczne przedstawienie wszystkich możliwych kombinacji kapitału i pracy, które

przy danych cenach tych czynników produkcji mogą być nabyte przy określonym zasobie

środków finansowych przedsiębiorstwa

K

r

L

w

TC









L

r

w

r

TC

K

)

(





TC – koszt całkowity

w – cena pracy (płaca)

L – liczba zatrudnionych

r – cena usługi kapitału (np. odsetki)

K – liczba jednostek zakupionego kapitału

folia: wykres 9.5 zakrzewski/ 157

5. Optimum produkcji – równowaga producenta. Ścieżka ekspansji

produkcji.

Optymalna kombinacja czynników znajduje się w punkcie styczności izokoszty z możliwie

najwyżej położoną izokwantą. Punkt w którym przedsiębiorstwo osiąga maksymalną

produkcję przy danym koszcie całkowitym.

W punkcie równowagi:



r

w

MP

MP

MSTS

K

L







Z punktu widzenia zasady najmniejszego kosztu po przekształceniu MPL/MPK=w/r

otrzymujemy:

r

MP

w

MP

K

L



Zmiana relacji cen czynników produkcji

Racjonalnie działający przedsiębiorca zastępuje czynnik droższy czynnikiem relatywnie

tańszym (efekt substytucji czynników produkcji). W efekcie tego pojawia się nowa linia o innym

nachyleniu => innym punkcie styczności z izokwantą.

Filia 9.7 wzrost ceny czynnika pracy /158

Ścieżka ekspansji produkcji – linia łącząca te punkty na izokwantach produkcji, w których firma

osiąga minimum kosztów całkowitych dla danej wielkości produkcji. Zbiór punktów dla

których MSTS jest równa stosunkowi cen czynników produkcji.

6. Koszty produkcji w krótkim okresie

Funkcja produkcji – relacja między kosztami produkcji i odpowiednią wielkością produkcji.

)

(Q

f

TC



31

Q

VC

AVC



Koszty w krótkim okresie:



koszty stałe całkowite (FC) (Fixed Cost)



koszty zmienne całkowite (VC) (Variable Cost)



koszty całkowite (TC) (Total Cost)



koszty przeciętne stałe zmienne całkowite (AFC, AVC, AC) (Average Cost, )



koszty marginalne (MC) (Marginam Cost)

Koszt stały całkowity (FC) – ponoszony zawsze bez względu na wielkość produkcji (koszt

dzierżawy, odsetki, konserwacja urządzeń). W krótkim okresie jest niezmienny.

Koszt stały przeciętny (stały jednostkowy) (AFC): nieustannie się zmniejsza wraz ze wzrostem

produkcji, ale nigdy nie osiąga 0. Na początku spada szybko, potem coraz wolniej. Podstawa

korzyści skali

Koszt zmienny całkowity (VC) – wzrasta wraz ze wzrostem wielkości produkcji, ale tempo

wzrostu jest nierównomierne.



produkcyjność czynnik

o wysoka – TP rośnie najszybciej: VC rośnie względnie wolno



po przekroczeniu pewnego poziomu przyrosty kosztu są rosnące.

Koszt zmienny przeciętny (AVC) – zmniejsza się wraz ze wzrostem TP, po przekroczeniu pewnej

wielkości zaczyna rosnąć.

Koszt całkowity produkcji (TC) – suma kosztów stałych całkowitych i zmiennych całkowitych.

Krzywa rozpoczyna się zawsze w punkcie krzywej kosztu całkowitego gdzie Q=0, potem

rośnie analogicznie do kosztu zmiennego

Koszt całkowity przeciętny (AC) – czyli koszt jednostkowy produktu, koszt całkowity

przypadający na jednostkę produktu. Krzywa podobna do kosztu przeciętnego zmiennego, ale

jest położona wyżej

VC

Q

AVC

Q

FC

Q

AFC

Q

Q

FC

AFC



32

Koszt marginalny (krańcowy) (MC) – przyrost kosztów całkowitych spowodowany

zwiększeniem produkcji o jednostkę. FC nie zmienia się w miarę przyrostu produkcji więc

MC można traktować jako zmianę kosztu zmiennego wynikającą z jednostkowej zmiany

produkcji. MC jest



wysoki gdy produkcja jest mała lub bardzo duża



spada a potem zaczyna wzrastać



kształt krzywej jest niejako odwrotnością krzywej MP (dla MP

MAX

=. MC

MIN

Optimum technologiczne produkcji – taka wielkość produkcji gdzie MP=MC (wytwarzanie po

najmniejszym koszcie jednostkowym.

Folia: Wykres 9.17

Ale wielkość produkcji zależy też od:



ceny rynkowej produkowanego dobra (może przy danej cenie opłaci się więcej produkować)



chłonności rynku (możemy nie sprzedać wszystkiego co jesteśmy w stanie wyprodukować)

7. Zależności między kosztami w krótkim okresie

Folia: wykres 9.18, Zakrzewski / 170

Wszystkie krzywe na jednym wykresie:



AC=AVC+AFC (suma pionowa krzywych) dla każdego Q



AFC nieustannie spada (zmniejsza się wraz ze wzrostem produkcji)



AVC osiąga minimum wcześniej niż AC



MC przecina AVC i AC w punktach gdzie te osiągają minimum



Gdy MC jest mniejszy od AVC i AC to te ostatnie maleją,



Gdy MC jest większy od AVC i AC to te ostatnie rosną



MC i AFC nie są powiązane

8. Koszty produkcji w długim okresie – korzyści skali

Długi okres to czas niezbędny do dostosowania do nowych warunków wszystkich rodzajów

czynników produkcji w przedsiębiorstwie

W krótkim okresie przedsiębiorstwo jest w stanie tylko częściowo dostosować czynniki

produkcji do nowych warunków.

W długim okresie wszystkie koszty są zmienne.

MC

Q

TC

Q

AC

Q

VC

FC

TC





Q

FC

Q

VC

Q

TC

AC







Q

TC

MC







Q

VC

MC







33

Długookresowy koszt całkowity (LTC) – minimalny koszt wytwarzania różnych wielkości

produkcji wówczas, gdy przedsiębiorstwo jest w stanie dostosować wszystkie czynniki

produkcji

Długookresowy koszt krańcowy (LMC) – przyrost długookresowego kosztu całkowitego w

sytuacji gdy wielkość produkcji na trwałe zwiększa się o jednostkę

Długookresowe koszty przeciętne (LAC) – długookresowe koszty całkowite dzielone przez

wolumen produkcji

Korzyści skali – korzyści płynące z produkcji masowej



Wewnętrzne: większe zatrudnienie – pogłębienie wewnętrznego podziału pracy (wzrost

specjalizacji robotników zwiększa ich wydajność)



Lepsza specjalizacja w zarządzaniu



Lepsza opłacalność technologii przy większej skali produkcji (drogie maszyny tylkow

dużych jednostkach



Nowoczesne metody produkcji



Integracja pozioma i pionowa przedsiębiorstwa (znaczne oszczędności , korzyści natury

technicznej i ekonomicznej)



Większa siła przetargowa przy zakupie surowców i usług, zdobywaniu zagranicznych

rynków zbytu, akcjach reklamowych



Prace badawcze i postęp techniczny

Po przekroczeniu optymalnej wielkości firmy są malejące korzyści skali:

- Ograniczenie efektywności systemu zarządzania

- Wydłużenie czasu przepływu informacji

- Wzrost kosztów kontroli

- Nieelastyczność reakcji na zmiany warunków rynkowych

- Wzrost kosztów ochrony środowiska naturalnego

- Wzrost kosztów socjalnych

9. Koszty produkcji a czynniki zewnętrzne

W krótkim okresie koszty zależą od prawa malejącego produktu marginalnego

W długim okresie – od rodzaju korzyści skali.

Położenie krzywych zależy od:



Cen czynników produkcji



Rozliczenia z budżetem państwa (podatki, cła, dotacje)

Rys 9.24, 9.25 zakrzewski/ 176

34

A

B

Py

I

Px

I

Linia budżetowa

Q

y

Q

x

12.

Linia budżetu( linia dochodu, linia ceny)

Ograniczenia budżetu konsumenta:



Zasoby pieniężne (dochody) w chwili wyboru



Ceny produktów i usług na rynku

Py

Qy

Px

Qx

I









I – stały dochód konsumenta( ang. Income)

Px i Py – ceny nominalne dóbr

Qx i Qy – ilość dobra X (jabłek) oraz ilość dobra Y (pomidorów)

Linia budżetu:



Pokazuje wszystkie możliwie kombinacje dóbr, które mogą być zrealizowane przy danym

dochodzie pieniężnym i danych cenach



Oddziela kombinacje osiągalne od nieosiągalnych



Każdy punkt na linii budżetu wykorzystuje cały dochód konsumenta.

Nachylenie linii budżetowej - stosunek cen dwóch dóbr - P

x

/P

y

Przesunięcia linii budżetowej:



Przy zmianie wielkości dochodu (wzrost dochodu ceteris paribus – linia w górę)



Przy zmianie cen dóbr X i Y

13.

Optimum konsumenta(równowaga konsumenta)

Konsument:



Chciałby znajdować się na jak najwyższej krzywej

obojętności (zasada nienasycalności)



Napotyka ograniczenia w postaci dochodu i cen

rynkowych napotykanych dóbr

Optimum konsumenta jest na najwyższej krzywej obojętności

możliwej do osiągnięcia przy danych graniczeniach. Jest to punkt

styczności linii budżetowej z krzywą obojętności.

14.

Krzywa dochód-konsumpcja

(krzywa Engla)

Zmiany dochodów wpływają na przesuwanie się linii budżetowej



↑ dochodu nominalnego konsumenta-linia budżetowa w górę



↓ dochodu nominalnego konsumenta-linia budżetowa w dół

Założenie:

Dochód konsumenta w całości wydatkowany na zakup dóbr( czyli brak oszczędności)

Krzywa dochód-konsumpcja( krzywa Engela) – geometryczny zbiór punktów równowagi

konsumenta odpowiadający wszystkim poziomom dochodu konsumenta ceteris paribus

(niezmienność cen, preferencji konsumenta)

Zależność zmiany wielkości zakupów od rozmiarów dochodów

IC

1

IC

2

IC

3

Q

y

Q

x

Linia budżetowa

E

35

Rodzaje dóbr w zależności od reakcji popytu na nie przy wzroście dochodu i niezmiennych

cenach:



normalne – ↑ dochodu to wielkość popytu na te dobro ↑



podrzędne – ↑ dochodu wielkość popytu na te dobro ↓



dobra wyższego rzędu – przyrost I są takie same, a przyrosty X są rosnące

15.

Krzywa cena-konsumpcja

Krzywa cena-konsumpcja – geometryczny zbiór punktów równowagi konsumenta, gdy cena

danego dobra zmienia się w sposób ciągły ceteris paribus (niezmienność dochodu, cen innych

dóbr i preferencji)

Folia Zakrzewski str.138,139

16.

Efekt substytucyjny i dochodowy przy zmianach cen

Założenie:

Niezmienność ceny dobra y i dochodu konsumenta

Wzrost ceny dobra X uruchamia działanie dwóch sił wpływających na decyzje konsumenta:



Efekt substytucyjny



Efekt dochodowy

Efekt substytucyjny

- dobro relatywnie droższe jest zastępowane dobre relatywnie tańszym

- wzrost ceny dobra x skłania konsumenta do zastąpienia go dobrem y, skutkiem tej decyzji jest

zmniejszenie konsumpcji dobra x oraz wzrost konsumpcji dobra y

Efekt dochodowy

- spadek siły nabywczej dochodu konsumenta(spadek dochodu realnego)

Dobro Giffena

- dobra o znacznym stopniu podrzędności

- cena ↑ to popyt ↑( cena ↓ to popyt ↓)

Paradoks Giffena

Jeżeli jakieś dobro stanowi przeważającą cześć konsumpcji konsumenta oraz nie ma substytutów to

wzrost ceny dobra zmniejsza siłę nabywczą dochodu konsumenta

Zwiększa się konsumpcja tego dobra ( zwiększone wydatki na jego zakup)

36

Ćwiczenie 6

Teoria produkcji i koszty produkcji

1. Pojęcia z zakresu produkcji

Cel producenta: maksymalizacja zysku

Zysk brutto = przychody ze sprzedaży – koszty produkcji

Produkcja – przetwarzanie zasobów w celu wytworzenia produktów i usług, polega na łączeniu

określonych nakładów (czynników produkcji) w celu osiągnięcia efektu w postaci

wyprodukowanych produktów lub usług

Technologia produkcji – określona metoda łączenia czynników produkcji



technologia kapitałochłonna = pracooszczędna



technologia pracochłonna = kapitałooszczędna

Technika – zbór wszystkich znanych technologii wytwarzania

Nakłady – wszystkie wydatki producenta

Nakłady a koszty – koszty tylko w ujęciu finansowym, nakłady też w jednostkach naturalnych

Funkcja produkcji – zależność między wielkością produkcji a rozmiarem nakładu czynników

produkcji

)

,

,

(

K

L

A

Q

Q

Q

f

Q



Q – wielkość produkcji

Q

A

– nakład ziemi

Q

L

– nakład pracy

Q

K

- nakład kapitału

Założenia funkcji produkcji krótkim czasie:



istnieje tylko jeden czynnik stały



istnieje jeden czynnik zmienny



technologia produkcji jest dana



czynniki produkcji mogą łączyć się ze sobą w różnych proporcjach



produkt jest jednorodny

2. Produkt całkowity, przeciętny i marginalny. Prawo malejących

przychodów

Produkt całkowity (produkcja całkowita) – całkowita ilość dóbr lub usług wyprodukowana w

danym okresie czasu, mierzona w jednostkach naturalnych

Produkt marginalny (wydajność krańcowa pracy) – przyrost produktu całkowitego wynikający

ze zwiększenia liczby zatrudnionych o jednego pracownika (produkcja wytworzona przez

kolejnego zatrudnionego pracownika

L

TP

MP

L







MPL – produkt marginalny pracy

TP – produkt całkowity

L – ilość pracowników

Prawo malejących przychodów – zwiększając nakład czynnika zmiennego (np. pracy) ceteris

paribus osiągamy punkt, po przekroczeniu którego każda dodatkowa jednostka czynnika zmiennego

daje coraz mniejsze przyrosty produkcji. Produktywność kolejnego pracownika zmniejsza się

Nie jest możliwe ciągłe dodawanie czynników zmiennych do jednego

lub kilku stałych i osiąganie nieustannie coraz większej produkcyjności.

37

Tabela 2. Rekowski, s. 147



TP  wraz z L (najpierw wolno potem

szybko i znów wolno. Po przekroczeniu max

(L=6) spada



Za niski poziom zatrudnienia – niepełne

wykorzystanie ziemi i kapitału



Za wysoki poziom zatrudnienia –

niewystarczająca ziemia i kapitał, żeby

pracować z max wydajnością.

A – przegięcie funkcji produkcji , MP

L MAX

0 - A: TP>L

A - B: TP<L

0 - A’: AP

L



, MP

L



; MP

L

>AP

L

A’ - B’: MPL 

B – AP

L MAX

=> maksymalne wykorzystanie

czynnika zmiennego (L)

B - C: TP jest coraz mniejszy,

B’ - C’: AP

L



; MP

L



bardziej niż AP

L

C: TP

MAX

; MP

L

= 0 => maksymalne

wykorzystanie czynnika stałego (K,Z)

po C: AP

L



, MP

L

< 0

Czynnik zmienny:



zwiększać do A



po C nie zwiększać

ETAPY:

1.

Nakład czynnika

zmiennego (L) rośnie od 0 do takiej

wielkości (4) dla której AP

L

jest max

2.

Taki nakład czynnika

zmiennego (L), w ramach którego AP

L

spada, MP

L

też, lecz jest ciągle dodatni

3.

AP

L

ciągle spada, MP

L

przybiera wartości ujemne, TP

Folia: Wykres: TP, APL, MPL Rekowski/ 153

3. Izokwanta – linia jednakowej produkcji

Marginalna stopa technicznej substytucji

Izokwanta – geometryczne przedstawienie wszystkich możliwych kombinacji kapitału i pracy,

dających taką samą wielkość produkcji

Wzdłuż izokwanty zmieniają się nakłady czynników i proporcje między nimi. Izokwant może by

bardzo wiele

Izokwanta: nachylenie negatywne (przy wzroście kapitału spadek nakładu pracy)

L

TP

MP

L

(TP/L)

AP

L

(TP/L)

0

1

2

3

4

5

6

7

0

10

24

39

52

60

66

63

-

10

12

13

13

12

11

9

-

10

14

15

13

8

6

-3

0

10

20

30

40

50

60

70

0

1

2

3

4

5

6

7

8

L

TP

AP

L

MP

L

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

14

16

0

1

2

3

4

5

6

7

8

L

MPL,

APL

I

II

III

A

B

C

A’

B’

38

Marginalna Stopa Techniczna Substytucji - stosunek, zgodnie z którym można zastąpić jeden

czynnik produkcji drugim tak, aby wielkość produkcji nie uległa zmianie

MSTS jest malejąca, tj w miarę zastępowania czynnika kapitały przez coraz większą ilość czynnika

pracy zmniejsza się ilość kapitału, którą można zastąpić każdą dodatkową jednostkę pracy

4. Izokoszta – linia jednakowego kosztu

Izokoszta – geometryczne przedstawienie wszystkich możliwych kombinacji kapitału i pracy, które

przy danych cenach tych czynników produkcji mogą być nabyte przy określonym zasobie

środków finansowych przedsiębiorstwa

K

r

L

w

TC









L

r

w

r

TC

K

)

(





TC – koszt całkowity

w – cena pracy (płaca)

L – liczba zatrudnionych

r – cena usługi kapitału (np. odsetki)

K – liczba jednostek zakupionego kapitału

5. Optimum produkcji – równowaga producenta. Ścieżka

ekspansji produkcji.

Optymalna kombinacja czynników znajduje się w punkcie styczności izokoszty z możliwie

najwyżej położoną izokwantą. Punkt w którym przedsiębiorstwo osiąga maksymalną

produkcję przy danym koszcie całkowitym.

W punkcie równowagi:



r

w

MP

MP

MSTS

K

L







Z punktu widzenia zasady najmniejszego kosztu po

przekształceniu MPL/MPK=w/r otrzymujemy:

r

MP

w

MP

K

L



Zmiana relacji cen czynników produkcji

Racjonalnie działający przedsiębiorca zastępuje czynnik droższy czynnikiem

relatywnie tańszym (efekt substytucji czynników produkcji). W efekcie tego pojawia się nowa

linia o innym nachyleniu => innym punkcie styczności z izokwantą.

Ścieżka ekspansji produkcji – linia łącząca te punkty na izokwantach produkcji, w których

firma osiąga minimum kosztów całkowitych dla danej wielkości produkcji. Zbiór

punktów dla których MSTS jest równa stosunkowi cen czynników produkcji.

6. Koszty produkcji w krótkim okresie

Funkcja produkcji – relacja między kosztami produkcji i odpowiednią wielkością produkcji.

)

(Q

f

TC



Koszty w krótkim okresie:



koszty stałe całkowite (FC) (Fixed Cost)



koszty zmienne całkowite (VC) (Variable Cost)



koszty całkowite (TC) (Total Cost)



koszty przeciętne stałe zmienne całkowite (AFC, AVC, AC) (Average Cost, )



koszty marginalne (MC) (Marginam Cost)

39

Q

VC

AVC



Koszt stały całkowity (FC) – ponoszony zawsze bez względu na wielkość produkcji (koszt

dzierżawy, odsetki, konserwacja urządzeń). W krótkim okresie jest niezmienny.

Koszt stały przeciętny (stały jednostkowy) (AFC): nieustannie się zmniejsza wraz ze

wzrostem produkcji, ale nigdy nie osiąga 0. Na początku spada szybko, potem coraz

wolniej. Podstawa korzyści skali

Koszt zmienny całkowity (VC) – wzrasta wraz ze wzrostem wielkości produkcji, ale tempo

wzrostu jest nierównomierne.



produkcyjność czynnik

o wysoka – TP rośnie najszybciej: VC rośnie względnie wolno



po przekroczeniu pewnego poziomu przyrosty kosztu są rosnące.

Koszt zmienny przeciętny (AVC) – zmniejsza się wraz ze wzrostem TP, po przekroczeniu

pewnej wielkości zaczyna rosnąć.

Koszt całkowity produkcji (TC) – suma kosztów stałych całkowitych i zmiennych

całkowitych. Krzywa rozpoczyna się zawsze w punkcie krzywej kosztu całkowitego

gdzie Q=0, potem rośnie analogicznie do kosztu zmiennego

Koszt całkowity przeciętny (AC) – czyli koszt jednostkowy produktu, koszt całkowity

przypadający na jednostkę produktu. Krzywa podobna do kosztu przeciętnego

zmiennego, ale jest położona wyżej

Koszt marginalny (krańcowy) (MC) – przyrost kosztów całkowitych spowodowany

zwiększeniem produkcji o jednostkę. FC nie zmienia się w miarę przyrostu produkcji

więc MC można traktować jako zmianę kosztu zmiennego wynikającą z jednostkowej

zmiany produkcji. MC jest



wysoki gdy produkcja jest mała lub bardzo duża

VC

Q

AVC

Q

FC

Q

AFC

Q

TC

Q

AC

Q

Q

FC

AFC



VC

FC

TC





Q

FC

Q

VC

Q

TC

AC







40



spada a potem zaczyna wzrastać



kształt krzywej jest niejako odwrotnością krzywej MP (dla MP

MAX

=. MC

MIN

Optimum technologiczne produkcji – taka wielkość produkcji gdzie MP=MC (wytwarzanie

po najmniejszym koszcie jednostkowym.

Ale wielkość produkcji zależy też od:



ceny rynkowej produkowanego dobra (może przy danej cenie opłaci się więcej

produkować)



chłonności rynku (możemy nie sprzedać wszystkiego co jesteśmy w stanie

wyprodukować)

7. Zależności między kosztami w krótkim okresie

Wszystkie krzywe na jednym wykresie:



AC=AVC+AFC (suma pionowa krzywych) dla każdego Q



AFC nieustannie spada (zmniejsza się wraz ze wzrostem produkcji)



AVC osiąga minimum wcześniej niż AC



MC przecina AVC i AC w punktach gdzie te osiągają minimum



Gdy MC jest mniejszy od AVC i AC to te ostatnie maleją,



Gdy MC jest większy od AVC i AC to te ostatnie rosną



MC i AFC nie są powiązane

8. Koszty produkcji w długim okresie – korzyści skali

Długi okres to czas niezbędny do dostosowania do nowych warunków wszystkich

rodzajów czynników produkcji w przedsiębiorstwie

W krótkim okresie przedsiębiorstwo jest w stanie tylko częściowo dostosować

czynniki produkcji do nowych warunków.

W długim okresie wszystkie koszty są zmienne.

Długookresowy koszt całkowity (LTC) – minimalny koszt wytwarzania różnych wielkości

produkcji wówczas, gdy przedsiębiorstwo jest w stanie dostosować wszystkie czynniki

produkcji

Długookresowy koszt krańcowy (LMC) – przyrost długookresowego kosztu całkowitego w

sytuacji gdy wielkość produkcji na trwałe zwiększa się o jednostkę

Długookresowe koszty przeciętne (LAC) – długookresowe koszty całkowite dzielone przez

wolumen produkcji

Doczytać w Begg, Fisher o kosztach

Korzyści skali – korzyści płynące z produkcji masowej



Wewnętrzne: większe zatrudnienie – pogłębienie wewnętrznego podziału pracy

(wzrost specjalizacji robotników zwiększa ich wydajność)



Lepsza specjalizacja w zarządzaniu

MC

Q

Q

TC

MC







Q

VC

MC







41



Lepsza opłacalność technologii przy większej skali produkcji (drogie maszyny tylkow

dużych jednostkach



Nowoczesne metody produkcji



Integracja pozioma i pionowa przedsiębiorstwa (znaczne oszczędności , korzyści

natury technicznej i ekonomicznej)



Większa siła przetargowa przy zakupie surowców i usług, zdobywaniu zagranicznych

rynków zbytu, akcjach reklamowych



Prace badawcze i postęp techniczny

Po przekroczeniu optymalnej wielkości firmy są malejące korzyści skali:

- Ograniczenie efektywności systemu zarządzania

- Wydłużenie czasu przepływu informacji

- Wzrost kosztów kontroli

- Nieelastyczność reakcji na zmiany warunków rynkowych

- Wzrost kosztów ochrony środowiska naturalnego

- Wzrost kosztów socjalnych

9. Koszty produkcji a czynniki zewnętrzne

W krótkim okresie koszty zależą od prawa malejącego produktu marginalnego

W długim okresie – od rodzaju korzyści skali.

Położenie krzywych zależy od:



Cen czynników produkcji



Rozliczenia z budżetem państwa (podatki, cła, dotacje)

42

Ćwiczenie 8

Optimum przedsiębiorstwa

w warunkach konkurencji doskonałej

1. Rodzaje konkurencji

4 rodzaje rynków:



konkurencja doskonała



monopol pełny



konkurencja monopolistyczna



oligopol

Rodzaj

konkurencji

Liczba producentów

i zróżnicowania produktu

Przykłady rynków

Stopień

kontroli cen

Metody konkurencji

handlowej

Konkurencja

doskonała



liczni producenci



identyczne produkty

niektóre rynki płodów

rolnych (ziemniaki,

pszenica, buraki),

rynki finansowe

żaden

sprzedaż

na zorganizowanym

rynku lub na giełdach

Konkurencja

niedoskonała
1. Konkurencja

monopolistyczna



liczni producenci lub

sprzedawcy



produkty zróżnicowane

będące bliskimi

substytutami

pasta do zębów,

handel detaliczny,

pizza piwo

pewien

reklamacja

i rywalizacja

za pomocą jakości,

ceny kierowane

administrowane)

2. Oligopol



niewielkie zróżnicowanie

produktów lub jego brak



nieliczni producenci

stal, chemikalia

pewien



produkty zróżnicowane

samochody,

produkty zbożowe

Monopol



jeden producent,



produkt nie ma bliskich

substytutów

lokalny zakład

energetyczny

lub wodociągowy

znaczny, lecz

ceny zwykle

regulowane

reklama,

promocja obsługi

2. Założenia modelu doskonałej konkurencji

1. Założenie jednorodności produktu.



producenci sprzedają identyczne produkty,



również kupujący postrzegają je jakie takie same



kupujący nie odnosi korzyści z wyboru sprzedającego

2. Założenie pełnej mobilności czynników produkcji.



nie ma przeszkód dla wychodzenia i wchodzenia przedsiębiorstw do i z danej gałęzi

produkcji (nie potrzeba wielkich inwestycji by wejść na rynek)



czynniki produkcji mogą być swobodnie przesuwane między innymi ich

zastosowaniami

3. Duża liczba kupujących i sprzedających



Niewielki udział każdego kupującego w globalnym popycie i każdego sprzedającego w

globalnej podaży jest stosunkowo niewielki





zmiana wielkości popytu czy podaży ze strony pojedynczego podmiotu jest

stosunkowo niewielka by spowodować zmianę ceny rynkowej





kupujący i sprzedający są cenobiorcami.

4. Założenie pełnej informacji o rynku

43



sprzedający i kupujący posiadają pełną informację o produkcie i jego cenie w danym

momencie i w przyszłości





sprzedawca może zawsze określić wielkość produkcji maksymalizującej zysk, a

kupujący wielkość maksymalizującą jego użyteczność



Zał. mało rzeczywiste bo to oznaczałoby że informacja ta jest darmowa

5. Założenie biernej roli rządu



nie zakłóca on samoczynnych procesów rynkowych (nie nakłada podatków, nie udziela

dotacji, nie stosuje żadnych zakazów

Na rynku doskonale
konkurencyjnym każda firma
musi troszczyć się jedynie o to,
ile wyprodukować.
Cokolwiek wytwarza będzie
sprzedawane tylko po jednej
cenie – aktualnej cenie

rynkowej.

3. Produkcyjne decyzje firmy w krótkim okresie

Przychód całkowity TR = P * QD

Przychód przeciętny AR = TR/QD

Przychód marginalny MR= TR/QD lub: MR = P (1+ 1/Ep ) = P (1-1/(-∞)) = P ( 1 - 0)

= P

MR = P bo z każdej dodatkowej sprzedanej jednostki otrzymamy zawsze tyle samo

pieniążków.

Na rynku doskonale konkurencyjnym:

Cena = Przychód przeciętny = przychód marginalny

Tabela 11.1 Zakrzewski/215

Maksymalizacja zysku przy:

TR – TC = max

Folia: rys 11.2 Koszty przychody i zyski przedsiębiorstwa, Zakrzewski/217

Do rysunku:

1. cel: maksymalizacja zysku dodatniego, minimalizacja zysku ujemnego

2. Próg rentowności - TR = TC

3. opłacalna produkcja między punktami B1 i B2

Optymalna produkcja wyznaczana na podstawie wielkości marginalnych.

Rys.11.5Punkty graniczne rentowności przedsiębiorstwa

Zysk osiąga minimum gdy MR = MC i MC jest rosnący

P

E

E

P

Q

P

Q

S

D

d

Równowaga producenta

Doskonale elastyczna

krzywa popytu

44

Zysk osiąga minimum miejscowe gdy MR = MC i MC jest malejący

Punkt niwelacji przedsiębiorstwa – graniczny punkt opłacalności (E) MC = AC = P, jak

również TR = TC – zysk wynosi 0

Punkt zamknięcia przedsiębiorstwa (próg przerwania produkcji) – produkcja jest

całkowicie nie opłacalna, bo cena nie pokrywa nawet kosztów zmiennych produkcji.

Spostrzeżenia:



firma przynosi zysk, gdy linia popytu (cena) położona jest ponad krzywą kosztu

przeciętnego



przy wzroście ceny ceteris paribus rośnie też zysk firmy



przy spadku ceny ceteris paribus zysk firmy się zmniejsza



zysk całkowity jest równy 0 gdy linia popytu jest styczna do krzywej kosztu

przeciętnego, co występuje w minimum kosztu przeciętnego



jeśli cena jest poniżej P = MC = AC min to firma przynosi stratę

4. Krótkookresowa krzywa podaży firmy i przemysłu

Rys 11.6 Zakrzewski/221 Krzywa podaży przedsiębiorstwa w krótkim okresie

Krzywa podaży – ile firma jest skłonna sprzedawać po danej cenie

Firma nie będzie sprzedawać poniżej minimum kosztu przeciętnego zmiennego

Krótkookresowa krzywa podaży przedsiębiorstwa - w K.D. pokrywa się z rosnącym

odcinkiem MC, znajdującym się powyżej minimum AVC

Krótkookresowa krzywa podaży przemysłu – pozioma suma krótkookresowych krzywych

podaży firm

5. Równowaga rynkowa w krótkim okresie

Rys. 11.8 zakrzewski/222

Punkt równowagi – przecięcie się krzywej popytu z krzywą podaży.

Ilość zgłaszanego popytu = wielkości oferowanej przez przedsiębiorstwa

Następuje maksymalizacja zadowolenia wszystkich konsumentów oraz zysków wszystkich

przedsiębiorstw.

6. Długookresowe decyzje produkcyjne firmy

45

Ćwiczenie 9

Monopol pełny

1. Właściwości monopolu pełnego

Monopol pełny – przeciwieństwo konkurencji doskonałej

Monopol – rynek na którym znajduje się tylko jeden potencjalny i faktyczny sprzedawca.

Przedsiębiorstwo i gałąź pokrywają się.

Cechy monopolu:

1. brak konkurencji o stronie sprzedających- tylko jeden sprzedawca który jest

cenotwórcą

konsument ma 2 możliwości: kupić po narzuconej cenie , lub obejść się bez produktu

2. istnieją bariery uniemożliwiające innym firmom wejście na rynek



bariery techniczne (patenty, prawa autorskie)



ekonomiczne (wysoki koszt wejścia na rynek możliwy do odzyskania w

bardzo długim okresie) (monopole naturalne jak energia, gaz, woda)



bariery administracyjno-prawne (koncesje, polityka państwa chroniąca

monopoliste)( monopol spirytusowy, zbrojeniowy)



własność unikalnych czynników produkcji (np. rzadkich surowców

naturalnych

3. brak jest bliskich substytutów produktu – konsumenci konkurują o rzadki produkt

4. uczestnicy rynku dysponują doskonałą informacją

2. Krzywa popytu w warunkach monopolu

Nie ma konkurentów na rynku: krzywa popytu na produkty

monopolisty jest krzywą popytu rynkowego.

Monopolista zna elastyczność cenową na swój produkt,

pojemność rynku.

Monopolista decyduje rozmiarach produkcji gałęzi.

Założenie: nie ma dyskryminacji cenowej

Wielkość produkcji w monopolu: na poziomie zapewniającym

maksymalny przychód (MR = 0)

Monopol nie będzie dostarczał więcej niż Q

1

, bo wtedy MR<0

Przychód marginalny w monopolu

Q

TR

MR







lub

)

1

1

(

P

E

P

MC





Rys 12.2/236 zakrzewski

3. Krótkookresowa równowaga monopolu

Monopol poszukuje optymalnej kombinacji (maksymalizującej zysk w krótkim okresie)

między ceną a wielkością produkcji w oparciu o koszty produkcji i kształtowanie się

przychodów.

P, AR, MR

Q

TR

Q

P=AR

MR

IE

P

I = 1

Q

1

Q

2

Q

2

Q

1

46

Monopolista może podnosić cenę, lub wielkość produkcji by TR – TC = max

Warunek maksymalizacji zysku monopolu pełnego w krótkim okresie:

1. konieczny: MR = MC

2. wystarczające: MC rosnący lub malejący, lecz wolniej niż MR

W ten sposób wyznacza się ilość równowagi

Rys 12.3/137 i 12.5/138 zakrzewski

4. Cena w monopolu

Cenę monopolu wyznacza punkt przecięcia się krzywej

popytu z wielkością produkcji maksymalizującą zysk

monopolu – punkt Cournota.

Przy każdej cenie firma sprzeda tylko tyle ile rynek

będzie w stanie wchłonąć. Popytowe zachowania

konsumentów ograniczają swobodę monopolu w

wyborze ceny i ilości

5. Zysk i strata monopolu w krótkim okresie

Zysk – krzywa AC położona poniżej krzywej popytu

Strata – krzywa AC położona powyżej krzywej popytu

Rys 12.7/240 zakrzewski

W przypadku krótkookresowej straty firma monopolistyczna zachowuje się w konkurencji

doskonałej – może wytwarzać, o ile cena jest mniejsza od kosztu zmiennego przeciętnego.

Jeśli cena jest niższa od AVC należy zaprzestać produkcji.

Najbliższa rzeczywistości jest sytuacja gdy punkt MC=MR leży poniżej krzywej AC 

monopol nie wykorzystuje efektów skali, bo działa w przedziale malejących kosztów

przeciętnych.

6. Krzywa podaży w krótkim okresie

W monopolu nie ma jedynego związku między ceną a oferowaną ilością produktów.

Krótkookresowa krzywa podaży nie istnieje.

W ramach danych kosztów produkcji może istnieć nieskończenie wiele optymalnych

wielkości produkcji monopolu, oferowanych po takiej samej cenie

7. Dyskryminacja cenowa

Warunki różnicowania cen:



Oddzielenie poszczególnych rynków od siebie (brak możliwości odsprzedaży)



Możliwość wyodrębnienia poszczególnych grup nabywców



Zróżnicowanie cenowej elastyczności popytu na dane dobro

MC

DD=P=AR

MR

Koszty przychody, cena

Q

Q

e

P

m

C

47

Dyskryminacja I stopnia (doskonałe):



Monopolista zna maksymalną sumę, którą nabywca zapłaci za każdą ilość dobra

Każdy nabywca płaci swoją maksymalną cenę



Krzywa popytu staje się krzywą MR



Monopolista sprzedaje do momentu zrównania się MR (bez dyskryminacji) z MC

(optymalna wielkość produkcji)



Np. lekarz w wiosce

Dyskryminacja II stopnia



Różne ceny od nabywców w zależności od spełnienia przez nich pewnych kryteriów

(np. obniżanie ceny za ilości przekraczające pewne przedziały lub zużycie w różnym

czasie (dzień/noc)



Monopolista zwiększa utarg i zysk o zacieniony obszar



Np. elektryczność

Dyskryminacja III stopnia



Wyodrębnianie pewnych grup nabywców (dorośli, dzieci, podróżujący w interesach,

turyści)



Dla każdej grupy odrębna cena, inna krzywa popytu, inne elastyczności



Np. osobowy transport lotniczy

48

Ćwiczenie 10

Konkurencja monopolistyczna

1. Właściwości konkurencji monopolistycznej

Konkurencja monopolistyczna – występuje, gdy na rynku działalność gospodarczą

prowadzi względnie duża liczba firm oferujących podobne, ale nie identyczne produkty.

Każda z firm ma możliwość wpływania w ograniczonym zakresie na ceny własnych

produktów

Konkurencja monopolistyczna – konkurencja niedoskonała  przedsiębiorstwo które chce

sprzedać więcej niż w konkurencji doskonałej musi obniżyć cenę.

Cechy charakterystyczne –



duża liczba sprzedających i kupujących

o ograniczony wpływ producentów na cenę produktów,

o zmiana ceny przez jedną firmę nie musi wywoływać reakcji dostosowawczych

innych firm

o porozumienia ograniczające konkurencję są nieopłacalne



zróżnicowanie produktów pod względem cech użytkowych



występowanie bliskich substytutów produktów



konkurencja niecenowa

o lokalizacja (sklep osiedlowy – jeśli jest bliżej kupimy w nim bułki, nawet jeśli

inny, który jest dalej będzie sprzedawał je drożej)

o marka (pozwala producentowi ustalać cenę na dużo wyższym poziomie, bo

klienci postrzegają jego produkty jako różne od innych – Nike, Reebok,

Adidas)

Często to marketing ma za zadanie wykreowanie różnicy między produktami

(flakon w pudełku w firmowym salonie jest „lepszy” niż ten sam flakon

sprzedany na osiedlowym bazarze bez pudełka.



łatwe wejście nowych podmiotów na rynek (bez kosztów jak w konk. dosk.)



pełna informacja o rynku (dla konsumentów i producentów)



opadająca krzywa popytu na wyroby producenta (w konkurencji doskonałej jest

równoległa do OX)

o przedsiębiorstwo jest zmuszone określić ilość jaką zdecyduje się zaoferować

na rynku oraz cenę właściwą dla tej ilości

2. Krzywe popytu w konkurencji monopolistycznej

W warunkach konkurencji monopolistycznej:



każdy producent ma wydzielony segment rynku o utrzymanie którego musi się starać

(brak barier wejścia na rynek)



popyt na produkty przedsiębiorstwa jest wysoce elastyczny



występowanie 2 krzywych popytu (1. gdy przy zmianie ceny p. przedsiębiorstwo,

konkurencja nie reaguje; 2. gdy konkurencja reaguje również obniżką cen – popyt

bardziej sztywny)



przedsiębiorstwo może wpływać na położenie krzywej popytu (reklama, różnicowanie

produktów)

49

G

H

C

Q

P

Krzywa

obiektywna

Krzywa

postrzegana przez

przedsiębiorstwo

A

B

E

F

I

J K

L

M

N

d

d

D

D

O

3. Przedsiębiorstwo w krótkim okresie

Założenia:



każde przedsiębiorstwo napotyka na taki sam popyt na swoje produkty



koszty wytwarzania we wszystkich przedsiębiorstwach są jednakowe

Cena w krótkim okresie kształtuje się jak w monopolu:

MC=MR rzutowane na popyt

W krótkim okresie możliwe jest osiągnięcie zysków ekonomicznych

4. Przedsiębiorstwo w długim okresie

Brak barier wejścia i pełna informacja o rynku powoduje że możliwość zysków

nadzwyczajnych zachęca konkurentów na ten rynek.

Zwiększenie liczby producentów w długim okresie (poszerzenie oferty o substytuty)

spowoduje,



popyt na wyroby pojedynczego przedsiębiorstwa się zmniejszy (krzywa popytu

przesuwa się w lewo)



przesuwa się krzywa przychodu krańcowego – zmienia się optymalna ilość produkcji



cena niższa niż w krótkim okresie

Przedsiębiorstwo w długim okresie nie osiąga zysków ekonomicznych.

Brak zysków nadzwyczajnych powstrzymuje wejścia na rynek.

Dwie krzywe popytu w konkurencji monopolistycznej

Krzywa postrzegana przez przedsiębiorstwo

(dd) – przedsiębiorca ma nadzieję, że

konkurencja nie zareaguje na zmiany

wprowadzone przez niego.

Klienci będą bardziej wrażliwi na zmianę ceny,

jeśli rynek nie zareaguje. Popyt będzie zatem

bardziej elastyczny (krzywa bardziej pozioma)

Krzywa obiektywna (DD) – konkurencja reaguję

na zmianę ceny wprowadzoną przez

przedsiębiorcę. Klienci będą mniej wrażliwi na

zmianę ceny, ponieważ będzie ona podobna na

całym rynku. Popyt będzie zatem mniej

elastyczny (krzywa bardziej sztywna).

L – równowaga rynkowa, istniejąca przy cenie H sprzedanej wielkości OC

I – cena większa od ceny równowagi, spadnie wielkość sprzedaży



jeśli rynek nie zareaguje (J), klienci wykażą sporą wrażliwość na zwyżkę ceny 

kupią mniej towaru (OA), przechodząc do konkurencji



jeśli rynek zareaguje (K) i wszyscy podniosą ceny, klienci nie mają większego

wyboru  popyt bardziej sztywny, kupią ilość OB.

G – cena mniejsza od ceny równowagi, wzrośnie sprzedaż



jeśli rynek nie zareaguje (N), cena u tego przedsiębiorcy będzie bardziej

korzystna niż gdzie indziej, klienci będą wrażliwsi na zmianę ceny  kupią więcej

u tego przedsiębiorcy (OF), przechodząc od innych sprzedających



jeśli rynek zareaguje (M), wszyscy na rynku obniżą cenę, klientom będzie w

miarę obojętne u kogo kupią, sprzeda się wielkość OF

50

Ćwiczenie 11

Oligopol

1. Właściwości oligopolu

Główna cecha oligopolu – podmioty na rynku są współzależne

Cena – zależy od ilości produktów na rynku, ich ceny, ale i działań konkurentów

Cechy oligopolu:



wielu kupujących niewielu sprzedających



brak pełnej swobody wejścia na rynek (bariery ekonomiczne - korzyści skali, lub

bariery technologiczne



produkty są zazwyczaj bliskimi substytutami, nie muszą być jednorodne



pełna informacja o rynku



cena jest względnie stabilna

Przykłady rynku: rynek telefonii komórkowej, stacjonarnej, przemysł wyrobów

tytoniowych, przewozy lotnicze

Model oligopolu P. Sweezy’ego załamanej krzywej popytu



złamanie krzywej popytu jest w punkcie gdzie cena jest ukształtowana przez rynek



krzywa popytu traci ciągłość i załamuje się



Jeśli przedsiębiorstwo podwyższa cenę – konkurenci tego nie robią (by przyciągnąć

klientów)



Jeśli przedsiębiorstwo obniża cenę – konkurencja zrobi to samo (bojąc się utraty

klientów)



Nie opłaca się obniżać ceny – bo to „psuje” rynek – jest to nieopłacalne.

Cena istniejąca na rynku jest powszechnie akceptowalna przez wszystkie firmy i żaden z

podmiotów nie jest zainteresowany jej zmianą (sztywność ceny pojedynczej firmy).

Krzywa popytu załamuje się prze cenie P

0

w związku z czym



przychód krańcowy jest nie ciągły



podniesienie ceny zmniejszy przychód producenta (popyt elastyczny)



obniżenie ceny zmniejszy przychód producenta (popyt mało elastyczny)

Cena optymalna nie ulegnie zmianie nawet przy wzroście kosztów wytwarzania pod

warunkiem że MC nie spowoduje zmian optymalnych rozmiarów produkcji

Względna stałość ceny powoduje iż przedsiębiorstwa konkurują niecenowo poprzez jakość

markę, efektywność dystrybucji, reklamę.

Czynniki określające poziom cen



przywództwo cenowe najsilniejszego (udział w rynku, najniższe koszty wytwarzania)



zmowa oligopolistów (wtedy cena jest monopolowa)

2. Zmowa oligopolistów

Zmowa – jawne lub tajne porozumienie między przedsiębiorcami, mające na celu uniknięcie

wzajemnej konkurencji (działają jak wielozakładowy monopolista)

51

Warunki sprzyjające zmowie oligopolistów (im więcej spełnionych tym bardziej

prawdopodobna):

1. na rynku działa tylko kilka firm i znają się wzajemnie

2. istnieją wyraźne bariery wejścia do gałęzi

3. produkty wszystkich firm są zbliżone (jednorodne)

4. nie występują znaczne wahanie popytu ani kosztów wytwarzania (stabilny rynek)

5. technologie wytwarzania i poziom kosztów nie są tajemnicą

6. technologia wytwarzania i poziom kosztów są na tyle zbliżone, że wszystkie firmy są

zainteresowane zmianą ceny w takim samym stopniu i czasie

7. zmowy nie są zakazane

3. Przywództwo cenowe

1. przedsiębiorstwa dominującego (znaczący udział w rynku pozwala kontrolować ceny)

2. przedsiębiorstwa o niskich kosztach (przedsięb może funkcjonować na rynku o ile

narzucona cena > od kosztów przeciętnych

3. przywództwo barometryczne

DD – popyt rynkowy

S

m

– krzywa podaży małych przedsiębiorstw

P

1



popyt równy podaży małych przedsiębiorstw, pozostająca część (przedsięb. domin) = 0

P

2



popyt rynkowy wynosi P2C, oferta małych przedsiębiorstw: P

2

B;

BC – nadwyżka popytu , którą zaspokaja przedsięb. domin.

Przyjmując że P

2

A=BC, krzywa przedsięb. domin. przechodzi przez punkt A; dla każdej ceny

niższej od P1 można wyznaczyć wielkość popytu przedsięb. domin.

P

1

d – krzywa popytu przedsięb. domin.

Max zysk  MR=MC

P

3

– cena wyznaczona przez oligopolistę… sprzedając ilość Q

d

, pozostałą część zaspokają

inne przedsiębiorstwa (Q

m

)

Q

c

=Q

m

+Q

d

wielkość globalna produkcji

Q

d

Q

m

Q

c

Q

0