DZIAŁ I – GŁÓWNE TEORIE BIOLOGICZNE I ICH TWÓRCY

Temat(1): Historia i współczesno biologii.

1. Czym si zajmuje biologia?

bios – ycie, logos – nauka, słowo

biologia – nauka o yciu, zajmuje si budow i czynno ciami yciowymi organizmów

2. Czym si zajmuj poszczególne dziedziny biologii (zoologia, botanika, mikrobiologia,

mikologia, fizjologia, genetyka, ekologia)

Zoologia – zwierz tami

Botanika – ro linami

Mikrobiologia – drobnoustrojami

Mikologia – grzybami

Fizjologia – czynno ciami yciowymi organizmów

Genetyka – dziedziczeniem cech

Ekologia – zale no ciami mi dzy organizmami oraz mi dzy organizmami a rodowiskiem

Sozologia – ochron rodowiska

Herpetologia – płazami i gadami

Protozoologia - pierwotniakami

3. Jakie etapy mo na wyró ni w rozwoju biologii jako nauki?

- XVI w. – poznanie budowy organizmu człowieka i działanie wielu jego

narz dów

- XVII w. – Robert Hooke skonstruował mikroskop i obejrzał komórki korka

- II poł.XVII w. – Antony van Leeuwenhoek (holenderski kupiec) skonstruował

mikroskop i ujrzał mikroorganizmy

- XVIII w. Karolo Lineusz (szwedzki uczony) – stworzył podwaliny

systematyki, która zajmuje si przyporz dkowywaniem organizmów do

ró nych grup na podstawie wspólnych cech. Efektem takiego uporz dkowania

organizmów jest system klasyfikacji.

- XIX w. – Theodor Shwann i Matthias Schleiden sformułowali komórkow

teori ycia, która głosi, e wszystkie organizmy zbudowane s z komórek.

- II poł. XIX w.Karol Darwin (Anglik) stworzył teori ewolucji zgodnie z któr

wszystkie organizmy yj ce na Ziemi podlegaj powolnym przemianom, w

wyniku których powstaj nowe gatunki

- XIX w. Grzegorz Mendel (czeski zakonnik) – stworzył podstawy genetyki,

ustalił w jaki sposób cechy s przekazywane potomstwu, czyli jak s

dziedziczone

- XX w. (1953 r.) - Francis Crick i James Watson odkryli budow DNA, co

spowodowało intensywny rozwój genetyki, biologii molekularnej i in ynierii

genetycznej.

4. Jakie nauki nale do przyrodniczych?

Biologia, fizyka, geografia, chemia

5.Dlaczego biologia jest zaliczana do nauk przyrodniczych?

Nauki przyrodnicze w tym biologia zajmuj si

• opisywaniem przyrody i zjawisk w niej zachodz cych

• opieraj si na obserwacjach i do wiadczeniach.

6. Jaka jest ró nica mi dzy biologi współczesn a tradycyjn ?

-

współcze nie podział biologii na dziedziny dokonywany jest ze wzgl du na

stopie szczegółowo ci badania organizmów, a nie ze wzgl du na

przynale no do danej grupy:

• tradycyjna: zoologia, botanika, mikologia, mikrobiologia

• współczesna: poziom molekularny (biologia molekularna), poziom komórkowy

(cytologia), poziom organizmalny (anatomia, fizjologia), poziom

ponadorganizmalny (ekologia)

7. Jakie zadania stoj przed biologi XXI wieku?

Obecnie szczególnie du e znaczenie maj dwie dziedziny: biologia molekularna, która

pozwala na poznanie genów i białek, oraz ekologia zajmuj ca si mechanizmami

rz dz cymi zespołami organizmów. Wydaje si , e rozwój tych dziedzin zadecyduje o

przyszło ci ludzi na Ziemi, zapewni im ycie w zdrowiu przez wiele lat i zachowanie

zasobów przyrody dla przyszłych pokole .

Temat(2): ródła wiedzy biologicznej.

I Jakie znacie ródła wiedzy biologicznej?

-

do wiadczenia

-

obserwacje

-

internet

-

podr cznik

-

inne ksi ki

-

czasopisma popularnonaukowe np. „Przyroda Polska”, „Wiedza i ycie”,

„ wiat Nauki”

-

filmy przyrodnicze

-

klucze do oznaczania organizmów

II Zasady prowadzenia do wiadcze .

1. Co to jest do wiadczenie?

• zaplanowane i kontrolowane badanie przeprowadzone na organizmach zgodnie z

obowi zuj cymi zasadami

2.Co jest istot do wiadczenia?

• Istot do wiadczenia jest sprawdzenie postawionej hipotezy.

- Co to jest hipoteza?

• hipoteza – przypuszczalne wyja nienie danego zjawiska, które mo na zweryfikowa

za pomoc do wiadczenia.

3.Co to jest grupa do wiadczalna i kontrolna

?

• grupa do wiadczalna – grupa organizmów do wiadczalnych, które s poddane

działaniu badanego czynnika

• grupa kontrolna - – grupa organizmów do wiadczalnych, które nie s poddane

działaniu badanego czynnika

• Nale y podkre li znaczenie grupy kontrolnej np. aby stwierdzi , czy dieta

pozbawiona tłuszczu sprzyja chudni ciu, nie wystarczy zastosowa tak diet . Nie

wiadomo bowiem ,czy dana osoba nie chudłaby od ywiaj c si według diety nie

narzucaj cej adnych ogranicze . Nale y w jednej grupie osób (do wiadczalnej)

zastosowa badan diet , a w drugiej (kontrolnej) – diet zwykł . Dopiero porównanie

zmiany masy ciała w obu grupach pozwoli na wyci gni cie wła ciwych wniosków.

4. Zasady prowadzenia do wiadcze

• Zasady prowadzenia do wiadcze biologicznych:

a) nale y u y odpowiedni ilo materiału badawczego b d liczby

badanych organizmów

b) badane organizmy powinny by jednolite pod wzgl dem gatunku,

rasy, i wieku

c) nale y uwzgl dni grup do wiadczaln i grup kontroln

d) trzeba prowadzi dziennik do wiadczenia

e) do wiadczenie powinno by powtarzalne.

5. Dyskusja na temat wykorzystania zwierz t do do wiadcze biologicznych.

• Opinie społecze stwa na ten temat s podzielone, niemniej jednak wi kszo

naukowców uwa a, e do wiadczenia takie s niezb dne do opracowywania leków

ratuj cych ycie ludzi i zwierz t.

Praca domowa

Wykona w ci gu dwóch tygodni do wiadczenie zgodnie z zasadami metodologii.: Wpływ

wiatła na zazielenienie si ro lin.

Temat(3):Obserwacje organizmów. Budowa mikroskopu i zasady

mikroskopowania.

1. Co to jest obserwacja?

Obserwacja to jedna z podstawowych metod badania zjawisk przyrodniczych.

Pozwala pozna prawa rz dz ce otaczaj c nas przyrod .

2. W jaki sposób, za pomoc jakich przyrz dów mo emy obserwowa )

- gołym okiem (przedmioty wi ksze, ni 0,1mm)

- lupa

- binokular

- mikroskop wietlny

- mikroskop elektronowy

3. Podaj przykłady organizmów, które mo esz obserwowa wymienionymi sposobami. 1

4. Budowa mikroskopu:

a) cz ci optyczne:

• okular – zespół soczewek powi kszaj cych obraz o wietlonych przedmiotów

• obiektywy- j.w.

• lusterko – do ustawienia wiatła

• kondensor - skupia promienie wietlne padaj ce z lusterka

b) cz ci mechaniczne:

• statyw z podstawk – utrzymuje wszystkie cz ci mikroskopu

• stolik – do umieszczenia preparatu

• tubus – osłania okular

• przesłona –reguluje ilo wiatła

• ruba makrometryczna – do ustawienia obrazu

• ruba mikrometryczna – do ustawienia ostro ci

5. Jak obliczamy powi kszenie mikroskopu?

Mno ymy warto powi kszenia okularu przez warto powi kszenia obiektywu.

6.Jaki obraz uzyskujemy w mikroskopie ?

- powi kszony i odwrócony

6. Technika mikroskopowania.

• oczy ci mikroskop

• ustawi wiatło wkl sł stron lusterka

• ustawi obiektyw na najmniejszym powi kszeniu

• umie ci preparat na stoliku

• ustawi obraz rub makrometryczn

• ustawi ostro rub mikrometryczn

8.Wykonanie wie ego preparatu mikroskopowego ze skórki li cia spichrzowego cebuli:

• wzi szkiełko podstawowe

• nanie kropl wody

• wzi li spichrzowy cebuli

• zdj skórk z jego wewn trznej strony

• umie ci skórk w kropli wody

• przykry szkiełkiem nakrywkowym

• umie ci preparat na stoliku

• dokona obserwacji

• wykona rysunek, poda powi kszenie

9.W podobny sposób wykona preparat z mi szu ziemniaka (w kropli wody umie ci

odrobin mi szu z ziemniaka).

10. Mo na dokona tak e obserwacji wody z kału y, wykona preparat z moczarki lub

trzykrotki

Praca domowa

Czym ró ni si mikroskop wietlny o d mikroskopu elektronowego?

Mikroskop wietlny powi ksza 1500 razy a elektronowy 500000 razy. W mikroskopie

wietlnym wykorzystuje si wi zk wiatła, a w mikroskopie elektronowym wi zk

elektronów. W skaningowym mikroskopie elektronowym wi zka elektronów nie przechodzi

przez preparat, lecz rozprasza si na jego powierzchni. Obrazy z takiego mikroskopu daj

wra enie trójwymiarowych. Mikroskop elektronowy słu y do obserwacji wn trza komórek

lub organelli a skaningowy mikroskop elektronowy do obserwacji ich powierzchni.

Temat(4): Klasyfikacja organizmów.

1. Uczniowie podaj przykłady ro lin i zwierz t z najbli szego otoczenia oraz

wymieniaj ich cechy wspólne i odró niaj ce je od siebie.

2.

Gatunek – zespół osobników podobnych do siebie, spokrewnionych ze sob

(maj cych wspólnego przodka), mog cych si krzy owa i wydawa płodne

potomstwo

Klasyfikowanie – uporz dkowanie, pogrupowanie istot ywych

Klasyfikowaniem zajmuje si gał biologii zwana systematyk .

Zadaniem systematyki jest opisywanie i nazywanie gatunków oraz szukanie

pokrewie stw mi dzy nimi.

Najlepszym kryterium klasyfikowania organizmów jest ich pokrewie stwo

ewolucyjne, albowiem organizmy najbli ej spokrewnione s najbardziej do siebie

podobne.

3. Podstawowe jednostki klasyfikacji organizmów:

Jednostki

systematyczne

w wiecie

zwierz t

Przykład I Przykład II

Jednostki

systematyczne

w wiecie

ro lin

Przykład I

Przykład II

Królestwo

zwierz ta zwierz ta

Królestwo

ro liny

ro liny

Typ

strunowce strunowce

Gromada

nagonasienne okrytonasienne

Gromada

ssaki

ssaki

Klasa

iglaste

dwuli cienne

Rz d

drapie ne naczelne

Rz d

sosnowce

(szpilkowce)

leszczynowce

Rodzina

psowate

człowiekowate

Rodzina

sosnowate

brzozowate

Rodzaj

pies

człowiek

Rodzaj

sosna

brzoza

Gatunek

pies

domowy

Człowiek

rozumny

Gatunek

Sosna

zwyczajna

Brzoza

brodawkowata

Rasa

mops

biała

Odmiana

karłowata

Brzoza

brodawkowata

Youngii

4. Zasady klasyfikowania organizmów:

a) klasyfikacje sztuczne – oparte s na zewn trznym podobie stwie

organizmów (Karol Linneusz)

b)

klasyfikacje naturalne- oparte s na pokrewie stwie organizmów

(Karol Darwin)

Za twórc współczesnej systematyki i nazewnictwa organizmów uwa a si

szwedzkiego przyrodnika Karola Linneusza.

(stworzył podstawowe jednostki klasyfikacji i zasady nadawania im nazw, a tak e podał

dokładne opisy poznanych ro lin i zwierz t)

Od czasu , gdy Karol Darwin opublikował podstawy teorii ewolucji, wiemy, e

podobie stwo organizmów jest cz sto, ale nie zawsze , wynikiem ich ewolucyjnego

pokrewie stwa np. opływowy kształt ciała delfina, b d cego ssakiem, jest

przystosowaniem do wodnego trybu ycia, a nie cech wskazuj c na pokrewie stwo z

rybami.

Najbardziej niezawodn metod ustalania stosunków pokrewie stwa mi dzy ró nymi

grupami organizmów jest porównanie ich zespołów genów i białek. Im bardziej geny i

białka s podobne, tym organizmy s bli ej spokrewnione.

U yteczno klasyfikacji naturalnej jest wi ksza od klasyfikacji sztucznej, pozwala

bowiem przewidzie niestwierdzone jeszcze przez nas cechy organizmów.

7. Nazewnictwo gatunkowe

Nazwy gatunkowe z reguły s dwuczłonowe, pierwszy wyraz to nazwa rodzajowa w

j zyku łaci skim pisana du liter oznacza grup podobnych gatunków, drugi człon

zwany okre leniem gatunkowym oznacza konkretny gatunek w danym rodzaju i jest

pisany mał liter np.

Pinus silvestris – sosna zwyczajna

Equus caballus – ko domowy

Polskie nazwy organizmów s pisane mał liter i nie musz by dwuczłonowe,

zwłaszcza potocznie nie u ywa si nazw dwuczłonowych.

Nazwy łaci skie ułatwiaj porozumiewanie si uczonych z ró nych krajów.

.

Praca domowa

Wyja nij, w jakim celu stworzono systematyk organizmów. – ustn.

Temat(5): Oznaczanie organizmów. Klucze do oznaczania.

1. Na czym polega oznaczanie organizmów?

Oznaczanie polega na poprawnym nazwaniu organizmu i przyporz dkowaniu go do

odpowiedniej jednostki systematycznej, z wykorzystaniem atlasów lub kluczy do

oznaczania, które zawieraj zestaw łatwo rozpoznawalnych cech charakterystycznych

danego organizmu.

Do oznaczania wykorzystuje si zestaw łatwo zauwa alnych cech budowy, nie

uwzgl dniaj c stosunków pokrewie stwa.

2. Czym jest klucz do oznaczania i atlas?

Klucz do oznaczania jest to przewodnik do rozpoznawania, czyli oznaczania

organizmu, jest to spis cech , które musimy kolejno sprawdzi , aby zidentyfikowa

nieznany organizm.

Atlasy równie słu do oznaczania, porównuj c organizm którego nie znamy ze

zdj ciami i opisami zawartymi w atlasie mo emy okre li nazw interesuj cego nas

gatunku.

3. Uczniowie oznaczaj z pomoc nauczyciela ro liny przedstawione na ryc.5.3 str.29 w

podr czniku.

Temat(6-7): Dowody ewolucji organizmów. Zało enia teorii ewolucji.

1. Uczniowie na zasadzie burzy mózgów podaj skojarzenia zwi zane ze słowem

rewolucja i ewolucja . zapisuj na tablicy.

2. Co to jest ewolucja organizmów?

Ewolucja organizmów – to proces powolnych zmian budowy i innych cech organizmów

prowadz cy do powstawania nowych gatunków.

3. Uczniowie analizuj schemat – ryc. 7.1 str. 34 w podr czniku.

Na tej podstawie wyci gaj wniosek, e wszystkie gatunki yj ce na Ziemi s ze sob

mniej lub bardziej spokrewnione. Im s bli ej spokrewnione, tym pó niej ( a wi c nie

tak dawno ) miały wspólnego przodka.

4. Uczniowie podaj przykłady gatunków bli ej spokrewnionych i dalej i uzasadniaj

swój wybór.

O pokrewie stwie organizmów wiadcz dowody po rednie i bezpo rednie.

DOWODY EWOLUCJI

PO REDNIE BEZPO REDNIE

Oparte na porównaniach współcze nie

skamieniało ci, odciski, odlewy,

yj cych organizmów. Dowody te dotycz

budowy organizmów, ich czynno ci

yciowych i szczegółów budowy chemicznej,

w tym budowy genów np. ko czyna nietoperza,

konia, wieloryba – maj ten sam plan budowy,

ale pełni ró ne funkcje zale nie od rodowiska

i trybu ycia.

Formy przej ciowe np. praptak, ichiostega

Relikty np. latimeria(ryc. 7.4 str.36)

5. Uczniowie przypominaj , kto i kiedy sformułował teori ewolucji – Karol Darwin

(Anglik) w 1859 roku.

Zało enia teorii ewolucji Darwina:

• wyst puje zmienno genetyczna – organizmy w obr bie gatunku ró ni si

mi dzy sob

• organizmy wydaj na wiat wi cej potomstwa ni mo e prze y

• działa dobór naturalny – prze ywaj i przekazuj swe geny osobniki najlepiej

przystosowane do warunków rodowiska

• nowy gatunek powstaje w wyniku izolacji pewnej grupy osobników istniej cego

gatunku (dobór naturalny działa odmiennie w ró nym miejscu i czasie) – analiza ryc.

8.3str.39

Temat (8): Pi królestw organizmów.

Obecnie wyodr bnia si

5 królestw wiata ywego:

RO LINY, ZWIERZ TA, BAKTERIE, GRZYBY, PROTISTY

1. Na podstawie podr cznika uczniowie podaj krótk charakterystyk poszczególnych

królestw ( praca w 5 grupach

a) bakterie – mikroskopijne organizmy jednokomórkowe, brak j der,

cudzo ywne, nieliczne samo ywne, maj cian komórkow

b) ro liny – wielokomórkowe o zło onej budowie, wykształciły w wi kszo ci

organy: korze , łodyg , li , zawieraj chloroplasty, samo ywne, celulozowa

ciana komórkowa

c) zwierz ta – wielokomórkowe o zło onej budowie, maj narz dy słu ce do

od ywiania, poruszania si ,zdolno ruchu aktywnego, brak ciany

komórkowej i chloroplastów

d) grzyby – jedno- lub wielokomórkowe, cudzo ywne – wydzielaj do podło a

enzymy rozkładaj ce pokarm a nast pnie wchłaniaj strawione substancje,

chitynowa ciana komórkowa, komórki zwieraj j dro, brak chloroplastów

e) protisty – jednokomórkowe lub wielokomórkowe o prostej budowie, maj

j dro, nale tu pierwotniaki i glony a tak e luzowce, najbardziej

niejednorodne

-Co to s luzowce?

Maj posta ółtych lub pomara czowych plamek o budyniowatej konsystencji.

Wyst puj na ciółce le nej lub wilgotnych pniakach ci tych drzew. Wytwarzaj

zarodnie z zarodnikami. Rozwijaj si z nich pełzakowate typowo zwierz ce komórki. W

tej postaci luzowce przemieszczaj si po lesie, ywi si bakteriami lub rozkładaj

martw materi organiczn .

2. Królestwa organizmów, do których nale ró ni przedstawiciele glonów:

a) bakterii – jednokomórkowe glony bezj drowe – sinice

b) ro lin- zielone glony j drowe np. toczek

c) protistów – pozostałe np. okrzemki, brunatnice, krasnorosty

3. Podział organizmów na królestwa jest umowny i w miar dokonywania nowych

odkry mo e ulega zmianom.

Temat (9): Powtórzenie wiadomo ci – główne teorie biologiczne i ich twórcy.

1. Jak dzielimy nauki biologiczne i jaki jest zakres ich bada ?

2. Jakie znacie ródła wiedzy biologicznej?

3. W jaki sposób mo emy dokonywa obserwacji?

4. W jaki sposób nale y poprawnie przeprowadza do wiadczenia?

5. Uczniowie wymieniaj główne teorie biologiczne i ich twórców.

6. Omawiaj teori klasyfikacji organizmów

7. Porównuj budow komórek: ro linnej, zwierz cej, bakterii i grzyba.

8. Wymieniaj dowody bezpo rednie i po rednie ewolucji.

9. Rozwi zuj test podsumowuj cy dział z podr cznika str. 49-50.

DZIAŁ II- KOMÓRKA

Temat(10 i 11): Budowa komórek.

1. Co to jest komórka? ( w. 1 str.16)

Komórka to podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna organizmów.

2. Wielko komórek – s bardzo małe, mikroskopijne, ich wielko wyra a si w

mikrometrach.

1 m =1/1000mm

np. erytrocyt - 8 m (125 w 1 mm obok siebie)

komórka jajowa – 250 m

plemnik – 50 m

komórka ze skórki cebuli – 250 m

3.Kształt komórek – komórki s bryłami a nie figurami płaskimi np. kuliste,

prostopadło cianu, sze cienne, walcowate.

4. Obserwacja mikroskopowa wybranych preparatów organizmów jednokomórkowych i

wielokomórkowych.

4. Podział organizmów ze wzgl du na liczb komórek:

a. jednokomórkowe – jedna komórka wykonuje wszystkie czynno ci yciowe np.

bakterie, pierwotniaki. Niektóre glony (pierwotek, chlorella)

b. wielokomórkowe – zbudowane z wielu komórek, komórki si specjalizuj w

wykonywaniu ró nych czynno ci np. g bki, człowiek, niektóre glony

(morszczyn)

5. Podział komórek (schemat 6.4 str. 32 w podr czniku, uzupełni w. 2 str. 16 w

wiczeniówce))

i. prokariotyczne – bezj drowe u. bakterii

ii. eukariotyczne – zawieraj ce j dra u pozostałych organizmów (ro liny,

zwierz ta, grzyby, protisty)

6. Budowa komórki bakterii (przeanalizowa schemat 6.2 str.31w podr czniku)

Wykona rysunek komórki bakterii.

Elementy: wic i otoczka luzowa wyst puj tylko u niektórych bakterii.

8. Budowa komórki ro linnej i zwierz cej (ryc.6.3 str.31w podr czniku, wykona w. 3

str.16 z zeszytu wicze )

9.Porównanie komórki ro linnej, zwierz cej, bakterii i grzyba.( w. 4 str. 17)

Struktura

komórkowa

Bakterie

Ro liny

Zwierz ta

grzyby

Błona

komórkowa

+

+

+

+

ciana

komórkowa

+

+

_

+

Cytoplazma

+

+

+

+

J dro komórkowe _

+

+

+

Mitochondria

-(mezosomy)

+

+

+

Chloroplast

-

+

_

-

Wodniczki

-

+

+

+

Siateczka

ródplazmatyczna

-

+

+

+

Rybosomy

+

+

+

+

Aparat Golgiego -

+

+

+

Otoczka luzowa +

-

-

-

Wi

+

-

-

-

Nukleoid

+

-

-

-

10.Organelle komórkowe – wyst puj w komórkach ro lin zielonych, zwierz t, grzybów i

protistów, nie ma ich w komórkach bakteryjnych.

S to pewne rejony cytoplazmy wyodr bnione błonami plazmatycznymi. Stwarzaj

autonomiczne rodowiska, które ułatwiaj pełnienie specyficznych funkcji np.

odczytywanie informacji zawartej w DNA(j dro komórkowe), produkcja energii z

utlenianych zwi zków organicznych (mitochondria), produkcja cukrów z

wykorzystaniem energii wiatła (chloroplasty)

11. Budowa i funkcja organelli komórkowych.

a) j dro komórkowe – kieruje czynno ciami yciowymi komórki,

odpowiada za dziedziczenie cech, wewn trz j dra znajduj si

chromosomy, które zawieraj materiał genetyczny (składa si z DNA

i białek - chromatyna)

chromatyna w czasie podziału komórki ulega upakowaniu tworz c

chromosomy, liczba i kształt chromosomów jest cech charakterystyczn

dla gatunku, u człowieka jest ich 46- 23 pary:

Zestaw chromosomów w komórce ciała organizmu danego gatunku jest

nazywany

kariotypem.

b)mitochondrium – utleniaj c zwi zki organiczne dostarcza komórce energi - tu zachodzi

tlenowe oddychanie komórkowe; reakcje te zachodz w błonie wewn trznej, wielko

kilka mikrometrów (jak małe bakterie);

powstała energia jest magazynowana w ATP- adenozynotrójfosforan, zwi zek

wysokoenergetyczny magazynuj cy energi

c) plastydy to chloroplasty, chromoplasty i leukoplasty, wyst puj tylko w komórkach

ro linnych

chloroplasty – przeprowadzaj proces fotosyntezy, w komórce jest ich kilkadziesi t,

troch wi ksze od mitochondriów otoczone dwiema błonami, w ich wn trzu wyst puj

grana , czyli stosy spłaszczonych błoniastych p cherzyków, w nich jest zielony barwni

chlorofil wychwytuj cy energi promieni słonecznch

chromoplasty – plastydy , w których znajduj si ółte, pomara czowe lub czerwone

barwniki – nadaj kolor np. płatkom kwiatów i owoców, dzi ki temu wabi zwierz ta,

które zapylaj kwiaty i rozsiewaj nasiona (obserwacja chromoplastów w owocu papryki)

leukoplasty – nie zawieraj barwników, a ich zadaniem jest gromadzenie materiałów

zapasowych ro liny, najcz ciej w postaci skrobi (w ziemniaku)

d)siateczka ródplazmatyczna (retikulum endoplazmatyczne) – system błon

plazmatycznych dziel cych cytoplazm , kanały transportowe, miejsce powstawania

lipidów i „obróbki” białek

d) wakuola –jest to obszar komórki zawieraj cy wodny roztwór zwi zków chemicznych

zwany sokiem komórkowym,magazynuje zb dna substancje i nadaje turgor komórce

ro linnej, zajmuje nawet 90% obj to ci komórki spychaj c cytoplazm wraz z

pozostałymi organellami na obrze a komórki. W płynie wypełniaj cym wakuol

rozpuszczonych jest wiele substancji np. sole, substancje zapasowe, barwniki,

produkty przemiany materii. W wakuolach niektórych ro lin znajduj si substancje

chroni ce je przed ro lino ercami.

e) rybosomy – uczestnicz w syntezie białek, czyli ł czenie aminokwasów w ła cuchy

białkowe, wyst puj na błonach siateczki ródplazmatycznej w pobli u j dra oraz w

cytoplazmie.

f) Aparat Golgiego - jest utworzony przez kilka cystern uło onych w stos i otoczonych

licznymi p cherzykami, przył cza do białek reszty cukrowe i bierze udział w ich transporcie,

nast puje tu synteza niektórych cukrów zło onych

g) lizosomy- niewielkie (0,05-0,5mikrometrów) p cherzyki zawieraj ce enzymy

rozkładaj ce białka, kwasy nukleinowe, w glowodany i tłuszcze

h) błona komórkowa –

oddziela wn trze komórki od rodowiska zewn trznego, pełni

funkcje półprzepuszczalne, jest skuteczn zapor dla wielu du ych i małych cz steczek

podczas gdy inne swobodnie przez ni przenikaj – pełni funkcj

transportow , zawiera

receptory odbieraj ce sygnały z otoczenia (funkcja

informacyjna)

zbudowane s z dwóch warstw fosfolipidów i białek, cz steczka fosfolipidu zbudowana

jest z dwóch cz ci które mo emy nazwa główk i ogonkiem, główki s ustawione na

zewn trz a ogonki do rodka; w warstwach fosfolipidów s zanurzone cz steczki białek,

białka pełnia funkcj informacyjn i transportow ;

błona jest struktur dynamiczn , białka mog si w niej przemieszcza , gromadzi , z

czasem s wymieniane na nowe cz steczki.

Ryc.42.2 s.221 podr cznik, 2 cz

i)

ciana komórkowa – chroni i nadaje sztywno i kształt komórce, jest

łatwo przepuszczalna dla wi kszo ci cz steczek nie zawiera receptorów, u

ro lin zbudowana z celulozy, u zwierz t z chityny

j) cytoplazma – niejedorodna substancja zawieraj ca du o wody , w której zawieszone s

organelle komórkowe i w której zachodz ró ne reakcje chemiczne

12.Budowa komórki (kształty) a pełnione przez nie funkcje.

Kształt komórek zale y od pełnionych przez nie funkcji np.

- komórki nerwowe maj długie (1m) wypustki , które przewodz impulsy

nerwowe na du e odległo ci

- krwinki czerwone- kształt dysku, obustronnie wkl słe elastyczno , co

ułatwia im przeciskanie przez w skie naczynia krwiono ne

- plemniki maj witk ruch do komórko jajowej

- komórki mi kiszowe młodych ro lin – kształt regularny intensywnie

przeprowadzaj fotosyntez .

Praca domowa

Obejrze interakcj dotycz ca komórek z płyty.

TEMAT(10): OBSERWACJA MIKROSKOPOWA KOMÓREK .

TEMAT(12): TRANSPORT PRZEZ BŁONY KOMÓRKOWE.

1. Rodzaje transportu:

A. dyfuzja

B. osmoza

C. transport aktywny

2. dyfuzja – to samorzutne przenikanie cz steczek z rejonu o wi kszym st eniu do

rejonu o mniejszym st eniu, zachodzi równie w roztworach rozdzielonych błon

komórkow

A. dyfuzja prosta (transport swobodny) – przenikanie niewielkich

nienaładowanych cz steczek: wody i rozpuszczonych w niej gazów (tlenu i

dwutlenku w gla) oraz powstaj cy w przemianach komórkowych mocznik

B. dyfuzja ułatwiona (transport przy udziale przeno ników)

Przy udziale przeno ników – specjalnych białek znajduj cych si w błonie,

przenoszone s małe, ale naładowane cz steczki np. jony wodorowe -H+, Na+,

K+, Cl- oraz du e nienaładowane cz steczki np. cukry

Ryc. 42.3 s. 222 – podr cznik , 2 cz

3. Od czego zale y liczba cz steczek przenikaj cych przez błon ?

Liczba cz steczek , które w danej chwili mog przedosta si przez błon zale y od jej

powierzchni. Im wi ksza powierzchnia błony, tym wi cej cz steczek przez ni przenika.

Małe komórki maj wi ksz powierzchni w stosunku do obj to ci ni du e, dlatego jest

łatwiej zaopatrzy dwie małe komórki, ni jedn du o tej samej obj to ci .

4. Osmoza – przenikanie wody przez błony komórkowe z rejonu o ni szym st eniu

(hipotonicznego) do roztworu o wy szym st eniu (hipertonicznego)

Ryc. 42.4 s.223 – podr cznik, 2 cz

Gdy st enie soli wewn trz komórki jest wi ksze, ni st enie roztworu, w którym

komórka si znajduje, wtedy woda przenika do komórki i powoduje jej p cznienie.

Rysunek:

Gdy st enie roztworu jest wi ksze , ni st enie soli wewn trz komórki, woda z niej

wypływa i komórka kurczy si .

Rysunek:

Plazmoliza – zjawisko polegaj ce na kurczeniu si cytoplazmy i jej odstawaniu od ciany

w ywej komórce ro linnej, mo emy j wywoła umieszczaj c komórk w roztworze o

st eniu wy szym, ni st enie soku komórkowego.

Rysunek:

Znaczenie osmozy – ro liny na zasadzie osmozy pobieraj wod z gleby, osmoza

zapewnia ro linie turgor, czyli j drno komórek.

U zwierz t- ryby słodkowodne yj w rodowisku wodnym maj cym mniejsze st enie

substancji rozpuszczonych ni komórki ich ciał, wi c woda ci gle napływa do ich

organizmów. Ryby te musz zatrzymywa w organizmie sole mineralne i usuwa nadmiar

wody.

Rysunek;

Ryby morskie z kolei s nara one na utrat wody, poniewa st enie soli w wodzie

morskiej jest wy sze, ni st enie zwi zków chemicznych rozpuszczonych w płynach

ciała ryb. Dlatego ryby morskie pij wod , a nast pnie usuwaj z niej nadmiar soli.

Rysunek:

U ludzi zbyt wysokie st enie zwi zków rozpuszczonych w limfie groziłoby

wysuszeniem i obumarciem komórek ciała. Konsekwencj zbyt niskiego st enia

substancji w limfie byłby niekontrolowany napływ wody do komórek i ich p kanie.

5.

Transport aktywny – przenikanie cz steczek przez błon z rejonu o mniejszym

st eniu do rejonu o wi kszym st eniu, wymaga dostarczenia energii, np. jon Na + jest

usuwany na zewn trz, mimo e w płynie otaczaj cym komórk jest go wi cej, ni

wewn trz, a jon K+ jest transportowany do wn trza komórki, mimo e tam jest go wi cej.

TEMAT (13): BUDOWA CHEMICZNA ORGANIZMÓW.

1. CO TO JEST BIOSFERA?

Biosfera – to strefa ycia, strefa zamieszkała przez organizmy ywe,

2. Jakie pierwiastki chemiczne wchodz w skład biosfery?

Podstawowymi pierwiastkami chemicznymi wchodz cymi e skład biosfery s :

tlen 70%,

w giel – 18%, wodór- 10%, pozostałe 2%

Ze spotykanych w naturze ponad dziewi dziesi ciu pierwiastków chemicznych w

organizmach stwierdzono obecno około połowy z nich. Niektóre s potrzebne w

wi kszych, inne w mniejszych ilo ciach, lecz wszystkie s niezb dne do prawidłowego

funkcjonowania organizmu.

3. Czym si ró ni skład biosfery od innych sfer (atmosfera, hydrosfera, litosfera)?

W biosferze wyst puj te same pierwiastki, co w innych sferach Ziemi, cho winnych

proporcjach. Wynika to z wzajemnych zale no ci organizmów i nieo ywionego

rodowiska. Organizmy pobieraj i przetwarzaj substancje zawarte w otoczeniu, by

nast pnie odda je w postaci wydalin i wydzielin b d własnych rozkładaj cych si ciał.

4. W czym przejawia si jedno wiata ywego?

- organizmy ywe zbudowane s z komórek

- w komórkach znajduj si takie same struktury

- wykazuj takie same czynno ci yciowe (od ywianie, oddychanie, wydalanie,

rozmna anie, ruch, reakcja na bod ce)

- sposób zapisu i odczytywania informacji genetycznej przebiegaj na

podobnych zasadach

- taki sam skład chemiczny

wszystkie te cechy wiadcz o pokrewie stwie organizmów.

5. Jakie zwi zki wchodz w skład organizmów?

Organiczne i nieorganiczne

6. Co to s zwi zki organiczne?

Zwi zki organiczne to zwi zki w gla, które w naturze powstaj wył cznie w

organizmach, s to cukry (w glowodany), białka, tłuszcze (lipidy), kwasy nukleinowe

7. Jakie zwi zki nieorganiczne wyst puj w organizmach ?

– woda i zwi zki mineralne

8. Jaki jest skład chemiczny organizmów?

- woda – 80%

- białka –10%

- tłuszcze –5%

- cukry –2%

- zwi zki mineralne –2%

- kwasy nukleinowe – 1%

8. Jakie znaczenie ma woda dla funkcjonowania organizmów?

• jest rozpuszczalnikiem substancji organicznych i nieorganicznych i dlatego ma

znaczenie jako czynnik transportuj cy

• składnik cytoplazmy i płynów komórkowych

• woda stanowi rodowisko, w którym przebiegaj prawie wszystkie procesy yciowe,

• wchodzi w reakcje chemiczne, jest substratem i produktem wielu z nich

• woda ma du e ciepło wła ciwe i du pojemno ciepln , tote wolno si nagrzewa i

wolno stygnie, co chroni organizmy przed gwałtownymi zmianami temperatury

wewn trz ciała

• woda ze wzgl du na du e ciepło parowania skutecznie uczestniczy w procesie

termoregulacji, wraz z potem usuwamy z organizmu nadmiar ciepła, co chroni

organizm przed przegrzaniem

• odgrywa istotn rol w rozmna aniu si wszystkich organizmów

9. Jaki wpływ maj wła ciwo ci wody na rodowisko?

• woda ma najwi ksz g sto w temperaturze +4C, dalsze ozi bienie zmniejsza

g sto , wtedy woda o temperaturze +4C opada na dno, a do góry unosi si warstwa

wody zimniejszej o mniejszej g sto ci. Gdy temperatura w rodowisku jest ujemna ,

na powierzchni tworzy si warstwa lodu, która zabezpiecza znajduj c si pod ni

wod przed utrat ciepła i chroni w ten sposób organizmy wodne przed

zamarzni ciem.

• Na terenach przybrze nych wła ciwo ci wody powoduj osłabienie gwałtownych

skoków temperatury otoczenia, poniewa zim woda oddaje stopniowo ciepło pobrane

latem

10. Jaka jest rola soli mineralnych?

• funkcja budulcowa (fosforany, w glany, siarczany) wchodz w skład ko ci i innych

szkieletów zwierz t (otwornice, skorupiaki, mał e), ciany komórkowe ro lin mog

by nasycone np. krzemionk (skrzypy, turzyce, trawy, skórka owocu gruszy)

• bior udział w regulacji procesów yciowych

• s ródłem pierwiastków dla komórek

Praca domowa

Uzasadnij słuszno twierdzenia: Nie ma ycia bez wody.

TEMAT(14-15): ROLA ZWI ZKÓW ORGANICZNYCH W PRAWIDŁOWYM

ROZWOJU ORGANIZMÓW.

CUKRY (w glowodany)

1.Rola:

• S podstawowym surowcem energetycznym komórek – z 1g cukru otrzymuje si 4

kcal energii

• S materiałami zapasowymi

• Buduj ciany komórkowe ro lin i pancerze stawonogów

2. Podział:

a.

cukry proste: glukoza, fruktoza, ryboza, deoksyryboza,

galaktoza

b. dwucukry: sacharoza laktoza, maltoza, celobioza

c. wielocukry (cukry zło one): skrobia, glikogen,

celuloza, chityna

3. Skład: w giel, wodór, tlen (pierwiastki tworz ce wod wyst puj w cukrach w tej

samej proporcji, co w wodzie – atomów wodoru jest dwa razy wi cej, ni atomów tlenu)

3.Charakterystyka cukrów prostych.

Wzór: C6H12O6

Glukoza – podstawowy materiał energetyczny organizmów, produkt fotosyntezy, substrat

oddychania, rozpuszczalna w wodzie, słodka, transportowana przez płyny ustrojowe,

wchłaniana bezpo rednio do krwi

Fruktoza – cukier owocowy wyst puj cy w owocach np. gruszkach

Ryboza i deoksyryboza - wchodz w skład cz steczek kwasów nukleinowych

Galaktoza –

4.Charakterystyka dwucukrów

Powstaj w wyniku poł czenia dwóch cz steczek cukrów prostych, słodkie, rozpuszczalne

w wodzie.

Wzór: C12H22O11

Sacharoza – zbudowana z glukozy i fruktozy, wyst puje w burakach cukrowych i trzcinie

cukrowej, wykorzystywana do słodzenia napojów i pokarmów, w postaci sacharozy cukry

s transportowane w ro linach, głównie z li ci do innych organów

Laktoza –cukier mleczny wyst puje w mleku ssaków

Maltoza – wyst puje w słodzie j czmiennym

Celobioza – składnik celulozy

5. Charakterystyka wielocukrów

Powstaj w wyniku poł czenia wi zaniami chemicznymi bardzo wielu – setek b d

tysi cy – cz steczek cukrów prostych. Nie s słodkie, w wodzie słabo si rozpuszczaj .

Wzór:(C6H12O5)n

Skrobia – materiał zapasowy u ro lin

Glikogen – materiał zapasowy u zwierz t i grzybów

Celuloza – buduje ciany komórkowe ro lin

Chityna – buduje pancerze stawonogów i ciany komórkowe grzybów

TŁUSZCZE (lipidy to tłuszcze, fosfolipidy, woski i steroidy))

1. Skład : C, H, O

2. Budowa: cz steczka tłuszczu składa si z jednej cz steczki glicerolu i trzech

cz steczek kwasów tłuszczowych.

Kwasy tłuszczowe mog by nasycone (z wi zaniami pojedynczymi) i nienasycone

(z wi zaniami wielokrotnymi)

3. Podział tłuszczów

a. ro linne – zawieraj kwasy tłuszczowe nienasycone, wyst puj w stanie

płynnym np. oleje, oliwki

b. zwierz ce – zawieraj kwasy tłuszczowe nasycone, wyst puj w stanie stałym

np. smalec, masło

c. margaryna – to tłuszcz ro linny, zawiera kwasy tłuszczowe nienasycone, ale

wyst puje w stanie stałym, gdy jest utwardzana chemicznie – rozerwanie

wi za podwójnych i przył czanie dodatkowych atomów wodoru

4. Rola tłuszczów:

1) s materiałami energetycznymi, dostarczaj dwa razy wi cej energii,

ni cukry, z 1g otrzymujemy 9 kcal energii.

2) Stanowi materiał zapasowy gromadzony w tkance tłuszczowej

zwierz t np. zapadaj cych w sen zimowy i w nasionach ro lin

oleistych np. rzepaku

3) Stanowi warstw termoizolacyjn u ssaków wodnych np. fok,

wielorybów

4) Chroni narz dy wewn trzne przed urazami mechanicznymi np.

nerk , gałk oczn

5) Fosfolipidy s głównym budulcem błon biologicznych

6) Woski tworz warstwy ochronne na powierzchni li ci

7) Steroidy to grupa zwi zków, do której nale mi dzy innymi

usztywniaj cy błony komórkowe cholesterol, witamina D i niektóre

hormony człowieka i zwierz t, ponadto cholesterol produkowany w

w trobie z tłuszczów nasyconych pełni funkcj budulcow

BIAŁKA

1. SKŁAD: C,H,O,N,S,P

2. Budowa: zbudowane s z aminokwasów, jest ich 20 rodzajów, poł czone s

wi zaniami peptydowymi, 9 z nich jest niezb dnych do ycia, musz by dostarczone

w diecie, w przeciwnym razie nie powstan białka. Ła cuchy białkowe składaj si z

kilkudziesi ciu AA, a nawet z kilkunastu tysi cy. Dany AA mo e powtarza si w

cz steczce białka wielokrotnie.

Ła cuchy białkowe wyginaj si w ró ny sposób. Białka tworz struktury I,II, III i IV

rz dowe.

I-

rz dowa struktura to kolejno aminokwasów

II-

uło enie ła cucha na płaszczy nie

III-

uło enie ła cucha białkowego w przestrzeni

IV-

uło enie wielu ła cuchów białkowych wzgl dem siebie w przestrzeni

3. Swoisto białek

Kształt białek zale y od kolejno ci aminokwasów. Kolejno oraz liczba AA mo e da

niewyobra alnie wielk liczb kombinacji białek. Ka dy z nas ma wi kszo cz steczek

białka charakterystycznych (swoistych)tylko dla siebie. Jest to przyczyn odrzucania

przeszczepionych narz dów.

4. Wła ciwo ci białek – ulegaj denaturacji, struktura białek ulega zniszczeniu w

temperaturze około 40C.

5.Rola białek:

• pełni funkcj budulcow (strukturaln ) – podstawowy budulec wszystkich

elementów komórki np. kolagen w skórze, keratyna buduj ca włosy i paznokcie

• pełnia funkcj reguluj c – białka enzymatyczne (s odpowiedzialne za prawidłowy

przebieg wszystkich czynno ci yciowych organizmu

• dostarczaj energii – z 1 g – 4 kcal (gdy organizm otrzymuje ich wi cej, ni

potrzebuje do wzrostu i reperacji)

• s przeciwciałami w płynach ciała, niszcz antygeny

• s hormonami np. hormon wzrostu

6.Białka jako enzymy

Podstaw czynno ci yciowych s reakcje biochemiczne katalizowane przez enzymy.

Enzymy to białka, które potrafi katalizowa , czyli zwi ksza szybko reakcji

chemicznych.

Jeden enzym katalizuje jedn reakcj chemiczn , gdy cz steczka białka, która jest

enzymem pasuje tylko do tych cz steczek, które bior udział w katalizowanej reakcji.

Rysunek41.1 s. 217 – podr cznik, druga cze

Enzymy s wykorzystywane w proszkach do prania, rozkładaj białka, tłuszcze, w

przemy le spo ywczym – rozkładaj pektyny, ułatwiaj wyciskanie soku

KWASY NUKLEINOWE

DNA –kwas deoksyrybonukleinowy

1.Skład: C,H,O,N,P

2. Budowa: dwuniciowy, spiralnie zwini ty, ma posta helisy. Składa si z nukleotydów – 4

rodzajów ró ni cych si zasad azotow .

W skład nukleotydu wchodz :

• cukier – deoksyryboza

• reszta kwasu fosforowego

• zasady azotowe: adenina, guanina, tymina, cytozyna

Zasady tworz komplementarne pary: A=T, G-C, zatem kolejno zasad w jednej nici

wyznacza ustawienie zasad w drugiej nici. Zasady azotowe nukleotydów dwóch nici

cz steczki DNA ł cz si ze sob w rodku helisy słabymi wi zaniami wodorowymi

3.Model nukleotydu ryc. 44.1 s.231

4. Rola DNA

Jest podstawowym składnikiem chromosomów. W jednym chromosomie znajduje si

jedna bardzo długa cz steczka DNA. DNA zawiera komplet genów umo liwiaj cych

funkcjonowanie organizmu. Jest no nikiem informacji genetycznej, poniewa zawiera w

sobie zapis o cechach i wła ciwo ciach organizmu. Jest odpowiedzialny za przekazywanie

cech rodziców potomstwu, czyli za dziedziczenie.

Podział ilo ci materiału genetycznego poprzedzaj cego podział komórki jest to

replikacja

cz steczek DNA

5. Swoisto DNA

Informacja genetyczna, której no nikiem jest DNA, jest zapisana w kolejno ci tworz cych

go nukleotydów. Cztery nukleotydy mog tworzy wiele ró norodnych kombinacji, ich

liczby , jako ci i kolejno ci. St d tak wielka ró norodno DNA, co powoduje, e ka dy

gatunek ma swój własny DNA.

RNA – kwas rybonukleinowy

RNA jest krótszy od DNA, jednoniciowy, zamiast deoksyrybozy wyst puje ryboza, a

zamiast tyminy - uracyl, pozostałe zasady s takie same.

Ta ró nica decyduje o znacznie wi kszej aktywno ci RNA ni DNA. RNA kieruje syntez

białek.

W ród cz steczek RNA mo na wyró ni kilka rodzajów odmiennych pod wzgl dem

struktury i pełnionych funkcji:

mRNA (matrycowy, czyli informacyjny RNA) – odczytywanie informacji genetycznej

tRNA – transportuj cy RNA

sRNA – rybosomalny RNA

TEMAT (16): KOMÓRKA JAKO NAJMNIEJSZA FUNKCJONALNA CZ C

ORGANIZMU - METABOLIZM

1. METABOLIZM – przemiana materii i energii, procesy fizyczne i chemiczne

zachodz ce w komórkach.

Komórka to podstawowa jednostka, w której zachodz procesy metaboliczne.

2. Podział metabolizmu:

• anabolizm = synteza, przyswajanie, asymilacja, budowa zwi zków zło onych ze

zwi zków prostych , wymagaj nakładu energii np. fotosynteza, synteza białek,

cukrów, tłuszczów

• katabolizm = rozkład, analiza, dysymilacja, rozkład zwi zków zło onych na prostsze

w celu uzyskania energii np. oddychanie

3.Schemat zale no ci pomi dzy procesami anabolicznymi i katabolicznymi.

4.anabolizm a katabolizm

Organizm przez całe swoje ycie tworzy jedne zwi zki , rozkładaj c jednocze nie inne.

Procesy anaboliczne i kataboliczne zachodz równocze nie.

• W okresie wzrastania anabolizm wi kszy od katabolizmu , gdy organizm ro nie i

rozwija si .

• Stabilizacja yciowa A=K

• Staro : katabolizm wi kszy, ni anabolizm , gdy komórki nie nad aj z reperacj

swoich struktur, cho by my dostarczali im wszystkich potrzebnych składników

WYKRES:

TEMAT(17): SPRAWDZIAN WIADOMO CI Z KOMÓRKI

DZIAŁ III – CZYNNO CI YCIOWE ORGANIZMÓW

Temat(18 i19): Sposoby od ywiania si organizmów.

1. Uczniowie wymieniaj czynno ci yciowe organizmów:

• od ywianie

• oddychanie

• wydalane

• rozmna anie

• poruszanie si

• reakcja na bod ce

2. Co to jest od ywianie? Od ywianie to dostarczanie składników pokarmowych, czyli

zwi zków organicznych: cukrów, tłuszczów, białek do wszystkich komórek ciała.

Zwi zki te buduj ciało i s ródłem energii.

3. Jakie znacie składniki pokarmowe i jaka jest ich rola?

• cukry – energetyczna

• białka – budulcowa, reguluj ca i energetyczna

• tłuszcze – energetyczna, zapasowa

4. Nauczyciel wprowadza poj cie zwi zki organiczne:

Zwi zki organiczne to zwi zki chemiczne o zło onej budowie powstaj ce w

organizmach i zwieraj ce w giel.

5. Jakie znacie dwa podstawowe sposoby od ywiania?

a) samo ywne (autotrofizm)

b) cudzo ywne (heterotrofizm)

6. Na czym polega od ywianie cudzo ywne?

Od ywianie cudzo ywne – pobieranie gotowych zwi zków organicznych ze

rodowiska

7. Nauczyciel dokonuje podziału od ywiania organizmów cudzo ywnych:

a) biofagi – od ywiaj si innymi organizmami

• ro lino erne np. sarna, antylopa, zebra (ich pokarm zawiera niewiele substancji

od ywczych, dlatego pochłaniaj ogromne ilo ci po ywienia, maj rozbudowane

przewody pokarmowe, yj w symbiozie z bakteriami i pierwotniakami

trawi cymi celuloz .

• mi so erne; drapie ne (gepard, tygrys, orzeł) i padlino erne (s p, hiena)

• wszysko erne (dzik, winia, nied wied , wróble, człowiek)

b) paso yty i półpaso yty – yj kosztem innych ywych organizmów

• paso yty zewn trzne: wesz, pchła; kleszcz

• wewn trzne: tasiemiec, glista, włosie , owsik

• pólpaso yty: jemioła- pobiera z drzew wod z solami mineralnymi a sama

przeprowadza proces fotosyntezy

pijawka – paso ytuje na ywicielu czasowo, wypija krew, a potem si odczepia.

c) saprobionty – ywi si szcz tkami organicznymi znajduj cymi si w

glebie, mule, wodzie, ciółce le nej

• saprofity (roztocza) – grzyby i bakterie wydzielaj enzymy trawienne na

zewn trz komórek do rodowiska, a nast pnie wchłaniaj produkty trawienia

(trawienie zewn trzne), w ten sposób rozkładaj zwi zki organiczne na prostsze

zwi zki organiczne i zwi zki nieorganiczne. W ten sposób jako destruenci maj

ogromne znaczenie w kr eniu materii, gdy ze szcz tków organicznych

uwalniaj zawarte w nich sole mineralne

• saprofagi – drobne zwierz ta bezkr gowe (owady, nicienie, pier cienice,

skorupiaki, mał e) zjadaj martw materi organiczn o ró nej formie i ró nym

stopniu rozdrobnienia, s to konsumenci I rz du: glebo ercy – d d ownica,

muło ercy – rurecznik, kało ercy – uk gnojowy

8. Uczniowie analizuj ilustracje na stronie 53 i charakteryzuj dwa sposoby od ywiania

cudzo ywnego.

9. Nauczyciel wprowadza poj cie od ywiania samo ywnego

Od ywianie samo ywne – organizm sam wytwarza zwi zki organiczne

korzystaj c z prostych zwi zków nieorganicznych powszechnie dost pnych w

rodowisku.

9. Uczniowie analizuj przy pomocy nauczyciela ogólny schemat fotosyntezy (ryc. 10.4

str.55) i zapis słowny reakcji na stronie 54 w podr czniku.

a) Fotosynteza polega na wytwarzani zwi zków organicznych (cukier – glukoza)

ze zwi zków nieorganicznych (CO2 i H2O) przy udziale energii wietlnej i w

obecno ci chlorofilu.

b) Miejsce zachodzenia procesu – chloroplasty

c) Równanie procesu fotosyntezy:

Dwutlenek w gla +woda + energia glukoza +tlen

d) Przebieg fotosyntezy:

• faza jasna – rozbicie cz steczki wody przy pomocy energii wietlnej (fotoliza), w

wyniku czego powstaje wodór i uwalnia si tlen, a energia wietlna zamieniona

zostaje na chemiczn

• faza ciemna – wytworzenie glukozy z dwutlenku w gla i wodoru przy udziale

energii chemicznej z fazy I

e) Znaczenie fotosyntezy:

-

jest ródłem zwi zków organicznych, które wbudowane w ciała

organizmów samo ywnych staj si pokarmem organizmów

cudzo ywnych, w wi c s cz ciowo wykorzystywane przez organizmy

cudzo ywne

-

zmniejsza w atmosferze ilo dwutlenku w gla, a zwi ksza ilo tlenu

-

dzi ki fotosyntezie organizmy korzystaj z energii słonecznej

f) Warunki fotosyntezy

-

wewn trzne

• chloroplasty

-

zewn trzne

• dost pno wody

• ilo wiatła – im wi cej wiatła tym fotosynteza zachodzi intensywniej a do

pewnego momentu, pó niej utrzymuje si na stały poziomie

• ilo dwutlenku w gla – j.w. (wykres w zeszycie wicze , zad. 3 str.35)

• temperatura – fotosynteza najlepiej zachodzi w temperaturze 20 – 25 stopni,

ustaje przy 40 stopniach, gdy denaturacji ulegaj enzymy, które katalizuj ten

proces (zrobi wykres)

Informacje dodatkowe do wykresów

Na lekcjach biologii uczniowie b d si spotyka z dwoma rodzajami informacji

pokazanych na wykresach:

1) zale no przebiegu zjawiska od wybranego czynnika – wtedy

zjawisko opisane jest na osi Y, a wpływaj cy na nie czynnik na

osi X

2) zmian zachodz c w czasie(np. zmian liczebno ci populacji

czy zanieczyszczenia atmosfery) – wtedy na osi X jest

odwzorowany czas, a na osi Y zmieniaj cy si w czasie

parametr.

10. Poj cie chemosyntezy.

Chemosynteza – produkcja zwi zków organicznych bez udziału wiatła , ale dzi ki

energii uwolnionej podczas utleniania zwi zków nieorganicznych (np. siarkowodór,

amoniak), zachodzi u niektórych bakterii np. siarkowych , wodorowych.

Praca domowa

Uczniowie tworz map mentaln dotycz c sposobów od ywiania na podstawie

informacji uzyskanych na lekcji.

Temat (20) :Sposoby oddychania organizmów.

1.Dlaczego zwi zki organiczne s tak wa ne dla organizmów?

• s budulcem

• ródłem energii

• reguluj procesy zachodz ce w organizmie

Oddychanie to proces polegaj cy na spalaniu zwi zków organicznych w komórkach

(mitochondria) w celu uwolnienia energii. Pierwszym etapem oddychania jest

wymiana gazowa tzn. pobieranie tlenu i usuwanie dwutlenku w gla.

3. Z czym dotychczas kojarzyło si wam oddychanie?

- z wymian gazow tzn. pobieraniem tlenu i uwalnianiem dwutlenku w gla

4. Czy wymiana gazowa ma zwi zek z oddychaniem?

- tak , bo pobierany tlen jest zu ywany do spalania składników pokarmowych, a

powstały w wyniku oddychania dwutlenek w gla jest podczas wymiany

gazowej oddawany na zewn trz.

5. Istniej w wiecie organizmów dwa sposoby oddychania: tlenowe i beztlenowe.

ODDYCHANIE TLENOWE POLEGA NA ROZKŁADZIE CUKRU PRZY UDZIALE

TLENU NA DWUTLENEK W GLA I WOD , Z WYDZIELENIEM DU YCH ILO CI

ENERGII, ZACHODZI W MITOCHONDRIACH, jest to oddychanie

wewn trzkomórkowe, pierwszy etap to wymiana gazowa zachodzi w płucach.

ODDYCHANIE BEZTLENOWE POLEGA NA ROZKLADZIE CUKRU BEZ

UDZIAŁU TLENU NA PROSTSZE ZWI ZKI ORGANICZNE NP. ALKOHOL

ETYLOWY, ZACHODZI W CYTOPLAZMIE.

cecha

oddychanie

tlenowe

beztlenowe

substraty

cukier i tlen

cukier

produkty

woda i dwutlenek w gla

proste zwi zki organiczne

(np. alkohol etylowy)

ilo uwalnianej energii

du a

mała

miejsce

mitochondria

cytoplazma

równanie

cukier + tlen dwutlenek

w gla + woda + energia

cukier alkohol etylowy +

dwutlenek w gla + energia

przykłady organizmów

oddychaj cych w dany sposób

człowiek, pies, krowa, d b,

tulipan

Dro d e, niektóre bakterie,

tasiemiec, włókna mi niowe

6. Nauczyciel omawia oddychanie beztlenowe. Pyta, czy u człowieka równie zachodzi

oddychanie beztlenowe, je eli tak to w jakich warunkach zachodzi i jakie niesie

skutki.

Dro d e przekształcaj w warunkach beztlenowych glukoz w alkohol etylowy i

dwutlenek w gla, czemu towarzyszy uwalnianie energii. Proces ten nazywamy

fermentacj alkoholow . Fermentacja ta wykorzystywana jest w przemy le do produkcji

alkoholu i w gospodarstwach domowych do pieczenia ciasta. Za „ro ni cie” ciasta

odpowiada uwalniaj cy si CO2.

Fermentacja mlekowa – rozkład glukozy bez udziału tlenu w kwas mlekowy. W ten

sposób powstaje jogurt a tak e zakwasy w mi niach.

Jest to sposób oddychania zachodz cy w mi niach człowieka w czasie du ego wysiłku

fizycznego, organizm nie nad a wówczas z dostarczaniem odpowiedniej ilo ci tlenu, nie

zachodzi całkowite spalanie glukozy. Tworzy si kwas mlekowy, który powoduje

zesztywnienie i ból mi ni.

Energia powstała w oddychaniu gromadzona jest w ATP – uniwersalny no nik i

magazyn energii w komórkach.

Rodzaje energii – powstaje chemiczna, która zamieniana jest na:

-

mechaniczn – do poruszania si

-

ciepln – do utrzymania stałej temperatury ciała

-

bioelektryczn – do przesyłania impulsów nerwowych.

7.Czy ro liny oddychaj ?

Ro liny tak samo jak inne organizmy potrzebuj energii m.in. do pobierania i

transportowania ró nych zwi zków chemicznych, dlatego musz oddycha .

7. Analiza ryc. 11.5 s.61 – zale no mi dzy fotosyntez a oddychaniem.

Fotosynteza jest odwrotno ci oddychania.

8. Jak wymian gazow prowadz organizmy ro linne i zwierz ce za dnia i w nocy?

Za dnia – ro liny pobieraj CO2, a wydalaj tlen, a zwierz ta pobieraj tlen , a wydalaj

CO2, zwierz ta zarówno w dzie jak i w nocy pobieraj tlen a usuwaj CO2.

Ogólnie ro liny wi cej tlenu produkuj ni zu ywaj . Dzi ki temu zawarto tlenu w

atmosferze utrzymuje si na stałym poziomie, cho inne organizmy tlen zu ywaj

wył cznie do oddychania.

Temat (21): Sposoby rozmna ania si organizmów.

1.Co jest istot rozmna ania

Rozmna anie polega na wydawaniu potomstwa, jego istot jest przetrwanie gatunku.

2. Nauczyciel wykonuje na tablicy schemat:

ROZMNA ANIE

BEZPŁCIOWE

PŁCIOWE

BEZPŁCIOWE:

- nowy osobnik powstaje

z jednego organizmu rodzicielskiego i ma taki sam

zestaw genów

-

sposoby:

• podział komórki u organizmów jednokomórkowych np. bakterie, pierwotniaki

• p czkowanie np. dro d e, jamochłony

• zarodniki np. grzyby, mszaki, paprotniki

• wegetatywne u ro lin: rozłogi – truskawki, kł cza- konwalia, cebule – tulipan,

bulwy - ziemniak

• fragmentacja – podział organizmu macierzystego na kilka cz ci, z ka dego

fragmentu odtwarza si nowy osobnik

PŁCIOWE:

-

nowy osobnik powstaje z dwóch osobników rodzicielskich, wytwarzane s

komórki rozrodcze m skie – plemniki i e skie – komórki jajowe ł cz si

w wyniku zapłodnienia, potomstwo zawiera geny obydwu rodziców i ró ni

si od nich, ma nowy niepowtarzalny zestaw cech, zwi ksza to szanse na

prze ycie w zmieniaj cym si rodowisku

-

sposoby:

• obupłciowe – posiadaj równocze nie narz dy rozrodcze (gonady) m skie i

e skie np. tasiemiec, limak, d d ownica

• rozdzielnopłciowe – oddzielnie wyst puj osobniki m skie i e skie

a) yworodno – młode organizmy rozwijaj si w organizmie

samicy, pokarm czerpi od matki np. ssaki

b) jajorodno – młode rozwijaj si w jaju poza organizmem

samicy np. ryby, płazy

c) jajo yworodno – młode rozwijaj si w jaju w drogach rodnych

samicy np. gady

SCHEMAT ROZMNA ANIA:

PLEMNIK + KOMÓRKA JAJOWA ZYGOTA ZARODEK MŁODY

ORGANIZM

4. Jakie korzy ci płyn z rozmna ania płciowego?

Jest ródłem zmienno ci (osobniki nie s takie same), a ta stanowi podstaw ewolucji,

daj c pewnym osobnikom w obr bie gatunku wi ksze szanse prze ycia w wyniku

działania doboru naturalnego, zwi ksza szanse prze ycia w zmieniaj cych si

warunkach rodowiska. Gdyby wszystkie osobniki były jednakowe , pojawienie si np.

choroby zaka nej, na któr aden z osobników nie byłby odporny, doprowadziłoby do

nieuchronnej zagłady gatunku.

Konsekwencj rozmna ania płciowego jest zró nicowanie cech osobników w obr bie

gatunku, co zwi ksza szans jego przetrwania.

5. Co to jest dzieworództwo?

Dzieworództwo – zdolno rozmna ania z niezapłodnionej komórki jajowej.

np. rozwielitki, u pszczół trutnie

6. Co to jest rozwój prosty i zło ony?

Rozwój prosty – młody osobnik rodzi si podobny do dorosłego np. człowiek

Rozwój zło ony – w rozwoju wyst puje larwa niepodobna do postaci dorosłej np. płazy,

owady

7. Co to jest samozapłodnienie i zapłodnienie krzy owe?

Samozapłodnienie – poł czenie gamet wytworzonych przez jeden organizm

Zapłodnienie krzy owe – plemnik jednego osobnika ł czy si z komórk jajow innego

8. Co to jest zapłodnienie zewn trze i wewn trzne?

Zapłodnienie zewn trzne – poza organizmem samicy

Zapłodnienie wewn trzne – w drogach rodnych samicy

12. co to jest przemiana pokole ? – nast powanie po sobie kolejno pokolenia

rozmna aj cego si płciowo i bezpłciowo.

Temat (22): Podsumowanie wiadomo ci o czynno ciach yciowych organizmów.

1. Uczniowie wymieniaj czynno ci yciowe organizmów.

2. Porównuj proces fotosyntezy i oddychania tlenowego przebiegaj ce w

komórce ro linnej

3. Omawiaj przebieg poszczególnych czynno ci yciowych u ró nych

organizmów

4. Uczniowie rozwi zuj test w podr czniku s. 67-68.

DZIAŁ IV – OD BAKTERII DO GLONÓW

Temat (23): Budowa, czynno ci yciowe i znaczenie bakterii w przyrodzie i

gospodarce człowieka.

BAKTERIE TO JEDNOKOMÓRKOWE ORGANIZMY PROKARIOTYCZNE

POWSZECHNIE WYST PUJ CE WE WSZYSTKICH RODOWISKACH

YCIA

1. BUDOWA -Uczniowie przypominaj znan im budow komórki bakterii. Nauczyciel

wskazuje na planszy przedstawiaj cej budow bakterii kolejne organelle, a uczniowie

podaj ich nazwy i okre laj ich rol .

Komórka: błona komórkowa, ciana komórkowa, otoczka luzowa, cytoplazma,

substancja j drowa (nukleoid), rybosomy, mezosomy, rz ski.

2. WIELKO C –mikroskopijna około 1 m =0,001mm

3. KSZTAŁTY - (ryc.13.2 s.71)

a) kuliste

b) wydłu one (pałeczki, laseczki, maczugowce)

c) spiralne (przecinkowce, rubowce, kr tki)

d) inne np. gwiazdkowate

mog wyst powa w koloniach (dwoinki, paciorkowce, gronkowce)

4. WYSTEPOWANIE - bakterie to organizmy o najprostszej budowie, doskonale

funkcjonuj od ponad 3 mld lat i zasiedliły wszystkie rodowiska ycia na kuli

ziemskiej (gleb , wod , powietrze, inne organizmy). Sukces ten zawdzi czaj

prostocie budowy oraz realizowaniu czynno ci yciowych na ró ne sposoby, dzi ki

czemu s przystosowane do ycia w ró nych warunkach.

5. CZYNNO CI YCIOWE

6. Oddychanie – tlenowe lub beztlenowe

Od ywianie – samo ywne (fotoautotrofy i chemoautotrfy )i cudzo ywne (saprofity i

paso yty) oraz symbioza

Rozmna anie – podział komórki, mog tworzy przetrwalniki

Poruszanie - rz ski

ZNACZENIE BAKTERII W PRZYRODZIE:

1) 1. Rozkładaj martw materi organiczn (szcz tki ro lin i

zwierz t) do postaci soli mineralnych, w ten sposób u y niaj

gleb i przyczyniaj si do kr enia materii w przyrodzie.

KORZYSTNE ZNACZENIE BAKTERII DLA CZLOWIEKA

1) rozkładaj szcz tki organiczne tworz c kompost – nawóz

2) bakterie brodawkowe yj w symbiozie z korzeniami ro lin

motylkowych wi

c azot z powietrza, dostarczaj go ro linie, która

buduje z niego białka, w zamian za to bakterie czerpi od ro liny

składniki pokarmowe – produkty fotosyntezy

SYMBIOZA – to współpraca dwóch organizmów oparta na wzajemnej korzy ci

3) bakterie symbiotyczne yj w przewodzie pokarmowym zwierz t

od ywiaj cych si pokarmem ro linnym i ułatwiaj rozkład celulozy,

a tym samym jej wykorzystanie, w zamian otrzymuj pokarm

4) w jelicie człowieka ułatwiaj rozkład niestrawionych resztek

pokarmu, a tak e dostarczaj niezb dnych witamin B i K

5) w przemy le spo ywczy do wytwarzania kefirów, jogurtów

6) do wytwarzania kiszonych produktów: ogórków, kapusty, kwa nienia

mleka

7) w biologicznych oczyszczalniach cieków rozkładaj cze

zanieczyszcze , b d cych ubocznym produktem działalno ci

człowieka.

NEGATYWNE ZNACZENIE BAKTERII DLA CZŁOWIEKA

1. Wywołuj choroby ludzi (

angina, gru lica, kiła, zapalenie płuc, czerwonka

bakteryjna, choroba wrzodowa oł dka)

2. Wywołuj masowe zatrucia pokarmowe (salmonelle, gronkowiec)

3. Powoduj gnicie (psucie si ywno ci)

Choroby bakteryjne leczy si antybiotykami.

Podsumowanie – uczniowie zadaj sobie nawzajem pytania na temat budowy, czynno ci

yciowych i znaczenia bakterii.

Temat (24): Wirusy i priony.

WIRUSY – odkryte w XIX wieku

1. WIELKO C – około 0,05 m rednicy

2. KSZTAŁTY – ró norodne, symetryczne

3. BUDOWA – nie maj budowy komórkowej, składaj si tylko z kwasu nukleinowego

DNA lub RNA otoczonego białkow osłonk (kapsydem)

4. CZYNNO CI YCIOWE – w obr bie wirusa nie zachodz adne czynno ci yciowe

i tak długo jak pozostaje poza organizmem zachowuje si jak martwy obiekt

5. AKTYWNO C – aby przetrwa i namno y si , wirusy musz wtargn do komórek

innych organizmów

- Wirus przyczepia si do komórki gospodarza

- DNA wirusa zostaje wstrzykni ty do komórki

- Komórka wytwarza kopie DNA wirusa oraz nowe otoczki wirusowe

- Tworz si nowe wirusy

- Wirusy opuszczaj komórk , która przestaje istnie

6. ZNACZENIE – WYWOŁUJ CHOROBY RO LIN, LUDZI I ZWIERZ T. S

bezwzgl dnym paso ytami.

7. CHOROBY WIRUSOWE:

GRYPA, ODRA, OSPA WIETRZNA, WINKA,

WIRUSOWE ZAPALENIE W TROBY ( ÓŁTACZKA ZAKA NA),

AIDS,OPRYSZCZKA

8. ZWALCZANIE – jest trudne, gdy cz sto ulegaj zmianom, nie leczy si ich

antybiotykami. Antybiotyki to rodki zabijaj ce lub hamuj ce rozwój bakterii, wobec

tego na wirusy nie maj adnego wpływu. W przypadku wi kszo ci chorób

wirusowych zaleca si umo liwienie organizmowi zwalczania wirusów.

PRIONY – odkryte w drugiej połowie XX wieku

1. Priony to zaka ne cz stki białka o budowie prostszej od wirusów. Wywołuj choroby

mózgu ko cz ce si mierci . Mózg chorego zwierz cia lub człowieka przypomina

g bk , dlatego chorob prionow nazywamy g bczastym zwyrodnieniem mózgu.

Aktywno prionów po wnikni ciu do układu nerwowego polega na przekształceniu

normalnych cz stek białka w priony. Priony powoduj uszkodzenie mózgu, czego

skutkiem jest choroba i mier . Priony pokonuj bariery mi dzygatunkowe i wykazuj

bardzo du odporno na niszczenie.

2. Choroby prionowe – u ludzi: kuru, choroba Creutzfeldta – Jacoba, u zwierz t- choroba

prionowa owiec, choroba szalonych krów – BSE.

3. Zaka enie – przez zjedzenie zaka onej m czki zrobionej z ko ci i mi sa chorych

zwierz t.

TEMAT(25): Budowa i wybrane czynno ci yciowe pierwotniaków.

1. Organizmy zaliczane do królestwa protistów (pierwotniaki, glony, luzowce).

2. Na podstawie podr cznika (s.74) uczniowie poznaj poszczególne grupy

pierwotniaków (wiciowce, orz ski i zarodziowe), ich wyst powanie, budow i

czynno ci yciowe.

Pierwotniaki to organizmy jednokomórkowe maj ce zdolno ruchu. Poruszaj si za

pomoc rz sek (pantofelek), wici (euglena) lub nibynó ek-ruchem pełzakowatym,

przelewaj c cytoplazm (ameba-pełzak).Te organelle ruchu były podstaw podziału

pierwotniaków na trzy grupy. Organelle to swoiste struktury pełni ce okre lone

funkcje np. j dro komórkowe, wodniczka pokarmowa.

Pierwotniaki wyst puj w wodach słodkich i słonych, w miejscach wilgotnych i w

glebie. Niektóre yj w symbiozie z innymi organizmami , inne s paso ytami.

Czynno ci yciowe:

1. Od ywianie – samo ywne(euglena), cudzo ywne (euglena, pantofelek,

ameba).Od ywiaj si bakteriami. Trawienie odbywa si w wodniczkach

pokarmowych.

2. Poruszanie si .

3. Rekcja na wiatło przy pomocy plamki czerwonej, pod anie w jego kierunku

(euglena)

4. Wydalanie- za pomoc wodniczek t tni cych(nadmiar wody oraz zb dne i

szkodliwe produkty przemiany materii)

5. Oddychanie –tlenowo, cał powierzchni ciała.

6. Rozmna anie bezpłciowo – przez podział komórki.

Pierwotniaki chorobotwórcze.

A) zarodziec malarii, yje w krwinkach czerwonych, niszczy krwinki czerwone

człowieka, wywołuje malari (dreszcze, wysoka temperatura), przenoszony

przez komara widliszka

B) widrowiec gambijski, yje we krwi człowieka, wywołuje pi czk afryka sk ,

która nieleczona ko czy si mierci , przenoszony przez muchy tse- tse

C) rz sistek pochwowy- yje w pochwie kobiety oraz cewce moczowej m czyzn,

wywołuje stany zapalne.

D) Ameba yj ca w jelicie człowieka wywołuje chorob – czerwonk amebow –

pełzakow .

E) Toksoplazma – wywołuje toksoplazmoz .

3. Na podstawie podr cznika s.77 uczniowie omawiaj pierwotniaki symbiotyczne.

Pierwotniaki – termity: pierwotniaki wytwarzaj enzym trawi cy celuloz (główny

składnik drewna – pokarmu tych zwierz t)na glukoz , która jest przyswajana przez

termity.

4. Rysunki:

TEMAT(26): Cechy budowy i biologii grzybów i porostów.

1. Cechy grzybów, odró niaj ce je od przedstawicieli pozostałych królestw

organizmów.

- cudzo ywno – wchłaniaj strawione poza organizmem zwi zki organiczne

- s organizmami plechowymi – słabo zró nicowane ciało, nie tworz ce tkanek i

organów.

- plecha nosi nazw grzybni utworzonej ze strz pek

- ich ciana komórkowa zawiera chityn .

2. Nauczyciel dokonuje podziału grzybów na sprz niaki, workowce i podstawczaki.

Uczniowie na podstawie podr cznika s.79 poznaj ich charakterystyczne cechy:

• sprz niaki – grzybnia jednokomórkowa, ale wieloj drowa – komórczak np. ple niak

biały

• workowce – wielokomórkowe, ale jednoj drowe np. smardz jadalny

• podstawczaki – strz pki składaj si z komórek dwuj drowych, nale y tu wi kszo

grzybów jadalnych np. borowik

3.Budow grzyba kapeluszowego

Rysunek:

4. przypomnienie, jak od ywiaj si grzyby (saprofity i paso yty).

5. Zjawisko mikoryzy.

Mikoryza (opil ) – rodzaj symbiozy mi dzy drzewami a grzybami, gdzie drzewa

dostarczaj grzybom pokarm a w zamian grzyby zaopatruj je w wod i sole mineralne

np. ko larz z brzoz , borowik z d bem kurka z sosn i wierkiem.

6.Inne czynno ci yciowe grzybów

Grzyby rozmna aj si płciowo i bezpłciowo. W rozmna aniu płciowym ich organy

płciowe b d dwie ró nopłciowe strz pki zlewaj si ze sob , natomiast rozmna anie

bezpłciowe polega na wytwarzaniu zarodników.

7. Ró nice w budowie dro d y, grzyba ple niowego i grzyba wytwarzaj cego

owocniki.

Dro d e – grzyby jednokomórkowe, rozmna aj si przez p czkowanie, mog tworzy

kolonie, s cudzo ywne – saprofity, oddychaj beztlenowo na drodze fermentacji.

Glukoza + dro d e =dwutlenek w gla + alkohol etylowy

Zastosowanie; do produkcji alkoholu, spulchniania ciasta. Za spulchnianie ciasta

odpowiadaj uwalniaj ce si w czasie reakcji fermentacji p cherzyki CO2.

Rysunek:

Ple nie rozwijaj si na ywno ci przechowywanej w ciepłym i wilgotnym miejscu.

ywno sple niała nie nadaje si do spo ycia. Do grzybów ple niowych nale y

ple niak biały – jednokomórkowy i wieloj drowy oraz p dzlak i kropidlak – zielone ,

wielokomórkowe. Niektóre ple nie wykorzystuje si do produkcji serów, a tak e

antybiotyków (p dzlak).

Rysunek:

Warunki niezb dne do ycia grzybów:

- po ywka organiczna ,

- wilgo (woda),

- odpowiednia temperatura

8. Porosty

Porost tworz grzyb i glon. Najnowsze badania wykazuj , e w poro cie

najwa niejsz rol odgrywa grzyb, który wykorzystuje komórki glonu do wytwarzania

zwi zków organicznych niezb dnych do ycia. Jest to układ paso ytniczy, a nie

symbiotyczny, jak do niedawna uwa ano.

Rysunek:

Porosty maj małe wymagania, co do warunków ycia dlatego mog rosn c na nagich

, niedost pnych skałach, na pustyniach, na suchym drewnie, a tak e na piaszczystej

glebie w suchych borach sosnowych. S pionierami ro linno ci, gdy pojawiaj si w

niedost pnych miejscach i przygotowuj podło e dla innych ro lin. Ponadto s

wska nikami zanieczyszcze powietrza szczególnie wra liwymi na tlenki siarki. Do

okre lania czysto ci powietrza u ywa si skali porostowej

( w. 8 s.41)Szczególnie

wra liwe s porosty o plesze krzaczkowate(brodaczka)j, mniej o plesze

listkowatej(m klik otr biasty), a najmniej o plesze skorupiastej)misecznica

proszkowata) –

podr cznik s.83.

TEMAT(27):Rola grzybów w przyrodzie.

1. Mikoryza – grzyb i glon lepiej si rozwijaj .

2. Z grzybami współ yje równie wiele zwierz t. Nale do nich mrówki i termity.

Strz pki grzybów słu owadom za po ywienie. Grzyby od ywiaj si odchodami

owadów i w ten sposób oczyszczaj mrowiska i termitiery.

3. Grzyby rozkładaj martwe ciała ro lin i zwierz t do postaci soli mineralnych , z

których korzystaj producenci, a oni stanowi pokarm konsumentów. Jest to kr enie

materii zapewniaj ce ci gło ycia na Ziemi.

3. Grzyby paso ytnicze wywołuj choroby ro lin, ludzi i zwierz t.

• Zaraza ziemniaczana- niszczy li cie ziemniaków, powoduj c ich usychanie zanim pod

ziemi wykształc si jadalne bulwy

• Rdza d błowa –pomara czowe przebarwienia na li ciach zbó , li cie usychaj ,

ro lina przestaje si normalnie rozwija , plony za s znacznie ni sze

• Buławinka czerwona – atakuje kwiatostany zbó , w kłosach zamiast ziarniaków

powstaj czarne wałeczkowate twory zwane sporyszem. S to przetrwalniki , które

zawieraj truj ce substancje

• Huba, opie ka miodowa – paso yty drzew

• Grzyby paso ytuj tak e na zwierz tach i ludziach powoduj c choroby zwane

grzybicami, grzybnia rozrasta si wewn trz ró nych organów, zatyka naczynia

krwiono ne i cz sto wydziela substancje zatruwaj ce organizm, atakuj płuca,

w trob a nawet mózg, cz sto yj w wierzchnich warstwach skóry.

4. Grzyby jadalne i truj ce., nie wolno zbiera grzybów, które nie s znane zbieraczom.

Niektóre truj ce grzyby s łudz co podobne do jadalnych np. muchomor

sromotnikowy ( miertelnie truj cy), czubajka kania i pieczarka. Uczniowie wypisuj

gatunki grzybów jadalnych i truj cych.

5. Porównanie pieczarki i muchomora

Cecha

Muchomor

sromotnikowy

Czubajka kania

Pieczarka

Kolor

Oliwkowozielony

Jasnobr zowy z

poprzecznym

wzorkiem

Biały, stare br zowy

Blaszki

Białe

Białe

Białe, stare br zowe

Trzon u nasady

Zgrubiały

bulwkowato, ukryty

w łamliwej białej

pochwie

Kulisto zgrubiały bez

pochwy

niezgrubiały

5. Nauczyciel zwraca uwag na zachowanie w lesie podczas grzybobrania:

- zbieraj grzyby do koszyka

- wykr caj lub odcinaj trzon, nie wyrywaj

- nie niszcz grzybów niejadalnych

- przykrywaj grzybni ciółk

11. Wszystkie gatunki s wa ne dla przyrody, wi c nie nale y ich niepotrzebnie wyrywa

lub niszczy . Wiele gatunków grzybów jest pod prawn ochron w Polsce ,

12. Inne gatunki grzybów wykorzystywane przez człowieka.

Dro d e:

- do pieczenia ciasta równie chlebowego

- do produkcji wina, piwa, alkoholu etylowego

Ple nie:

- do produkcji serów ple niowych

- do produkcji antybiotyku penicyliny

Grzyby kapeluszowe:

- stanowi pokarm

- jako przyprawy

Praca domowa

Wykonaj zadanie 2 ze s. 42. Prowad zaproponowane w nim obserwacje, wypełniaj c

kart pracy nr4 –Wła ciwo ci dwutlenku w gla. Wykonaj zadanie 5 s. 43 w zeszycie

wicze .

Komentarz do karty pracy: W pierwszej cz ci karty ucze obserwuje, jak płomie wiecy

ga nie pod wpływem CO2. W drugiej cz ci stwierdza, e gaz wydzielany podczas

fermentacji ma tak sam wła ciwo . Ta obserwacja pomo e uczniowi wyci gn

wniosek, e gazem wydzielanym podczas fermentacji alkoholowej jest CO2.

TEMAT(28): Cechy budowy i biologii glonów.

Glony to niespokrewnione bli ej ze sob grupy samo ywnych , jednokomórkowych lub

plechowych organizmów, które yj w wodzie lub rodowisku wilgotnym. Nale do

królestwa bakterii, protistów, i ro lin.

Glony były pierwszymi samo ywnymi organizmami j drowymi na Ziemi. Powstały

dzi ki temu, e przodkowie dzisiejszych sinic zasiedlili komórki cudzo ywnych

organizmów j drowych, przekształcaj c si w ich chloroplasty.

• sinice – nale do królestwa bakterii, brak j dra, zawieraj niebieskozielone i

czerwone barwniki fotosyntetyzuj ce, które nadaj im sin barw ; yj pojedynczo lub

w koloniach, spotyka si te formy wielokomórkowe; wyst puj w ró nych

niesprzyjaj cych rodowiskach np. zimne wody, gor ce ródła(tem. ok.85stopni);

wi kszo yje w zbiornikach słodkowodnych tworz c zakwity, gdy woda jest bogata w

nieorganiczne zwi zki fosforu i azotu, tworz sinozielon ” zup ”, poniewa

całkowicie zu ywaj tlen zawarty w wodzie i wydzielaj truj ce substancje , mog

powodowa masowe ni cie ryb; w Chinach i Japonii gatunki sinic wi

ce azot z

powietrza wykorzystuje si jako nawóz.

• Glony, których komórki zawieraj j dro – nale do królestwa protistów, oprócz

zielonego barwnika chlorofilu maj inne barwniki nadaj ce im barw złocist ,

br zow , czerwon ; do tej grupy nale okrzemki brunatnice, krasnorosty; dzi ki

barwnikom ółtym, czerwonym i niebieskim mog y w miejscach, gdzie dociera mało

wiatła np. w jaskiniach i gł binach morskich; zwi zki organiczne wytwarzane w

procesie fotosyntezy słu przede wszystkim do wzrostu glonów, nadmiar tych

substancji jest gromadzony w postaci materiałów zapasowych. Np. tłuszczów, białek

lub skrobi; s jednokomórkowe, kolonijne i wielokomórkowe; glony rozmna aj si

bezpłciowo przez podział komórki, zarodniki lub fragmentacj plechy, liczne gatunki

rozmna aj si równie płciowo- w plechach s wytwarzane wówczas komórki

rozrodcze m skie i e skie, a nowy organizm ró ni si od rodziców zespołem genów

(zielenice, brunatnice, ramienice)

• Zielenice – nale do królestwa ro lin, ich komórki s otoczone celulozow cian

komórkow , chloroplasty maj te same barwniki , co ro liny, a materiałem

zapasowym jest skrobia (chlorella, toczek, sałata morska,skr tnica)

1. Na podstawie obserwacji preparatów oraz plansz uczniowie okre laj wygl d plechy

glonów. Nast pnie rysuj przykłady jednokomórkowych, kolonijnych i

wielokomórkowych glonów (pierwotek, okrzemka, skr tnica, morszczyn

p cherzykowaty).

2. Sposoby rozmna ania si glonów

Bezpłciowo – przez podział komórek, przez fragmentacj plechy, zarodniki

Płciowo – przez poł czenie si ruchliwych komórek płciowych lub jednej nieruchomej

zwanej komórk jajow z opatrzonym wiciami ruchliwym plemnikiem, wtedy nowy

organizm ró ni si od rodziców zespołem genów

5.Nauczyciel dzieli klas na dwa zespoły. Jeden zespół zajmuje si rol glonów w

przyrodzie , drugi wykorzystaniem glonów przez człowieka. Ka dy z zespołów

wykorzystuje podczas pracy podr cznik. Najwa niejsze wnioski zostaj zapisane w

zeszytach.

Rola glonów w przyrodzie:

1) Wchodz w skład planktonu i stanowi pokarm dla zwierz t.

2) S w wodach głównymi producentami materii organicznej.

3) Zu ywaj znaczne ilo ci dwutlenku w gla a wytwarzaj tlen, w ten sposób

wpływaj na klimat zmniejszaj c skutki efektu cieplarnianego.

4) Utworzyły pokłady skał osadowych (pancerzyki glonów zwane kokolitami)

5) Stanowi schronienie dla ryb (brunatnice – wielkomorszcz, gronorosty), gdy

tworz podwodne g szcze.

Znaczenie glonów dla człowieka:

1) Pokarm dla człowieka i zwierz t.

2) Do produkcji leków i kosmetyków.

3) Do produkcji agaru – stosowany zamiast elatyny i do produkcji po ywek

dla bakterii, grzybów i tkanek.

TEMAT: (29) SPRAWDZIAN WIADOMO CI Z KRÓLESTWA BAKTERII I

PROTISTÓW.

DZIAŁ V – WIAT RO LIN

Temat(30, 31): Budowa i funkcja tkanek ro linnych.

1. Poj cie tkanki.

Tkanka to zespół komórek o podobnej budowie wyspecjalizowanych do pełnienia

okre lonych funkcji w organizmie.

Komórki ro linne s otoczone grubymi, martwymi cianami, w których s otwory, a przez

nie przenikaj cieniutkie cytoplazmatyczne wypustki. Tymi ywymi kanałami z komórki do

komórki przenikaj sygnały w postaci impulsów elektrycznych lub substancji

chemicznych, nios c ró ne informacje. Ich niezakłócony przepływ jest podstaw ycia

ka dego organizmu.

2. Schemat podziału tkanek ro linnych.

TKANKI RO LINNE

TWÓRCZE:

- STO EK WZROSU ŁODYGI I KORZENIA

- MIAZGA

STAŁE:

A. OKRYWAJ CE

- SKÓRKA

- KOREK

B. MI KISZOWE

- M. ASYMILACYJNY

- M. ZASADNICZY

- M. SPICHRZOWY

- M. POWIETRZNY

C.PRZEWODZ CE

- DREWNO (KSYLEM)

- ŁYKO(FLOEM)

D. WZMACNIAJ CE

- ZWARCICA (KOLENCHYMA)

- TWARDZICA (SKLERENCHYMA)

E. wydzielnicze

Notatki:

Tkanki okrywaj ce

a. skórka

b. korek

Pokrywaj powierzchni ciała ro lin. Chroni przed urazami i szkodliwymi czynnikami

rodowiska zewn trznego zapewniaj wymian informacji pomi dzy organizmem a jego

otoczeniem.

Skórka – okrywa młode cz ci ro lin, utworzona z ywych komórek, pozbawionych

chloroplastów, przezroczystych ( przenika wiatło), zewn trzne ciany pokryte warstw

woskowej substancji zwanej kutykul – nie przepuszcza wody ani powietrza, chroni przed

wnikaniem drobnoustrojów chorobotwórczych i paso ytów. W dolnej skórce li cia

znajduj si aparaty szparkowe umo liwiaj ce wymian gazow , a w skórce korzenia

wło niki pobieraj ce wod z solami mineralnym (

ryc. 23.2 s.133 – podr cznik)

Aparaty szparkowe zbudowane s z dwóch komórek szparkowych o kształcie fasoli. Gdy

wody jest do komórki s nap czniałe a szparka otwarta. Gdy wody zaczyna brakowa ,

komórki wiotczej a otwór stopniowo si zamyka.

Skórka wytwarza włoski ,które chroni przed nadmiernym parowaniem, promieniowaniem

słonecznym , przegrzaniem lub przemarzni ciem , kolce i włoski parz ce pokrzywy pełni

funkcj ochronn .

Skórka li ci – epiderma, skórka korzenia - ryzoderma

Rysunki:

Korek – wyst puje w starszych cz ciach ro liny, pokrywa pnie i gał zie drzew i krzewów,

zbudowany z martwych , pustych w rodku komórek o zgrubiałych cianach nasyconych

substancjami nieprzepuszczalnymi dla wody i powietrza. Wymiana gazowa odbywa si

przez przetchlinki- lu no uło one komórki korka.

Tkanki mi kiszowe:

a. mi kisz zasadniczy

b. mi kisz przewietrzaj cy

c. mi kisz spichrzowy

d. mi kisz wodny

e. mi kisz asmilacyjny

- palisadowy

- g bczasty

Podział ze wzgl du na rozmieszczenie i pełnione funkcje.

Mi kisz wyst puje we wszystkich cz ciach ro liny. W nich zachodz procesy bezpo rednio

zwi zane z yciem ro liny, a wi c fotosynteza, oddychanie, magazynowanie substancji

od ywczych.

Mi kisz asymilacyjny – wyst puje w zielonych cz ciach ro liny pod skórk , liczne

chloroplasty, zachodzi w nim fotosyntez, komórki ywe

- palisadowy – komórki wydłu one, ustawione prostopadle do powierzchni

li cia(łatwo przenika wiatło)

- g bczasty – liczne przestwory mi dzykomórkowe ułatwiaj transport tlenu,

pary wodnej i dwutlenku w gla wewn trz li cia.

Mi kisz zasadniczy – wypełnia wolne miejsca pomi dzy innymi tkankami ro liny, komórki o

ró nych kształtach lu no uło one.

Mi kisz spichrzowy – komórki cienko cienne, magazynuje substancje od ywcze oraz wod , co

pozwala przetrwa ro linie w okresie suszy lub braku składników pokarmowych, wyst puje w

organach pełni cych funkcj spichrzow .

Mi kisz przewietrzaj cy –bogaty w du e przestwory mi dzykomórkowe, które tworz ci gły

system kanałów powietrznych w ro linie, wyst puje u ro lin wodnych, błotnych i bagiennych,

dla których jest zbiornikiem powietrza i szkieletem pneumatycznym.

Mi kisz wodny – utworzony jest z du ych, ci le przylegaj cych do siebie, cienko ciennych

komórek o du ych wodniczkach, wyst puje u sukulentów np. kaktusów, aloesu, stanowi

magazyn wody na czas suszy.

Rysunki:

Tkanki przewodz ce:

a. łyko (floem)

b. drewno (ksylem)

Wyst puj we wszystkich organach ro liny, pełni funkcj kanałów transportowych.

Drewno –zbudowane z walcowatych , wydłu onych komórek zwanych członami naczy .

S one martwe, puste w rodku, ciany poprzeczne zanikaj , a komórki te tworz długie

przewody zwane naczyniami. W cianach drewna znajduj si liczne otworki- jamki,

które ułatwiaj transport wody mi dzy komórkami. Rola: przewodz wod z solami

mineralnymi od korzeni do li ci, kwiatów i owoców.

Łyko – zbudowane z ywych komórek uło onych jedna nad drug o bardzo du ych

wodniczkach, otoczonych cienk warstw cytoplazmy, ich poprzeczne ciany posiadaj

liczne otwory zwane sitami, stad nazwa tych komórek – rurki sitowe. Rola: transportuj

substancje pokarmowe do organów, w których nie zachodzi fotosynteza.

Zarówno łykiem jak i drewnem przesyłane s hormony, witaminy i enzymy,

odpowiedzialne za regulacj wszystkich procesów yciowych tocz cych si w ro linie.

Rysunki:

Tkanki wzmacniaj ce:

a. twardzica (sklerenchyma)

b. zwarcica (kolenchyma)

Pełni rol podobn do szkieletu zwierz t – podporow i wzmacniaj c , chroni przed

złamaniem, rozerwaniem.

Twardzica: zbudowana z martwych komórek o silnie zgrubiałych i zazwyczaj

zdrewniałych cianach, ma tak grube ciany, e zajmuj one prawie cał przestrze

komórki, wyst puje w starych nie rosn cych cz ciach ro liny. Kształt komórek tej tkanki

zale y od ich poło enia w ro linie np. silnie wydłu one komórki zwane włóknami u lnu,

natomiast komórki wchodz ce w skład łupin orzechów lub pestek s krótkie i

wielo cienne.

Zwarcica – wyst puje w szybko rosn cych cz ciach ro liny, zbudowana z ywych

komórek o nierównomiernie zgrubiałych cianach, szczególnie w k tach komórek, nadaje

elastyczno ro linie

Rysunki:

Tkanki twórcze(merystematyczne):

a. sto ek wzrostu łodygi i korzenia

b. miazga

c. miazga korkotwórcza (fellogen)

Wyst puj we wszystkich rosn cych cz ciach ro liny, zbudowane z niewielkich komórek

o cienkich cianach, małych wodniczkach i du ych j drach komórkowych. Ich głównym

zadaniem jest dzielenie si . W wyniku tych podziałów powstaj liczne komórki potomne,

które daj pocz tek wszystkim tkankom wchodz cym w skład ro liny.

Sto ek wzrostu (merystem wierzchołkowy)- znajduje si na szczycie łodygi lub korzenia,

powoduje wzrost ro liny na długo , taki wzrost nazywamy pierwotnym.

Miazga (kambium)–wyst puje mi dzy łykiem i drewnem u drzew i krzewów, jej komórki

intensywnie si dziel powoduj c przyrost na grubo , taki wzrost nazywamy wtórnym.

Miazga korkotwórcza (fellogen) –wyst puje w warstwie obwodowej (przy ciennej) łodygi i

korzenia, powoduje powstawania korka i komórek mi kiszowych fellodermy

Rysunki:

Tkanki wydzielnicze:

Wyst puje w postaci:

- skórki gruczołowej (łuski p ków)

- włosków wydzielniczych(li cie pelargonii, mi ty)

- włosków parz cych (li cie pokrzywy)

- miodników (dno kwiatowe ro lin wytwarzaj cych nektar)

- przewodów ywicznych(ro liny iglaste)

- zbiorników olejków eterycznych(owoce, li cie ro lin cytrusowych)

- rurek mlecznych(makowate, psiankowate)

TEMAT(32): OBSERWACJA MIKROSKOPWA TKANEK RO LINNYCH,

PODSUMOWANIE WIADOMO CI O TKANKACH

TEMAT (33-34): Najstarsze ro liny l dowe – ro liny zarodnikowe.

wprowadzenie poj cie ro lin zarodnikowych jako grupy ro lin ci le zwi zanych z yciem na

l dzie..

Ro liny zarodnikowe to mszaki i paprotniki(paprocie, skrzypu, widłaki). Ich rozmna anie

płciowe zale ne jest od wody, poniewa plemniki poruszaj si tylko w wodzie.

3.Mszaki

Notatka:

Mszaki: mchy np. płonnik, torfowiec, bielistka i w trobowce np. porostnica

Mszaki to l dowe ro liny zarodnikowe o prostej budowie ciała, prymitywne tkankowce i

organowce.

Budowa – wykonuj rysunek

Cykl rozwojowy, przemiana pokole (rys.)

Przemiana pokole polega na kolejnym wyst powaniu po sobie pokolenia płciowego i

bezpłciowego (sporofit). Dominuje pokolenie płciowe (gametofit)

Znaczenie:

1. S pionierami ro linno ci- zasiedlaj nieprzyjazne, jałowe tereny przekształcaj c je w

rodowiska odpowiednie dla innych ro lin.

2. Chłon wod , co chroni przed powodziami.

3. Stanowi rodowisko ycia wielu organizmów,

4. Torfowce tworz torf – masa rozło onych cz ci ro lin nasycona ró nymi zwi zkami

organicznymi i mineralnymi, która wi e du e ilo ci wody.

5. Torfowce tworz torfowiska- element krajobrazu krain podbiegunowych.

6. Torf jest wykorzystywany w ogrodnictwie w uprawie ro lin, do wyrobu tektury, a tak e

w lecznictwie np. Do k pieli(borowina)

4. Paprotniki: paprocie, skrzypy, widłaki

Notatka:

Dawne paprotniki przypominały olbrzymie drzewa, po wymarciu utworzyły pokłady w gla

kamiennego, miało to miejsce 300 mln lat temu w okresie w glowym (karbon)

Paprocie , skrzypy i widłaki to ro liny zarodnikowe o prostej budowie ciała. Wykształciły

organy: korze , łodyg , li . Wyst puj najcz ciej w dnie lasów.

Paprocie: korzenie, kł cze(podziemna łodyga), li cie, pod spodem li ci kupki zarodni z

zarodnikami.

Chronione: długosz królewski, pióropusznik strusi, j zycznik zwyczajny, podrze

ebrowiec, salwinia pływaj ca

Skrzypy: wytwarzaj dwa rodzaje p dów : zarodniono ne (wiosenne) i letnie (płonne),

odgał zienia boczne w okółkach, li cie małe , łuskowate, w ich cianach komórkowych

wyst puje krzemionka, kiedy były wykorzystywane do polerowania, łodygi puste w

rodku, na szczycie p dów wiosennych kłosy zarodniono ne.

Widłaki; korzenie, pło ce łodygi, li cie, wszystkie chronione, gdy bardzo długo(ok.20

lat)trwa ich cykl rozwojowy, wszystkie s chronione np. widłak go dzisty, jałowcowaty,

wroniec

Uczniowie wykonuj rysunki wszystkich paprotników:

5. Cykl yciowy ro lin zarodnikowych i jego zale no od obecno ci wody w rodowisku.

TEMAT(35): Cechy budowy i biologii ro lin nagozal kowych.

Notatka:

Ro liny nagonasienne (nagozal kowe) to drzewa i krzewy iglaste: sosna zwyczajna,

wierk pospolity, jodła pospolita, modrzew europejski, limba europejska, cis pospolity,

jałowiec pospolity, sosna górska(kosodrzewina).

Wykształciły organy: korzenie, łodyga w postaci pnia, li cie – igły i kwiaty zebrane w

kwiatostany w postaci szyszek.(kwiatostan to zbiór kwiatów na jednej osi)

Wytwarzaj nasiona, w których znajduje si zarodek młodej ro liny zaopatrzonej w

substancje od ywcze. Nasiona nie s niczym osłoni te, st d nazwa ro lin

nagonasienne. Nasiona powstaj z zal ków st d inna nazwa nagozal kowe.

Notatka;

Kwiatostan m ski to ółta szyszka u podstawy p du, składa si z kwiatów – łuseczek

(pr cików), ka dy pr cik z dwóch woreczków pyłkowych, w których znajduj si ziarna

pyłku.

Kwiatostan e ski to czerwona szyszka na szczycie p du, składa si z kwiatów - łuseczek

(pr cików). Na ka dym z nich znajduj si dwa zal ki, w których s komórki jajowe.

Ziarno pyłku zaopatrzone w p cherzyki lotne pada na okienko zal ka, kiełkuje i wytwarza

łagiewk pyłkow oraz dwie gamety m skie.

Po poł czeniu plemnika z komórk jajow powstaje zygota a z niej zarodek znajduj cy si

w nasieniu powstałym z przekształconego zal ka. Osłonki zal ka przekształcaj si w

łupiny nasienne.

Ro liny nasienne uniezale niły swój rozwój od wody, gdy do zapłodnienia dochodzi przez

łagiewk pyłkow , która powstaje z kiełkuj cego pyłku.

Rysunek zal ka i nasienia sosny oraz zairna pyłku.

Zapylenie – przeniesienie pyłku na zal ek

Zapłodnienie – poł czenie plemnika z komórk jajow

Korzy ci, jakie daje ro linom wytwarzanie nasion.

Zarodek znajduj cy si w nasieniu mo e odbywa dalekie podró e, nasienie jest organem

przetrwalnym, pozwala prze y niekorzystne warunki.

5. Uczniowie wskazuj na mapie wiata obszary poro ni te lasami iglastymi. Wyja niaj

powody takiego rozmieszczenia lasów..

Lasy iglaste rosn na obszarach , gdzie klimat jest surowy, głównie na północy Eurazji i

Ameryki Północnej, gdy maj sprawne tkanki przewodz ce, budowa li cia umo liwia

zim ochron przed mrozem, ale utrudnia fotosyntez latem (li cie s grube i w skie

pokryte warstw wosku i ywicy)

6. Znaczenie ro lin nagonasiennych:

- s odporne na brak wody i chłód, dlatego mog y w niesprzyjaj cych

warunkach,

- s po ywieniem dla zwierz t,

- wchłaniaj znaczne ilo ci wody i w ten sposób zapobiegaj powodziom,

- dostarczaj lekkiego, odpornego na nasi kanie wod drewna ,

- znakomicie nadaj si do budowy domów,

- uprawia si je w celach przemysłowych , co zapobiega wycinaniu naturalnych

lasów,

- sadzone s jako ro liny ozdobne.

TEMAT(36): Ro liny okrytonasienne – budowa i funkcja li cia.

1. Nauczyciel wprowadza poj cie organu. Uczniowie uzupełniaj w. 1 s.58.

Organ – cze organizmu wyró niaj ca si budow oraz pełni ca okre lone funkcje.

Organami ro li s li cie, korzenie, łodygi, kwiaty i owoce.

Organy wegetatywne to korze , łodyga i li

Organy generatywne (rozrodcze) – to kwiaty i owoce

2. Uczniowie rysuj li , nazywaj jego cz ci (blaszka, ogonek, nerwy – wi zka

przewodz ca). Przedstawia typy li ci – pojedyncze i zło one.

3. Typy uło enia li ci na łodydze: skr toległe, naprzeciwległe, okółkowe.

4. Nerwacja li ci – wi zki przewodz ce tworz ce rozgał zienia podobne do sieci:

Pierzasta (lipa)

dłoniasta(klon)

równoległa(trawy)

5. Ró norodno li ci:

a) ró ne kształty (sercowate, jajowate, lancetowate itp.)

b) ogonkowe(lipa) i bezogonkowe(trawy)

c) proste- pojedyncze(brzoza) i zło one (na jednym ogonku kilka mniejszych

listków):dłoniaste i pierzaste

Przystosowania li cia do fotosyntezy;

- maj cienkie, szerokie i płaskie blaszki li ciowe

- ich płaszczyzny s ustawione prostopadle do kierunku padania promieni

słonecznych

- skórka izoluje wn trze li cia od otoczenia

- aparaty szparkowe umo liwiaj wymian gazow

- mi kisz palisadowy i g bczasty zawiera chloroplsty, w nich zachodzi proces

fotosyntezy

- drewno transportuje z korzenia wod z solami mineralnymi

- łyko odprowadza z li ci substancje wytworzone w procesie fotosyntezy

6. Porównanie budowy li cia ro lin nago – i okrytonasiennych:

- nagonasiennych maj form igieł (ograniczenie transpiracji)

- pokrywa je wosk, który nie przepuszcza wody,

- komórki mi kiszu maj pofałdowane ciany, co zwi ksza powierzchni

asymilacyjna ro liny,

- aparaty szparkowe le w zagł bieniach skórki, co ogranicza transpiracj ,

- wzdłu igły biegn kanały ywiczne z substancj słu c do zabli niania

uszkodze

Funkcje li cia:

- fotosynteza

- transpiracja(obni a temperatur ciała ro liny, zapewnia ci gły przepływ

wody)

- wymiana gazowa

- magazynowanie substancji od ywczych – spichrzowe (cebula)

- magazynowanie wody( ywe kamienie)

- obronna(odstraszaj zwierz ta) – ciernie(kaktusy)

- pułapkowa – ro liny owado erne (rosiczka, dzbanecznik)

- czepne- owijaj si dookoła podpór (groszek)

- wabi ce –zwabiaj zwierz ta zapylaj ce (poinsecja, czyli gwiazda

betlejemska)

10.Uczniowie wyja niaj , dlaczego ro liny gubi li cie jesieni , a tak e , dlaczego jesieni

barwa li ci zmienia si .

W chloroplastach oprócz chlorofilu wyst puj oprócz chlorofilu inne barwniki

pochłaniaj ce promieniowanie słoneczne w innym zakresie fal, ni chlorofil: ółte

ksantofile i pomara czowe karoteny. Ich barw nie wida latem, poniewa zielony kolor

chlorofilu maskuje inne barwniki. Jednak jesieni , gdy chlorofil zostanie rozło ony,

pozostałe barwniki uwidaczniaj si : li cie ółkn lub czerwieniej .

Ro liny gubi li cie jesieni , aby nie wyparowywały wody, co chroni je przed

uschni ciem.

TEMAT(37): PODSTAWOWE FUNKCJE KORZENIA W YCIU RO LINY.

1Budowa zewn trzna korzenia

Rysunek:

2.Typy systemów korzeniowych

Rysunek:

3. Budowa tkankowa korzenia

Rola korzenia:

1. Pobieraj wod z gleby na zasadzie osmozy, a rozpuszczone w niej sole mineralne

ro lina chłonie dzi ki transportowi aktywnemu.

2.Utrzymuj ro lin w podło u.

Inne:

- Spichrzowe -magazynuj substancje od ywcze(materiały zapasowe)- marchew

- Czepna-pozwalaj pn czom pi si po podporach - bluszcz

- Podporowa – kukurydza

- Powietrzna –zaopatruj w wod ro liny wykorzystuj ce jako siedlisko gał zie i

li cie drzew – storczyk( epifity –organizmy samo ywne, yj ce na pniach i

gał ziach innych ro lin, niezakorzeniaj ce si w glebie.

- Oddechowe – u ro lin błotnych wyrastaj pionowo ponad powierzchni ziemi

s odpowiedzialne za dostarczenie tlenu do systemu korzeniowego – cypry nik

błotny

- Kurczliwe – wci gaj ro lin w gł b ziemi, co pozwala jej przetrwa zim lub

lepiej ukorzeni si młodej siewce – krokus

- Ssawki – wchłaniaj wod i sole mineralne z wi zek przewodz cych ywiciela.

5. Formy współ ycia korzeni ro lin z innymi organizmami.

1.Mikoryza – współ ycie grzybów z korzeniami ro lin, gdzie grzyby zwi kszaj

powierzchni chłonn korzenia, przekazuj ro linie wod z solami mineralnymi oraz

niektóre zwi zki chemiczne np. antybiotyki, ro lina za dostarcza grzybom substancji

od ywczych.

1. zwi zek korzeni ro lin z rodziny motylkowatych z bakteriami azotowymi – bakterie

wi

azot atmosferyczny i dostarczaj go ro linie w postaci soli mineralnych, ro lina

za chroni bakterie we własnych tkankach i dostarcza im substancji od ywczych.

Temat(38): Budowa i funkcja łodygi.

1. Poj cie p du;

P d – to nadziemna cze ro liny (łodyga wraz z li mi)

2. Budowa zewn trzna łodygi:

- na szczycie p k wierzchołkowy (sto ek wzrostu oraz zawi zki li ci i p dów

bocznych chronione przez łuski)

- p ki boczne(zawi zki li ci lub odgał zie bocznych), czasami s u pione, gdy

ich wzrost jest hamowany przez p ki wierzchołkowe, po ich usuni ci zaczynaj

si rozwija p ki boczne

- w zły – miejsca osadzenia li ci

- mi dzyw la- odcinek łodygi mi dzy w złami;

3. Budowa wewn trzna łodygi, budow pierwotn i wtórn .

Rysunek:

Budowa pierwotna to taka, gdzie mi dzy łykiem i drewnem brak jest miazgi i łodyga nie

przyrasta na grubo .

Budowa wtórna to taka, gdzie mi dzy łykiem a drewnem wyst puje miazga, która do

wewn trz wytwarza drewno wtórne a na zewn trz łyko wtórnej w ten sposób korze

przyrasta na grubo

4. Porównanie łodygi ro lin jedno- i dwuli ciennych.

Rysunek;

5.Funkcje łodygi:

1. Zapewnia ł czno mi dzy systemem korzeniowym a pozostałymi cz ciami ro lin,

transportuje wod z solami mineralnymi i zwi zki organiczne.

Inne:

- spichrzowe – (bulwy -ziemniak, kł cza – irys)

- czepne- winoro l

- magazynowanie wody – kaktus

- asymilacyjna – pomidor

- rozmna anie bezpłciowe- rozłogi(truskawka, poziomka)

- ciernie – chroni owoce ( liwa tarnina)

5. Typy łodyg:

a. Zielne(charakterystyczne dla ro lin u których wyst puje

wzrost pierwotny, nie przyrastaj na grubo

- Wzniesione - aster

- Wij ce- groszek

- Pło ce- ogórek, dynia

-

d bła- zbo a

- Pi tka- cebula

- Bulwy - ziemniak

- Kł cza- kosaciec

a. Zdrewniałe( u ro lin wieloletnich – przyrastaj na

grubo )

- drzewa- lipa, d b

- krzewy- leszczyna, bez czarny

- krzewinki- wrzos, borówka

6. Sposób transportu wody i zwi zków organicznych w ro linie.

Ruch wody jest powodowany przede wszystkim przez ciepło promieni słonecznych, które

ogrzewaj li cie i wywołuj transpiracj . Siła ss ca powodowana przez parowanie wody z

li ci mo e doprowadzi słup wody do wierzchołka drzew, dzi ki temu, e słup transportowanej

wody zachowuje ci gło na całej długo ci. Przyczyn ruchu cukrów jest ich aktywny

transport do rurek sitowych znajduj cych si w li ciach z mi kiszu asymilacyjnego.

7.Ruchy ro li to reakcja ro liny na bod ce:

Tropizmy – ruchy kierunkowe ro lin na bodziec pod wpływem auksyn – hormonów

ro linnych

- fototropizm – wzrost ro liny b d cy reakcj na działanie wiatła, łodyga

ro lina wygina si i ro nie w kierunku wiatła

- geotropizm – jest wywołany działaniem na ro liny grawitacji ziemskiej, pod

wpływem której korze zawsze ro nie do dołu a łodyga ku górze

Nastie – ruchy organów ro lin (np. li ci, kwiatów), w których kierunek ruchu jest

niezale ny od kierunku działaj cego bod ca np. kwiaty tulipana otwieraj si wraz ze

wiatłem, termonastia – otwieranie si kwiatów w gor cym powietrzu, nyktonastia –

szczawik zaj czy otwiera lub zamyka li cie w zale no ci od pory doby i zmieniaj cego si

o wietlenia i temperatury, zamykanie li ci mimozy pod wpływem dotyku.

Taksja – reakcja kierunkowa swobodnie poruszaj cych si organizmów zwierz cych i

ro linnych: fototaksja, termotaksja, chemotaksja

- dodatnia – w kierunku działaj cego bod ca

- ujemna – w kierunku odwrotnym

7. Długo ycia ro lin:

a)

ro liny jednoroczne- rosn , rozmna aj si i obumieraj w ci gu

jednego sezonu wegetacyjnego(fasola, chaber)

b)

ro liny dwuletnie – w pierwszym roku kiełkuj , wykształcaj łodygi i

li cie, w drugim zakwitaj i owocuj , kiedy owoce dojrzej , ro liny

dwuletnie gin (dziewanna)

c)

ro liny wieloletnie – gatunki o łodygach zdrewniałych i byliny-

ro liny, u których zimuj tylko cz ci podziemnej(kosaciec, d b)

Hormony ro linne- reguluj reakcje na bod ce i czynno ci yciowe ro lin

Auksyny:

- wpływaj na wydłu anie komórek

- hamuj rozgał zianie si p du

- nadmiar auksyn zabuja ro liny9np. chwasty w zbo ach)

- wpływaj na rozwój korzeni

- pozwalaj na wyhodowanie ro liny z pojedynczej komórki

Etylen – powstaje w dojrzewaj cych owocach i przyspiesza ten proces

TEMAT(39): Budowa i funkcja kwiatu.

TEMAT(40): CYKL YCIOWY RO LIN OKRYTONASIENNYCH.

Notatka:

Wi kszo ro lin okrytonasiennych jest obupłciowa (ma słupek i pr ciki), niektóre s

jednopłciowe np.

Wierzba, topola- jednopłciowe(rozdzielnopłciowe), dwupienne

Leszczyna – jednopłciowa, jednopienna

Jednopienne – to takie, gzie na jednej ro linie wyst puj kwiaty m skie i e skie

Dwupienne – to takie, gdzie na jednej ro linie s kwiaty m skie a na drugiej e skie

Zapylenie – przeniesienie pyłku na znami słupka

a. samozapylenie – pyłek jest przenoszony na znami słupka w tym

samym kwiecie

b. krzy owe – pomi dzy ró nymi kwiatami

Ro liny

B. wiatropylne – kwiaty małe, pozbawione atrakcyjnych kolorów, zapachów i

nektaru, wytwarzaj ogromne ilo ci pyłku. Którego ziarna s małe, lekkie i

gładkie, aby mogły łatwo unosi si na wietrze

C. owadopylne – kwiaty barwne, pachn ce, zawieraj ce miodniki, wypełnione

słodkim nektarem zwabiaj cym owady.

Rozmna anie:

Ziarno pyłku jest przenoszone na znami słupka, kiełkuje tworzy łagiewk pyłkow i dwie

gamety m skie. Przez łagiewk gamety docieraj do komórki jajowej. Wyst puje tu

podwójne zapłodnienie:

- jeden plemnik ł czy si z komórk jajow w wyniku czego powstaje zygota a z

niej zarodek

- drugi plemnik ł czy si z wtórnym j drem woreczka zal kowego i powstaje

bielmo (materiał od ywczy dla zarodka)

Z osłonek zal ka powstaje łupina nasienna, a z całego zal ka nasienie, z zal ni

słupka owoc, czasami z dna kwiatowego (jabłko, gruszka)

Owoce i nasiona s przystosowane do rozsiewania:

- za pomoc zwierz t – połykaj je(jarz bina – jemiołuszka) lub przenosz na

sier ci np. łopian

- przez wiatr – s zaopatrzone w skrzydełka (klon), lub pióropusze ( mniszek

lekarski), dzi ki czemu szybuj wraz z wiatrem

- z wod – orzechy palmy kokosowej dzi ki twardej, z wierzchu włóknistej

owocni swobodnie unosz si w wodzie, unoszone przez pr dy morskie mog

pokona tysi ce kilometrów, a wyrzucone na brzeg kiełkuj .

- samoistnie - niecierpek

Rozmna anie bezpłciowe – nowe osobniki powstaj z jednego osobnika macierzystego i s

identyczne jak on, tak samo przystosowane do warunków rodowiska jak osobniki

rodzicielskie.

S wykorzystywane przez rolników i ogrodników do wytwarzania potomstwa o

okre lonych cechach np. wielko , smak

Sposoby rozmna ania bezpłciowego:

- rozłogi – pło ce si po ziemi p dy na których powstaj p czki i korzenie np.

truskawki

- kł cza – podziemne łodygi, tworz rozgał zia, z których wyrastaj nowe

ro liny np. kosaciec, konwalia

- bulwy – ziemniak

- cebule -krokus

TEMAT(41): TYPY KWIATOSTANÓW I OWOCÓW

1. typy kwiatostanów i owoców.

Kwiatostan – zbiór kwiatów na jednej osi.

Kwiatostany ró ni si sposobem rozgał ziania p dów oraz osadzania na nich kwiatów.

Grono

kłos

główka

Konwalia

babka

koniczyna

Baldaszek

baldach zło ony

Wi nia, bez czarny, czosnek)

koper, marchew

Wiecha

koszyczek

kolba

Bez lilak, owies

stokrotka, oset

kukurydza

TYPY OWOCÓW

A. POJEDYNCZE (rozwijaj si z jednej zal ni

• P KAJ CE

-

mieszek(kaczeniec, peonia)

-

str k(fasola, wyka)

-

łuszczyna (rzepak, kapusta)

-

torebka(len, niecierpek)

• NIEP KAJ CE (ZAMKNI TE)

~~SUCHE

-

orzech (leszczyna, d b)

-

rozłupnia (klon, marchew)

-

ziarniak ( yto, pszenica)

-

niełupka (słonecznik)

~~~MI SISTE

-

pestkowiec (wi nia, liwa)

-

jagoda (pomidor)

B. ZBIOROWE (Powstaj z poł czenia wielu zal ni jednego kwiatu o licznych słupkach)

-

truskawkaa – z licznych orzeszków (soczysta, czerwona cz c truskawki nie jest owocem lecz

silnie powi kszonymdnem kwiatowym, wła ciwe owoce truskawki to niepozorne , zielone

orzeszki, które widac na jej powierzchni.)

-

malina – z pestkowców

-

szupina – jabłko, gruszka

TEMAT(42):WZROST I ROZWÓJ RO LIN. Znaczenie ro linokrytonasiennych.

1. Budowa nasienia.

Łupina nasienna

bielmo

li cienie

zarodek

Nasienie bielmowe

nasienie bezbielmowe

(Soja, fasola)

2. Warunki kiełkowania nasienia

- woda

- odpowiednia temperatura

3. Etapy kiełkowania nasienia

- wchłaniane wody przez nasienie

- p cznienie

- p ka łupina nasienna

- wyrasta korze (siewka wrasta w gleb )

- rozwija si p d

- obumieraj li cienie

4. Wzrost ro lin

Wszystkie ro liny rosn na długo a tylko niektóre na grubo .

Wzrost ro liny na długo b d cy nast pstwem podziałów komórek w wierzchołkach

wzrostu , nazywamy

wzrostem pierwotnym.

Wzrost wtórny jest mo liwy dzi ki tkance zwanej miazg , która znajduje si mi dzy

łykiem i drewnem, która do wewn trz odkłada komórki drewna a na zewn trz łyka.

5. Znaczenie ro lin okrytonasiennych:

1) Wytwarzaj substancje organiczne, które s pokarmem dla zwierz t.

2) Usuwaj z atmosfery dwutlenek w gla a wzbogacaj j w tlen

4) Tworz c ró norodne rodowiska ro linne(ł ka, las)buduj rodowisko

ycia dla innych organizmów.

5) Kształtuj i upi kszaj krajobraz.

6) Wpływaj na kształtowanie klimatu.

7) Stanowi pokarm dla człowieka i zwierz t.

8) Dostarczaj materiałów do produkcji ubra (len, bawełna).

9) Do wyrobu papieru.

10) Dostarczaj wra e estetycznych w parkach i ogrodach.

Polskie drzewa okrytonasienne:

-

buk pospolity

-

grab zwyczajny

-

jesion wyniosły

-

olsza czarna

-

topola osika

-

brzoza brodawkowata.

Praca domowa:

Wypisz cechy charakterystyczne wy ej wymienionych ro lin. Wklej ilustracje.

TEMAT(43):PORÓWNANIE RO LIN JEDNO- I DULI CIENNYCH ORAZ NAGO -

- OKRYTONASIENNYCH.

Porównywana cecha

Jednoli cienne

Dwuli cienne

Liczba li cieni w zarodku

Jeden

Dwa

System korzeniowy

Wi zkowy

Palowy

Uło enie wi zek w łodydze Rozproszone

Pier cieniowe

Charakter wi zek

przewodz cych

Zamkni ty

Otwarty

Wtórny przyrost na grubo Brak

Jest

Kwiaty

3-krotne

4-5-krotne

Nerwacja li ci

Dłoniasta

Pierzasta

Formy yciowe

Ro liny zielne

Drzewa, krzewy, ro liny

zielne

Porównywana cecha

Nagonasienne

okrytonasienne

Zal ki (nasiona)

Niczym nie okryte

Zamkni te w zal ni słupka

Kwiaty

Jednopłciowe bez okwiatu

Zwykle obupłciowe z

okwiatem

Gametofit m ski

5-6-komórkowy

2-3-komórkowy

Gametofit e ski

Wielokomórkowy

7-8-komórkowy

Drewno

Z cewkami

Głównie z naczyniami

Formy yciowe

Drzewa i krzewy iglaste

Drzewa i krzewy li ciaste

TEMAT (44 ): SPRAWDZIAN WIADOMO CI Z KRÓLESTWA RO LIN

DZIAŁ VI – WIAT ZWIERZ T BEZKR GOWYCH

TEMAT(45 -46): CHARAKTERYSTYCZNE CECHY TKANEK ZWIERZ CYCH.

1. Uczniowie przypominaj definicj tkanki:

Tkanka to zespół komórek o podobnej budowie spełniaj cych okre lone funkcje w

organizmie.

Budowa tkanki jest zawsze zwi zana z jej funkcj .

2. Nauczyciel dokonuje podziału tkanek. Uczniowie uzupełniaj w. 1 s.26 w zeszycie

wicze .

TKANKI:

a. NABŁONKOWA( jednowarstwowa i wielowarstwowa):

- nabłonek okrywaj cy

- nabłonek wy ciełaj cy

- nabłonek gruczołowy

b. M NIOWA

- Gładka

- Poprzecznie pr kowana szkieletowa

- Poprzecznie pr kowana serca

c. Ł CZNA

- chrz stna

- kostan

- tłuszczowa,

- krew

- limfa

d. NERWOWA

3. Nauczyciel dokonuje podziału klasy na grupy. Ka da grupa dokonuje charakterystyki

poszczególnych tkanek – budowa i funkcja , dokonuj obserwacji preparatów

mikroskopowych, wykonuj rysunki tkanek.

4. Notatka:

Tkanka nabłonkowa

Rysunek:

- jednowarstwowa- wyst puje u bezkr gowców i kr gowców, składa si z jednej

warstwy komórek, mo e to by nabłonek płaski, kostkowy, cylindryczny,

czasami urz siony.

- Wielowarstwowa

a) nabłonek wy cielaj cy - wy ciela narz dy wewn trzne,

b)nabłonek okrywaj cy- okrywa powierzchni ciała, tworzy naskórek, chroni

przed urazami mechanicznymi, wnikaniem drobnoustrojów i utrat wody(funkcje

ochronne pełni dzi ki komórkom ci le przylegaj cym o regularnych kształtach)

nabłonek gruczołowy –pełni funkcj wydzielnicz , tworzy gruczoły(potowe,

luzowe, mlekowe, luzowe), które kieruj swe wydzieliny na zewn trz, oraz

gruczoły dokrewne (przysadka mózgowa, tarczyca, trzustka), które kieruj swe

wydzieliny (hormony) do krwi. Ma zdolno rogowacenia i złuszczania si .

Tkanka mi niowa

a) gładka

budowa i działanie: - komórki wydłu one, wrzecionowate, zawieraj włókienka kurczliwe

i jedno j dro, pracuje wolno i wolno si m czy, skurcze s długotrwałe, działa niezale nie

od naszej woli

rola: - buduje narz dy wewn trzne np. ciany jelit, naczy krwiono nych, p cherza

moczowego

rysunek:

b) poprzecznie pr kowana szkieletowa

budowa: komórki wydłu one, cylindryczne (walcowate), zawieraj wiele j der poło onych

brze nie w komórce, posiada pr ki poprzeczne (jego włókienka kurczliwe s uło one na

przemian , co na obrazie mikroskopowym jest widoczne w postaci jasnych i ciemnych

pr ków)

rola i działanie: buduje mi nie szkieletowe, wraz ze szkieletem stanowi układ ruchu,

umo liwia poruszanie si , działa zale nie od naszej woli, pracuje szybko i szybko si

m czy

rysunek:

c)poprzecznie pr kowana serca

budowa i działanie: komórki wydłu one, cylindryczne, rozgał zione, zawieraj wiele j der

poło onych centralnie w komórce, pr ki poprzeczne, działa niezale nie od naszej woli,

kurczy si szybko, wypoczywa mi dzy kolejnymi skurczami serca.

Rola :buduje serce

Rysunek;

Tkanki ł czne:

Charakteryzuje si silnie rozbudowan substancj mi dzykomórkow (zale nie od

zawarto ci ró nych zwi zków nadaj ró ne wła ciwo ci) i lu nym uło eniem komórek.

Tkanka ta wypełnia wolne przestrzenie pomi dzy innymi tkankami, narz dami i układami

ciała. Zapewnia ł czno mi dzy nimi, podtrzymuje je i wzmacnia.

Tkanka chrz stna:

Buduje strun grzbietow , szkielet ryb chrz stnoszkieletowych(rekin, płaszczka)i chrz stne

elementy szkieletu kr gowców np. mał owin uszn , przegrod nosa. Jej substancja

mi dzykomórkowa zawiera tylko zwi zki organiczne.

Rysunek:

Tkanka kostna:

Buduje szkielet kr gowców, który umo liwia poruszanie. Stanowi okrywy narz dów

wewn trznych. Jest przebita naczyniami krwiono nymi, które zaopatruj komórki kostne

w pokarm i tlen. W substancji mi dzykomórkowej oprócz zwi zków organicznych s sole

wapnia i fosforu nadaj ce ko ci twardo .

Rysunek:

Tkanka tłuszczowa – gromadzi si pod skór , zawiera tłuszcze, których nadmiar prowadzi

do otyło ci.

Krew:- jest jej 5 litrów

Osocze – stanowi 54% obj to ci krwi. Zawiera 90% wody. Transportuje witaminy,

hormony, cukry, białka oraz produkty przemiany materii.

Krwinki czerwone(erytrocyty)- jest ich 4-5 mln w 1ml krwi, posiadaj j dra tylko u

ssaków ich brak).Maj kształt dwuwkl słego dysku. Transportuj tlen i dwutlenek w gla

dzi ki hemoglobinie(czerwonemu barwnikowi krwi), który si z nimi ł czy.

Krwinki białe (leukocyty) – jest ich 5-10 tys. w ml krwi. Maj du e j dra. Posiadaj

zdolno pełzakowatego ruchu. Wzmagaj odporno organizmu, gdy ich zadaniem jest

niszczenie drobnoustrojów.

Płytki krwi (trombocyty- jest ich 140- 400tys. w ml krwi. Bior udział w procesie

krzepni cia krwi. Nie maj budowy komórkowej, s fragmentami , strz pkami komórek.

Nie maj okre lonego kształtu. Najmniejsze spo ród wszystkich krwinek.

Rola krwi:

Dostarczanie tlenu i składników pokarmowych do komórek głównie cukrów i białek a

odprowadzanie produktów przemiany materii, a tak e walka z zarazkami.

Rysunek:

Limfa:

Płynna tkanka , 15 litrów, wyst puj ca w przestrzeniach mi dzykomórkowych. Zawiera

limfocyty- krwinki białe, które niszcz drobnoustroje. Transportuje tłuszcze.

Tkanka nerwowa;

Komórki nerwowe to neurony. Składaj si z ciała komórki nerwowej, w którym jest

j dro. Od ciała odchodzi wie krótkich wypustek zwanych dendrytami, oraz jednej długiej

wypustki zwanej aksonem (neurytem).Dendryty przewodz impulsy do rodkowo – do ciała

komórki nerwowej, a akson od rodkowo – od ciała komórki nerwowej na zewn trz.

Rysunek:

Rola: odbiera informacje ze rodowiska zewn trznego i wewn trznego organizmu,

przekazuje je do mózgu i rdzenia kr gowego a stamt d do mi ni i gruczołów. Jest

ł cznikiem mi dzy organizmem a rodowiskiem.

TEMAT(47-48): CECHY G BEK I PARZYDEŁKOWCÓW.

Bezkr gowce to zwierz ta nie maj ce kr gosłupa ( szkieletu wewn trznego)

1. Nauczyciel krótko prezentuje g bki.

G bki to zwierz ta osiadłe, wielokomórkowe, wyst puj w wodach słodkich i słonych, w

Polsce – nadecznik. Maj kształt rurek, wazonów. Ich ciało posiada liczne otworki

którymi przenika woda, a usuwana jest przez otwór w górnej cz ci ciała. Z wody

odfliltrowuj pokarm i pobieraj tlen i dlatego nazywane s filtratorami.. Posiadaj

wewn trzne szkielety w postaci igieł wapiennych czasami krzemionkowe.

Rola g bek:

- oczyszczaj wod ze szcz tków organicznych,

- ludzie u ywaj ich szkieletów do mycia lub polerowania drogocennych

przedmiotów,

- ich obecno wiadczy o wysokim stanie czysto ci wody.

2. Nauczyciel wprowadza nazw parzydełkowce, dokonuje ich podziału.

Typ: Parzydełkowce:

Gromady:

- stułbiopławy (stułbia)

- kr kopławy (chełbia modra)

- koralowce (korale i ukwiały)

Wspóln cech parzydełkowców jest wyst powanie jamy chłon co - trawi cej i komórek

parzydełkowych, które słu im do zdobywania pokarmu i obrony przed wrogami.

Wyst puj w dwóch formach: osiadłego polipa- wydłu onego woreczka i wolno

pływaj cej meduzy – kształt parasolowaty. Maj promienist symetri ciała to znaczy , e

przez ich ciało mo na przeprowadzi wiele osi symetrii. Taka budowa ułatwia im

zdobywanie pokarmu i obron oraz daje mo liwo c odbierania i reagowania na bod ce ze

wszystkich kierunków. Wykształciły tkank nabłonkow i nerwow . Ich ciało jest otoczone

dwiema warstwami komórek – zewn trzn ektoderm i wewn trzn entoderm .

S drapie nikami.

3.Nauczyciel dzieli klas na 3 grupy, których zadaniem b dzie przygotowanie informacji

na temat jednej z gromad parzydełkowców na podstawie podr cznika. W drugiej cz ci

zostan utworzone nowe zespoły, w których ka dy z uczniów b dzie przekazywał

pozostałym członkom informacje zdobyte w pierwszym zespole.

2. Nast pnie uczniowie tworz nowe zespoły tak, aby w ka dym znalazły si osoby

reprezentuj ce poprzednie zespoły.

3. Uczniowie w nowych zespołach wymieniaj si informacjami zdobytymi podczas

pracy w poprzednich zespołach. Podczas swych wypowiedzi wskazuj tak e

poprawne rozwi zania zada w zeszycie wicze

(zadania 1-5 s.64-65)

Notatka:

Stułbia

Rysunek:

yje w wodach słodkich, osiadły tryb ycia, ale mo e porusza si na zasadzie

koziołkowania. Posta polipa, wielko 1-3 mm, jej ofiary to drobne skorupiaki,

pier cienice i larwy owadów. Parali uje je za pomoc parzydełek, pobiera pokarm swojej

wielko ci, ma zdolno rozci gania ciała. Ma zdolno ci regeneracyjne.

Rozmna a si bezpłciowo przez p czkowanie i płciowo z udziałem gamet. Oddycha

tlenowo cał powierzchni ciała.

W ektodermie znajduj si komórki:

- czuciowe-odbieraj bod ce

- nerwowe –reaguj na bod ce

- nabłonkowo - mi niowe- skurcze i rozkurcze ciała-poruszanie si

- parzydełkowe – parali uj ofiary

- niezró nicowane(interstycjalne)- mog przekształca si we wszystkie rodzaje

komórek

W entodermie znajduj si komórki gruczołowe (wic, wodniczki), które trawi pokarm –

trawienie zewn trzkomórkowe.

Mi dzy nimi jest bezpostaciowa substancja – mezoglea.

Kr kopławy - chełbia modra

Budowa:

Rysunek:

Wyst puje w wodach słonych (równie w Bałtyku). Ma posta meduzy – galaretowatego ,

przezroczystego parasola. Prowadzi wolny tryb ycia, porusza si wykorzystuj c sił

odrzutu wody. Jest rozdzielnopłciowa. Wyst puje tu przemiana pokole to znaczy na

zmian rozmna anie płciowe i bezpłciowe.

Cykl rozwojowy – schemat:

Komórki nerwowe i zmysłowe s lepiej rozwini te, ni u polipa. Dodatkowo meduzy

S zaopatrzone w komórki wra liwe na wiatło oraz narz dy zmysłu równowagi.

Koralowce

Wyst puj w morzach ciepłych, czystych, płytkich, zasolonych. Wyst puj wył cznie w

postaci polipów. Wi kszo z nich yje w koloniach.

Ukwiały

Maj posta mi sistych polipów. yj pojedynczo. Maj wiele jaskrawo ubarwionych

ramion i dlatego swoim wygl dem bardziej przypominaj kwiaty, ni zwierz ta.

Rozmna aj si płciowo.

Korale:

yj w koloniach. Wytwarzaj szkielety wapienne, które po mierci daj pocz tek skałom.

Tworz rafy koralowe, które przyczyniaj si do powstania wysp zwanych atolami. W

atolach znajduj si laguny (cze morza otoczona pier cieniowat wysp koralowca)

Stanowi kryjówki dla zwierz t, s wykorzystywane do wyrobu bi uterii.

Niektóre ukwiały yj w symbiozie z rakiem pustelnikiem. Rak poszukuje opuszczonej

muszli limaka na której osadza si ukwiał. Rak przenosi ukwiała z miejsca na miejsce, a

ukwiał zjada resztki pokarmu raka i broni go parzydełkami.

Polipy czasem yj w symbiozie z glonami. W ciele polipa glony znajduj bezpieczne

miejsce do ycia. Natomiast polip uzyskuje od glonów tlen, wytworzony w procesie

fotosyntezy.

TEMAT(49 –50): PASO YTNICTWO – SPOSÓB NA YCIE PŁAZI CÓW I NICIENI.