1 

Karl Jaspers - „Filozofia egzystencji” - recenzja. 
 
 

Zanim przejdę do przedstawienia spostrzeŜeń, jakie nasunęły mi się po lekturze 

tego dzieła, wyjaśnię - kluczowe dla niego - pojęcie egzystencjalizmu. Jest to kierunek 
filozofii  współczesnej,  według  którego  punktem  wyjścia  analizy  filozoficznej  jest 
indywidualna,  jednostkowa  egzystencja  człowieka,  jego  miejsce  i  rola  w  świecie. 
Jednostka  ludzka  zredukowana  jest  do  serii  swobodnych  postanowień,  zaś  jej 
egzystencja  w  świecie  nastawiona  zostaje  na  subiektywizm  -  indywidualne  przeŜycie 
ś

wiata  i  siebie  samego.*  Karl  Jaspers  naleŜał  do  czołowych  przedstawicieli  tego 

kierunku. 
 

Jego dzieło nie odkrywa się przed czytelnikiem w pierwszym czytaniu - cierpkie, 

urywane,  pozbawione  lekkości,  wdzięku  i  humoru,  zdania  podzielone  na  krótkie, 
oderwane  akapity,  a  jednocześnie  jakby  „odepchnięcie”  słuchacza  od  sedna  tych 
skomplikowanych  wywodów,  sprawiają,  Ŝe  „Filozofia  egzystencji”  jest  niewątpliwie 
ksiąŜką  bardzo  trudną,  zawiłą,  jednak  czarującą,  głęboką  erudycją  autora i bogactwem 
jego  przenikliwych  przemyśleń.  Wyznam,  iŜ  niektóre  rozdziały  tej  ksiąŜki,  np. 
„Filozofia  i  sztuka”,  „Istota  i  krytyka  psychoterapii”,  „Język”  sprawiły  mi  niemałe 
trudności  interpretacyjne.  Być  moŜe  stało  się  to  dzięki  temu,  Ŝe  autor  czasem  nie 
kontynuuje  swoich  logicznych  wywodów,  urywając  je  w,  zdawałoby  się, 
najwaŜniejszym  momencie,  tak  jakby  Ŝądał  od  czytelnika  dopowiedzenia,  kontynuacji 
jego  myśli.  Nie  wyjaśnia  dokładnie,  na  czym  polega,  np.  istota  psychoterapii,  zamiast 
tego  obszernie  zajmuje  się  jej  krytyką,  traktując  ją  jako  szkodliwą  i  ograniczającą 
wolność jednostki. W ogóle problem wolności zajmuje nadrzędne miejsce w wywodach 
Jaspersa,  który  mówi  jakby  uwaŜał,  Ŝe  człowiek  jest  całkowicie  wolny,  samodzielnie 
konstruuje  swój  mikrokosmos  i  wszelkie  wartości,  decyduje  o  sensie  lub  bezsensie 
własnego  istnienia,  ponosi  pełną  moralną  odpowiedzialność  za  swoje  czyny.  Jednak 
istota ludzka jest zagubiona w świecie, który stwarza rozmaite zagroŜenia - z tym wiąŜe 
się  poczucie  beznadziejności  istnienia  i  lęk  przed  śmiercią.  „Nie  ma  wolności  poza 
byciem  sobą”  -  powiedział  Jaspers  w  rozdziale  pt:  „Wolność”.  UwaŜam,  iŜ  to  zdanie 
stanowi najpełniejsze i najbardziej „bezpieczne”  rozumienie wolności. Człowiek moŜe 
być  wolny  tylko  wtedy,  gdy  bez  skrępowania  wyraŜa  swoją  osobowość  i  charakter, 
swobodnie  i  ekspresyjnie  obrania  przed  światem  swoje  własne  i  niepowtarzalne 
wnętrze.  Autor ostrzega jednak,  Ŝe nie naleŜy  tego pojmować jako daleko posuniętego 
duchowego  ekshibicjonizmu,  tylko  jako  proces  konieczny,  abyśmy  mogli  zaistnieć  w 
ś

wiecie jako samodzielne i oryginalne, a do tego nie skrępowane niczym, indywiduum. 

Problem  wolności,  jej  granic  oraz  pytanie:  czy  człowiek  moŜe  być  naprawdę  wolny  - 
nurtowały  ludzkość  od  pokoleń  i  nie  straciły  na  aktualności  równieŜ  w  czasach 
dzisiejszych,  kiedy  kaŜdy  z  nas  próbuje  doświadczyć  jak  najwięcej  wolności.  Dlatego 
warto  przebrnąć  przez  trudny  styl  ksiąŜki  K.  Jaspersa,  by  poznać  istotę  tego  zjawiska. 
Jednak  po  lekturze  nie  nasuwają  się  optymistyczne  wnioski:  nikt  z  nas,  tak  twierdzi 
autor, nie jest prawdziwie i totalnie wolny, co z kolei stanowi o najgłębszej przyczynie 
cierpienia  ludzkości. Przy  okazji tych  rozwaŜań  nasuwają  mi  się dwa wnioski: jeden - 
greckiego filozofa Plotyna, który twierdził, Ŝe „nikt nie jest naprawdę wolny, gdy nie ma 
w sobie pewności, Ŝe go Ŝadne  zło nie dosięgnie”, drugi to słowa A. Lincolna: „Świat 
nie znalazł jeszcze dobrej definicji dla słowa: wolność”. Nie podaje jej takŜe K. Jaspers. 
Cały  czas  widoczne  jest  napięcie  między  obiektywnością,  egzystencjalnym 
ograniczeniem a potrzebą kontaktu z drugim człowiekiem. widoczne jest ono nie tylko 
w  warstwie  treściowej,  ale  takŜe  formalnej  -  autor  omawianej  ksiąŜki  raz  sprawia 
wraŜenie,  jakby  chciał  za  wszelką  cenę  zespolić  się  z  odbiorcą  w  jednolitym 

2 

pojmowaniu  świata  i  człowieka,  innym  razem  odgradza  się  od  niego  barierą 
niedomówień.  
 

W  rozdziale  pierwszym,  zatytułowanym  „Człowiek”,  Jaspers  dokonuje 

całościowego  spojrzenia  na  problemy  ludzkiej  egzystencji:  wolność,  świadomość 
jednostkowa, indywidualna toŜsamość, jedność ze światem, czyli wzajemne zaleŜności i 
przenikanie się człowieka, otaczającej go rzeczywistości oraz kosmosu i Boga. Po takim 
wstępie  i  wyróŜnieniu  interesujących  go  zagadnień,  filozof  ukazuje  drogę  swojego 
rozwoju,  zwraca  uwagę  na  tradycje,  które  go  ukształtowały  oraz  objawia  genezę 
podstawowych  pytań,  jakie  zadawał  w  związku  z  ww.  problemami.  Czy  moŜliwa  jest 
komunikacja?  Dlaczego  potrzebna  jest  człowiekowi  nauka?  Co  to  jest  absolutna 
prawda?  W  jaki  sposób  rodzi  się  dana  filozofia?  na  te  pytania  zawarta  została 
odpowiedź  w  rozdziale  trzecim,  pt:  „  Filozofia  egzystencji”.  Myślą  przewodnią  tego 
fragmentu  dzieła  Jaspersa  jest  jego  przekonanie  o  ograniczoności  ludzkiego  intelektu, 
który  nieraz  nie  potrafi  poradzić  sobie  z  najprostszymi  problemami.  Stąd  filozofia 
powinna wychodzić od podstaw i zadawać z pozoru najbardziej elementarne pytania. W 
nich jednak tkwi największa pułapka - to, co wydaje się na pierwszy rzut oka oczywiste, 
takie w istocie nie jest. Jaspers przygląda się takŜe etapom rozwoju egzystencjalizmu, a 
czyni to w sposób niezwykle jasny i precyzyjny. W dalszej części wywodów zawartych 
w  omawianym  rozdziale  Jaspers  ukazuje,  w  jaki  sposób  człowiek  moŜe  stać  się 
wyzwolony  z  pęt  rozmaitych  autorytetów,  np:  kościelnego,  społecznego,  rodzinnego, 
dlatego  powinien  zdawać  sobie  sprawę  ze  swej  odrębności  i  wyjątkowości,  w  jaki 
sposób moŜe najpełniej poznawać i kształtować rzeczywistość.  
 

Najwięcej  uwagi  poświęca  autor  problemowi  wolności  i  obraŜa  przy  tym 

wszystkie  paradoksy,  np:  podświadoma  i  świadoma  ucieczka  człowieka  od  wolności. 
Podaje  sposoby  rozumowania,  które  miałyby  udowodnić  istnienie  wolności.  „Myślę  o 
wolności jako o początku, który nie ma przyczyny. Wolność jest tam, gdzie pewien ciąg 
bierze się z niczego”.  Na koniec chciałabym jeszcze zwrócić uwagę na poruszaną przez 
autora  sprawę  psychoterapii. W ksiąŜce, w interesujący, choć dość trudny sposób, a to 
za  sprawą  intelektualnego języka pisarza, przedstawione zostały metody psychoterapii: 
sugestii,  ćwicz  Jaspers  wskazuje  na  waŜność  praktyki  lekarskiej  obok  wyuczonej 
wiedzy  oraz  dość  szczegółowo  omawia  charakter  i  osobowość potencjalnego pacjenta, 
którym  moŜe  być  kaŜdy  z  nas.  Nad  wszystkimi  poruszanymi  w  tym  rozdziale  i  całym 
dziele,  problemami  unosi  się  „duch”  wolności,  który  przenika  filozofię  K.  Jaspersa. 
Odnoszę się takŜe do rozdziału, pt: „Stawanie się człowiekiem dzięki polityce”. Autor 
uwaŜa,  Ŝe  polityka  rozgrywa  się  między  dwoma  biegunami:  moŜliwej  przemocy  i 
wolnego współistnienia. Dalej dowodzi, Ŝe wobec przemocy konieczna jest przemoc; na 
przemoc naleŜy odpowiedzieć przemocą. Odrzucając przemoc jesteśmy naraŜeni na to, 
aby  stać  się  niewolnikami,  czyli  -  unicestwić  samych  siebie.  Jaspers  odróŜnia  politykę 
wewnętrzną  i  politykę  zagraniczną,  lecz  obie  mogą  się  przenikać.  Zastanawia  się,  czy 
wolność polityczna nie jest utopią i nie daje konkretnej odpowiedzi.  Tak zresztą, jak na 
wiele  postawionych  w  swojej  ksiąŜce  pytań.  Problemy  zapowiedziane  przez  filozofa 
zostają  otwarte  -  zadaniem  ambit  mego  czytelnika  jest  dopowiedzenie  pewnych  treści 
myślowych zawartych - w tym dziele. 
Nie ukrywam, Ŝe „Filozofia egzystencji” zainteresowała mnie, jako podstawa pojęciowa 
do zgłębiania  zagadnienia egzystencjalizmu, na tyle, Ŝe z pewnością sięgnę do innych 
prac  Jaspersa,  chociaŜ  sądzę  Ŝe  są  trudne,  a  takŜe  do  literackiego  nurtu 
egzystencjalnego,  reprezentowanego  m.  in.  przez  Camusa.  Warto  zgłębić  dzieło  K. 
Jaspersa  choćby  dlatego,  Ŝeby  zdać  sobie  sprawę,  Ŝe  tak  naprawdę  nie  ma  totalnej 
wolności  i  to  nie  tylko  „poza  byciem  sobą”.  KsiąŜka  przybliŜa  zarówno  sylwetkę 

Komentarz [MT1]:  

3 

pisarską autora, jak i jego poglądy. Interesujące jest równieŜ „Posłowie” D. Lachowskiej 
pt: „Karl Jaspers - pisarz polityczny”. 
 
*  definicja  egzystencjalizmu  stworzona  na  podstawie  ksiąŜki  Jaspersa  oraz  wyjaśnień 
podanych  w:  „Moje  spotkania  z  filozofią”  A.  Sikora;  wyd.  „Iskry”;  Warszawa;  1978; 
oraz „Encyklopedia Powszechna” PWN; wyd. trzecie; Warszawa; 1983;