Mniej dźwigaj

Informacje dla pracodawców i pracowników
sektora budowlanego

Europejska kampania informacyjno-kontrolna SLIC
Ręczne przemieszczanie ciężarów 2008

www.handlingloads.eu

E U R O P E J S K A K A M P A N I A I N F O R M A C Y J N O  K O N T R O L N A S L I C

2

S P I S T R E Ś C I

Spis treści

1. Dlaczego warto zapobiegać dolegliwościom kręgosłupa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

2. Cele kampanii i jej adresaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

3. Wymagania

prawne

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

4. Co boli na skutek dźwigania? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10

5. Ryzyko związane z ręcznymi pracami transportowymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

5.1 Czynniki ryzyka wynikające ze sposobu wykonywania pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

5.2 Czynniki ryzyka wynikające z charakterystyki przemieszczanego ładunku . . . . . . . . . . . 17

5.3 Czynniki ryzyka wynikające z charakterystyki środowiska pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

5.4 Czynniki ryzyka związane z indywidualnymi predyspozycjami pracownika . . . . . . . . . . 20

6. Działania

prewencyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

6.1 Wyeliminowanie ryzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

6.2 Zmniejszanie ryzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

6.3 Okresowa ocena ryzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

7. Ocena ryzyka zawodowego – podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

8. Przepisy, w tym krajowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

9. Adresy Okręgowych Inspektoratów Pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

www.pip.gov.pl

3

R Ę C Z N E P R Z E M I E S Z C Z A N I E C I Ę Ż A R Ó W 2 0 0 8

1 . D L A C Z E G O W A R T O Z A P O B I E G A Ć D O L E G L I W O Ś C I O M K R Ę G O S Ł U P A ?

1. Dlaczego warto zapobiegać dolegliwościom

kręgosłupa?

Aby kręgosłup nie był ciężarem.

W Europie 24% pracowników skarży się na bóle kręgosłupa, a 22% – na bóle mięśni.

W nowych państwach członkowskich schorzenia te występują jeszcze częściej

– odpowiednio 39% i 36%.

Około 50% wcześniejszych emerytur w Europie spowodowanych jest patologicznymi

zmianami w obrębie kręgosłupa. Natomiast około 15% przyczyn niezdolności do pracy

ma związek z dolegliwościami kręgosłupa. Dolegliwości te są jedną z głównych przyczyn

nieobecności w pracy niemal we wszystkich państwach członkowskich UE. Stanowią one

nie tylko powód cierpienia i niezdolności do pracy oraz utraty dochodów pracownika,

lecz także wysokich kosztów ponoszonych przez pracodawców i gospodarki narodowe

1

.

W Polsce, według danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, około 15%
przyczyn niezdolności do pracy ma związek z dolegliwościami układu
mięśniowo-szkieletowego, co czyni ten typ chorób trzecią co do częstości
przyczyną absencji chorobowej, tuż po chorobach układu krążenia (21%) oraz
chorobach psychicznych (16%).

Koszty pracownika:

pogorszenie stanu zdrowia,

mniejsza wydajność i gorsza jakość pracy – możliwość utraty pracy,

zagrożenie bytu materialnego pracownika i jego rodziny,

cierpienie – życie z ciągłym bólem zmniejsza radość życia,

niepełnosprawność – stygmatyzacja i poczucie, że jest się obciążeniem dla pracodawcy,

rodziny, społeczeństwa,

izolacja społeczna.

1

Czwarte europejskie badanie warunków pracy, Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy, 2005.

4

1 . D L A C Z E G O W A R T O Z A P O B I E G A Ć D O L E G L I W O Ś C I O M K R Ę G O S Ł U P A ?

Koszty pracodawcy:

zmniejszenie wydajności i jakości pracy cierpiących pracowników,

częstsze nieobecności pracowników w pracy,

koszty zwolnień chorobowych,

kłopoty organizacyjne – brak wykwalifikowanego personelu,

koszty szkolenia nowych pracowników,

koszty wypadków przy pracy,

strata czasu – utrata zysków.

Koszty gospodarki narodowej (społeczne):

koszty dodatkowej opieki zdrowotnej nad cierpiącymi pracownikami,

koszty odszkodowań z tytułu wypadków przy pracy,

koszty rent z tytułu niepełnosprawności i chorób zawodowych,

utrata zdolnych do pracy i wykwalifikowanych członków społeczeństwa

– niewykorzystanie ich potencjału, wiedzy, umiejętności zawodowych

– tzw. przerwanie ciągłości społecznej,

koszty readaptacji zawodowej osób niepełnosprawnych.

Szacuje się, że łączne koszty gospodarki narodowej stanowią od 0,5 do 2% PKB brutto.

E U R O P E J S K A K A M P A N I A I N F O R M A C Y J N O  K O N T R O L N A S L I C

5

2 . C E L E K A M P A N I I I J E J A D R E S A C I

2. Cele kampanii i jej adresaci

Istotne znaczenie dla wyników ekonomicznych przedsiębiorstw, a także dla rozwoju

społeczeństw ma zachęcanie do zmian w zachowaniu pracowników i stymulowanie

pracodawców do podejmowania działań służących ochronie zdrowia pracowników,

czyli skuteczne propagowanie bezpieczeństwa i higieny pracy. Podstawowym sposobem

efektywnego zapobiegania ryzyku zawodowemu jest stosowanie rozwiązań na rzecz

poprawy bhp w ramach skutecznych, spójnych i prostych regulacji prawnych, zgodnie

z priorytetami Komisji Europejskiej zawartymi we wspólnotowej strategii na rzecz

bezpieczeństwa i zdrowia w pracy na lata 2007-2012. Ukierunkowane są one, między

innymi, na zapobieganie schorzeniom i urazom układu mięśniowo-szkieletowego,

wynikającym z wykonywanej pracy.

W tym zakresie zasadniczą rolę Komisja powierzyła Komitetowi Wyższych Inspektorów

Pracy (z ang. Senior Labour Inspectors Committee – SLIC). SLIC sprawuje pieczę nad

skutecznym i jednolitym wykonywaniem prawa wspólnotowego w zakresie zdrowia

i bezpieczeństwa w miejscu pracy, a także nad analizą zagadnień ujawnianych w toku

nadzorowania stopnia wdrażania właściwych przepisów.

Wspierając tegoroczną kampanię SLIC, przekazujemy broszurę przybliżającą problematykę

związaną z wykonywaniem ręcznych prac transportowych. Skierowana jest ona zarówno

do pracowników, jak i pracodawców sektora budowlanego. Zawarte w niej przykłady

dobrych praktyk ułatwią budowanie kultury bezpieczeństwa.

Cele kampanii:

osiągnięcie większej zgodności działań z dyrektywą europejską nr 90/269/

EEC w celu zmniejszenia skali problemów związanych z układem mięśniowo-
szkieletowym w różnych krajach Unii;

podniesienie wśród pracowników i pracodawców świadomości zagrożeń
wynikających z ręcznego przemieszczania ładunków oraz świadomości
istnienia odpowiednich środków zapobiegawczych;

wspieranie zmian kulturowych w zakresie podejścia do zagrożeń związanych

z ręcznymi pracami transportowymi przez eliminowanie ich źródła, zamiast
koncentrowania się na sposobie, w jaki ludzie pracują.

R Ę C Z N E P R Z E M I E S Z C Z A N I E C I Ę Ż A R Ó W 2 0 0 8

6

2 . C E L E K A M P A N I I I J E J A D R E S A C I

Efektem kampanii powinno być nie tylko uświadomienie pracownikom i pracodawcom

zagrożeń związanych z transportem ręcznym, ale przede wszystkim trwała zmiana

nawyków pracy – w sposobie jej planowania, organizacji i wykonania. Należy wyeliminować

ręczne prace transportowe wszędzie tam, gdzie jest to możliwe. Wykorzystanie urządzeń

pomocniczych, rozwiązań organizacyjnych np. w zakresie składowania towarów może

i powinno ograniczać transport ręczny. Tam, gdzie jest on konieczny, praca musi być

wykonywana w sposób bezpieczny dla zdrowia pracownika, zgodny z zasadami ergonomii.

Eliminować, ograniczać, organizować.

Europejska kampania informacyjno-kontrolna w 2008 roku koncentruje się na sektorach

handlu oraz budownictwa i jest kontynuacją kampanii ubiegłorocznej. Objęcie jej

zasięgiem kolejnych przedsiębiorstw umożliwi zapewne uzyskanie lepszych efektów

w zakresie wdrażania dobrych praktyk. Działania kampanii są skoordynowane z europejską

kampanią na rzecz oceny ryzyka zawodowego, prowadzoną przez Europejską Agencję

Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy w Bilbao

2

.

Wybór sektora budowlanego, jako adresata kampanii, wynikał z kilku

przesłanek, wśród których należy wymienić:

najczęściej zgłaszane objawy w postaci bólów pleców i bólów mięśniowych,

najniższy poziom autonomii w pracy (brak wpływu pracownika na sposób organizacji

pracy, w tym na wybór lub zmianę kolejności wykonywania swoich zadań, tempo pracy

i przerwy, a także na metody pracy)

3

.

2

Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (EU-OSHA) prowadzi kampanię informacyjną, której celem jest

uświadomienie znaczenia oceny ryzyka zawodowego we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Kampania Zdrowe miejsca
pracy pokazuje, że ocena ryzyka jest kluczem do redukcji wypadków i chorób zawodowych. Kampania wspiera
przedsiębiorstwa w przeprowadzaniu właściwej procedury oceny ryzyka, w którą są zaangażowani wszyscy pracownicy,
a także promuje dobre praktyki, które mogą być wykorzystane w różnych miejscach pracy.
Kampania, wspierana przez Prezydencje UE, Parlament, Komisję i partnerów społecznych, po raz pierwszy
jest zaplanowana na dwa lata (2008/2009).
Więcej o kampanii: http://hw.osha.europa.eu
Więcej o ocenie ryzyka: http://osha.europa.eu/topics/riskassessment

3

Czwarte europejskie badanie warunków pracy, Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy, 2005

E U R O P E J S K A K A M P A N I A I N F O R M A C Y J N O  K O N T R O L N A S L I C

7

2 . C E L E K A M P A N I I I J E J A D R E S A C I

Kampania dotyczy ręcznych prac transportowych, które oznaczają każdy
rodzaj transportowania lub podtrzymywania ładunków, przez jednego
lub więcej pracowników, włączając w to podnoszenie, układanie, pchanie,
ciągnięcie, przenoszenie lub przesuwanie ładunku, który z powodu swojej
charakterystyki albo z powodu niesprzyjających warunków ergonomicznych
powoduje zagrożenie, zwłaszcza możliwość wystąpienia urazów kręgosłupa
u pracowników

4

.

4

Defi nicja pochodzi z dyrektywy 90/269/EEC w sprawie minimalnych wymagań dotyczących ochrony zdrowia

i bezpieczeństwa podczas ręcznego przemieszczania ciężarów w przypadku możliwości wystąpienia ryzyka, zwłaszcza
urazów kręgosłupa u pracowników.

R Ę C Z N E P R Z E M I E S Z C Z A N I E C I Ę Ż A R Ó W 2 0 0 8

8

3 . W Y M A G A N I A P R A W N E

3. Wymagania prawne

Powstawaniu dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego można przeciwdziałać

poprzez organizowanie i wykonywanie pracy zgodnie z obowiązującymi przepisami

prawa. Podstawowe środki stymulujące do działania w kierunku poprawy bezpieczeństwa

i ochrony zdrowia pracowników podczas pracy określa dyrektywa ramowa 89/391/EEC

5

.

Zwraca też uwagę, że zwiększenie bezpieczeństwa, doskonalenie higieny i ochrony

zdrowia pracowników podczas pracy jest celem, który nie powinien być podporządkowany

względom czysto ekonomicznym. Pracodawcy powinni być zorientowani w najnowszych

osiągnięciach nauki i techniki dotyczących projektowania miejsc pracy, wyposażenia

i systemu pracy z uwzględnieniem poziomu ryzyka.

Dyrektywa wprowadza dziewięć zasad zapobiegania ryzyku zawodowemu:

unikać zagrożenia,

ocenić zagrożenia, których nie można uniknąć,

dążyć do eliminowania zagrożeń u źródła,

przystosowywać pracę do wykonującego ją pracownika,

przystosować się do zmian technologicznych,

zastępować niebezpieczne aspekty pracy bardziej bezpiecznymi,

prowadzić spójną, całościową politykę prewencyjną, uwzględniającą technologię,

organizację i warunki pracy, relacje społeczne oraz wpływ czynników powiązanych

ze środowiskiem pracy,

traktować środki ochrony zbiorowej jako priorytetowe w stosunku do środków ochrony

indywidualnej,

instruować pracowników.

5

Dyrektywa Rady Europy 89/391/EEC o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia

pracowników podczas pracy.

E U R O P E J S K A K A M P A N I A I N F O R M A C Y J N O  K O N T R O L N A S L I C

9

3 . W Y M A G A N I A P R A W N E

Minimalne wymagania dotyczące ręcznego przemieszczania ciężarów określono

w dyrektywie 90/269/EEC. Zgodnie z jej postanowieniami, pracodawca jest zobowiązany

do eliminowania konieczności ręcznego przemieszczania ciężarów przez pracowników (art. 3).

Jeżeli nie można uniknąć transportu ręcznego, to pracodawca powinien:

– ocenić zagrożenie,

– podjąć działania korygujące w celu zminimalizowania ryzyka,

– wyposażyć miejsce pracy w środki techniczne,

– poinformować pracownika i przeszkolić w zakresie bezpiecznych metod pracy.

R Ę C Z N E P R Z E M I E S Z C Z A N I E C I Ę Ż A R Ó W 2 0 0 8

1 0

4 . C O B O L I N A S K U T E K D Ź W I G A N I A ?

4. Co boli na skutek dźwigania?

Dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego wynikające z wykonywania ręcznych

prac transportowych dotyczą zarówno kręgosłupa, kończyn górnych, jak i dolnych.

W niniejszym opracowaniu skupimy się głównie na kręgosłupie, zgodnie z założeniami

dyrektywy 90/269 EEC.

Wykonywanie ręcznych prac transportowych, takich jak podnoszenie, przenoszenie,

pchanie czy ciągnięcie, może skutkować:

a. pojawianiem się mikrourazów nakładających się na siebie,

b. nagłymi urazami powstałymi wskutek jednorazowego obciążenia.

W jednym i drugim przypadku rezultatem może być bolesne uszkodzenie

struktur kręgosłupa, na które mają wpływ:

czynniki osobnicze – np. wiek, płeć, sprawność fizyczna,

czynniki związane z wysiłkiem fizycznym podczas wykonywania pracy

– np. częstotliwość powtarzania czynności podnoszenia, przenoszenia itp.

obciążenie statyczne,

czynniki organizacyjne – np. możliwość współpracy lub wpływania na sposób

i tempo wykonywania pracy.

Kręgosłup składa się z 33 kręgów (7 szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych,

4 tworzących kość ogonową) i 24 krążków międzykręgowych. Stanowi rusztowanie naszego

ciała i miejsce przyczepu mięśni, ścięgien oraz wiązadeł. Zapewnia przy tym odpowiednią

elastyczność umożliwiającą poruszanie się. Rdzeń kręgowy (umieszczony w kanale

rdzeniowym) oraz odchodzące od niego nerwy rdzeniowe, stanowiące element układu

nerwowego, pozwalają na ruch i przenoszenie informacji do mózgu i z mózgu.

E U R O P E J S K A K A M P A N I A I N F O R M A C Y J N O  K O N T R O L N A S L I C

11

4 . C O B O L I N A S K U T E K D Ź W I G A N I A ?

Krążki międzykręgowe, inaczej dyski, stanowią najistotniejszy element

ze względu na spełniane funkcje:

amortyzację wstrząsów – krążek można porównać do napompowanej opony,

która absorbuje różnice w nacisku,

zapewnienie ruchomości sąsiadującym kręgom – dysk pozwala na pochylanie się

do przodu, obracanie, odchylanie do tyłu.

R Ę C Z N E P R Z E M I E S Z C Z A N I E C I Ę Ż A R Ó W 2 0 0 8

1 2

4 . C O B O L I N A S K U T E K D Ź W I G A N I A ?

Spełnianie tych funkcji jest możliwe dzięki specyficznej budowie dysku. Składa się on

z jądra miażdżystego będącego galaretowatą substancją, otoczoną pierścieniem

włóknistym. Pierścień, tworzony przez przebiegające naprzemiennie skośne włókna,

utrzymuje jądro w pozycji centralnej lub zmienia nachylenie względem trzonów kręgów

pod wpływem ściskania oraz rozciągania jego części.

Krążek jest słabo unerwiony, nie jest też wyposażony w naczynia krwionośne.

Dlatego jego odżywianie (dostarczanie substancji odżywczych i usuwanie toksyn)

następuje przez ruch.

E U R O P E J S K A K A M P A N I A I N F O R M A C Y J N O  K O N T R O L N A S L I C

1 3

5 . R Y Z Y K O Z W I Ą Z A N E Z R Ę C Z N Y M I P R A C A M I T R A N S P O R T O W Y M I

5. Ryzyko związane z ręcznymi pracami

transportowymi

Schorzenia kręgosłupa wynikają w głównej mierze z niewłaściwego sposobu wykonywania

pracy. Pojawianiu się tego typu dolegliwości sprzyja ponadto przemieszczanie ładunków

nieporęcznych lub o znacznej masie, a także transport bez użycia sprzętu pomocniczego,

który eliminuje lub minimalizuje ryzyko związane z ręcznym przemieszczaniem ciężarów.

Świadomość tych zagrożeń jest warunkiem niezbędnym do odpowiednich postaw,

zachowań i działań. Temu celowi służyć powinna kompleksowa ocena ryzyka zawodowego,

w tym przede wszystkim identyfikacja zagrożeń zawodowych oraz opracowywanie

i wprowadzanie w życie środków zapobiegawczych. Rzetelne i prawidłowe

przeprowadzenie oceny ryzyka może znacząco zminimalizować ryzyko zawodowe,

a w konsekwencji zmniejszyć liczbę wypadków przy pracy oraz długofalowe negatywne

skutki zdrowotne wśród zatrudnionych. Zapewnienie okresowej oceny ryzyka powinno

gwarantować ciągłą poprawę warunków pracy. Ponieważ ocena ryzyka stanowi

kluczowy element zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, w jej przeprowadzanie

zaangażowani powinni być zarówno pracownicy, jak i pracodawcy oraz specjaliści.

Ocena ryzyka zawodowego jest procesem wieloetapowym, który ilustruje

poniższy rysunek.

A. Identyfikacja zagrożeń przy ręcznych pracach transportowych poprzez:

obserwację procesu pracy,

zebranie informacji na temat sposobu wykonywania pracy, wyposażenia

stanowiska pracy itp.

B. Działania prewencyjne eliminujące ręczne prace transportowe lub

zmniejszające związane z nimi zagrożenia.

C. Okresowa ocena ryzyka.

R Ę C Z N E P R Z E M I E S Z C Z A N I E C I Ę Ż A R Ó W 2 0 0 8

1 4

5 . R Y Z Y K O Z W I Ą Z A N E Z R Ę C Z N Y M I P R A C A M I T R A N S P O R T O W Y M I

Kluczowym elementem procesu oceny ryzyka jest identyfikacja zagrożeń, czyli czynników

ryzyka mogących skutkować dolegliwościami mięśniowo-szkieletowymi, szczególnie

w odniesieniu do lędźwiowego odcinka kręgosłupa. Od prawidłowego i pełnego wskazania

zagrożeń zależeć będzie sposób podejścia do ochrony zdrowia pracowników.

Poniżej przedstawiono przykłady pogrupowanych ze względu na charakter czynników

ryzyka, na które narażeni są pracownicy budowlani w codziennej pracy.

5.1 Czynniki ryzyka wynikające ze sposobu

wykonywania pracy

Najkorzystniejszą pozycją ciała, ze względu na obciążenie krążków międzykręgowych

i wiązadeł, jest stanie, ponieważ wówczas struktury te są równomiernie obciążone.

Każda z poniżej przedstawionych czynności, powtarzana wielokrotnie lub utrzymywana

przez dłuższy czas (obciążenie statyczne), może stanowić ryzyko dla zdrowia, szczególnie

dla dolnej części kręgosłupa.

E U R O P E J S K A K A M P A N I A I N F O R M A C Y J N O  K O N T R O L N A S L I C

1 5

5 . R Y Z Y K O Z W I Ą Z A N E Z R Ę C Z N Y M I P R A C A M I T R A N S P O R T O W Y M I

Pochylanie do przodu (z zaokrąglonymi plecami)

Praca w takiej pozycji powoduje ściskanie przedniej części krążka międzykręgowego

a rozciąganie tylnej (cieńszej) jego części. Może to doprowadzić do uszkodzenia tej

struktury. To samo dotyczy nadmiernego tempa powtarzania czynności pochylania,

ze względu na poddawanie rozciąganiu tylnich wiązadeł.

Jednoczesne skręcenie i pochylenie do przodu tułowia

Największe zagrożenie dla krążków i wiązadeł stwarza wykonywanie pracy przy

jednoczesnym skręceniu i pochyleniu tułowia. Dochodzi wówczas do uszkodzenia

krążków ze względu na równoczesne ściskanie przednich i bocznych ich części oraz

rozciąganie części przeciwległych.

R Ę C Z N E P R Z E M I E S Z C Z A N I E C I Ę Ż A R Ó W 2 0 0 8

1 6

5 . R Y Z Y K O Z W I Ą Z A N E Z R Ę C Z N Y M I P R A C A M I T R A N S P O R T O W Y M I

Podtrzymywanie ładunku powyżej stawu barkowego (ramiennego)

przy jednoczesnym odchyleniu tułowia do tyłu

Niebezpieczeństwo dla krążków podczas wykonywania pracy w ten sposób polega

na ściskaniu tylnej ich części, a także na obciążeniu stawów międzywyrostkowych

usytuowanych za krążkami.

Dodatkowo, podobnie zresztą jak w przypadku dwóch poprzednich pozycji,

występuje tu zjawisko nazywane „efektem dźwigni”. Polega ono na zwiększaniu

nacisku na krążek międzykręgowy wraz ze wzrostem odległości od tułowia

przemieszczanego (trzymanego) ładunku. Im dalej od tułowia trzymany jest ładunek

(o tej samej masie), tym dłuższe jest ramię działania siły ściskającej, a co za tym idzie,

zwiększa się nacisk na krążki.

Długotrwałe klęczenie lub kucanie (z zaokrąglonymi plecami)

Podczas pracy w takiej pozycji, szczególnie przez dłuższy czas, bez stosowania właściwych

środków ochronnych oraz okresów odpoczynku w innej pozycji, znacznym obciążeniom

podlegają nie tylko stawy, ale także mięśnie i serce. Korzystniej jest podnosić ładunek

z pozycji kucznej ze względu na wykorzystywanie mięśni czworogłowych ud, ale trzeba

pamiętać, by nie zginać nóg w stawie kolanowym więcej niż do 90

0

.

E U R O P E J S K A K A M P A N I A I N F O R M A C Y J N O  K O N T R O L N A S L I C

1 7

5 . R Y Z Y K O Z W I Ą Z A N E Z R Ę C Z N Y M I P R A C A M I T R A N S P O R T O W Y M I

5.2 Czynniki ryzyka wynikające z charakterystyki

przemieszczanego ładunku

Zbyt duża masa ładunku

Masa przemieszczanego ładunku, gdy jest zbyt duża i przewyższa możliwości człowieka,

może stanowić poważne zagrożenie dla jego zdrowia. W krajowych przepisach zawarte

są dopuszczalne wartości mas, których niedotrzymywanie może wywołać konsekwencje

zdrowotne. Przedstawiono je poniżej:

Mężczyźni

Kobiety

Młodociani

Chłopcy

Dziewczęta

Przenoszenie

praca stała

30 kg

12 kg

12 kg

8 kg

praca dorywcza

1

50 kg

20 kg

20 kg

14 kg

Pchanie/ciągnięcie

wózek

2

450 kg

80 kg

80 kg

zakaz

4

taczka

3

100 kg

50 kg

50 kg

zakaz

1

Praca dorywcza – wykonywana do czterech razy na godzinę (jednak łączny czas jej trwania nie może przekraczać 4 godzin na dobę).

2

Wartość w tabeli określa dopuszczalną masę ładunku łącznie z masą wózka.

3

Wartość w tabeli określa dopuszczalną masę ładunku łącznie z masą taczki.

4

Zakaz dotyczy przewożenia ładunków na wózkach 2–kołowych poruszanych ręcznie.

R Ę C Z N E P R Z E M I E S Z C Z A N I E C I Ę Ż A R Ó W 2 0 0 8

1 8

5 . R Y Z Y K O Z W I Ą Z A N E Z R Ę C Z N Y M I P R A C A M I T R A N S P O R T O W Y M I

W przepisach europejskich nie wskazano jednoznacznie dopuszczalnej wartości mas ładunków,

jakie mogą być przemieszczane w sposób bezpieczny dla zdrowia pracowników. Dobrym

wskaźnikiem może okazać się model opracowany przez HSE (Health and Safety Executive).

W celu wyznaczenia masy ładunku, który może być przemieszczany bez wywoływania

niepożądanych skutków zdrowotnych, należy wziąć pod uwagę poza masą również częstotliwość

pracy, odległość przenoszenia, rozmiary ładunku. Te wszystkie zależności powinny mieć wpływ

na decyzję o rozpoczęciu danej pracy i sposobie jej wykonania. Być może ładunek będzie

musiał być zmniejszony, np. poprzez podzielenie go na części, może zaistnieć także potrzeba

skorzystania z mechanicznych środków pomocniczych (więcej na: www.handlingloads.eu).

(Nie)stabilność ładunku

Niestabilny ładunek może np. owijać się dokoła tułowia pracownika lub wyginać się, może

powodować konieczność nagłej zmiany pozycji ciała pracownika lub ruchów pozwalających

utrzymać równowagę. Konsekwencje są oczywiste, choćby te związane z ryzykiem upadku.

Ponadto wpływa to niekorzystnie zarówno na układ mięśniowy, jak też na układ kostny, prowadząc

do ich znacznego i nierównomiernego obciążenia. Szczególnie narażone na uszkodzenia będą

krążki oraz wiązadła, gdy środek ciężkości ładunku będzie znacznie oddalony od tułowia operatora.

W zależności od ułożenia ładunku względem ciała, zmienia

się obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego. Wpływ na to

mają także warunki zewnętrzne (np. wynikające z charakterystyki

środowiska pracy czy charakterystyki ładunku), częstość

przemieszczania oraz indywidualne predyspozycje pracownika.

W związku z tym konieczne może być zmniejszenie masy ładunku

w stosunku do wskazanej tutaj jako optymalnej – 25 kg.

Opracowano na podstawie danych HSE

E U R O P E J S K A K A M P A N I A I N F O R M A C Y J N O  K O N T R O L N A S L I C

10 kg

5 kg

20 kg

10 kg

25 kg

20 kg

20 kg

10 kg

10 kg

5 kg

1 9

5 . R Y Z Y K O Z W I Ą Z A N E Z R Ę C Z N Y M I P R A C A M I T R A N S P O R T O W Y M I

Jeśli ładunek jest zbyt duży

Zbyt duże rozmiary ładunku powodują, że nie można go w prawidłowy sposób

przemieszczać (tzn. jak najbliżej ciała), wymagane jest także użycie większej siły. Prowadzić

to może do znacznych obciążeń krążków międzykręgowych oraz wiązadeł, co przyczynia

się do dolegliwości ze strony układu mięśniowo-szkieletowego. Jeśli wielkość ładunku jest

niedostosowana do szerokości lub wysokości pomieszczeń, przez który jest transportowany

oraz ogranicza pole widzenia, dodatkowo powstaje ryzyko kolizji albo upadku.

Nieporęczność

Brak uchwytów przy ładunku również wiąże się z dodatkowym ryzykiem, ponieważ ładunek

może się wyślizgnąć z rąk, a następnie, jeśli będzie miał ostre krawędzie lub niebezpieczny

skład, może doprowadzić do innych urazów.

5.3 Czynniki ryzyka wynikające z charakterystyki

środowiska pracy

Zbyt mała przestrzeń do wykonania zadania (zarówno w pionie, jak i w poziomie)

Struktura przestrzenna stanowiska pracy determinuje pozycję przyjmowaną przez

pracownika. Jeśli przestrzeń do manewrowania ładunkiem jest niewystarczająca,

pracownik, żeby wykonać zadanie, będzie przyjmował wymuszoną pozycję ciała,

która może powodować uszkodzenia struktur dolnego odcinka kręgosłupa.

Nierówna, śliska nawierzchnia

Nierówności na podłożu, po którym przemieszcza się pracownik z ładunkiem, a także

śliskość tej nawierzchni oraz oblodzenie (szczególnie na budowach), może powodować

ryzyko wypadku.

Odległość przemieszczania

Zbyt duża odległość, na jaką trzeba przenieść ładunek, może przyspieszać zmęczenie,

szczególnie ze względu na czas utrzymywania pozycji przy pracy z obciążeniem.

R Ę C Z N E P R Z E M I E S Z C Z A N I E C I Ę Ż A R Ó W 2 0 0 8

2 0

5 . R Y Z Y K O Z W I Ą Z A N E Z R Ę C Z N Y M I P R A C A M I T R A N S P O R T O W Y M I

Zbyt wysoka lub zbyt niska temperatura otoczenia, niedostateczne oświetlenie

i inne czynniki środowiskowe

Temperatura otoczenia może wpływać na występowanie sytuacji niebezpiecznych.

Jeśli temperatura jest zbyt wysoka, wywołuje nadmierne pocenie się rąk, a to z kolei

powoduje trudności w pochwyceniu ładunku oraz konieczność zastosowania większej siły

do utrzymania go. Natomiast zbyt niska temperatura powoduje drętwienie rąk, co również

utrudnia pochwycenie ładunku.

Niedostateczne oświetlenie może wywoływać trudności w obserwacji trasy

przemieszczania się z ładunkiem. Grozi to wypadkiem. Wśród innych czynników należy

wymienić drgania mechaniczne, znaczne zapylenie, hałas.

5.4 Czynniki ryzyka związane z indywidualnymi

predyspozycjami pracownika

Do tej grupy czynników zwiększających ryzyko wystąpienia dolegliwości

mięśniowo-szkieletowych należy zaliczyć:

a) ograniczone możliwości fizyczne pracowników wynikające ze stanu zdrowia,

w tym np. istniejące już dolegliwości ze strony układu ruchu, mała sprawność fizyczna

spowodowana brakiem aktywności fizycznej, a także z wieku – zarówno osoby bardzo

młode, jak i starsze mają ograniczone możliwości związane z dźwiganiem,

b) brak odpowiedniego przygotowania do ręcznych prac transportowych – wynikający

z nieprzeszkolenia pracowników w zakresie bezpiecznych technik przemieszczania

ładunków, z pracy bez sprzętu pomocniczego, z niewłaściwej organizacji pracy,

c) stres pracowników powodujący stałe napięcie mięśni – zwiększa się wówczas nacisk na

krążki międzykręgowe, co utrudnia ich prawidłowe funkcjonowanie, a w konsekwencji

prowadzi do ich uszkodzenia.

E U R O P E J S K A K A M P A N I A I N F O R M A C Y J N O  K O N T R O L N A S L I C

2 1

6 . D Z I A Ł A N I A P R E W E N C Y J N E

6. Działania prewencyjne

Po przeprowadzeniu dokładnej identyfikacji zagrożeń w celu uniknięcia lub zminimalizowania

ryzyka zawodowego należy określić i wprowadzić działania korygujące. Zastosowanie skutecznych

działań ograniczy dolegliwości dolnej części kręgosłupa występujące u pracowników.

Działania prewencyjne można skategoryzować według celów zawartych w wymaganiach

dyrektywy ramowej określającej dziewięć zasad zapobiegania ryzyku zawodowemu (

strona

nr 8

niniejszego opracowania) lub też według obszarów

działania związanych z planowaniem,

organizacją stanowiska pracy, zarządzaniem pracą, promocją zdrowia w miejscu pracy.

6.1 Wyeliminowanie ryzyka

Najskuteczniejszym sposobem ograniczenia dolegliwości mięśniowo-szkieletowych

jest wyeliminowanie ręcznego przemieszczania ciężarów. Takie działania wymagają

zmechanizowania lub zautomatyzowania zadań związanych z przemieszczaniem ciężarów.

Wprawdzie wzrastają wtedy koszty organizacji stanowisk pracy w wyniku zastosowania

sprzętu technicznego np. urządzeń dźwigowych, ale następuje poprawa efektywności

pracy, równocześnie obniżają się koszty związane z wypłatą wynagrodzenia za czas

choroby oraz poprawiają się warunki pracy, a wizerunek firmy prezentuje się korzystniej.

Jednym z przykładów dobrych praktyk jest stosowanie urządzeń dźwigowych.

Do przemieszczania

materiałów budowlanych

(np. krawężników oraz

płyt chodnikowych)

można wykorzystać

wymienne urządzenia

chwytakowe

lub ciśnieniowe

zamontowane na

dźwigach.

R Ę C Z N E P R Z E M I E S Z C Z A N I E C I Ę Ż A R Ó W 2 0 0 8

2 2

6 . D Z I A Ł A N I A P R E W E N C Y J N E

Wykonanie wykopu wąskoprzestrzennego za pomocą koparki

znacznie przyspiesza realizację inwestycji. W niektórych warunkach

(np. w pobliżu instalacji podziemnych) jest to jednak niemożliwe.

Wówczas należy pamiętać o zasadach ergonomii zmniejszających

uciążliwości wynikające z ograniczonej przestrzeni oraz

powtarzalności ręcznego przerzucania urobku.

Przy przemieszczaniu ładunków o znacznej masie lub na dużą wysokość pomocne są urządzenia

dźwigowe ze specjalnymi nasadami widłowymi.

Do transportu pionowego ludzi,

materiałów budowlanych lub

sprzętu pomocniczego, służyć może

elektryczny dźwig montowany

na zewnętrznej ścianie budowanego

lub remontowanego budynku.

Nie wymaga znacznych nakładów

finansowych, a eliminuje całkowicie

konieczność wnoszenia materiałów

na wyższe poziomy.

E U R O P E J S K A K A M P A N I A I N F O R M A C Y J N O  K O N T R O L N A S L I C

2 3

6 . D Z I A Ł A N I A P R E W E N C Y J N E

6.2 Zmniejszanie ryzyka

Niektórych ręcznych prac transportowych nie można jednak wyeliminować. W takiej

sytuacji trzeba stosować środki techniczne lub działania organizacyjne po to, aby

zredukować ryzyko urazu. Przykłady środków technicznych to przenośniki, wózki,

podnośniki, podciśnieniowe systemy podnoszące, narzędzia (chwytaki). Natomiast zmianę

metod pracy, zamawianie towarów w bardziej dogodnych opakowaniach, zapewnienie

optymalnych przerw w pracy zalicza się do działań organizacyjnych.

Poniżej przedstawiono przykłady rozwiązań technicznych i organizacyjnych.

Ograniczanie źródeł zagrożeń

Nowym podejściem do bezpieczeństwa pracy jest wyeliminowanie zagrożeń już

na etapie planowania i projektowania stanowisk pracy. Jednym z przykładów jest

zamawianie towarów w dogodnych opakowaniach np. składanie zamówień na towary

w opakowaniach o masie 25 kg, ( m.in. cement, płytki ceramiczne) lub też zamawianie

tych samych towarów w opakowaniach zbiorczych, dostosowanych do posiadanych

środków transportu.

50 kg

25 kg

25 kg

kg

0

0 k

0 k

R Ę C Z N E P R Z E M I E S Z C Z A N I E C I Ę Ż A R Ó W 2 0 0 8

2 4

6 . D Z I A Ł A N I A P R E W E N C Y J N E

Przystosowanie stanowiska do pracownika wykonującego pracę

Stanowiska pracy powinny być wyposażane w ergonomicznie zaprojektowane narzędzia

robocze i sprzęt roboczy. Struktura przestrzenna stanowiska powinna być dostosowana do

prac wykonywanych przez pracownika. W przypadku braku możliwości stosowania ochrony

zbiorowej, należy stosować środki ochrony indywidualnej.

Stosowanie nowych rozwiązań i technologii

Pośpiech i stres przyczyniają się do wykonywania pracy w sposób niebezpieczny,

niezgodny z obowiązującymi przepisami, co może prowadzić do powstawania urazów.

Wykorzystanie urządzeń pomocniczych przy przemieszczaniu nieporęcznych towarów

(szyb, płyt chodnikowych) np. urządzeń podciśnieniowych, chwytaków ręcznych, ogranicza

zagrożenie chorobowe i wypadkowe. Do różnych prac można zastosować podciśnieniowe

systemy do przenoszenia, chwytaki specjalne.

Ochrona kolan podczas prac

brukarskich.

Do przemieszczania

mniejszych materiałów

stosować można ręczne

chwytaki zaciskowe oraz

przyssawki.

E U R O P E J S K A K A M P A N I A I N F O R M A C Y J N O  K O N T R O L N A S L I C

2 5

6 . D Z I A Ł A N I A P R E W E N C Y J N E

Zastępowanie niebezpiecznych aspektów pracy bardziej bezpiecznymi

Jednym z niebezpiecznych aspektów pracy może być powstawanie i kumulowanie się

zmęczenia u pracowników. Podstawowym sposobem zapobiegania temu

zjawisku jest wprowadzenie odpowiednich przerw w pracy. Optymalna sytuacja

jest wtedy, gdy pracownik sam może regulować tempo pracy i robić sobie przerwy

wówczas, gdy odczuwa zmęczenie. Jednakże takie postępowanie nie jest możliwe

w każdej sytuacji np. przy obsłudze urządzeń dźwigowych. Przy wprowadzeniu

przerw należy kierować się następującymi zasadami:

wprowadzenie dodatkowych przerw w pracy wskazane jest wówczas,

gdy występuje jakikolwiek czynnik obciążający z natężeniem większym

niż średnie,

Wykorzystanie sprzętu pomocniczego

(chwytaków) do zespołowego

przemieszczania materiałów budowlanych

odciąża układ mięśniowo-szkieletowy

pracowników. Pamiętać jednak należy

o zachowaniu prawidłowej postawy ciała.

R Ę C Z N E P R Z E M I E S Z C Z A N I E C I Ę Ż A R Ó W 2 0 0 8

2 6

6 . D Z I A Ł A N I A P R E W E N C Y J N E

im cięższa fizycznie i bardziej uciążliwa jest praca tym wcześniej po jej rozpoczęciu

powinna wystąpić pierwsza przerwa,

podczas zmiany popołudniowej i nocnej liczba przerw powinna być większa niż podczas

zmiany rannej,

duże tempo pracy powinno skłaniać do wyznaczenia częstszych przerw

6

.

Prowadzenie spójnej i całościowej polityki

Pracodawca jest obowiązany do traktowania zagadnień bezpieczeństwa pracy na równi

z podstawową działalnością zakładu. Wymaga to prowadzenia spójnej i całościowej

polityki prewencyjnej. Nie zawsze likwidacja bądź ograniczenie zagrożeń związane jest

z ponoszeniem kosztów przez pracodawcę. Duże rezerwy tkwią w organizacji pracy

oraz w kształtowaniu prawidłowych zachowań pracownika w procesie pracy.

Sprzęt pomocniczy używany niezgodnie z przeznaczeniem, może także stanowić

dodatkowe źródło zagrożeń.

6

Higiena pracy, red. J. Induski, Wydawnictwo IMP, Łódź 1999.

Ograniczenie ręcznych prac

transportowych

Zdrowy pracownik

– zadowolony, wydajny

Zysk pracodawcy

– skrócenie czasu inwestycji

E U R O P E J S K A K A M P A N I A I N F O R M A C Y J N O  K O N T R O L N A S L I C

2 7

6 . D Z I A Ł A N I A P R E W E N C Y J N E

Instruowanie pracowników

Najsłabszym, ale najważniejszym ogniwem w procesie pracy, jest człowiek. Szkolenie

pracownika w zakresie właściwego używania pomocy mechanicznych oraz bezpiecznych

sposobów wykonywania ręcznych prac transportowych podnosi jego wiedzę, a także

uświadamia mu zagrożenia i kształtuje właściwą postawę podczas pracy. Ponadto

pracownik powinien posiadać informacje dotyczące przemieszczanego towaru

(np. masy, położenia środka ciężkości), wymagań ergonomii oraz wyników oceny ryzyka

zawodowego i środków bezpieczeństwa zapobiegających urazom. Proces szkolenia

musi być efektywny.

Promocja zdrowia w miejscu pracy

W ramach promocji zdrowia pracodawcy powinni dążyć do kształtowania właściwych,

powtarzalnych zachowań pracowników podczas przemieszczania ciężarów. Ponadto warto

zachęcać pracowników do aktywności ruchowej, zaprzestania palenia tytoniu, zrzucenia

nadwagi. Środowisko pracy musi być wolne od dyskryminacji. Należy dbać,

aby przyjęte procedury eliminowały zjawisko mobbingu, a praca nie powinna

powodować nadmiernego stresu.

6.3 Okresowa ocena ryzyka

Celem okresowej oceny ryzyka jest ciągła poprawa warunków pracy. Służą temu okresowe

przeglądy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w celu identyfikacji nowych zagrożeń oraz

radzenia sobie z nimi.

Dodatkową korzyścią z takiego podejścia jest rozwój podwyższonej świadomości na temat

bezpieczeństwa u pracujących, a także kształtowanie u nich kultury bezpieczeństwa.

Możliwe jest to przez wprowadzanie zmian w procesach pracy, wyposażeniu oraz

sposobach wykonywania zadań, poprzedzone oceną ich skuteczności, również pod kątem

niegenerowania dodatkowych zagrożeń.

R Ę C Z N E P R Z E M I E S Z C Z A N I E C I Ę Ż A R Ó W 2 0 0 8

2 8

7. O C E N A R Y Z Y K A Z A W O D O W E G O  P O D S U M O W A N I E

7. Ocena ryzyka zawodowego – podsumowanie

A. Identyfikacja i ocena czynników ryzyka.

W celu dokonania pełnej identyfikacji zagrożeń oraz oceny ich wpływu na zdrowie

pracujących należy:

przygotować osoby do przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego

(wiedza na temat zagrożeń w branży, specyfiki prac, metod oceny ryzyka

przy ręcznych pracach transportowych),

dokonać obserwacji procesu pracy (sposobów wykonywania pracy, środowiska pracy,

ładunku, pracownika),

zidentyfikować zagrożenia, ich przyczyny i skutki.

B. Działania profilaktyczne.

Celem tego etapu jest wyeliminowanie ryzyka, a jeśli nie jest to możliwe, zmniejszenie

go przez:

wprowadzenie automatyzacji,

zapewnienie odpowiedniego sprzętu pomocniczego do ręcznych prac transportowych,

zorganizowanie procesu pracy w sposób zapewniający odpowiednią przestrzeń pracy

oraz regenerację sił,

przeszkolenie pracowników w zakresie bezpiecznych metod przemieszczania ładunków,

informowanie pracowników o właściwościach przemieszczanych ładunków,

podnoszenie wiedzy u pracowników w zakresie zagrożeń związanych z ręcznymi

pracami transportowymi,

wprowadzenie zarządzania zdrowiem i bezpieczeństwem do zarządzania

strategicznego w firmie.

C. Okresowa ocena ryzyka.

Jednorazowa ocena ryzyka nie jest wystarczająca. Aby utrzymać ryzyko zawodowe

na najniższym poziomie, należy przeprowadzać okresowe oceny stanu bhp.

Ponadto korzystne byłoby zachęcanie pracowników do aktywności, która doskonaliłaby

ich sprawność fizyczną oraz samopoczucie.

E U R O P E J S K A K A M P A N I A I N F O R M A C Y J N O  K O N T R O L N A S L I C

2 9

8 . P R Z E P I S Y , W T Y M K R A J O W E

8. Przepisy, w tym krajowe

1. Dyrektywa Rady z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków

w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (89/391)

(Dz. U. UE.L. z 1989 r. nr 183, poz. 1 ze zm.).

2. Dyrektywa Rady z dnia 29 maja 1990 r. w sprawie minimalnych wymagań

dotyczących ochrony zdrowia i bezpieczeństwa podczas ręcznego przemieszczania

ciężarów w przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia, zwłaszcza urazów

kręgosłupa pracowników – czwarta szczegółowa dyrektywa w rozumieniu

art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG (90/269/EWG) (Dz. U. UE.L z 1990 r. nr 156,

poz. 9 ze zm.).

3. Dyrektywa Rady z 30 listopada 1989 r. w sprawie minimalnych wymagań w dziedzinie

bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników korzystających z wyposażenia

ochronnego– trzecia dyrektywa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG

(89/656/EWG) (Dz. U. UE.L z 1989 r. nr 18, poz. 183 ze zm.).

4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie

bezpieczeństwa i higieny przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. nr 26,

poz. 313 ze zmianą – Dz. U. z 2000 r. nr 82, poz. 930).

5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac

szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U. z 1996 r. nr 114,

poz. 545 ze zmianą – Dz. U. z 2002 r. nr 127, poz. 1092).

6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac

wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac

(Dz. U. z 2004 r. nr 200, poz. 2047 ze zm.).

7. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie

ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169,

poz. 1650 z późn. zm.).

8. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie zasad szkolenia

w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180, poz. 1860 z późn. zm.),

9. Rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków

i napojów (Dz. U. Nr 60, poz. 279).

R Ę C Z N E P R Z E M I E S Z C Z A N I E C I Ę Ż A R Ó W 2 0 0 8

3 0

9 . A D R E S Y O K R Ę G O W Y C H I N S P E K T O R A T Ó W P R A C Y

9. Adresy Okręgowych Inspektoratów Pracy

Okręgowy Inspektorat Pracy
w Białymstoku

15–483 Białystok ul. Fabryczna 2

tel. [phone]; fax [phone]

http://www.bialystok.oip.pl/

Okręgowy Inspektorat Pracy w Bydgoszczy

85–012 Bydgoszcz, Plac Piastowski 4a

tel. [phone]; fax [phone]

http://www.bydgoszcz.oip.pl/

Okręgowy Inspektorat Pracy w Gdańsku

80–264 Gdańsk, ul. Dmowskiego 12

tel. [phone]; fax [phone]

http://www.gdansk.oip.pl/

Okręgowy Inspektorat Pracy
w Katowicach

40–017 Katowice, ul. Graniczna 29

tel. [phone]; fax [phone]

http://www.katowice.oip.pl/

Okręgowy Inspektorat Pracy w Kielcach

25–314 Kielce, Al. Tysiąclecia Państwa Polskiego 4

tel. [phone]; fax [phone]

http://www.kielce.oip.pl/

Okręgowy Inspektorat Pracy w Krakowie

31–011 Kraków, Plac Szczepański 5

tel. [phone];

fax [phone]

http://www.krakow.oip.pl/

Okręgowy Inspektorat Pracy w Lublinie

20–011 Lublin, Al. Piłsudskiego 13

tel. [phone]; fax [phone]

http://www.lublin.oip.pl/

Okręgowy Inspektorat Pracy w Łodzi

90–441 Łódź, Al. Kościuszki 123

tel. [phone]; fax [phone]

http://www.lodz.oip.pl/

Okręgowy Inspektorat Pracy w Olsztynie

10–512 Olsztyn, ul. Kopernika 29

tel. [phone]; fax [phone]

http://www.olsztyn.oip.pl/

Okręgowy Inspektorat Pracy w Opolu

45–706 Opole, Plac Piłsudskiego 11a

tel. [phone]; fax [phone]

http://www.opole.oip.pl/

Okręgowy Inspektorat Pracy
w Poznaniu

61–807 Poznań, ul. Św. Marcin 46/50

tel. [phone];

fax [phone]

http://www.poznan.oip.pl/

Okręgowy Inspektorat Pracy
w Rzeszowie

35–234 Rzeszów, ul. Gen. Stanisława Maczka 4

tel.: [phone] ; fax [phone]

http://www.rzeszow.oip.pl/

E U R O P E J S K A K A M P A N I A I N F O R M A C Y J N O  K O N T R O L N A S L I C

3 1

9 . A D R E S Y O K R Ę G O W Y C H I N S P E K T O R A T Ó W P R A C Y

„Ręczne przemieszczanie ciężarów” to dwuletnia (2007-2008) europejska kampania

informacyjno-kontrolna, zainicjowana przez Komitet Wyższych Inspektorów Pracy.

W roku 2008 działania w ramach kampanii są koordynowane przez Państwową Inspekcję Pracy.

Autorzy tekstu:

Karolina Główczyńska-Woelke i Roman Wzorek

Autor zdjęć:

Maciej Biernacki / RTC Agencja Wydawnicza

W publikacji wykorzystane zostały także materiały ilustracyjne i zdjęciowe z wydawnictw kampanii

„Ręczne przemieszczanie ciężarów 2007” autorstwa firmy Prevent.

Projekt graficzny i skład:

Studio 27

(www.studio27.pl) &

RTC Agencja Wydawnicza

(www.rtcaw.pl).

© Copyright Główny Inspektorat Pracy 2008

Główny Inspektorat Pracy

Państwowa Inspekcja Pracy

Warszawa 2008

www.pip.gov.pl

Okręgowy Inspektorat Pracy
w Szczecinie

71–663 Szczecin, ul. Pszczelna 7

tel. [phone]; fax [phone]

http://www.szczecin.oip.pl/

Okręgowy Inspektorat Pracy
w Warszawie

00–973 Warszawa, ul. Lindleya 16

tel. [phone]; fax [phone]

http://www.warszawa.oip.pl/

Okręgowy Inspektorat Pracy
we Wrocławiu

51–621 Wrocław, ul. Zielonego Dębu 22

tel. [phone]; fax [phone]

http://www.wroclaw.oip.pl/

Okręgowy Inspektorat Pracy
w Zielonej Górze

65–722 Zielona Góra, ul. Dekoracyjna 8

tel. [phone], (68); fax [phone]

http://www.zielonagora.oip.pl/

R Ę C Z N E P R Z E M I E S Z C Z A N I E C I Ę Ż A R Ó W 2 0 0 8

www.handlingloads.eu

Niniejsza publikacja otrzymała wsparcie fi nansowe Wspólnoty Europejskiej.

Pełna odpowiedzialność za treści w niej zawarte leży wyłącznie po stronie

Państwowej Inspekcji Pracy. Komisja Wspólnot Europejskich nie ponosi

odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzystanie powyższych treści.

Egzemplarz bezpłatny

rtcaw.pl

Studio 27