ANATOMIA I FIZJOLOGIA OKA id 62 Nieznany

ANATOMIA

FIZJOLOGIA OKA

Lek.med. Ewa Supady

•

powieka górna

rzęsy

spojówka

powieka dolna

• „OKULISTYKA” (z łacińskiego

okulus=oko) lub
„OFTALMOLOGIA” (z grackiego
ophtalmos=oko) jest to dział
medycyny zajmujący się
rozpoznawaniem i leczeniem
chorób narządu wzroku.

Zdolność układu nerwowego

do odbierania bodźców
świetlnych i przetwarzania ich
w mózgu na wrażenia
wzrokowe jest określana jako
zmysł wzroku.

Anatomiczną postacią tego zmysłu

jest narząd wzroku, który składa się z:

• gałki ocznej,
• aparatu ochronnego,
• aparatu ruchowego oka,
• połączeń nerwowych siatkówki oka ze

strukturami mózgu.

Aparat ochronny oka stanowią :

• powięzie oczodołowe,
• powieki,
• spojówki,
• narząd łzowy,
• oczodół.

Powieki

Powieki zamykają przedni otwór
oczodołu, chroniąc gałkę oczną przed
wysychaniem i urazami. Ruch powiek
rozprowadza płyn łzowy po
powierzchni rogówki i spojówki,
zapewniając oku stałe nawilżanie.

Powieki

• Na brzegach powieki górnej i dolnej

znajduje się około100-150 rzęs, do ich
mieszków uchodzą gruczoły łojowe
Zeissa i gruczoły rzęskowe (potowe)
Molla.

Powieki

• Rusztowanie powiek stanowią tarczki,

zbudowane ze zbitej tkanki łącznej,
wygięte odpowiednio do krzywizny
gałki ocznej. W tarczkach usadowione
są gruczoły tarczkowe Meiboma z
ujściem przy tylnej krawędzi powieki.

Narząd łzowy

• W pobliżu kąta przyśrodkowego (od strony

nosa) obu powiek, na ich tylnej krawędzi,
znajdują się punkty łzowe (górny i dolny),
stanowiące początek kanalików łzowych,
przez które odprowadzane są łzy do
woreczka łzowego i następnie do nosa.

Spojówka

Spojówka (worek spojówkowy) jest cienką,
delikatną błoną śluzową, która wyściela
tylną powierzchnię obu powiek.
Przechodzi ona następnie na gałkę oczną
aż do rogówki, tworząc przy przejściu
fałdy, zwane załamkami górnym i dolnym.

Spojówka

Słabe unerwienie czuciowe spojówki
pozwala na jej dotykanie i usuwanie
niektórych ciał obcych z jej
powierzchni bez stosowania kropli
znieczulających.

Aparat ruchowy oka stanowią

mięśnie:

• Proste:

– mięsień prosty górny - przywodzi i zwraca

gałkę oczną ku górze i ku stronie

przyśrodkowej

– mięsień prosty dolny - przywodzi i zwraca

gałkę oczną ku dołowi i ku stronie bocznej

– mięsień prosty boczny - odwodzi gałkę

oczną

– mięsień prosty przyśrodkowy - przywodzi

gałkę oczną

• Skośne:

– mięsień skośny górny - odwodzi, obniża

gałkę oczną i zwraca ją ku stronie bocznej

– mięsień skośny dolny - odwodzi, unosi

gałkę oczną i zwraca ją ku stronie bocznej

Wszystkie te mięśnie oprócz mięśnia

skośnego górnego zaczynają się w
jednym miejscu ( pierścieniu ścięgnistym
wspólnym). Wszystkie kończą się
natomiast w jednym miejscu, na
twardówce, przyczepione z różnych jej
stron.

Mięśnie powiek

- mięsień dźwigacz powieki górnej - unosi
powiekę ku górze

- mięsień okrężny oka - rozległy, leżący
pod skórą powiek, który zamyka powiekę.

Gałka oczna składa się z:

• Trzech błon:

– Błona włóknistej

(rogówka, twardówka)

– Błona naczyniowej

(tęczówka, ciało rzęskowe, naczyniówka)

– Błona wewnętrznej

(siatkówka)

• Trzech komór:

– Komora przednia oka
– Komora tylna oka
– Komora szklista gałki ocznej

BŁONA WŁÓKNISTA

Rogówka

Pierwszy ośrodek skupiający promienie świetlne.
Siła łamiąca rogówki wynosi 43 Dioptrie.
Wadliwa łamliwość rogówki jest przyczyną wad
refrakcji.

Funkcję optyczną warunkują:

• odpowiednia wielkość

(średnica 10-13mm)

• gładka powierzchnia
• równomiernie i prawidłowo wypukła krzywizna
• całkowita przejrzystość

BŁONA WŁÓKNISTA

Rogówka jest zbudowana z:

– Filmu łzowego

– Nabłonka

zbudowanego z 5-6 warstw komórek.

Pomiędzy komórkami znajdują się zakończenia nerwów czuciowych.
Wysoka aktywność mitotyczna i wysoki metabolizm.
Wymiana komórek co 7 dni.

– Błony granicznej przedniej (błony Bowmana)

-zagęszczenie przednich blaszek warstwy właściwej rogówki

BŁONA WŁÓKNISTA

4. Istoty właściwej (zrąb rogówki)

9/10 grubości

rogówki.
Uporządkowany układ włókien kolagenowych.

3. Blaszki granicznej tylnej (błony Descemeta)

Bezpostaciowy, szklisty charakter, cienkie niteczki
kolagenowe.

– Śródbłonka

, który stanowi jedna warstwa komórek

wielobocznych ściśle do siebie przylegających.
Komórki śródbłonka nie ulegają wymianie w ciągu życia, ich
liczba maleje z wiekiem.

BŁONA WŁÓKNISTA

Rogówka nie posiada naczyń krwionośnych.

Unerwienie rogówki pochodzi od pierwszej
gałązki nerwu trójdzielnego.

BŁONA WŁÓKNISTA

Twardówka

Gruba, biała

warstwa ochronna, nadająca kształt gałce

ocznej, otaczająca oko od strony oczodołu.
W części tylnej, w miejscu gdzie twardówka przechodzi w
pochewkę nerwu wzrokowego, grubość jej jest największa i
wynosi 1,3 mm. W części przedniej jest najcieńsza i jej

grubość równa się 0,3 mm.

Twardówka jest słabo unaczyniona i mało czuła.

BŁONA WŁÓKNISTA

Twardówka

• Blaszka nadtwardówkowa
• Istota właściwa twardówki
• Blaszka brunatna twardówki

BŁONA WŁÓKNISTA

Twardówkę od rogówki oddziela bruzda
twardówki.
W pobliżu granicy z rogówką przebiega w
bruździe okrężny kanał – zatoka żylna
twardówki (kanał Schlemma).
Z układem żylnym łącza go żyły wodne.

BŁONA WŁÓKNISTA

Od strony wewnętrznej kanał odgradza od
komory przedniej siateczka beleczkowania.
Ma ona dwie części:
• rogówkowo-twardówkową
• naczyniówkową

(przylega do nasady tęczówki).

Cały ten układ stanowi drogę odpływu cieczy
wodnistej z komory przedniej do naczyń
krwionośnych.

BŁONA NACZYNIOWA

Tęczówka

Zamyka od tyłu przednią komorę.

Ma w centrum otwór źreniczy, którego średnica
zależy od natężenia światła i odległości oka od
przedmiotu.

BŁONA NACZYNIOWA

Tęczówka

Zmiany źrenicy zależą od mięśni gładkich
tęczówki:

– Rozwieracza źrenicy (unerwiony

współczulnie)

– Zwieracza źrenicy (unerwiony

przywspółczulnie).

BŁONA NACZYNIOWA

Ciało rzęskowe

Leży między nasadą tęczówki a rąbkiem
zębatym, który jest granica pomiędzy
wrażliwą a niewrażliwą na światło częścią
siatkówki.

BŁONA NACZYNIOWA

Ciało rzęskowe

Składa się z:
4. mięśnia rzęskowego
5. wieńca wyrostków rzęskowych
6. obrączki rzęskowej.

BŁONA NACZYNIOWA

Ciało rzęskowe

Mięśnie odpowiadają za czynność
akomodacyjną.

Wyrostki rzęskowe produkują ciecz
wodnistą.

BŁONA NACZYNIOWA

Ciecz wodnista utrzymuje prawidłowe
napięcie gałki ocznej, które zapewnia
prawidłowość krzywizn powierzchni
łamiących i przejrzystość elementów
optycznych oka.
Dzięki niej odżywiane są struktury
beznaczyniowe: soczewka i rogówka.

BŁONA NACZYNIOWA

Naczyniówka

Rozciąga się od ciała rzęskowego do nerwu
wzrokowego.
Składa się z naczyń krwionośnych, nerwów i
komórek barwnikowych.
Jest wyłącznym źródłem ukrwienia
zewnętrznych warstw siatkówki.

BŁONA WEWNĘTRZNA

Jest to wewnętrzna, światłoczuła
warstwa gałki ocznej, zwana
siatkówką.
Jej zadaniem jest odbieranie wrażeń
świetlnych.

BŁONA WEWNĘTRZNA

• Składa się z dziesięciu warstw (od zewnątrz):

- warstwa barwników siatkówki

- warstwa nerwowo - nabłonkowa

- błona graniczna zewnętrzna

- warstwa jądrzasta zewnętrzna

- warstwa splotowata zewnętrzna

- warstwa jądrzasta wewnętrzna

- warstwa splotowata wewnętrzna

- warstwa zwojowa nerwu wzrokowego

- warstwa włókien nerwowych

- błona graniczna wewnętrzna

BŁONA WEWNĘTRZNA

• Warstwa nerwowo - nabłonkowa jest właściwym

narządem odbiorczym. Pozostałe warstwy służą

tylko do przewodzenia bodźców.

• Składa się z:

- czopków (ok. 7 mln.) - receptory wzroku

wrażliwe na barwy

- pręcików (ok. 125 mln.)- receptory wzroku

wrażliwe na słabe bodźce świetlne (odróżniają

tylko odcienie szarości). Biorą one udział w

widzeniu o zmroku.

BŁONA WEWNĘTRZNA

czopek

pręcik

Porównanie rozmiarów pręcików

i czopków( skala na prawym

rys.= 10 µm).

Schemat oka

•

twardówka

ciało rzęskowe

tęczówka

ciecz wodnista

oś optyczna

oś widzenia

rogówka

soczewka

naczyniówka

nerw
wzrokowy

plamka ślepa

dołek
środkowy

siatkówka

ciało szkliste

BŁONA WEWNĘTRZNA

W obrębie tzw. bieguna tylnego oka

znajduje się dołek środkowy, leżący w

obszarze plamki (żółtej), czyli małej,

beznaczyniowej przestrzeni siatkówki.

Jest on miejscem najostrzejszego

widzenia.
Plamka żółta, będąca miejscem o

największym skupieniu czopków, cechuje

się największą wrażliwością na barwy i

światło.

BŁONA WEWNĘTRZNA

W obrębie dołeczka brak jest czterech
warstw wewnętrznych:

2. Jądrowej wewnętrznej
3. Warstwy splotowatej wewnętrznej
4. Warstwy komórek zwojowych
5. Warstwy włókien wzrokowych

Rozmieszczenie czopków w

dołku środkowym

BŁONA WEWNĘTRZNA

Drugim ważnym elementem dna oka jest
tarcza nerwu wzrokowego, leżąca 2mm od
plamki w kierunku nosowym.
Jest to skupisko przede wszystkim
komórek nerwowych biegnących z
siatkówki, które zbierając się na tarczy
tworzą nerw wzrokowy.

BŁONA WEWNĘTRZNA

Impulsy powstałe w komórkach
czopkowych i pręcikowych zostają
najpierw przetworzone w siatkówce, a
następnie przekazywane nerwem
wzrokowym do mózgowia.

BŁONA WEWNĘTRZNA

plamka ślepa - miejsce pozbawione
komórek światłoczułych i dlatego
niewrażliwe na światło

SOCZEWKA

Jest zawieszona na włóknach (zw.

więzadełkami Zinna lub obwódką

rzęskową), które ją umocowują do

pierścieniowatego ciała rzęskowego.

Mieści się w tylnej komorze oka pomiędzy
tylną powierzchnią tęczówki a przednią
powierzchnią ciała szklistego, wewnątrz
pierścienia utworzonego przez ciało
rzęskowe.

SOCZEWKA

Zadaniem soczewki jest dalsze załamywanie

promieni przechodzących przez źrenicę.

Jej kształt powoduje to, że ma dużą zdolność

załamywania promieni świetlnych wpadających do
oka.

Skurcz akomodacyjny mięśnia rzęskowego

powoduje zwolnienie napięcia obwódki rzęskowej i
zwiększa się moc łamiąca soczewki.

SOCZEWKA

Składa się z:
• torebki - cienka jednorodna błona,
• kory
• jądra.

*** WIDZENIE OBIEKTÓW

ZNAJDUJĄCYCH SIĘ BLISKO ***

Światło z obiektów położonych blisko
ulega słabszemu załamaniu niż światło
biegnące z obiektów znajdujących się od
nas daleko. W takiej sytuacji soczewka
robi się grubsza (bardziej wypkła), i jej
zdolnosć skupiająca się zwiększa.

*** WIDZENIE OBIEKTÓW

ZNAJDUJĄCYCH SIĘ DALEKO ***

Światło z obiektów położonych daleko
ulega nieznacznemu załamaniu. W takiej
sytuacji soczewka robi się cieńsza (mniej
wypukła), a jej zdolność skupiająca
maleje.

Komory oka

Przednia komora oka jest to przestrzeń

ograniczona tylną powierzchnią rogówki,

przednią powierzchnią torebki soczewki razem z

przednią powierzchnią tęczówki.

Tylna komora oka znajduje się za tęczówką,

pomiędzy boczną częścią soczewki a ciałem

rzęskowym.

Obie komory wypełnione są cieczą wodnistą,

produkowaną przez ciało rzęskowe.

Krążenie cieczy wodnistej

Wytworzona ciecz zbiera się najpierw w

komorze tylnej, następnie szczeliną

między soczewką a tęczówką i dalej przez

źrenicę przedostaje się do komory

przedniej. Z komory przedniej częściowo

jest wchłaniana przez tęczówkę, a reszta

odpływa przez tzw. kąt przesączania,

znajdujący się pomiędzy obwodową

częścią rogówki a tęczówką.

Krążenie cieczy wodnistej

Tam też płyn komory przedniej uchodzi do
tzw. żył wodnych, aby ostatecznie dotrzeć
do splotów żylnych twardówkowo-
nadtwardówkowych, opuszczających oko.
Krążenie cieczy wodnej, a więc i
prawidłowa budowa komory przedniej i
tylnej ma ogromne znaczenie w regulacji
ciśnienia śródocznego.

Komory oka

Ciało szkliste

Wypełnia centralną część oka pomiędzy

soczewką a siatkówką i stanowi 2/3 objętości

gałki ocznej.
Jest to przezroczysta, galaretowata substancja

w 99% składająca się z wody, pozbawiona

nerwów oraz naczyń krwionośnych.
Rola ciała szklistego polega na utrzymaniu

kształtu oka; ciało szkliste bierze też udział w

załamywaniu promieni świetlnych oraz

amortyzuje wstrząsy i ruchy; odgrywa też ważną

rolę w regulacji ciśnienia wewnątrzgałkowego.

Unaczynienie oka:

•

Unaczynienie tętnicze oka zapewnia
tętnica oczna – pierwsza gałąź tętnicy szyjnej
wewnętrznej

tętnica środkowa siatkówki jest tętnicą anatomicznie
końcową

błona naczyniowa jest zaopatrywana przez tętnice
rzęskowe

Unaczynienie oka:

• Układ żylny oka

Krew jest odprowadzana przez 4 żyły
wirowate (z błony naczyniowej) i żyły
rzęskowe przednie (z okolicy ciała
rzęskowego), a następnie odpływa do
żyły ocznej górnej i dolnej.

Unerwienie oka:

• Ruchowe:

– Nerw czaszkowy III – okoruchowy
– Nerw czaszkowy IV – bloczkowy
– Nerw czaszkowy VI – odwodzący
– Odgałęzienia nerwu czaszkowego VII –

twarzowego

• Czuciowe:

– Nerw oczny – 1. gałąź nerwu trójdzielnego

Wady refrakcji

Lek. med. Ewa Supady

Refrakcja

Zdolność i siła załamywania
promieni świetlnych przez układ
optyczny oka nazywa się
łamliwością lub refrakcją.

Refrakcja

Wiązka promienia wpadająca do oka i
dążąca do siatkówki musi przejść przez cały
układ optyczny oka (rogówka, komora
przednia, soczewka i ciało szkliste) i na
poszczególnych jego elementach ulega
załamywaniu.

Mechanizm widzenia

Przezroczyste elementy gałki ocznej
tworzą układ załamujący i skupiający
promienie świetlne odbite od otaczających
przedmiotów.

Fala świetlna przechodzi najpierw przez
rogówkę, potem przez komorę przednią
oka (ciecz wodnista), soczewkę i ciałko
szkliste. W końcu pada na elementy
światłoczułe siatkówki i tam powstaje
obraz rzeczywisty, pomniejszony,
odwrócony.

Refrakcja

W tym układzie na rogówkę przypada 2/3
mocy optycznej, na soczewkę 1/3 mocy
optycznej, reszta ośrodków optycznych nie
ma takiego znaczenia w refrakcji.

Wada refrakcji

Jest to wada wzroku uniemożliwiająca
promieniom świetlnym skupianie się w
pojedynczym ognisku na siatkówce.

Do wad refrakcji zalicza się:
• krótkowzroczność,
• dalekowzroczność,
• astygmatyzm,
• starczowzroczność.

Wady refrakcji określa się wykonując:

• Skiaskopię

• Autorefraktometrię (komputerową).

• Skiaskopia, metoda badania

refrakcji oka

polegająca na obserwacji ruchu cienia
powstającego przy oświetlaniu źrenicy. W

nadwzroczności

cień porusza się w

kierunku zgodnym z kierunkiem ruchu
światła, natomiast w

krótkowzroczność

- w

odwrotnym. Skiaskopia umożliwia
dokładne określenie siły szkieł
korekcyjnych.

Miarowość - to prawidłowe załamywanie
światła w oku.
Promienie równolegle wpadają do oka i po
załamaniu przez układ optyczny, skupiają
się na siatkówce.
Tylko w takim przypadku obraz będzie
widziany ostro i wyraźnie przez człowieka.

oko prawidłowo widzące

• promienie światła załamane w układzie

optycznym skupiają się na siatkówce

Ryc.7-2 Miarowość (emmetropia). Oko prawidłowe

oko prawidłowo widzące

Obraz widziany przez oko normowzroczne

Tablica Snellena

do badania ostrości w dal

oko krótkowzroczne

•

promienie światła załamane w układzie
optycznym ogniskują się przed siatkówką

oko krótkowzroczne

Objawy:
2. Zamglone widzenie do dali
3. Wyraźne widzenie z bliska
4. Pogorszenie widzenia o zmierzchu i w

nocy

5. Mrużenie oczu przy patrzeniu w dal
•

soczewka rozpraszająca przesuwa
ognisko na siatkówkę (soczewki -)

Obraz widziany przez krótkowidza

oko krótkowzroczne

Rodzaje:
2. Osiowa - os przednio-tylna gałki ocznej jest za

długa do siły łamiacej soczewki i rogówki. Jest
związana ze wzrostem gałki ocznej u dzieci i
młodzieży.

3. Soczewkowa – zbyt kulista soczewka w

stosunku do długości gałki ocznej. Może być
wrodzona lub spowodowana pęcznieniem
soczewki w zaćmie początkowej czy cukrzycy.

oko krótkowzroczne

1. Rogówkowa – zbyt kulista rogówka w

stosunku do długości gałki ocznej. Może
być wrodzona lub spowodowana
rozpoczynającym się stożkiem rogówki.

oko krótkowzroczne

Podział na:
• Krótkowzroczność niską (do -2,5D)
• Krótkowzroczność średnią (od -2,5D do

-6,0D)

• Krótkowzroczność wysoką (powyżej-6,0D)

oko dalekowzroczne

• promienie załamane w układzie optycznym
ogniskują się poza siatkówką

oko dalekowzroczne

Objawy:
2. Zależą od wieku i wielkości wady
3. Młodzi ludzie mogą kompensować wadę

zakresem akomodacji (objawy
zmęczeniowe: bóle głowy, oczu,
łzawienie)

• soczewka skupiająca przesuwa ognisko na
siatkówkę (soczewki +)

oko dalekowzroczne

• Częstymi objawami są: mrużenie jednego

oka, tarcie oczu, marszczenie brwi,
niezręczność, światłowstręt,
zaczerwienienie oczu i łzawienie.
Dorośli ponadto skarżą się na bóle głowy,
zawroty, niekiedy nudności oraz męczenie
się oczu przy pracach z bliska.

oko dalekowzroczne

Rodzaje:
2. Osiowa – zbyt krótka gałka oczna do siły

łamiącej soczewki i rogówki

3. Soczewkowa – zbyt płaska soczewka do

siły łamiącej rogówki i do długości gałki

ocznej

4. Rogówkowa – zbyt płaska rogówka do

siły łamiącej soczewki i do długości gałki

ocznej

oko dalekowzroczne

Podział na:
• Dalekowzroczność niską (do +2,5D)
• Dalekowzroczność średnią (od +2,5 do

+6,0D)

• Nadwzroczność wysoką (powyżej +6,0D)

Korekcja

układ niezborny - astygmatyzm

• w układzie niezbornym krzywizny

załamywania różnią się między sobą

• nie istnieje jedno ognisko dla promieni
załamywanych w układzie
• przyczyną niezborności może być zmiana
sferyczna kształtu rogówki na formę jajowatą
• niezborność koryguje się soczewkami
cylindrycznymi (kształt wycinka walca) lub
torycznymi (o powierzchni wycinka beczki)