Malować osłony, czy nie malować?
2010-08-04

Niektórzy behapowcy mają wątpliwości, czy stałe i ruchome osłony przy maszynach i
urządzeniach powinny być malowane wyróżniającymi barwami bezpieczeństwa.

Według definicji podanej w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26
września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.:
Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) - dalej r.b.h.p. osłona to element lub zestaw
elementów konstrukcyjnych służący do ochrony człowieka przed niebezpiecznymi lub
uciążliwymi wpływami pracujących części, mechanizmów i układów roboczych maszyny lub
innego urządzenia technicznego.

Podobne zadanie spełniają urządzenia ochronne, definiowane jako osłony lub urządzenia,
które spełniają jedną lub więcej z następujących funkcji: zapobiegają dostępowi do stref
niebezpiecznych, powstrzymują ruchy elementów niebezpiecznych, zanim pracownik
znajdzie się w strefie niebezpiecznej lub nie pozwalają na włączenie ruchu elementów
niebezpiecznych, jeśli pracownik znajduje się w strefie niebezpiecznej, albo zapobiegają
naruszeniu normalnych warunków pracy maszyn i innych urządzeń technicznych, czyli nie
pozwalają na uaktywnienie się innych czynników niebezpiecznych lub szkodliwych.

Jednak ani r.b.h.p., ani rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w
sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie
użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz. U. Nr 191, poz. 1596 z późn.
zm.), ani rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie
zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz. U. Nr 199, poz. 1228) - dalej r.z.w.m. nic nie mówią
o konieczności malowania barwami bezpieczeństwa stałych i ruchomych osłon przy
maszynach i urządzeniach. Myśląc logicznie, nie ma takiej potrzeby, ponieważ pomalowanie
osłony w żółto-czarne lub czerwono-białe pasy (albo tylko na żółto, jak niektórzy to robią),
niczego nie zmienia w jej funkcji. Osłona po prostu powinna być na przewidzianym dla niej
miejscu.

Niektórzy producenci umieszczają na osłonach naklejki informujące o zagrożeniu w
przypadku zdjęcia osłony. Można ewentualnie zalecać, by jaskrawymi barwami pomalować
wewnętrzne części osłony albo osłaniany element ruchomy, który osłona zakrywa. Wtedy, w
przypadku otwarcia lub zdjęcia osłony, barwy te zwracają uwagę na niewłaściwą sytuację.
Natomiast gdy osłona jest na przewidzianym konstrukcyjnie miejscu, nie ma potrzeby
malować jej na jakikolwiek inny kolor niż zrobił to producent.

Wymagania dotyczące osłon są w ww. przepisach dosyć rozbudowane, ale nie ma wśród nich
obowiązku znakowania barwami bezpieczeństwa.

Warto przypomnieć, że wspomniane przepisy i normy nakazują oznakowanie zgodnie z
wymaganiami określonymi w Polskich Normach - lecz nie osłon, ale elementów
sterowniczych maszyn mających wpływ na bezpieczeństwo, które muszą być widoczne i
możliwe do jednoznacznego zidentyfikowania. Jest to logiczne, bo np. przycisk awaryjny czy
wyłącznik zasilania, powinny być widoczne i łatwe do znalezienia wśród innych przycisków
maszyny, a osłony nie są i nawet nie mogą być równocześnie elementami sterowniczymi.

Barwami bezpieczeństwa powinny być pomalowane elementy ruchome maszyn, wystające
poza gabaryty np. obrabiarki, których ruch (np. stołu szlifierki do płaszczyzn lub imaka
nożowego strugarki) może spowodować uderzenie przechodzącej osoby. W takiej sytuacji
jaskrawe, kontrastowe barwy bezpieczeństwa spełniają swoje zadanie i ostrzegają przed

1

zagrożeniem. Jeżeli inspektor pracy, czy ktokolwiek inny, domaga się czegoś, powinien
podać podstawę prawną tego żądania.

Przy okazji warto przypomnieć najnowsze i najważniejsze wymagania dotyczące osłon.
Zgodnie z r.z.w.m. osłona to część maszyny, w postaci bariery materialnej, przeznaczona
specjalnie do zapewnienia ochrony. Podobną rolę pełni urządzenie ochronne, czyli urządzenie
inne niż osłona, zmniejszające ryzyko niezależnie albo w połączeniu z osłoną. Ruchome
elementy maszyny powinny być zaprojektowane i wykonane tak, aby zapobiec ryzyku
zetknięcia mogącego być przyczyną wypadku, a gdy ryzyko to nadal istnieje, ruchome
elementy maszyny powinny być wyposażone w osłony lub urządzenia ochronne.

Osłony i inne urządzenia ochronne, chroniące przed ryzykiem związanym z ruchomymi
elementami maszyny, powinny być dobierane odpowiednio do rodzaju zagrożenia, a przy
doborze właściwych osłon lub urządzeń ochronnych należy kierować się następującymi
zasadami:

- osłony zaprojektowane w celu ochrony osób przed zagrożeniami stwarzanymi przez
ruchome elementy maszyny, np. przenoszenia napędu, powinny być osłonami stałymi, albo
ruchomymi osłonami blokującymi, lub kombinacją osłon i urządzeń ochronnych. Zaleca się
stosowanie osłon ruchomych blokujących w przypadku ruchomych elementów maszyny,
jeżeli przewiduje się konieczność częstego dostępu do nich;

- osłony i urządzenia ochronne powinny mieć wytrzymałą konstrukcję, być stabilnie
zamocowane na swoim miejscu oraz umieszczone w odpowiedniej odległości od strefy
niebezpiecznej, a ponadto umożliwiać, w miarę możliwości bez konieczności demontażu
osłon lub wyłączenia urządzeń ochronnych, dostęp konieczny do wykonywania prac
związanych z mocowaniem lub wymianą narzędzi oraz konserwacją. Dostęp ten powinien
być ograniczony tylko do obszaru niezbędnego do wykonywania tych prac;

- osłony powinny w miarę możliwości chronić przed wyrzucaniem lub spadaniem materiałów
lub przedmiotów oraz przed emisjami (pyłów, cieczy, oparów itp.) powodowanymi przez
maszyny. Mogą powodować tylko minimalne utrudnienia w obserwacji procesu
produkcyjnego, nie powinny natomiast powodować żadnego dodatkowego ryzyka ani dawać
łatwo się obejść lub wyłączyć;

- osłony stałe powinny być mocowane w sposób umożliwiający ich otwarcie lub demontaż
wyłącznie przy użyciu narzędzi. Tam gdzie jest to możliwe, usunięcie elementów mocujących
powinno uniemożliwiać pozostawienie osłon na swoim miejscu, np. po wykręceniu śrub
mocujących osłonę, nie może ona dalej znajdować się na swoim miejscu np. pod własnym
ciężarem;

- blokujące osłony ruchome powinny być zaprojektowane i wykonane tak, aby mogły być
regulowane tylko poprzez zamierzone działanie, być sprzężone z układem blokującym,
zapobiegającym uruchomieniu niebezpiecznych funkcji maszyny do chwili zamknięcia
osłony i wydającym polecenie zatrzymania, gdy tylko osłona jest otwierana, oraz, o ile to
możliwe, pozostawać po otwarciu przymocowane do maszyny;

- osłony nastawne ograniczające dostęp do stref elementów ruchomych maszyny,
niezbędnych do pracy, powinny być nastawiane ręcznie lub automatycznie, w zależności od
rodzaju pracy oraz łatwe do nastawienia bez użycia narzędzi.

Edward Kołodziejczyk

2