1

materiały dla rolników

Radom 2004

Opracowanie zostało wykonane w ramach

Projektu PHARE PL 01.01.04. „Rolnictwo ekologiczne”

PROWADZENIE PASIEK

METODAMI EKOLOGICZNYMI

2

Autorzy::

1. dr Piotr Skubida
2. prof. dr hab. Wojciech Skowronek
3. mgr in¿. Agata Szewczyk

Oddzia³ Pszczelnictwa Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Pu³awach

Projekt ok³adki: Marek Rz¹sa, RCDRRiOW w Przysieku

© Copyright by: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Wydawca:
Krajowe Centrum Rolnictwa Ekologicznego
- Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich
w Radomiu
ul. Chorzowska 16/18, 26-600 RADOM
tel. [phone]
e-mail:[e-mail]
www.cdr.gov.pl/radom

Realizacja i druk:
GP RCDRRiOW w Radomiu
ul. Chorzowska 16/18, 26-600 RADOM
tel. [phone]
e-mail:[e-mail]
www.cdr.gov.pl/radom

ISBN 83-89060-52-3

Nak³ad: 300 egz.

3

Spis treœci

I.

Rasy pszczó³ .................................................................................................. 4

II.

Lokalizacja pasiek ekologicznych ............................................................... 4

III. Warunki produkcji w pasiece ekologicznej .................................................. 5

IV. Dokarmianie pszczó³ ..................................................................................... 6

V.

Ochrona pszczó³ przed chorobami i szkodnikami ........................................ 7

VI. Charakterystyka dopuszczalnych materia³ów i œrodków u¿ywanych

w pszczelarstwie ekologicznym .................................................................. 14

VII. Podstawowe zasady prowadzenia ekologicznej gospodarki pasiecznej ..... 15

VIII. Przetwórstwo, znakowanie i przechowywanie produktów pasiecznych ..... 18

IX. Certyfikacja ................................................................................................ 19

X. Normy jakoœciowe na miód obowi¹zuj¹ce w polsce

i w unii europejskiej ................................................................................... 19

XI. Ekonomiczne aspekty prowadzenia pasieki ekologicznej .......................... 22

XII. Za³¹cznik Nr 1- Jednostki certyfikuj¹ce rolnictwo

ekologiczne w roku 2003 ............................................................................ 25

XIII. Literatura ....................................................................................................... 27

4

I. Rasy pszczó³

W wyborze ras pszczó³ nale¿y kierowaæ siê ich adaptacj¹ do lokalnych warun-

ków po¿ytkowych, ich ¿ywotnoœci¹ i odpornoœci¹ na choroby, która to cecha na-

biera w pszczelarstwie ekologicznym szczególnie wa¿nego znaczenia. Rozporz¹-

dzenie unijne preferuje rasy europejskie gatunku Apis mellifera oraz ich linie lo-

kalne. G³ówne znaczenie ma tutaj zachowanie miejscowego materia³u genetycz-

nego. Spoœród ras hodowanych w Polsce do produkcji ekologicznej najlepiej na-

daje siê miejscowa rasa œrodkowoeuropejska Apis mellifera mellifera oraz rasa kra-

iñska Apis mellifera carnica ale równie¿ krzy¿ówki obu tych ras, które daj¹ wy¿sz¹

produkcjê dziêki zjawisku heterozji wystêpuj¹cym przy takim krzy¿owaniu.

II. Lokalizacja pasiek ekologicznych

Na terenie pasieki ekologicznej nie mog¹ wystêpowaæ przekroczenia dopusz-

czalnych stê¿eñ szkodliwych substancji zanieczyszczaj¹cych powietrze, glebê i wo-

dê. Ponadto w promieniu 3 km – rozumianym w sensie ogólnym jako maksymalny

promieñ zasiêgu lotu pszczó³ od pasieki – Ÿród³a po¿ytku powinny stanowiæ „za-

sadniczo” uprawy prowadzone metodami ekologicznymi lub obszary poroœniête

dzik¹ roœlinnoœci¹. Termin „zasadniczo” odnosi siê tu do g³ównych Ÿróde³ po¿yt-

ku, na których pracuj¹ pszczo³y, a nie do wszystkich upraw istniej¹cych na terenie

otaczaj¹cym pasiekê, które nie stanowi¹ Ÿród³a po¿ytku – lub te¿ uprawy, na któ-

rych stosuje siê zabiegi maj¹ce niewielki wp³yw na œrodowisko, a wiêc pozbawio-

ne znacz¹cego wp³ywu na jakoœæ produktów pasiecznych. Sformu³owanie „po-

zbawione znacz¹cego wp³ywu” trzeba rozumieæ w odniesieniu do mo¿liwych za-

nieczyszczeñ rolniczych lub œrodowiskowych co do produktów pasiecznych. Od-

leg³oœæ pasieki od wysypisk, spalarni œmieci nie mo¿e byæ mniejsza ni¿ 1 km, a od

ruchliwych dróg i autostrad, centr przemys³owych – wystarczaj¹ca na tyle, aby nie

by³o mo¿liwoœci kontaminacji szkodliwych substancji w produktach pszczelich

(okreœlenie tej odleg³oœci nale¿y do jednostki certyfikuj¹cej). Pszczelarza, ubiega-

j¹cego siê o status posiadacza pasieki ekologicznej obowi¹zuje z³o¿enie mapki te-

renu w skali 1:10000 lub 1:25000 do odpowiedniej jednostki cetryfikuj¹cej, z na-

niesieniem miejsca stacjonowania pasieki ekologicznej. Je¿eli pszczelarz uwa¿a,

¿e jego pasieka aktualnie jest usytuowana w terenie ekologicznym i chce produko-

waæ miód ekologiczny ma szansê otrzymania certyfikatu, je¿eli potwierdz¹ to ba-

dania przeprowadzone na jego koszt. Koszty takiej certyfikacji s¹ znaczne.

Zaleca siê, aby pasieka znajdowa³a siê w suchym miejscu (pozwala to na utrzy-

manie wy¿szej higieny na pasieczysku, a co za tym idzie równie¿ wewn¹trz uli),

w terenie o niezbyt du¿ej wilgotnoœci, a ule by³y ustawione wylotami w kierunku

po³udniowym i w rzêdach odleg³ych minimalnie 3-4 m od siebie, je¿eli s¹ to

rzêdy równoleg³e. Odleg³oœæ taka musi byæ zachowana w celu jak najwiêkszego

ograniczenia mo¿liwoœci b³¹dzenia pszczó³ i rabunków w pasiece.

5

Bardzo istotn¹ spraw¹ przy lokalizacji pasieki ekologicznej jest zagwaranto-

wanie pszczo³om odpowiedniej bazy po¿ytkowej i czystej wody w iloœciach za-

spokajaj¹cych potrzeby pasieki. Je¿eli zaistnieje koniecznoœæ podania pszczo³om

ciasta miodowo-cukrowego na przedwioœniu lub wczesn¹ wiosn¹, w pasiece musi

znajdowaæ siê woda niezamarzaj¹ca, któr¹ pszczo³y mog³yby pobieraæ.

III. Warunki produkcji w pasiece ekologicznej

Rozpoczêcie produkcji ekologicznej w pasiece musi byæ poprzedzone okre-

sem przejœciowym. Rozporz¹dzenie UE okreœla ten okres czasu na 1 rok. Jednym

z elementów tego przejœcia jest wymiana plastrów w pasiece (wszystek wosk po-

winien zostaæ zast¹piony woskiem ekologicznym). We W³oszech przestawianie

produkcji pasiecznej trwa jak wy¿ej wspomniano. W pierwszym roku woszczyna

stara (w plastrach gniazdowych i miodni) nie musi byæ ca³kowicie wymieniona,

nawet ze wzglêdu na trudnoœci natury technicznej nie da siê tego wykonaæ i wystar-

cza wymiana po³owy plastrów (pozosta³e plastry wymienia siê w nastêpnych dwóch

latach). Jeœli chodzi zaœ o wêzê stosowan¹ do nowych plastrów, musi ona byæ wy-

produkowana z wosku ekologicznego. Teoretycznie, aby z pasieki mo¿na by³o sprze-

dawaæ miód ekologiczny potrzeba by 3 lat. W praktyce w³oskie jednostki certyfiku-

j¹ce wydaj¹ certyfikaty w chwili, kiedy zosta³o wymienione 50% starych plastrów

i min¹³ rok od chwili z³o¿enia wniosku o uznanie pasieki za ekologiczn¹.

Przestawianie produkcji powinno obejmowaæ wszystkie rodziny pszczele, któ-

re posiada pszczelarz. W jednym gospodarstwie nie jest wiêc mo¿liwe prowadze-

nie produkcji metodami ekologicznymi w jednej lub kilku pasiekach, a w innych

stosowanie metod konwencjonalnych.

Podstaw¹ prowadzenia pasieki ekologicznej jest czystoœæ wosku pod wzglê-

dem obecnoœci w nim akarycydów, czyli œrodków u¿ywanych do walki z warroz¹.

Mowa tu g³ównie o amitrazie, fluwalinacie, kumafosie i chlorfenwinfosie. Wosk

ekologiczny w zasadzie powinien byæ wolny od tych substancji czynnych.

Ministerstwo Rolnictwa we W³oszech nie wyda³o do tej pory rozporz¹dzeñ odno-

œnie limitu zawartoœci akarycydów w wosku. S¹ podane zalecenia Krajowego Instytu-

tu Pszczelarstwa, do których stosuj¹ siê jednostki certyfikuj¹ce. Proponowano, aby

dopuszczalne stê¿enie kumafosu wynosi³o 200 ppb, a fluwalinatu 100 ppb. Limity te

mog³yby obowi¹zywaæ zarówno w przypadku wosku z odsklepin, pochodz¹cych z pro-

dukcji konwencjonalnej, dla celów oceny przydatnoœci tego wosku jako materia³u na

wêzê w okresie przestawiania pasieki na produkcjê ekologiczn¹, jak i w przypadku

plastrów gniazdowych po zakoñczeniu okresu przestawiania. Po up³ywie okresu przej-

œciowego jako surowiec na wêzê, pszczelarz powinien stosowaæ przede wszystkim

w³asny wosk uzyskany z odsklepin i poddany nastêpnie przetworzeniu w zak³adzie

podlegaj¹cym systemowi kontroli. Wówczas limity dopuszczalnych stê¿eñ nie by³yby

ju¿ potrzebne. Limity te powinny odnosiæ siê tylko do wosku konwencjonalnego, prze-

znaczonego do przetworzenia na wêzê stosowan¹ przez pasieki przestawiane na pro-

6

dukcjê ekologiczn¹, a nie na wêzê, która ju¿ uzyska³a certyfikat zgodnoœci, poniewa¿

w tym przypadku materia³ powinien byæ wolny od zanieczyszczeñ.

Aktualnie produkcja wêzy ekologicznej stanowi problem, gdy¿ praktycznie nie

ma typowych wytwórni wosku ekologicznego, a w obecnie istniej¹cych trzeba prze-

stawiaæ liniê produkcyjn¹ na metody ekologiczne. Stanowi to du¿¹ niedogodnoœæ,

gdy¿ w przypadku produkcji wosku ekologicznego nale¿y dokonaæ dok³adnego

mycia instalacji np. sod¹ kaustyczn¹, terpentyn¹, a mimo tych zabiegów, okazuje

siê, ¿e wytopiony wosk nie jest ca³kowicie wolny od pozosta³oœci. Istniej¹ nastê-

puj¹ce mo¿liwoœci rozwi¹zania problemu produkcji wosku ekologicznego:

•

utworzenie w wytwórniach wêzy osobnej linii do wosku ekologicznego.

Tutaj nale¿a³oby wykonywaæ próby dla ka¿dej partii wosku przed w³o¿eniem

go do g³ównego kot³a. Wykonuj¹c próbê kr¹¿ka wosku, nie mo¿na pobieraæ

jej jedynie z do³u czy z góry ale powinno siê przewiercaæ kr¹¿ek przez ca³¹

wysokoœæ. Jest to jednak¿e system drogi i we W³oszech istniej¹ tylko 2, 3 la-

boratoria przeprowadzaj¹ce badania tego typu.

•

dokonywanie analiz poszczególnych partii wosku;

•

znalezienie na rynku certyfikowanego wosku ekologicznego ;

•

pozwolenie pszczo³om na budowanie plastrów bez u¿ywania wêzy;

•

zakup w Australii wosku produkowanego z odsklepin (tam dotychczas nie

wystêpuje warroza, w zwi¹zku z czym nie stosuje siê akarycydów).

Ka¿da rodzina pszczela hodowana w danej pasiece ekologicznej powinna byæ

oznakowana za pomoc¹ farby lub tabliczki umieszczanej na ulu. Oznakowanie

powinno zawieraæ zapisane w czytelny sposób nastêpuj¹ce informacje:

•

symbol (np. IT - W³ochy)

•

kod gospodarstwa pasiecznego przyznany przez w³aœciwy organ w³adzy lub

przez jednostkê certyfikuj¹c¹.

Plastry ekologiczne, znajduj¹ce siê w ulu musz¹ byæ oznakowane przez psz-

czelarza w dowolny sposób, na górnej beleczce. Dla ka¿dej partii nowych pla-

strów obowi¹zuje inne oznakowanie, by w przypadku stwierdzenia ewentualnych

pozosta³oœci akarycydów by³o wiadomo sk¹d dany wosk pochodzi.

Prowadz¹c produkcjê metodami ekologicznymi zabrania siê:

•

stosowaæ dodatki syntetyczne,

•

konserwowaæ miód przy u¿yciu napromieniania i fal elektromagnetycznych,

•

wykorzystywaæ roœliny, zwierzêta i mikroorganizmy oraz ich czêœci i produk-

ty je zawieraj¹ce uzyskiwane w wyniku zastosowania in¿ynierii genetycznej.

IV. Dokarmianie pszczó³

Wed³ug wymogów ustanowionych w ustawodawstwie wspólnotowym do

24.08.2002 roku dopuszczone by³o karmienie rodzin pszczelich cukrem bez certy-

fikacji po uzyskaniu na to zezwolenia. Od tego terminu Rozporz¹dzenie unijne

7

mówi, ¿e zadaniem Ministerstw Rolnictwa w poszczególnych krajach jest wyda-

wanie rozporz¹dzeñ odnoœnie karmienia pszczó³ w pasiekach ekologicznych wy-

³¹cznie ekologicznym cukrem. Cukier taki mo¿e byæ wyprodukowany z trzciny

cukrowej albo z buraków cukrowych. U¿yte do produkcji cukru buraki musz¹ rów-

nie¿ pochodziæ z ekologicznej produkcji roœlinnej. Ponadto w procesie produkcyj-

nym cukru, zwi¹zki u¿ywane podczas jego ekstrakcji musz¹ równie¿ byæ ekolo-

giczne. Do dokarmiania pszczó³ mo¿na tak¿e u¿ywaæ miodu ekologicznego. We

W³oszech istnieje projekt dekretu ministerialnego mówi¹cy, ¿e jednostki certyfi-

kuj¹ce bêd¹ mog³y wydawaæ zezwolenia na dokarmianie.

Rozporz¹dzenie unijne zezwala, poza u¿ywaniem cukru ekologicznego, na do-

karmianie pszczó³ melas¹ z produkcji ekologicznej. Ten punkt Rozporz¹dzenia jest

wart dalszej dyskusji i szczegó³owej analizy specjalistów dlatego, ¿e melasa zawiera

du¿¹ iloœæ sk³adników mineralnych i uwa¿a siê powszechnie i¿ jest bardziej szkodli-

wa dla pszczó³ ni¿ miód spadziowy, który w ¿adnym wypadku nie mo¿e pozostawaæ

w plastrach podczas zimowania rodzin i sytuacja taka mo¿e prowadziæ do osypywa-

nia siê rodzin pszczelich. A wiadomo, ¿e prawid³owe zazimowanie pasieki jest punk-

tem wyjœciowym do rozpoczêcia nowego sezonu pasiecznego.

Dokarmianie sztuczne pszczó³ mo¿liwe jest tylko w nastêpuj¹cych sytuacjach:

1. kiedy rodziny maj¹ za ma³o zapasów

2. aby unikn¹æ stresu g³odowego rodzin

3. kiedy zapasy skrystalizowa³y

4. kiedy istniej¹ obawy, ¿e przez miód mo¿e odbywaæ siê przenoszenie chorób

5. dla harmonijnego rozwoju produkcyjnego rodzin.

Dokarmianie mo¿e mieæ miejsce wy³¹cznie pomiêdzy ostatnim zbiorem miodu

i na 15 dni przed rozpoczêciem nastêpnego okresu wyst¹pienia nektarowania roœlin.

Syrop mo¿na podawaæ rodzinom w podkarmiaczkach ró¿nego typu. Mog¹ to

byæ podkarmiaczki ramkowe (boczne), górne (powa³kowe) lub inne. Poza syro-

pem i miodem rodzinom mo¿na tak¿e podawaæ ciasto cukrowe, sk³adaj¹ce siê z mie-

lonego cukru i wody. Ciasto cukrowe oraz miodowo – cukrowe winny byæ wytwa-

rzane ze sk³adników wyprodukowanych metodami ekologicznymi.

W pasiece ekologicznej nie przewiduje siê dokarmiania pszczó³ py³kiem. Ten ele-

ment unijnego Rozporz¹dzenia równie¿ wymaga dalszej dyskusji i przeanalizowania go.

V. Ochrona pszczó³ przed chorobami i szkodnikami

A. Zapobieganie chorobom pszczó³ powinno opieraæ siê g³ównie na:

a) selekcji linii pszczó³ odpornych na choroby

b) stosowaniu zabiegów zwiêkszaj¹cych odpornoœæc) pszczó³ na choroby

i zmniejszaj¹cych mo¿liwoœæd) infekcji takich jak:

-

regularna wymiana matek

8

-

systematyczna kontrola rodzin w celu wychwycenia wszelkich anomalii zdro-

wotnych

-

kontrola czerwiu trutowego

-

okresowa wymiana plastrów

-

regularnie prowadzona dezynfekcja (ule, sprzêt pszczelarski, pasieczysko)

-

niszczenie ska¿onych materia³ów i Ÿróde³ infekcji

-

zapewnienie rodzinom ci¹g³ych, wystarczaj¹cych zapasów miodu i py³ku

w ulach (tzw. ”¿elazna rezerwa”)

B. W pasiece prowadzonej metodami ekologicznymi zabronione jest stosowa-

nie antybiotyków w ramach profilaktyki chorób zakaŸnych czerwiu

C. Dopuszcza siê natomiast:

-

profilaktyczne i lecznicze stosowanie œrodków leczniczych pochodzenia

zio³owego i preparatów homeopatycznych;

-

stosowanie kwasu mrówkowego, mlekowego, kwasu octowego i kwasu

szczawiowego oraz olejku mentolowego, tymolowego, eukaliptusowego lub

kamforowego w przypadku pora¿enia pszczó³ przez Varroa destructor.

D. W wyj¹tkowych sytuacjach, przy bardzo wysokim pora¿eniu rodzin

konieczne bywa zastosowanie farmakologicznych (allopatycznych) le-

ków weterynaryjnych.

Nale¿y wówczas podaæ: rodzaj leku (³¹cznie z informacj¹ odnoœnie substancji

czynnej w nim zawartej), szczegó³y dotycz¹ce rozpoznania choroby, metody ad-

ministrowania, czas trwania leczenia i okres jego zakoñczenia i zadeklarowaæ od-

powiedniej jednostce certyfikuj¹cej. Leczone rodziny powinny byæ izolowane

w specjalnej pasiece, a wszystkie plastry wymienione na nowe, pochodz¹ce z pa-

sieki ekologicznej. Dopiero po zakoñczeniu okresu przejœciowego, miód produko-

wany przez te rodziny bêdzie móg³ byæ uznany jako ekologiczny.

Nale¿y pamiêtaæ zawsze o tym, ¿e poza dzia³aniem leczniczym, preparaty che-

miczne mog¹ niekiedy wykazywaæ niekorzystne dzia³anie na organizm pszczó³ i czer-

wiu i negatywnie wp³ywaæ na prawid³owe funkcjonowanie rodziny pszczelej. Przy

nieumiejêtnym podawaniu preparatów, ich toksyczne oddzia³ywanie mo¿e prowa-

dziæ do zamierania larw, skrócenia d³ugoœci ¿ycia pszczó³ czy ok³êbiania matek.

E. Pszczelarz jest zobowi¹zany do prowadzenia wykazu œrodków stosowanych

do wytwarzania produktów ekologicznych oraz œrodków leczenia pszczó³,

z podaniem Ÿród³a ich pochodzenia. Wykazy te nale¿y przechowywaæ przez

okres 3 lat od dnia u¿ycia œrodków.

9

Najczêœciej wystêpuj¹ce jednostki chorobowe

i ekologiczne metody walki z nimi:

WARROZA

Skuteczna walka z warroz¹ (wywo³ywan¹ przez Varroa destructor) jest pod-

staw¹ utrzymania rodzin pszczelich w dobrej kondycji w czasie trwania sezonu

pasiecznego i w czasie zimowania. Proponuje siê dwa zabiegi w ci¹gu roku:

I. Zabiegi doraŸne w lecie (koniec lipca, pocz¹tek sierpnia)

- Zastosowanie olejków eterycznych (eukaliptusowego, mentolowego, kam-

forowego)

W przypadku u¿ywania olejków eterycznych (mieszaniny olejków), mog¹ one

byæ naniesione na specjalne g¹bki lub kartoniki, które umiejscawia siê w czterech

rogach ula. Inne ich umiejscowienie mo¿e prowadziæ do zaprzestania sk³adania jaj

przez matkê. Podczas stosowania olejków konieczne jest zmniejszenie wielkoœci

otworu wylotowego, gdy¿ intensywny zapach mieszanki olejków dominuje nad

zapachem matki i takie rodziny mog¹ byæ rabowane. Nale¿y staraæ siê by dawko-

wanie by³o zgodne z zaleceniami i wszystkie g¹bki by³y jednakowo nas¹czone,

gdy¿ przedawkowanie olejków mo¿e doprowadziæ do opuszczenia ula przez psz-

czo³y. Zabiegi przeprowadza siê trzykrotnie gdy¿ chodzi o to, aby dzia³anie

olejków utrzymywa³o siê w ci¹gu okresu cyklu rozwojowego pszczó³, czyli 21

dni. Podawanie leków powinno odbywaæ siê w odstêpach 7 dniowych. Trzeci

zabieg wypada po 14 dniach i jego zakoñczenie zbiega siê z koñcem pe³nego

cyklu rozwojowego pszczó³. Po zakoñczeniu leczenia, którego skutecznoœæ okre-

œla siê na poziomie ok. 90%, u¿yte g¹bki nale¿y bezzw³ocznie zabraæ z uli.

Zalety stosowania olejków:

1. dopuszczalne do stosowania w pasiece ekologicznej

2. wysoka skutecznoϾ niszczenia roztocza Varroa

3. ³atwoœæ stosowania

4. niska toksycznoϾ

5. umiarkowane koszty

Wady:

1. mo¿liwoœæ rabunków w pasiece (ze wzglêdu na os³abienie zapachu matki ist-

nieje koniecznoœæ zabezpieczenia s³abych odk³adów, które nale¿y odstawiaæ

na bok. Z tego samego wzglêdu lepiej jest nie podawaæ olejków jednoczeœnie

silnym rodzinom i odk³adom)

2. niedopuszczalne jest stosowanie olejków w przypadku obecnoœci miodu w ulu,

gdy¿ ich intensywny zapach przechodzi do miodu.

II. Zabiegi póŸne (paŸdziernik, listopad)

- Zastosowanie kwasu szczawiowego (bezwodnika)

Bardzo czêsto, w paŸdzierniku i listopadzie, wówczas gdy nie ma ju¿ w rodzi-

10

nach czerwiu, do walki z warroz¹ stosuje siê kwas szczawiowy. Do wykonywania

zabiegów potrzebna jest strzykawka, przy pomocy której kwas nakrapla siê

bezpoœrednio w uliczki miêdzyplastrowe. Sporz¹dzanie roztworu leczniczego

polega na dok³adnym wymieszaniu kwasu szczawiowego z cukrem i wod¹ w od-

powiedniej proporcji. Stosowana dawniej koncentracja poszczególnych sk³adni-

ków w sporz¹dzanym roztworze wynosi³a 60 : 200 : 1000 (kwas: cukier: woda).

Obecnie polecane s¹ nastêpuj¹ce stê¿enia sk³adników:

80 : 400 : 1000

lub

100 : 1000 : 1000.

Roztwór 100 : 1000 : 1000 jest stosowany rzadziej ze wzglêdu na mo¿liwoœæ ra-

bunków w pasiece powodowan¹ du¿¹ zawartoœci¹ w nim cukru.

Przyjmuje siê stosowanie 5 ml roztworu na 1 obsiadan¹ przez pszczo³y ram-

kê. Odnosi siê to do wszystkich podanych wy¿ej stê¿eñ. Wskazane jest podgrza-

nie roztworu przed jego zastosowaniem do temperatury 30 – 35

0

C. Podczas

leczenia nale¿y pamiêtaæ o tym, a¿eby nie prowadziæ zabiegów, je¿eli tempera-

tura otoczenia spadnie poni¿ej 10

0

C oraz w czasie wystêpowania mg³y i wiatru.

Jest to bardzo wa¿ny czynnik skutecznoœci prowadzonego leczenia. We W³oszech

leczenie pszczó³ kwasem szczawiowym stosuje ok. 60 – 70% pszczelarzy.

Zalety stosowania kwasu szczawiowego:

1. brak wystêpowania zwiêkszonej œmiertelnoœci pszczó³

2. wysoka skutecznoœæ zabiegów

3. niskie koszty.

Wady:

1. stosowanie kwasu szczawiowego jest niebezpieczne dla pszczelarza (zabiegi

nale¿y przeprowadzaæ w rêkawicach ochronnych i masce)

2. leczenie jest doœæ pracoch³onne

3. wymaga dok³adnego oszacowania liczebnoœci pszczó³ w rodzinie

4. nie mo¿na przeprowadzaæ zabiegu w temperaturze powietrza poni¿ej 10

0

C.

Z 1 kg kwasu szczawiowego, przy maksymalnej koncentracji mo¿na sporz¹-

dziæ 10 l roztworu. Przyjmuj¹c œrednie zu¿ycie roztworu w iloœci 25 ml na 1 rodzi-

nê, taka iloœæ kwasu wystarcza na przeprowadzenie zabiegów w 400 rodzinach.

Leczenie kwasem szczawiowym prowadzi siê jeden raz. W przypadku du¿ego pora-

¿enia rodzin warroz¹, je¿eli zaobserwuje siê, ¿e po wykonanych zabiegach osypuje siê

jeszcze 300 – 400 roztoczy Varroa destructor, dopuszcza siê ponowienie zabiegu w mie-

si¹cach wczesnowiosennych. Mo¿liwoœæ jego wykonania mo¿e ograniczaæ zbyt niska

temperatura zewnêtrzna w tym okresie, choæ skutecznoœæ zabiegu szacuje siê na 98%.

Corocznie bêd¹ przedstawiane wszelkie nowoœci dotycz¹ce aktualnie zaleca-

nych œrodków pomocnych przy zwalczaniu warrozy.

NOSEMOZA

Zwalczanie nosemozy, choroby pszczó³ doros³ych wywo³ywanej przez pier-

wotniaka Nosema apis jest równie¿ bardzo wa¿nym zabiegiem w celu utrzymania

wysokiej zdrowotnoœci i si³y rodzin w pasiece. W pasiece ekologicznej mo¿na

11

stosowaæ likwidacjê rodzin chorych z objawami biegunki, poniewa¿ stanowi¹

one Ÿród³o zaka¿enia dla zdrowych rodzin i nie przedstawiaj¹ wartoœci pro-

dukcyjnej. W przypadku decyzji o pozostawieniu takiej rodziny w pasiece, na-

le¿y j¹ przesiedliæ do czystego, odka¿onego ula, wymieniæ plastry, starannie

ociepliæ i podkarmiæ. Stare plastry najlepiej spaliæ. Wszystkie plastry u¿ywa-

ne w pasiece powinny byæ odka¿one. Odka¿anie zapobiegawcze powinno do-

tyczyæ tak¿e plastrów zapasowych, szczególnie tych, których wiosn¹ u¿ywa

siê do poszerzania gniazd. W odka¿aniu pos³ugujemy siê kwasem octowym

lodowatym. Plastry (bez miodu i py³ku) umieszcza siê w szczelnej szafie, skrzyni

lub szczelnie zestawionych kondygnacjach ulowych. Ca³e korpusy z plastrami

mo¿na umieszczaæ piêtrowo w du¿ych foliowych workach. Nad plastrami umiesz-

cza siê naczynie z paruj¹cym kwasem, przeznaczaj¹c na ka¿de 10 plastrów 150 -

200 ml kwasu, w zale¿noœci od wielkoœci ramek. Plastry pozostaj¹ w atmosferze

par kwasu octowego przez okres 7 dni. Temperatura pomieszczenia, w którym pro-

wadzona jest dezynfekcja, powinna wynosiæ nie mniej ni¿ 17°C. Po przeprowa-

dzeniu odka¿ania plastry wietrzy siê, aby zniknê³a przenikliwa woñ octu i dopiero

wtedy mog¹ byæ ponownie u¿yte w ulach. W razie trudnoœci mo¿na u¿yæ 80%

kwasu lodowatego technicznego. Nale¿y jednak zwiêkszyæ iloœæ u¿ytego kwasu.

Przedmioty metalowe (np. d³uto pasieczne, skrobaczka, nó¿) odka¿a siê po ich

mechanicznym oczyszczeniu przez opalenie lub przetarcie kwasem octowym lo-

dowatym. Przy zastosowaniu kwasu octowego lodowatego, nale¿y zachowaæ du¿¹

ostro¿noœæ, zw³aszcza chroniæ twarz i rêce, unikaæ tak¿e wdychania par kwasu.

W celu likwidacji spor pierwotniaka mo¿na plastry tak¿e podgrzewaæ (w

temp. 49

0

C przez okres 24 godzin). Wiosn¹ szczególn¹ uwagê nale¿y zwróciæ

na poid³o, które powinno byæ zawsze czyste. Wa¿nym elementem w profilak-

tyce zapobiegania nosemozie jest posiadanie w pasiece wy³¹cznie silnych ro-

dzin, zapobieganie rabunkom i przestrzeganie podstawowych zasad higieny

oraz intensywna wymiana plastrów w pasiece. Wa¿n¹ spraw¹ jest równie¿

zdrowotnoœæ matek pszczelich. Pamiêtaæ nale¿y, ¿e rozprzestrzenianiu nose-

mozy w pasiece sprzyjaj¹ tak¿e zabiegi typu: ³¹czenie rodzin, czy osuszanie

plastrów po miodobraniu.

GRZYBICA WAPIENNA CZERWIU (ASKOSFERIOZA)

Wywo³ywana jest ona przez grzyb Ascosphaera apis, który wytwarza zarodniki.

Grzyb ten powszechnie wystêpuje w przyrodzie. Jego zarodniki mog¹ znajdowaæ

siê w wodzie, py³ku i nektarze, co u³atwia w znacznym stopniu przenoszenie ich do

ula. Dodatkowo, do rozwoju choroby przyczyniaj¹ siê niesprzyjaj¹ce warunki at-

mosferyczne (du¿a wilgotnoœæ, och³odzenie). Objawy choroby s¹ ³atwo zauwa¿alne,

szczególnie przy jej du¿ym nasileniu. W komórkach plastrów, na dennicy, na wylot-

ku, na ziemi przed ulem mo¿na zaobserwowaæ du¿e iloœci zmumifikowanego czer-

wiu (w pocz¹tkowym stadium bia³okredowe mumie, póŸniej szare i czarne). Mumi-

fikacja zachodzi wskutek wysycenia cia³a larwy pszczelej solami mineralnymi znaj-

12

duj¹cymi siê w grzybni. Pora¿enie grzybic¹ prowadzi do os³abienia rodzin pszcze-

lich i przy du¿ym nasileniu askosferiozy nie uzyskuje siê z rodzin miodu towarowe-

go. W ekologicznej pasiece zabrania siê stosowaæ œrodki farmakologiczne,

w zwi¹zku z tym leczenie mo¿na wspomagaæ najwy¿ej kwasami organicznymi

(poniewa¿ grzyb namna¿a siê najlepiej w œrodowisku zasadowym, nale¿y zmieniæ

jego pH na kwaœne), których u¿ycie dopuszcza Ustawa. Zabiegi, jakie stosuje siê

do leczenia rodzin to œcieœnianie i ocieplenie gniazda, eliminacja plastrów z po-

ra¿onym czerwiem, ewentualne podkarmianie chorych rodzin ciep³ym syropem.

Wskazane jest równie¿ przesiedlanie chorych rodzin do czystych, wydezynfe-

kowanych uli. Profilaktyka grzybicy wapiennej czerwiu powinna obejmowaæ

utrzymywanie silnych rodzin w pasiece oraz poddawanie matek pszczelich z li-

nii odpornych na grzybicê (tzn. o zwiêkszonym behawiorze higienicznym).

ZGNILEC Z£OŒLIWY (ZGNILEC AMERYKAÑSKI)

Jest to bakteryjna choroba czerwiu wywo³ywana przez Paenibacillus larvae, która

wytwarza przetrwalniki. Najwiêksze jej nasilenie przypada na drug¹ po³owê lata.

G³ównym Ÿród³em zaka¿enia s¹ obumar³e larwy, miód, py³ek, mleczko pszczele za-

nieczyszczone endosporami oraz plastry. Rozprzestrzenianie choroby na inne rodzi-

ny w pasiece mo¿e odbywaæ siê poprzez rabunki, przez szkodniki ulowe, przesta-

wianie plastrów z rodzin chorych do zdrowych. Podczas przegl¹dów nale¿y zwracaæ

uwagê na wygl¹d czerwiu (czerw niewygryziony, z ciemnymi plamkami, zapadniê-

ty lub rozstrzelony mo¿e nasuwaæ podejrzenie zgnilca). Charakterystycznym obja-

wem jest ci¹gliwoœæ gnij¹cej masy czerwiu, która daje siê wyci¹gaæ w cienkie nitki.

Charakterystyczny jest równie¿ zapach przypominaj¹cy woñ kleju stolarskiego. Naj-

wa¿niejsz¹ rolê w profilaktyce odgrywa œcis³e przestrzeganie higieny w pasiece.

Najbardziej radykalnym zabiegiem walki ze zgnilcem jest spalanie ca³ych ro-

dzin pszczelich, ³¹cznie z plastrami i ulami. Jest to posuniêcie drastyczne, ale

w pasiece ekologicznej chyba najbardziej trafne, szczególnie wtedy, je¿eli cho-

roba wyst¹pi³a w pasiece po raz pierwszy. Je¿eli decydujemy siê na ratowanie

rodzin, najlepszym posuniêciem jest zabieg podwójnego przesiedlania. Najpierw

chor¹ rodzinê umieszcza siê bez plastrów w transportówce na 24 godziny i pod-

daje g³odówce – ma to na celu mo¿liwoœæ wypró¿nienia siê pszczó³ i wykie³ko-

wania zarodników zgnilca. Nastêpnie umieszcza siê rodzinê w wydezynfekowa-

nym ulu na wêzê i podkarmia ciep³ym syropem, z zachowaniem wszystkich wa-

runków dla pasieki ekologicznej. Wa¿nym elementem zapobiegania wyst¹pie-

nia zgnilca jest wymiana matek, ze szczególnym uwzglêdnieniem linii, z któ-

rych pszczo³y wykazuj¹ zwiêkszony instynkt czyszczenia gniazda.

KIŒLICA (ZGNILEC £AGODNY, ZGNILEC EUROPEJSKI)

Tê chorobê wywo³uje bakteria Melisococcus pluton. Mo¿e wystêpowaæ w dwóch

postaciach: ³agodnej i z³oœliwej. Postaæ ³agodna mo¿e byæ wik³ana przez bakterie

Streptococcus faecalis, a z³oœliwa – Bacillus alvei. Choroba pojawia siê w drugiej

po³owie wiosny, a jej wyst¹pienie w du¿ej mierze uwarunkowane jest warunkami

13

klimatycznymi (obni¿enie temperatury), brakiem po¿ytku, zbyt du¿ym, Ÿle ocie-

plonym gniazdem. Choruj¹ m³ode larwy, które trac¹ napiêcie oskórka, zamieraj¹,

zamieniaj¹c siê w brunatn¹ masê a potem w strupek ³atwo odchodz¹cy od dna ko-

mórki. W postaci ³agodnej martwy czerw wydziela zapach octu, w postaci z³oœli-

wej (czerw zasklepiony) – gnij¹cego miêsa. W obydwu postaciach choroby wystê-

puje czerw rozstrzelony. Leczenie ekologiczne postaci ³agodnej musi ograni-

czyæ siê do œcieœnienia i ocieplenia gniazda i podania ciep³ego syropu cukro-

wego, a tak¿e do wymiany matki pszczelej. Postaæ z³oœliwa kiœlicy leczona jest

identycznie jak przy zgnilcu amerykañskim. Przestrzeganie zasad hodowlano

– sanitarnych odnosi siê do utrzymywania w pasiece wy³¹cznie silnych rodzin,

zbyt wczesnego poszerzania gniazd, odpowiedniej wielkoœci gniazda w stosunku

do si³y rodziny oraz wymiany matek.

CHOROBY WIRUSOWE

Przy zapobieganiu wystêpowania wszystkich chorób wirusowych pszczó³ naj-

wa¿niejszym elementem jest szeroko rozumiana profilaktyka, bezwzglêdne prze-

strzeganie zasad sanitarno – higienicznych i utrzymywanie w pasiece ekolo-

gicznej wy³¹cznie rodzin pszczelich o du¿ej sile oraz czêsta wymiana plastrów.

Istotne jest, aby w pasiece nie wystêpowa³y inne choroby (szczególnie warro-

za), bowiem poprzez os³abienie odpornoœci rodzin pszczelich inwazyjnoœæ wi-

rusów jest zwiêkszona. Do chwili obecnej brak jest skutecznych preparatów w le-

czeniu chorób wirusowych.

SZKODNIKI PSZCZÓ£ I PRODUKTÓW PSZCZELICH

Stanowi¹ czasami doœæ uci¹¿liwy problem dla pszczelarza. Zaliczyæ do nich nale¿y

g³ównie szkodniki wosku, czyli mole barciami (barciak wiêkszy Galeria melonella

i barciak mniejszy Achroia grisella). Doros³e samice sk³adaj¹ jaja w komórkach pla-

strów, z których wylêgaj¹ siê ¿ar³oczne larwy, ¿ywi¹ce siê woskiem i resztkami orga-

nicznymi. Chêtnie ¿eruj¹ na starych, ciemnych plastrach. Wyrz¹dzaj¹ bardzo du¿e szko-

dy w magazynach pasiecznych, niszcz¹c czêsto plastry doszczêtnie. Ekologiczna wal-

ka z barciakami polega g³ównie na brakowaniu starych, ciemnych plastrów, prze-

trzymywanie plastrów w parach lodowatego kwasu octowego wg techniki opisa-

nej przy walce z nosemoz¹ oraz na wymra¿aniu plastrów w temperaturze – 10

0

C,

gdzie ju¿ po 2 godzinach gin¹ wszystkie postaci rozwojowe barciaków.

Do szkodników pierzgi mo¿na zliczyæ owady wystêpuj¹ce w ulach takie jak

skórnik s³oniniec, trojszyk ciemny i skorki. Na py³ku zmagazynowanym w pla-

strach mog¹ tak¿e ¿erowaæ roztocze (roztoczek suszowy, rozkruszki). Na plastrach

z py³kiem, przechowywanych w wilgotnych pomieszczeniach mog¹ rozwijaæ siê

pleœnie i grzyb Betsia alvei.

Istnieje pewne niebezpieczeñstwo pojawienia siê w pasiekach europejskich

chrz¹szcza ulowego (Aethina tumida), wielkoœci 1/3 doros³ej pszczo³y, który mimo

swego tropikalnego pochodzenia zaatakowa³ ju¿ pasieki w USA i przystosowa³

siê do pszczó³ ras europejskich. Samica sk³ada jaja na plastrach, z których wylêga-

14

j¹ siê larwy, które to ¿ywi¹ siê jajami, czerwiem, py³kiem, miodem i woskiem,

czyni¹c ogromne spustoszenie w rodzinach pszczelich, doprowadzaj¹c do ich osy-

pania. Przestrzeganie zasad higieny w ulu i w pasiece, trzymanie silnych ro-

dzin pozwala obni¿yæ nasilenie inwazji do minimum.

Walka ze szkodnikami powinna iœæ przede wszystkim w kierunku utrzymywa-

nia w ulach i magazynach na plastry idealnej czystoœci i w³aœciwej wilgotnoœci

oraz walki mechanicznej ze szkodnikami.

VI. Charakterystyka dopuszczalnych materia³ów i œrodków

u¿ywanych w pszczelarstwie ekologicznym

1. Ule musz¹ byæ wykonane z naturalnych materia³ów takich jak drewno lub

s³oma (z wyj¹tkiem okuæ, pokryæ dachowych, osiatkowanych dennic i pod-

karmiaczek), które nie nios¹ ze sob¹ ryzyka ska¿enia œrodowiska naturalnego

oraz produktów pszczelich. Niewskazane jest wykorzystywanie w pasiekach

ekologicznych uli wykonanych ze styropianu lub pianki poliuretanowej.

2. Do budowy uli i zabezpieczania ich œcian zewnêtrznych nale¿y stosowaæ

mo¿liwie wolne od szkodliwych substancji kleje i pow³oki malarskie (natu-

ralne farby z oleju lnianego lub na bazie ¿ywicy drzewnej, nietoksyczne far-

by wodne) oraz substancje naturalne i nietoksyczne lakiery przetworzone.

3. Zabronione jest u¿ywanie do malowania uli farb syntetycznych lub zawiera-

j¹cych biocydy.

Zastrze¿enia podane w punktach 2 i 3 obowi¹zuj¹ np. w Niemczech.

4. Do zabezpieczania uli od wewn¹trz mog¹ byæ u¿ywane wy³¹cznie produkty

naturalnego pochodzenia takie jak: propolis, wosk i oleje roœlinne oraz olejki

eteryczne wymienione jako œrodki do zwalczania warrozy. Zabrania siê sto-

sowania tworzyw sztucznych lub lakierów.

5. Do zabezpieczenia przed szkodnikami uli, ramek, plastrów, stosuje siê œrodki

zawieraj¹ce wy³¹cznie substancje biologicznie czynne, mikroorganizmy i ¿ywe

organizmy.

6. Do czyszczenia i dezynfekcji pomieszczeñ, pasieczyska, uli i sprzêtu u¿ywa-

nych w produkcji pszczelarskiej dopuszcza siê stosowanie œrodków do czysz-

czenia i dezynfekcji pomieszczeñ wymienionych w czêœci E, za³¹cznik II.

Œrodki do czyszczenia i dezynfekcji pomieszczeñ inwentarskich,

które mog¹ byæ stosowane w pszczelarstwie ekologicznym:

- myd³o potasowe i sodowe

- mleko wapienne,

- wapno,

- wapno nie gaszone,

15

- podchloryn sodu

- soda kaustyczna,

- pota¿,

- woda utleniona,

- naturalne olejki roœlinne,

- kwasy: cytrynowy, nadoctowy, mrówkowy, mlekowy, szczawiowy i octowy,

- alkohol etylowy,

- formaldehyd,

- siarka.

7. Dozwolone jest stosowanie metod fizycznych, takich jak wykorzystanie go-

r¹cej wody, pary wodnej lub bezpoœrednie dzia³anie ognia.

8. Pszczelarz obowi¹zany jest posiadaæ odpowiednio wyposa¿one pomieszcze-

nia dla potrzeb ekologicznej produkcji pszczelarskiej:

•

wymaga siê, aby wysokoœæ pracowni pszczelarskiej wynosi³a minimum

2,70 m, powierzchnia oszklona stanowi³a 1/8 powierzchni pod³ogi;

•

pod³oga pracowni oraz œciany do wysokoœci 2 m powinny byæ wy³o¿one

p³ytkami ³atwo zmywalnymi;

•

pracownia musi byæ wyposa¿ona w instalacjê z ciep³¹ i zimn¹ bie¿¹c¹ wod¹;

•

w oddzielnej czêœci pracowni powinny znajdowaæ siê sanitariaty, ³azien-

ki, przebieralnie;

•

wirówki do miodu, odstojniki, cedzid³a i inne urz¹dzenia maj¹ce kontakt

z miodem musz¹ byæ wykonane ze stali nierdzewnej.

VII. Podstawowe zasady prowadzenia ekologicznej gospodarki

pasiecznej

1. Pasieki tworzy siê z rodzin pszczelich, które przez okres co najmniej 1 roku

by³y utrzymywane w pasiekach na terenach spe³niaj¹cych wymogi ekologiczne

(patrz lokalizacja pasiek).

2. Przy powiêkszaniu lub odbudowie pasiek dopuszcza siê wykorzystanie rocznie

do 10% liczby matek pszczelich, rodzin i rojów nie pochodz¹cych z pasiek

ekologicznych, pod warunkiem, ¿e zostan¹ one umieszczone w ulach z plastra-

mi pochodz¹cymi z pasiek prowadzonych metodami ekologicznymi.

3. Zabrania siê uœmiercania pszczó³ na plastrach jako metody zwi¹zanej z pozy-

skiwaniem produktów pszczelich.

4. Zabrania siê podcinania skrzyde³ u matek pszczelich.

5. Dopuszczalne jest uœmiercenie starej matki pszczelej w przypadku jej wy-

miany na m³od¹.

6. Niszczenie czerwiu trutowego jest dozwolone wy³¹cznie w celu obni¿enia

pora¿enia rodziny pszczelej przez Varroa destructor.

7. Zabronione jest u¿ywanie syntetycznych repelentów podczas pobierania mio-

16

du, dozwolone s¹ jedynie naturalne œrodki odstraszaj¹ce.

8. Niedopuszczalne jest wirowanie miodu z plastrów, na których znajduje siê czerw.

9. Wszelkie zmiany odnoœnie usytuowania pasieki nale¿y zg³aszaæ jednostce

certyfikuj¹cej.

10. Szczególn¹ uwagê nale¿y zwracaæ na w³aœciwe pozyskiwanie miodu, prze-

twórstwo i magazynowanie wszystkich produktów pszczelich. Wszelkie dane,

zwi¹zane z obowi¹zuj¹cymi wymogami, powinny byæ notowane.

11. Adnotacje odnoœnie przemieszczeñ korpusów, nadstawek, maj¹ce zwi¹zek

z pozyskiwaniem miodu powinny byæ wprowadzane do rejestru pasieki.

Prace w pasiece w trakcie trwania sezonu pasiecznego

Wszelkie zabiegi wykonywane przez pszczelarza w pasiece ekologicznej s¹

prowadzone w czasie sezonu tak samo jak w pasiece konwencjonalnej, z tym, ¿e

tutaj obowi¹zuj¹ wszelkie w/w obostrzenia.

a) Pierwszy przegl¹d wiosenny

W czasie pierwszego wiosennego przegl¹du nale¿y zwróciæ uwagê na:

•

osyp zimowy pszczó³ (niewielki osyp œwiadczy o dobrym zimowaniu pszczó³,

du¿y, zawilgocony osyp o niew³aœciwej zimowli), zaperzeniu gniazda i pszczó³

(warto zrobiæ badania osypu dla okreœlenia liczby znajduj¹cych siê w nim roz-

toczy Varroa oraz pora¿enia osobników pszczelich sporami Nosem apis);

•

zapasy py³ku i miodu w ulu (nale¿y zwróciæ uwagê aby rodzina posiada³a co

najmniej dwa plastry ze zgromadzon¹ pierzg¹ oraz 3 – 5 kg zapasów. W przy-

padku braków uzupe³niæ zapasy, najlepiej przez podanie ciasta, b¹dŸ dodaæ pla-

stry z pierzg¹, przechowywane w magazynie);

•

ewentualne objawy chorobowe (s³abniêcie rodzin, plastry, beleczki ramek, we-

wnêtrzne i zewnêtrzne œciany ula zabrudzone ka³em œwiadcz¹ o wystêpowaniu

nosemozy w rodzinie, postêpowaæ jak podano w rozdziale o leczeniu chorób).

b) Poszerzanie rodzin

•

wstawianie plastrów gniazdowych (pocz¹tkowo dodawanie wy³¹cznie odbudowa-

nych ekologicznych plastrów, plastry powinny byæ nieuszkodzone, niezbyt ciemne);

•

wstawianie ramek z wêz¹ (zazwyczaj pod koniec kwietnia, w celu poszerzania

gniazda i zapewnienia rodzinie plastrów wysoce higienicznych, wêza powinna

pochodziæ z produkcji ekologicznej);

•

dostawianie plastrów nadstawkowych lub korpusów (w przypadku wystêpo-

wania obfitszych po¿ytków, w celu oddzielenia miodni od rodni, aby miód zna-

laz³ siê w plastrach bez czerwiu).

c) Zapobieganie rójce

Wa¿nym elementem przeciwdzia³aj¹cym rojeniu siê pszczó³ jest utrzymywa-

nie w pasiece matek pszczelich z linii nierojliwych, a tak¿e matek m³odych (czê-

sta ich wymiana). Doœæ popularn¹ metod¹ jest te¿ wyrównywanie si³y rodzin, co

17

jest pozytywne o tyle, ¿e w pasiece znajduj¹ siê rodziny o jednakowej sile, nato-

miast ujemn¹ stron¹ tej metody jest niebezpieczeñstwo roznoszenia chorób do zdro-

wych rodzin poprzez rotacjê plastrów z czerwiem.

d) Powiêkszanie pasieki

Powiêkszanie pasieki to nie tylko wzrost liczby rodzin w pasiece ale tak¿e je-

den ze sposobów zapobiegania wyst¹pienia nastroju rojowego. Mo¿na tego doko-

nywaæ przez:

•

tworzenie odk³adów ze star¹ matk¹ (rodzinie macierzystej poddaje siê m³od¹

matkê lub matecznik);

•

tworzenie odk³adów z now¹ matk¹ (matka stara pozostaje w rodzinie macie-

rzystej);

•

tworzenie odk³adów z poddaniem mateczników (prawie 100% prawdopodo-

bieñstwo przyjêcia matki wygryzionej z matecznika);

Wszystkie te metody maj¹ na celu wprowadzenie nowych matek do pasieki.

Najkorzystniejsze by³oby poddawanie matek czy mateczników wyprodukowanych

we w³asnej pasiece ekologicznej. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e rocznie tylko 10% matek

mo¿e pochodziæ z pasiek prowadzonych metodami konwencjonalnymi.

•

tworzenie zsypañców (pakietów) z matk¹ – ta metoda w ekologicznej gospo-

darce ma du¿e znaczenie ze wzglêdu na okresowy brak czerwiu w tych rodzi-

nach, co ogranicza rozprzestrzenianie chorób. W przypadku walki z warroz¹

zabiegi wykonane na zsypañcach wykazuj¹ wy¿sz¹ skutecznoœæ;

•

zabiegi przeciwdzia³aj¹ce warrozie (w tym okresie dozwolone jest wy³¹cznie

wycinanie b¹dŸ niszczenie czerwiu trutowego. W tym celu wskazane jest wcze-

œniejsze wstawianie rodzinom do rodni ramek z trutow¹ wêz¹ ekologiczn¹).

e) Produkcja miodu

•

wybór optymalnych Ÿróde³ zbierania nektaru przez pszczo³y (mo¿liwoœæ pro-

wadzenia gospodarki wêdrownej, która w pszczelarstwie ekologicznym jest

znacznie trudniejsza);

•

zastosowanie kraty odgrodowej b¹dŸ izolowanie matki pszczelej (ograniczenie

czerwienia matki, zwiêkszenie zbiorów miodu, pewnoœæ nie wirowania miodu

z plastrów z czerwiem);

•

dodawanie plastrów (dodawanie nadstawek i korpusów z plastrami na miód bez

koniecznoœci ingerencji w gniazdo pszczele);

•

odbiór plastrów z miodem (unikanie nadmiernego stosowania dymu, nie stoso-

wanie chemicznych repelentów i nie zabieranie plastrów z czerwiem);

•

transport plastrów do pracowni ;

•

przygotowanie plastrów z miodem do wirowania (doprowadzenie do optymal-

nej temperatury, odwilgotnienie);

•

wirowanie plastrów;

•

konfekcjonowanie miodu (odstojniki, s³oiki) – u¿ywanie naczyñ ze stali nie-

rdzewnej, plastiku lub szk³a dopuszczonych do kontaktu z ¿ywnoœci¹.

18

f) Przygotowanie pszczó³ do zimowania

•

kontrola zapasów (utrzymywanie w ulu tzw. „¿elaznej rezerwy w celu zapewnie-

nia prawid³owego funkcjonowania rodziny i prawid³owego czerwienia matki);

•

kontrola jakoœci matki (obecnoœæ m³odego czerwiu, iloœæ czerwiu w rodzinie,

jego jakoœæ – zwrócenie uwagi, czy czerw jest zwarty czy rozstrzelony);

•

zapobieganie rabunkom (szybkie przegl¹dy, odpowiednia pora dokarmiania pszczó³);

•

zwalczanie warrozy w przypadku braku czerwiu (metody opisane w czêœci do-

tycz¹cej leczenia chorób);

•

dokarmianie zimowe (syrop sporz¹dzony z cukru ekologicznego, wczesny ter-

min zakoñczenia dokarmiania, aby pszczo³y, które bêd¹ zimowa³y nie bra³y

udzia³u przy jego przeróbce, odpowiednie dawki cukru w przeliczeniu na ka¿-

d¹ rodzinê w stosunku do jej si³y);

•

zapewnienie odpowiedniej si³y rodzin (zwi¹zane z zabiegami podanymi wy¿ej).

g) Zimowanie rodzin pszczelich

•

ochrona pasieki przed silnymi wiatrami (ustawianie uli w miejscach os³oniê-

tych drzewami, krzewami);

•

zabezpieczenie rodzin przed nadmiern¹ wilgoci¹ (zapewnienie rodzinom od-

powiedniej wentylacji – stosowanie tzw. „poduszek powietrznych”, osiatkowa-

nych dennic, pozostawianie optymalnej wielkoœci otworów wylotowych).

VIII. Przetwórstwo, znakowanie i przechowywanie produktów

pasiecznych

1. W przetwórstwie produktów pszczelarstwa ekologicznego nie stosuje siê sub-

stancji dodatkowych oraz innych sk³adników wspomagaj¹cych.

2. Przetwórstwo produktów ekologicznych mo¿e byæ prowadzone tylko w prze-

twórniach przeznaczonych wy³¹cznie do tego celu.

3. Dopuszcza siê prowadzenie okresowego przetwórstwa w przetwórniach spo-

¿ywczych nie przeznaczonych do tego celu pod warunkiem, ¿e linia produk-

cyjna zosta³a okresowo przeznaczona do przetwarzania produktów pszcze-

larstwa ekologicznego i jest zapewnione oddzielenie tych produktów od in-

nych produktów i surowców wyprodukowanych przez pszczo³y.

4. Oznakowanie produktu pszczelarstwa ekologicznego (miodu, py³ku, mleczka

pszczelego, propolisu) polega na umieszczeniu na etykiecie lub opakowa-

niu tego produktu napisu „produkt pszczelarstwa ekologicznego” oraz na-

zwy producenta, numeru certyfikacji zgodnoœci, nazwy upowa¿nionej jed-

nostki certyfikuj¹cej i jej numeru identyfikacyjnego, a tak¿e numer odpo-

wiedniej normy europejskiej.

5. Oznakowane produkty pszczelarstwa ekologicznego przeznaczone do obrotu lub

dalszego przetwórstwa nale¿y przechowywaæ oddzielnie od innych produktów

pasiecznych. Nale¿y zwracaæ uwagê na elementy krytyczne dla jakoœci miodu:

19

- dopuszczaln¹ zawartoœæ wody w miodzie (najkorzystniejsza poni¿ej 18%)

- temperaturê podgrzewania i dekrystalizacji (30 – 38

0

C), przechowywanie (14

0

C).

IX. Certyfikacja

Producent zamierzaj¹cy prowadziæ ekologiczne gospodarstwo rolne wystêpuje do

upowa¿nionej jednostki certyfikuj¹cej z pisemnym zg³oszeniem, do którego do³¹cza:

•

oœwiadczenie, ¿e produkcja w pasiece bêdzie prowadzona metodami ekologicznymi,

•

informacjê o rodzaju i iloœci produktów, które maj¹ byæ produkowane meto-

dami ekologicznymi,

•

opis pasieki z zaznaczeniem po³o¿enia gruntów, obiektów i urz¹dzeñ produk-

cyjnych,

•

opis dzia³añ niezbêdnych do wykonania w okresie przestawiania pasieki na

produkcjê prowadzon¹ metodami ekologicznymi.

Certyfikaty zgodnoœci s¹ wydawane tylko przez upowa¿nione jednostki certyfikuj¹ce.

•

upowa¿niona jednostka certyfikuj¹ca przed przeprowadzeniem kontroli obo-

wi¹zana jest poinformowaæ producenta o programie kontroli,

•

z przeprowadzonej kontroli sporz¹dza siê protokó³, który podpisuje produ-

cent lub osoba przez niego upowa¿niona oraz osoby kontroluj¹ce,

•

pozytywne wyniki kontroli zawarte w protokóle stanowi¹ podstawê do wyda-

nia przez upowa¿nion¹ jednostkê certyfikuj¹c¹ PNG certyfikatu zgodnoœci.

W celu uzyskania certyfikatu zgodnoœci zainteresowany producent wystêpuje do

upowa¿nionej jednostki certyfikuj¹cej z pisemnym wnioskiem zawieraj¹cym:

•

informacjê o zakresie i rodzaju prowadzonej dzia³alnoœci dotycz¹cej produk-

tów pszczelarstwa ekologicznego,

•

zgodê na przeprowadzanie przez jednostkê certyfikuj¹c¹ odp³atnej kontroli

wed³ug planu kontroli,

•

certyfikat zgodnoœci jest wydawany na okres 12 miesiêcy,

•

producent posiadaj¹cy certyfikat zgodnoœci i zamierzaj¹cy kontynuowaæ dzia³al-

noœæ w zakresie objêtym tym certyfikatem wystêpuje z wnioskiem, nie póŸniej

ni¿ na 3 miesi¹ce przed up³ywem terminu wa¿noœci posiadanego certyfikatu,

•

upowa¿niona jednostka certyfikuj¹ca prowadzi rejestr producentów, którym

udzieli³a certyfikatów zgodnoœci, zawieraj¹cy ich nazwiska lub nazwy oraz

adresy zamieszkania lub siedzib; rejestr jest jawny.

Wykaz upowa¿nionych jednostek certyfikuj¹cych w Polsce jest podany na koñcu

opracowania w formie za³¹cznika.

X.

Normy jakoœciowe na miód obowi¹zuj¹ce w polsce

i w unii europejskiej

Dyrektywa Rady UE 74/409/ EEC dotycz¹ca miodu by³a nieprecyzyjna, a za-

lecane w niej mierniki nie pozwala³y na dok³adne okreœlenie jakoœci miodu prze-

20

znaczonego do bezpoœredniej konsumpcji. Przewidywa³a ona za ma³o dok³adne

metody analizy chemicznej. Dyrektywa tylko w pewnym zakresie mia³a charakter

obowi¹zuj¹cy na terenie wszystkich krajów UE. Francja i W³ochy wyda³y swoje

dekrety wykonawcze dotycz¹ce miodu. Kraje te podnosi³y zastrze¿enia wynikaj¹-

ce z faktu, ¿e w dyrektywie UE brak jest kryteriów oceny w³aœciwoœci fizykoche-

micznych i organoleptycznych miodów odmianowych.

W roku 2001 ukaza³a siê nowa dyrektywa 2001/110/EC. Do jej wprowadzenia

w ¿ycie zobowi¹zane s¹ pañstwa cz³onkowskie do 1 sierpnia 2003 roku. Dokona-

no w niej pewnych zmian, g³ównie co do wskaŸników dotycz¹cych jakoœci miodu,

ale wiele jej punktów powinno byæ jeszcze poddane szczegó³owej analizie i dys-

kusji. Poniewa¿ norma na miód jest jedna, dotyczy ona tak¿e miodu produkowane-

go w pasiekach ekologicznych. Dyrektywa UE w kwestii poziomu dopuszczalnych

pozosta³oœci leków, œrodków ochrony roœlin czy metali ciê¿kich jest regulowana

w zakresie czystoœci miodu sformu³owaniem ustalaj¹cym, ¿e miód „w ¿adnym

wypadku nie mo¿e zawieraæ jakichkolwiek substancji w iloœciach zagra¿aj¹cych

zdrowiu ludzi.” Poszczególne etapy produkcji miodu w pasiece ekologicznej po-

woduj¹, ¿e sprawa pozosta³oœci w miodzie jest tu potraktowana bardziej restryk-

cyjnie ni¿ okreœla to Dyrektywa. Równie¿ Polska Norma na miód bêdzie musia³a

byæ dostosowana do norm unijnych, z czym zapewne nie bêdzie wiêkszego pro-

blemu. Kolejnym punktem w Dyrektywie, który wymaga³by ponownego przedys-

kutowania jest wyra¿enie zgody na wysoki, dopuszczalny poziom HMF (do 80

mg/kg) dla miodów importowanych, pochodz¹cych z krajów „trzeciego œwiata”.

Jest to swoistego rodzaju pomoc ekonomiczna dla tych krajów, ale jak w tym przy-

padku ma siê w stosunku do tego idea pszczelarstwa ekologicznego?

Polskie i unijne wskaŸniki odnoœnie jakoœci miodu

Parametry

Wg PN-88/A77626

Wg Dyrektywy UE

2001/110/EC

Dopuszczalna zawartość wody

Zawartość glukozy i fruktozy w miodach
nektarowych

Zawartość glukozy i fruktozy w miodach
nektarowo-spadziowych

Zawartość sacharozy w miodach spadziowych
i nektarowo-spadziowych

Liczba diastazowa

Zawartość HMF (5- hydroksymetylofurfuralu)

Kwasowość ogólna

nie > niż 20%

nie < niż 67%

nie < niż 65%

nie > niż 7%

nie < niż 8,3

nie > niż 30 mg/kg

nie < niż 10

i nie > niż 50 mval/kg

nie > niż 20%

nie < niż 60%

nie < niż 45%

nie > niż 5%

nie < niż 8

nie > niż 40 mg/kg

nie > niż 50 mval/kg

21

Polskie i unijne wymogi ogólne dotycz¹ce miodu

Obszar

unormowania

Wg PN-88/A77626

Wg Dyrektywy 2001/110 EC

„przedmiotem normy jest miód
pszczeli wytwarzany przez pszczo-
ły z nektaru roślin, spadzi lub nek-
taru roślin i spadzi, przeznaczony
do obrotu krajowego i na eksport”

Definicja
miodu

„miód to środek żywnościowy, który
jest wytwarzany przez pszczoły z nek-
taru kwiatów lub wydzieliny z ży-
wych części roślin, który pszczoły
zbierają, przetwarzają: łączą z własny-
mi, specyficznymi substancjami oraz
gromadzą i pozostawiają w celu doj-
rzewania w plastrach. Ten środek
żywnościowy może być płynny, lep-
ki lub skrystalizowany.”

Stosowanie
terminu „miód”

Wyróżnia się trzy typy miodu: miód
nektarowy, spadziowy oraz nektaro-
wo-spadziowy. Miód nektarowy
może być w następujących odmia-
nach: rzepakowy, akacjowy, lipowy,
gryczany, wrzosowy i wielokwiatowy.
Miód spadziowy może być: ze spa-
dzi liściastej oraz ze spadzi iglastej

Nie zabrania się tak wyraziście
używania słowa miód w stosunku
do produktów miodopodobnych

Termin "miód" może być używany
tylko do nazywania produktu określo-
nego definicją, a takie terminy jak miód
sztuczny mogą pozostać w kraju wcho-
dzącym do Unii tylko w ciągu 5-let-
niego okresu przejściowego. Podobnie
inne nazwy z użyciem słowa "miód"
do nazwy produktu innego niż miód
nie mogą być stosowane. Żaden pro-
dukt dodany do miodu nie może być
oferowany do sprzedaży jako miód

Podział miodu
na typy
i odmiany

Miód określany u nas jako nekta-
rowy nazywany jest miodem kwia-
towym z jego odmianami oraz
miód spadziowy

Czystość miodu

Miód dyskwalifikuje obecność:
sztucznego inwertu, nadmiernej
ilości HMF, dekstryn (z wyjątkiem
miodu spadziowego) melasy, skro-
bi, sztucznych barwników, roz-
kruszków, obcego zapachu i sma-
ku oraz fermentacji

Miód musi być wolny od materii or-
ganicznych i nieorganicznych, obcych
dla jego smaku (pleśń, owady i czę-
ści ich ciała, czerw, ziarna piasku, itp.)
a także nie może mieć obcego sma-
ku, zapachu, oznak fermentacji lub
być podgrzewany w takim stopniu, że
jego enzymy ulegają rozkładowi, nie
może mieć kwasowości zmienionej
w sposób sztuczny. W żadnym wy-
padku nie może zawierać jakichkol-
wiek substancji w ilościach zagraża-
jących zdrowiu ludzi

22

XI. Ekonomiczne aspekty prowadzenia pasieki ekologicznej

Jednym z najwa¿niejszych czynników prowadzenia produkcji w pasiece eko-

logicznej jest niew¹tpliwie jej op³acalnoœæ. Ze wzglêdu na specyfikê tej dzia³alno-

œci, koszty zapewne bêd¹ znacznie ró¿niæ siê w porównaniu do kosztów w pasiece

konwencjonalnej. Przede wszystkim na pocz¹tku nale¿y zaznaczyæ, ¿e produkcja

ekologiczna jest dro¿sza, a decyduj¹ o tym wy¿sze koszty zmienne (g³ównie kosz-

ty cukru ekologicznego i wêzy ekologicznej). Jest wielce prawdopodobne, ¿e w mia-

rê rozwoju pszczelarstwa ekologicznego koszty te bêd¹ sukcesywnie spadaæ. Przy

kalkulacji op³acalnoœci produkcji nale¿y wzi¹æ pod uwagê tak¿e koszty kontroli

i certyfikacji w pasiece ekologicznej. Wielkoœæ dotacji wspólnotowej decyduje

o cenie towaru i op³acalnoœci produkcji ekologicznej, gdy¿ wydajnoœæ w tej pro-

dukcji mo¿e byæ ni¿sza.

W zakresie ekonomiki pszczelarstwa w krajach UE funkcjonuje Rozporz¹-

dzenie EC No 1221/97 z 25 czerwca 1997 roku z póŸniejszymi zmianami, sank-

cjonuj¹ce g³ówne za³o¿enia co do zastosowania œrodków (sposobów) udoskonala-

nia produkcji i sprzeda¿y miodu. Rozporz¹dzenie mówi, ¿e poniewa¿ pszczelar-

stwo jest jednym z sektorów rolnictwa, g³ównymi jego zadaniami s¹: aktywnoœæ

ekonomiczna, wp³yw na rozwój obszarów wiejskich, produkcja miodu i innych

produktów pszczelich oraz utrzymywanie równowagi ekologicznej. W zwi¹zku

m.in. ze zró¿nicowanymi warunkami produkcji, ró¿nymi po¿ytkami, na rynkach

miodu Unii Europejskiej nie ma obecnie równowagi miêdzy poda¿¹ i popytem.

Niezbêdne jest tak¿e podjêcie przez poszczególne pañstwa Unii wspólnej akcji,

maj¹cej na celu zwalczanie warrozy u pszczó³ i chorób z ni¹ zwi¹zanych. UE okreœla

poziom maksymalnej dotacji dla producenta, której nie mo¿na przekroczyæ. O wy-

sokoœci dop³at na tym poziomie lub poni¿ej tego poziomu decyduje w³aœciwy mi-

nister w ka¿dym kraju. Np. we W³oszech takie dop³aty pozostaj¹ w gestii admini-

stracji poszczególnych regionów.

Artyku³ 3 w/w Rozporz¹dzenia zawiera stwierdzenie, ¿e Unia powinna pono-

siæ czêœæ finansowania programów krajowych w wysokoœci 50% kosztów wno-

szonych przez pañstwa cz³onkowskie na dzia³alnoœæ, któr¹ okreœla artyku³ 1 (m.in.

pomoc techniczna dla cz³onków zwi¹zków pszczelarskich, poprawa warunków

pozyskiwania miodu, sposoby utrzymywania laboratoriów przeprowadzaj¹cych

badanie fizyko – chemicznych w³aœciwoœci miodu). Rozporz¹dzenie EC No 2767/

98 z 21 grudnia 1998 roku stanowi pewne zmiany odnoœnie dofinansowania psz-

czelarstwa i okreœla, ¿e limity finansowe mog¹ byæ zwiêkszane lub zmniejszane

o maksimum 10%, po warunkiem, ¿e nie przekroczy to wymienionych wczeœniej

50%. Rozporz¹dzenie EC No 1387/2003 z 1 sierpnia 2003 roku zawiera stwier-

dzenie, i¿ nak³ady finansowe Unii na roczne pszczelarskie programy krajowe opie-

raj¹ siê na ogólnej liczbie uli w ka¿dym kraju, któr¹ podaje aneks do Rozporz¹-

dzenia EC No 2300/97 z 20 listopada 1997 roku.

23

Na koszty produkcji w pasiece sk³adaj¹ siê koszty sta³e i koszty zmienne.

Na poziomie pasieki pszczelarza interesuj¹ najbardziej koszty sta³e. Je¿eli pa-

trzy siê zaœ na gospodarstwo pasieczne jako na przedsiêbiorstwo - najwa¿niejszy

jest dochód netto. Zale¿ny jest on od metod prowadzenia produkcji.

Koszty sta³e (tzw. koszty ogólne) to:

- amortyzacja (budynki, urz¹dzenia, sprzêt pszczelarski)

- op³aty sta³e

- odsetki:

1) oprocentowanie od gruntu (1-2% powy¿ej stopy inflacji);

2) odsetki od zainwestowanego kapita³u (koszt zainwestowania powinien mie-

œciæ siê po³owie wide³ek miêdzy oprocentowaniem lokat a oprocentowaniem

kredytów);

3) odsetki od zaci¹gniêtych kredytów bankowych.

Koszty zmienne w pszczelarstwie obejmuj¹:

- cukier do podkarmiania pszczó³

- wêzê

- matki pszczele

- leki

- transport uli

- dojazdy do pasieki i inne.

Ogólnie dochód jest ró¿nic¹ miêdzy sum¹ uzyskanych pieniêdzy ze sprzedanej

produkcji a sum¹ ró¿nej kategorii kosztów. Ró¿nica miêdzy wartoœci¹ produkcji

a kosztami zmiennymi stanowi dochód bezpoœredni. Ró¿nica miêdzy dochodem

bezpoœrednim a kosztami sta³ym, bez amortyzacji jest dochodem brutto z pasieki.

Dochód netto zaœ to ró¿nica miêdzy dochodem brutto a amortyzacj¹. Ma on najbar-

dziej wymierny charakter, informuje on bowiem o sumie pieniêdzy pozostaj¹cych

pszczelarzowi z tytu³u posiadanej pasieki i pracy w niej. Praca jest trudna do okre-

œlenia. W zwi¹zku z tym kategoria dochodu netto nie uwzglêdnia poniesionej pracy.

Jest to zgodne z obecnie lansowanymi zasadami naliczania nadwy¿ki bezpoœredniej.

Amortyzacja naliczana jest w wysokoœci 10% od wartoœci odtworzeniowej ca³ego

sprzêtu w pasiece o wartoœci wy¿szej od 5 kg miodu. Przez wartoœæ odtworzeniow¹

nale¿y rozumieæ wartoœæ sprzêtu u¿ywanego w pasiece wed³ug cen obowi¹zuj¹cych.

Jednostkowe koszty produkcji s¹ wynikiem podzielenia sumy poniesionych kosz-

tów przez produkcjê wyra¿on¹ w jednostkach miodowych. Jednostki miodowe stwa-

rzaj¹ mo¿liwoœæ wyra¿ania produkcji pasiecznej w jednostkach naturalnych.

Generalnie przyjmuje siê, ¿e miód ekologiczny jest dro¿szy od miodu konwen-

cjonalnego œrednio o 20 – 25%. Niepokoj¹ce jest to, ¿e w UE w przypadku braku

zbytu na produkty ekologiczne, ok. po³owa tych produktów jest sprzedawana jako

produkty rolnictwa konwencjonalnego (a co za tym idzie prowadzi do du¿ych strat

producenta).

24

Ogó³em produkcja ekologiczna w Europie stanowi 1,2 – 1,5% ogó³u produkcji

rolnej, a wartoœæ tej¿e produkcji na œwiecie szacuje siê na ok. 25 mld Euro. Szkoda

tylko, ¿e pszczelarstwo jest wszêdzie traktowane jako niedoceniana dziedzina i na-

le¿y jedynie mieæ nadziejê, ¿e w zjednoczonej Europie szerzej spojrzy siê na to

zagadnienie.

Miód jest produktem chêtnie nabywanym przez konsumenta. Powoli, ale sys-

tematycznie, wzrasta w kraju jego spo¿ycie. Ju¿ w tej chwili jest on oceniany jako

jeden z niewielu produktów tzw. „zdrowej ¿ywnoœci”, a posiadaj¹cy oprócz walo-

rów spo¿ywczych - tak¿e walory zdrowotne. Py³ek posiada bogaty zestaw wita-

min i aminokwasów, propolis, czyli kit pszczeli – w³aœciwoœci bakteriobójcze. Praw-

dopodobnie produkty pszczele wytwarzane metodami ekologicznymi bêd¹ mia³y

jeszcze wiêcej zwolenników, gdy¿ konsument chce byæ coraz bardziej zwi¹zany

ze œrodowiskiem naturalnym i jeœæ produkty nie maj¹ce nic wspólnego z chemi¹.

Dodatkowym atutem pasieki ekologicznej mo¿e byæ jej usytuowanie w  ekolo-

gicznym gospodarstwie agroturystycznym, jako obiekt wkomponowany w krajo-

braz i sprzeda¿ oraz promocja ekologicznych produktów pszczelich jako elementy

Ÿród³a zwiêkszania dochodu z pasieki. Potencjalni klienci to ludzie z du¿ych aglo-

meracji miejskich, którzy w ramach wypoczynku coraz chêtniej przyje¿d¿aj¹ na

wieœ, aby byæ bli¿ej natury i w jak najwiêkszym z ni¹ kontakcie.

Promocj¹ i sprzeda¿¹ ekologicznych produktów z pasieki pocz¹tkowo bêdzie

musia³ zajmowaæ siê sam producent. PóŸniej mog³yby siê zajmowaæ tym tak¿e

spó³dzielnie pszczelarskie, ale oczywiœcie po uprzednim dostosowaniu linii pro-

dukcyjnych do wymogów ekologicznych. Inn¹ mo¿liwoœci¹ zbytu by³oby rozpro-

wadzanie ekologicznych produktów pszczelich poprzez supermarkety, w których

istnia³yby oddzielne stoiska dla sprzeda¿y ¿ywnoœci ekologicznej z odpowiednim

ich oznakowaniem.

Najlepszym rozwi¹zaniem w celu u³atwienia pracy producentowi w pasiece

ekologicznej by³aby sytuacja, gdyby w Polsce chocia¿by jedna cukrownia mo-

g³a produkowaæ ekologiczny cukier s³u¿¹cy do dokarmiania rodzin pszczelich.

Wskazane równie¿ by³oby, aby istnia³a choæ jedna wytwórnia wêzy ekologicz-

nej. Jest to chyba jednak sprawa przysz³oœciowa. Na pocz¹tek, w miarê rozwoju

pszczelarstwa ekologicznego, zarówno cukrownie, jak i zak³ady wytwarzaj¹ce

wêzê bêd¹ musia³y przestawiaæ swe linie produkcyjne, aby móc sprostaæ wymo-

gom pszczelarzy w zaopatrzeniu ich chocia¿by w te dwa podstawowe artyku³y,

bez których prowadzenie pasieki ekologicznej nie jest mo¿liwe. Zanim to nast¹-

pi, polscy pszczelarze, którzy zdecyduj¹ siê na prowadzenie ekologicznej pro-

dukcji, bêd¹ zapewne importowaæ wêzê i cukier z krajów UE, w których te dwa

surowce s¹ ju¿ dostêpne.

25

XII. Za³¹cznik Nr 1

UPOWA¯NIONE JEDNOSTKI CERTYFIKUJ¥CE ROLNICTWO

EKOLOGICZNE W ROKU 2003 */

26

27

XIII. Literatura

1.

Bogdanov S., Martin P. (2002) – Honey authenticity: a review. Swiss Bee

Research Centre. http://www.apis.adm.ch: s. 1 - 20

2.

Dyrektywa Rady UE 74/409/ EEC

3.

Dyrektywa UE 2001/110/EC

4.

Encyklopedia pszczelarska. PWRiL. Warszawa 1989

5.

Gliñski Z. (2003) – Inwazja ma³ego chrz¹szcza ulowego. Pasieka 2: s. 54 – 56

6.

NiedŸwiedzki A. (2003) – Pszczelarstwo ekologiczne w krajach UE (na przy-

k³adzie Niemiec). Pasieka 1: s. 55 - 57

7.

Pa³ach R.S (2002) – Walory zdrowotne produktów pszczelich warunkiem

wzrostu ich spo¿ycia. Materia³y konferencji „Pszczelarstwo mazowieckie

w drodze do UE”. T³uszcz k/Warszawy dn. 18.04: s. 1-5

8.

Pidek A. (1997) – Dochody z pasiek w Polsce. Pszczelarstwo 10: s. 12 - 13

9.

Pidek A. (2001) – Ocena jakoœci miodu w Unii Europejskiej. Pszczelarstwo 7: s. 7 – 8

10. Pidek A. (2002) – Modelowe koszty produkcji pszczelarskiej. Pszczelarz

Polski 3: s.7 -9

11. Pidek A., Brzozowski P. (2003) – Problemy z jakoœci¹ miodu w Unii Euro-

pejskiej. Pszczelarstwo 7: s.12-13

12. Pohorecka K (2000) – Proekologiczne metody zwalczania chorób i szkodni-

ków pszczó³. Materia³y szkoleniowe ODR w Czêstochowie: s. 1 -10

13. Polska Norma na miód PN-88/A77626

14. Rozporz¹dzenie EC No 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 roku

15. Rozporz¹dzenie UE No 1804/1999 z dnia 19 lipca 1999 roku

16. Rozporz¹dzenie EC No 1221/97 z 25 czerwca 1997 roku

17. Rozporz¹dzenie EC No 2767/98 z 21 grudnia 1998 roku

18. Rozporz¹dzenie EC No 1387/2003 z 1 sierpnia 2003 roku

19. Rozporz¹dzenie EC No 2300/97 z 20 listopada 1997 roku

20. Skubida P. (2002) – Zapylanie przez pszczo³y roœlin w aspekcie ekonomiki.

Pszczelarz Polski 4: s. 6 – 8

21. Tomaszewska B. (2002) – Zwalczanie nosemozy bez u¿ycia œrodków farma-

kologicznych. Pszczelarstwo 11: s. 8 -9.