Cześć I. Frazeologia

1. Co to są związki frazeologiczne i jak ich używać by tworzyły
poprawną całość znaczeniową i stylistyczną?
Związek frazeologiczny to połączenie dwóch lub więcej wyrazów, które
przynoszą znaczenie dosłowne (tzw. związki luźne); lub jednorazowe
(tzw. związki stałe). (związek luźny – młoda panna – dziewczyna

kilkunastoletnia, związek stały - panna młoda - kobieta biorąca ślub).
W obrębie związków stałych nie możemy dokonywać żadnych zmian, są
niepodzielne, zachowujemy kolejność wyrazów, skład i formę.
Źródła frazeologizmów sięgają do zasobów Biblii (manna z nieba, oko za
oko, ząb za ząb), mitologii (pięta Achillesa, syzyfowa praca), literatury
(Być albo nie być [Hamlet], Ogary poszły w las [Popioły], języka

potocznego (co jest grane, dać nogę,). Do stałych związków należą także
przysłowia (Nie czyń drugiemu co tobie nie miło, Bez pracy nie ma
kołaczy).
Ze względu na budowę gramatyczną rozróżniamy zwroty, wyrażenia i
frazy.
Zwroty mają w członie podstawowym czasownik – nabrać wody w usta,

dzwonić zębami.
Wyrażenia to związki, które tworzą dwa rzeczowniki, rzeczownik z
przymiotnikiem, dwa przysłówki – fala upałów, złote serce, chłodno i

głodno.
Frazy mają postać gramatyczną zdań, występuje w nich podmiot i

orzeczenie lub są równoważnikiem zdania – Kamień spadł mi z serca,
Niedaleko pada jabłko od jabłoni. Jaki pan, taki kram.

Najczęściej występujące błędy frazeologiczne:
Naruszenie stałego związku frazeologicznego poprzez wymianę jednego
składnika – stawać między młotem a kowadłem zamiast być między
młotem a kowadłem.
Włączenie do stałego związku frazeologicznego nowego wyrazu – Patrzyła
zezowatym okiem, zamiast Patrzyła zezem.
Nielogiczne i niepoprawne połączenie zawierające powtórzenie treści:
cofnąć się do tyłu zamiast cofnąć się, poprawić na lepsze zamiast
poprawić, akwen wodny zamiast akwen.

2. Czy funkcje języka wpływają na obraz frazeologiczny
wypowiedzi?
Aby powstał komunikat językowy muszą być spełnione podstawowe
warunki:
Autor wypowiedzi (nadawca) nawiązuje kontakt i kieruje komunikat (to co
chce powiedzieć) do odbiorcy (adresata komunikatu) posługując się

więcej na maximus.pl

6/64

kodem (systemem znaków, znanym nadawcy i odbiorcy) Jego
podstawową funkcją jest funkcja komunikatywna
W komunikacie językowym jest to wyraz, zdanie, dłuższa wypowiedź lub

utwór literacki.
Każdemu z wymienionych składników warunkujących powstanie
komunikatu językowego odpowiada odrębna funkcja języka.
Za najważniejszą uznaje się funkcję

przedstawieniową,

(informatywną), polegającą na wartości poznawczej. Odnosi ona wyraz
lub wypowiedź do pojęć świata zewnętrznego, ukazuje określony fragment

rzeczywistości.
np. Labirynt to starożytna budowla o rozmyślnie skomplikowanym
układzie sal, korytarzy i przejść, z których osoba niewtajemniczona nie

może znaleźć wyjścia. Najsłynniejszy labirynt to zbudowany przez
mitycznego Dedala labirynt kreteński, z którego wg .mitu, zabójcę
Minotaura, Tezeusza wyprowadziła Ariadna. Przytoczony tekst spełnia
warunek funkcji informatywnej (poznawczej)
Często ta sama wypowiedź realizuje więcej niż jedną funkcję:
np.: Pawie pióro to symbol próżności, chełpliwości, a w niektórych krajach
Wschodu oznaka dostojeństwa. Ogon pawi był emblematem Złego Oka,
czujnego zdrajcy; dlatego jeśli uważasz, że pawie pióra przynoszą
nieszczęście, nie trzymaj ich w domu.
Funkcja poznawcza tego tekstu (jak odczytywać symboliczne znaczenie
pawiego pióra) połączona została z funkcją impresywną – zaleceniem,
że jeśli wierzysz, że pawie pióra przynoszą nieszczęście, chce wpłynąć na

twoje zachowanie (nie trzymaj ich w domu).
Wzmocnieniu wymowy tego tekstu służą związki frazeologiczne: Złe Oko,
czujny zdrajca, przynosić nieszczęście.
Funkcja ekspresywna dominuje, gdy nadawca uzewnętrznia swoje
przeżycia wobec odbiorcy.
Wyraża je poprzez użycie słownictwa nacechowanego emocjonalnie i
wartościująco: Ta potrawa mnie pali jak siarka w brzuchu wawelskiego
smoka., Po co dałam się na to nabrać? Muszę wypić wiadro wody!
Ekspresję tej wypowiedzi wzmacniają związki: pali jak siarka, wawelski
smok, dać się nabrać, wypić wiadro wody, oraz wykrzyknik i pytajnik.
Gdy nadawcy chodzi o nawiązanie i podtrzymanie kontaktu z odbiorcą
mówimy o funkcji fatycznej:
Jak ci leci? U ciebie wszystko dobrze? Uważaj na zakręty!
Przytoczone związki frazeologiczne bezpośrednio wzmacniają skuteczność
porozumienia się, pobudzają uwagę odbiorcy.
Funkcja poetycka polega na zwracaniu uwagi na słowo oraz
wieloznaczność wypowiedzi. Wskazuje na nią dodatkowe uporządkowanie,
nie wynikające z potrzeb komunikacji językowej. Stanowią je metafory,
epitety, porównania, w poezji kształt wersyfikacyjny, rymy, kontur

więcej na maximus.pl

7/64

intonacyjny. Związki frazeologiczne w utworze artystycznym są odkrywcze
i przypisane konkretnemu utworowi. (np. w wierszu B. Leśmiana
Przemiany spotykamy związki nacechowane poetycko: mrok duszny, mrok
żądzą parny, zaglądać po chabrowemu, śródpolne bezbrzeże, nasrożył

(...) złością, kwiaty patrzą podejrzliwie).
Rozważając, jaką funkcję pełni wypowiedź musimy pamiętać, że nie chodzi
o jej wyłączność w tekście, a jej pierwszoplanowość. Najczęściej

wypowiedź realizuje kilka funkcji: informuje, ujawnia uczucia, chce
wpłynąć na poglądy lub zachowania adresata, sprawdza, czy odbiorca jest
w czynnym kontakcie z nadawcą komunikatu. Dominującą funkcją języka
jest funkcja przedstawieniowa (poznawcza).

3. Jaką rolę odgrywają związki frazeologiczne w języku?
Związki frazeologiczne są zbiorem połączeń wyrazowych właściwych dla
języka. Występują we wszystkich jego odmianach i pełnią różne funkcje.
Frazeologizmy wzbogacają język:

· zastępują określenia jednowyrazowe: zbić – spuścić lanie, płakać -

zalewać się łzami, kłócić się – iść na udry,

· tworzą wyrażenia eufemistyczne, łagodzą ostrość wypowiedzi:

kobieta podstarzała -w wieku balzakowskim, okłamać – mówić
nieprawdę, kraść – mieć lepkie ręce,

· wzmacniają wyrazistość i plastyczność wypowiedzi – jest w

niebezpieczeństwie - siedzi na beczce prochu, uparty - ośli upór,
wyraźne - jasne jak słońce, zaskoczony – postawić oczy w słup,
poradzić sobie - złapać byka za rogi, jest dobry – ma serce na dłoni,

· potęgują ekspresywność wypowiedzi – stracił wszystko - poszedł z

torbami, beznadziejna sytuacja - bić głową w mur, biedny - nie
śmierdzi groszem, bezwzględny człowiek - idzie po trupach,

· wprowadzają humorystyczne obrazowanie – niezdarne poruszanie

się - kaczy chód, flegmatyk - śnięta ryba, o fryzurze – mieć siano na

głowie, o leniu - ma dwie lewe ręce,

· są ważnym tworzywem poetyckim – [...] (krakało spłoszone

zamykanie ramp...),/ [...] stał się pociąg, /w płytkim świetle [...],
świat jakby odziwaczał/ i stronił...[...] kształt twój mglił się i

wietrzał,/ [...]rozsnuwała się dal (Julian Przyboś Odjazd)

4. Czy w związkach frazeologicznych odbija się sposób widzenia
świata ?
Tworzenie związków frazeologicznych jest powiązane z mentalnym,
kulturowym, obyczajowym i religijnym widzeniem rzeczywistości.
Analizując związki frazeologiczne w języku, możemy odtworzyć świat
wartości i doświadczenia narodu.
Obraz stosunków międzyludzkich zawiera się w związkach: być za pan
brat, jaki pan taki kram, człowiek człowiekowi wilkiem; iść ręka w rękę;

kto mieczem wojuje, ten od miecz ginie; kto się czubi, ten się lubi; z jakim

więcej na maximus.pl

8/64

przystajesz, taki się stajesz; przyjaciela poznaje się w biedzie; jak cię
widzą, tak cię piszą.
Związki podkreślają życiowe priorytety: domek ciasny, ale własny; bliższa

ciału koszula; grunt to rodzinka; bez pracy nie ma kołaczy;, żadna praca
nie hańbi; miłość i zgoda, domu ozdoba; stare winko, żonka młoda; jak
sobie pościelisz, tak się wyśpisz.
Obrazowość związków frazeologicznych chętnie odwołuje się do części
ciała: coś ma ręce i nogi, siedzieć komuś na karku, mieć coś na końcu
języka, nastawić ucha, żal serce ściska, głowa pęka, wejść komuś na
głowę, mieć coś na wątrobie, ręka rękę myje, główka pracuje, ma

wypisane na czole, strach w oczach, głowa w chmurach, dupa zimna,
strach ma wielkie oczy, uszy do góry, mieć serce na dłoni, iść ramię w
ramię.
Frazeologia podkreśla dążenie do uporządkowanego świata, poddanego
prawom odwiecznym: jak świat światem, zwykła kolej rzeczy, taki los, do
skończenia świata, po wieczne czasy, naruszenie tego porządku znajduje
odbicie w związkach podkreślających absurdalność: potrzebny jak psu

piąta noga, kwiatek do kożucha, jak dziura w moście, czekać na gruszki na
wierzbie.
Ważne miejsce w świecie mentalnym zajmuje pojęcie Boga - Stwórcy,

kreatora świata, od którego pochodzi przekaz podstawowych wartości: tak
jak go Pan Bóg stworzył; jak Bóg przykazał; jak Kuba Bogu tak Bóg Kubie;
między Bogiem a prawdą; daj Boże; niech Bóg broni; czekać na
zmiłowanie boskie; wola boża; obraza boska; Bóg prowadzi; mieć Boga w

sercu; Bóg tak chciał; nie daj Boże; łaska boska; Bóg zapłać; Bogu dzięki;
pożal się Boże; łaska boska; dar boski.
Przeciwieństwem jest diabeł, szatan, nośnik zła:, diabeł go podkusił, diabli

wiedzą, diabli go biorą, mieć diabła za skórą, diabli nadali, szatański
pomysł, diabeł w kogoś wstąpił, diabelska sztuczka, precz szatanie!, diabeł
wcielony, diabła wart, diabelski młyn, diablo drogi.
Utrwalone w tradycji mentalnej przekonanie o przeznaczeniu,
wywierającym wpływ na ludzkie losy odzwierciedlają związki: co ma wisieć
nie utonie, urodzony w czepku, urodzić się pod szczęśliwą gwiazdą, co
komu pisane, to go nie ominie, było mu sądzone.
Cechy pożądane, dobroć życzliwość, ofiarność mają swoje obszerne
odbicie w związkach: mieć złote serce; mieć serce na dłoni; dać się za
kogoś porąbać; iść za kimś w ogień; nie skrzywdzić muchy.
Przeciwieństwo tych postaw jest nacechowane surowym osądem i ma
odbicie w frazeologizmach: zepsuty do szpiku kości; idzie po trupach;
człowiek bez sumienia; krew by wyssał z człowieka; sprzedałby własną

matkę; wpędzić do grobu; stracić twarz.

więcej na maximus.pl

9/64

Cześć II. Rodzaje wiersza, stylistyka

5. Jakimi cechami wyróżnia się wiersz sylabiczny?
Odpowiedz odwołując się do przykładu (J. Kochanowski Pieśń II ks. I)
Serce roście | patrząc na te czasy!
Mało przed tym | gołe były lasy,

Śnieg na ziemi | wysszej łokcia leżał,
A po rzekach | wóz nacięższy zbieżał.

Wiersz sylabiczny w każdym wersie posiada jednakową liczbę sylab.
Posiada stały przedział międzywyrazowy, nazywany średniówką (tutaj po
5 sylabie), pełni ona funkcję rytmizującą.
Posiada stały układ rymów (tutaj: czasy | lasy, leżał | zbieżał (tutaj aa,
bb, rymy żeńskie).
Schemat wiersza powtarza się we wszystkich strofach utworu. Rym pełni
funkcje rytmizującą w większym stopniu niż wyraz przed średniówką.
Wiersz sylabiczny osiągnął dojrzałość artystyczną w twórczości J.

Kochanowskiego. Jest podstawowym, najbardziej rozpowszechnionym
polskim systemem wersyfikacyjnym.

6. Jakie są różnice między wierszem sylabicznym a
sylabotonicznym?
Wiersz sylabotoniczny jest typem systemu wersyfikacyjnego, któremu
dojrzałą postać nadał romantyzm. Posiada wszystkie cechy wiersz

sylabicznego – jednakową ilość sylab w każdym wersie, średniówkę,
dokładne rymy. W wierszu sylabicznym stałe miejsca akcentowe
przypadały przed średniówką i w klauzuli – zakończeniu wersu. Wiersz
sylabotoniczny posiada uporządkowane akcenty padające w tych samych
miejscach w obrębie całego wersu. Rytmikę wiersza sylabotonicznego

określa się na podstawie stóp składających się z jednej sylaby
akcentowanej i innych nieakcentowanych, powtarzających się w obrębie
każdego wersu.

Przykład:
O szyby deszcz dzwoni+ deszcz dzwoni jesienny - -‘- |- -‘- + - -‘ - ||- -‘ -|
- -‘ –
I pluszcze jednaki + miarowy niezmienny - -‘- | - -‘- +- -‘ - ||- -‘-|- -‘ -

Dżdżu krople padają + i tłuką w me okno - -‘- |- -‘- +- -‘ - ||- -‘-|- -‘ –

Leopold Staff Deszcz jesienny

Szczególnym typem wiersza sylabotonicznego jest przejęty z literatury

antyku heksametr. Przykładem heksametru polskiego jest C. Norwida
Bema pamięci rapsod żałobny.

Czemu, Cieniu, odjeżdżasz, ręce złamawszy na pancerz,

więcej na maximus.pl

10/64

_’_ _’_ _ _’_ || _’_ _ | _’_ _ | _’_ 15 (7 + 8)
Przy pochodniach, co skrami grają około twych kolan? –
_’_ _’_ _ _’_ || _’_ _ | _’_ _ | _’_ 15 (7 + 8)
Miecz wawrzynem zielony i gromnic płakaniem dziś polan

_’_ _’_ _ _’_ || _ _’_ _ | _’_ _ |_’_ 16 (7 + 9)
Rwie się sokół i koń twój podrywa stopę jak tancerz.
_’_ _’_ _ _’_ || _ _’_ | _’_ _ | _’_ 15 (7 + 8)

(C. K. Norwid Bema pamięci rapsod żałobny)

Norwid wprowadził średniówkę po 7 sylabie, regularny rozkład akcentów
padających na pierwszą, trzecią, szóstą, ósmą, jedenastą i czternastą
sylabę. Występuje także regularny, rym żeński w naszym fragmencie

abba, co wraz z regularnie rozłożonymi akcentami, mocno harmonizuje
cały utwór.

7. Jaki system wersyfikacyjny określa nazwa wiersz wolny?
Wiersz wolny to najczęściej spotykana odmiana wiersza polskiego w XX
wieku. Wiersz wolny odznacza się bardzo silnym zróżnicowaniem form.
Jego wyróżnikiem jest nasycenie semantyką i zróżnicowanie

wewnątrzwierszowe, które silniej motywuje poszukiwanie znaczeń
zawartych w tekście.
Jest to wiersz nienumeryczny tzn. nie zachowuje stałej liczby sylab w

wersach. Rym nie jest cechą strukturalną. Występują rymy niedokładne i
odległe, a także wewnątrz wersu lub ich brak.
Określenie wiersz wolny obejmuje różne struktury rytmiczne:
Podział na wersy z uwzględnieniem struktury składniowej, nazywamy
wierszem wolnym zdaniowym. Są tu zwykle wersy długie, oparte o styl
języka mówionego, a granicę wersu wyznacza koniec całostki składniowej.

Nie myślałem, że żyć będę w tak osobliwej chwili
Kiedy Bóg skalnych wyżyn i gromów,

Pan Zastępów, kyrios Sabaoth
Najdotkliwiej upokorzy ludzi,
Pozwoliwszy im działać jak tylko zapragną,
Im zostawiając wnioski i nie mówiąc nic.

(Czesław Miłosz Oeconomia divina fragment)

Gdy podstawa rozczłonkowania wypowiedzi wynika z nastawienia

emocjonalnego, a rytmikę wiersza wyznacza intonacja języka mówionego
obciążona ekspresyjnie, mamy wiersz wolny skupieniowy emocyjny. W
obrębie tego typu wiersza występują wersy krótkie, długie, i wersy
kontrastujące długością w obrębie jednego wiersza

Drzewa
- kołyski przestrzeni-
przychyliły nieba łące
świt nad sadem, świt nad łąką,

więcej na maximus.pl

11/64

świt nad nami, czas
na słońce –

Rozpowijaj, żono, z cieni

Nagusieńkie niemowlątko
Po raz pierwszy na świat,
na nas,
na nas świetnych
patrzące!

(Julian Przyboś Świt kwietniowy).

8. Jak rozpoznać i nazwać tropy stylistyczne?
Tropy stylistyczne są to ustalone sposoby łączenia poszczególnych
wyrazów w większe całostki syntaktyczno – semantyczne. Słowo w zdaniu
nabiera znaczenia poprzez kontekst, który powstaje poprzez połączenie

wyrazów w związek znaczeniowy np. dom rodzinny, dom z cegły, dom
marzeń.
Do tropów zaliczamy epitet, porównanie i metaforę.
epitet tworzy przymiotnik, imiesłów, rzadziej rzeczownik pozostający z
wyrazem określanym w związku zgody,(tzn. wyraz określany i epitet są w
tym samym przypadku) np. błogie życie, suchy ocean, skryte marzenia,

smutna ziemia;
porównanie to zestawienie dwu przedmiotów, zjawisk na podstawie
cechy wspólnej. Wskaźnikiem porównania są łączniki: jak, jakby, jakoby,

niby, niczym, na kształt np. nasz naród jak lawa (III część Dziadów
Mickiewicza), (...) bór był na kształt ogromnego gmachu Pan Tadeusz A.
Mickiewicza), Lydziska jak woły robocze/ Chodzą w jarzmie Kasprowicz Z
chałupy sonet XXIX);
metafora to najkunsztowniejsza figura stylistyczna. Jest to taki zespół
wyrazów, który tworzy kontekst odbierający poszczególnym wyrazom ich
pierwotne znaczenie w zupełności lub częściowo. Jej sensu jaki tworzy nie

da się wymienić na inny zestaw wyrazów. Połączenie wyrazów tworzących
metaforę pozostaje w składni rządu, najczęściej z dopełniaczem np.
janczary strachu, fala łąk, powódź kwiatów (A. Mickiewicz Sonety
krymskie).

9. Czy przenośnie są tworzywem języka potocznego?
Podstawą przenośni jest podobieństwo zewnętrzne, podobieństwo
zachowania, działania lub podobieństwo funkcji przedmiotów czy zjawisk.
Znajdują one swoje miejsce w języku potocznym i poetyckim.
W języku potocznym dotyczy to często przeniesienia znaczenia z
przedmiotu na przedmiot lub zjawisko wyrażone w związku
frazeologicznym (np. korek przedmiot do zatykania otworu, ale przenośnie
korek oznacza zator na drodze - stać w korku). Podobnie przenośne

znaczenie mają określenia, zegar stoi, czas płynie, sokole oczy, końskie
zdrowie.

więcej na maximus.pl

12/64

Jasność w wyrażaniu myśli, użycie wyrazów w kontekście słownym, stawia
przed autorem wypowiedzi określone zadania. Jego realizacji służy
bogactwo słownictwa, (także w znaczeniu przenośnym) oraz wyrazy
bliskoznaczne zwane synonimami.
Synonimy to wyrazy o podobnym, bliskim znaczeniu, które różni
natężenie cechy, subiektywna postawa mówiącego lub znaczenie
przenośne. Mają one często ograniczony zakres łączenia się z innymi

wyrazami. Wyrazy bliskoznaczne: pieniądze, kasa, szmal, waluta, forsa,
gotówka, flota, zaskórniak, środki, mają różny stopień łączliwości.
Pieniądze gotówka, środki to wyrazy neutralne. Mówimy więc zapłaciłam
gotówką, wpłaciłam pieniądze, mam na to środki. Kasa, szmal, forsa,
flota, zaskórniak to nazwy z języka potocznego, waluta w znaczeniu

neutralnym to pieniądze zagraniczne, waluta, flota w znaczeniu
przenośnym to tyle co szmal, forsa, są one nacechowane stylistycznie i nie
stosujemy ich w wypowiedziach oficjalnych, w swobodnych sytuacjach
możemy powiedzieć (np. nie mam waluty na kino, jutro zapłacę, bo od

rodziców przypłynie flota, brakuje mi szmalu).
Właściwy wybór wyrazu pośród wyrazów bliskoznacznych i utworzenie
poprawnego związku frazeologicznego jest ważnym warunkiem

poprawności językowej.
Wyraz neutralny las ma identyczny zakres i treść z wyrazami, puszcza,
tajga, bór, knieja, gaj, brzezina, zagajnik, a jednak w wypowiedzi

wybieramy ten, który najściślej określi to o czym mówimy.
Wyrazy bliskoznaczne mają ograniczoną łączliwość w związki

frazeologiczne:
wyrazy: tajga, puszcza, gaj tworzą poprawne związki tylko z wybranymi
wyrazami np.: syberyjska, nieprzebyta, oliwny, tajga syberyjska,

nieprzebyta puszcza , gaj oliwny. Połączenia: tajga afrykańska, puszcza
oliwna, gaj nieprzebyty to niepoprawne związki.

więcej na maximus.pl

13/64

Cześć III. Najważniejsze problemy w literaturze różnych epok.

10. Z jakich źródeł literatura czerpie inspiracje?
Źródła literatury to:
antyk, czyli odwoływanie się do mitologii i dorobku literackiego czasów
starożytnych, głównie Grecji i Rzymu.
Biblia, księgi Starego i Nowego Testamentu, przenikające do literatury w
postaci motywów i podstaw moralnych
folklor czyli dorobek przedpiśmienny, zachowany w pieśniach, legendach i
obrzędach ludowych
tradycja literacka – odwołanie do wcześniej powstałych utworów
literatury rodzimej i obcej.

11. Jak nazywał się kierunek, którego podstawą było hasło:
Jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce?
Humanizm, powstał na przełomie XIV i XV wieku, oznacza on prąd
umysłowy, poszukujący i rozwijający tradycję starożytnej wiedzy o

człowieku zawartej w filozofii i literaturze. W wieku XV rozwinęły się
systematyczne studia nad kulturą grecką i rzymską jako odrębna
dyscyplina, niezależna od średniowiecznej nauki kościoła.

12. Kto napisał renesansowy traktat O poprawie Rzeczpospolitej?
Andrzej Frycz Modrzewski, wybitny przedstawiciel polskiego renesansu.
Studiował w Akademii Krakowskiej i uniwersytetach europejskich. Napisał

wiele rozpraw, w których poruszał najważniejsze sprawy dotyczące
państwa. Dzieło O poprawie Rzeczpospolitej składa się z pięciu ksiąg:
O obyczajach, O prawach, O wojnie, O kościele, O szkole.

13. Kto zyskał miano ojca literatury polskiej, autor słów:
Niechaj narodowie wżdy postronni znają
Iż Polacy nie gęsi i swój język mają?
Mikołaj Rej, poeta renesansu, żył i tworzył XVI wieku. Brał czynny udział w
życiu publicznym. Jest autorem wielu utworów wierszem i prozą.
Najważniejsze to: Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem

Wójtem a Plebanem, Postylla, Wizerunk własny żywota człowieka
poczciwego, Zwierciadło, Zwierzyniec. Styl jego utworów odznacza się
bogactwem słownictwa, obfituje w obrazy obyczajowe i słownictwo języka
potocznego.

14. Kto jest autorem dzieła Boska komedia?
Dante Alighieri, był poetą włoskim, żył na przełomie XIII i XIV wieku. Jego
dzieło Boska komedia jest ważnym dziełem literatury światowej. Składa

się z trzech części – cz. I: Piekło, cz. II: Czyściec, cz. III: Raj.

więcej na maximus.pl

14/64

Utwór jest alegorią dążenia jednostki ku Bogu, a społeczeństwa, do
ustanowienia pokoju na ziemi. Boska komedia wywarła wpływ na dzieła
wielu twórców wszystkich okresów literackich aż po czasy współczesne.

15. Jaki są tytuły epopej Homera, opowiadających dzieje wojny

trojańskiej i przygody Odysa powracającego do Itaki?
Iliada, Odyseja. Homer to poeta grecki, twórca najstarszego gatunku
literackiego – eposu bohaterskiego Iliady i Odysei, żył w VIII/IX wieku

p.n.e. Jego utwory były dla starożytnych Greków i Rzymian punktem
wyjścia i miarą wartości wszelkiej poezji i etyki, a jego wyobrażenia o
bogach weszły w skład greckiej religii. Motywy zaczerpnięte z epopej
Homera znalazły odbicie w utworach wszystkich epok literackich.

16. Kto jest autorem wybitnych tragedii antycznych Antygona,
Król Edyp?
Sofokles, żył w V wieku p.n.e., okresie największego rozkwitu antycznej

tragedii i teatru. Napisał wiele utworów scenicznych, zachowało się siedem
tragedii. Bohaterowie jego tragedii świadomie podejmują działania
decydujące o ich losie. Uruchamiają swymi działaniami ciążące na nich
fatum czyli nieuchronności losu, które wywołuje w widzach tzw. katharsis,
polegające na wyzwalaniu uczucia litości i trwogi poprzez intensywne

przeżycie treści dramatu.

17. Jakie były podstawowe zasady, obowiązujące w tragedii
antycznej?
Zasada trzech jedności – miejsca, czasu i akcji. Ograniczenie miejsce
zdarzeń do jednego, ograniczenie czasu akcji do jednej doby, skupienie
uwagi na jednym problemie i losach głównego bohatera. Konstrukcja
dramatu według ścisłego schematu podziału na epejsodiony i stasimony

oraz wyraźny podział przestrzeni scenicznej na proskenium, miejsce
śpiewu i tańca chóru, i skene miejsce rozgrywającej się akcji
wykonywanej równocześnie przez nie więcej niż trzech aktorów.

18. Jaka jest najstarsza polska pieśń religijna?
Bogurodzica, powstała w XIII lub XIV wieku, u zarania kształtowania się
polskiej tradycji literackiej.
Była pieśnią ojczystą – kościelną i rycerską. Śpiewano ją na polach bitew,
pod Grunwaldem i Warną.
Zwiera wiele cech językowych, ukazujących dawne formy słownikowe,

gramatyczne i składniowe. Ma kunsztowną budowę stroficzną.

więcej na maximus.pl

15/64

19. Kto jest autorem przełomowego dzieła doby renesansu,
zawierającego udokumentowany traktat, który odmienił panujący
dotąd pogląd na budowę wszechświata?
Mikołaj Kopernik, wybitny astronom, ekonomista, medyk i prawnik. Żył w
latach 1473 – 1543, studiował w Akademii Krakowskiej i wielu
uniwersytetach europejskich. Jego główne dzieło O obrotach sfer
niebieskich zawiera wykład teorii heliocentrycznej, dowodzącej, że Ziemia

obraca się dookoła własnej osi, oraz, wraz z innymi planetami dookoła
Słońca.

20. Co stanowi genezę polskiego renesansu?
Renesans w Polsce zaczyna się z końcem XV wieku i trwa przez wiek XVI.
Jego istotą było dążenie do zbudowania kultury antropocentrycznej – a

więc skupionej wokół spraw człowieka, przekonaniu o jego zdolnościach
twórczych, obejmujących wszystkie dziedziny życia. Był ściśle powiązany z
wspólnotą kulturalną minionych stuleci, chrześcijaństwem i dziedzictwem
kultury śródziemnomorskiej.
Na genezę renesansu w Polsce wpływ miały kontakty i stosunki polsko –
włoskie. Podstawą ich były wędrówki humanistów włoskich (Kallimach,
Celtis) oraz wyjazdy Polaków do Włoch. Dzięki nim przenikały do Polski

nowe ideologie, gusty i normy literackie.
Na kształtowanie nowego wizerunku ideowego wywarły wpływ idee
soborowe, które w wielu krajach, także w Polsce, dały początek nowej

myśli politycznej. Rozwijający się ruch reformacyjny przeniknął do Polski,
a wprowadzenie zgody międzywyznaniowej, gwarantującej swobodę
wyznania i opiekę innowiercom wyróżniało Polskę wśród innych państw
europejskich.

21. Kto jest najwybitniejszym przedstawicielem poezji polskiego

renesansu?
Jan Kochanowski, żył w latach 1530 – 1584. Odbywał studia w Akademii
Krakowskiej, uniwersytetach w Padwie, Bolonii i Królewcu, poznał

wybitnych humanistów europejskich oraz odbył liczne podróże po Europie.
Znajomość greki i łaciny pozwoliła mu na odbycie rozległych studiów,
które ugruntowały jego znajomość literatury antycznej i współczesnej.
Nie był mu obcy niepokój religijny tych czasów. Manifestem
humanistycznej religijności jest pieśń Czego chcesz od nas Panie. Istotą
tego hymnu jest pochwała niewidzialnego Boga poprzez pochwałę
widzialnego świata.
Na lata 1559 – 1570 przypada okres dworski, gdy Kochanowski był
związany głęboką przyjaźnią z Piotrem Myszkowskim, biskupem i wysokim
urzędnikiem państwowym, a następnie, gdy został Sekretarzem

Królewskim.

więcej na maximus.pl

16/64

Po roku 1570 osiadł w rodzinnym Czarnolesie. Brał czynny udział w życiu
politycznym, tworzył i przygotowywał do druku swoje utwory.

22. Które utwory J. Kochanowskiego zapisały się najtrwalej w
świadomości polskiego odbiorcy?
Dorobek literacki J. Kochanowskiego obejmuje utwory niezwykle
zróżnicowane.
W świadomość narodową najsilniej wpisały się przede wszystkim fraszki,
pieśni, pierwszy dramat Odprawa posłów greckich, Treny, Psałterz
Dawidów.
Poezję J. Kochanowskiego czytali i podziwiali jego współcześni,
oświeceniowi reformatorzy, sławili ją poeci romantyzmu, w trudnych
czasach przypominały o związkach z kulturą europejską i wielkości dawnej
kultury. Do dzisiaj zachowuje ona walor wzoru i piękna, do którego

odwołują się twórcy i czytelnicy wszystkich pokoleń.

23. Czym w twórczości J. Kochanowskiego były fraszki?
Fraszka znaczy drobiazg, błahostka, a więc niewielki, drobny utwór o
niezwykle zróżnicowanej tematyce. Pisał je Kochanowski przez całe życie,

Zawarł w nich zdarzenia autentyczne, obserwacje obyczajowe, motywy
literackie i refleksje filozoficzne. Jest sam twórcą tej odmiany gatunkowej i
nazwy fraszka. Większość fraszek pisał autor
do kogoś - Do Magdaleny, Do fraszek, Do doktora,
na coś - Na zdrowie, Na dom w Czarnolesie, Na nabożną
lub o kimś - O doktorze Hiszpanie, O kaznodziei.
Fraszki są niezwykle zróżnicowane stylistycznie, znaczący jest w nich

temat ubogi w realia, ich zaletą jest krótkość, dowcip lub refleksja.

24. Jaką rolę odegrały pieśni J. Kochanowskiego w ustaleniu
wzorca tego gatunku liryki?
Nazwa pieśń jest określeniem odmiany gatunkowej liryki. Jej wzorzec
ustalił Kochanowski na wiele dziesiątków lat. Stworzył wiersz
przeznaczony do czytania. Użył tego określenia wskazując na
pokrewieństwo znaczeniowe: pieśń – opiewać.
Pieśni Kochanowskiego to liryczne wypowiedzi ujmujące tematy bardzo
różnorodne – uczucia patriotyczne, pochwałę życia w zgodzie z naturą i
sumieniem, zachwyt otaczającym światem, przeżycia miłosne, refleksje

filozoficzne. Pieśni prezentują człowieka renesansu. Dostrzegają nie tylko
odrębność ludzką, samodzielność wyboru własnych postaw moralnych ale i
powagę obowiązku obywatelskiego. Są manifestacją samowiedzy artysty,
podkreślają moc talentu poetyckiego i jej współistnienie ze słabościami
zwykłego człowieka.

więcej na maximus.pl

17/64

Podmiot liryczny pieśni prezentuje różne postawy wynikające z kondycji
człowieka: pouczającą, filozoficzną, świadomą zewnętrznych zagrożeń,
błądzącą i poszukującą sensu istnienia. Formułuje przekonanie, że
niezależny umysł i cnota dają gwarancję bezpieczeństwa.
Pieśni w przeważającej części zachowują dokładny sylabizm i strofę
czterowersową parzyście rymowaną (a a b b). Podlega ona różnorodnym
odmianom poprzez wprowadzenie sporadycznie strof o innej liczbie

wersów (np. trójwersowe, sześciowersowe i inne), zastosowanie
przerzutni, rozmaitość typów wiersza od pięciozgłoskowca po
trzynastozgłoskowiec.

25. Jaki jest tytuł tragedii J. Kochanowskiego, odwołującej się do
motywów homeryckich, a zawierającej patriotyczno – obywatelską
przestrogę?
Odprawa posłów greckich, jest dramatem o nieszczęściach Troi, o
nierządnym królestwie i zginienia bliskim,/ gdzie ani prawa ważą ani
sprawiedliwość ma miejsca.
Odprawa odwołuje się do znanego wątku, nadaje mu charakter
uniwersalny, mówi o sytuacji zawinionej, której można było uniknąć. W
Odprawie fatum nie decyduje o losach Troi, jej tragizm jest dziełem ludzi i

winą zawinioną - prywatą Aleksandra i słabością i niezdecydowaniem króla
Priama. Postawa Greków jest wynikiem poczucia sprawiedliwości i żądzy
pomszczenia krzywdy.
Wizja Kasandry pełni ważną funkcję pouczania, Chór komentuje i
wygłasza racje moralne i polityczne, przenosząc wymiar utworu na poziom
uniwersalny. Mówi o sposobie istnienia społeczeństwa i rządzenia
państwem.
Kompozycja Odprawy spełnia warunki budowy tragedii antycznej. Monolog
Menelausa spełnia rolę prologu, następnie następują epeisodiony i
stasimony. Przepowiednia Kasandry (epeisodion V) spełnia rolę

katastrophe’ zawiera wizję zburzenia Troi.
Wymowa Odprawy posłów greckich ma odniesienie do ówczesnej sytuacji
Rzeczypospolitej. Jest wyrazem troski Kochanowskiego o losy państwa.

26. Jakie tragiczne doświadczenie wpłynęło na genezę Trenów?
Treny powstały pod wpływem bólu po stracie trzydziestomiesięcznej córki
– Orszulki. Przeżycie osobiste stało się dla Kochanowskiego materiałem

literackim i było przedmiotem refleksji, zawierającej cechy kryzysu
światopoglądowego. Treny obejmują XIX utworów. Zawierają obraz
powstawania kryzysu filozoficznego wywołanego nieszczęściem
rodzinnym. Bohaterem cyklu, obok Orszulki, jest sam Kochanowski
przyjmujący kreacje ojca, filozofa i poety.
Tren XIX ujawnia jednak, że kryzys, który zrodził Treny, podważył
optymistyczną wizję świata, ale nie zmienił zasad humanistycznej

więcej na maximus.pl

18/64

postawy. Słowa Ludzkie przygody/ Ludzkie noś! Znaczą, że to co
przydarzy się człowiekowi trzeba przyjmować, nie bronić się ani przed
radością, ani przed płaczem.

27. Jakie zjawiska społeczne, polityczne i religijne odegrały
znaczący wpływ na kulturę baroku?
Barokiem określa się okres w kulturze europejskiej, od około końca XVI
wieku do połowy XVIII wieku. Nazwa wywodzi się od słowa barocco -
oznacza coś niezwykłego, dziwnego.
Zrodził ją kryzys renesansowych ideałów humanistycznych: harmonii,
umiejętności godzenia wartości ziemskich i pozaziemskich oraz tolerancji
religijnej.
Rzeczypospolita była drugim co do wielkości państwem Europy. Uderzało
w niej jednak silne zróżnicowanie religijne i społeczne szczególnie ostro

zarysowane na kresach wschodnich państwa. Napięcia społeczne
potęgowała przewaga magnaterii, której polityka zdominowała dążenia
reformatorskie postępowej szlachty. Liczne, wyniszczające wojny (1640 –
1660), ale także kontrreformacja służyły pogłębianiu kraju w chaosie
politycznym i upadku kulturalnym.

28. Na czym polega konwencja literacka baroku?
W sztuce baroku uwidacznia się dynamiczne ujęcie przestrzeni -
ukazywanie ruchu, skłonność do wyjaskrawienia kontrastów -

posługiwanie się elementami piękna i brzydoty, wykorzystanie efektów
świetlnych, wyrażanie silnych emocji: rozpaczy, bólu, gniewu, ekstazy.
Realizację tych założeń znajdujemy w architekturze, malarstwie, rzeźbie,
literaturze i muzyce. W obrębie sztuk plastycznych i w architekturze

szczególnie widoczna jest w sztuce i w budownictwie sakralnym.
Dążność do symbiozy sztuk wzmocnionej skłonnością do barokowego
wyolbrzymienia, przesady i przepychu, objawiła się wydatnie w

ukształtowanej we Włoszech operze, teatrach dworskich oraz w
obyczajowości w rezydencjach magnackich.

29. Jakie były podstawowe motywy baroku, wyrażające nastroje
filozoficzne epoki?
Świadomość wewnętrznych sprzeczności, kryjących się w naturze świata i
samym człowieku, pojęcia nieskończoności, nicości, przemijania i
zmienności zrodziło powszechnie wyrażany sceptycyzm.
Wiara i religijność stanowią w prądzie barokowym czynnik niezmiernie
ważny, wywołują one pytania o egzystencjalne problemy człowieka, o
tajemnicę i cel istnienia.
Język poetycki tekstów barokowych jest niezwykle kunsztowny, odwołuje
się do zmysłowości, wyjaskrawienia sprzeczności, cudowności i
niepoznawalności świata. Posługuje się alegorią i symbolami wyrażającymi

więcej na maximus.pl

19/64

lęk zrodzony z świadomości bezmiaru przestrzeni, uporczywości
przemijania. Stąd motyw zegarów, współistnienie piękna i brzydoty,
rozkładu, wielość bohaterów wędrujących, goniących, uciekających,
błądzących i ściganych. Niepewność co do zmysłowej poznawalności

świata wprowadza motyw złudy i pozoru. Ujawnia się on najostrzej w
alegorii Śmierci uosabiającej rozkład i Chronosa - personifikacji
bezpowrotnego przemijania.
Przekonanie, że prawdziwe piękno podlega przemijaniu i rozkładowi,
stworzyło teorię, że trwałe piękno zawiera się tylko w tym, co pozorne.
Stworzyło to podstawy estetyki barokowej opartej na sztuczności,
nienaturalności, wyolbrzymieniu i koncepcie czyli dążeniu by stworzyć
treść szokującą, błyskotliwą i zaskakującą.

30. Jakie kierunki filozoficzne tworzyły podstawy ideowe
oświecenia?
Wiek oświecenia, tj. wiek XVIII, wyznaczał w Europie skok cywilizacyjny, u

podstaw którego stały nowe założenia ideowe oraz rewolucja społeczna i
przemysłowa.
Ideologia oświecenia oparła się na sformułowanym w XVII wieku przez

Kartezjusza (1596 – 1650) racjonalizmie. Myślę, więc jestem (łac.
Cogito ergo sum). Był to pogląd na rzeczywistość, głoszący wagę rozumu
w poznaniu i osiąganiu wiedzy pewnej i prawdziwej. W oświeceniu
racjonalizm stał się elementem światopoglądu i postawy wobec

rzeczywistości. Uzupełniają go krytycyzm i empiryzm, nakazujące
doświadczalnie sprawdzać spekulacje rozumowe. Ideologia oświecenia
zwrócona była ku przemianom społecznym zgodnych z pożytkiem i
dobrem ogółu.
Przyjęcie pierwszeństwa rozumu we wszystkich obszarach życia
społecznego umacniało postawę sprzeciwu wobec nietolerancji,
fanatyzmu, niewiedzy i zabobonom.

31. Czy znasz główne dokonania, które stanowiły podstawę
postępowych przemian w okresie polskiego oświecenia?
Wydarzenia, które znajdują się w tle polskiego oświecenia to: chaos
polityczny i kryzys kulturalny pod koniec XVII i pierwszej połowie XVIII
wieku; pobudzenie umysłowe lat 40 XVIII wieku; okres rządów Stanisława

Augusta (1765 – 1795); Sejm 4 – letni (1788-1791); Konstytucja 3.
maja; Targowica; insurekcja kościuszkowska; rozbiory.
Wyróżnikiem polskiego oświecenia jest program walki o naprawę

Rzeczypospolitej. Polska była monarchią parlamentarną, której ustrój
określały zasady demokracji szlacheckiej. Zadaniem reform było usunięcie
jej wypaczeń – oligarchię magnacką i anarchię.
W polskim oświeceniu dominowały kwestie społeczno – polityczne i
edukacyjno – obyczajowe. W obliczu głębokiego kryzysu najważniejszą
sprawą stały się reformy. Dzięki niezwykłemu wysiłkowi w Polsce dokonał

więcej na maximus.pl

20/64

się prawdziwy przewrót w duchu oświecenia. Program reform objął
reformę edukacji polskiej jej wyrazem było powstanie: Collegium Nobilium
(1740), Szkoły Rycerskiej (1765).
Niezwykłą rolę w dziele uzdrawiania państwa odegrał mecenat króla
Stanisława Augusta Poniatowskiego, obejmował on powołanie Komisji
Edukacji Narodowej (1773) i Towarzystwo Ksiąg Elementarnych (1775);
otwarcie w 1765 roku teatru publicznego, który stał się miejscem

głoszenia programu sojuszu szlachecko – mieszczańskiego i był czynnie
zaangażowany w wydarzenia życia politycznego. Ważną rolę odgrywały
czasopisma, szczególnie Monitor, Zabawy Przyjemne i Pożyteczne Gazeta
Narodowa i Obca.

Szczególną rolę odegrał Sejm Czteroletni (1788 - 1791) zakończony

uchwaleniem Konstytucji 3 – go Maja (1791). Znosiła ona liberum veto,
wprowadziła dziedziczność tronu, nadawała prawa mieszczanom i brała w
opiekę chłopów.

Opozycja magnacka zawiązana w Targowicy doprowadziła do wkroczenia

wojsk rosyjskich i drugiego rozbioru Polski w 1793 roku. Powstanie
Kościuszkowskie w obronie Konstytucji i niepodległości, zakończone klęską
pod Maciejowicami umożliwiło Rosji, Prusom i Austrii dokonanie trzeciego
rozbioru Polski. W 1795 roku upadła Rzeczpospolita jako państwo

odrodzone i zreformowane.

32. Z jakim dorobkiem literackim i publicystycznym wiąże się
okres oświecenia?
Oświecenie stworzyło wzór obywatela i podstawy formowania
nowoczesnego narodu. Ówczesne dylematy polityczne, społeczne i
obyczajowe znalazły odbicie w literaturze realizowanej w konwencji

klasycyzmu i sentymentalizmu oraz w publicystyce, wpływając na
świadomość narodową szczególnie w okresie Sejmu Czteroletniego.
Cele społeczne i obyczajowe w konwencji klasycyzmu realizowano w

gatunkach dydaktycznych takich jak bajka, satyra, powieść dydaktyczna.
Najważniejszym przedstawicielem tych gatunków jest Ignacy Krasicki
(główne utwory to: Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki,
Monachomachia, Bajki i przypowieści, Satyry), Adam Naruszewicz autor

satyr m. in. Chudy literat i Stanisław Trembecki bajkopisarz.
Sentymentalizm reprezentuje Franciszek Karpiński autor sielanek (Laura i
Filon, erotyków Tęskność na wiosnę, Do Justyny oraz pieśni religijnych),
Dionizy Kniaznin, Jan Woronicz i Kazimierz Brodziński.
W ostatnich latach przedrozbiorowych nasiliła się twórczość zaangażowana
widoczna w repertuarze teatralnym (Julian Ursyn Niemcewicz Powrót
posła, Wojciech Bogusławski Krakowiacy i górale).
Pojawiła się radykalna w tonie publicystyka polityczna, (Stanisława
Staszica Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego i Przestrogi dla Polski,

więcej na maximus.pl

21/64

publicystyka Kuźnicy Hugona Kołłątaja Anonima listów kilka, Franciszka
Salezego Jezierskiego Katechizm o tajemnicach rządu polskiego).

33. Czy potrafisz wskazać wyróżniki romantyzmu – największego
przewrotu w dziejach polskiej
literatury?
Romantyzm – najważniejsze wydarzenia historyczne: powstanie

listopadowe, emigracja popowstańcza, rok 1846 w Polsce, Wiosna Ludów
w Europie – rok 1848.
Narodziny romantyzmu – epoka, która trwała w Europie od Wielkiej

Rewolucji Francuskiej (1789) do Wiosny Ludów (1848). Początki
romantyzmu wyznacza spór z kulturą oświecenia, w fazie końcowej
romantyzm starał się powstrzymać napór literatury odwołującej się do
zasad realizmu.
Polski romantyzm obejmuje czas 1822 – 1863. Podział polskiego
romantyzmu wyznaczają : powstanie listopadowe (1830 – 31), które
skutkowało wielką emigracją, Wiosna Ludów (1848), powstanie

styczniowe (1863 – 64).
Po powstaniu listopadowym życie literackie toczyło się dwoma torami –
emigracyjnym i krajowym.
Jako główne źródło poznania romantycy wskazywali uczucia i intuicję,
które poszerzały możliwości poszukiwania prawdy i przenikania istoty bytu
poza granice rozumu. Los człowieka wyznacza tragizm losu, podleganie

wpływom dobra i zła. Bohater romantyczny jest rozdarty wewnętrznie, ma
poczucie własnej wyjątkowości, musi wypełnić niezwykłą misję, która
prowadzi go do buntu, ale i potrzeby poświęcenia się dla narodu, a nawet
ludzkości. Doświadczał poczucia osamotnienia i niechęci wobec

otaczającego świata.
Romantycy odrzucali wszelkie rygory krępujące swobodę twórczą, tworząc
utwory naruszające uznane kanony artystyczne i formalne.

34. Czy potrafisz wskazać najważniejsze wydarzenia literackie

romantyzmu przed powstaniem listopadowym?
Spór romantyków z klasykami
Kazimierz Brodziński autor rozprawy O klasyczności i romantycznych i
romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej - zaproponował model
literatury narodowej powiązanej z tradycją sentymentalizmu. Pozostał

krytyczny wobec klasycyzmu francuskiego.
Jan Śniadecki w rozprawie O pismach klasycznych i romantycznych
bronił prawideł wskazanych przez Arystotelesa i Horacego, w fascynacji

ludowością i tajemniczością widział przejaw barbarzyństwa kulturowego

więcej na maximus.pl

22/64

Maurycy Mochnacki w rozprawach O poezji romantycznej i O literaturze w
wieku XIX promował idee romantyczne oraz dał wizję literatury
narodowej, która jest wyrazem świadomości narodowej.
Twórczość A. Mickiewicza przed rokiem 1830.
Zdominowały ją trzy tematy:

· historia powiązana z współczesnością - Grażyna, Konrad Wallenrod;
· refleksja o egzystencji człowieka Oda do młodości, Sonety odeskie i

Sonety krymskie Dziady wileńsko – kowieńskie, (część II i IV);

· romantyczna ludowość – Ballady i romanse, Dziady cz. II i IV.

Pierwszy okres polskiego romantyzmu zapoczątkowany wydanym I tomem
poezji (1822) odwoływał się do ludowości, przedstawiając świat przez
pryzmat świadomości ludowej, podkreślał potęgę uczucia, fascynację
groźnym obliczem natury, stworzył wzór romantycznego wędrowca i

tragizm osamotnionego bohatera uwikłanego w konflikt moralny między
prawością a podstępem.
Gatunki literackie realizowane w tym okresie to:
ballada z dominującą rolą problematyki moralnej: winy i kary oraz
nawiązanie do fantastyki ludowych podań i legend, nacechowana
elementami tajemniczości i grozy;
dramat – widowisko odrzucający konwencję dramatu klasycznego,
stanowiący pierwszy krok w kierunku dramatu romantycznego;
powieść poetycka cechująca się fragmentarycznością, synkretyzmem
gatunkowym i rodzajowym, tajemniczością i nowym typem bohatera
obdarzonego złożoną osobowością, zbuntowanego i osamotnionego.

35. Jak kształtowało się polskie życie literackie po powstaniu

listopadowym?
Po upadku powstania listopadowego na Zachód, głównie do Francji udało
się wiele tysięcy powstańców. Poza krajem znalazło się także wielu

przedstawicieli życia kulturalnego. Ośrodkiem życia politycznego i
literackiego stał się Paryż. Pojawiały się czasopisma polityczne i literackie.
Dzięki temu dalej rozwijało się życie kulturalne. Szczególną rolę odegrał
wybitny historyk Joachim Lelewel, Maurycy Mochnacki, a w

najwybitniejszymi twórcami byli: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki,
Zygmunt Krasiński, a po roku 1848 Cyprian Kamil Norwid.
Na emigracji powstawały nowe idee, realizowano nowe gatunki literackie

(np. dramat romantyczny, poemat dygresyjny, nowe formy epickie)
Pomimo zakazów zaborców dzieła twórców emigracyjnych przenikały do
kraju i wydatnie wpływały na kształtowanie świadomości narodowej.
W kraju powstawały utwory o tematyce narodowej i społecznej. Poeci
krajowi, czynni żołnierze i spiskowcy, swoją twórczość nasycali uczuciami
patriotyzmu połączonego z ideowym radykalizmem, podkreśleniem

słuszności ludowych roszczeń.

więcej na maximus.pl

23/64

Utwory strofiką, rytmem i rymem nawiązywały do pieśni ludowych.
Najpopularniejsi twórcy tego nurtu to: Seweryn Goszczyński, Wincenty
Pol, Gustaw Ehrenberg, Teofil Lenartowicz.

36. Czy znasz twórczość emigracyjną A. Mickiewicza?
Po wyjeździe z Rosji (1829) odbył dwuletnią wędrówkę po Europie. W

Rzymie 1830 roku zastała go wiadomość o wybuchu powstania. Nie spełnił
zamiaru dołączenia się do powstania i po pobycie w Wielkopolsce do 1832
roku wyjechał do Drezna. Tutaj powstały Dziady cz. III. Wkrótce udał się
do Paryża i włączył się aktywnie w życie emigracji. Związanymi z tą

działalnością były Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa (1832)
W latach 1833 – 34 napisał i wydał Pana Tadeusza.
Znaczące w jego twórczości były wykłady Lozannie, gdzie powstał cykl
liryków zwanych lozańskimi (między innymi Nad wodą wielką i czystą,
Snuć miłość, Polały się łzy).
W 1840 roku objął katedrę literatur słowiańskich w College de France.
Związki z mistykiem Towiańskim przyczyniły się do zawieszenia jego
profesorskiej działalności.
W Czasie Wiosny Ludów (1848) stworzył Legion Polski i dla niego napisał
radykalny program Skład zasad. Kolejną akcją polityczną było
współzałożycielstwo Trybuny Ludów i ogłaszany na jego łamach radykalny
program społeczny i polityczny.
Ostatnią próbą walki o sprawy Polski był wyjazd do Konstantynopola, by
wesprzeć akcję powstania oddziałów do walki z Rosją w czasie wojny

krymskiej. Tam zmarł na cholerę w 1855 roku.

37. Czy potrafisz określić sens ideowy Dziadów cz. III?
III część Dziadów, jeden z najwybitniejszych dramatów romantycznych
powstał w Dreźnie w 1832 roku. Fabuła wiąże się z procesem filomatów

toczącego się w Wilnie 1823 –34. Ukazane zdarzenia podporządkowane są
mistycznej koncepcji dziejów. Wyrażają one wiarę w sens historii oraz
przekonanie o nieuchronności zwycięstwa idei wolności narodów. Utwór
powstał w atmosferze przygnębienia i nastrojach tragizmu. Mickiewicz

powstańczą klęskę przetworzył w sygnał nadciągającego zwycięstwa.
Wyznacza wiodącą rolę narodowi polskiemu w dążeniu ludów Europy do
wolności. Cierpienie i klęska nadadzą Polsce rangę Chrystusa narodów.
Najważniejsze miejsce w utworze zajmują dwie sceny: Wielka
Improwizacja i Widzenie księdza Piotra.
Pierwsza z nich jest wyzwaniem rzuconym Bogu, żądaniem od Boga
władzy nad duszami ludzi w imię miłości, której Bóg nie przejawia. Pycha
prowadzi Konrada do bluźnierstwa, które wpędza go w opętanie,
kompromitując postawę romantycznego buntu.

więcej na maximus.pl

24/64

W Widzeniu księdza Piotra, nawiązującym do biblijnych przepowiedni,
zawarta została koncepcja mesjanizmu narodowego. Ksiądz Piotr jest
pokorny, wierzy w zwycięstwo dobra nad złem.
Utwór podkreśla sens ofiarnej postawy filomatów w więzieniu, potępił
Polaków współpracujących z zaborcą.
Do dramatu Mickiewicz dołączył Ustęp, poemat, który zawiera ostrą

krytykę Rosji.

38. Jaką rolę miał spełnić rodzaj katechizmu dla emigracji Księgi
narodu polskiego i pielgrzymstwa?
Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa (1832) pisane są prozą w
podniosłym, biblijnym stylu. Miały one być zbiorem zasad, którymi winni
kierować się emigranci. Wzywał do zaniechania sporów, podkreślał wagę
wartości duchowych eksponując ideę Polski jako mesjasza narodów.

Gloryfikował starodawne cnoty Polaków i potępił społeczeństwa zachodnie
za przywiązanie do pieniądza i brak idei moralnych.

39. Co zapewnia Panu Tadeuszowi szczególne miejsce w
twórczości Mickiewicza i w literaturze polskiej?
Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie (1832 –34) uznany jest za

epopeję narodową. Mickiewicz stworzył nowy typ eposu – epopeję
romantyczną, nawiązującą do poetyki gawędy, poematu opisowego i
powieści awanturniczej, stający się symbiozą różnych gatunków
literackich. Fabuła rozgrywa się na prowincji litewskiej a wielkie

wydarzenia historyczne, wojna napoleońska, wkracza do fabuły pod koniec
utworu. Świat ukazany jest w jego codzienności i nabiera cech portretu
szlachty kresowej, przywiązanej do tradycji, skłonnej do konfliktów, ale
patriotycznej, zdolnej do poświęcenia dla ojczyzny. Utwór wypełniają opisy
zakorzenionych w mentalności obyczajów i odchodzącej w przeszłość

tradycji szlacheckiej.
Utwór podkreśla przemienność dziejów, ale i nienaruszalność wartości
odwiecznych. Nadaje to utworowi sens metaforyczny.
Ukazanie przemiany księdza Robaka, gdy osobistą pychę zmazał pokorną
bezimienną służbą dla ojczyzny, zajazd, wyraz złej tradycji kończący się

pojednaniem zwaśnionych, postać Żyda Jankiela, głębokiego polskiego
patrioty, Hrabiego, odrzucającego manierę romantycznego dziwaka,
ukazujący się w mundurze na czele ufundowanego przez siebie oddziału,
jest znakiem wiary w moc społeczeństwa obywatelskiego. Potrafi ono
służyć w wspólnej sprawie i to nadaje optymistyczną wymowę utworowi.

40. Na czym polega nowatorstwo liryków lozańskich?
Liryki lozańskie to grupa wierszy napisanych w latach 1839 – 40. (Snuć
miłość, Nad wodą wielką i czystą, Gdy tu mój trup, Polały się łzy).

Stworzył w nich Mickiewicz nowy typ języka poetyckiego, troska o prostotę

więcej na maximus.pl

25/64

sprawia, że pojedyncze słowa nabierają wieloznacznego, symbolicznego
sensu. Liryki lozańskie różnią się od dotychczasowych wierszy, w których
zasadą była jednoznaczność i alegoria.

41. Czy potrafisz wskazać w twórczości Juliusza Słowackiego
okres, w którym powstały najważniejsze jego utwory?
Juliusz Słowacki (1809 – 1849) urodził się w Krzemieńcu, był synem
Salomei i Euzebiusza znanego krytyka, dramatopisarza i profesora
Uniwersytetu Wileńskiego. Po śmierci męża Salomea wyszła za mąż za

Augusta Bécu, przedstawionego w III cz. Dziadów jako narodowy zdrajca.
Słowacki ukończył w Wilnie studia prawnicze. Od 1829 r. przebywał w
Warszawie. Tutaj przygotowywał do wydania tom powieści poetyckich. W
czasie powstania listopadowego brał udział w misjach dyplomatycznych do

Paryża i Londynu dla potrzeb rządu powstańczego.
Po upadku powstania pozostał na emigracji najpierw w Szwajcarii i
Włoszech, a od 1838 roku do końca życia mieszkał w Paryżu. Odbył też

długą podróż do Grecji i Ziemi Świętej, w której doznał przełomu
religijnego.
W pierwszej fazie twórczości powstały ważne utwory Kordian (Genewa

1833, bezimienne wyd. Paryż 1834), Balladyna (Genewa 1834, wyd. Paryż
1839).
Romantyczna, dwuletnia podróż (1836 – 38) obejmująca Italię, Grecję,

Egipt, Palestynę z powrotem ze Wschodu do Florencji, przyniosła poemat
dygresyjny Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu (1836 – 39), którego
fragmentem jest Grób Agamemnona.
Odmienne od aprobowanego wśród emigracji wzorca poezji Mickiewicza,
utwory Słowackiego były przyjmowane bardzo krytycznie. Poczucie
własnej nieprzeciętności i osamotnienie wywołały krytyczną ocenę
tradycjonalizmu narodowego myślenia i zarzut niezrozumienia nowych

form poetyckich. Zawarł je w poemacie dygresyjnym Beniowski (wyd.
1841). Ten utwór także nie przyczynił się do zaakceptowania przez
czytelników.
Słowacki napisał wiele utworów dramatycznych, traktatów poetyckich i
pięknych wierszy lirycznych. Jego utwory zawierały bolesną ocenę
przeszłości i pesymistyczne wizje na przyszłość. Często są one nasycone
ironią i groteską, kwestionują sens wiary w ideały polskiego romantyzmu.

42. Czy Kordian

Juliusza Słowackiego jest dramatem

polemicznym?
Kordian powstał w atmosferze sporów o polską przeszłość i współczesność.

Jest to jeden z najważniejszych dramatów romantycznych w polskiej
literaturze. Kordian stanowi pierwszą część zamierzonej trylogii, dalszych
części Słowacki nie ogłosił.

więcej na maximus.pl

26/64

Dramat otwierają Przygotowanie i Prolog i są wprowadzeniem do
problematyki, która w zamyśle autora obejmowała całość trylogii.
Przygotowanie jest pytaniem o obecność zła w rodzimej duchowości i

historii. Pytanie o winy i błędy odpowiedzialne za klęskę i ich wpływ na
losy narodu wyeksponował stworzeniem przez szatana postaci
przywódców powstania.
Prolog jest głosem w polemice z ideą mesjanizmu, która sprowadza naród
do uśpienia i bezwolności.
Fabuła osnuta jest wokół losów tytułowego bohatera, który podlega

licznym przemianom, ujawnia jego emocjonalne i intelektualne bogactwo.
Kordian jest osobowością nieprzeciętną, skazany przez historię na
konieczność dokonywanie trudnych wyborów.
Przełomową rolę odgrywa scena monologu na szczycie Mont Blanc, gdzie
Kordian odnajduje sens życia w walce, angażuje się w działania na rzecz
wolności swojego narodu.
Otwarta kompozycja utworu pozostawia bez odpowiedzi pytanie o
skuteczność jego działania i los bohatera.

43. Jakimi formami stylistycznymi posłużył się Słowacki w
Balladynie, utworze ukazującym bezwzględną walkę o władzę?
Obraz świata w Balladynie jest nierzeczywisty, ahistoryczny. Zbrodnie
przeplatają się z komiczną komedią omyłek wywołujących tragiczne
konsekwencje. Polską niedoskonałość ukazał posługując się ironią

romantyczną pozwalającą na stosowanie różnych konwencji: realizmu,
fantastyki, komizmu, tragizmu i groteski.

44. Czy wiesz jaką romantyczną, otwartą formę realizował poemat
Słowackiego Beniowski?
W 1841 roku Słowacki opublikował w Lipsku utwór Beniowski, poemat
dygresyjny, składający się z pięciu pieśni pisanych oktawą. Fabułę utworu
powiązał z wypadkami konfederacji barskiej (1768). Pełni ona w tym
utworze funkcję drugorzędną, na czoło wysuwają się dygresje, często nie

powiązane z treścią utworu. Rolę pierwszoplanową pełni nie bohater, a
narrator utożsamiany z osobą autora. Przedstawiał się jako poeta, mistrz
języka i stylu, który zna różnorodne formy tworzenia poetyckiego.
Tematyka dygresji jest niezwykle zróżnicowana: zawierają one wyznania
autobiograficzne, refleksje na temat na temat swojej twórczości,
krytyczne rozrachunki z Kościołem; ważne miejsce zajmują polemiki
literackie, spór z Mickiewiczem i atak na emigracyjnych krytyków.
Znajdujemy w utworze różnorodne postawy podmiotu mówiącego,
zawiedzionego, odrzuconego twórcy, ironisty, romantycznego szydercy a
nawet wieszcza narodowego.

więcej na maximus.pl

27/64

45. Kto był twórcą trzeciego, wielkiego dramatu romantycznego?
Zygmunt Krasiński (1812 – 1859) dziedzic jednej z największych fortun w
Polsce, był synem Wincentego Krasińskiego, generała w służbie

Napoleona, potem związanego z dworem carskim.
Poeta wrogo nastawiony do Rosji większą część życia spędził za granicą.
Pasjonowała go polityka, szukał dróg ocalenia dla Polski, ale swe pisma i

utwory publikował bezimiennie.
Najważniejsze utwory to Nie – Boska komedia, Irydion i Przedświt.
Nie – Boska komedia to dramat napisany w 1833 roku, wydany
bezimiennie w Paryżu w 1835 roku. Autor odszedł od dominującej w
literaturze tematyki narodowej, podejmując kwestie rewolucji społecznej,
w jego odczuciu największego zagrożenia europejskiej cywilizacji.
Dominują w niej dwa wątki – dramat rodzinny i dramat społeczny.
Dramat rodzinny (cz. I i II) to dzieje uwiedzionego przez szatana hrabiego
Henryka, fałszywego poety, który niszczy życie rodzinne ulegając mitowi
miłości, sławy i powrotu do natury.
Dramat społeczny (cz. III i IV) ukazał świat ogarnięty rewolucją.
Przedstawia starcie dwu obozów - arystokratów i demokratów. Masy
rewolucyjne kierują się żądzą władzy i chęcią zawładnięcia majątkami,
arystokraci ujawniają tchórzostwo, brak honoru i wolę przeżycia za

wszelką cenę.
Nie – Boska komedia należy do nurtu romantycznego katastrofizmu.
Rewolucję przedstawia jako nieuchronne zło. Ludzie odrzucili boskie

przykazania tworząc dzieje nie – boskie, oparte na fałszywych zasadach.

46. Czy potrafisz określić jaki wpływ na poezję XX wieku wywarła
liryka Cypriana Norwida?
Cyprian Norwid (1821 – 83) zaliczany jest do największych postaci
polskiej literatury. Należał do drugiej generacji polskich romantyków, jego
twórczość rozwinęła się na emigracji po roku 1848. Dużo pisał, ale
niewiele publikował. Jego trudna poezja nie znajdowała odbiorców.
Dla literatury odkrył go Zenon Przesmycki, piszący pod pseudonimem
Miriam, wydawca młodopolskiego pisma Chimera.
Norwid jest autorem licznych liryków, dramatów, nowel i poematów
romantycznych.
W swoich utworach ważne miejsce zajmowała kwestia społeczeństwa.

Uważał, że romantycy zbyt idealizują naród, pomijają sprawy racji
zbiorowych, które służyłyby przygotowaniu Polaków do budowania
nowoczesnego narodu.
Norwid stworzył nowy język poetycki. Chętnie posługiwał się poetyką
paraboli (przypowieści). W poetyckim traktacie Promethidion (1851),
Norwid przedstawił koncepcję sztuki narodowej, połączonej z kategoriami
pracy i piękna. Pracę wskazywał jako element scalający społeczeństwo.

więcej na maximus.pl

28/64

Szczególne znaczenie dla literatury miała jednak jego poezja. Odwoływał
się w niej do wiedzy i wyobraźni odbiorcy, chętnie posługiwał się parabolą
i techniką niedopowiedzeń i przemilczeń. Wymagało to od odbiorcy
samodzielnego docierania do przesłania utworu.
Poezja Norwida wyprzedzała swój czas. Jego znaczenie dla polskiej
literatury doceniono dopiero w XX wieku. Był twórcą nowego typu poezji.
Wprowadził bezosobowe ukształtowanie podmiotu mówiącego (podmiot

nie ujawnia swojej obecności w utworze, – (Żeby to (....) Można było..., ...
kto był pierwej tam, wie o niej,/ Że jest -(...)[Norwid Ironia]), co
wprowadza w sferę refleksji i koncepcji intelektualnych. Tworzy to nową w
romantyzmie jakość lirykę uogólnień pojęciowych.

47. Jakie gatunki literackie są typowe dla polskiego romantyzmu?
ballada - gatunek łączący cechy trzech rodzajów literackich, posiada
fabułę jednowątkową. Popularność ballady otwierają wydane w 1822 roku
Ballady i romanse A. Mickiewicza. Są to krótkie utwory epickie nasycone

fantastyką, tajemniczością i grozą, zapożyczone z gminnych podań i
legend. Narrator ballady romantycznej zachowuje postawę naiwną, wierzy
w przedstawianą rzeczywistość. Ważną rolę spełnia problematyka moralna
wyrażona przez ludowe pojęcie winy i kary.
powieść poetycka - poetykę powieści poetyckiej ukształtował G. Byron
autor Giaura i Korsarza. W literaturze polskiej znalazła liczne realizacje np.
Mickiewicza Konrad Wallenrod, Malczewskiego Maria, Słowackiego Lambro.

Powieść poetycka to obszerny gatunek literacki, noszący cechy epiki, liryki
czasem dramatu. Cechuje go fragmentaryczność, tajemniczość oraz nowy
typ bohatera. Jest nim człowiek nieprzeciętny, tragicznie rozdarty,
samotny, nie w pełni przekonany do własnych wyborów. Rozbudowany

wizerunek sfery duchowej bohatera ukazuje konflikt wartości i stan
najwyższego napięcia emocjonalnego.
dramat romantyczny – (Mickiewicz Dziady cz. III, Słowacki Kordian,

Krasiński Nie – Boska komedia) Dramat romantyczny jest opozycją do
dramatu klasycznego. Nie przestrzegał zasady trzech jedności, korzystał z
wzorów szekspirowskich. Posiada kompozycję otwartą, poszczególne
sceny nie są ze sobą powiązane. Wprowadza monumentalne sceny

zbiorowe obok kameralnych. W świecie realnym pojawiają się diabły i
anioły uosabiające zło i dobro. Istotą dramatu romantycznego były pytania
o uniwersalne prawa rządzące historią i o sens istnienia. Romantyczny
bohater to postać tragiczna szukająca sensu egzystencjalnego, wyrażająca
bunt wobec otaczającej rzeczywistości.
poemat o cechach epopei narodowej – Najwybitniejszym polskim
poematem o cechach epopei narodowej jest A. Mickiewicza Pan Tadeusz.
Z gatunkiem eposu wiąże go fabuła umieszczona w przełomowym okresie

odchodzącej w przeszłość Polski szlacheckiej, na tle epoki napoleońskiej.
Fabuła ukazuje portret szlachty, ich waśnie i pojednanie z perspektywy
prowincji litewskiej, wyznaczającej granice samowystarczalnego świata. Z
grona typowych bohaterów wyróżnia się, Jacek Soplica, bohater, którego

więcej na maximus.pl

29/64

pycha odkupiona pokorą i służbą dla ojczyzny, kreują go na typowego
bohatera romantycznego.
poemat dygresyjny – to powstała w romantyzmie odmiana poematu

(przykład Słowackiego Beniowski). Główny nurt fabularny przerywany jest
tokiem dygresyjnym, tworząc kompozycję otwartą. Dygresje dominują
nad fabułą, a głównym bohaterem staje się narrator ujawniający swoje
poglądy na rozliczne kwestie, często nie związane z akcją utworu.

Dygresje mają często charakter refleksji autora.
model liryki romantycznej. W romantyzmie dokonały się przemiany w
obrębie liryki. Słowo liryka określa odtąd, obok nazwy rodzaju literackiego,

także postawę podmiotu mówiącego wobec świata, wyrażająca się w
ujawnieniu własnych uczuć. Romantycy programowo mieszali gatunki
literackie. Utwór miał być wyrazem osobowości autora i jego
indywidualizmu, nie przestrzegał reguł gatunkowych, elementy liryzmu

wkraczają do dramatu i epiki. (patrz Dziady, Kordian, Konrad Wallenrod,
Pan Tadeusz, Beniowski i inne), Liryka stała się wyrazem uczuć poprzez
nadanie językowi funkcji ekspresywnej i wyraża stany emocjonalne i
subiektywne przeżycia podmiotu mówiącego – bohatera, narratora,
podmiotu lirycznego. W modelu liryki romantycznej emocje podmiotu

lirycznego wywołują przeżycie emocjonalne u odbiorcy i mieszczą się w
wielu formach wypowiedzi poetyckiej.

48. Jakie zdarzenia historyczne i idee wpłynęły na obraz polskiego
pozytywizmu?
Przemiany w kulturze w wieku XIX wyznaczyły powstania. Powstanie
listopadowe(1830) wpłynęło na kształt ideowy romantyzmu, klęska
powstania styczniowego (1863 - 64) stała u źródła przemian jakie

nastąpiły w kraju, zróżnicowane w każdym z trzech zaborów. Na nowy
obraz stosunków społecznych, w tym ukształtowanie inteligencji i sytuację
ludu wpłynęło uwłaszczenie chłopów.
Na obraz polskiego pozytywizmu wpływ miały idee filozoficzne
sformułowane na Zachodzie:
idea scjentyzmu Augusta Comte’a, pogląd, że uzyskanie prawdziwej

wiedzy o rzeczywistości możliwe jest tylko na drodze poznania
naukowego;
idea utylitaryzmu Johna Stuarta Milla, który przyjął zasadę, że dobre jest

to co użyteczne. Podkreślał użyteczność literatury i jej funkcję jaką może
spełnić w życiu społecznym poprzez kreowanie pożądanego wzoru
osobowego bohaterów i proponowanie modelu społecznego. Hipolit Taine
głosił potrzebę naśladowania rzeczywistości przez sztukę.
Największy wpływ na przemiany świadomości wywarł Karol Darwin. W
dziele O powstawaniu gatunków (1859) przedstawił teorię doboru
naturalnego i teorię walki o byt, które są źródłem nieustannego procesu

ewolucji i obejmuje cały świat przyrody z człowiekiem włącznie. Herbert
Spencer, opierając się na teorii Darwina sformułował własne prawo

więcej na maximus.pl

30/64

rozwoju, odnosząc je do układów społecznych. Postęp można przyspieszyć
poprzez zgodną współpracę, wzajemne wspieranie się i wymianę usług , a
nie bezwzględną walkę o byt. Polscy pozytywiści, nawiązując do Spencera,
głosili hasła pracy u podstaw, pracy organicznej i asymilacji Żydów .

49. Jakie gatunki literackie dominowały w polskim pozytywizmie?
W pozytywizmie dominowały gatunki narracyjne: nowela, opowiadanie i
powieść.
Nowela to krótki utwór epicki, jednowątkowy, o wyrazistej akcji,
zamkniętej kompozycji oraz kontrastowej budowie świata
przedstawionego. Posiada wyraźnie zaznaczony punkt kulminacyjny
(decyzja o losie głównego bohatera) oraz jej zakończenie (pointa).

Gatunek noweli ukształtował się w czasach renesansu (Dekameron
Boccaccia). Rozkwit tego gatunku w literaturze polskiej przypada na okres
pozytywizmu (Prus Kamizelka, Orzeszkowa ABC, Konopnicka Dym).
Nowela pozytywistyczna jest podporządkowana problematyce
społecznej i moralnej, bohaterem jest człowiek z ludu, eksponowanie
tematyki dziecięcej, odwołanie do programu emancypacji kobiet i
asymilacji Żydów.
Opowiadanie posiada prostą, jednowątkową fabułę. Od noweli różni się
większą swobodą kompozycyjną, wprowadzeniem epizodów i dygresji.
Cechą charakterystyczną tego gatunku jest wyraźne wyeksponowanie

pozycji narratora, czasem uczestnika przedstawionych zdarzeń, a także
wprowadzenie autorskiego punktu widzenia i wartościowanie
przedstawionej akcji. (Prus Omyłka, Sienkiewicz Za chlebem).
Opowiadanie nie posiada wyrazistości struktur formalnych właściwych dla

noweli. Swoją konstrukcją zbliża się do form krótkiej powieści np. Prus
Powracająca fala,
Powieść - jej strukturę tworzy narracyjna prezentacja świata tworzonego

przez bohaterów, stosunki pomiędzy nimi zachodzące, osadzone w czasie i
przestrzeni w jakich uczestniczą.
Powieść od noweli i opowiadania różni się wielowątkową kompozycją,

poszerzoną licznymi epizodami. Występuje wątek główny, który połączony
z wątkami pobocznymi pozwala pokazać losy bohaterów na szerokim tle
historycznym, obyczajowym i społecznym.
Lata osiemdziesiąte to rozwój dojrzałej powieści realistycznej. Postaci
literackie osadzone w rzeczywistości współczesnej lub historycznej
harmonijnie łączyły cechy typowe dla swego środowiska z psychologiczną
analizą i indywidualizowaniem postaci. Prezentuje je narrator

wszystkowiedzący.

50. Czy wiesz jakie prądy literackie wywarły wpływ na polską
literaturę pozytywizmu?

więcej na maximus.pl

31/64

Realizm to prąd i styl w literaturze XIX wieku. Wymaga od twórcy
wiernego przedstawienia rzeczywistości, ukazania prawdy w oparciu o
wnikliwą obserwację. Narracja trzecioosobowa, zobiektywizowana, i
pozbawiona wartościowania miała tworzyć obraz będący odpowiednikiem

rzeczywistego świata.
Realizm wymagał od pisarza by ukazywał elementy typowe dla
opisywanego okresu. Narrator wszystkowiedzący, tworzy wrażenie

obiektywnej wypowiedzi. Ważną rolę odgrywa język potoczny, który
przywołany jest w wypowiedziach bohaterów (mowie niezależnej i
pozornie zależnej).
W literaturze XIX wieku realizm znalazł realizację w utworach Flauberta,
Stendhala, Tołstoja, a w literaturze polskiej w twórczości Prusa,
Orzeszkowej, Sienkiewicza i w prozie Konopnickiej.
Wśród prądów literackich pozytywizmu ogromny wpływ wywarł
naturalizm. W założeniach naturalizmu dominowała potrzeba ukazania
prawdy opartej na obserwacjach o fotograficznej dokładności, naukowym
światopoglądzie i eksperymencie wzorowanym na naukach fizyczno –

przyrodniczych. Autorem wypowiedzi programowych o naturalizmie był
Emil Zola (Powieść eksperymentalna (1880) i dwudziestotomowy cykl
Historia naturalna pewnej rodziny za Drugiego Cesarstwa (1871 – 93)),
nowelista Guy Maupassant oraz Gustaw Flaubert autor powieści Pani
Bowary.
Naturalizm dążył do fotograficznego rejestrowania zjawisk życia,
podkreślenie biologizmu człowieka. Wprowadzał do literatury obrazy

brzydoty, nędzy i patologii.
W literaturze polskiej metoda naturalistyczna, oparta na darwinizmie
koncepcja świata i człowieka zarysowała się w prozie Adolfa Dygasińskiego

(powieść Zając) i Antoniego Sygietyńskiego (Na skałach Calvados).
W okresie Młodej Polski w duchu naturalizmu tworzyli Żeromski, Reymont,
Zapolska.

51. Które powieści są najbardziej reprezentacyjne dla polskiego

pozytywizmu?
Najwybitniejszymi powieściami polskiego pozytywizmu są utwory Prusa,

Orzeszkowej i Sienkiewicza. Na przełomie lat 1860/70 postulowana była
powieść tendencyjna. Jej ograniczeniem było utylitarne założenia i
schematyczna budowa. Autorzy tego typu powieści wprowadzali
pozytywnego bohatera pozytywistę. Narrator oceniał działania bohaterów
wg kryteriów uznanych w epoce pozytywizmu (E. Orzeszkowej Marta).
W latach osiemdziesiątych powstały dzieła dojrzałego realizmu o tematyce
współczesnej (B. Prusa Lalka, Emancypantki, E. Orzeszkowej Nad
Niemnem), powieści historyczne (B. Prusa Faraon, H. Sienkiewicza

Ogniem i mieczem, Potop, Pan Wołodyjowski, Quo vadis).

więcej na maximus.pl

32/64

52. Czy Lalka B. Prusa spełnia postulat powieści – panoramy
społecznej?
Lalka (wydanie książkowe 1890) przez autora określana jest jako Powieść

z wielkich pytań naszej epoki. Jest to powieść – synteza przedstawiająca
różne środowiska społeczne lat siedemdziesiątych, a zarazem sięgająca do
głębokiej perspektywy czasowej, pierwszej połowy XIX wieku. Powieść
ukazuje kryzys dwóch ideologii romantyzmu i pozytywizmu.
W utworze przedstawione są trzy pokolenia idealistów. Prezentuje je w
utworze Rzecki, idealista polityczny, którego anachroniczny kult
napoleonidów pcha do zwątpienia i klęski.
Wokulski, bardzo złożona postać epoki przejściowej. Miłość Wokulskiego
staje się siłą destrukcyjną. Niemożność zrealizowania pragnień naukowych
i uczuciowych ilustruje problemy obyczajowe i wynikające z sytuacji pod

zaborami. Jego los wiąże się ze sprzecznościami między obowiązkami
społecznymi i patriotycznymi a dążeniem do osobistego szczęścia.
Ochocki, idealista naukowy, który z braku możliwości rozwoju w kraju

kieruje swe kroki do Paryża, do profesora Geista.
Krytyczna ocena przedstawionej rzeczywistości obejmuje nie tylko
arystokrację, głównego winowajcę cywilizacyjnego zapóźnienia kraju, ale

ukazuje też negatywne cechy innych warstw społecznych, przede
wszystkim mieszczaństwa.
Pytanie czy możliwa jest modernizacja społeczeństwa polskiego pozostaje

w utworze bez odpowiedzi.
Lalka z niezwykłą dokładnością wprowadza w tło akcji rzeczywiste fakty i

zdarzenia oraz realną topografię ówczesnej Warszawy. Zgodnie z formułą
realizmu świat przedstawiony zbudowany jest z elementów rzeczywistych,
znanych czytelnikowi. Nadaje to utworowi cechy dokumentu epoki.

53. Jakie cechy łączą Nad Niemnem E. Orzeszkowej z postulatem
pracy jako działania patriotycznego i etosem powstania

styczniowego?

Nad Niemnem (1888) to najwybitniejsza, trzytomowa powieść E.
Orzeszkowej. Jest to panoramiczny obraz społeczeństwa
nadniemeńskiego. Fabuła utworu jest wielowątkowa, a geneza zdarzeń

sięga do odległej przeszłości zawartej w symbolach mogił (Jana i Cecylii,
XVI wiek, i mogiła powstańcza (1863). Wnoszą one podstawowe problemy
utworu i kryteria oceny bohaterów: stosunek do sprawy narodowej i
stosunek do pracy pojmowanej jako jedna z najistotniejszych wartości.

Dziedzictwo powstania styczniowego ukazane jest w utworze z niezwykłą

przenikliwością. Powieść jest wezwaniem do wierności wobec ziemi i
przeszłości wyrażonej kultem pracy i idei powstania 1863 roku.

Postaci ukazane w utworze pochodzą z różnych środowisk i pokoleń,
reprezentują odmienne, często sprzeczne postawy życiowe.

więcej na maximus.pl

33/64

Spotęgowane represje popowstańcze tworzą sytuacje konfliktowe,
wpływają na zmianę postaw życiowych. Odnawiają się bariery klasowe
(konflikt dworu z zaściankiem), pogłębiają się trudności w majątkach
obłożonych kontrybucjami, a starającymi się za wszelką cenę utrzymać

majątek w polskich rękach (Benedykt Korczyński i jego wysiłki by
utrzymać Korczyn), utrwalają się postawy kosmopolityzmu (Zygmunt
Korczyński, Teofil Różyc).

Stosunek do tradycji narodowowyzwoleńczej i do pracy ma w utworze
znaczenie charakteryzujące bohaterów i jest podstawą ładu moralnego w

utworze. Postaci pozytywne cechuje pracowitość (Benedykt Korczyński.
Justyna Orzelska, Kirłowa, Bohatyrowicze), negatywne (Emilia żona
Benedykta, Kirło, ojciec Justyny, Różyc, Zygmunnt Korczyński) to
zapatrzeni w siebie egoiści, nie podejmujący żadnego wysiłku, żerujący na

pracy innych.

54. Czy Trylogia (1883 – 1888) H. Sienkiewicza (Ogniem i
mieczem, Potop, Pan Wołodyjowski), spełniła oczekiwania

społeczne na optymistyczny mit o bohaterskiej przeszłości
narodu?

W założeniach powieści historycznych mieściło się społeczne
zapotrzebowanie na mit kompensacyjny, wyraźnie skontrastowany ze
współczesnością. Wyraz temu dał H. Sienkiewicz podkreśleniem iż Trylogia

powstała dla pokrzepienia serc.

Wizja przeszłości ukazana w Trylogii (główne wydarzenia wojenne drugiej
połowy XVII wieku: powstanie Chmielnickiego, najazd szwedzki, walki z
Turkami) skłania się ku wyobrażeniom romantycznym, ale pozostaje w

kręgu oddziaływania metody realistycznej. Wyrasta z historycznej powieści
przygodowej, ale realizuje wzgląd poznawczy – wprowadza w
przedstawiony czas historyczny, mentalność ludzi tych czasów, ich
wyobrażenia i język. W utworach widoczny jest patriotyzm pisarza,

kładący nacisk na kwestie polityczne i społeczne, podporządkowane idei
narodowej.

Każdej powieści patronuje historyczna postać bohatera narodowego
(Wiśniowiecki, Czarnecki, Sobieski) uosabiająca geniusz wojskowy i

mądrość polityczną swoich czasów. Oceną wydarzeń rządzą kryteria
integralności państwa, zgody narodowej i wierność wobec religii
katolickiej.

W Potopie zasadniczą przesłanką było zwycięskie przetrwanie w obliczu
zagrożenia niepodległości. Utwór ukazuje potężny zryw narodu w

momencie, gdy groźbę stanowili nie tylko najeźdźcy, ale i rodzimi zdrajcy.

więcej na maximus.pl

34/64

Trylogia zawiera uproszczony obraz dziejów, fascynacja
siedemnastowieczną przeszłością pozwala jednak wniknąć w mentalność
ludzi tej epoki i ukazać jego realistyczną wizję.

Zawiera Trylogia elementy baśni, powieści sensacyjnej a nawet pierwiastki

westernu, na tle dziejowym występują postaci niezwykłe, obdarzone
niezwykłymi zaletami i zdolnościami, a dobro zawsze triumfuje nad złem.
Bohaterów cechuje dynamiczność i skontrastowanie.

Komizm służy nie tylko rozbawieniu czytelnika, ale i rozładowuje patos i
grozę, pełni rolę krzepiącą, ukazuje ugruntowane przez tradycję

stereotypy polskości: patriotyzm, wierność,

Prawość, odwagę, przywiązanie do państwa i religii.

Ukształtowanie szaty słownej odwołuje się do stylizacji archaicznej, polega
na wyborze pewnych cech dawnego języka i połączenie ich z językiem

współczesnym.

Ukazując w Trylogii trudne momenty narodowych dziejów, Sienkiewicz
stworzył definicję patriotyzmu, utrzymanie polskości musi odbywać się
wspólnym wysiłkiem całego społeczeństwa.

55. Czy wiesz co wpłynęło na przemiany, które zrodziły nową
epokę kulturową – modernizm?
Wiek XIX zapisał się zdobyczami, które wpłynęły na wzrost świadomości
zbiorowej: utrwaliły się dążenia demokratyczne, głosowanie powszechne,
prawo do oświaty, równouprawnienie kobiet.
Zaostrzyła się ogólna sytuacja społeczna. Szybkie uprzemysłowienie
spowodowało obszerny ruch migracyjny ze wsi do miast. Powstaje bogata,
skupiona na powiększaniu majątku, opartego na masowej produkcji, klasa
wielkich właścicieli przemysłowych i wielkomiejski proletariat pogrążony w

nędzy. Idee pozytywizmu ograniczone do sprawdzalnej rzeczywistości
odwracały uwagę od najważniejszych pytań egzystencjalnych, o cel
istnienia i zakres poznania. Dawało to poczucie niepewności i próżni życia
umysłowego.
Gestem protestu przeciwko minimalizmowi ideowemu było generalne
odwrócenie świata wartości. W opozycji do pozytywistycznej formacji
laickiej, zafascynowanej scjentyzmem, modernizm przywrócił na nowo

zainteresowanie metafizyką i transcedencją. Odżyło zainteresowanie
średniowieczną czarną i białą magią, praktykami okultystycznymi,
następuje rozwój psychologii i parapsychologii.
Schyłek stulecia to okres fascynacji i popularyzacji religią hindusko –
buddyjską Wschodu. Na tym gruncie rozwinęły się systemy synkretyczne
wnoszące elementy buddyzmu, gnozy, żydowskiej Kabały, mistyki i
współczesnego spirytyzmu.

więcej na maximus.pl

35/64

Nowe tendencje znalazły najpełniejszy wyraz w doktrynach
Schopenhauera, Nietzschego i Bergsona.
Schopenhauera (1788 – 1860), mało znanego filozofa niemieckiego,

prekursora filozofii życia, odkryła generacja modernistów. Istotę bytu
upatrywał Schopenhauer w obecności ślepego, bezrozumnego popędu i
dążeniu do szczęścia, które jest nieosiągalne, w czym dostrzegał brak
sensu istnienia. Wyzwolenie z nastroju pesymizmu widział Schopenhauer

w dobrowolnym wyzbyciu się wszelkich pragnień, radosnym poddaniu się
cierpieniu i bezinteresownej miłości.
Zapożyczony z filozofii buddyzmu wątek negacji sensu życia trafiał w

duchowy nastrój pokolenia. Wyrażał uczucia znużenia i rozczarowania, a
istnienie za bezcelowe. Nastąpiło rozczarowanie nauką, gdyż nie
rozwiązywała najistotniejszej zagadki jaki jest cel egzystencji. Nirwana,
zaczerpnięte z religii Wschodu dążenie do stanu zgaśnięcia, niebytu i

zapomnienia, staje się chętnym motywem w poezji modernizmu.
Nietzsche (1844 – 1900) autor Zaratustry, za najwyższą wartość uznawał
życie i wolność jednostek silnych, bo tylko im przysługują wszelkie prawa.

Stworzył pojęcie nadczłowieka – istoty doskonałej, uprawnionej do
egzystencji pełnej, bez ograniczeń, pozostającej poza dobrem i złem,
przeciwieństwo przeciętności i filisterskiego życia. Nietzsche głosił hasło
przewartościowania wszelkich wartości, które oznaczało odrzucenie
europejskiej tradycji i przyjęcie moralności subiektywnej, takiej, która

służy osiągnięciu aktualnych celów.
Bergson (1859 – 1941), autor Ewolucji twórczej, podważał podstawy

filozofii europejskiej, bo skupiała się na rozwoju nauk ścisłych, a nie
dawała rzeczywistej wiedzy o istocie świata i życia. Jemu rzeczywistość
przedstawiała się jako nieustanny ruch i rozpęd twórczy (elan vital).
Umysł nie potrafi ogarnąć istoty pędu życia. W procesie zbliżenia się do
prawdy uczestniczy przyrodzona intuicja i instynkt, który stanowi

podstawę siły i zdolności życiowej człowieka.
Filozofia Bergsona wskazywała na nieodkryte rejony rzeczywistości,
rehabilitowała metafizykę i wprowadzała w nurt ludzkich niepokojów i

poszukiwań.

56. Czy potrafisz wskazać kierunki artystyczne dominujące w
epoce modernizmu?
Sztuka, zgodnie ze swoją funkcją, najwrażliwiej reaguje na niepokoje i
oczekiwania społeczne i nastroje czasu. Całość dorobku artystycznego
najpełniej wyrażały przyjęte dla sztuki tego okresu nazwy podkreślające
opozycję pokoleniową wobec starego: Młode Niemcy, Młoda Belgia, Młody

Wiedeń, Młoda Skandynawia, także Młoda Polska. Młoda generacja
artystów używała zamiennie terminu modernizm (z fr. moderne), w swoim
znaczeniu uniwersalnego, oznaczającego każdą formę sztuki nowoczesnej,
nastrojowej, estetyzującej, zwróconej ku zagadnieniom metafizycznym,

zrywającej z naturalizmem,

więcej na maximus.pl

36/64

Nowa sztuka poszukiwała nowych form wyrazu i znajdowała je w różnych
artystycznych realizacjach.
Terminami, które usiłowały określić charakter i strukturę nowej sztuki

były: modernizm, impresjonizm, symbolizm, neoromantyzm,
dekadentyzm.
Impresjonizm zainicjowany przez grupę malarzy francuskich Cezanne’a,

Moneta, Renoira, w Polsce przez Gierymskiego, Pankiewicza,
Podkowińskiego, rozprzestrzenił się wkrótce na muzykę (Debussy, de
Falla, Szymanowski) i literaturę. Oznaczał próbę subiektywnego utrwalenia
ulotnych wrażeń zmysłowych i nastrojów, wywoływania doznań

uczuciowych. Dążył do uchwycenia zmienności świata, odrzucenie
statycznego obrazu na rzecz rzeczywistości dynamicznej, pełnej napięć i
ruchu.
Symbolizm wywodził się z literatury francuskiej. Kierował
zainteresowania ku przestrzeniom przeczuwanym, tajemniczym i
niepojętym, domagał się nowych środków wyrazu i swoistego języka.
Posługiwał się obrazem zastępczym, w miejsce rzeczywistości duchowej.

Znak obrazowy (symbol, np. krzak dzikiej róży w cyklu wierszy
Kasprowicza) był równoważnikiem stanów i zjawisk, z natury
wieloznaczny, ewokował treści nieokreślone, mgliste, nie dające się
wyrazić językiem sztuki tradycyjnej. Termin symbolizm oznaczał więc z
jednej strony postawę wobec świata, wybitnie idealistyczną, z drugiej

pewną konwencję poetycką dawniej znaną, ale teraz podniesioną do
zasady dominującej.
Neoromantyzm to nazwa podkreślająca na związki między początkiem i
końcem XIX wieku. Wskazywała na odwołanie do epoki romantyzmu,
której dane było zrealizować ideał jedności między ideą a życiem, między
marzeniem, a rzeczywistością.
Dekadentyzm miał cechę wartościującą. Posługiwali się nią przeciwnicy
nowych kierunków i oznaczał upadek, schyłkowość, epokę prowadzącą do
nieuchronnego upadku. Dla nich dekadentyzm był synonimem sztuki i
formacji schyłkowej, zmierzającej do zatracenia.
Dla poezji i sztuki modernizmu pojęcie dekadentyzmu sprecyzował
wybitny przedstawiciel modernizmu europejskiego – Charles Baudelaire.

Dekadencja była wg niego synonimem znużenia cywilizacją, wyrazem
przesytu, zmysłowości, pogardy dla instynktów życiowych, norm
etycznych i społecznych. Znajdowała ona odbicie w nastrojach epoki i
powinna znaleźć swoje miejsce w sztuce.

57. Na czym polegała swoistość i nowatorstwo poezji Młodej
Polski?

Poezja Młodej Polski charakterystyka:

więcej na maximus.pl

37/64

· skupienie uwagi na stanach i uczuciach jednostkowych tworzyło

podstawy dla liryki, która staje się dominującą formą wypowiedzi
artystycznej

· dominująca rola symbolu, jako formy koniecznej do wyrażenia doznań

wewnętrznych, nieokreśloności, atmosfery rozmarzenia i melancholijnej
zadumy, będących modernistycznym sposobem przeżywania
rzeczywistości,

· adoptowanie dotychczasowych technik i metod poetyckich i poddawanie

ich artystycznej obróbce dla osiągnięcia form maksymalnie

adekwatnych dla przedstawianych doznań jakie miały wyrażać
skłonność do wyolbrzymienia (hiperbolizacji), zamierzonej przesady,
aby ukazać rzeczy, przedmioty, stany psychiczne i zjawiska natury w
ich koncentracji i intensywności

· wynikające z potrzeby ekspresji wzbogacanie języka własną

wynalazczością leksykalną i frazeologiczną,

· nadużywanie określeń i epitetów, stosowanie wyszukanych form

składniowych

· odkrycie sztuki i poezji ludowej, szczególnie tatrzańskiej, dla potrzeb

literatury, czerpanie z niej motywów, wątków, pojęć , wyobrażeń,
języka i struktur wersyfikacyjnych.

58. Które cechy modernizmu znalazły odzwierciedlenie w

twórczości Tetmajera ?
Dekadentyzm - ukazany w 1894 roku tom drugiej serii Poezji, ukazywał

nurt dekadencki w jego poezji. Był wyrazem uczuć znużenia, smutku,
przejmującej melancholii. Istnienie wydawało się bezsensem, zawodziła
nauka, gdyż nie rozwiązywała zagadki, jaki jest cel egzystencji. Wyrażała
stany rezygnacji, nirwaniczny niebyt zdawał się być najlepszym wyjściem.
Swoją poezją utrafił Tetmajer w nastroje swojego pokolenia, dla którego

dekadencki smutek, lęk przed światem i cierpienie były dominującym
odczuwaniem rzeczywistości. Wyraz tych odczuć znajdujemy między
innymi w wierszach Koniec wieku, XIX, Nie wierzę w nic, Hymn do
Nirwany.
Erotyka to drugi ważny temat liryki Tetmajerowskiej. Miłość i kobieta w
poezji Tetmajera jest obrazem uczuciowości epoki. Swoiste nowatorstwo
jego erotyki polegało na odrzuceniu tradycyjnego ukazywania uczuć i

kobiety w manierze romantycznej i cukierkowo sentymentalnej. W jego
erotykach kobieta ma ciało i jest źródłem upojenia i szaleństwa zmysłów,
nawet gdy staje się tylko chwilowym przeżyciem i zmysłowym
odurzeniem, poza którym czyha nieustannie nuda, pustka i śmierć. Patrz

m. inn. Mów do mnie jeszcze..., Lubię kiedy kobieta..., Twoje cudne
oczy..., Ja, kiedy usta...
Impresjonistyczne obrazy przyrody. Tetmajer wychowany o podnóża Tatr,

dał wyraz niezwykłej wrażliwości na urodę przyrody tatrzańskiej i dał jej
wyjątkowo sugestywny wyraz poetycki. Metafizyczne przeżycie i nastrój
oddawał, tworząc impresjonistyczne obrazy z ulotną zmiennością kolorytu,
światła, cieni i dźwięku. Uczucie zachwytu nie pozbawione było jednak

więcej na maximus.pl

38/64

uczucia melancholijnej zadumy nad kruchością i przemiennością losu.
(Patrz Widok ze Świdnicy do doliny Wierchcichej, Melodia mgieł nocnych,
O zmroku.
Obecność motywów folkloru tatrzańskiego, bohatera górala, zachwyt dla
jego tężyzny i bohaterskich dziejów oraz gwary góralskiej, (epika
prozatorska: Na skalnym Podhalu, Maryna z Hrubego, Legenda Tatr,
Janosik Nędza Limanowski).

59. Czy wiesz jak przebiegała droga artystycznych dokonań Jana

Kasprowicza?
Debiutancki tom Poezji (1888) zawierał cykl sonetów o realistycznej,
ostentacyjnie społecznej wymowie Z chałupy. i obrazki wierszem Z

chłopskiego zagonu. Są w nich migawkowo ukazane postaci i losy
zaczerpnięte z doświadczeń dziecka i młodzieńca przebijającego się do
awansu społecznego, przynoszą widoki z rodzinnych Kujaw z ich
problematyką moralną, społeczną i obyczajową.
Nowa faza poetyckiej ewolucji przypada na lata dziewięćdziesiąte,
realizacje w duchu nowych prądów artystycznych – impresjonizmu i
symbolizmu. Uduchowienie i skłonność do ujmowania życia w kategoriach

uniwersalnych i metafizycznych jest realizowana w obrazach przyrody
tatrzańskiej w tomie wierszy Krzak dzikiej róży (1898). Cykl Krzak dzikiej
róży w ciemnych smreczynach ujawnia zerwanie z tradycyjnymi
ograniczeniami. Przyroda staje się obrazem harmonii świata, podkreśla

współistnienie życia i śmierci, ukazanych w symbolicznym obrazie tulącego
się do skały krzaka dzikiej róży i próchniejącej limby. Impresjonistyczne
obrazowanie, kolorystyka, walory świetlne, przestrzenne i foniczne
podkreślają symboliczność obrazu. Tworzą atmosferę zadumy,

niedopowiedzenia i refleksji nad istotą życia.
Świadomość rozdarcia między dobrem i złem zawiera się w tomie Miłość
(1895) miłość ukazana jest jako siła nacechowana niewinnością i

grzechem, jest zbawiająca i uświęcająca lub mroczna i grzeszna.
Motywy ewangeliczne stanowią nową fazę w twórczości Kasprowicza,
realizowane są w Hymnach (1898 – 1901) w cyklach Ginącemu światu i

Salve Regina jako znaki i symbole tragizmu świata, rozdartego między
materią a duchem, grzechem a poszukiwaniem świętości, między życiem a
śmiercią. Natura egzystencji rozdarta jest na mrok i światło, dobro i zło.
Cykl Ginącemu światu miał charakter buntowniczy. Powszechne cierpienie

stanowi istotę życia. Obraz ponurej egzystencji i siłę zwątpienia
wzmacniają symbole(np. samotny grób zapomnianego człowieka, Ślepa
Dola w hymnie Święty Boże,)Wnoszone do Boga błagania spotykają się z
milczeniem. Człowiek do końca samotny, w poczuciu opuszczenia przez
Boga, odpowiada tragicznym buntem, oddaje się pod opiekę Szatana.
Przekłady obejmują niemal całość literatury europejskiej od antyku
poprzez twórczość Szekspira, Tassa, romantyków Byrona, Shelleya

więcej na maximus.pl

39/64

Goethego po sobie współczesnych, D’Annuzia, Maeterlincka, Rimbauda,
dzieła z zakresu filozofii i sztuki.
Ostatni utwór Księga ubogich wyraża zgodę na świat i życie, takie jakie

jest i odczucie dzieła Stwórcy jako zamysł harmonii i piękna.
Wydany pośmiertnie (1926) zbiorek Mój świat zawiera poetyckie stylizacje
ludowe, na wzór góralskich malowanek na szkle.

60. Co łączy, a co dzieli twórczość młodopolską Staffa od
programowej literatury modernizmu?
Staff był poetą trzech pokoleń – Młodej Polski, dwudziestolecia

międzywojennego i czasu wojny i okupacji i lat powojennych Pierwszy tom
poezji Staffa Sny o potędze (1901), wskazują na jego związki z
nietzscheańską ideą siły. Staff jako jeden z tłumaczy pism Nietzschego
znalazł się pod wpływem jego idei ale przetwarzał je twórczo zgodnie z

własnym światopoglądem. Tęsknotę za wielkością i siłą rozumiał jako
wewnętrzne, duchowe doskonalenie się, dążenie do wielkości i własnej siły
staje się miarą akceptacji siebie (patrz wiersz Kowal).
Miarą spełnienia duchowego doskonalenia miała być poezja, w której
chaos świata przetworzony jest w rygor artystyczny.
Kolejne zbiory poezji przed pierwszą wojną światową to Dzień duszy,

Ptakom niebieskim, Gałąź kwitnąca, Uśmiechy godzin W cieniu miecza,
Łabędź i lira. Znalazły w nich wyraz młodopolskie smutki, melancholie,
rozczarowania i zwątpienia łącząc jego poezję z nastrojami dekadentyzmu.
Zależność od obowiązujących wzorów młodopolskich potwierdza także

realizowanie ich w poetyckim języku tego czasu.
Motywy właściwe literaturze epoki: miłość, szczęście, smutek, cierpienie,
przemijanie, śmierć i tajemnica wieczności stanowiły główną materię jego

poezji. Miała jednak charakter refleksyjny, przetwarzała zamyślenie nad
życiem i nie prowadziła do postawy protestu i niezgody. Uznawał
dwoistość ludzkiego losu, smutek i radość, szczęście i cierpienie mają
znamiona konieczności i są tym, z czego człowiek buduje swoją
wewnętrzną osobowość.(patrz np. Przedśpiew z tomu Gałąź kwitnąca)
Tym różniła się poezja Staffa od zwątpień Tetmajera i prometejskiego
buntu Kasprowicza. W przetworzeniu myśli zawartych w filozofii

Nietzschego, Schopenhauera i Bergsona, Staff bliższy stał się postawie
stoickiej. Mądrość egzystencji, we wszystkich jego pozornych
sprzecznościach dawało poczucie swoistego optymizmu. Staff swoje
powołanie jako poety widział w konieczności utrwalenia w słowie ulotnych
zdarzeń, momentów, wzruszeń, które w realizacji poetyckiej nabierały

właściwości doświadczeń ogólnoludzkich.

61. Jak Wyspiański ukazuje w Weselu obraz przeobrażeń
społecznych i politycznych na przełomie XIX i XX wieku?

więcej na maximus.pl

40/64

Obraz wsi polskiej. Chłopi, w Weselu, mieszkańcy podkrakowskich
Bronowic to chłopi świąteczni, bajecznie kolorowi, uczestnicy przymierza z
inteligencją krakowską. Występują w czterech wcieleniach, będących
świadectwem różnych koncepcji ideowych XIX wieku.
Pierwsze wcielenie: Wieś to dla jej mieszkańców miejsce szczęśliwości,
życia wśród piękna przyrody, przywołujące obrazki z sielankowej tradycji.
Drugie wcielenie odwołuje się do idei romantyzmu, podjętej przez
modernistów, głosi ona dwoistość naszej kultury narodowej, gdzie chłopi
prezentują piastowską odrębność naszej tradycji (patrz rozmowa Poety z
Gospodarzem akt I)
Trzecie to chłop - patriota uzbrojony w chłopską broń (kosę postawioną na
sztorc) gotowy walczyć o wolność Polski, (patrz akt III) Patriotyzm
chłopski miał budzić nadzieję, ratować przed zwątpieniem, dawać

gwarancję powodzenia w walce o sprawę narodową.
Czwarte wcielenie uosabia Dziad, ma maskę przywódcy rebelii z 1846 roku
pod wodzą Jakuba Szeli. Miał on przerazić społeczeństwo drzemiącą wśród

ludu groźbą rewolucji społecznej.
Wszystkie te wizerunki i ukryte za nimi idee żyły w społeczeństwie w
pełnej izolacji, reprezentowane przez różne ugrupowania polityczne.
Wyspiański, ukazując w utworze cztery różne maski ideowe polskiego
chłopa przekonuje o ich pełnej iluzoryczności i fałszu, gdy każdy z nich
widziany jest osobno. W utworze ukazuje się pełna wewnętrznych

sprzeczności postać chłopa, szczęśliwego w dniach święta, pełnego
godności w pracy na roli, gotowego pójść walczyć za ojczyznę, ale i
zdolnego upomnieć się o swoje prawa.
Problematyka narodowa w Weselu.
Wątek powstania narodowego wkracza do utworu w akcie II, poprzez
wprowadzenie zjaw. Zgodnie z przyjętą poetyką symboliczną utworu,
korowód zjaw otwiera Chochoł, spajając zawarty w aktach II i III problem

narodowy. Jest także łącznikiem między realistyczną i symboliczną
poetyką utworu. Sprawę narodową wprowadza Stańczyk. Poprzez widmo
Stańczyka, Czarnego Rycerza, Hetmana, Upiora, w uproszczonym zarysie
nakreślona zostaje skrócona historia potęgi i upadku Rzeczypospolitej.

Nadzieją dla narodu staje się wieszczek ukraiński Wernyhora. Legenda o
Wernyhorze głosiła proroctwo odrodzenia Polski w jej przedrozbiorowych
granicach, składająca się z narodu polskiego, ukraińskiego i litewskiego i
stała się źródłem idei, która od połowy XIX wieku straciła swą realną

podstawę stając się mrzonką polityczną.
Spory o kształt przyszłej Polski.
Jest Wesele utworem rozbijającym mity żywe w różnych ugrupowaniach

politycznych i artystycznym głosem w sporach stronnictw politycznych.
Przyjdź Słowo – Rozkaz, z którym przybywa Wernyhora to wezwanie do
narodowego powstania, idea Przymierza dotyczy nie tylko sojuszu chłopów
i panów , ale głównie przymierza narodów dawnej Rzeczypospolitej i

dlatego nie może być zrealizowana.

więcej na maximus.pl

41/64

62. Na czym polega nowatorstwo powieści Ludzie bezdomni
(1899)?
Stanowi je: umiejętność

łączenia realistycznych obrazów z

ukształtowaniem utworu na wzór poetyki modernistycznej.
Cechą charakterystyczną całej twórczości Żeromskiego jest nacechowanie
uczuciowe stylu.
W Ludziach bezdomnych Żeromski kontynuuje tradycję pozytywistycznej
powieści - panoramy, ukazującej różne warstwy społeczne w Polsce, pod
koniec XIX wieku. W realizacji tego obrazu spotykamy niespotykane dotąd
w prozie partie liryczne, impresjonistyczne zapisy chwili (patrz rozdział
Przyjdź), a także naturalistyczne obrazy biedy, nędzy i choroby (np.

obrazy z ulicy Ciepłej i Krochmalnej). Nowatorstwo kompozycyjne
podkreśla także skupienie uwagi na wewnętrznym życiu bohaterów.
Nowy typ bohatera pod względem psychologicznym.
Ciężar ideowej i społecznej problematyki utworu został wpisany w dzieje
głównego bohatera – doktora Tomasza Judyma. Wybór jego drogi miał
związek z poczuciem więzi i zobowiązań wobec warstwy społecznej, z
której wyszedł.(najuboższa dzielnica żydowska). Jego postawa

bezkompromisowa, pełna pasji, powoduje konflikty i poczucie wykluczenia
w znaczeniu fizycznym i duchowym (np. środowisko lekarskie, zarząd
Cisów, w których rządziła zasada zysku i środowiskowej korzyści). Na tle
rozległej fabuły spotykamy nowy typ inteligenta, człowieka zmagającego

się z koniecznością wyboru między altruizmem i pragnieniem miłości i
urody życia. Ogarnięty pasją społecznikowską, wrażliwy na krzywdę
najuboższych, podejmuje działalność w nadziei ulepszenia rzeczywistości.
Dla zrealizowania swych idei stawia światu i ludziom wymagania, którym

nie sprostają i mimo swego najwyższego poświęcenia (rozstanie z Joasią)
skazany jest na klęskę.
Konstrukcja bohatera powieści modernistycznej.

Problematykę pozytywistyczną zrealizował Żeromski w formie powieści
modernizmu. Jej cechą jest konstrukcja bohatera prowadzącego. Polega
ona na prowadzeniu narracji trzecioosobowej, pozornie obiektywnej, w
której narrator przyjmuje punkt widzenia bohatera i jego system wartości.

Świat Ludzi bezdomnych ukazany jest z perspektywy doktora Judyma,
poprzez jego uczuciowość i wrażliwość moralną i poddany jest
emocjonalnemu przeżywaniu, a nie w postrzeganiu obiektywnemu.
Na podkreślenie zasługuje także zastosowana w utworze narracja
subiektywna, w pierwszej osobie, ukazująca liryczny świat postaci (patrz
pamiętnik Joasi). Liryczna perspektywa widoczna jest w wielu fragmentach
powieści, zbliżających język utworu do metaforyki właściwej liryce
młodopolskiej (np. symbol rozdartej sosny wyraża rozterki duchowe

Judyma).
Dosłowna i metaforyczna warstwa fabularna utworu.

więcej na maximus.pl

42/64

Obok postaci głównego bohatera doktora Judyma, tematyka społeczna
związana jest także z innymi postaciami: Wiktorem Judymem, działaczem
robotniczym, inżynierem Korzeckim, świadkiem nędzy górników Zagłębia,
ale i dekadentem, Joasią, nauczycielką wrażliwą na ludzkie nieszczęścia i

poniżenie. Postaci te, różne pod względem charakterologicznym i pozycji
społecznej powiązane są bezdomnością w sensie realnym i
metaforycznym. Judym zamieszkuje w przygodnych, służbowych
mieszkaniach, Wiktor jest zmuszony do opuszczenia domu i wyruszyć na
tułaczkę po Europie, Korzecki mieszka w przypadkowym, pozbawionym

prywatności, mieszkaniu w Zagłębiu, Joasia jako prywatna nauczycielka
wędruje po domach swoich wychowanków.
Bezdomność bohaterów ma także wymiar metaforyczny, oznacza

wyobcowanie brak poczucia stabilizacji. Ich sprzeciw wobec reguł
rządzących światem powoduje, że wybierają los tułacz, niepewny,
pozbawiając się zakorzenienia i rodzinnych więzi.
Przesłanie utworu zawiera się także w budzeniu do dyskusji
światopoglądowej, czy do realizacji swoich ideałów należy rezygnować z
własnych pragnień. Czy zło i krzywda należą do nieusuwalnych cech
rzeczywistości? Czy w pojedynkę można zwyciężyć w walce ze złem?

Czytelnik nie może być obojętny wobec nasuwających się pytań, gdyż
zachowują one swoją aktualność do dziś. Aktualność tych problemów
stanowi o trwałej wartości tego utworu.

63. Czy powieść Chłopi (1904 – 1909) związana z ściśle

ograniczonym regionem geograficznym ma walor powieści
uniwersalnej?
Chłopi, czterotomowa powieść zawierająca obraz życia na wsi w ciągu

jednego roku, przyniosła autorowi Nagrodę Nobla w 1924 roku. Obraz
chłopskiego bytowania nabiera w utworze rangi mitu, sięga poza czas
historyczny i miejsce akcji.
Realistyczny obraz życia społecznego i kultury chłopskiej Lipcach.
Akcja utworu rozgrywa się od jesieni do lata w końcu XIX wieku we wsi
Lipce w powiecie skierniewickim w zaborze rosyjskim. Wskazują na to
odwołania do powstania styczniowego, w którym uczestniczył krewny

dziedzica Pan Jacek i Kuba, parobek Borynów, łowickie pasiaki kobiet
lipeckich, realistyczne obserwacje stosunków między dworem a wsią (spór
o serwituty) i rola kościoła w życiu społeczności wiejskiej. Pomimo
topograficznego ograniczenia problemy gromady są typowe dla środowisk
wiejskich w innych obszarach geograficznych i znajdują potwierdzenie w

literaturze nie tylko polskiej.
Wewnętrzna hierarchia społeczności chłopskiej.
Wieś jest wewnętrznie zhierarchizowana. Ich miejsce społeczne wyznacza

zasobność gospodarzy i pozycja kleru. Buduje ją ilość posiadanej ziemi i
związany z religią autorytet moralny. Na czele gromady stoi Boryna,
najbogatszy gospodarz w Lipcach, wójt, kowal oraz przedstawiciele parafii;
pleban, organista i kleryk Jasiek. Niższy poziom to średniozamożni, np.

więcej na maximus.pl

43/64

rodzina Jagny, dalej ubodzy chłopi, w końcu ci, którzy nie posiadają nic –
parobkowie i komornicy.
Zarówno w dni powszednie, w pracach polowych, zabiegach wokół

gospodarstwa, jak i dniach świątecznych a także obrzędach religijnych i
świeckich zaznaczają się obrazy funkcjonowania wiejskiej społeczności i
miejsce każdego z nich w gromadzie. Takie układy społeczne istnieją we
wszystkich środowiskach wiejskich. Potwierdza to światowa literatura.

Chłopi mają walor uniwersalizmu poprzez pokazanie typowych zjawisk i
zależności panujących w środowiskach poddanych rytmowi biologicznemu i
rytualnemu.
Obraz społeczności chłopskiej jako uogólnienie ludzkiej
egzystencji.
Utwór zachowuje podział na pory roku Jesień, Zima. Wiosna Lato.
Podkreśla on zależność życia od rytmu biologicznego. To kolejne fazy

przyrody stają się wyznacznikiem zatrudnień i czynności
podporządkowanych czasowi natury.
Drugi wymiar czasowy to czas sakralny i obrzędowy. On podporządkowany

jest kalendarzowi świąt kościelnych i obyczajów tradycyjnie związanych z
życiem społeczności.
W świecie wyznaczonym przez rytm biologiczny i sakralny zamyka się

ponadhistoryczny rytm życia, ciągle wracając do punktu wyjścia i
powtarzając go ponad losami ludzi.
Mitologizacji podlegają także niektóre postaci utworu, Jagna, w sensie

społecznym naruszająca normy współżycia w gromadzie, prezentuje
wybujały seksualizm, który nabiera w utworze mocy pierwotnej, mitycznej
siły natury.
W Hance, żonie Antka, także odzywa się silny instynkt obrony podstaw
bytu dzieci i w sytuacji zagrożenia z pokornej staje się drapieżna i
zdecydowana pokierować swoim losem.
Wyraźnemu zmitologizowaniu poddał autor postać Boryny. Z
despotycznego, niesympatycznego bogacza, w scenie śmierci urasta do
wymiaru symbolu
Chłopa – sługi Ziemi, gdy w przedśmiertnym odruchu podejmuje
misterium siewu a (...) ziemia przemówiła w jeden chór ogromny:/ -
Ostańcie! Ostańcie z nami! Ostańcie!...
Kompozycja i narracja wypadkową konwencją realizmu,
naturalizmu i impresjonizmu.
Powieść ujawnia zróżnicowane poziomy artystycznego i filozoficznego
stosunku do przedstawianej rzeczywistości. Wskazać możemy

oddziaływanie różnych kierunków estetycznych: realizmu, naturalizmu i
impresjonizmu.
W konwencji realizmu ukazane są szczegółowe obserwacje życia gromady,

prawdopodobieństwo psychologiczne, praca, obyczaje, przyroda.

więcej na maximus.pl

44/64

Z naturalizmem wiąże utwór podkreślenie naturalnego związku życia
człowieka z przyrodą, a także biologiczna sfera oddziaływania instynktów i
popędów, seksualizm i twarda walka o byt.
Z impresjonizmem wiążą się sceny ukazujące subtelne, chwilowe
przeżycia, podkreślające metafizyczny wymiar ludzkiego istnienia
człowieka. (patrz sceny erotycznych przeżyć Jagny i Jasia).
Wpływ różnych kierunków estetycznych zaznacza się także w sposobach
narracji. Narrator realistyczny posługuje się poprawnym językiem
literackim, rzeczowo i obiektywnie relacjonuje wydarzenia. Bywa on
zastępowany przez kogoś z środowiska chłopskiego, ujawnia świadomość

na poziomie swojej społeczności, używa form gwarowych, a narracja
nawiązuje do rozwlekłości ludowych gadek. Wśród tekstu rozpoznajemy
także narrację odwołującą się do impresjonizmu. Narrator posługuje się w
nich językiem nacechowanym emocjonalnie, nasyconym metaforyką i

poetyckością, z szeregowymi epitetami przymiotnikowymi, słownictwem
oddającym nastrój, świetlistość i ruch.

64. Jakie wydarzenia historyczne wyznaczały umowne granice
podziału literatury XX wieku?
Historia literatury wieku XX wyodrębnia okres Młodej Polski przełomu
wieku XIX I XX, (1890 – 1918), dwudziestolecie międzywojenne (1918 –
1939), literaturę drugiej połowy XX wieku, i epokę współczesną przełom
wieków i tysiącleci.
Granice dwudziestolecia międzywojennego wyznaczają dwie wojny
światowe, (pierwsza -1914 – 1918, druga -1939 – 1945), obejmuje ono
dwie dekady po odzyskaniu przez Polskę niepodległości po 123 latach

niewoli. Był to krótki, lecz znaczący okres w literaturze, charakteryzujący
się dużą różnorodnością prądów i nastrojów.
Literatura powojenna dzieli się na kilka okresów wyznaczanych przez

wydarzenia społeczne i polityczne.
Lata 1944 - 1949 zdominowane były tematyką wojenną i okupacyjną i
włącza się do niej także twórczość okresu okupacji.
Okres 1949 – 1955 to okres realizmu socjalistycznego (socrealizmu),
doktryny twórczej narzuconej jako obowiązująca na zjeździe literatów w

Szczecinie w 1949 roku. Zadaniem literatury i sztuki miało być wspieranie
ideologii komunistycznej, ukazywanie życia robotników i chłopów w
radosnej rzeczywistości nowego ustroju. Powieść produkcyjna, (o pracy),
opierała się na schematach fabularnych, ukazywała świat pozytywnych
komunistów i wrogów klasowych, zawsze pokonanych i ukaranych. (patrz

Aleksandra Ścibora - Rylskiego Węgiel, Tadeusza Konwickiego Przy
budowie).
Istotne zmiany w rozwoju literatury przyniosły wydarzenia 1956 roku,

poznański Czerwiec i polski Październik. Pojawiło się nowe pokolenie
literackie zwane pokoleniem ’56. Pisarze tego pokolenia to wśród innych
Marek Hłasko, Edward Stachura oraz pisarze nurtu rozrachunkowego

więcej na maximus.pl

45/64

dokonujący rozliczenia z fałszywą (marksistowską) wizją historii.
(Kazimierz Brandys, Adam Ważyk, Jerzy Andrzejewski, Sławomir Mrożek).
Na fali tzw. odwilży w 1956 roku, pojawiły się, objęte zakazem
wydawniczym dzieła Schultza, Gombrowicza, Witkiewicza oraz pisarzy

amerykańskich (m. in. Hemingway, Foulkner, Steinbeck), i francuskich
związanych z egzystencjalizmem (np. Alberta Camusa Dżuma, Sartre’a
Drogi wolności,). Wpływ egzystencjalizmu odnaleźć można u wielu pisarzy
polskich (K. Brandys, J. Andrzejewski, Wisława Szymborska) oraz w
twórczości pokolenia ’56.
Datą znamienną dla polskiej literatury stał się Marzec 68 – wystąpienie
studentów i intelektualistów w obronie wolności słowa. Wpłynęły na to dwa
fakty: pojawienie się poetów tzw. Nowej Fali (Stanisław Barańczak,

Ryszard Krynicki, Adam Zagajewski), oraz kampania antysemicka, na
skutek której wielu pisarzy udało się na emigrację.
Zwrot w literaturze przyniósł rok 1976, kiedy powstał pozacenzuralny,
nielegalny obieg wydawniczy wspierany przez paryską Kulturę Jerzego
Giedroycia, której nie zahamował nawet stan wojenny wprowadzony 13
grudnia 1981 roku.
Po politycznym przełomie roku 1989, w III Rzeczypospolitej i zniesieniu
cenzury, powróciła do kraju część pisarzy starszego pokolenia (Cz. Miłosz,
K. Brandys, S. Mrożek) oraz pojawiła się fala znaczących debiutów,
odwołujących się do estetyki postmodernizmu. Oznacza ona powrót do

tradycji, z której wybiera się i miesza różne wątki na zasadzie pastiszu i
cytatu i stanowi rodzaj gry z konwencjami (np. Andrzej Stasiuk, Stefan
Chwin, Olga Tokarczuk).
Literatura na początku lat 90 poddała się mechanizmom rynkowym.
Wyodrębniły się dwa typy: literatura masowa i elitarna.

65. Jakie zjawiska artystyczne zdominowały literaturę
dwudziestolecia międzywojennego?
Skamander to najpopularniejsza w Dwudziestoleciu grupa poetycka.
Tworzyli ją Jan Lechoń, Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Jarosław
Iwaszkiewicz i Kazimierz Wierzyński. Twórcy Skamandra świadomie

rezygnowali z programu, cechowało ich podejmowanie aktualnej tematyki,
żywe uczestnictwo w życiu literackimi i artystycznym (szopki polityczne,
satyry, teksty piosenek, parodie). Mieli aprobujący stosunek do tradycji
literackiej i przyznawali swobodę artystyczną każdemu z członków grupy.
Futuryzm - awangardowy kierunek artystyczny zainicjowany we
Włoszech w 1909 roku przez Marinettiego. Radykalnie odrzucał tradycję
na rzecz nowego Jutra. Głosili kult miasta, techniki i dynamizmu,

odrzucenie zasad reguł gramatycznych i ortograficznych. W Polsce główni
przedstawiciele to Bruno Jasieński, Anatol Stern, Aleksander Wat.
Poezja awandardowa

Program sformułował na łamach Zwrotnicy Peiper. Postulował odrzucenie
starych form i poszukiwanie jednorazowych, niepowtarzalnych rozwiązań

więcej na maximus.pl

46/64

artystycznych.

Metafora teraźniejszości miała być tworzeniem

zaskakujących połączeń wyrazowych. Młodzi poeci Jan Brzękowski, Jalu
Kurek, Adam Ważyk i przede wszystkim Julian Przyboś, związani byli z
ugrupowaniem Awangarda Krakowska. Poeci Awangardy Krakowskiej nie

zrywali tak kategorycznie z tradycją jak futuryści.
Katastrofizm - wizja świata znajdującego się u progu zagłady.
Szczególny, pesymistyczny nastrój przenika twórczość Józefa Czechowicza

oraz twórczość wileńskiej grupy Żagary, do której należał Czesław Miłosz,
Teodor Bujnicki, Jerzy Zagórski. Głęboki pesymizm historiozoficzny,
przekonanie, że rozwój społeczny ma charakter regresywny wyrażał także
Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy).
Estetyzm Czystej Formy sformułowany był przez Stanisława Ignacego
Witkiewicza (Witkacego) na przeciwstawieniu w świecie takich jakości jak
jedność i wielość, stałość i zmienność, nieskończoność i ograniczoność.

Jedność, wielość i nieskończoność dotyczą Całości Istnienia, wielość
zmienność i ograniczoność odnoszą się do Istnienia Poszczególnego. W
bycie sprzeczności dostrzega Witkacy Tajemnicę Istnienia.
Teoria Czystej Formy pozostawała w ścisłym związku z dążeniem do
przeniknięcia Tajemnicy Istnienia, czyli przeżycia uczuć metafizycznych,
których odbiorca miał doświadczać w kontakcie ze sztuką oderwaną od
rzeczywistości. Dzieło nie musiało spełniać kryteriów prawdy życiowej i
mogło istnieć w świecie abstrakcji i absurdu (np. dramat W małym

dworku).

66. Jakie kręgi problemowe zdominowały prozę dwudziestolecia?
Pierwsze lata po roku1918 zostały zdominowane tematem właśnie

odzyskanej niepodległości. Odchodząc od lirycznej tonacji Młodej Polski,
proza sięgała po środki wyrazu wypracowane przez naturalizm,
ekspresjonizm i realizm. Uwaga pisarzy skupiała się na teraźniejszości i
przyszłości młodego państwa. Wyrazem troski o losy odrodzonej Polski

jest powieść Stefana Żeromskiego Przedwiośnie (1924). Przedstawił w niej
rozczarowanie nową rzeczywistością, lękiem przed rewolucją, której
drastyczne sceny rzezi w Baku mają rangę ostrzeżenia. Obrazy wczesnej
rzeczywistości II Rzeczypospolitej znalazły odbicie w powieściach: Juliusza

Kadena – Bandrowskiego Generał Barcz, Zofii Nałkowskiej Romans Teresy
Hennert i innych.
Szczególny rozwój prozy powieściowej przypadł na lata trzydzieste, w

obliczu kryzysu gospodarczego i narastającej groźby faszyzmu.
Zainteresowanie pisarzy obejmowało trzy obszary problemowe:
obraz nowej rzeczywistości - nurt realistyczny obejmował on dwie

odmiany realizmu: Pierwszą, odwołującą się do pozytywistycznej metody
twórczej, opartej na obiektywnym obrazie rzeczywistości, narracji nie
ujawniającej ocen i emocjonalnego stosunku (np. Maria Dąbrowska Noce i
dnie); drugą, nawiązującą do konwencji naturalizmu, ukazującą obrazy

nędzy i poniżenia (np. Pola Gojawiczyńska Dziewczęta z Nowolipek).

więcej na maximus.pl

47/64

wizerunek człowieka w tej rzeczywistości - nurt psychologiczny
Refleksji nad rzeczywistością towarzyszyło wzmożone zainteresowanie
psychologią, związane z popularnością psychoanalizy Zygmunta Freuda,
wskazującej na rolę nieuświadomionych popędów i kompleksów oraz
przeżyć

przeszłości.

Nurt

psychologiczny

ujawniał

głębokie

zainteresowanie problemami wewnętrznych przeżyć, realizowane w
różnych technikach narracyjnych. Wśród rozwiązań formalnych stosowano
równoległe prowadzenie różnych wątków i płaszczyzn czasowych oraz
obserwację

świata oczyma bohaterów. (Maria Kuncewiczowa

Cudzoziemka, Jarosław Iwaszkiewicz Brzezina, Panny z Wilka, Zofia
Nałkowska Granica).
Nurt groteskowy- nowy sposób przedstawienia rzeczywistości w prozie

powieściowej. Pesymistyczna ocena rzeczywistości wyrażona jest przez
deformację obrazu świata i zakwestionowanie porządku rządzącego
światem. Wydarzenia, postaci i świat przedstawiony jest
podporządkowany formie narracji. Tworzy ona artystyczną wizję

zniekształconej, wykreowanej rzeczywistości. Dzięki poetyce absurdu i
groteski wyrażano sprzeciw wobec praw rządzących światem i sztuką. (I.
Witkiewicz Nienasycenie, Pożegnanie jesieni, dramat Szewcy; Bruno
Schultz Sklepy cynamonowe, Sanatorium pod klepsydrą; Witold
Gombrowicz Ferdydurke).

67. Co zdecydowało, że twórczość skamandrytów wpłynęła na
przełom w rozwoju polskiej poezji?
Odzyskanie niepodległości przyniosło w literaturze zmianę tematyki i nową

wizję roli pisarza, zarzucenie tematyki wyzwoleńczej, przysposobienie do
życia w wolnym kraju w warunkach normalności.
Skamander to najpopularniejsza grupa poetycka w dwudziestoleciu.

Tworzyli ją: Jan Lechoń, Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Kazimierz
Wierzyński i Jarosław Iwaszkiewicz. Twórcy Skamandra świadomie
rezygnowali z formułowania programu. Głosili: Chcemy być poetami dnia
dzisiejszego i w tym nasza wiara i cały program. Do poezji chcieli

wprowadzić humor, witalizm, realia dnia codziennego i język potoczny.
Skamandryci stanowili zwartą grupę towarzyską, swobodną pod względem
programu i poetyki. Ich poezję łączyło jednak wiele cech wspólnych.

Łączyło ich wprowadzanie do poezji sytuacji ze zwykłej codzienności i
zwykłe sprawy zwykłych ludzi. Nie zrywali z tradycyjną poetyką,
wzbogacali ją cennymi nowościami, asonansem, rymami niedokładnymi i
wierszami tonicznymi, opartymi na liczbie zestrojów akcentowych, a nie

liczbie sylab w wersie.
Skamandryci oddziaływali na czytelnika dzięki mistrzostwu w budzeniu
emocji, ukazywaniu biologicznego dynamizmu, radości, ironicznego

sentymentalizmu.

więcej na maximus.pl

48/64

Sami twórcy utożsamiali się często z podmiotem lirycznym, ujawniali fakty
ze swojego życia i trud tworzenia, który stawiał ich wśród zwykłych ludzi.
Z punktu widzenia czytelnika taka poezja najpełniej odpowiadała

zapotrzebowaniu odbiorcy, głównie inteligencji, która podejmowała
ambicje poprzednich elit i utrzymywała więź z tradycją kultury polskiej i
europejskiej.

68. Czy wiesz jakie były wyznaczniki poetyki Awangardy
Krakowskiej?
Awangarda Krakowska, podobnie jak inne awangardy europejskie łączyła
się z ideologią lewicy, ponieważ dostrzegała tożsamość rewolucji w życiu
społecznym i rewolucji w sztuce. Podobnie jak rewolucja społeczna rozbija

stary porządek, awangarda w sztuce burzy zakrzepły tradycjonalizm, dąży
do dyscypliny twórczej i nowych konstrukcji poetyckich.
Awangardę Krakowską tworzyli skupieni wokół Tadeusza Peipera i jego
pisma Zwrotnica młodzi poeci: Jan Brzękowski, Jalu Kurek, Adam Ważyk i
przede wszystkim Julian Przyboś.
Projekt poezji awangardowej wymagał odrzucenia tradycyjnych zasad
liryzmu. Zasadą było podporządkowanie regule: najmniej słów, maksimum
skojarzeń wyobrażeniowych i tym sposobem osiąganie wzruszenia,
metafory, obrazu, wersu i rytmu. Poezja miała, odrzucając stare formy,
tworzyć nowe, niepowtarzalne rozwiązania artystyczne. Jej wyrazem miała

być metafora teraźniejszości, realizowana poprzez zaskakujące połączenia
wyrazowe.
Najpełniej założenia te znalazły wyraz w poezji Przybosia. U podstaw jego
języka poetyckiego dominuje przekonanie, że w utworze poetyckim
znaczenie kształtuje się w między wyrazami wydobywającymi nie tylko ich
znaczenie semantyczne, ale i pokrewieństwo brzmieniowe czy
etymologiczne, dając spiętrzenie znaczeń. (zobacz analizy wierszy

Przybosia Odjazd, Katedra w Lozannie, zawarte w naszych materiałach).

69. Jak literatura zrealizowała obrazy heroizmu, obojętności i
hańby wobec holokaustu?
Hitlerowska idea unicestwienia narodu żydowskiego i jej realizacja było
jedną z najbardziej tragicznych doświadczeń cywilizowanej Europy. Zasięg
objął wszystkie państwa okupowane przez hitlerowskie Niemcy. Stał się
szczególnie dotkliwy na ziemiach polskich. U nas znalazły miejsce miejsca

kaźni, tutaj zorganizowano liczne, technicznie sprawne obozy, w których
bestialsko traktowani Żydzi masowo tracili życie (Auschwitz – Birkenau,
Treblinka, Sobibór, i wiele innych).
Dotychczasowe życie Żydów i Polaków przebiegało w pełnej symbiozie,
wielu, szczególnie wykształceni Żydzi, byli w pełni zasymilowani,
zachowujący jedynie tradycje religijne. W małych miastach i dzielnicach
żydowskich społeczność żydowska zachowywała swoją odrębność

więcej na maximus.pl

49/64

językową (język idisz) ale nie powodowało to konfliktów. (patrz liczne
przykłady w literaturze od Pana Tadeusza po literaturę dwudziestolecia
oraz powojenną np. Hanna Krall Wyjątkowo długa linia, Michał Głowiński
Historia jednej topoli). Miały miejsce, w przedwojennej Polsce, ruchy

antysemickie tzw. narodowców, ale nie zaburzały porządku społecznego.
Powstanie gett żydowskich i realizacja hitlerowskiego programu
całkowitego wyniszczenia narodu żydowskiego w czasie wojny, stworzyło

nową sytuację społeczną. Szczególne represje na ziemiach polskich,
grożąca każdemu Polakowi, kara śmierci, jeśli udzieli pomocy Żydom i
nagrody za ujawnienie ukrywających się Żydów, wyzwoliło nowe postawy
wobec niedawnych sąsiadów. W literaturze faktu znalazły one liczne
odzwierciedlenie.
Literatura faktu przekazuje całą różnorodność form eksterminacji ze
strony okupanta i zróżnicowane zachowania i postawy ludności polskiej

wobec holokaustu. Zawierają się one w obrazach:

· przejmującego losu Żydów w gettach;(np. w getcie warszawskim

Hanny Krall Zdążyć przed Panem Bogiem);

· akcji masowego uśmiercania (np. Zofia Nałkowska Człowiek jest

mocny, Medaliony, Tadeusz Borowski Ludzie, którzy szli, Przy
rampie kolejowej w opowiadaniach Pożegnanie z Marią, Hanna Krall

Teatr w tomie Tam już nie ma żadnej rzeki);

· heroizmu podejmowanego dla ratowania Żydów (np. Władysław

Bartoszewski Duży nos, okulary, a więc Żyd..., Wobec zagłady, z

tomu Warto być przyzwoitym, Michał Głowiński Czarne sezony, Kręgi
obcości, Hanna Krall opowiadanie Pola z tomu Tam już nie ma innej
rzeki);

· obojętności wobec ich losu (np. Czesław Miłosz Campo di Fiori,

Andrzej Szczypiorski Początek, Marek Edelman Bóg śpi, M. Głowiński
Kręgi obcości);

· wreszcie hańbiącego wykorzystywania sytuacji a nawet wspierania i

uczestniczenia w aktach przemocy (np. Andrzej Szczypiorski
Początek, Hanna Krall Tam już nie ma innej rzeki, Tomasz Gross
Sąsiedzi, Złote żniwa).

[na stronie maximus.pl znajdziesz opracowanie Medalionów Z.
Nałkowskiej, Opowiadań T. Borowskiego, Zdążyć przed Panem Bogiem
Hanny Krall, Campo di Fiori Cz. Miłosza ].

70. Co wiesz o literaturze emigracyjnej ukształtowanej w nowej
sytuacji politycznej po wojnie?
Wpływ nowego układu społeczno – politycznego na podział

literatury na emigracyjną i krajową.
Wojna zmieniła warunki funkcjonowania literatury. Polityka kulturalna
państwa poddanego bezwarunkowym wpływom reżimu spowodowały
podział literatury po wojnie na dwa odłamy: emigracyjny (z ośrodkami w

więcej na maximus.pl

50/64

Londynie i Paryżu) i w kraju. Literatura w kraju podlegała różnym
manipulacjom i rygorom, na emigracji kontynuowała ideową i artystyczną
tradycję dwudziestolecia.
Ludzie spod znaku armii Andersa nie akceptowali rzeczywistości państwa
socjalistycznego i nie zdecydowali się na powrót do kraju, m, in. Witold
Gombrowicz, Gustaw Herling – Grudziński, Józef Czapski, Melchior
Wańkowicz. Na emigracji znaleźli się także ci, którzy wyjechali z kraju tuż

po wojnie (Czesław Miłosz).
Etapy narastania fal pisarzy emigracyjnych od czasu zakończenia
wojny do 1989 roku.

Pisarze emigracyjni zamieszkali poza krajem, tworzyli w języku polskim i
zajmowali się problemami Polski. Grono pisarzy, którzy pozostali na
Zachodzie po wojnie powiększały fale emigracji związane z kampanią
antysemicką 1968 roku oraz stanem wojennym 1981 roku. Po zmianie

ustroju 1989 roku i możliwości swobodnego powrotu podział na pisarzy
emigracyjnych i krajowych stracił znaczenie. Na powrót do Polski
zdecydowali się pisarze objęci zakazem druku i nie akceptujący reżimowej
rzeczywistości (m.in. Kazimierz Brandys, Czesław Miłosz, Sławomir
Mrożek).
Jerzy Giedroyc i jego rola w organizowaniu życia literackiego na
emigracji.
Szczególną rolę jako centrum niezależnej myśli kulturalnej i dbałości o

kontakty z krajem odegrało czasopismo emigracyjne Kultura. Miesięcznik
Kultura powstał w Rzymie w 1947 roku, wkrótce przeniósł się do Paryża a
jego siedzibą jest Maisons – Laffitte pod Paryżem.
Jego działalność wiąże się najściślej z redaktorem naczelnym Jerzym
Giedrojciem (1906 – 2000), a współpracowali z nim m. in. Gustaw Herling
– Grudziński, Józef Czapski, Zofia i Zygmunt Hertzowie.
Od pierwszego numeru Kultura opowiedziała się za takim rozumieniem
Europy, które wiązało ją ze swobodami obywatelskimi, równością wobec
prawa i demokratycznej, liberalnej tradycji europejskiej.
Jerzy Giedroyc był prawdziwym autorytetem moralnym dla środowisk
emigracyjnych, a po roku 1976 także dla kręgów opozycyjnych w kraju.
Za sprawą redaktora naczelnego Kultury, pismo i książki wydawnictwa

Biblioteka Kultury, przez całe półwiecze, wolny od cenzury dorobek pisarzy
emigracyjnych i krajowych docierał do polskiego odbiorcy i odgrywał
znaczącą rolę w formowaniu ducha polskiej inteligencji.
Rola Kultury, jej wpływ na literaturę emigracyjną i krajową.
Dwa światy, emigracja i kraj, nie pozostały dzięki wysiłkom Giedroycia i
Kultury rozdzielone. Miesięcznik nielegalnie docierał do kraju a działalność
wydawnicza ukazująca się w Bibliotece Kultury, przenikała nielegalnymi
drogami do Polski. Stąd już w 1953 roku w kraju poznano Trans –

Atlantyk W. Gombrowicza, Rok 1984 George’a Orwela, Zniewolony umysł
Czesława Miłosza. Kontakty z krajem nie ograniczały się do wydawania
niedopuszczonych do druku 2utworów. Po roku 1956 W siedzibie Kultury

więcej na maximus.pl

51/64

gościło wielu przybyszów z Polski, dając bezpośrednie świadectwo sytuacji
kulturalnej i politycznej w kraju.

71. Drugi obieg wydawniczy po roku 1976.
Po roku 1976, w wyniku przemyślanej polityki środowiska Kultury,
przywiązującego ogromne znaczenie do kontaktów z krajem, powstał w
PRL-u nieoficjalny obieg wydawniczy, pomijający państwową cenzurę.
Dzięki wsparciu otrzymywanego z Zachodu, w 1977 roku rozpoczęła
działalność Niezależna Oficyna Wydawnicza (NOWa) a po niej 35

podziemnych oficyn wydawniczych i niezależne czasopisma drugiego
obiegu (np. Res Publica, Kultura Niezależna, Zapis).
Tzw. Drugi obieg zmienił warunki funkcjonowania literatury w Polsce.

Pojawienie się wydawnictw poza cenzurą znacznie rozszerzyło ofertę
czytelniczą, zaprezentowało autorów i dzieła objęte zakazem druku pisarzy
emigracyjnych i krajowych. Poprzez swoje zaangażowanie polityczne
wpłynęły one także na przemiany, które doprowadziły do upadku

komunizmu w Polsce.

więcej na maximus.pl

52/64

Dział IV. Jak poprawnie napisać rozprawkę.
72. Jak zabrać się za przygotowanie wypracowania maturalnego?
Wypracowanie maturalne opiera się na utworze podanym w całości lub
fragmencie i wymaga opracowania zgodnie z ideą tematu. Wśród licznych

wzorów znaleźć możesz standardy tematyczne, chętnie odwołujące się do
motywów lub powszechnych wątków literackich. Chcemy przede
wszystkim pokazać jak pracować nad wypracowaniem, przyjmując, że
uczymy głównie metody.
Pracę

rozpoczynamy od dokładnego

rozpoznania tematu, wskazania s

łów

kluczy zawartych w temacie. Ich znaczenie musimy sobie uświadomić i w
myśli zdefiniować.

Gromadzenie materiału.

Tekst mamy przed sobą, w brudnopisie wypisujemy utwory, w których
motyw tematyczny także występuje.

Tworzymy plan opracowania.

Wstęp:

Krótkie rozważania przedstawiające nasze rozumienie hasła
tematycznego.
Określenie zakresu materiału zaplanowanego do wykorzystania, wskazanie

przyjętych ograniczeń.

Rozwinięcie tematu:

interpretacja utworu tematycznego, wsparta elementami analizy,
wykazanie funkcjonowania zadania określonego tematem w utworach w
wielu przestrzeniach literackich wraz z odwołaniem się do przykładów w

poezji i prozie.

Podsumowanie:

Literatura jest odbiciem ludzkich problemów, a jej fikcyjność, obrazowość i

dodatkowe uporządkowanie pozwala w niej znaleźć odbicie własnych ocen
lub przeżyć.

Materiały i wskazówki, pomoc w opracowaniu.

Wstęp nie powinien nastręczać ci trudności, powinien być indywidualną
wypowiedzią, zapowiadającą sposób zrealizowania tematu. Określenie
zakresu materiału powinno zawierać informacje szczegółowe (tytuły czy

wyodrębnienie epok). Wyraźnie zaznacz przyjęte ograniczenia.

Opracowanie - forma robocza

Określ swój dobór przykładów do literatury najbardziej ci bliskiej, ze

względu na ograniczenie związane z charakterem pracy. Każdemu z
przywołanych utworów poświęć jedno do dwóch zdań.
Przez przestrzeń literacką rozumiemy różne epoki i różne formy

wypowiedzi, a więc przykłady muszą dotyczyć zróżnicowania historyczno-
literackiego i różnorodności rodzajowej (np. pozytywizm, dwudziestolecie,
romantyzm; poezja, dramat i proza) ważnych dla rozwinięcia tematu.
Podkreśl subiektywny odbiór utworu, jeśli nawiązuje do własnych przeżyć
odbiorcy.

więcej na maximus.pl

53/64

Zakończenie powinno zawierać własne refleksje rozwinięte sugestiami
zawartymi w temacie.

73. Czy potrafisz poprawnie wykonać analizę i interpretację
utworu poetyckiego?
Podany do analizy utwór lub fragment utworu należy w skupieniu
przeczytać i roboczo ustalić o czym jest, określić jego charakter rodzajowy
(wypowiedź liryczna, epicka, dramat); wskazać konwencję poetycką (styl
jakiego okresu literackiego) i nawiązanie do tradycji literackiej (odwołania

do innych zjawisk kultury (np. wiersz Norwida W Weronie odwołuje się do
dramatu Szekspira Romeo i Julia).
Wskazać relacje nadawczo – odbiorcze (kto mówi, do kogo mówi). Czego

dotyczy tematyka utworu, jaki jest motyw wiodący, (np. tęsknota, walka,
miłość), jaki to typ wypowiedzi lirycznej: (wyznanie, zwrot do adresata,
opis lub opowiadanie) [wyznanie (ja), zwrot do adresata (ty), opis,
opowiadanie (on)].
Czy utwór jest podzielony na strofy (jakie?), jaki to rodzaj wiersza
(sylabiczny, sylabotoniczny, wolny), określasz układ wersyfikacyjny w
zależności od rodzaju wiersza (ilość wersów w strofie, rodzaje rymów,

miejsce średniówki, lub rozkład akcentów, dla wiersza wolnego rodzaje
skupień).
Analizujesz kręgi semantyczne w utworze (wyodrębniasz wyrazy skupione

wokół wyrażania odczuć podmiotu mówiącego (np. lęk, radość, bunt,
miłość).
Wyodrębniasz środki wyrazu artystycznego (epitety, metafory,
porównania, alegorie, symbole) wskazujesz czemu w utworze służą
(budują nastrój, uruchamiają wyobraźnię odbiorcy, poetyzują wypowiedź,
ujawniają emocje, tworzą nowe obrazy przedstawianej rzeczywistości).
Zgodnie ze wskazaniami tematu należy przedstawić swoją interpretację
utworu, odwołując się do wcześniej dokonanej analizy. Szczególną uwagę
należy zwrócić na związek organizacji tekstu z jego przesłaniem.

więcej na maximus.pl

54/64

Cześć V. Uzupełnienie.

74. Czy wyraz jest znakiem?
Język tworzą znaki. Są one celowo wysyłane do odbiorcy. Warunkiem
zrozumienia znaku językowego jest znajomość jego desygnatu
(znaczenia) i wynika z konwencji społecznej. (np. słowo krzesło musi
przywoływać znaczenie mebel służący do siedzenia, z oparciem z tyłu,

przeznaczony dla jednej osoby).
Konwencja może dotyczyć każdego poziomu języka: wymowy,
słowotwórstwa, słownictwa, odmiany i składni. Przestrzeganie konwencji

wiąże się z poprawnością językową.
Wyrazy są składnikami języka – należą do jego zasobu leksykalnego i są
składnikami tekstów.
Wyraz w zasobie słownikowym obejmuje swoim zakresem znaczeniowym
całą gamę znaczeń jednostkowych: wyraz pies obejmuje swoim zakresem
całą kategorię, wszystkie psy; w zdaniu Mój pies znowu pogryzł mi kapcie

- oznacza tylko jednego, mojego psa.
Wyrazy inaczej znaczą w zasobie słownictwa, a inaczej w tekście.
W znaczeniu słownikowym wyraz matka oznacza kobietę mającą własne
dziecko (dzieci) w relacji z tym dzieckiem.
Wyraz matka użyty w zdaniu pozwala skorzystać z wielu możliwości użycia
tego wyrazu i na jego znaczenie wskazuje dopiero kontekst w jakim został
użyty: być dla kogoś matką - opiekować się kimś jak własnym dzieckiem,
Tak to stworzyła matka natura – tak to ukształtowała przyroda, matka –

Polka - strażniczka domowego ogniska i patriotka, wyssać coś z mlekiem
matki – odziedziczyć cechy po przodkach.
W słowniku (czyli w zasobie leksykalnym języka) wyrazy obejmują całe

zbiory odpowiedników wyrazu w rzeczywistości pozajęzykowej, w
konkretnej wypowiedzi oznacza pojedynczy, jednostkowy desygnat
(wyodrębnione znaczenie z kręgu całego zbioru znaczeń).
Rzeczywiste znaczenie wyrazu ujawnia się tylko w kontekście (zdaniu lub
oznajmieniu).

75. Co wzbogaca zasób słownictwa w języku?
Język podlega ciągłym zmianom. W związku z rozwojem cywilizacyjnym
do języka przenikają nowe wyrazy, pozwalające na pełną komunikację
językową. Wprowadzanie nowych wyrazów odbywa się poprzez tworzenie
nowych wyrazów i zapożyczenia.
Tworzenie wyrazów polega na budowaniu nowego słowa na
fundamencie znaczenia i formy wyrazu podstawowego, poprzez dodanie
odpowiedniej cząstki słowotwórczej (przyrostka lub przedrostka) np. słowo
ojciec był podstawą rozwinięcia wyrazów ojcowski, ojcowizna, ojczyzna,

więcej na maximus.pl

55/64

ojczym, tworząc rodzinę wyrazów. Powstały one od podstawy
słowotwórczej ojc-, przez dodanie formantów –owski, -izna, -yzna, -ym.
Formanty to przedrostki lub przyrostki, które w połączeniu z podstawą

słowotwórczą nadają, wyrazowi nowe znaczenie:
dom – dom + ek, dom + owy, dom + ator,
dom + ostwo, za + dom +owić (się); goły - gol + ec, gol + izna, gol + ić,
wy + gol + ony.
Polszczyzna wykształciła duży zbiór formantów, które stale mogą być
wykorzystane do tworzenia nowych wyrazów. Nowo utworzone wyrazy,
zanim się upowszechnią nazywamy neologizmami.
Wpływy obce towarzyszą polszczyźnie od początków jej istnienia.
Stanowią je zapożyczenia, wyrazy przeniesione z obcego języka pod
wpływem kontaktów kulturowych, gospodarczych a nawet militarnych.
Zapożyczenia stanowią obok procesów słowotwórczych najważniejszy

sposób wzbogacania (a czasem zaśmiecania) języka. Zapożyczenia
zadomawiają się w języku i wchodzą w polski system językowy
(odmieniają się wg naszej deklinacji, polonizuje się ortografia, tworzą
nowe wyrazy zgodnie z formułą słowotwórczą) patrz np. słowo dżinsy
odmienia się przez przypadki, tworzy przymiotnik dżinsowy, nazwę

materiału dżins w znaczeniu kurtka z dżinsu.
Obcym wpływem są także kalki językowe np. odrodzenie to kalka
francuskiego reanaissance, podmiot to kalka z łaciny subiectum.
Uzupełnieniem zasobów leksykalnych języka jest także wytworzenie
nowego znaczenia dla wyrazów utrwalonych w słownictwie np. komórka -

niewielkie pomieszczenie służące jako spiżarnia lub skład opału czy
niepotrzebnych rzeczy, znaczy także: małą cząstkę cytoplazmy lub
protoplazmy z jądrem, stanowiącą podstawowy element budowy żywych
organizmów, np. komórki nerwowe a także jednostkę żywej materii zdolną
do wykonywania czynności życiowych, np. pantofelek, euglena zielona

zwana też klejnotką, czy najnowsze znaczenie dla telefonu GSM.

76. Jakie cechy odróżniają język mówiony od pisanego?
We współczesnym języku polskim ogólnym wskazać możemy dwie

odmiany: język pisany i mówiony. Pisany obejmuje język oficjalny
(urzędowo – kancelaryjny), naukowy, kulturalny i artystyczny.
Współcześnie język mówiony znacznie różni się od języka pisanego. Ich

źródłem jest sytuacja komunikacyjna, gdy mówimy, wiele informacji
przekazujemy mimiką, gestem, tonem głosu. W przekazie mówionym
zdanie: siądź tam i popatrz na to może być w pełni zrozumiałe dla
odbiorcy, który z gestów odczyta gdzie ma usiąść i na co patrzeć. Zdanie

takie w formie pisanej byłoby nieczytelne.
Język mówiony obejmuje wariant oficjalny (odmianę języka kulturalnego,
zbliżonego do formy języka pisanego), stosowany w sytuacjach

publicznych wystąpień, w szkole, urzędach, telewizji, oraz wariant

więcej na maximus.pl

56/64

potoczny używany w kontaktach prywatnych, także zróżnicowany w
zależności od tego do kogo mówimy. Stąd też możemy wskazać podział
języka mówionego na mówiony kulturalny i mówiony potoczny.
Generalnie język mówiony, szczególnie potoczny, w opozycji do języka
pisanego wyróżnia się:
niedopracowaniem wypowiedzi, powtórkami, korektą wypowiedzi,

niedokładnością uzupełnianą mimiką, gestem, intonacją, oraz sytuacją
wypowiedzi.
W zakresie leksyki widoczny jest uboższy zasób słownictwa, większa ilość

wyrazów ekspresywnych, korzystanie z funkcji fatycznej języka, by
nawiązać lub podtrzymać kontakt z odbiorcą np. halo! cześć! oczywiście!
jak ci idzie? słuchasz mnie? uważaj! duża liczba zaimków wskazujących i
nieokreślonych, np. tamten, jakiś, taki sobie.
Przewagą (około 80%) wyrazów konkretnych nad abstrakcyjnymi,
częstym użyciem idiomów (frazeologizmów z języka potocznego) np. w tej
sprawie miał nosa, puściła go kantem, ruszył z kopyta.
Dominowaniem zdań złożonych współrzędnie nad złożonymi podrzędnymi
oraz brakiem imiesłowowych równoważników zdań (np. Kasia złożywszy
dokumenty w sekretariacie, wróciła do domu).
Posługiwaniem się słownictwem środowiskowym np. w środowisku
młodzieżowym

agregat,

aparatka o osobie zachowującej się

niekonwencjonalnie, baśka pracuje - dobrze rozumuje, kuć, ryć, dzięciolić

- uczyć się.
Rozluźnienie obyczajowe odebrane jest w niektórych środowiskach jako

przyzwolenie na zbrutalizowanie języka, posługiwanie się wulgaryzmami,
wyzwiskami i obelgami, w niedawnej przeszłości właściwymi jedynie dla
języka marginesu społecznego.
Język artystyczny jest odmianą języka pisanego, jest osobliwie
zorganizowanym komunikatem językowym. Przedmiotem jego opisu
winno być zagadnienie co przekształca komunikat językowy w dzieło
sztuki. Język artystyczny korzysta ze wszystkich odmian języka pisanego i
mówionego.

77. Wybrane przykłady związków frazeologicznych pochodzących z
Biblii

ani na jotę - ani trochę, w ogóle nie (jota - litera w alfabecie greckim.

Biblia, Ewangelia wg św. Mateusza: dopóki niebo i ziemia nie przeminą,
ani jedna jota, ani jedna kreska nie zmieni się w prawie, aż się wszystko
spełni)

być alfą i omegą - być niekwestionowanym autorytetem, wiedzieć
wszystko w jakiejś dziedzinie (alfa to pierwsza, a omega ostatnia litera
alfabetu greckiego. W Apokalipsie św. Jana czytamy: Jam jest Alfa i

więcej na maximus.pl

57/64

Omega początek i koniec, mówi Pan Bóg, który jest, który był i który
będzie)

być ulepionym z jednej gliny - być podobnym, mieć takie same cechy

(wg wielu religii, w tym także Biblii, człowiek ulepiony został przez Boga z
prochu ziemi)

dni (kogoś, czegoś) są policzone - koniec czegoś, kogoś, jest bliski

(Biblia, ks. Daniela. Ostatniemu królowi Babilonii, Baltazarowi ukazał się
tajemniczy napispoliczono, zważono, rozdzielono, który Daniel wyjaśnił
jako proroctwo końca królestwa i panowania władcy)

hiobowa wieść - przerażająca wiadomość (Biblia, ks. Hioba. Na Hioba,
poddanego próbie wiary, spadły niezliczone nieszczęścia, jednak nie stracił
ufności do Boga)

kielich, czara goryczy - przykrość, cierpienie, coś trudnego, bolesnego
(Biblia, Ewangelia wg św. Mateusza: Ojcze mój, jeśli nie może ominąć
mnie ten kielich, i muszę go wypić, niech się stanie wola Twoja)

łuski spadają z oczu - ktoś dostrzega prawdę, pozbawia się złudzeń
(Biblia, Dzieje Apostolskie: Pan Jezus, który ukazał ci się na drodze, którą
szedłeś, przysłał mnie, abyś przejrzał i został napełniony Duchem
Świętym. Natychmiast jakby łuski spadły z jego oczu i odzyskał wzrok i

został ochrzczony)

manna z nieba - nieoczekiwany zysk, korzyść, dobrobyt, coś co
otrzymuje się bez własnego wysiłku (Biblia. Mannę z nieba zsyłał Bóg

Izraelitom w czasie wędrówki z Egiptu do Ziemi Obiecanej)

oddzielić ziarno od plew - odróżnić to co dobre od tego co złe (Biblia,

Ewangelia wg św. Mateusza: Ma on wiejadło w swych rękach i oczyści swój
omłot: pszenicę zbierze do spichlerza , a plewy spali w ogniu
nieugaszonym)

owoc zakazany - coś niedozwolonego, dlatego pociągającego i

pożądanego (Biblia, ks. Rodzaju: Z każdego drzewa rajskiego jedz: ale z
drzewa wiadomości dobrego i złego nie jedz)

palec boży - znak, przejaw działania sił nadprzyrodzonych, opatrzność

(Biblia, Księga Wyjścia: I rzekli czarownicy do Faraona: Palec to Boży jest)

(rzucać) perły przed wieprze - ofiarować coś wartościowego komuś,

kto na to nie zasługuje, nie docenia tego. (Biblia Ewangelia wg św.
Mateusza: Nie dajcie psom tego co święte i nie rzucajcie pereł przed
wieprze, by ich nie podeptały nogami)

posypać głowę popiołem - uznać się winnym, ukorzyć się (W tradycji

żydowskiej posypanie głowy popiołem było symbolem żalu i żałoby. W
tradycji katolickiej w Środę Popielcową, od której zaczyna się Wielki Post,

więcej na maximus.pl

58/64

posypuje się głowę popiołem z przypomnieniem: prochem jesteś i w proch
się obrócisz)

rozdzierać szaty - rozpaczać, żałować (kogoś, czegoś). (Biblia, Księga

Estery: Gdy to uslyszał Mardocheusz, rozdarł szaty swe i oblókł się w wór,
posypał głowę popiołem i krzyczał wielkim głosem, okazując gorzkość
swego serca. Taka reakcja na wieść o nieszczęściu znana była na Bliskim
Wschodzie jeszcze w średniowieczu)

rzucić w kogoś kamieniem - potępiać kogoś (Biblia, Ewangelia wg św.
Jana: Kto z was bez grzechu jest, niech na nią pierwszy rzuci kamieniem)

sądny dzień - wielkie zamieszanie, popłoch wywołany natłokiem zdarzeń
(Biblia, Ewangelia wg św. Mateusza: Wszakże powiadam wam: Tyrowi i
Sydonowi lżej będzie w sądny dzień niźli wam)

stać, stanąć jak słup soli - stać nieruchomo, znieruchomieć, pod
wpływem zdumienia, przerażenia, silnego przeżycia (Biblia, ks. Rodzaju.
Żona Lota obejrzała się za siebie, mimo zakazu i za karę zamieniona
została w słup soli)

syn marnotrawny - człowiek, który zawinił, ale się opamiętał (Biblia,
Ewangelia wg św. Łukasza, przypowieść biblijna o nawróconym
grzeszniku)

włos z głowy (komuś) nie spadnie - (ktoś) jest bezpieczny, nic złego
się (komuś) nie stanie (Biblia Ewangelia wg św. Łukasza: I z powodu
mojego imienia będziecie w nienawiści u wszystkich. Ale włos wam z

głowy nie spadnie)

(coś) woła o pomstę do nieba - coś jest karygodne, zasługuje na

potępienie, wywołuje grozę (Biblia, Ksiega Rodzaju, przypowieść o Kainie i
Ablu: I rzekł Pan do Kaina[...] Coś uczynił? Głos krwie brata twego woła
do mnie z ziemie)

w stroju Adama - zupełnie nago (Biblia, Księga Rodzaju. Pierwsi ludzie,

Adam i Ewa byli nadzy i nie wstydzili się swojej nagości aż do
zakosztowania zakazanego owocu)

78. Wybrane związki frazeologiczne pochodzące z kultury antyku

być między Scyllą i Charybdą - konieczność dokonania wyboru gdy
każdy jest zły, być atakowanym z obydwu stron (wg mitologii greckiej

Scylla i Charybda to dwa potwory czyhające na okręty po obu stronach
Cieśniny Messeńskiej. Patrz przygody Odysa wracającego do Itaki)

dojść po nitce do kłębka - wyjaśnić jakąś trudną sprawę stopniowo,

przez poznanie kolejnych faktów (wg mitologii, Ariadna, królewna
kreteńska wręczyła Tezeuszowi kłębek nici , dzięki któremu zaznaczył
drogę w labiryncie i znalazł z niego wyjście)

więcej na maximus.pl

59/64

gałązka oliwna - znak, symbol pojednania, świadectwo dobrej woli (w

starożytnej Grecji gałązka drzewa oliwnego była symbolem oczyszczenia i
pokoju, wieniec z nich upleciony był znakiem zwycięstwa)

kamień milowy - duży postęp w jakiejś sprawie, znaczące dokonanie w

ramach jakiegoś projektu (kamieniami milowymi nazywano w starożytnym
Rzymie przydrożne kamienne słupki oznaczające odległość od miasta. W
Italii podawały odległość od Rzymu)

koń trojański - ukryte niebezpieczeństwo, o kimś lub o czymś podstępnie
wprowadzonym do środowiska, w którym działa na jego szkodę (W Iliadzie
pozostawiony przez Greków drewniany koń z ukrytymi we wnętrzu

wojownikami, wprowadzony do Troi stał się powodem jej klęski)

kości zostały rzucone - podjęto nieodwołalną decyzję (to dokładne
tłumaczenie zdania alea lacta est, wypowiedzianego przez Cezara

przekraczającego Rubikon patrz >>> przekroczyć Rubikon. Kości, o
których mowa, to znana w starożytności gra sześciennymi kostkami)

mieć w żyłach błękitną krew - być arystokratą, pochodzić z

arystokratycznego rodu(wg mitologii greckiej błękitna krew - ichor - to
eteryczna ciecz płynąca w żyłach bogów)

nić Ariadny – patrz >>> dojść po nitce do kłębka

palma pierwszeństwa - najwyższa nagroda, pierwsze miejsce. (Podczas
olimpiad w starożytnej Grecji, zwycięzca otrzymywał w nagrodę gałązkę
palmową)

pięta Achillesa - słaba strona (wg mitologii Achilles, główny bohater
Iliady Homera, był synem Tetydy. Zginął ugodzony strzałą w piętę, za

którą go trzymała matka, zanurzając w wodach Styksu, by uodpornić go
na ciosy)

przekroczyć Rubikon - przekroczyć granicę czegoś, zrobić stanowczy

krok, powziąć nieodwołalną decyzję (Rubikon - rzeka w Italii. Cezar
przekroczył ją w 49 roku p.n.e. wbrew rozkazom Senatu, rozpoczynając
wojnę domową)

puszka Pandory - nierozpoznane niebezpieczeństwo, pułapka, źródło

kłopotów i nieszczęść (wg mitologii greckiej Zeus, by zemścić się na
Prometeuszu, ulepił kobietę, Pandorę, wyposażoną w wiele zalet i
wdzięków i dał jej jako posag zamkniętą puszkę. Prometeusz nie przyjął

Pandory, gdy pojawiła się u niego. Ożenił się z nią jego brat Epimeteusz.
Wbrew przestrogom Prometeusza, Pandora otworzyła posagową puszkę i
wtedy wyfrunęły z niej wszystkie nieszczęścia i choroby, jakie trapią
ludzkość. Na dnie puszki została tylko Nadzieja, bo przerażona Pandora
zatrzasnęła przed nią wieko)

pyrrusowe zwycięstwo - zwycięstwo okupione zbyt wielkimi stratami,
nieopłacalne (Pyrrus, król Epiru, krainy na Bałkanach, wygrał w bitwę pod

więcej na maximus.pl

60/64

Auskulum w 279 r. p.n.e. poniósł jednak w niej tak ogromne straty w
ludziach, że miał wtedy powiedzieć: Jeszcze jedno takie zwycięstwo, a
będziemy straceni)

rozciąć węzeł gordyjski - rozstrzygnąć zawiłą sprawę w radykalny,

śmiały sposób (Aleksander Wielki, po ujarzmieniu Frygii i zajęciu miasta
Gordion, mieczem rozciął węzeł, którego rozwiązanie miało mu
zagwarantować panowanie nad światem)

róg obfitości - pojawiać się w obfitości, występować w wielkiej liczbie (w
mitologii ułamany róg kozy Amaltei, karmicielki Zeusa, stale napełniający
się płodami ziemi, atrybut Plutosa i Dionizosa jako patronów płodności

ziemi)

stajnia Augiasza - bałagan, nagromadzone zaniedbania, których
usunięcie wymaga ogromnego wysiłku (Posprzątanie stajni Augiasza było

jedną z dwunastu prac Herkulesa, jakie musiał wykonać, żeby
odpokutować za przypadkowe zabójstwo żony i dzieci. Stajnia Augiasza
była tak zanieczyszczona odchodami bydła, że jej uprzątnięcie wydawało
się niemożliwe. Herakles wykopał kanał, którym skierował wodę z

pobliskiej rzeki i wypłukał nieczystości w kilka godzin)

syzyfowa praca - praca ciężka i bezcelowa, nie dająca żadnych wyników
(w mitologii Syzyf, król Koryntu, za swe liczne niegodziwości wypełniał

karę polegającą na wtaczaniu na szczyt góry wielkiego głazu, który przed
końcem drogi wymykał się z rąk i staczał z powrotem do podnóża góry)

79. Związki frazeologiczne ze słowami, które wyszły z użycia

dać Bogu świeczkę, diabłu ogarek - zadowolić dwie przeciwne strony
(ogarek - mały, niedopalony kawałek świecy)
iść w sukurs (komuś) - wesprzeć kogoś, iść (komuś) na pomoc (sukurs
- zasiłek, pomoc, podczas wojny odsiecz, posiłki)

konia z rzędem (komuś za coś) - obiecywać wielką nagrodę, zapłatę za
zrobienie czegoś niezwykle trudnego, niewykonalnego (rząd - dawniej
ozdobna uprząż końska, przeznaczona do jazdy wierzchem, często
niezwykle kosztowna)
krewny po kądzieli - krewny po matce (kądziel - pęk lnu, wełny, konopi
przygotowany do

przędzenia)

kryć (coś) pod korcem - ukrywać coś, utrzymywać w tajemnicy (korzec
- dawna miara objętości ciał sypkich, około 120 litrów lub 98 kilogramów)
>> dobrać się jak w korcu maku - pasować do siebie, odpowiadać

sobie pod każdym względem
łut szczęścia - odrobina szczęścia jako warunek powodzenia (łut - dawna
jednostka wagi: 12,8 grama)
mieć kogoś za hetkę pętelkę - mieć kogoś za nic, lekceważyć go (hetka

- lichy,

zabiedzony koń)

więcej na maximus.pl

61/64

nie mieć złamanego szeląga - nie mieć żadnych pieniędzy (szeląg -
dawna moneta miedziana)
odłożyć do lamusa - odrzucić (coś) jako niepotrzebne, przestarzałe
(lamus - dawniej przy dworach budynek do przechowywania ziarna i

sprzętu gospodarskiego)

odsłonić przyłbicę - ujawnić stanowisko, zamiar (przyłbica - hist. hełm z
żelaza z ruchomą zasłoną na twarz)
pleść androny, duby - wygadywać nonsensy, zmyślać (androny -
głupstwa, brednie; duby - niedorzeczne gadanie)
pleść banialuki - mówić niedorzeczności, bzdury (banialuki - od imienia
królewny Banialuki, bohaterki bajki staropolskiej Historia ucieszna o
zacnej królewnie Banialuce wschodniej krainy Hieronima Morsztyna,
wykpiwana jako wzór głupoty i złego smaku)
potępiać w czambuł - potępiać wszystko, bez wyjątku (czambuł -
gwałtowny najazd, napad tatarski, po którym wszystko było zabrane lub
zniszczone)
prawem kaduka - bezprawnie (kaduk - prawo do spadku

pozostawionego bez testamentu i spadkobierców)
rej wodzić - zajmować pierwsze miejsce, przewodzić (rej - przodownik w
tańcu, prowadzący taniec, dziś zachowane w wodzirej)
smalić cholewki - umizgiwać się, zalecać (smalić - przypiekać ogniem
dla zaczernienia)

stary wyga - ktoś mający duże doświadczenie (wyga - sprytny, cwaniak)

śmiać się w kułak - kpić z kogoś ukradkiem (kułak - zaciśnięta pięść,
także, we wczesnym PRL-u, potępiany za bogactwo rolnik)
tajemnica poliszynela - rzekoma tajemnica, którą w rzeczywistości

wszyscy znają(Poliszynel - postać komiczna z ludowej komedii włoskiej)
trzymać w ryzach - utrzymywać w karności, posłuchu (ryzy - karność ,
rygor)
znać kogoś jak zły szeląg - znać kogoś dokładnie od złej strony

80. Czy wiesz co znaczy ten wyraz?
akademia ten wyraz ma trzy znaczenia: towarzystwo zrzeszające
najwybitniejszych uczonych(np. Polska Akademia Nauk), szkoła wyższa

(np. Akademia Sztuk Pięknych), uroczyste zebranie poświęcone uczczeniu
jakiejś postaci lub doniosłego wydarzenia (np. odzyskania niepodległości).
Słowo wywodzi się z tradycji greckiej. Gaj poświęcony greckiemu
bohaterowi – Akademosowi stał się miejscem dyskusji i filozoficznych
rozważań Platona, Sokratesa, Protagorasa. (V –IV wiek p.n.e.) Wzniesiono

tam budynek nazwany Akademią, który później stał się siedzibą Akademii
Platońskiej, działającej do 529 roku n.e.

więcej na maximus.pl

62/64

banialuka – to tyle samo co brednia, opowiadanie bez sensu. Jest to imię
bohaterki głośnego, siedemnastowiecznego romansu Hieronima
Morsztyna. Utwór stał się przedmiotem drwin i synonimem bezsensu, a

imię bohaterki weszło w tym znaczeniu do polszczyzny.

bojkot – to metoda walki polegająca na całkowitym lub częściowym
zerwaniu stosunków społecznych, ekonomicznych lub towarzyskich w celu
wywarcia nacisku lub podkreślenia swoich odrębnych poglądów. Wyraz

pochodzi od nazwiska angielskiego kapitana Boycott’a, który surowym
traktowaniem dzierżawców majątków w hrabstwie Erne wywołał w 1880
bunt, który polegał na utrudnianiu Boycottowi kontaktowanie się ze
światem, izolację i odcięcie go od drogi z jego majątku oraz intrygach,

podcinających kontakty z ludźmi.

derby to doroczny wyścig w biegu płaskim dla trzyletnich koni na trasie
liczącej półtora mili angielskiej. Nazwa wywodzi się od nazwiska lorda
Edvarda Derby, właściciela wielkiej stadniny koni wyścigowych, który, w

1780 roku, zapoczątkował specjalną konkurencję dla koni trzyletnich na
dystansie 1,5 mili ang. (2400m.)Imprezę powtarzaną co roku nazwano
Derby – day. Odbywa się ona we wszystkich krajach, także w Polsce, na
podobnych warunkach.

Diabeł Wenecki to nie tylko wyzwisko jednego z funkcjonujących w

folklorze diabła czyli czarta. Diabeł Wenecki żył naprawdę w XIV wieku.
Nie był Wenecjaninem lecz polskim szlachcicem, właścicielem wsi Wenecja
leżącej niedaleko Żnina. Przeszedł do legendy z racji szczególnego
okrucieństwa i niezwykłej zachłanności na dobra doczesne. Ludowe baje

głosiły, że nawet po śmierci nękał tych, którzy podpadli mu za życia.

eskulap to żartobliwa nazwa lekarza. Wywodzi się z mitologii greckiej.
Eskulap to syn Apollina i nimfy Koronis. Wsławił się niezwykłym talentem
medycznym, czczony był jako bóg – uzdrowiciel. Jego symbolem był wąż

dwumetrowej długości owinięty na lasce.

gobelin – to tkanina dekoracyjna do zawieszania na ścianie, utkana
specjalną techniką z barwnej przędzy wełny łączonej z jedwabiem,
stanowiąca kopię obrazu przygotowanego przez wybitnego malarza.

Najsławniejszymi gobelinami są arrasy wyrabiane w XV wieku w
flandryjskim mieście Arras. Nazwa gobelin pochodzi od nazwiska Gobelin,
od wielu pokoleń rodziny farbiarzy wełny. Farbiarnię zakupił od rodziny
Ludwik XIV, król Francji (XVII w.) i rozwinięto ją w manufakturę, gdzie
tkano gobeliny na wzór średniowiecznych arrasów.

higiena to dział medycyny poświęcony badaniom wpływu otoczenia i
nawyków na zdrowie ludzkie. Zajmuje się też wskazywaniem
najkorzystniejszych warunków dla ochrony zdrowia i harmonijnego
rozwoju człowieka. Nazwa pochodzi od imienia bogini Hygieji, córki

więcej na maximus.pl

63/64

Eskulapa, wyobrażanej jako urocza dziewczyna trzymająca w ręku czarę, z
której pije wąż.

krezus to człowiek niezwykle bogaty. Nazwa pochodzi od ostatniego króla
Lidii, starożytnego państwa na zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej. W VI

wieku p.n.e. opanował liczne miasta greckie oraz zawładnął zasobami
złota pozyskanego z piasku w rzece Pektol.

król to monarcha , najwyższy, koronowany zwierzchnik państwa. Nazwa
pochodzi od Karola Wielkiego (742 – 814). Był on uosobieniem władzy
monarszej. Państwo Karola Wielkiego obejmowało prawie całą Europę

zachodnią aż po ziemie Słowian.

makart – to bukiet suszonych kwiatów i traw, zastępujących zimą w
mieszkaniu żywe kwiaty. Nazwa pochodzi od Hansa Makarta (XIX w.)
malarza wiedeńskiego, który odkrył ich piękno i rozpowszechnił jako

dekorację wnętrz.

paszkwil to potwarz rozpowszechniana bezimiennie lub pod
kryptonimem, obwiniająca kogoś o niecne czyny w formie szyderstwa lub
drwiny. Słowo pochodzi od nazwiska szewca o nazwisku Pasquino,

przeciwnika kleru, puszczającego w obieg złośliwe teksty zniesławiające
dostojników kościoła. Praktyka Pasquina znalazła naśladowców. Wydobyta
z Tybru figura, stała się słupem ogłoszeniowym na którym zaczęto
przypinać ulotki obrażające i ośmieszające obywateli Rzymu z imienia i
nazwiska.

pitaval to zbiór spraw obyczajowo – sensacyjnych lub sądowych
opracowanych literacko na podstawie akt sądowych. Autorem pierwszych
opracowań był prawnik francuski Francois Gayot Pitaval (żył na przełomie
XVII/ XVIII wieku).

robinsonada –to podróż nastawiona na przeżycie przygód i
niespodzianek w pionierskich warunkach. Nazwa pochodzi od bohatera
powieści Daniela Defoe Przypadki Robinsona Cruzoe, ukazujące przygody
bohatera – rozbitka na bezludnej wyspie.

Sorbona to nazwa uniwersytetu paryskiego. Nazwa pochodzi od nazwiska
Roberta de Sorbon (XIII w.) duchownego, który założył stowarzyszenie
ubogich duchownych. Otrzymywali oni wszelką opiekę i środki, by
kontynuować studia teologiczne. Okazali się wybitnymi znawcami

przedmiotu i na założonym w XII w. uniwersytecie paryskim nazwa
Sorbona objęła najpierw fakultet teologii, a potem przeszła na cały
uniwersytet.

szowinizm to określenie przekonań, że własny naród jest wyższy i lepszy
od innych narodów. Nazwiska temu pojęcia użyczył Nikolas Chauvin,

weteran napoleoński, który był bezkrytycznym zwolennikiem wojowania w
imię źle pojętego interesu państwa.

więcej na maximus.pl

64/64

30 stron, które jeszcze mogą zmienić Twoją sytuację na maturze z
polskiego
Koniecznie przeczytaj

Document Outline

O szyby deszcz dzwoni+ deszcz dzwoni jesienny - -‘- |- -‘- + - -‘ - ||- -‘ -| - -‘ –
- O szyby deszcz dzwoni+ deszcz dzwoni jesienny - -‘- |- -‘- + - -‘ - ||- -‘ -| - -‘ –
  - O szyby deszcz dzwoni+ deszcz dzwoni jesienny - -‘- |- -‘- + - -‘ - ||- -‘ -| - -‘ –
    - O szyby deszcz dzwoni+ deszcz dzwoni jesienny - -‘- |- -‘- + - -‘ - ||- -‘ -| - -‘ –
      - O szyby deszcz dzwoni+ deszcz dzwoni jesienny - -‘- |- -‘- + - -‘ - ||- -‘ -| - -‘ –
      - I pluszcze jednaki + miarowy niezmienny - -‘- | - -‘- +- -‘ - ||- -‘-|- -‘ -

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
(eBook PL,matura, kompedium, nauka ) Matematyka liczby i zbiory maturalne kompedium fragmid 1287
(eBook PL,matura, kompedium, nauka ) Matematyka liczby i zbiory maturalne kompedium fragmid 1287
(ebook www zlotemysli pl) matura ustna z jezyka angielskiego fragment W54SD5IDOLNNWTINXLC5CMTLP2SRY
ebook Matura ustna z jezyka angielskiego
ebook Matura ustna z jezyka angielskiego
(ebook www zlotemysli pl) matura ustna z jezyka angielskiego fragment W54SD5IDOLNNWTINXLC5CMTLP2SRY
maturalne repetytorium z matematyki liczby i zbiory darmowy ebook pdf
Testy maturalne z matematyki (tesmat) helion onepress free ebook darmowy ebook
ebook Andrzej Grażyński Testy maturalne z fizyki (matfiz) helion onepress free ebook darmowy ebook
Materialy pomocnicze prezentacja maturalna
matura10
(ebook PDF)Shannon A Mathematical Theory Of Communication RXK2WIS2ZEJTDZ75G7VI3OC6ZO2P57GO3E27QNQ
2009 PROBNA MATURA Matematyka ZR
matura IIklasa
na co nalezy zwrocic uwage przygotowujac uczniow do nowego ustnego egzaminu maturalnego
[ebook renewable energy] Home Power Magazine 'Correct Solar Panel Tilt Angle to Sun'

więcej podobnych podstron

EBook JęzykPolski Matura

Document Outline