Wzrost gospodarczy

Literatura zalecana:
Begg D., Dornbusch R., Fisher S.,

Ekonomia, Makroekonomia

, PWE Warszawa 2003

(lub poźniejsze), rozdział pt. „Wzrost gospodarczy”.

Podstawy ekonomii

, R. Milewski, E. Kwiatkowski (red.), PWN, Warszawa 2005,

Rozdział pt. „Wzrost gospodarczy”.

A. Baszyński, D. Piątek, K. Szarzec,

Makroekonomia. Rynek w gospodarce (ćwiczenia

i przykłady)

, rozdział 6.

Makroekonomia. Zagadnienia wybrane

/ red. nauk. W. Jarmołowicz, Wydawnictwo

AE w Poznaniu, Poznań 2006, Rozdział 8.

dr Dawid Piątek

Determinanty
dochodu narodowego

Zapamiętaj:

w krótkim okresie gospodarka uwarunkowana jest
popytowo:

konsumpcja,

23 kwietnia 2008

2

konsumpcja,

inwestycje,

zakupy rządowe,

eksport.

w okresie długim uwarunkowania mają charakter
podażowy, tzn. poziom produkcji zależy od:

dostępności czynników wytwórczych,

efektywności ich wykorzystania.

Pojecie wzrostu
gospodarczego

Wzrost

gospodarczy

to

proces

zwiększania w czasie (z okresu na
okres)

rezultatów

działalności

23 kwietnia 2008

3

okres)

rezultatów

działalności

gospodarczej wyrażającej się w ilości i
wartości wytwarzanych dóbr i usług.

Wzrost gospodarczy

23 kwietnia 2008

4

Rys. 1 PKB per capita (tys. USD) krajów-liderów w porównaniu do okresu przed 1800 r.

Miary wzrostu gospodarczego

Wskaźnik wzrostu gospodarczego
(obliczany dla realnych wartości PKB lub
PNB)

to

stosunek

agregatu

23 kwietnia 2008

5

PNB)

to

stosunek

agregatu

makroekonomicznego do poziomu tego
agregatu

w

okresie

wyjściowym

wyrażony w ujęciu relatywnym.

%

100

1

×

=

−

t

t

t

Y

Y

g

Miary wzrostu gospodarczego
cd.

Stopa

wzrostu

gospodarczego

(obliczana dla realnych wartości PKB lub
PNB) to stosunek zmiany agregatu

23 kwietnia 2008

6

PNB) to stosunek zmiany agregatu
makroekonomicznego do poziomu tego
agregatu

w

okresie

wyjściowym

wyrażony w ujęciu relatywnym.

%

100

%

100

)

(

1

1

1

×

∆

=

×

−

=

−

−

−

t

t

t

t

t

t

Y

Y

Y

Y

Y

γ

Wzrost, stagnacja, recesja

W sytuacji gdy:

γ

t

; ∆Y

t

> 0 ⇒ wzrost gospodarczy;

γ ; ∆Y = 0 ⇒ stagnacja gospodarcza;

23 kwietnia 2008

7

γ

t

; ∆Y

t

= 0 ⇒ stagnacja gospodarcza;

γ

t

; ∆Y

t

< 0 ⇒ recesja gospodarcza;

Dlaczego ekonomiści i politycy tak
bardzo emocjonują się tempem
wzrostu?

Czas

(w latach)

Roczna stopa wzrostu

1%

2%

5%

10%

0

23 kwietnia 2008

8

0

10

20

30

40

50

Dlaczego ekonomiści i politycy tak
bardzo emocjonują się tempem
wzrostu?

Czas

(w latach)

Roczna stopa wzrostu

1%

2%

5%

10%

0

100

23 kwietnia 2008

9

0

100

10

110

20

122

30

135

40

149

50

164

Dlaczego ekonomiści i politycy tak
bardzo emocjonują się tempem
wzrostu?

Czas

(w latach)

Roczna stopa wzrostu

1%

2%

5%

10%

0

100

100

23 kwietnia 2008

10

0

100

100

10

110

122

20

122

149

30

135

181

40

149

221

50

164

269

Dlaczego ekonomiści i politycy tak
bardzo emocjonują się tempem
wzrostu?

Czas

(w latach)

Roczna stopa wzrostu

1%

2%

5%

10%

0

100

100

100

23 kwietnia 2008

11

0

100

100

100

10

110

122

163

20

122

149

265

30

135

181

432

40

149

221

704

50

164

269

1147

Dlaczego ekonomiści i politycy tak
bardzo emocjonują się tempem
wzrostu?

Czas

(w latach)

Roczna stopa wzrostu

1%

2%

5%

10%

0

100

100

100

100

23 kwietnia 2008

12

0

100

100

100

100

10

110

122

163

259

20

122

149

265

673

30

135

181

432

1745

40

149

221

704

4526

50

164

269

1147

11739

Czynniki wzrostu
gospodarczego

Do czynników wzrostu gospodarczego

należą:

praca,

23 kwietnia 2008

13

praca,

kapitał rzeczowy,

zasoby naturalne,

postęp techniczny i organizacyjny
determinujący efektywność
wykorzystania poprzednich.

Czynnik praca

Praca

(zasób siły roboczej)

to liczba

ludności

aktywnej

zawodowo,

tj.

zdrowych

osób

będących

w

wieku

23 kwietnia 2008

14

zdrowych

osób

będących

w

wieku

produkcyjnym,

pracujących

bądź

aktywnie poszukujących pracy.

Czynnik kapitał rzeczowy

Kapitał

rzeczowy

oznacza

środki

będące

produktem

pracy

ludzkiej,

służące do wytwarzania dóbr i usług

23 kwietnia 2008

15

służące do wytwarzania dóbr i usług
(budynki, maszyny, urządzenia).

Czynnik zasoby naturalne

Zasoby naturalne

(ziemia)

są to zasoby

będące tworem przyrody wykorzystywane do
produkcji, o charakterze odnawialnym lub
nieodnawialnym.

23 kwietnia 2008

16

nieodnawialnym.

Należą do nich: ziemia uprawna, zasoby mineralne
(ropa naftowa, ruda żelaza, węgiel kamienny,
itd.), lasy, zasoby wodne, itp.

Odnawialne i nieodnawialne.

Źródła wzrostu po stronie
pracy

wzrost liczby ludności kraju poprzez przyrost

naturalny, migracje;

zwiększenie stopnia aktywności zawodowej

ludności:

23 kwietnia 2008

17

ludności:

ustawowe granice wieku produkcyjnego;

aktywizacja zawodowa kobiet;

stan zdrowia społeczeństwa;

udział i czas kształcenia młodzieży w szkolnictwie

średnim i wyższym;

czas pracy zatrudnionych.

Źródła wzrostu po stronie
kapitału rzeczowego

inwestycje przedsiębiorstw, czyli
nakłady na odtworzenie i powiększenie
zasobów kapitału,

23 kwietnia 2008

18

zasobów kapitału,

amortyzacja, czyli zmniejszenie się
wartości kapitału rzeczowego wskutek
jego fizycznego i ekonomicznego
zużycia.

Źródła wzrostu po stronie
zasobów naturalnych

odkrycia nowych złóż surowców,

melioracja terenów:

nawodnienie,

23 kwietnia 2008

19

nawodnienie,

osuszanie,

budowa polderów (np. w Holandii).

Postęp
techniczny i organizacyjny

nakłady a ich produktywność,

postęp

techniczny

dokonuje

się

poprzez

odkrycia,

wynalazki,

innowacje

i

zmiany

sposobów zorganizowania produkcji,

23 kwietnia 2008

20

sposobów zorganizowania produkcji,

innowacje

to

nowe

produkty,

procesy

produkcyjne, sposoby zorganizowania pracy,

które

powodują

wzrost

efektywności

gospodarowania,

są

one

efektem

prowadzonych

i

finansowanych

przez

państwo i przedsiębiorstwa prac badawczo-

rozwojowych (B+R).

Wzrost
ekstensywny i intensywny

Wzrost gospodarczy następuje zarówno
w

wyniku

zwiększania

nakładów

czynników (wzrost ekstensywny) jak

23 kwietnia 2008

21

czynników (wzrost ekstensywny) jak
i wzrostu ich produktywności (wzrost
intensywny).

Produktywność
czynników wzrostu

Produktywność

czynnika

wzrostu

oznacza wartość produkcji przypadającą
na jednostkę tego czynnika.

23 kwietnia 2008

22

na jednostkę tego czynnika.

Produktywność pracy

wydajność

pracy

to

wartość

produkcji

przypadająca na jednego zatrudnionego w
jednostce czasu;
źródła zmian:

23 kwietnia 2008

23

źródła zmian:

techniczne uzbrojenie pracy,

wykształcenie, kwalifikacje pracowników,

doświadczenie pracowników,

technologia,

motywacja pracowników.

Produktywność kapitału

wartość

produkcji

przypadająca

na

jednostkę

zaangażowanego

kapitału

rzeczowego;

23 kwietnia 2008

24

rzeczowego;

źródła zmian:

technologia,

nakłady pracy.

Produktywność
zasobów naturalnych

wartość

produkcji

przypadająca

na

jednostkę

niektórych

rodzajów

zasobów;

23 kwietnia 2008

25

zasobów;

źródła zmian:

technologia,

klimat.

Inne czynniki

Warunki, w których odbywa się

gospodarowanie mogą sprzyjać
szybkiemu wzrostowi gospodarczemu

23 kwietnia 2008

26

szybkiemu wzrostowi gospodarczemu
lub mogą ten wzrost hamować:

religia,

prawo,

system polityczny.

Państwo a wzrost

Co może zrobić państwo, aby

przyśpieszyć wzrost gospodarczy?

Państwo powinno stworzyć odpowiednie

23 kwietnia 2008

27

Państwo powinno stworzyć odpowiednie
ramy instytucjonalne gospodarowania:

rozwój rynku,

dobry pieniądz,

system praw własności, chroniący własność
prywatną.

Państwo a wzrost cd.

Co jeszcze może zrobić państwo, aby

przyśpieszyć wzrost gospodarczy?

Kontrola wielkości:

23 kwietnia 2008

28

Kontrola wielkości:

zagregowanego popytu,

zagregowanej podaży:

wspieranie inwestycji,

tworzenie kapitału ludzkiego,

badania i rozwój,

wolny handel.

MODELE WZROSTU

GOSPODARCZEGO

23 kwietnia 2008

29

GOSPODARCZEGO

TYPY MODELI WZROSTU
GOSPODARCZEGO

-> modele długookresowe - wykorzystywane są do

wyznaczania ścieżki wzrostu zrównoważonego przy
założeniu doskonale działającego mechanizmu rynkowego

23 kwietnia 2008

30

-> modele krótkookresowe – koncentrują się na wskazaniu

przyczyn, dzięki którym możliwe jest sprowadzenie
produkcji faktycznej do poziomu potencjalnego w warunkach
braku możliwości dostosowań cenowych

-> modele jednoczynnikowe – badaniom poddawany

jest tylko jeden czynnik, przy założeniu, że pozostałe
czynniki nie mają znaczenia i są stałe

-> modele wieloczynnikowe – uwzględniają większą

liczbę czynników wpływających na produkcję

23 kwietnia 2008

31

-> modele wzrostu endogenicznego – postęp

techniczny jest wynikiem celowych decyzji
inwestycyjnych

-> modele egzogeniczne – czynniki wzrostu pochodzą

z zewnątrz, nie są wynikiem świadomych decyzji
uczestników rynku

Makroekonomiczna funkcja produkcji obrazuje

maksymalne wielkości produkcji, jakie można

osiągnąć przy wykorzystaniu danych nakładów

czynników produkcji

23 kwietnia 2008

32

Y = f (K, L, A)

K - kapitał

L - zasób pracy

A - technologia

Funkcja produkcji Cobba-
Douglasa

Y = f (K, L)
K - zasób kapitału
L - liczba zatrudnionych

Y

t

= A K

t

ε

L

t

1-ε

23 kwietnia 2008

33

Y

t

= A K

t

L

t

Y

t

- dochód narodowy w czasie t

K

t

- wartość kapitału w okresie t

L

t

- liczba zatrudnionych w czasie t

A - technologia
ε - stały parametr funkcji

Tempo wzrostu dochodu

narodowego

∆Y/Y = ∆A/A + ε ∆K/K +

(1-ε) ∆L/L

23 kwietnia 2008

34

(1-ε) ∆L/L

Model wzrostu Solowa

Stworzony przez Roberta Solowa,

noblistę w dziedzinie ekonomii;

Podstawowy model wzrostu
gospodarczego;

23 kwietnia 2008

35

Model neoklasyczny, wyjaśniający
przyczyny wzrostu gospodarczego w
długim okresie.

Model wzrostu Solowa

1.

K

(kapitał) nie jest stały:

inwestycje powodują jego wzrost,
amortyzacja spadek.

23 kwietnia 2008

36

amortyzacja spadek.

2.

L

(liczba ludności) nie jest stała:

populacja rośnie w tempie

n

.

Funkcja produkcji

Y

=

F (A, K, L )

Y = A K

ε

L

1-ε

y

=

Y/L

= produkt na pracownika

k

=

K/L

= kapitał na pracownika

23 kwietnia 2008

37

k

=

K/L

= kapitał na pracownika

Zakładamy stałe efekty skali:

zY

=

F

(

A, zK, zL

) dla każdego

z

> 0

y

=

f(

a, k

)

Funkcja produkcji

y

f(k)

1

MPK

=

f(k

+1

)

–

f(k)

23 kwietnia 2008

38

k

Uwaga: dla tej funkcji produkt
marginalny kapitału jest
malejący.

1

Tożsamości z rachunku DN

Y

=

C

+

I

W wielkościach na pracownika:

23 kwietnia 2008

39

W wielkościach na pracownika:

y

=

c

+

i

gdzie

c

=

C/L

oraz

i

=

I/L

Funkcja konsumpcji

s

= stopa oszczędności

(

s

jest egzogeniczne)

Funkcja konsumpcji:

c

= (1–

s

)

y

23 kwietnia 2008

40

Funkcja konsumpcji:

c

= (1–

s

)

y

(na osobę)

Oszczędności i inwestycje

Oszczędności

=

Y

–

C

=

Y

– (1–

s

)

Y

=

sY

Y

=

C

+

I

23 kwietnia 2008

41

Y

=

C

+

I

Więc:

I=sY

i

=

sy

=

sf(k)

Produkcja, konsumpcja,
inwestycje

y

f(k)

c

1

23 kwietnia 2008

42

k

sf(k)

k

1

y

1

i

1

c

1

Wzrost liczby ludności

Wzrost liczby ludności odbywa się w
tempie

n

Żeby

k = const

. tempo wzrostu

kapitału (

K

) powinno również

23 kwietnia 2008

43

kapitału (

K

) powinno również

wynosić

n

nK

to poziom inwestycji niezbędny do

utrzymania stałego wyposażenia
kapitałowego

y

nk

n = stopa wzrostu liczby ludności

23 kwietnia 2008

44

k

1

n

Zmiana zasobu kapitału

Zmiana kapitał na jednego zatrudnionego

∆∆∆∆

k

=

sy

–

nk

=

sf(k)

–

nk

Jeżeli :

k = const

. to gospodarka znajduje

23 kwietnia 2008

45

Jeżeli :

k = const

. to gospodarka znajduje

się na ścieżce wzrostu zrównoważonego i
spełniony jest warunek:

s f(k)

=

nk

Ścieżka wzrostu zrównoważonego

y

sf(k)

nk

23 kwietnia 2008

46

k

k

*

Ścieżka wzrostu zrównoważonego

y

sf(k)

nk

∆∆∆∆

k

=

sf(k)

−−−−

nk

23 kwietnia 2008

47

k

k

*

inwestycje
niezbędne do
utrzymania
stałego

k

∆∆∆∆

k

k

1

inwestycje

Ścieżka wzrostu zrównoważonego

y

sf(k)

nk

∆∆∆∆

k

=

sf(k)

−−−−

nk

23 kwietnia 2008

48

k

k

*

k

1

∆∆∆∆

k

Ścieżka wzrostu zrównoważonego

y

sf(k)

nk

∆∆∆∆

k

=

sf(k)

−−−−

nk

23 kwietnia 2008

49

k

k

*

k

1

∆∆∆∆

k

k

2

Ścieżka wzrostu zrównoważonego

y

sf(k)

nk

∆∆∆∆

k

=

sf(k)

−−−−

nk

23 kwietnia 2008

50

k

k

*

k

2

inwestycje

inwestycje
niezbędne
do
utrzymania
stałego k

∆∆∆∆

k

Ścieżka wzrostu zrównoważonego

y

sf(k)

nk

∆∆∆∆

k

=

sf(k)

−−−−

nk

23 kwietnia 2008

51

k

k

*

∆∆∆∆

k

k

2

Ścieżka wzrostu zrównoważonego

y

sf(k)

nk

∆∆∆∆

k

=

sf(k)

−−−−

nk

23 kwietnia 2008

52

k

k

*

k

2

∆∆∆∆

k

k

3

Ścieżka wzrostu zrównoważonego

y

sf(k)

nk

∆∆∆∆

k

=

sf(k)

−−−−

nk

Sumując:

Dopóki

k

<

k

*

,

23 kwietnia 2008

53

k

k

*

k

3

Dopóki

k

<

k

*

,

inwestycje będą

większe niż potrzebne

do utrzymania

k

na

stałym poziomie,

i

k

będzie wzrastać aż

do

k

*

.

Wzrost stopy oszczędności

y

nk

s f(k)

Wzrost stopy oszczędności zwiększa inwestycje…

…ale po pewnym czasie wracamy do ścieżki wzrostu
zrównoważonego:

s

2

f(k)

23 kwietnia 2008

54

k

s

1

f(k)

*

k

1

*

k

2

Wnioski:

Gospodarka zmierza do ścieżki wzrostu
zrównoważonego.

Na ścieżce wzrostu zrównoważonego
tempo wzrostu gospodarczego jest równe

23 kwietnia 2008

55

tempo wzrostu gospodarczego jest równe
tempu wzrostu liczby ludności .

Zmiana stopy oszczędności zmienia poziom

y

ale tylko przejściowo wpływa na tempo

wzrostu gospodarczego.

Wnioski:

Kraje o niższym poziomie

k

będą miały wyższe tempo

wzrostu gospodarczego (hipoteza konwergencji).

Uwzględniając postęp technologiczny (

g

) i

amortyzację kapitału (

δδδδ

):

23 kwietnia 2008

56

∆∆∆∆

k

=

sf(k)

–

(n+g+

δδδδ

)k

Warunek znalezienia się na ścieżce wzrostu

zrównoważonego:

sf(k)

=

(n+g+

δδδδ

)k

A tempo wzrostu gospodarczego wynosi

n+g

Hipoteza
konwergencji gospodarczej

hipoteza konwergencji głosi, że
kraje biedne rozwijają się szybciej, a
kraje bogate wolniej niż przeciętnie.

23 kwietnia 2008

57

kraje bogate wolniej niż przeciętnie.

Kraje na ścieżce konwergencji

23 kwietnia 2008

58

Argumenty „na rzecz
konwergencji” (1)

kryterium:

zasób siły roboczej,

kraje słabo rozwinięte:

wysoki wzrost

zasobu siły roboczej związany z
przepływem ludności z obszarów

23 kwietnia 2008

59

zasobu siły roboczej związany z
przepływem ludności z obszarów
wiejskich do miast i wysokim
przyrostem demograficznym,

kraje wysoko rozwinięte:

niskie tempo

przyrostu demograficznego,

Argumenty „na rzecz
konwergencji” (2)

kryterium:

stopy zwrotu z inwestycji,

kraje słabo rozwinięte:

wysokie,

kraje wysoko rozwinięte:

niskie,

23 kwietnia 2008

60

kraje wysoko rozwinięte:

niskie,

malejące,

Argumenty „na rzecz
konwergencji” (3)

kryterium:

poziom rozwoju technicznego,

kraje słabo rozwinięte:

zacofanie

technologiczne; są odbiorcami transferu
technologii, ponosząc przy tym niskie koszty

23 kwietnia 2008

61

technologii, ponosząc przy tym niskie koszty
na prace B+R,

kraje wysoko rozwinięte:

są liderami w

prowadzeniu prac B+R i we wdrażaniu
nowych technologii i rozwiązań,

Argumenty „na rzecz
konwergencji” (4)

kryterium:

poziom technicznego

uzbrojenia pracy,

kraje słabo rozwinięte:

niski,

23 kwietnia 2008

62

kraje słabo rozwinięte:

niski,

kraje wysoko rozwinięte:

wysoki,

Argumenty „na rzecz
konwergencji” (5)

kryterium:

produktywność czynników

produkcji,

kraje słabo rozwinięte:

niska,

23 kwietnia 2008

63

kraje słabo rozwinięte:

niska,

kraje wysoko rozwinięte:

wysoka,

Dlaczego niektóre kraje
rozwijające się nie „konwergują”?

Warunki, które powinien spełniać kraj chcący wyjść z „zaklętego

kręgu ubóstwa”:

prowadzenie wymiany zagranicznej i otwarcie na inwestycje

zagraniczne,

istnienie w nich wolności gospodarczej,
posiadanie pewnego „progowego” poziomu zasobów ludzkich

23 kwietnia 2008

64

posiadanie pewnego „progowego” poziomu zasobów ludzkich

i infrastruktury technicznej,

posiadanie sprzyjających rozwojowi gospodarczemu instytucji

państwowych,

występowanie w nich stabilności politycznej i brak konfliktów

zbrojnych,

przestrzeganie praw własności,

stosowanie niskich podatków.

Podsumowanie…

23 kwietnia 2008

65