Cykl lekcji w pracy nad opowiadaniem w nauczaniu zintegrowanym

Wacława Jankowska

www.eduskrypt.pl

2006

Udostępnienie elektroniczne

www.eduskrypt.pl

© Copyright by Wacława Jankowska

2

Przykład scenariusza jednostki lekcyjnej

(cyklu lekcji)

w klasie III szkoły podstawowej

z zakresu ćwiczeń w mówieniu i pisaniu

w cyklu dydaktycznym

„Uczymy się pisać i poznajemy leśne zwierzątka”.

• Metryczka:

Szkoła Podstawowa w ...
Klasa III
Nauczyciel nauczania zintegrowanego - ...

• Źródło treści kształcenia:

Dział programowy (podstawy programowej):
Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu (ćwiczenia redakcyjne):
Praca nad indywidualnym pisaniem opowiadania.
Lekcja w cyklu: 36 godzina pracy nad opowiadaniem

• Metoda (wiodąca): problemowa

• Forma (wiodąca): indywidualna zróżnicowana

• Zadanie lekcji – cyklu lekcji (główne zadanie dydaktyczno-wychowawcze, cele):

- Rozwijanie logicznego myślenia poprzez stopniowe przechodzenie od myślenia
konkretno-wyobrażeniowego (obrazki) do werbalnego kojarzenia zdarzeń i związków
przyczynowo – skutkowych.
- Doskonalenie indywidualnego układania i pisania opowiadania na podstawie historyjki
obrazkowej. Plan opowiadania, struktura opowiadania. Rozróżnianie zdań od
równoważników zdań.
- Racjonalne odżywianie. Pomoc i zrozumienie chorego. Przyjaźń i koleżeństwo.

• Środki dydaktyczne ( w tym przypadku przygotowane wg pomysłu prowadzącego

nauczyciela szczegółowo zaprezentowane w przebiegu lekcji) typu:

Wycieczka, spacer do lasu (jeśli to możliwe), ogrodu, sklepu warzywnego (warzywa
jadalne, witaminy, racjonalne odżywianie).
Historyjka obrazkowa (obrazki, treść zdarzeń znana z wcześniejszych lekcji, np. z
opowiadania nauczyciela, wybranego tekstu, lektury, czytanki, itp.)

Rysunek zajączka z opisem części ciała np. słuchy, skoki, strugi, itp.(poznane podczas czytania bajki o
lisie i zajączku).

Rozsypanka zdaniowa ( w przebiegu lekcji).
Tekst luk (w przebiegu lekcji).
Znak Czerwonego Krzyża (przypomnienie, objaśnienie znaku na fartuchu Doktora
„Ojboli”)
Słownictwo w związkach wyrazowych (zawarte w treści lekcji).

Udostępnienie elektroniczne

www.eduskrypt.pl

© Copyright by Wacława Jankowska

3

• Temat lekcji:

Temat lekcji (aktualny): Próby indywidualnego układania i pisania opowiadania na
podstawie historyjki obrazkowej „Łakomy zajączek".

Tematy lekcji poprzednich i następnych:

Lekcje wcześniejsze ( proponowane przykładowe tematy zajęć):
# wycieczka, spacer do ogrodu warzywnego (w mieście: do sklepu warzywnego):
cele: rozpoznawanie i nazywanie warzyw, rozróżnianie terminów typu: owoce,
warzywa, pieczywo, nabiał, itp. (ćwiczenia w uogólnianiu, jako jeden z etapów w
procesie kształtowania myślenia;)

# rozróżnianie i określanie kształtów na przykładzie warzyw - wydzieranka
kolorystyczna;
cele: rozwijanie wyobraźni, kształtowanie sprawności manualnych, doskonalenie
rozumienia terminów: wielkość, proporcja, kształt (podłużny, owalny, okrągły, itp.);

# nauka na pamięć wierszyka o zajączku metodą bezpośrednią (na lekcji) lub wg
uznania nauczyciela metodą pośrednią poprzez ćwiczenia dykcyjne na lekcjach,
określanie budowy wiersza, ewentualnych rymów, rytmu, do opanowania
pamięciowego w domu, ćwiczenia w chóralnym czytaniu tekstu wiersza;
cele: ćwiczenia w poprawnym określaniu terminów poetyckich typu: rytm, rym,
strofa, poeta, pisarz, wskazanie przykładów nazwisk znanych poetów, pisarzy,
ćwiczenia pamięci, dykcji, likwidacja wad wymowy i tempa wypowiedzi w czytaniu
chóralnym;

# wykorzystanie tematyki cyklu do usprawniania zdolności ruchowych i
prawidłowej sylwetki poprzez, między innymi, naśladowanie ruchów zajęczych (skoki
do ćwiczeń usprawniających, prawidłowe określanie części ciała, zwrócenie uwagi na
potrzebę troski o kręgosłup, wskazywanie konieczności dobrego ruchu na świeżym
powietrzu, ćwiczeń odprężających podczas oglądania TV czy korzystania z
komputera, wietrzenia pomieszczeń, itp.);
cele: sprawność ruchowa, wdrażanie nawyków zachowywania prawidłowej sylwetki i
ochrony kręgosłupa przed skrzywieniami i wadami postawy

#zapoznanie z dowolną opowieścią, czytanką, bajką związaną tematycznie z historią
o zajączku i lisie
cele: wprowadzenie określeń części ciała zajączka, np. sierść – turzyca, ogon – omyk,
nogi – skoki itp. Zwrócenie uwagi na istniejące inne terminologie, w tym przypadku:
łowiecka, myśliwska, nawiązanie do istnienia terminu gwary np. góralskiej, itp.;

#słowne zbiorowe opisywanie sylwetki zajączka
cele: bogacenie, rozwijanie i pogłębianie słownictwa czynnego i biernego uczniów,
ćwiczenie w mówieniu przygotowujące do pisania zdań i budowy opowiadania
(szablon sylwetki zająca powielony dla każdego ucznia, bądź duży obrazek
powieszony na tablicy) z użyciem nowo poznanego słownictwa – terminów
łowieckich np.: Zając ma krótki ogonek zwany w gwarze łowieckiej omykiem. Jego
ciało pokrywa turzyca określana potocznie sierścią. Sympatyczny ssak porusza się
przy pomocy skoków (2 pary kończyn – terminy: tylne, przednie). Jest dobrym
obserwatorem dzięki trzeszczom, o których mówimy, że to oczy. Zająca wyróżnia
spośród innych zwierząt leśnych bardzo dobry słuch, dlatego o jego uszach myśliwi
mówią, że to słuchy, itp.;

Udostępnienie elektroniczne

www.eduskrypt.pl

© Copyright by Wacława Jankowska

4

# sporządzanie surówki warzywnej – praca w zespołach;
cele: kształtowanie nawyków prawidłowego żywienia z uwzględnieniem koniecznej
obecności warzyw w codziennym jadłospisie, posługiwanie się terminem: witaminy,
właściwe określanie narzędzi, urządzeń przydatnych podczas robienie surówek,
bezpieczne korzystanie z noża, deseczki do krojenia, umiejętna organizacja pracy w
zespole, kultura spożywania posiłków, zwroty grzecznościowe, higieniczne zasady
postępowania podczas wykorzystywania owoców i warzyw, obowiązek mycia rąk
przed posiłkiem, troska o uzębienie (zając ma zdrowe strugi – chrupie marchewkę);

#tworzenie muzyki, rytmu do tekstu wiersza o zajączku;
# swobodne wypowiedzi na temat historyjki obrazkowej o zajączku;
#gromadzenie słownictwa w związkach wyrazowych na temat zdarzeń historyjki;
#układanie podpisów do obrazków historyjki;
# ćwiczenia w tworzeniu tytułów historyjki (ćwiczenia w przekształcaniu zdań na
równoważniki zdań);
#ćwiczenia w określaniu stosunków czasowych na przykładzie czynności, np. dnia
(wcześnie rano, przed śniadaniem, potem, zaraz po, natychmiast po wypadku,
następnie, później, kiedy przyszła pora, po dłuższej chwili, itp.)
#itp. tematy służące wzbogacaniu słownictwa, poszerzaniu wiedzy z zakresu
sprawności językowej, poznaniu środowiska, opanowaniu umiejętności ruchowych,
twórczości plastycznej, muzycznej, technicznej

Lekcje późniejsze (przewidywane przykładowe tematy, rodzaje zajęć, cele) np.:

#dramatyzacja ( w przeciwieństwie do inscenizacji dzieci nie muszą się uczyć tekstu
na pamięć, wystarczy bardzo dobra znajomość problemu, dzieci mówią swoje zdania,
przez siebie tworzone

), np. scenki: „Rozmowa lisa z zajączkiem”- Lis spotyka

zajączka, który wybiera się na pole warzywne, na śniadanie. Lis jest głodny i ma
ochotę schrupać zająca. Zając zgadza się zaspokoić apetyt lisa, ale stawia warunki:
zjesz mnie na drugie śniadanie pod warunkiem, że podasz prawidłowe nazwy moich
części ciała: zęby – strugi, ogonek – omyk, sierść – turzyca, uszy – słuchy, oczy –
trzeszcze, nogi – skoki;

#układanie innego zakończenia opowiadania o zajączku celem rozwijania wyobraźni i
bogacenia słownictwa, uświadamiania, że każda historia kończy się inaczej, że są
zdarzenia przewidywalne (skutki przejedzenia, brudnych rąk, nadmiernego czasu w
pozycji bez ruchu, troski o zdrowie i rozwój, prawidłowej postawy) i
nieprzewidywalne, np. zdarzenia losowe, nawiązanie do terminów: proroctwo,
wróżba, itp.;

#tworzenie dowolną techniką podczas realizacji innego zagadnienia programowego z
zakresu edukacji plastycznej (np. wielkość i proporcje, odległości, budowa sylwetki
zwierzęcej, ludzkiej, itp.) obrazków np. historyjki o piesku;

#budowa zdania, wskazywanie wyrazów decydujących o zdaniach (czasowniki),
ćwiczenia w przekształcaniu zdań w równoważniki zdań, używanie różnych czasów
tych czasowników w tekście opowiadania, ćwiczenia słownikowo- frazeologiczne
pozwalające unikania powtórzeń tych samych wyrazów, zwrotów, wyrażeń w tekście,
np.: zając – ssak, leśne zwierzę, szarak, kłapouszek,;

Udostępnienie elektroniczne

www.eduskrypt.pl

© Copyright by Wacława Jankowska

5

#tworzenie słownictwa określającego miejsce rozmaitych zdarzeń (np.: w lesie, nad
rzeką, za górami za lasami, na rynku, w pobliżu szkoły, w gąszczu drzew, na leśnej
polanie, w przychodni celem uświadomienia miejsca akcji i czasu akcji typu: wczoraj,
przed laty, kilka minut temu, kiedyś, gdy byłem mały, itp.) i stosowanie związków
wyrazowych w zdaniach, wprowadzenie terminu: przysłowia, wyszukanie przysłów na
temat lisa, zająca typu: „wśród serdecznych przyjaciół psy zająca zjadły”;

#porównywanie cech opowiadania i opisu na gotowych przykładach
(opowiadanie: forma dynamiczna, akcja, zdarzenia, ważne określenia czasu; opis:
forma statyczna, stan, określenia przestrzenne nad, pod, obok, za);

#ubarwianie akcji opowiadania o zajączku specjalnie przygotowanym słownictwem
np. wyrazy powtarzające się: szedł, szedł, aż się spocił, jadł i jadł bez końca, jęczał,
zwijał się z bólu, itp.;

#ożywianie akcji słownictwem typu: okrzyki, wezwania, zawołania (wyrazy
dźwiękonaśladowcze);

#wstawiane dialogu do napisanego tekstu typu: dokąd idziesz, nie jedz tak szybko, co
ci dolega, jak się czujesz, proszę podać mi ziółka itp.

#próba zbiorowego opisu zająca z użyciem nowo poznanych słów: turzyca, skoki,
omyk, trzeszcze, strugi, itp.;

# zbiorowe układanie zaproszenia do teatrzyku na sztukę o zajączku;

#inne ćwiczenia, tematy, zadania utrwalające umiejętność pisania opowiadania,
odróżnianie od innych form redakcyjnych, rozumienie istoty tej formy redakcyjnej;

# wykorzystywanie wszystkich sprzyjających okoliczności na każdej lekcji do
ćwiczeń w czytaniu głośnym, indywidualnym z nagrywaniem i analizą czytającego,
wskazywaniem zalet (wyrazistość, płynność, właściwa intonacja) i wad czytania, np.
szybko, powoli – tempo czytania, pomijanie znaków interpunkcyjnych – wadliwa
intonacja, itp.; obowiązkowe ćwiczenia w cichym czytaniu ze zrozumieniem
(zamiast gotowych poleceń nauczyciela planować umożliwianie uczniom samodzielne
odczytywanie

poleceń

z

tablicy,

podręcznika,

przygotowanych

środków

dydaktycznych typu tekst luk, rozsypanka, itp.); stosowanie czytania chóralnego
krótkich dobrze znanych tekstów wierszowanych i pisanych prozą, zdań, itp. w celu
ćwiczenia równomiernego tempa czytania i likwidacji wad wymowy, ośmielania
uczniów, pracy nad płynnością wymowy itp.;

Uwaga:
Taki cykl może być realizowany w trakcie całego roku szkolnego,
a także w okresie trzech lat edukacji w nauczaniu zintegrowanym,
(w klasie I uczniowie używają tylko terminów typu: opowiadanie, opis, zaproszenie,
uczą się stosować prawidłowo np. opisz wygląd mamy, opowiedz, jak wyglądało
zdarzenie

Udostępnienie elektroniczne

www.eduskrypt.pl

© Copyright by Wacława Jankowska

6

• Szczegółowy przebieg wybranej lekcji z wielogodzinnego cyklu:

Ogniwa:

1. Czynności organizacyjne:

(powitanie, obecność, przygotowanie przyborów, podpisanie kartki do pracy
indywidualnej)

2. Sytuacja wprowadzająca:

- Uczniowie porządkują obrazki historyjki wg kolejności zdarzeń
(dzieci znają treść historyjki z wielu poprzednich lekcji, np. wypowiadały się na temat
zdarzeń na obrazkach, układały podpisy do obrazków w postaci zdań lub równoważników
zdań, gromadziły słownictwo, oglądały film o zajączku, uczyły się wierszyka o zajączku,
poznały bajkę zawierającą terminy określające części ciała zajączka typu: turzyca, skoki,
omyk, trzeszcza, słuchy, strugi, były na wycieczce w lesie, na polu, w ogrodzie
warzywnym, w sklepie, na straganie);

- Zdania (przykładowe) do historyjki obrazkowej:

a) Na skraju lasu lis rozmawia z zajączkiem.
b) Zając w polu zjada warzywa.
c) Szarak leży na trawie i trzyma się za wielki brzuszek.
d) Lis dźwiga zajączka na barana.
e) Doktor „Ojboli” zaleca zajączkowi dietę.
f) Zwierzęta leśne opiekują się chorym zajączkiem.

- Równoważniki zdań do historyjki obrazkowej ( przykładowe tytuły obrazków), mogły
powstać w wyniku ćwiczeń prowadzonych na lekcjach poprzednich:

a) Poranna rozmowa lisa z zajączkiem.
b) Śniadanie szaraka.
c) Cierpienie z przejedzenia.
d) Powrót z lisem do domku (kotlinki).
e) Wizyta doktora „Ojboli”.
f) Uczynność przyjaciół.

3. Uświadomienie celu lekcji:

Ta lekcja pokaże, jak samodzielnie potraficie ułożyć i napisać opowiadanie;

4. Część główna lekcji:

Czynności i ćwiczenia:

- Krótkie przypomnienie struktury opowiadania (wstęp, rozwinięcie, zakończenie) i cech
opowiadania jako formy redakcyjnej (akcja, coś się dzieje, wydarzenia muszą wystąpić w
kolejności: nie zaczyna się od końca, ale od początku, jest miejsce akcji, czas akcji);

- Przypomnienie, ewentualne wyjaśnienie słownictwa na bocznej tablicy, planszy,
gazetce (warto by takie słownictwo pozostawało na dłużej w klasie, na widocznym miejscu,
na czas pracy tego cyklu zajęć):

(w związkach wyrazowych typu: jednego poranka, letnim rankiem, tuż po przebudzeniu,
ścisła dieta, niedaleko lasu, na leśnej polanie, między lasem a polem warzywnym, warzywne

Udostępnienie elektroniczne

www.eduskrypt.pl

© Copyright by Wacława Jankowska

7

zagony, chrupiąca marchewka, soczysta sałata, główki zielonej kapusty, wystawił słuchy,
czujny wzrok, cierpieć z bólu, śliczny omyk, ostrzyć strugi, gładka turzyca, sprawne skoki,
głodny jak wilk, znany doktor „Ojboli”, znak Czerwonego Krzyża, najadł się do syta, cierpi z
bólu, musi przestrzegać diety, łakomstwo szkodzi, itp.

- Odczytanie planu opowiadania
(plan opowiadania zamieszczony jest na karcie pracy każdego dziecka, bez względu na
poziom), przykładowy plan opowiadania:

1.Wyprawa zajączka po śniadanie.
2.Uczta na zagonach warzywnych.
3.Pokładanie się z bólu.
4.Pomoc lisa.
5.Wizyta doktora „Ojboli”.
6.Opieka leśnych braci.

- Ćwiczenia rozluźniające, oddechowe, otwarcie okna, głębokie oddychanie, wesoła
piosenka, albo wolne ćwiczenia na tle muzyki;

- Praca samodzielna indywidualna zróżnicowana:

Pierwszy poziom pisze opowiadanie samodzielnie, korzystając ze zgromadzonego
słownictwa, rozwieszonych na tablicy obrazków historyjki obrazkowej, planu opowiadania;

Drugi poziom układa opowiadanie z rozsypanki zdaniowej, czyli porządkuje i przykleja
zdania według kolejności zdarzeń (tu: przykładowe zdania typu:

Koledzy z leśnej polany

otoczyli łakomczuszka staranną opieką. Przez ptasie radio wezwano lekarza. Wczesnym
rankiem zajączek poczuł głód. Uczynny doktor „Ojboli” ze znakiem Czerwonego Krzyża na
swoim fartuchu dokładnie zbadał chorego pacjenta. Szaraczek wybrał się w poszukiwaniu
śniadania na warzywne zagony. Łakomy zwierzaczek łapczywie zajadał chrupiące
marchewki. Trzeszcza zajączka skierowane były w stronę soczystej sałaty. Brzuszek szaraka
stawał się coraz większy. Nagle nasz łakomczuch poczuł ostry ból. Lekarz zalecił mu ścisłą
dietę. Przechodzący tamtędy lisek postanowił pomóc leśnemu przyjacielowi w powrocie do
domku

.) ;

Trzeci poziom uzupełnia wyrazami tekst luk opowiadania umieszczonego na karcie pracy
(przykładowy tekst luk:

Wczesnym .......zajączek poczuł..... . Szaraczek ......... ...... w

poszukiwaniu

śniadania

..warzywne

zagony.

Łakomy

zwierzaczek

łapczywie

.......chrupiące........ . Trzeszcza zajączka były skierowane w stronę soczystej ......i zielonych
główek........ . Brzuszek szaraka stawał się coraz......... . Nagle nasz łakomczuch poczuł.........
........ . Zajączek położył się na łące i........., ból nie ustawał. Przechodzący tamtędy
.......postanowił pomóc leśnemu przyjacielowi w powrocie do......... . Przez ptasie radio
wezwano .......... . Uczynny doktor „Ojboli” ze znakiem ........... Krzyża na swoim fartuchu
dokładnie zbadał .........pacjenta. Zalecił .......dietę. Koledzy z ........ polany otoczyli
łakomczuszka ........... opieką);

- Efekty pracy indywidualnej

(odczytanie kilku prac w 3 poziomach, wszyscy pisali indywidualnie to samo opowiadanie, ale stopień trudności
był zróżnicowany);

Udostępnienie elektroniczne

www.eduskrypt.pl

© Copyright by Wacława Jankowska

8

5. Podsumowanie lekcji (rekapitulacja, ewaluacja)

Dziś pierwszy raz sami układaliście i pisaliście opowiadanie. O czym
pamiętaliście? Przykładowe odpowiedzi: kolejność zdarzeń zgodnie z planem,
trzeba było zastosować właściwe słownictwo, pamiętać o wielkiej literze na
początku i kropce na końcu zdań, w opowiadaniu coś się dzieje, jest akcja itp.;

6. Ocena aktywności

- wszyscy uczniowie pracowali bardzo aktywnie, wszyscy napisali opowiadanie
- oceny za to jak wykonaliście pracę poznacie jutro (uczniowie zostawiają kartki nauczycielowi);

7. Zadanie domowe

Uczniowie zabierają teksty przygotowane do ćwiczeń w czytaniu ze zrozumieniem np. tekst:
wydruk fragmentu dowolnego tekstu (np. o charakterze przyrodniczym), do którego załączono
pytania, zadaniem uczniów jest poznać tekst tak, by umieć udzielić odpowiedzi na pytania, znaleźć
wyrazy określające np. brzozę (biały pień, gładka powierzchnia, jasna kora, wiotkie gałązki, itp.),
inne ćwiczenia utrwalające formę opowiadania;

8. Uwagi

Kolorem zielonym zaznaczono przygotowane i zastosowane przez nauczyciela
przykładowe rozwiązania, środki dydaktyczne;

Do wykorzystania w pracy:


Zdjęcie (obrazek) zająca z dowolnego źródła.
Informacja o zającu z np. Encyklopedii, innych źródeł.
Przykład:

Zająca nazywamy szarakiem, ma także dużo nazw regionalnych, jak kopyra,
korpal, koszlon, wytrzeszczak i wiele innych. Samca nazywamy gachem lub
kotem, samicę kocicą, młode kociętami (kociakami). Sztukę chudą zwiemy słabą
(spadłą), sztukę dużą - dobrą lub grubą. Skóra z włosami to kożuch (smuż,
smużek), uszy to słuchy, zając strzyże słuchami. Oczy jego to trzeszcze,
wytrzeszcze lub gały (reg. blaski, bałuchy lub patry), łopatka to bark, zęby -
strugi, nogi - skoki, spód stóp -podeszwy, ogon - omyk (osmyk lub kosmyk). Kot
wietrzy, głos jego to kniazienie, postrzelony lub duszony - kniazi, w czasie
parkotów wydaje odmienny głos, zwany muskaniem. Odchody jego to bobki,
zając bobczy.

Zając kica, pomyka i sadzi lub na oślep kipi. W swojej kotlince szarak dolega
(leży kamieniem lub siedzi twardo). O nieoczekiwanie z kotliny (kopna) ruszonym
zającu mówimy, że wyjeżdża z kopna. Zając liże łapy, gdy kipiąc przed siebie
uniknie strzału albo umknął przed pogonią psów gończych - ogarów lun chartów.
Zając ćmi, gdy się pokaże daleko, poza zasięgiem strzału.

Udostępnienie elektroniczne

www.eduskrypt.pl

© Copyright by Wacława Jankowska

9

Zanim zając po nocnym żerowaniu zalegnie w kotlinie, robi pętlę, kluczy
(wraca po swoim tropie), po czym robi kominek (odsadza się kilkumetrowym
skokiem w bok od swojego tropu), powtarza nieraz pętlę, znów robi kominek, po
czym dopiero zalegnie w kotlinie.

Gdy w celu rozpoznania otoczenia zając siada na zadnich skokach, daje (staje
lub stawia) słupka. Żeruje i wystrzyga (lub strzyże) z upodobaniem żarnowiec,
kapustę, rzepak lub jarmuż. Tłuszcz zająca to skrom, tłusty zając jest skromny.
Skrom zajęczy był ongiś wysoko ceniony jako cudowny niemal środek leczący
skutecznie rany. Obiad mięsny nazywano skromny, postny natomiast nieskromny.

Okres godowy zwiemy parkotami, zające parkocą się (parkają się).
Zajęczyca jest kotna i koci się (rzuca płód). Zające z pierwszego rzutu nazywamy
marczakami, jesienne zaś wrześniakami lub nazimkami.

Przykładowe obrazki historyjki:

Udostępnienie elektroniczne

www.eduskrypt.pl

© Copyright by Wacława Jankowska

10

Udostępnienie elektroniczne

www.eduskrypt.pl

© Copyright by Wacława Jankowska

11