Maciej Aleksander Janisławski

KRYPTONIM „POMORZE”

Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej

Warszawa 1984

Okładkę projektował: Sławomir Gałązka

Redaktor: Wanda Włoszczak

Redaktor techniczny: Irena Chojdak-Rybarczyk

Mojemu Przyjacielowi

płk. Józefowi Lipińskiemu,

spadochroniarzom

i wszystkim współpracownikom

grupy „Pomorze”

AUTOR

ROZDZIAŁ 1

Monotonny pomruk pracujących równo silników Douglasa nuży, prawie usypia. Na okrągłych szybach z

pleksi grubymi kroplami deszczu rozmazuje się jesień.

- Nie spać, nie spać, rebiata! Wyśpimy się na dole – upomina swych podwładnych podporucznik Mycko,

chociaż i jemu powieki ciążą ołowiem, a głowa sama raz po raz opada na piersi.

- Żeby tylko nie snem wiecznym... - słyszy w odpowiedzi.
- Który to, no, który, do jasnej cholery! - Oficer zrywa się ze swego miejsca.
- Daj spokój, to tylko żarty – uspokaja go siedzący obok Wołodia Kirsiejew.
- Dowcipnisie, szlag by to... - Mycko uspokojony nieco wraca na swoje miejsce. Jeszcze się nie zaczęło,

myśli, jeszcze wszystko przed nami, a wciąż te nerwy. Trzeba się jednak mocniej trzymać w garści...

Nagłe szarpnięcie sterami rzuca samolot na lewe skrzydło. Nad wejściem do kabiny pilotów ostrym

rubinowym światłem płonie lampka sygnalizacyjna. A więc to już...

Dwunastu mężczyzn dotychczas na wpół śpiących zrywa się na nogi.
- Co dwie sekundy! Słyszycie, co dwie sekundy! - woła dowódca.
Biegnąc w stronę czerniejącego luku, przypominają sobie ostatnie słowa instrukcji: „odbić się lewą nogą,

nogi złączyć i liczyć: sto dwadzieścia jeden, sto dwadzieścia dwa, sto dwadzieścia trzy...

Po kilku minutach warkot samolotu cichnie, oddala się. Trzynaście białych czasz spływa łagodnie w

czerń nocy. Kilkaset metrów pod nimi srebrzy się w świetle księżyca jezioro okolone gęstą ścianą lasu. Z
góry wygląda to niezwykle pięknie, ale spadochroniarze nie przybyli tu przecież, by podziwiać krajobraz.
Wiedzą też doskonale, że nie jest to ziemia gościnna. Za każdym drzewem i na każdej leśnej przecince
mogła przecież zaczaić się śmierć.

Jest noc z 6 na 7 września 1944 roku, a zbliżająca się do ich nóg ziemia to Prusy Wschodnie – od setek

lat kolebka pruskiego militaryzmu. Dwunastu skoczków w mundurach polskich i radzieckich, lądujących tej
nocy na wrogiej ziemi, to zwiad 2 Frontu Białoruskiego, stojącego kilkadziesiąt kilometrów od miejsca, w
którym opadają teraz białe spadochrony.

Operacja wschodniopruska stanowiła niezwykle istotne ogniwo w całości działań radzieckich sił

zbrojnych. I chociaż w zasadzie wojska 3 i 2 Frontów Białoruskich działały na kierunku pomocniczym,
miały spełnić zadanie o znaczeniu nie tylko strategicznym, ale także politycznym: rozbić silne zgrupowanie
wojsk niemieckich i zlikwidować raz na zawsze „wilcze legowisko” - bazę militaryzmu w Prusach
Wschodnich.

Nie były to zadania łatwe, gdyż Niemcy przywiązywali olbrzymią wagę do obrony Prus Wschodnich i

tereny te niezwykle silnie ufortyfikowali. Już sama rzeźba i ukształtowanie terenu – rozległe obszary leśne,
liczne kanały, rzeki i mokradła, a przede wszystkim gęsto rozsiane jeziora (zwłaszcza pasmo jezior
mazurskich) – sprawiły, że był on trudny do sforsowania przez wojska zmechanizowane.

Dowodzący 2 frontem Białoruskim marszałek Konstanty Rokossowski tak oto wspominał po latach *:
„Teren naszych przyszłych działań był bardzo swoisty. Prawa jego część – od Augustowa do Łomży – to

kraina lasów i jezior, niesłychanie trudna dla nacierających wojsk. Łatwiejsza do przejścia ze względu na
rzeźbę terenu była lewa połowa odcinka frontu. Jednak na łatwe posuwanie się i tutaj nie można było liczyć.
Mieliśmy bowiem do pokonania obronę złożoną z wielu pasów, umacnianą w ciągu wielu lat.

* Konstanty Rokossowski, Żołnierski obowiązek, Warszawa 1976, Wyd. II, str. 344

Niemcy zawsze traktowały Prusy Wschodnie jako odskocznię do napaści na wschodnich sąsiadów.

Wiadomo przecież, że każdy rozbójnik, zanim wyruszy na wyprawę, stara się otoczyć swoją kryjówkę
mocnym obwarowaniem, aby w razie niepowodzenia móc się tu schować i uratować własną skórę. W
Prusach Wschodnich od dawna doskonalono system twierdz – zarówno jako rubież wyjściową do napaści na
inne kraje, jak też jako ochronę, jeśli wypadnie się bronić. Mieliśmy zdruzgotać owe umocnienia, które
budowano w ciągu stuleci”.

Prusy Wschodnie, powstałe na ziemiach Słowian i Litwinów, stanowiły niezwykle ważną część państwa

pruskiego. Było to rzeczywiście prawdziwe „wilcze gniazdo”...

„Prusko-niemiecka kasta junkierska — pisze Walter Ulbricht * — od chwili swego powstania była

ogniskiem niepokoju w Europie. W ciągu wielu wieków niemieccy rycerze i junkrzy, realizując swój Drang
nach Osten, nieśli narodom słowiańskim wojnę, ruinę i niewolę”. Już w wieku XV stanowiły Prusy
Wschodnie, jako najbardziej wysunięta na wschód prowincja, ważny strategicznie obszar wyjściowy do
krwawych wypraw przeciwko ludom słowiańskim i bałtyckim. Później, w wieku XIX, Moltke i Schliefen
opracowali plany wykorzystania tych terenów do wojny z Rosją. Latami całymi budowano tu potężne
umocnienia i twierdze, wykorzystując dodatkowo wszelkie udogodnienia terenowe. W 1944 roku
dowództwo niemieckie dysponowało już sześcioma silnie umocnionymi rejonami. Znalazły się wśród nich
także umocnienia stare, budowane jeszcze przed pierwszą wojną światową, a biegnące między Malborkiem,
Ostródą, Olsztynem, Ełkiem, Suwałkami, Tylżą, i dalej wzdłuż Niemna i Zalewu Kurońskiego. Wśród tych
umocnień i twierdz budowanych przez lata całe niepoślednią rolę wyznaczono twierdzy giżyckiej,
zwanej także Boyen (miano to otrzymała na cześć wieloletniego pruskiego ministra wojny i inicjatora jej
powstania — marszałka Leopolda Ludwiga Hermanna von Boyena). Jej budowę rozpoczęto w roku 1843, a
ukończono w roku 1875, kiedy to, po zwycięstwie w wojnie z Francją, uzyskano ogromne kontrybucje
wojenne, z których część przeznaczyli Prusacy na stawianie twierdz i umocnień.

Mimo że powstała w drugiej połowie XIX wieku, twierdza Boyen odegrała niepoślednią rolę w I wojnie

światowej. Zarówno latem 1914 roku, jak i zimą 1915 broniła z dużym powodzeniem linii jezior mazurskich
i przyczyniła się znacznie do klęski całej, prowadzonej przez rosyjskie dowództwo, operacji
wschodniopruskiej.

W okresie międzywojennym Niemcy przystąpili do dalszej rozbudowy umocnień w rejonie Giżycka.

Powstał tu tzw. giżycki rejon umocniony, który miał stanowić dogodną pozycję wyjściową do ataku na
polską granicę.

Sprawdziło się to zresztą dokładnie 8 września 1939 roku, gdyż stąd właśnie wyruszyły do ataku na

polskie pozycje obronne nad Narwią pancerne zagony generała Guderiana.

Latem 1944 roku, kiedy front znajdował się w odległości kilkudziesięciu kilometrów od Prus

Wschodnich, kiedy ich mieszkańcy słyszeli już wyraźnie głuchy pomruk dział radzieckich, poszczególne
miasta zaczęto przekształcać w twierdze,, a do ich obrony skierowano specjalne oddziały forteczne, co rzecz
jasna nie oznaczało, że tylko im przypadnie w udziale obrona tego obszaru. Główne siły niemieckie, jakie w
tym czasie poczęto tam instalować, to Grupa Armii „Środek”, składająca się z 3 armii pancernej (zajęła
pozycje na lewyrri brzegu Niemna, od wybrzeży Morza Bałtyckiego do Jurbarkasa, a następnie do
Dobrowolska), 4 armii broniącej obszaru na wschód od jezior mazurskich (linia Dobrowolsk — Nowogród) i
2 armii zajmującej pozycje wzdłuż Narwi od Nowogrodu aż do Bugu i Wisły. Łącznie armie te liczyły 3
dywizje pancerne i 3 zmotoryzowane, 35 dywizji piechoty i 2 grupy bojowe.

W tym samym czasie gauleiter Erich Koch, komisarz obrony Prus Wschodnich, uzyskał zgodę Hitlera na

zbudowanie wzdłuż całej granicy podległej mu prowincji silnej linii obronnej, zwanej
Ostpreussenschutzstellung (wschodniopruska pozycja obronna). Inna sprawa, że ledwie pierwsze roboty
ruszyły, co bardziej sceptyczni rodacy gauleitera nazwali je po cichu „Erich Koch — Wall”...

„Wał Kocha” składał się z dziesiątków pól minowych, zasieków z drutu kolczastego, betonowych i

drewnianych zapór przeciwczołgowych oraz głębokiego na cztery metry i szerokiego na osiem rowu
przeciwczołgowego. To jeszcze nie wszystko: w pewnej odległości za rowem rozciągał się cały system
okopów strzeleckich, wzmocniony bunkrami i stanowiskami artylerii.

Wszystkie te poczynania sprawiły, że wschodnio-pruskie rejony umocnione, pasy obrony i węzły oporu,

łącznie z miastami przekształconymi w twierdze, nie ustępowały pod wzglądem mocy tzw. linii Zygfryda (na
niektórych odcinkach, na przykład między Gąbinem a Królewcem, zdecydowanie ją przewyższały) i
stanowiły trudny orzech do zgryzienia dla oczekujących na sygnał do ataku wojsk radzieckich.

* W. Ulbricht, K istorii nowiejszego wremieni, Moskwa 1957, str. 200.

Wspominał o tym zupełnie otwarcie marszałek Konstanty Rokossowski:
„Wiedzieliśmy; że stoi przed nami silny nieprzyjaciel, że opór będzie wzrastał w miarę naszego

posuwania się w głąb jego terytorium. Rzeczą nader ważną było nie dopuścić do przekształcenia się natarcia
w przewlekłe walki, nadać mu zdecydowany charakter, ażeby wróg nie mógł planowo się wycofywać i
umacniać na dogodnych rubieżach.

Właśnie dlatego wiele uwagi poświęcono dokładnemu rozpoznaniu zarówno przedniego skraju obrony

nieprzyjaciela, jak i wszystkich rubieży w głębi, które hitlerowcy mogli wykorzystać w czasie odwrotu. Cały
ten obszar dokładnie, wielokrotnie sfotografowało nasze lotnictwo. Dowódcy otrzymali zdjęcia lotnicze
terenów, w których miały działać ich oddziały i związki taktyczne. Zawczasu określono rejony w głębi
obrony nieprzyjaciela lub na jego tyłach, które należało zdobyć jeszcze przed nadejściem naszych sił
głównych. Specjalnie sformowanym oddziałom szybkim polecono wysuwać się do przodu, obchodzić
nieprzyjacielskie węzły oporu, zajmować znajdujące się na drogach odwrotu nieprzyjaciela umocnienia,
przeprawy i mosty oraz utrzymywać je do nadejścia sił głównych”.

Pomyślne przeprowadzenie zakrojonego na szeroką skalę ataku wymagało więc odpowiednich sił i

starannych przygotowań. Przede wszystkim zaś informacji o przeciwniku. Zdjęcia lotnicze stanowiły na
pewno dużą pomoc dla dowództwa, ale nie załatwiały sprawy. Istniało bowiem ogromne zapotrzebowanie na
dane szczegółowe, dotyczące dalekich tyłów wojsk niemieckich, szczególnie zaś systemów obrony i
umocnień, zgrupowań i rodzajów wojsk oraz wszystkich obiektów o znaczeniu strategicznym i obronnym.
W tej sytuacji w sztabie 2 Frontu Białoruskiego podjęto decyzję o wykorzystaniu do celów zwiadowczych
specjalnych grup rozpoznawczo-dywersyjnych, których zadaniem miało być nie tylko dokładne rozpoznanie
terenów przyszłych działań, ale również i nękanie Niemców akcjami o charakterze dywersyjnym.

ROZDZIAŁ II

- Niedobrze, bardzo niedobrze, towarzyszu Biełow *... To już dwunasta grupa, która wpadła w niemieckie

łapy, i to zaledwie w parę godzin po wylądowaniu!

Szef oddziału rozpoznawczego, generał Piotr Czekmazow, nie ukrywał swego rozdrażnienia. W każdej

chwili przecież można było spodziewać się rozkazu do natarcia, a informacje na temat terenów przyszłych
działań, jakimi aktualnie dysponował sztab, były bardzo skąpe i ograniczały się prawie wyłącznie do tego,
co specjaliści zdołali odczytać ze zdjęć lotniczych.

- Stanowczo za mało o nich wiemy...
Szef oddziału rozpoznawczego ponownie pochylił się nad płachtą mapy Prus Wschodnich.
- Przecież musi tu być jakiś punkt słabszy, jakiś rejon, którego mniej pilnują. Może należy na miejsce

zrzutu wybierać większe kompleksy leśne? Nawet jeśli Niemcy zauważą samolot, to przecież nie zdołają w
ciągu kilku godzin zorganizować obławy, a to już jest dla naszych chłopców jakaś szansa... A może,
towarzyszu Biełow — generał spojrzał badawczo w stronę pułkownika — wasi spadochroniarze nie są do
swych zadań przygotowani?

Biełow zerwał się z krzesła i stanął w pozycji zasadniczej.
- Melduję, towarzyszu generale, że to nasi najlepsi, długo wybierani ludzie. Sprawdzili się w

najtrudniejszych sytuacjach.

- Siadaj, siadaj... — machnął ręką Czekmazow. — Najlepsi czy nie, sam widzisz, że jak dotychczas

korzyści z nich tyle, co kot napłakał...

W pokoju szefa oddziału zapadła nerwowa cisza. Duża lampa naftowa oświetlała migotliwym, żółtym

blaskiem mapę, na której czarnym konturem obwiedziono granice Prus Wschodnich. Przedłużające się
milczenie przerwał wreszcie Czekmazow.

- Jedno nie ulega kwestii. Informacje musimy mieć. To jeden z warunków powodzenia. Co w tej sytuacji

proponujecie, towarzyszu Biełow?

Pułkownik wyprostował się.
- Sądzę, towarzyszu generale, że trzeba zmienić skład osobowy wysyłanych przez nas grup... Nie, nie

oznacza to, że ludzie niedobrzy, o tym już mówiłem — uprzedził pytanie generała. — Zmuszają nas do tego
wnioski, jakie wyciągnęliśmy z dotychczasowych lekcji...

- A jakież to wnioski? — uniósł wysoka brwi Czekmazow.

* Płk Biełow, właściwe nazwisko Aleksander Romanowski; zastępca generała Piotra Czekmazowa, szefa oddziału

rozpoznawczego w sztabie 1 Frontu Białoruskiego.

- Przede wszystkim przy dotychczasowym formowaniu grup wywiadowczych staraliśmy się, aby w

każdej z nich znalazło się przynajmniej kilku towarzyszy z Komitetu „Wolne Niemcy” *. Cel był jasny, znali
język, a czasem nawet i teren, w którym przypadło im lądować.

- To źle? — zdziwił się generał.
- Okazało się, że nie najlepiej — westchnął Biełow. — Otóż gdyby tylko o samą znajomość języka

chodziło, to udział towarzyszy niemieckich byłby na pewno konieczny. Ale nie wzięliśmy pod uwagę innego
jeszcze czynnika. Nie przewidzieliśmy, że każdy z nich po wylądowaniu w znanym sobie terenie będzie
szukał kontaktu ze swoją rodziną lub znajomymi w celu wciągnięcia ich do współpracy. To wydawało się
tym samotnym, zrzuconym na terenie wroga, ludziom dobrym rozwiązaniem. A my zapomnieliśmy, że
wszyscy w jakiś sposób spokrewnieni z dezerterami z Wehrmachtu znajdują się pod troskliwą opieką
gestapo. I tak każdy nierozważny lub nieostrożny krok ze strony skoczków kończył się natychmiastową
interwencją Niemców, a w konsekwencji likwidacją grupy.

- O ile wiem — wtrącił generał — to w każdej grupie znajdowali się także i nasi oficerowie.
- Zgoda — kiwnął głową Biełow. — Musicie jednak wziąć pod uwagę, że znajdowali się oni w bardzo

trudnej sytuacji. Nawet świetne opanowanie języka to jeszcze za mało... Trzeba znać mentalność Niemców,
ich zwyczaje, orientować się w terenie... A skutki wieloletniej działalności propagandy goebbelsowskiej?
Przecież dla przeciętnego Niemca każdy obywatel radziecki, a zwłaszcza w mundurze, to krwawy bandyta...
Mam wam pokazać, generale, gazety wychodzące w Prusach Wschodnich?

- No, dobrze — przerwał Czekmazow. Doszliście w tej chwili do tego samego wniosku co ja, czyli

kwestii właściwego doboru ludzi. A co dalej?

Nie zrażony mało zachęcającym tonem zwierzchnika Biełow kontynuował:
- Ludność Prus Wschodnich jest w swej masie przeważnie niemiecka. Część jej stanowią osadnicy, którzy

otrzymali ziemię jako wyróżnienie od rządu Trzeciej Rzeszy. Ci są najgorsi. To zatwardziali zwolennicy
Hitlera i faszyzmu. Ale przecież żyją tam także Polacy, i to nie tylko stali mieszkańcy tych ziem, ale także
masowo ściągani do prac rolnych Polacy z Generalnego Gubernatorstwa. A z nimi zawsze się dogadamy...
W tej sytuacji postanowiliśmy zwrócić się do towarzyszy polskich z prośbą o skierowanie do nas kilku
odpowiednio przeszkolonych grup zwiadowczych z Polskiego Batalionu Specjalnego.

- Zgoda — generał Czekmazow zmęczony długą rozmową wstał z krzesła, dając w ten sposób znać, iż

naradę uważa za skończoną. — Zgoda — powtórzył raz jeszcze, po czym dodał: — Niech będą i Polacy.
Jeśli poradzą sobie, może wreszcie dowiemy się czegoś o tej przeklętej pruskiej twierdzy...

Batalion Specjalny, o którym wspomniał pułkownik Biełow w swojej rozmowie z szefem oddziału

rozpoznawczego, utworzony został 18 października 1943 roku. Za wzór organizacyjny tej niezwykłej
jednostki posłużył jeden z radzieckich batalionów brygady spadofchronowo-desantowej. Znaleźli się w nim
żołnierze 1 korpusu, a przede wszystkim 1 Dywizji im. Tadeusza Kościuszki.

Pierwszym miejscem postoju nowej jednostki stało sie niewielkie miasteczko Biełoomut w obwodzie

moskiewskim. Według pierwotnych założeń batalion miał być w całości przerzucony na tyły wroga. W tym
też czasie sformowano następujące pododdziały: dwie kompanie szturmowe zwiadowców, kompanię rusznic
przeciwpancernych, kompanię ckm, kompanię moździerzy, kompanię minerską i kompanię
radiotelegrafistów.

W takiej posiać i batalion istniał i szkolił się do dnia 21 marca 1944 roku, czyli do czasu opracowania,

zatwierdzenia i wprowadzenia w życie etatu Polskiego Samodzielnego Batalionu Specjalnego (etat nr 04/185
z dnia 3 lutego 1944 roku, opracowany przez zespół specjalistów radzieckich z generałem porucznikiem
Czetwierikowem na czele).

Od lej pory uległy również zmianie cele i zadania batalionu. Postanowiono, iż jednostka ta nie zostanie w

całości przerzucona na tyły wroga, ale szkoleni w niej wywiadowcy będą formowani w małe oddziały,
stanowiące w perspektywie zalążki grup organizatorskich ruchu partyzanckiego w kraju oraz grup
rozpoznawezo-dywersyjnych, politycznych i wywiadowczych.

* „Wolne Niemcy” — Narodowy Komitet Wolne Niemcy, Nationalkomitee Freies Deutschland, NKFD, antyhitlerowska

organizacja utworzona w lipcu 1943 z inicjatywy niemieckich działaczy komunistycznych przebywających na emigracji w Związku
Radzieckim, głównie W. Piecka i W. Ulbrichta; skupiała przedstawicieli wszystkich warstw antyfaszystowskich partii i ugrupowań
społ.-polit., którzy postanowili walczyć przeciwko reżimowi hitlerowskiemu.

Zadania tego typu wymagały oczywiście odpowiedniego ośrodka dowodzenia operacyjnego, którego

dotychczas batalion nie posiadał. Utworzono więc Polski Sztab Partyzancki. Decyzja o jego powołaniu
zapadła w kwietniu 1944 roku, a już 5 maja tego roku sztab rozpoczął swoją działalność na Wołyniu, w
miejscowości Szpanów koło Równego, w pobliżu linii frontu. Na jego czele stanął generał Aleksander
Zawadzki, a jego zastępcą mianowano pułkownika Sergiusza Prytyckiego. Aby zapewnić precyzję
koordynowania wszystkich działań, stworzono jednocześnie dwa przedstawicielstwa wojskowe: w Moskwie
(pięcioosobowe pod dowództwem pułkownika Rokicińskiego) i przy Radzie Wojennej 2 Frontu
Białoruskiego (29 oficerów z pułkownikiem Kazimierskim na czele). Ponadto Polski Sztab Partyzancki i
batalion podlegały Komisarzowi Bezpieczeństwa Państwowego generałowi porucznikowi Gieorgijowi
Żukowowi i Dmitrijowi Mannuilskiemu działającemu z ramienia KC WKP(b). Natomiast generał
Aleksander Zawadzki, jako szef Polskiego Sztabu Partyzanckiego, był członkiem Rady Wojennej i
jednocześnie stał na czele Centralnego Biura Komunistów (polskich) w Moskwie.

Przystąpiono natychmiast do opracowywania planów działań rozpoznawczo-wywiadowczych,

dywersyjnych i organizacyjno-partyzanckich, niezwłocznie też rozpoczęła się ich realizacja. Jeszcze nie było
własnych samolotów, kiedy już pierwsi spadochroniarze z batalionu otrzymali zadania bojowe i zostali
przerzuceni na tyły wroga przez sztaby partyzanckie Ukrainy i Białorusi.

Pozostali przechodzili ostre szkolenie. W Polskim Samodzielnym Batalionie Specjalnym przyjęto, że

okres stu dni niezwykle intensywnych ćwiczeń, wykładów i zajęć specjalistycznych to minimum tego, co
powinien przejść każdy spadochroniarz.

Ćwiczono więc skoki pojedyncze i grupowe, skoki z balonu, uczono sterowania czaszą spadochronu w

locie, a także wielu innych niezwykle istotnych rzeczy, jak np. rozpoznawania terenów z góry.

Bardzo ważnym elementem w całości szkolenia była tzw. minerka. W batalionie ćwiczono ją między

innymi na normalnych torach, po których kursowały normalne pociągi. Jedna grupa zakładała miny
wyposażone jedynie w zapalniki, zadaniem drugiej natomiast było odszukanie ich, tak aby pociąg, który miał
tamtędy przejechać, nie „wyleciał” w powietrze.

Po okresie przeszkolenia ruszali spadochroniarze do wyznaczonych im zadań. Liczebność i składy

poszczególnych grup uzależnione były od potfzeb i dlatego niektóre z nich składały się z pięciu lub
jedenastu żołnierzy, inne natomiast, jak np. grupa Sobiesiaka, liczyły od 100 do 150 żołnierzy. W sumie
utworzono i przerzucono na tyły nieprzyjaciela 23 grupy organizacyjne i dywersyjno-wywiadowcze, w skład
których weszło 567 spadochroniarzy, a wśród nich 141 oficerów i 215 podoficerów.

W połowie maja 1944 roku batalion został przeniesiony do miejscowości Żytyń koło Równego. Następne

miejsca postoju to kolejno: Chełm i Jastków koło Lublina. Pod koniec 1944 roku Polski Sztab Partyzancki
przekształcono w „Bazę Materiałowo-Technicznego Zaopatrzenia przy Naczelnym Dowódcy Wojska
Polskiego dla oddziałów na tyłach wroga”.

Niemcy doskonale zdawali sobie sprawę z niebezpieczeństwa, jakie groziło im ze strony skoczków

radzieckich, a później i polskich. Już 22 lipca 1940 roku Szef Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy
(RSHA) Reinhard Heydrich wydał w tej sprawie pierwsze zarządzenie.

Zgodnie z jego wytycznymi, a także z zarządzeniem Szefa Policji Porządkowej z 5 lipca 1941 roku,

wszyscy spadochroniarze ujęci w ubraniach cywilnych, a więc w nomenklaturze niemieckiej „wywiadowcy,
sabotażyści i terroryści”, mieli być natychmiast po ujęciu przekazywani w ręce gestapo.

Kiedy Niemcy napadli na Związek Radziecki, sprawa ewentualnych skoczków penetrujących zajęte przez

nich tereny stanęła prawie na ostrzu noża. Wydane wówczas ściśle tajne zarządzenia Naczelnego
Dowództwa Wehrmachtu mówiły, że każdy spadochroniarz, niezależnie od tego, czy jest w mundurze, czy
też w ubraniu cywilnym, winien być traktowany jak bandyta. Zalecenie dalsze brzmiało: „rozstrzelać na
miejscu lub przekazywać służbie bezpieczeństwa celem specjalnego potraktowania”. Co to oznaczało w
języku niemieckim i przy niemieckim sposobie myślenia, nietrudno odgadnąć... Potwierdziły to zresztą
liczne przykłady bestialskiego potraktowania spadochroniarzy radzieckich, którzy wpadli w ręce niemieckie.
Żaden z nich nie znalazł się w obozie jenieckim, co stanowiło jawne naruszenie prawa międzynarodowego.
Podczas przesłuchań byli torturowani i wszystkich spotkał ten sam koniec - śmierć z rąk oprawców.

Znany jest też rozkaz Heydricha z 15 maja 1942 roku mówiący o „unieszkodliwianiu agentów

spadochronowych, terrorystów i sabotażystów”. Specjalne instrukcje uzupełniające głosiły: „Wszystkim
ujętym spadochroniarzom natychmiast wiązać ręce, kneblować usta i dokładnie rewidować, ponieważ wielu
z nich usiłowało popełnić samobójstwo, m.in. za pomocą cyjanku”. I dalej: „natychmiastowe przesłuchanie
ujętych spadochroniarzy winno służyć ujęciu innych grup spadochronowych i ich unieszkodliwieniu”.

Siódmego października 1942 roku ogłoszony został w radiu i prasie hitlerowskiej komunikat Naczelnego

Dowództwa Wehrmachtu (OKW), w którym Niemcy zupełnie jawnie ogłosili, że „wszyscy ujęci

spadochroniarze będą potraktowani jak bandyci i rozstrzelani na miejscu bez litości”. W ślad za tym ukazał
się ściśle tajny rozkaz Hitlera, w którym między innymi stwierdzono: „Począwszy od chwili obecnej
wszyscy przeciwnicy schwytani przez niemieckie wojska w czasie tzw. akcji komandosów w Europie lub
Afryce, nawet żołnierze w mundurach lub oddziały z bronią i bez broni, winni być zniszczeni do ostatniego
w walce lub w trakcie ucieczki”.

I znowu bardzo łatwo domyślić się, o jaką to „walkę” czy też „ucieczkę” Niemcom chodziło...
W celu skoordynowania działań przeciwko spadochroniarzom stworzono w Głównym Urzędzie

Bezpieczeństwa Rzeszy referat IV AZ (Sabotageabwehr). Kierował nim SS-sturmbannführer i kriminalrat
Horst Kopkow, odznaczony przez samego Himmlera Niemieckim Krzyżem Srebrnym za „szczególne zasługi
w zwalczaniu spadochroniarzy”. Inne znane nazwisko, to SS-untersturmbannführer Johann Strübing. Główne
zadanie kierowanego przez niego działu to zwalczanie spadochroniarzy i agentów wyposażonych w
radiostacje.

Fakt zaangażowania wielu setek ludzi, a także ogromne środki finansowe przeznaczone na ten cel, to

wymowny dowód, świadczący, jak bardzo obawiali się Niemcy dywersji na własnym zapleczu.

Już po wojnie generał Guillaume twierdził, że wojska radzieckie przerzuciły na tyły wroga 37 000

specjalistów wyszkolonych do prowadzenia walki dywersyjnej i wywiadu oraz wysłały drogą powietrzną
ogromne ilości zaopatrzenia dla partyzantów. Danych tych, co prawda, nie potwierdzono w Związku
Radzieckim, ale dość przecież przypomnieć niektóre fakty, świadczące o rozmachu akcji desantowych
organizowanych przez Armię Czerwoną. Na przykład na przełomie 1941 i 1942 roku pod Jelnią wylądowała
cała brygada desantowa zrzucona jako wsparcie oddziałów partyzanckich generała Biełowa. Brawurowa
akcją zakończyła się sukcesem: partyzanci i spadochroniarze przy 38 stopniach mrozu przecięli niezwykle
ważną w tym czasie dla Niemców autostradę Smoleńsk— Wiaźma.

ROZDZIAŁ III

Ziemia tym razem nie była najłaskawsza...
Lipiński zawisł na wystających gałęziach ogromnego świerka dobre trzy metry ponad ziemią. Przez kilka

minut szamotał się rozpaczliwie, aż w końcu — zeźlony — przeciął linki nożem, który na szczęście nosił
stale za cholewą buta. Gwałtowny upadek ze sporej w końcu wysokości odczuł dość boleśnie...

- Cholera... Ładnie się zaczyna... — syknął z bólu, podnosząc się ostrożnie na nogi. Na szczęście kości

byty całe.

W lesie panowała cisza. Kilka kroków, jakie przeszedł od miejsca „lądowania”, zabrzmiały jak suche

wystrzały. Z wrażenia aż przystanął. Zaczynam zachowywać się jak stara histeryczka, skarcił się w duchu.
Przez moment jeszcze nasłuchiwał. Gdzie reszta? Nie mogło ich znieść zbyt daleko. Skakali przecież z
wysokości co najwyżej 400 metrów.

Nagle usłyszał trzask łamanych gałęzi. Ręka sama chwyciła za broń. O kilka metrów od miejsca, w

którym stał, rozległ się cichy śmiech:

- Coś taki nerwowy? — Z czerni nocy wynurzyli się krawiec, Płonka i Piesiór. — Wszystko w porządku?
Skinął głową. Nie mial ochoty tłumaczyć się ze swojej niezawinionej w końcu przygody ze świerkiem i

przymusowym niezbyt miękkim lądowaniem.

- Gdzie reszta? — Pytanie było czysto retoryczne, więc nie czekając na odpowiedź, rzucił krótko: —

Dobra... Spadochrony i plecaki pod to duże drzewo i szukamy pozostałych. Za piętnaście minut zbiórka w
tym samym miejscu...

Grupa, która wylądowała 7 września 1944 roku około godziny 1.15 w nocy w rejonie wsi Nowe

Konopaty, składała się z dwunastu spadochroniarzy (ppor. Henryk Mycko — dowódca, ppor. Józef Lipiński
— zastępca dowódcy, ppor, Stefan Zakrzewski — zastępca do spraw politycznych, ppor. Emil Piesiór, ppor.
Stefan Woszkowski, ppor. Władysław Dudzik, st. sierż., Józef Krawiec, st. sierż. Leon Płonka, st, sierż.
Władysław Wilczyński i trzej Rosjanie – ppor. Wołodia Arens — lekarz chirurg, ppor. Władimir Kirsiejew
— radiotelegrafista i ppor. Igor Waluszkiewicz) i otrzymała kryptonim „Pomorze”.

Szóstego września 1944 toku przewieziono ich samolotem ze Świdnika k/Lublina do Brześcia nad

Bugiem. Tam dopiero dowiedzieli się o punkcie docelowym swojej „podróży”. Ostatnich wskazówek i
instrukcji przed lotem udzielił spadochroniarzom sam pułkownik Biełow. Obecność wysokiego rangą oficera
sztabu potwierdzała wagę ich misji.

- Ludność tamtejsza — mówił Biełow — jest przeważnie niemiecka, część jej stanowią osadnicy, którzy

otrzymali ziemię w drodze wyróżnienia przez rząd Trzeciej Rzeszy. Dlatego też pracę wywiadowczą należy
rozpoczynać bardzo ostrożnie... Ustalić: obiekty wojskowe, koncentrację wojsk, rejony umocnień i

fortyfikacji, a ludność polską podtrzymywać na duchu...

Biełow nie uważał za stosowne poinformować członków grupy o dotychczasowych wpadkach. Niczego

by to zresztą nie zmieniło. Byli żołnierzami i otrzymali rozkaz, który bez względu na cenę należało
wykonać.

Po obfitej kolacji spadochroniarze załadowali się do samolotu. Kilku z. nich było w swoich mundurach,

pozostali w ubraniach cywilnych. Każdego wyposażono w plecak zawierający 3 zmiany bielizny, ubranie
cywilne, mundur oficera niemieckiego, magazynki z amunicją zapasową, baterię do radiostacji oraz żywność
na 10 dni. Ciężar tak naładowanego plecaka wynosił kilkadziesiąt kilogramów. Spadochroniarze byli
uzbrojeni w broń maszynową (PPS), pistolety, granaty (po 7 sztuk) i noże. Dodatkowe uzbrojenie stanowiły
dwa karabiny zaopatrzone w specjalne tłumiki, tzw. bezszumki. Całość wyposażenia uzupełniał ważący
około 100 kg zasobnik z zapasami amunicji, materiałami wybuchowymi, żywnością i lekami oraz
materiałami propagandowymi w językach polskim i niemieckim.

Lot nie należał do spokojnych. Po raz pierwszy wpadli w rejon ostrzału artylerii niemieckiej tuż po

przekroczeniu linii Bugu. Później było trochę spokoju, ale nad płonącą Warszawą dostali się w silny ogień
zaporowy. Pociski rozrywały się w odległości 100, najwyżej 200 metrów od samolotu. Pilot wyszedł z
groźnej strefy jedynie dzięki silnym nerwom i niezwykłemu manewrowi: lotem koszącym na wysokości 300
—200 metrów przeleciał nad bateriami niemieckimi.

Około godziny pierwszej w nocy znaleźli się w rejonie zrzutu...
Po dwudziestu minutach grupa w komplecie zebrała się w miejscu wyznaczonym przez Lipińskiego.

Niestety, nie wszyscy o własnych siłach. Igor Waluskiowicz, sądząc, że złamał przy lądowaniu nogę, w
przypływie nagłej rozpaczy sięgnął po pistolet. Sytuację uratował Piesiór, wyrywając mu broń niemal w
ostatniej chwili.

- A ten idiota zamiast mi podziękować, zdzielił mnie po łbie i to tak, że wszystkie gwiazdy zobaczyłem...

— żalił się teraz dowódcy.

Mycko słuchał ze ściągniętymi brwiami. Początek był nie najlepszy. Wypadek Waluszkiewicza mógł

nieco skomplikować ich plany...

- Co z nim, Wołodia? — zwrócił się do lekarza grupy, Arensa, który nachylony nad Waluszkiewiczem

skrupulatnie badał nogę nieszczęśnika.

- Wygląda na to, że kość cała... Zwykłe zwichnięcie. Jednak trzeba go będzie prowadzić pod ramię jak

panienkę...

- Jak długo?
- Za dzień, dwa, będzie mógł chodzić.
- To ja poczekam te dwa dni, żeby mi nikt później nie mówił, że skułem mordę choremu — nie

wytrzymał Piesiór.

Zranił się także, i to dość poważnie, Stefan Zakrzewski. Ostra gałąź przeorała mu paskudnie lewe udo w

okolicach krocza. Sycząc z bólu, wysłuchiwał cierpliwie złośliwych docinków dotyczących miejsca
zranienia.

- Dość tego! — przeciął beztroskie rozmowy Mycko. — Zwariowaliście?! Diabli wiedzą, gdzie nas

zniosło i czy przypadkiem nie szukają nas Niemcy, a tym się żartów zachciało... Zabierać się do
zakopywania spadochronów, a Wołodia niech opatrzy Stefana. Władek — zwrócił się do Dudzika: — Gdzie
zasobnik?

Podporucznik złapał się za głowę.
- Cholera! W tym zamieszaniu zupełnie o nim zapomniałem. Musi być gdzieś blisko, bo widziałem go w

powietrzu...

Poszukiwania trwały około trzydziestu minut i zakończyły się fiaskiem. Ważący 100 kg worek zaginął w

ciemnym lesie jak igła w stogu siana.

- Nie ma, może go wiatr zniósł nieco dalej... — meldował przejęty stratą Dudzik.
- Trudno... Nie możemy zostać tutaj dłużej ani minuty — zadecydował Mycko. — Niemcy mogą już być

na maszym tropie...

Instrukcja mówiła wyraźnie: „po wylądowaniu grupa musi w przeciągu piętnastu minut oddalić się od

miejsca zrzutu”.

Spojrzał na zegarek:
- I tak już zmitrężyliśmy kupę czasu.
Klnąc pod nosem na czym świat stoi, poprowadził spadochroniarzy w głąb lasu.
- Heniek, orientujesz się, gdzie jesteśmy? - zagadnął go szeptem idący obok Lipiński.
- Nie bardzo... — wyznał dowódca.
- Zdaje się, że pilot wysadził nas trochę za wcześnie. Zorientujemy się w dzień.

W ciągu kilku godzin forsownego marszu, opóźnianego przez człapiącego Waluszkiewicza, odskoczyli

kilkanaście kilometrów od miejsca zrzutu. Na niewielkiej polance dowódca zarządził wreszcie upragniony
postój. Wystawiono wartę, pozostali członkowie grupy padli pod drzewami. Zmęczenie było silniejsze od
strachu przed ewentualnym pościgiem.

Obudził ich przejmujący chłód. Sytuacja nie była wesoła. Nie wiedzieli, gdzie się znajdują, a brak

zasobnika martwił w tej sytuacji szczególnie. Jeśli znaleźli go Niemcy?

Cały dzień przesiedzieli w lesie w ponurym milczeniu. Późnym wieczorem trzech spadochroniarzy udało

się na poszukiwanie zguby. Wrócili, nad ranem zmęczeni i z pustymi rękami.

- Przecież nie rozpłynął się w powietrzu! — złościł się Mycko. — Wywiadowcy od siedmiu boleści,

głupiego worka nie potrafią znaleźć...

- Daj im spokój —- mitygował dowódcę opanowany jak zawsze Wołodia Kirsiejew. — Poszukamy jutro

w dzień... Nie ma innego wyjścia.

Po kolejnej nocy spędzonej pod drzewami Dudzik, Krawiec i Płonka wyruszyli ponownie po nieszczęsny

zasobnik. Tym razem szczęście uśmiechnęło się do nich. Znaleźli go w końcu. Worek zawisł na wysokiej
sośnie i trzeba było prawdziwie ekwilibrystycznych wyczynów, żeby go stamtąd ściągnąć. Wyprawa okazała
się być potrzebną także i z innych względów. Przechodząc obok miejsca zrzutu, zauważyli, że zbyt płytko
zakopali swoje spadochrony i dziki wywlokły je na wierzch!

Jakby tego wszystkiego było mało, w pobliżu spadochronów Krawiec znalazł nóż fiński i chusteczkę do

nosa - własność Mycki. Więcej dowodów, że tutaj właśnie wylądowali, nie mogli już Niemcom dostarczyć...

Fakt, że rzeczy te do tej pory leżały na swoim miejscu, o niczym jeszcze nie świadczył. Mogli je Niemcy

zostawić celowo, aby uśpić czujność spadochroniarzy. Należało więc jak najszybciej zmienić miejsce
postoju! Ba, ale w jakim się udać kierunku?

Krawiec po pierwszej wyprawie nocnej meldował, że słyszał szczekające w oddali psy. Mogło to

świadczyć, że w pobliżu znajduje się jakaś wioska, ale równie dobrze mogły to być odgłosy pogoni.

W każdym razie, Mycko zdawał sobie z tego doskonale sprawę, należało podjąć jakąś decyzję. I to

szybko, bo skończyły się im niewielkie zapasy wody i ludzi męczyło pragnienie. Trzeciego dnia ruszyli całą
grupą w kierunku wskazanym przez Krawca. Po kilku godzinach marszu znaleźli się na skraju lasu, przy
stojącej samotnie zagrodzie. Wyglądało to na gajówkę lub leśniczówkę. Czasu na zastanawianie się mieli
niewiele, gdyż obszczekał ich kundel szarpiący się na łańcuchu przypiętym do rozwalającej się budy. Ukryci
w krzakach widzieli, że otworzyły się drzwi domu i stanęła w nich.młoda kobieta.

- Burek! Uspokoisz ty się wreszcie! — krzyknęła groźnie na psa, ale ten nie zareagował.
- Słyszałeś? Po polsku go sztorcuje! — trącił Myckę podniecony Lipiński.
- Cholery można dostać z tym psem! — rozległ się tym razem męski głos i obok kobiety stanął wysoki,

szczupły mężczyzna. — Uspokoisz się, ty durny kundlu... — pogroził psu pięścią.

Ten argument okazał się skuteczny, bo psisko powarkując groźnie zdecydowało się wleźć do budy.
- Zobaczę, może chce mu się pić — powiedziała kobieta i wziąwszy stojące na ganku wiaderko podeszła

z nim do studni.

- Woda... — oblizał spieczone wargi Krawiec.
- Słuchaj, Heniek, nie wytrzymam dłużej, poproszę ją o wodę, a przy okazji dowiem się, gdzie jesteśmy.
- Dobrze — zgodził się Mycko. — Pójdzie trzech w mundurach: ty, Lipiński i Płonka. Tylko ostrożnie...
Na widok polskich żołnierzy kobieta wypuściła z rąk wiadro.
- Jezus, Maria! Polacy!
Już po kilku minutach siedzieli w kuchni, gdzie gospodyni przygotowała im pierwszy po trzech dniach

gorący posiłek, a gospodarz — jak się okazało leśniczy — wyciągnął z kredensu butelczynę. Spadochroniarz
oprócz odwagi powinien mieć także dużo szczęścia. Chyba je mieli... Leonard Piotrowski, bo tak nazywał
się pierwszy spotkany przez nich Polak, dostarczył grupie wielu cennych informacji. Przede wszystkim
poinformował ich, że znajdują się obok wsi Czarny Bryńsk, niedaleko od Lidzbarka Welskiego, czyli na
obszarze tzw. rejencji ciechanowskiej, którą na mocy zarządzenia Hitlera z 8 października 1939 roku
przyłączono do Rzeszy. Spadochroniarze pytali też o leśników, na których mogliby liczyć w przyszłej
działalności. Piotrowski wyrażał się najlepiej o Leonardzie Zamkowskim, oraz... Niemcu, Hermanie
Weiderze...

- Pracuje u niego sporo Polaków przywiezionych tutaj na przymusowe roboty i wszyscy bardzo go

chwalą. Nigdy na nikogo nie podniósł ręki i nikogo nie skrzywdził — zapewniał Piotrowski.

W ciągu pierwszych dni po nawiązaniu kontaktu z Leonardem Piotrowskim i jego rodziną

spadochroniarze niejednokrotnie dochodzili do wniosku, że przygotowanie teoretyczne do działalności w
tym rejonie, które otrzymali w batalionie specjalnym, było, niestety, pod wieloma względami

niezadowalające. Tu, na miejscu, musieli uczyć się wszystkiego od początku. Nie było też mowy o wyjściu
z lasu. Zaopatrzono ich co prawda w ubrania cywilne, ale były one... zbył eleganckie. Żaden z miejscowych
Polaków nie mógł tak chodzić ubrany, wiec od razu zwróciłby na siebie uwagę. Nie mogli także skorzystać z
mundurów niemieckich, mieli bowiem wyłącznie oficerskie. Już pierwsze doświadczenia nauczyły ich, że
mundur tego typu wzbudza w każdej wiosce żywe zainteresowanie; podczas gdy osobami w mundurach
żołnierskich czy podoficerskich nikt się nie zajmuje. W każdą sobotę i niedzielę, a często nawet w dni
powszechnie, do wiosek przyjeżdżali na przepustki synowie mieszkających tu Niemców, właśnie
szeregowcy i podoficerowie. W tej sytuacji nawet obcy żołnierz nie wzbudzał niczyjego zainteresowania.
Potrzebne więc im były mundury żołnierskie, ale o tym w centrali, niestety, nie wiedziano...

Już po czterech dniach od nawiązania pierwszych kontaktów grupa „Pomorze” uzyskała niezwykle

cennych informatorów. Byli to między innymi dwaj leśniczowie: Tadeusz Jarzębski i Jan Grzonkowski,
dzięki którym Wołodia Kirsiejew mógł rozpocząć nadawanie pierwszych komunikatów do centrali.

Niezwykle ważną i istotną dla dalszej działalność i grupy „Pomorze” okazała się wiadomość o

istniejącym na tym terenie oddziale Armii Krajowej. O partyzantach AK poinformował Myckę (zresztą na
polecenie organizacji) leśniczy Tadeusz Jarzębski z Buczkowa. W krótkim czasie doszło do pierwszego
spotkania, które odbyło się we wsi Traczyska, u właścicielki młyna Marii Kaszewskiej. Wpisana siłą na listę
„eingedeutschów” pozostała gorącą patriotką i przez cały okres okupacji pełniła funkcję łączniczki oddziału
partyzanckiego. Na widok polskich mundurów oficerskich rozpłakała się ze wzruszenia...

Podczas tego pierwszego spotkania ustalono następne już z przedstawicielami oddziału. Wyznaczono je

w Buczkowie w domu Franciszka Stawickiego.

Do spotkania z miejscowymi partyzantami przygotowywali się jak na wesele... Mycko i Zakrzewski w

mundurach polskich, Waluszkiewicz w mundurze radzieckiego lejtnanta. Późnym wieczorem podeszli
ostrożnie do wsi Buczkowo. Ryzykowali, mundury rzucały się w oczy, ale chcieli koniecznie w nich
wystąpić, aby podkreślić, że są prawdziwymi reprezentantami swoich armii. Ze strony AK udział w
spotkaniu wzięli: Maria Kaszewska, Franciszek Stawicki i Jan Rążycki.

Atmosfera była niezwykle serdeczna. „Gości z nieba” powitał w imieniu dowódcy oddziału Jan Rążycki.
Podczas tej pierwszej rozmowy spadochroniarze dowiedzieli się, że oddział „Leśnika” składa się z

dziesięciu uzbrojonych ludzi, przebywających na tzw. placówkach, a pozostali członkowie organizacji żyją
na stopie legalnej. Działalność ich polegała na wydawaniu specjalnych ulotek o treściach
antyfaszystowskich, a także przerzucaniu jeńców wojennych radzieckich i polskich, zbiegłych z niewoli
niemieckiej, do oddziałów BCh i AL na Mazowszu.

- Interesują nas przede wszystkim okolice Nidzicy — wyjaśnił gospodarzom Mycko. — Chcemy

wiedzieć wszystko o umocnieniach obronnych w tym rejonie, a także, jeśli to możliwe, o ruchach wojsk
nieprzyjaciela.

Akowcy kiwali głowami ze zrozumieniem.
- Normalna sprawa — mruknął Rążycki. — Do tej pory robiliśmy to wszystko na własne konto, od dziś

pracujemy na wasze....Czy Piotrowski znalazł wam już miejsce na bazę?

- Tak, i to bardzo dobre — odparł Mycko. Miejsce rzeczywiście było znakomite. Ziemianki wykopano w

lesie, w pobliżu miejscowości Kocioł. Nie opodal płynął strumyk, co gwarantowało dostateczną ilość
świeżej wody. Teren wokół ziemianek został starannie zamaskowany. Wokół każdej z nich zainstalowano
pole minowe.

Rążycki pochwalił wybór miejsca, a później dodał:
- Skoro ustaliliśmy już prawie wszystko, musicie jeszcze poznać nieco szczegółów dotyczących

zwyczajów tutejszej żandarmerii. Bez tego nie dacie sobie rady w terenie... Otóż do walki z ruchem oporu
wyznaczono tutaj nie tylko żandarmerię — zaczął rozwijać ten niezwykle istotny temat. — To samo zadanie
otrzymała tajna policja wojskowa i służba bezpieczeństwa. W niektórych większych miasteczkach i
osiedlach rozmieszczono oddziały Jagdkommando podporządkowane SS. Musicie być przygotowani na to,
że w każdej wsi działa przynajmniej jeden agent gestapo, a ludność pochodzenia niemieckiego i Niemcy z
Besarabii lub z krajów nadbałtyckich, ściągnięci tu na miejsce zlikwidowanych Polaków, zameldują
natychmiast o każdym obcym, który pojawi się w ich wiosce... I jeszcze jedno, każdy napotkany w lesie
Polak oddawany jest w ręce gestapo!

Spotkanie zakończyło się około drugiej w nocy i spadochroniarze opuścili dom Franciszka Stawickiego

bardzo zadowoleni. Przedstawiciele AK zobowiązali się dostarczyć im wszelkich wiadomości o
zaobserwowanych obiektach wojskowych, lotniskach, węzłach kolejowych, a także o rozmieszczeniu
jednostek wojskowych i żandarmerii. Okazało się, że informacji tych może być wiele, i to niezwykle
istotnych, gdyż członkowie organizacji żyjący na stopie legalnej zatrudnieni byli przy różnych obiektach

wojskowych jako robotnicy, a spora ich część pracowała w administracji. Rozwiązano również problem
skrzynek kontaktowych. Wyznaczono określone punkty, w których oficerowie kontaktowi grupy mieli
odbierać zebrane informacje. Drugą niezwykle ważną sprawą załatwioną tego wieczora był problem
zaopatrzenia grupy w żywność. Spadochroniarze mieli, co prawda, na ten cel pieniądze, i to spore, około
miliona marek niemieckich, ale pozostawała jeszcze kwestia samych zakupów.

Przekazali więc na ręce partyzantów 100 tysięcy marek i odtąd co dwa dni w określonym miejscu

znajdowali kilkanaście bochenków chleba, konserwy, mięso i inne produkty żywnościowe. Za te pieniądze
mieli także akowcy werbować informatorów wśród ludności niemieckiej.

Jeszcze tej samej nocy Kirsiejew nadał meldunek do centrali, powiadamiając o nawiązaniu cennych

kontaktów. W centrali wyrażono zgodę na współpracę. Jednocześnie postawiono im zadanie: „zorganizować
obserwację i zapewnić dopływ informacji o ruchach wojsk niemieckich na trasach kołowych i kolejowych:
Iława, Działdowo, Warszawa, Szczytno, Ciechanów, Brodnica, Toruń”.

Grupa „Pomorze” rozpoczęła więc normalną wywiadowczą pracę.

ROZDZIAŁ IV

Mycko był zadowolony. Mijał już prawie miesiąc działalności grupy w Prusach Wschodnich i niemal

codziennie centrala otrzymywała pakiet istotnych informacji. Codziennie też poszerzał się krąg
„wtajemniczonych” — współpracowników grupy. Z okolicy otaczającej lasy lidzbarskie dostarczali
informacji: robotnik leśny z Lubowidza — Henryk Łopuski, Halina Kołakowska ze wsi Miecznikowo-
Gołębie, cała rodzina Nowowiejskich z Janowa, Konstanty Nachtygal z Zaborowa i wielu, wielu innych.
Dzięki miejscowej grupie konspiracyjnej, zajmującej się gromadzeniem dowodów osobistych, przepustek,
kartek żywnościowych i dokumentów administracji okupanta, wszyscy spadochroniarze zostali zaopatrzeni
w autentyczne dowody i przepustki pozwalające im na dość swobodne poruszanie się w terenie. Załatwiła je
i dostarczyła Halina Kołakowska, ps. „Jurand”.

Najbardziej cennym okazał sią jednak najnowszy kontakt i to z... Niemcem! Ernest Maks — tak nazywał

się szef firmy rybackiej w Jabłonce koło Nidzicy — był dzierżawcą jeziora Omulew i wielu innych.
Najpierw zwrócili na niego uwagę akowcy. Okazało się, że Maks zatrudniał u siebie wielu żołnierzy
podziemia, starając się nie wnikać w to, kim są jego rybacy, z których wielu po raz pierwszy trzymało sieci
w rękach. Ale zaczęli go darzyć pełnym zaufaniem, kiedy powiadomił ich, iż gestapo ma zamiar aresztować
jednego z pracujących u niego ludzi. Po upadku powstania warszawskiego, a więc w okresie kiedy w pobliżu
jego majątku pojawiła się grupa „Pomorze”, Ernest Maks zupełnie otwarcie podjął współpracę z partyzantką
i polskimi spadochroniarzami. Na jedno z zebrań przyniósł pistolet i ofiarował go „Jeżowi” — Zacheuszowi
Nowowiejskiemu, a Józef Lipiński otrzymał od niego niezwykle cenny dokument — przepustkę „specjalisty-
rybaka”, dzięki której mógł się poruszać swobodnie po powiatach nidzickim, mławskim i przasnyskim. Dla
grupy „Pomorze” informacje dostarczane przez Maksa były wprost nieocenione. Uzyskiwał je bowiem z
miarodajnego źródła, od różnych dygnitarzy partyjnych, wojskowych i administracyjnych, którzy często
wpadali do niego na „rybkę” suto zakrapianą alkoholem.

Sporo informacji o istotnym znaczeniu wojskowym napływało z Działdowa — ważnego węzła

komunikacyjnego. Dostarczali je: Zofia Czaplicka, Mieczysław Jabłonowski, Józef Ławicki — lekarz
wetertynarii, a zarazem szef oddziału II w sztabie obwodu AK powiatu działdowskiego, Alfons Bayer, Józef
Bąk, Walter Kleppar, Leokadia Krajnowa, Franciszek Peizner, Józef Szalkę, Apolinary Wojtal, Bronisław
Zieliński, Maksym Ziętara.

W celu lepszego zorganizowania pracy wywiadowczej Mycko postanowił rozdzielić swoją grupę. Zbyt

długo już przebywali razem; gdyby doszło do wsypy, cała dwunastka mogła wpaść w ręce Niemców. W
związku z tym Lipiński, Woszkowski i Krawiec otrzymali zadanie rozszerzenia siatki agenturalnej w rejonie
Lidzbarka Welskiego, Działdowa i Nidzicy, Piesiór, Dudzik i Płonka mieli zająć się zbieraniem materiałów
wywiadowczych w rejonie Górzyna i Brodnicy, reszta grupy zajęła się przygotowaniem dodatkowych
ziemianek i kryjówek w lasach lidzbarskich.

Przed wejściem do ziemianki Lipińskiego siedział młodziutki chłopak i z wyraźnym zadowoleniem

zaciągał się dymem z niemieckiego „Juno”.

- Te, partyzant... a mamy się pytałeś, czy ci wolno — nie wytrzymał Lipiński. — Na papieroska

przyszedłeś, bo w domu nie pozwalają...

- Jak ci coś powiem, to siądziesz... — nie zraził się docinkami Izydor Nowowiejski. — Mój szef zaprasza

cię dziś na rybkę...

- Dobra wiadomość — ucieszył się Lipiński. — Wreszcie będę miał okazję poznać twego chlebodawcę...
Nowowiejski pracował u Ernesta Maksa, który od dawna współpracował z miejscową partyzantką i

dostarczał grupie cennych informacji, a którego dotychczas Lipiński nie miał okazji poznać osobiście. To
zaproszenie mogło oznaczać, iż Maks dysponuje jakimiś ważnymi wiadomościami, a poza tym te rybki...
Głodni, co prawda, nie chodzili, ale zawsze to jakaś odmiana po konserwach i czerstwym chlebie.

Jabłonka, w której mieszkał Maks, była wprost idealnym miejscem do tego typu spotkań. Kilkanaście

chałup, zamieszkanych głównie przez autochtonów, jeziora i gęsty las okalający wioskę.

Wybrali się późnym wieczorem: Lipiński, Woszkowski i Krawiec. Prowadził leśnymi, sobie tylko

znanymi ścieżkami, Nowowiejski. Maks przyjął ich niezwykle serdecznie.

- Hitler kaputt! — oświadczył już na wstępie. — Po wojnie — ciągnął dalej — Polacy i Niemcy powinni

żyć w przyjaźni. Wiem, że dotychczas niewiele dobrego zaznaliście od moich rodaków, ale wierzcie mi, jest
u nas dużo ludzi, którzy myślą podobnie jak ja. Chciałbym wam pomóc.

Zgodzili się skwapliwie. Ustalili, że wszystkie istotne dla grupy informacje Maks będzie przekazywał

Nowowiejskiemu. Dzierżawca jezior w Jabłonce zobowiązał się także do stałego udzielania grupie pomocy,
a jeśli zajdzie taka potrzeba, zakwateruje ich u siebie.

- U mnie najbezpieczniej — tłumaczył. — Gestapo nie podejrzewa mnie o żadne kontakty z partyzantką.

Ale wy musicie uważać — ostrzegał Lipińskiego. — Byli u mnie przedwczoraj żandarmi z Brodnicy i jeden
z nich wygadał się, że otrzymali informacje, iż na tym terenie buszują sowieccy spadochroniarze. O innych
nie słyszałem, więc chyba chodzi o waszą grupę...

Lipiński zaniepokoił się. Czyżby ktoś współpracujący z gestapo wpadł na trop grupy i doniósł o tym

Niemcom? Trzeba będzie wzmóc czujność, postanowił. Kiedy nadeszła pora pożegnania, Lipiński,
wdzięczny Maksowi za informacje i ostrzeżenie, wyjął pieniądze. Gospodarz zdenerwował się, był prawie
obrażony. Nie chciał słuchać żadnych argumentów.

- Podjąłem się współpracy z wami nie dla pieniędzy! Nie odczuwam ich braku. A wy jeśli macie ich za

dużo, moglibyście pomóc miejscowej biedocie. Wiecie chyba, jak ludzie tutaj żyją!

Lipiński zmieszany schował marki do kieszeni. Rzeczywiście ten Niemiec ma rację, pomyślał. Że też nie

wpadliśmy na to sami. Przecież Polacy żyją tutaj w skrajnej nędzy, a my dysponujemy ogromnymi sumami.

- Przecież my nie żałujemy pieniędzy — zaczął tłumaczyć się zażenowany. — Niektórym Niemcom

nasza grupa płaci od dziesięciu do dwudziestu tysięcy marek miesięcznie za informacje dotyczące
transportów.

Maks złapał się za głowę.
- Mein Gott! Co wy wyprawiacie? Krowa kosztuje tutaj pięćset marek!
Otrzymali więc kolejną cenną lekcję, tym razem dotyczącą wartości niemieckich pieniędzy.
Do bazy wracali niezwykle zadowoleni. Umówili się na następne, spotkanie i Lipiński obiecał Maksowi,

że przyniesie wówczas materiały wydawane przez Narodowy Komitet „Wolne Niemcy”. Dzierżawca chciał
je rozkolportować wśród znajomych.

Noc była piękna i ciepła, chociaż już zbliżał się październik. Kilka kilometrów za Jabłonką, na skraju lasu

i pola, natknęli się niespodziewanie na dwuosobowy partol żandarmerii. Celną serią z automatu Krawiec
wyjaśnił, z kim Niemcy mają do czynienia. Jeden z żandarmów zginął na miejscu, drugiemu udało się uciec.
Lipiński był wściekły:

- Jeszcze dziś w nocy zamelduje swoim i mamy ich na karku! Strzelec z bożej łaski...
Krawiec zawstydzony brakiem skuteczności strzeleckiej wolał się nie odzywać. W końcu nie wytrzymał:
- A co, na czołach mamy napisane: „spadochroniarze”? Jesteśmy przecież po cywilnemu, więd skąd głupi

szkop ma wiedzieć...

Po kilku dniach okazało się, że miał rację. Żandarmeria niemiecka wpisała tę „akcję” na konto oddziału

„Wiktora”. Jeszcze raz mieli szczęście...

Na wieść o strzelaninie pod Jabłonką Mycko zareagował prawie histerycznie:
- Zwariowaliście?! Kto wam pozwolił używać broni? To prawie sabotaż... Jesteśmy tutaj, żeby prowadzić

robotę wywiadowczą, i tylko to się liczy. Nie mam ochoty stawać przeciwko całej armii stacjonującej w
Prusach Wschodnich!

Lipiński, zdumiony niespodziewanym wybuchem złego humoru dowódcy, usiłował wytłumaczyć mu, że

innego wyjścia nie było, ale widząc, że jego argumenty nie odnoszą żadnego skutku, zrezygnowany machnął
ręką i w milczeniu słuchał długiej tyrady ozdobionej gęsto kwiecistymi wiązankami w języku rosyjskim.

Wieczorem zagadnął go Wołodia Arens, lekarz grupy:
- Józek, chodź na papierosa...
- A od kiedy ty palisz? — zdziwił się Lipiński, pamiętając złośliwe uwagi kolegi na temat ludzi

zatruwających dobrowolnie swój własny organizm. Chciał jeszcze dorzucić coś żartobliwego, ale

zrezygnował, widząc zdesperowaną minę Wołodi. — Chodź, przejdziemy się po lesie – zaproponował.

Kilka metrów za ziemianką czekał na nich Stefan Zakrzewski.
- Mówiłeś mu już? — zapytał Arensa.
- Kiedy? — skrzywił się lekarz. — Przez całe popołudnie wysłuchiwał przecież, co nas z wódz myśli o

jego metodach działania.

Zakrzewski rozejrzał się wokół.
- Odejdźmy jeszcze parę metrów, po co ma kto słyszeć...
Przysiedli na zwalonym pniu drzewa.
- Otóż sprawa jest przykra i jednocześnie trudna — zaczął ostrożnie Zakrzewski. — Wołodia od kilku już

dni obserwuje Heńka i twierdzi, że nie jest z nim dobrze. Ja nie jestem lekarzem, nie znam się na żadnych
objawach, zresztą tłumacz mu sam... — zwrócił się do Arensa.

- Widzisz, Józek, wydaje mi się, że nasz komandir przeżywa kryzys psychiczny...
- Z czego to wnioskujesz?
- Pamiętasz awanturę w samolocie? To był początek, niby nic groźnego, ale nie potrafił utrzymać nerwów

na wodzy. A teraz z dnia na dzień jest gorzej... Piekli się o byle co i to tak, że muszę mu później aplikować
środki uspokajające. Wczoraj mówił mi Wołodia Kirsiejew, że widział, jak dowódca opracowuje plan
przerobienia ziemianki na bunkier strzelecki...

Lipiński słuchał w milczeniu. Myckę poznał jeszcze w batalionie. Cóż mógł wiedzieć o tym człowieku?

Tyle co inni...

Ich dowódca pochodził z Częstochowy, gdzie do wybuchu wojny działał czynnie w KZMP. Znał płynnie

niemiecki i francuski. Ten ostatni opanował pracując przez kilka lat w kopalniach francuskich. Po
wkroczeniu Niemców do Częstochowy aresztowano go i wcielono do oddziałów roboczych. Uciekł stamtąd i
przedostał się wraz ze swą siostrą do Związku Radzieckiego.

- Co o tym myślisz? — przerwał milczenie Zakrzewski. — Ja już mówiłem Wołodi o swoich

obserwacjach. To się zaczęło znacznie wcześniej, jeszcze w batalionie... Pamiętam, że kiedyś zastrzelił
wronę i przez dwa dni chodził jak struty. Widok każdego trupa to dla niego tak mocne przeżycie, że przez
kilka dni nie można z nim w ogóle rozmawiać. A jeszcze ta mania wydawania rozkazów niemożliwych do
wykonania. Na przykład Wołodi kazał łączyć się z centralą poza godzinami wyznaczonymi na seans. A
wiesz, co to znaczy dla tamtych? Tylko jedno. Grupa znajduje się w niebezpieczeństwie.

- Co o tym sądzisz? — Lipiński spojrzał pytająco na lekarza.
- Nie jestem psychiatrą — skrzywił się Arens. — Wydaje mi się jednak, że powinniśmy złożyć w tej

sprawie meldunek do centrali. Niech oni zadecydują, co mamy z tym fantem robić...

Tego dnia łączność z centralą mieli nawiązać między 22.00 a 24.00. Wszystko odbyło się sprawnie. Po

odebraniu depeszy Kirsiejew powiadomił Lipińskiego, że z rozkazu Biełowa ma przejąć dowództwo grupy
od Mycki. Ustalili, że na razie nie będą mówili Mycce o żadnych zmianach, grupa natomiast, wtajemniczona
w całość sprawy, będzie wykonywała rozkazy Lipińskiego. Była to sytuacja nad wyraz przykra i niezbyt
zręczna dla nowego dowódcy, ale innego wyjścia nie potrafili znaleźć.

Lipiński zadecydował, że od tej pory podporucznik Woszkowski i starszy sierżant Wilczyński będą

opiekowali się Mycką. Wysłał ich do Brodnicy i Pokrzyclowa, gdzie mieli zajmować się pracą polityczną
wśród ludności polskiej. Pozostała część grupy, uszczuplona o trzech spadochroniarzy, kontynuowała pracę
wywiadowczą.

A zadań wciąż przybywało. Centrala zażądała aktualnych danych z pracy węzłów kolejowych: Iława —

Działdowo — Szczytno — Olsztyn, oraz informacji o ruchu na szosach Lidzbark Warmiński — Olsztyn —
Nidzica — Mława, w kierunku Warszawy, i na trasie Szczytno — Chorzele — Parciaki. Lipińskiemu
polecono także ustalić, jak przebiegają przygotowania rejonów obronnych na kierunku: Szczytno, Kętrzyn,
Nidzica, Olsztynek, Olsztyn i Elbląg.

Pod koniec września i na początku października do bazy zaczęły napływać meldunki o nie spotykanym

dotychczas zakresie prac przy kopaniu okopów i budowie umocnień. Wniosek mógł być tylko jeden —
Prusy Wschodnie gorączkowo przygotowywały się do obrony przed zbliżającymi się wojskami radzieckimi.

„Na rozkaz Kocha zmobilizowano pod kierunkiem miejscowych bonzów partyjnych dziesiątki tysięcy

ludzi z całej prowincji. Do kopania rowów, przygotowywania schronów bojowych i rozciągania zasieków
zmuszano również jeńców wojennych i robotników przymusowych, z którymi obchodzono się bezwzględnie
i okrutnie. Wyciskano z nich ostatnie poty, morząc ich przy tym głodem. Tzw. Schippkommando pod tym
względem niewiele różniły się od zwykłych obozów koncentracyjnych SS. Ze szczególnym upodobaniem
używano robotników przymusowych do budowy umocnień na zagrożonych odcinkach, w bezpośredniej
bliskości frontu. Podczas niespodziewanego ataku wojsk radzieckich w kierunku miasta Schirwindt (obecnie
Kutuzowo w obwodzie Krasnoznamieńsk), położonego na południe od Niemna, jeńcy dostali się w obręb

działania artylerii i czołgów, czego skutkiem była potworna masakra tysięcy ludzi. (...) W otoczeniu Kocha,
znanym z korupcji i bogacenia się różnymi tajemniczymi sposobami, również przy tej okazji nie zabrakło
szwindlów i nadużyć. Jeden z najbliższych przyjaciół gauleitera »generał« straży pożarnej, Fiedler, w trosce
o własny interes wynalazł oryginalny sposób obrony przed czołgami. Był to rodzaj rury betonowej o
dwumetrowej długości, zakopywanej pionowo w ziemię na podobieństwo studni. Miała ona betonową
nakrywkę, a u dołu — do wchodzenia i wychodzenia — mały prostokątny ptwór. Te betonowe rury, zwane z
powodu ich absolutnej nieprzydatności »garnkami Kocha« (Kochtöpfe), Fiedler produkował w dużej ilości
we własnej cementowni, zarabiając na tym interesie masę pieniędzy. W końcu września, między innymi na
skutek wspomnianego przerwania »wschodnio--pruskiej pozycji obronnej« pod Schirwindtem, Koch
przystąpił do zbudowania drugiej linii umocnień, rozciągającej się wzdłuż granicy już na niemieckim
terytorium”.*

Członkowie grupy „Pomorze” zrzuceni na teren Prus Wschodnich na początku września 1944 roku nie

orientowali się zupełnie w sytuacji na poszczególnych frontach, nie wiedzieli nawet, co dzieje się na
kierunku ich interesującym. W centrali, jeszcze przed lotem poinformowano ich, że mają działać na tyłach
wroga około trzydziestu dni. Na taki też okres mieli obliczone zapasy amunicji, lekarstw, a przede
wszystkim baterii do radiostacji. Tymczasem nic nie wskazywało na to, aby w najbliższym czasie mogli
połączyć się ze swoimi...

W połowie września ustały walki nad Narwią i wojska radzieckie przystąpiły tam do przygotowywania

silnej obrony. Sytuacja nie była najlepsza mimo uchwycenia przez Armię Radziecką przyczółków pod
Różanem i Pułtuskiem, gdyż Niemcy, mimo dotychczasowych klęsk, nie zrezygnowali z aktywnego
przeciwdziałania, czego najlepszym dowodem stała się koncentracja odwodów operacyjnych Grupy Armii
„Mitte” w okolicach Serocka, Nasielska i Makowa.** W październiku wojskom niemieckim udało się
powstrzymać działania zaczepne 2 Frontu Białoruskiego na zachodnim brzegu Kanału Augustowskiego i 1
Frontu Białoruskiego na linii: Łubienica, Pokrzywka, Piskornia Duża i Ciepielin.

,,Październikowe działania zaczepne Frontów Białoruskich nie dały oczekiwanych wyników. Natarcie 3

Frontu Białoruskiego, przewidziane jako wspólne działanie trzech Frontów, doprowadziło do przesunięcia
linii frontu w pasie 100-kilometrowym na głębokość 50—60 km. Pozostałe dwa Fronty Białoruskie posunęły
się do przodu 10—20 km. Wojska radzieckie poniosły duże straty w ludziach i sprzęcie. Podejmowane przez
wojska 1 Frontu Nadbałtyckiego próby działań zaczepnych nie przekształciły się w ogólne natarcie.

Zgodnie z dyrektywą Kwatery Głównej Naczelnego Dowództwa od 3 do 11 listopada wojska radzieckie

na północnym odcinku frontu przechodziły do obrony”.***

Tego dnia oficerem kontaktowym grupy był Krawiec. Kiedy zjawił się w ziemiance z informacjami

wybranymi starannie z poszczególnych skrzynek, nie potrafił ukryć swego podniecenia.

- Panowie spadochroniarze... tym razem szykuje się większa robota!
Informacja pochodziła od jednego z najlepszych wywiadowców grupy — Jana Więcka, autochtona z

Nataci. Donosił w niej, że na stacji kolejowej w Iławie od kilku dni rozładowuje się jakaś jednostka
pancerna. Nie wiadomo tylko, dlaczego jej żołnierze noszą mundury Luftwaffe.

- Wołodia! Jeszcze dziś musisz powiadomić o tym centralę... My ze swej strony również przeprowadzimy

rozpoznanie. — Lipiński decydował szybko, bo była to naprawdę ważna informacja. — Nie możemy tego
zadania powierzyć miejscowym — tłumaczył swoim ludziom. — Tu potrzebne jest oko żołnierza... Emil —
zwrócił się do Piesióra — twoje zadanie na dziś, to ściągnięcie Maksa. Musi mieć ze sobą przepustki dla
pięciu robotników leśnych zatrudnionych w nadleśnictwie iławskim. Jego sprawa, jak to załatwi, ale dziś w
nocy musimy wyruszyć pod Iławę.

Maks z Piesiórem zjawili się późnym wieczorem. Przynieśli przepustki, oryginalne, i dwie siekiery.
- Nie możecie udawać drwali ze spluwami — zażartował Maks. — Nikt by się na to nie nabrał, Ale o nic

się nie martwcie, ja idę z wami — dodaj już poważnie. — Po pierwsze, znam dobrze teren, a po drugie, mam
takie dokumenty, że nie zatrzyma mnie żaden żandarm. Was też mogę zawsze wytłumaczyć. Tak będzie
najbezpieczniej, już ja was znam — uśmiechnął się do Lipińskiego. — W razie jakiejś kontroli natychmiast
zaczniecie strzelać. A po co teraz zdradzać swoją obecność?

Lipiński musiał mu przyznać rację.

* Jerzy Jantar, Zagłada pruskiej fortecy, Olsztyn 1968, s. 26.
** Kazimierz Sobczak, Kierunek Bałtyk, Warszawa 1978, s. 80.
*** Kazimierz Sobczak, op. cit., s. 84—85.

- Dobrze. Wobec tego parę godzin snu i nad ranem ruszamy. Idą: Maks, ja, Piesiór, Waluszkiewicz, Arens

i Krawiec. Reszta zostaje na miejscu i nie ma prawa w tym czasie przeprowadzać żadnych akcji. Oficer
kontaktowy odbierze żywność w umówionym miejscu, a reszta siedzi w ziemiankach i czeka na nasz powrót.
Wszystko jasne?

Pytanie było czysto retoryczne, więc nikt nie zabrał głosu.
Kiedy wyruszali z bazy, dochodziła 4.10. Po kilku godzinach forsownego marszu dotarli do Iławy.

Wstępne rozpoznanie przeprowadzone z pewnej odległości od stacji, na której rozładowywała się tajemnicza
jednostka, potwierdziło przypuszczenia Więcka. Rzeczywiście, wszystko wskazywało, na to, że mają przed
sobą oddziały dywizji pancernej. Ale jakiej? Centrala zleciła dokładne rozpoznanie. Rozkaz należało
wykonać.

- Nie mamy innego wyjścia — zarządził Lipiński — jak zorganizowanie zasadzki. Poczekamy do

wieczora. Znam życie i jestem pewien, że ci dzielni rycerze, którzy teraz ściągają czołgi z platform, po takim
wysiłku będą się chcieli napić...

Wieczorem zaczaili się przy drodze leśnej Stradomno — Iława, gdyż zauważyli, że właśnie w tamtym

kierunku udała się większość niemieckich czołgów. Pomysł był przedni. Nie minęła godzina, kiedy usłyszeli
piosenkę śpiewaną w języku niemieckim. Duet był niezbyt zgrany i nie trzeba było być melomanem, by
zorientować się, że właściciele „słowiczych” głosów wypili trochę głębszych i teraz jest im tak dobrze, że
chcą, aby wiedzieli o tym wszyscy...

- O Tannenbaum, o Tannenbaum... — niosło się po lesie.
- Repertuar im się skończył, bo już o świętach Bożego Narodzenia śpiewają — parsknął śmiechem

Piesiór.

- Cicho — syknął Lipiński. — Wyskoczymy z tych krzaków, kiedy nas będą mijali. I żadnej strzelaniny!
Z mroku wyłoniły się dwie sylwetki. Po dystynkcjach rozpoznali oficera i podoficera. Jeden z nich

dźwigał opasłą teczkę.

- Teraz! — rzucił Lipiński i cała szóstka wypadła na drogę.
Niemcy, zaskoczeni zupełnie, dali się pojmać jak barany. Zarzucono im na głowy pałatkę, skrępowano

mocno ręce i tak poprowadzono w głąb lasu. W czasie marszu spod pałatki dochodziło tylko żałosne: „o
mein Gott...”

Uznawszy, że odeszli dość daleko od ruchliwej drogi, Lipiński polecił, aby Piesiór zdjął pelerynę z głów

Niemców. Jeńcy wyraźnie przetrzeźwieli, ale bali się tak bardzo, że nie mogli wymówić nawet jednego
słowa. Podoficer trzęsącymi się rękami wyciągnął z kieszeni jakąś fotografię.

- Czego on chce? — zdenerwował się Lipiński.
- Pewnie to jego żona i dzieci — domyślił się Piesiór, obejrzawszy dokładnie rodzinne zdjęcie.
Podoficer nieco szybciej doszedł do siebie i starał się wytłumaczyć spadochroniarzom, że on, felczer, i

jego przełożony lekarz medycyny, nie zrobili nigdy krzywdy żadnemu partyzantowi.

Z dokumentów odebranych obu Niemcom wynikało, że faktycznie pełnią oni służbę w batalionie

medycznym dywizji. Lipiński i jego towarzysze przejrzeli dokumenty dokładniej i nie potrafili ukryć
zaskoczenia. Otóż okazało się, że wyładowywane transporty należały do sławnej już dywizji
spadochronowo-pancernej „Hermann Göring”. Jak wynikało z zeznań obu jeńców, skierowano ją w rejon
Iławy w celu uzupełnienia i przerzucenia do walk na innym odcinku frontu wschodniego.

- Ucieszą się w centrali, kiedy zameldujemy im o tak dostojnych gościach... — Piesiór nie zdołał

powstrzymać się od komentarza.

- Cicho — zgromił go Lipiński. — Diabli wiedzą, czy ci dżentelmeni nie mówią po polsku.
Nic na to jednak nie wskazywało. Niemcy słuchali uważnie rozmowy w obcym dla nich języku, gdyż byli

przekonani, iż dotyczy ona ich losów. W pękatej teczce spadochroniarze nie znaleźli, niestety, żadnych
tajnych dokumentów. Znajdowało się w niej natomiast kilka butelek wódki i parę oskubanych kurczaków.

- Co z nimi zrobimy? — zapytał Krawiec.
Lipiński wzruszył ramionami.
- Wprawdzie to hitlerowcy, ale że służby zdrowia. Trzeba ich będzie puścić, niech idą w diabły.
- Doniosą o nas... — gorączkował się Krawiec.
- Jak ich sprzątniemy, też będą nas szukać. Mam inny pomysł — roześmiał się nagle Lipiński. —

Powiedz im, Emil, niech się rozbiorą do samych gaci.

- Zwariowałeś, wodzu? — żachnął się Piesiór, ale przetłumaczył rozkaz dowódcy jeńcom.
Ci, sądząc, że nadeszła ich ostatnia godzina, padli na kolana i z płaczem prosili o darowanie życia.
- Wytłumacz im, że nie chcemy ich zabijać. Potrzebne nam tylko mundury...
Po wyjaśnieniu Piesióra Niemcy ochoczo pozbyli się swych okryć. Po chwili stali na bosaka i w samej

tylko bieliźnie.

- Mundurki się nam przydadzą... a teraz — Lipiński sięgnął do teczki — zaaplikujemy biedakom coś na

rozgrzewkę, żeby się nie przeziębili w tym lesie... — Osłupiałym z wrażenia i strachu Niemcom wręczył po
butelce. — Otwierać i pić, ale do dna! — rozkazał groźnie, co Piesiór natychmiast przetłumaczył.

Po piętnastu minutach w obu butelkach nie było już ani kropli, ale za to nastrój obu jeńców uległ

wyraźnej poprawie. Ucieszyli się jeszcze bardziej, kiedy Piesiór wręczył im teczkę z pozostałą zawartością.

- To dla waszych kolegów. Nie możecie być przecież egoistami — wyjaśnił.
- Do zobaczenia... — roześmieli się spadochroniarze.
- To był świetriy pomysł — zachwycał się Piesiór. — Kiedy uda im się dotrzeć do jednostki, to najpierw

ich zamkną do aresztu, a później żaden dowódca nie uwierzy w partyzantów pętających się tuż przy sztabie
dywizji...

Centrala powiadomiona o szczegółach akcji podziękowała spadochroniarzom za cenną wiadomość. Po

kilku dniach jeden z transportów tej dywizji został zbombardowany przez lotnictwo radzieckie pod
Działdowem i poniósł znaczne straty.

Była to bezsprzecznie zasługa grupy i Lipiński tego dnia czuł szczególną radość: ich działalność dla

frontu zaczynała procentować! Po raz pierwszy od chwili wylądowania w ziemiance wzniesiono toast za
zwycięstwo.

W kilka dni później przygotowywali się do kolejnej wyprawy. I tym razem punktem docelowym miała

być Iława.

Któregoś dnia zjawił się w bazie Maks. Spadochroniarze zdziwili się nieco, gdyż zwykle umawiał się z

nimi i przesyłał zdobyte informacje przez łączników. Takie obowiązywały zasady wywołane względami
bezpieczeństwa — w tym czasie w okolicy zaczęło roić się od żandarmerii. Musiał więc widocznie zdobyć
niezwykle cenną informację, skoro zdecydował się na tak ryzykowny krok.

- Nie każ czekać i nie daj się prosić jak panna na wydaniu — ponaglał go Lipiński. — Gadaj, co cię

sprowadza...

Maks uśmiechnął się zadowolony z wrażenia, jakie wywołała jego niespodziewana wizyta.
- Przyniosłem wam trochę wędzonej ryby i ostatnie niemieckie gazety — zaczął wolno, jak gdyby nie

dostrzegał zniecierpliwienia spadochroniarzy.

- Jak Boga kocham, nie wytrzymam i walnę go w ten niemiecki łeb! — zdenerwował się Piesiór.
- Nie lubisz świeżej rybki? — zdziwił się obłudnie Maks i, zdając sobie sprawę, że przeciąga strunę,

wyjął z kieszeni jakiś pomięty papier. — Masz, wodzu — podał kartkę Lipińskiemu.

- Co to jest? — zdziwił się podporucznik oglądając szkice wykonane odręcznie na wyrwanej ze

szkolnego zeszytu kartce.

- Dokładny plan willi komendanta obozu jenieckiego w Iławie — oświadczył dumny z siebie Maks.
- Co?! —- Spadochroniarze stłoczyli się wokół Lipińskiego.
- Komendant obozu to sadysta i ludobójca — tłumaczył Maks. — Wiedzą o tym nie tylko jeńcy, ale

również miejscowa ludność, której dał się porządnie we znaki. Nikt nie będzie po nim płakał, kiedy go
wreszcie sprzątniecie.

- My? — zdziwił się Lipiński. — Tobie się wydaje, że akcję tego typu możemy przeprowadzić

samowolnie? Nic z tego. Zadecydować może tylko centrala.

Maks był nieco zawiedziony:
- Sądziłem, że to drobna sprawa, możecie sami...
- Właśnie, drobna sprawa —- przerwał mu Lipiński. — Drobne sprawy zwykle mają ogromne

konsekwencje. A my, nie zapominaj o tym, jesteśmy żołnierzami i nie możemy sobie pozwalać na żadną
samowolę. Poza tym naszym zadaniem jest zbieranie informacji mających znaczenie dla frontu... — Widząc
nieszczęśliwą minę Maksa, machnął w końcu ręką. — No, dobrze. Nie przejmuj się. Wołodia porozmawia
dzisiaj z centralą, przedstawi jej twój plan i, jeśli tam wyrażą zgodę, idziemy...

Centrala nie stawiała żadnych przeszkód, ale postawiła jeden warunek: „zachować pełne bezpieczeństwo

i w żadnym wypadku nie dekonspirować grupy”. Dodatkowo jeszcze polecono zwiadowcom, aby wyjaśnili,
jakiego typu obóz znajduje się w Iławie. Z tym nie było najmniejszych kłopotów. Już następnego dnia
Kirsiejew meldował centrali: „W Iławie pracują 2 oddziały jeńców o nie ustalonej narodowości. Jeden z
obozu jeńców w Malborku — Kommando nr 208, stalag B Marienburg, drugi — Kommando nr 657, stalag
B Marienburg. Obóz pracy mieści się naprzeciwko dworca kolejowego. Przebywają w nim Rosjanie i Polacy
zatrudnieni na roli. Działa tam również zamiejscowy oddział roboczy więzienia w Sztumie. Jest to obóz dla
więźniów polskich pracujących na kolei — Rerchsbahnlager für polnische Strafgefangene. Obóz utworzono
w 1943 roku. Mieści się naprzeciwko dworca kolejowego, obok parowozowni. Przeznaczony dla mężczyzn
narodowości polskiej, skazanych przez wyższe sądy krajowe w Gdańsku, Poznaniu i Królewcu na karę

przebywania w obozie od 3 miesięcy do 3 lat. Oprócz Polaków przebywają tu także Żydzi i Rosjanie.
Więźniowie pracują głównie przy budowie parowozowni. Kilkakrotnie w obozie odbyły się egzekucje”.*

Informacji dostarczył Maks. Przyniósł też bardzo szczegółowy plan willi, o wiele dokładniejszy, niż

pokazany poprzednio odręczny szkic. Lipińskiego zdziwiła ta skrupulatność.

- Powiedz, Erneście, dlaczego ci tak zależy na sprzątnięciu tego gestapowca — przycisnął Maksa do

muru.

Ten długo milczał. W końcu zaciągając się mocno papierosem wyznał:
- W tym obozie jest kilku moich krewnych. Jednego z nich — głos mu zadrżał — komendant osobiście

wychłostał pejczem, i to tak, że przez kilka tygodni nie mógł chodzić... W ziemiance zapadła cisza.

- W porządku — wykrztusił w końcu Lipiński. — Będziesz miał tego drania.
Wyprawę przygotowywali długo i starannie. Nie stać ich było na żadną improwizację. W czasie akcji nie

mogło się zdarzyć nic nieprzewidzianego. To był warunek centrali. Wyznaczono więc zadania i przydzielono
role. Do wnętrza willi miał udać się Piesiór i Krawiec, którzy mówili płynnie po niemiecku, a było to o tyle
ważne, że przed rozstrzelaniem należało przeczytać wyrok. Akcję mieli ubezpieczać Lipiński,
Waluszkiewicz i Arens.

- Kiedy ja wreszcie ruszę się z tej przeklętej ziemianki — zbuntował się Kirsiejew.
- Radiotelegrafista?! Zwariowałeś, chłopie! — zdenerwował się dowódca. — Wystarczy, że zwichniesz

gdzieś łapę i nie mamy żadnej łączności z centralą... Siedź na miejscu, kontaktuj się z naszymi i czekaj
spokojnie na resztę — zakończył niespodziewaną dyskusję Lipiński.

Tym razem wybrali się do Iławy samochodem skombinowanym przez Maksa. Była to wojskowa

półciężarówka. Piesiór i Krawiec przebrali się w mundury oficerów SS, a na nie narzucili płaszcze. Pozostali
— po cywilnemu. Zabrali ze sobą pistolety maszynowe i broń krótką, a także, na wszelki wypadek, jeden
karabin z tłumikiem, tzw. bezszumkę.

Plan był następujący: Piesiór i Krawiec przebrani w mundury esesmanów wchodzą do willi, reszta ukryta

w krzakach otaczających dom ubezpiecza kolegów. Sprawa nie była zbyt skomplikowana, jako że willa
komendanta stała na przedmieściu, a do sąsiedniego budynku było dobrych pięćdziesiąt metrów.

Do Iławy dojechali bez przeszkód. Samochód prowadził Maks. Przed domem komendanta dwaj przebrani

za esesmanów spadochroniarze zdjęli płaszcze i wolnym krokiem skierowali się do drzwi wejściowych.
Lipiński ulokował się z jednej strony werandy za krzakami porzeczek, a Waluszklewicz i Arens ubezpieczali
z drugiej strony, skryci za bujnym żywopłotem. Jak dotychczas, wszystko przebiegało zgodnie z planem.
Cała trójka czekała na strzał. Ale upływały sekundy i minuty, a w domu panowała cisza.

Ukrytemu w krzakach porzeczek Lipińskiemu czas zaczął się nagle dłużyć. Co tam się dzieje, myślał

gorączkowo.

Nagle otworzyły się drzwi i stanął w nich Krawiec.
- Co jest, do cholery... — syknął zza porzeczek Lipiński.
- Nie ma go w domu... Przyjęła nas szanowna małżonka, zaprosiła na herbatkę z powidłami i

zapowiedziała przyjazd mężulka za piętnaście mitnut — poinformował szeptem sierżant. — Powiedziałem
jej, że muszę zobaczyć, czy nasz kierowca nie wybrał się przypadkiem na piwo, a teraz wracam...

- Dokąd, do cholery? — niosło się z porzeczek.
- Na herbatkę z powidłami — wyjaśnił cierpliwie Krawiec, zamykając za sobą drzwi.
Lipiński sklął w duchu podwładnego, ale jednocześnie przyznał mu rację. Cóż bowiem innego mogli w

tej sytuacji zrobić. Tymczasem minuty wlokły się w nieskończoność. Oczekującym spadochroniarzom
wydawały się one godzinami.

Gestapowiec był jednak punktualny. Rzeczywiście po piętnastu minutach przed willę zajechał samochód

osobowy, z którego wysiadł wysoki mężczyzna w czarnym, skórzanym płaszczu.

Podporucznikowi mocno zabiło serce. To chyba on...
Samochód po chwili odjechał w stronę miasta, a mężczyzna energicznym krokiem skierował się w stronę

domu. Trzasnęły zamykane drzwi.

Teraz liczyli już sekundy. Strzał powinien paść lada moment... Ale w domu gestapowca nic się nie działo.

Lipiński miał dość.

- Do środka! — krzyknął w stronę kolegów.

* Z. Dudzińska, Walka, męczeństwo, cmentarze. Przewodnik po miejscach pamięci narodowej Warmii i Mazur, Olsztyn 1973, s.

357.

Kopnięciem otworzył drzwi i z pistoletem maszynowym gotowym do strzału wpadł do wnętrza domu.

Scena, którą ujrzał, na moment zmroziła mu krew w żyłach. Piesiór i Krawiec szarpali się z potężnie
zbudowanym gestapowcem, Niemka piszcząc przeraźliwie usiłowała wykręcić jakiś numer na tarczy
telefonu, pistolet któregoś ze spadochroniarzy leżał na podłodze...

Wszystko to zobaczył Lipiński w jednej chwili jak na zwolnionym filmie. Nie było czasu do namysłu.

Krótka seria z peemu do Niemki... Tamci szarpali się dalej, krzyknął więc: „Zostawcie go, odsuńcie się!”
Jeszcze jedna seria i było po wszystkim. Gestapowiec osunął się na dywan.

- Wiejemy, ale już...
Tym razem nie musiał poganiać żadnego z nich. W ciągu paru sekund dopadli do samochodu. Maks nie

pytając o nic ruszył pełnym gazem.

Po kilku minutach jazdy, zapalając drżącymi jeszcze rękami papierosa, Lipiński spojrzał pytająco na

Piesióra.

- Może się wreszcie dowiem, jak to się stało, że dwóch zdrowych byków nie poradziło sobie z jednym

szkopem?

Piesiór unikał wyraźnie spojrzenia dowódcy.
Okazało się, że Niemiec nie dał się nabrać na ich przebranie. Kiedy wszedł i zobaczył dwóch niemieckich

„oficerów”, zamiast, jak to sobie wyobrażali, pokonwersować trochę błyskawicznie sięgnął po broń. Chcąc
uniemożliwić mu oddanie strzału, rzucił się na niego Krawiec, ale że komendant nie należał do ułomków, nie
udało mu się go obezwładnić. W trakcie walki gestapowiec wytrącił mu broń z ręki.

- Wpadłeś w ostatnim momencie — spojrzał z wdzięcznością na dowódcę.
- Grunt, że wszystko skończyło się dobrze — mruknął Lipiński.
Akcja spadochroniarzy i likwidacja komendanta obozu odbiła się w całej okolicy głośnym echem. W

kilka dni później miejscowa gazeta zamieściła obszerne sprawozdanie z pogrzebu. Pisano o „bandytach”,
którzy w celach rabunkowych wdarli się do willi komendanta, jego zabili i ranili jego żonę. Autor
sprawozdania zapewniał czytelników, że „żandarmeria jest już na tropie” i że kwestia ujęcia „bestialskich
zbrodniarzy to sprawa najbliższych dni”.

- Tere fere kuku... — burknął Pieśiór po przeczytaniu artykułu. — Gówno wiedzą...
- Jesteś tego pewien! — zgromił go dowódca i pocierając w zamyśleniu nie golony już od kilku dni zarost

dorzucił: — Przez najbliższe dwa tygodnie żadnych akcji tego typu. Musimy poczekać, aż minie im pierwsza
złość.

ROZDZIAŁ V

Szef gestapo w Iławie, standartenführer Mayer, od kilku już dni dawał swym podwładnym porządny

„wycisk”.

- To niewiarygodne! To zakrawa na współpracę z bandytami! — pieklił się na codziennych odprawach,

waląc pięścią w stół. — Żeby pod samym nosem gestapo włóczyła się uzbrojona banda i strzelała do
Niemców! Oto są skutki waszego cackania się z tymi przeklętymi Polakami!

Czego jak czego, ale „cackania” się z Polakami Mayer nie mógł zarzucić swym podwładnym. Schneider,

Bauschmann, Gustaw Cyrano, Hunke Babil, Witermann, Engler te nazwiska na trwałe wpisały się w ludzką
pamięć. „Szczególnym okrucieństwem wyróżniał się Ludwik Soltek vel Zoltek, vel Żółtek, Mazur
pochodzący z pogranicza Prus Wschodnich. Młody, około trzydziestki, wysoki, dobrze zbudowany, nieco
pochyły, ryżawy blondyn o orlim nosie. Pochodził z powiatu szczycieńskiego, nikt jednak nie wie, z jakiej
miejscowości. W gminie Janowiec słynął z okrucieństwa; podobno mawiał, że lepiej się czuje, gdy umacza
ręce w krwi polskiej. (...) Oprawca, kat, sadysta — oto najłagodniejsze z określeń, jakimi go darzono. Już
samo jego nazwisko budziło postrach, na jego widok ludzie kryli się po domach, bo wiadomo było, że
zwymyśla, uderzy, zabije”.*

Teraz, w trakcie odprawy, Soltek poczuł się dotknięty. Postanowił udowodnić Mayerowi, że nie ma on

racji.

- Przepraszam, standartenführer. Jeśli można...
- Mówcie — skinął głową Mayer.

* Ryszard Juszkiewicz, Gmina Szczepkowo Borowe (Janowiec Kościelny) w latach 1939—1945, Olsztyn 1980, s. 51—52.

- Wydaje mi się — kontynuował nie zrażony tonem szefa — że to, co wydarzyło się w willi komendanta,

nie jest robotą miejscowych. Oddziały tych bandytów „Wiktora” i „Leśnika” nie zapuszczały się nigdy aż tak
daleko. Sądzę, standartenführer, że na naszym terenie pojawiła się, i to dość niedawno, jakaś nowa banda...

- Sądzę, przypuszczam... — przerwał mu w pół zdania Mayer. — Wy to musicie wiedzieć, Soltek.

Zrozumiano, musicie wiedzieć.

- Tak jest, standartenführer — stuknął obcasami podwładny.
Odprawa zakończyła się udzieleniem kolejnych „cennych wskazówek”. Polecono też, aby wszyscy

agenci zainstalowani w wioskach starali się dowiedzieć czegoś o „nowej bandzie” grasującej bezczelnie pod
nosem Mayera.

W pierwszej dekadzie października Lipiński otrzymał alarmującą wiadomość. Przyniósł ją

współpracujący stale z grupą Jan Urbański. Otóż podobno w rejonie wsi Gutowo, a więc tylko kilkanaście
kilometrów od bazy, wylądowała kolejna grupa wywiadowców, tym razem radziecka, i w ciągu kilku dni
wpadła w pułapkę zastawioną przez gestapo. Podczas łączności z centralą Lipiński polecił radiotelegrafiście
sprawdzenie tej informacji. Jeśli to prawda, niech centrala wyjaśni, dlaczego na terenie ich działania ląduje
inna grupa, grożąc przy okazji dekonspiracją spadochroniarzom z „Pomorza”.

Mijały dni, a centrala, mimo, że kilkakrotnie ponaglana, nie wyjaśniła sprawy. W tej sytuacji dowódca

zarządził stan podniesionej gotowości, zwracając jednocześnie uwagę swoich podwładnych na zachowanie
jak najdalej idącej ostrożności.

- Uprzedzam... od dziś żadnego latania za babami, żadnych kontaktów nie uzgodnionych ze mną...

Dotyczy to szczególnie — Lipiński nie potrafił odmówić sobie drobnej złośliwości — dwóch donżuanów:
Piesióra i Waluszkiewie:za... A co wy sobie myślicie — uprzedził protesty zainteresowanych — że ja nic
wiem o nocnych eskapadach w celach niekoniecznie zwiadowczych? Do dziś przymykałem oczy, ale teraz
koniec z zalotami...

Dwaj „najprzystojniejsi z grupy” woleli się nie wdawać w dyskusję z wyjątkowo dobrze

poinformowanym dowódcą. Piesiór, co prawda, dla porządku mruknął pod nosem, że jego życie prywatne
nie powinno nikogo interesować, ale siła argumentów dowódcy była nie do podważenia. No cóż, piękna
leśniczanka, córka Zamkowskiego, będzie musiała trochę poczekać na kolejne odwiedziny...

Zarządzone przez dowódcę środki ostrożności okazały się pociągnięciem niezwykle trafnym. W

okolicznych wioskach zaroiło się bowiem od Niemców. Jakby tego wszystkiego było mało, pojawili się
także nie spotykani dotychczas na tym terenie własowcy — „Czarni”, jak nazywała ich miejscowa ludność.
Jednocześnie napływało coraz więcej meldunków o represjach i aresztowaniach. Lipiński wciąż zastanawiał
się, skąd wzięła się tu radziecka grupa tak błyskawicznie zwinięta przez Niemców. A centrala w dalszym
ciągu nie miała na ten temat nic do zakomunikowania.

- Nie wie lewica, co czyni prawica — mruczał pod nosem Zakrzewski.
Któregoś dnia wyciągnął Lipińskiego z ziemianki.
- Jak sądzisz, Józek — zagadnął — długo będziemy tu jeszcze czekali na naszych?
- Wiem tyle samo co ty — obruszył się Lipiński.
- Wygląda jednak na to, że front stanął i to na dłużej... Mamy październik. Minął już ponad miesiąc

naszej działalności. Czy zdajesz, sobie sprawę z tego, że niedługo skończą się nam baterie do radiostacji?
Tutaj nawet akowcy nam ich nie załatwią.

Lipiński musiał mu przyznać rację.
- Nie pomyślałem o tym — zasępił się. — Nie widzę innego wyjścia jak zmniejszenie częstotliwości

seansów. Co trzy, cztery dni przekażemy zbiorczy meldunek. Słuchaj, Stefan, skoro już mówimy na ten
temat, poproś Kaszewską przy okazji, żeby rozejrzała się za ciepłymi ubraniami dla chłopaków. Licho wie,
jak długo będziemy tu jeszcze tkwili... Najbardziej boję się pierwszego śniegu. Wszystkie ślady jak na dłoni.
Trzeba będzie zrezygnować z ziemianek i zamelinować chłopców w wioskach. A to znacznie zwiększy
ryzyko... — Zakrzewski kiwał w milczeniu głową. — A co z Heńkiem? Czuje sję lepiej?

- Tak. W każdym razie nie jest już tak nerwowy jak na początku. Podejrzewam, że domyśla się

wszystkiego... Na razie prowadzi pracę propagandową w Janowcu Kościelnym. Rozkolportowali tam z
Woszkowskim prawie wszystkie materiały z zasobnika. W kilku wioskach widziałem nawet „Manifest
PKWN”...

- Nie wiem, czy to potrzebne — skrzywił się Lipiński. — Niemcy nie są takimi durniami, żeby nie

domyślać się, skąd te wszystkie odezwy i ulotki wzięły się na terenie Prus Wschodnich.

- Pamiętaj, że to też nasze zadanie — powiedział poważnie Zakrzewski.
- Może masz rację — zgodził się dowódca.

Informacje o grupie przechwyconej przez Niemców napływały w dalszym ciągu i to od wielu różnych

informatorów. Sprawa była poważna i nie mogli jej lekceważyć. Na kolejnym zebraniu w grupie
postanowiono porozmawiać na ten temat z akowcami. Okazja nadarzyła się już wkrótce, gdyż do bazy
przybył Henryk Nowowiejski z oddziału „Wiktora” z meldunkiem od „Bąka”, Konstantego Nachtigala.
„Bąk” donosił, że do wsi Zaborowo przybyła kilkuosobowa grupa ludzi, którzy podają się za polskich
spadochroniarzy. Nie kryjąc się, namawiają mieszkańców wioski — Polaków i Niemców polskiego
pochodzenia — do wstępowania w ich szeregi. Jednocześnie, dziwnym zbiegiem okoliczności, przez cały
czas pobytu tajemniczej grupy w wiosce nie pojawił się żaden żandarm. Zdaniem „Bąka” jest to prowokacja
niemiecka. Gestapo chce w ten sposób wyłapać wszystkich Polakćiw gotowych do współpracy ze
spadochroniarzami.

- A co ty o tym sądzisz? — zagadnął Lipiński partyzanta.
Nowowiejski pokiwał głową.
- Rzeczywiście, wygląda to na prowokację... Powinniśmy ostrzec mieszkańców wszystkich okolicznych

wiosek. Front tuż, tuż... głupio zginąć w ostatniej chwili.

Wieści o podobnych „grupach” zaczęły się mnożyć i Lipiński oraz jego ludzie przestali już na nie

reagować. Toteż kiedy któregoś dnia przybył do bazy Piotrowski z kolejną „nowiną”, spadochroniarze
specjalnie się nie przejęli.

- Pan da spokój, panie Piotrowski — zażartował Piesiór. — Tylu już w tej okolicy kręci się

spadochroniarzy, że Niemcy z samego strachu powinni zwiewać do Berlina...

- Pan się śmieje, panie poruczniku? — oburzył się leśniczy. — Jagdkommando rozwaliło ośmiu ludzi, i to

może waszych kolegów, a panu do śmiechu...

Piesiór w sekundzie spoważniał.
- Powiedział pan, rozwaliło?! — chwycił leśnika za ramię.
- Puść pan — szarpnął się Piotrowski. — Od godziny tłumaczę, a dopiero teraz dotarło...
- Po kolei, panie Piotrowski — włączył się Zakrzewski. — Co pan wie na ten temat?
Sprawa tym razem wyglądała nieco inaczej niż dotychczas. Owszem, słyszeli ciągle o

„spadochroniarzach”, ale nikt do tej pory do nich nie strzelał... Lipińskiego zaniepokoił także fakt, że w
okolicy pojawił się oddział Jagdkommando. To nie byli już zwykli żandarmi. Polecił więc Piotrowskiemu,
by w możliwie krótkim czasie zebrał jak najwięcej informacji o zlikwidowanej grupie. Już następnego dnia
w skrzynce kontaktowej odnaleziono meldunek, którego treść zelektryzowała spadochroniarzy. Piotrowski
donosił: „Grupa w składzie 9 osób wpadła w zasadzkę. Część została zlikwidowana w czasie walki,
natomiast radiotelegrafistce udało się uciec. Przybyła do miejscowości Bełk, do samotnego domu pod lasem,
w którym mieszkał Polak — Jędraszczak. Poprosiła go o pomoc”.

Później sprawą przybrała niezwykle dramatyczny obrót. Pech chciał, że w tym samym czasie do

Jędraszczaka zajrzała córka miejscowego sołtysa, Rybackiego. Przeszkolona w Bund Deutsche Madei,
natychmiast zorientowała się, kogo przyjął do domu sąsiad. Zaalarmowany przez nią ojciec skontaktował się
telefonicznie z Jagdkommando w Lidzbarku. Tym razem Niemcy zareagowali błyskawicznie. Do wsi
podjechałp kilka samochodów, otoczono budynek, a jeden z oficerów wezwał radiotelegrafistkę do
opuszczenia domu. Dziewczyna nie usłuchała. Miała przy sobie oprócz radiostacji kilka granatów i
peem. Podobno najpierw zniszczyła radiostację, a potem zaczęła się ostrzeliwać. Położyła kilku Niemców,
ale po jakimś czasie sama zginęła przeszyła serią z empi.

W dalszym ciągu meldunku informował Piotrowski, że we wsi Ostrowy przebywa pod opieką zaufanego

człowieka ranny oficer radziecki. Być może, że jest on z tej samej grupy.

Lipiński nie zastanawiał się nawet przez moment.
- Dziś wieczorem Zakrzewski i Waluszkiewicz pójdą po tego oficera. Jeśli jest ranny, ale może się

poruszać; przyprowadzicie go do bazy. Tu będzie bezpieczniej. A z tymi draniami z Bełka — twarz dowódcy
stężała — pogadamy sobie za parę dni...

Zakrzewski i Waluszkiewicz wrócili nad ranem. Przyprowadzili radzieckiego skoczka, który był tak

wyczerpany silnym upływem krwi, że kiedy ułożono go na pryczy, popadł w długotrwałe omdlenie. Zajął się
nim troskliwie Arens. Tymczasem obaj spadochroniarze składali meldunek dowódcy:

- Twarda sztuka — kręcił głową Zakrzewski. — Kiedy weszliśmy do chałupy, siedział przy oknie z

bronią gotową do strzału. Mówię mu po rosyjsku, że my też jesteśmy spadochroniarzami, a on nic, tylko
przez cały czas trzyma nas na muszce. Koszula cała zakrwawiona, gęba biała jak płótno, widać, że za chwile
zemdleje. Zrobiłem krok do przodu, a ten krzyczy: jeszcze krok i strzelę... I co z takim robić? Zaczął mu
tłumaczyć Igor i w końcu chyba go przekonał. Dobra, mówi pójdę z wami, ale jak zobaczę, że coś nie tak, to
w kieszeni mam odbezpieczony granat.

Tym razem zapytana o grupę centrala potwierdziła fakt jej rzucenia. Co prawda mieli lądować

kilkadziesiąt kilometrów dalej, ale widocznie pilot albo „konduktor” pomylili miejsca.

,,Wołodia”, bo tak nazywano radzieckiego kapitana, po kilku godzinach wyjaśnił wszystko. Było ich w

grupie dziesięcioro — pięciu Rosjan z radiotelegrafistką i pięciu Niemców z Komitetu Narodowego Wolne
Niemcy.

- Wpadliśmy — tłumaczył Lipińskiemu — przede wszystkim przez błąd „konduktora”. Wyrzucił nas jak

się okazuje, o sześćdziesiąt kilometrów za blisko. Skakaliśmy z dużej wysokości, to także błąd. Grupa
powinna lądować w promieniu jednego kilometra. Jest to możliwe przy skokach z wysokości najwyżej
czterystu metrów. Nas zrzucono chyba z siedmiuset. Po wylądowaniu spędziłem noc w lesie bezskutecznie
szukając pozostałych. Nad ranem rozpaliłem ognisko, żeby się trochę ogrzać i zagotować kawy...

- Durak! — nie wytrzymał Waluszkiewicz. — A ciebie nie uczyli, że tego nie wolno, dopóki nie wiesz,

gdzie jesteś?

- Uczyli, uczyli — machnął ręką kapitan. — Jak to u was mówią: „Mądry Polak po szkodzie”. A ty

zamiast prawić morały, dałbyś zapalić. — Zaciągnął się mocno, po czym kontynuował swą opowieść. — Po
jakiejś godzinie, kiedy już całkiem zrobiło się widno, usłyszałem w lesie hałas. Pomyślałem, że to ludzie z
mojej grupy. Nie zgasiłem więc ogniska, ale na wszelki wypadek wlazłem w krzaki i czekałem, co będzie
dalej... Hałas wyraźnie się zbliżał, a w pewnym momencie usłyszałem szczekanie psów. Teraz już
wiedziałem, że to nie moi...

Nie było innego wyjścia. Musiał w jakiś sposób wycofać się z zagrożonego rejonu. Uciekając, natknął się

na drugi pierścień niemieckiej obławy. I tym razem miał szczęście, jeśli szczęściem można nazwać ranę
lewego przedramienia.

- Resztę znacie — popatrzył na Lipińskiego. — Trafiłem do tej chałupy, a stamtąd zabrali mnie wasi...

Komandir, co z moimi ludźmi. Wszyscy zginęli? Miałem w grupie radiotelegrafistkę, dziewczynę z mojego
miasta...

Dowódca milczał.

Po kilku dniach podjęto zbiorową, ale jednomyślną, decyzję. Należy pomścić śmierć radzieckiej

dziewczyny, śmierć, o której wiedzieli już teraz trochę więcej, gdyż świadkowie tej tragedii dorzucili nieco
szczegółów. Okazało się, że młodą Rosjankę pod nieobecność rodziców przyjęły dzieci. Po jakimś czasie,
kiedy starsi wrócili do domu, cala piątka zastanawiała się, gdzie ukryć kłopotliwego gościa. Reszta, jak w
meldunku Piotrowskiego.

Inny jeszcze świadek zeznał, że gdy już Niemcy wpadli do izby, córka sołtysa pchnęła nieżywą

dziewczynę sztyletem, a później deptała martwe ciało wołając: ,,Dobrze tej bandytce”... Leżący na pryczy
ranny kapitan zaciskał bezsilnie pięści.

Wyprawę do Bełka przygotowano bardzo starannie. Piesiór, Dudzik i Krawiec założyli mundury oficerów

SS. Znali dobrze niemiecki i mieli wejść do sołtysa nie wzbudzając żadnych podejrzeń. Wszystko przebiegło
zgodnie z planem. Około pierwszej w nocy trzech przebranych spadochroniarzy zastukało do drzwi
Rybackiego. Sołtys okazał się chytrą sztuką. Zażądał, żeby przyszli rano. Piesiór, który swego czasu służył w
Wehrmachcie, nie dał się jednak spławić.

- A cóż ty sobie myślisz, parszywa świnio! — ryknął na Rybackiego. — Jak traktujesz niemieckich

oficerów! Otwieraj i to zaraz, bo każę moim ludziom drzwi wyważyć!

Po chwili zazgrzytały zamki i w progu stanął sołtys. Widząc trzech oficerów, i to w mundurach SS,

pozbył się resztek strachu.

- Heil Hitler! — pozdrowił przyjaźnie nocnych gości. — Panowie się nie dziwią, że nie chciałem

otworzyć, ale w tej okolicy roi się od bandytów. Kilka dni temu mieliśmy nawet wizytę „z nieba”, ale dzięki
mojej córce bandyci zostali schwytani...

Esesmani zostali przyjęci niezwykle gościnnie. Obudzona przez sołtysa córeczka przyniosła wędlinę i,

oczywiście, „sznaps”.

- Za panów zdrowie — wzniósł toast Rybacki.
W tym momencie rozległo się głośne walenie w drzwi.
- Otwierać, natychmiast otwierać! — krzyczał ktoś po niemiecku.
- To chyba do panów. Sołtys w towarzystwie niemieckich oficerów czuł się zupełnie pewnie. — Otwórz,

dziecko — zwrócił się do córki.

Po chwili blady jak ściana wpatrywał się rozszerzonymi z przerażenia oczami w drzwi pokoju, w których

stało... kilku oficerów radzieckich.

- Ruki wwierch! — zagrzmiał rozkaz.
Sołtys i „esesmani” unieśli ręce do góry.
- Esesmani na dwór! Wychodzić pojedynczo z rękami na karku — zabrzmiało kolejne polecenie.

Waluszkiewicz, bo to on właśnie dowodził „oddziałem radzieckim”, musiał przygryzać wargi, by nie

parsknąć śmiechem na widok kolegów wychodzących potulnie z mieszkania. Po chwili w obejściu sołtysa
zabrzmiały strzały z pistoletu maszynowego.

- Wyrok wykonany, komandir — zameldował służbiście sierżant Płonka, ubrany w mundur radzieckiego

lejtnanta.

- W porządku — kiwnął głową Waluszkiewicz. — A teraz kolej na tych zdrajców. Odczytaj im wyrok...
Brzmiał on: „Kara śmierci dla dziewczyny za śmierć radzieckiej radiotelegrafista i znęcanie się nad

polskimi dziewczętami pracującymi przymusowo u bauerów”. Ojciec dziewczyny otrzymał „50 na goły
tyłek...”

Wyrok wykonano.
Następnego dnia, kiedy do wsi zjechało Jagdkommando, obity sołtys i jego sąsiedzi przysięgali, że

widzieli nie znanych esesmanów, których później napadli rosyjscy bandyci i zamordowali. Dowódca
oddziału zachodził w głowę, skąd na jego terenie wzięli się jacyś nie znani oficerowie SS. W dodatku sołtys
nie oszczędzał ich, krzyczał głośno, że byli oni zwykłymi tchórzami. Zdezorientowani Niemcy opuścili
wioskę, ale zabrali ze sobą sołtysa, który nigdy już do swego domu nie wrócił.

Śmierć córki sołtysa spowodowała, że w okolicy zaroiło się od żandarmerii. Przybyło także kilka

oddziałów Jagdkommando z psami gończymi. Sytuacja z godziny na godzinę stawała się groźniejsza.
Żołnierze i żandarmi przeczesywali miejscowe lasy. Nie było innego wyjścia. Należało jak najszybciej
zmienić miejsce pobytu. W pierwszej chwili Lipiński wpadł na pomysł, aby wycofać się do jeziora Czarny
Bryńsk i przeczekać obławę w wodzie. Pomysł jednak nie należał do najlepszych. Mogła przemoknąć
radiostacja, a także amunicja i materiały wybuchowe. Po krótkiej naradzie zdecydowano się dopuścić
nieprzyjaciela jak najbliżej, a następnie przebić się przez pierścień obławy. Wyjście ryzykowne, ale jedyne.

Kiedy tyraliera niemiecka zbliżyła się na odległość pięćdziesięciu metrów, celna salwa powaliła kilku

żołnierzy i żandarmów. Nie spodziewali się oni tak silnego oporu. Korzystając z zamieszania w szeregach
wroga, grupa nie tracąc ani jednego człowieka odskoczyła z zagrożonego miejsca. Następnego dnia byli już
w bazie zapasowej w rejonie Brodnicy.

Od łączników dowiedzieli się, że jeszcze kilka dni trwały poszukiwania spadochroniarzy, że miejscowa

ludność jest ciągle przepytywana o wszystkich obcych, kręcących się w okolicy, że w wioskach
zainstalowano dodatkowe posterunki żandarmerii. Zaczynało się robić „gorąco”.

Pytana o dalsze polecenia centrala odpowiadała: „ograniczyć lub zrezygnować z akcji o charakterze

dywersyjnym i sabotażowym. Skupić się na wywiadzie wojskowym”.

Uznali to za słuszne.
Zbliżała się druga polówa października 1944 roku. Okres ,,złotej jesieni” miał się już wyraźnie ku

końcowi, coraz częściej zdarzały się ulewne deszcze i szarugi, coraz trudniej było wytrzymać w
ziemiankach. Grupa przygotowana do działalności przez jeden miesiąc zaczynała odczuwać trudy polowego
życia. Co prawda nikt nie narzekał, ale Lipiński widział wyraźnie, że ludzie są zmęczeni. Życie w ciągłym
napięciu i fakt, że poruszali się wyłącznie nocą, sprawiły, iż nerwy zaczęły odmawiać im posłuszeństwa.
Lipiński uznał, że jedynym na to lekarstwem będzie wzmocniona dyscyplina. Zaczął od sprawy drobnej. Od
golenia. Polecił swoim chłopcom, aby golili się codziennie i chociaż narzekali trochę, to jednak żaden z nich
nie chodził zarośnięty czy obdarty. Największym świętem była każda zmiana bielizny...

Przyczajeni, prowadzili w dalszym ciągu intensywną pracę wywiadowczą. Nie było dnia, żeby do bazy

nie wpłynął chociaż jeden meldunek. Znakomicie spisywała się siatka agenturalna zainstalowana w pasie
przygranicznym powiatów działdowskiego i mławskiego. I co dwa dni Wołodia Kirsiejew pracowicie
wystukiwał kluczem zaszyfrowane meldunki do centrali.

ROZDZIAŁ VI

- Siedzimy tu jak borsuki w norze... Świata bożego nie widzimy. I po jaką cholerę drapie się codziennie

po gębie tępą brzytwą, skoro nie ma kto podziwiać mojej urody — prowadził swój poranny monolog Piesiór.

- Zaraz ci to dowódca wytłumaczy — roześmiał się Waluszkiewicz.
- Ty, Igor, zawsze jesteś zadowolony. Kasza przez tydzień, w porządku. Wszy gryzą, całe szczęście, że

nie pluskwy. Codzienne golenie, proszę bardzo... Było ci kiedyś w życiu źle?

- Że też chce się wam tak mleć jęzorami po próżnicy — nie wytrzymał w końcu Lipiński. — Jak stare

baby...

- Ech, wodzu, co ty wiesz o wielkiej miłości i tęsknocie, co serce ściska...
Lipiński wzruszył ramionami. Nie miał ochoty na przekomarzanie się z Piesiórem.
- Mamy pewną sprawę do załatwienia — powiedział poważnie. — Dwóch z nas musi pójść do wsi.

Początkowo myślałem o tobie — spojrzał na Piesióra — ale zmieniłem zdanie. Pójdzie Zakrzewski i
Waluszkiewicz.

„Sprawa do załatwienia” wyglądała nieco tajemniczo. Poprzedniego wieczoru powiadomił ich

Władysław Smoliński, że od kilku dni ukrywa u siebie w chałupie zbiegłego z transportu oficera
radzieckiego. Podał on swe imię, nazwisko oraz numer jednostki, w której pełnił służbę. Ponieważ
przetrzymywanie zbiega w wiosce było niebezpieczne, Lipiński postanowił, że zabiorą go do bazy. Centrala
przyjęła dane oficera radzieckiego i obiecała, że w ciągu kilku dni sprawdzi ich autentyczność.

„Miszka”, bo tak nazywali nowego towarzysza, na pierwszy rzut oka sprawiał korzystne wrażenie, a

zachowywał się wręcz wzorowo. Ale baczne oczy spadochroniarzy wypatrzyły kilka szczegółów, które
podważyły prawdomówność nowego kolegi. Krawiec zwrócił uwagę, że „Miszka” nosi na palcu złotą
obrączkę.

- Nie uważasz, Józek, że to dziwna sprawa? Niemcy na ogół nie zostawiają jeńcom takich kosztownych

drobiazgów — informował o swym odkryciu Lipińskiego.

- Może mu nie zdążyli zabrać, różnie to bywa... — zbagatelizował sprawę dowódca.
Ale sierżant był tym razem wyjątkowo uparty.
- Powąchałem go — oświadczył zdumionemu Lipińskiemu. — Co tak na mnie patrzysz... Mówił, że od

tygodnia się ukrywa, a czuć go wodą kolońską. Tak pachnie człowiek, który siedział tyle czasu w lesie?

- Tobie się naprawdę coś na mózg rzuciło — Lipiński spojrzał z politowaniem na Krawca. — Będę ci

musiał znaleźć jakąś robotę.

Tymczasem „Miszka” zadomowił się w bazie na dobre. Najpierw zjednał sobie Kirsiejewa — pomógł mu

usunąć usterkę w radiostacji. Z Waluszkiewiczem i Arensem godzinami całymi rozmawiał o malarstwie
średniowiecznym i muzyce.

- Prawdziwy człowiek renesansu, a ty się czepiasz — uspokajał dowódca sierżanta.
- Renesansu nie renesansu, a ja będę go miał na oku.
- A miej sobie — zgodził się dla świętego spokoju Lipiński.
Podejrzenia Krawca, o których wspomniał i innym członkom grupy, sprawiły, że w bazie coraz uważniej

zaczęto przyglądać się przybyszowi. Po którejś z nocnych wypraw do skrzynki kontaktowej, Lipiński
zauważył, iż „Miszka” nie ma już obrączki.

- Co z twoim złotem? — zapytał bezceremonialnie.
„Miszka” zmieszał się:
- Musiałem zgubić w lesie...
Lipiński popatrzył na niego podejrzliwie:
- Spadochroniarz nie może zgubić niczego. Przecież to pierwszy ślad dla szkopów!
- Moja wina, komandir. naprawdę nie chciałem — usprawiedliwiał się żarliwie były jeniec.
- Może masz rację — szepnął wieczorem Lipiński do Krawca. — Pilnuj go jak dziecka, dopóki nie

otrzymamy potwierdzenia danych z centrali.

Odpowiedź o identyfikacji wciąż jednak nie nadchodziła. Któregoś dnia Płonka zwrócił uwagę, że

„Miszka” ma ukryty w marynarce notes, w którym od czasu do czasu coś po kryjomu zapisuje.
Powiadomiony o tym Zakrzewski, zażądał pokazania mu notatek. To, co zobaczyli, po prostu ich
zaszokowało. „Człowiek renesansu” był rzeczywiście niezłym artystą... W notesie znajdowały się wykonane
staranniej niż niejedno zdjęcie portrety wszystkich członków grupy oraz mnóstwo nazwisk
współpracujących ze spadochroniarzami leśników i partyzantów!

Sprawa była jasna. Szpieg!
„Miszka” przysięgał na wszystkie świętości, że znaleziony u niego szkicownik, to nic innego jak początki

przyszłego pamiętnika, w którym po wojnie ma zamiar opisać losy spadochroniarzy z grupy „Pomorze”.

Ponieważ w bazie nie było Lipińskiego, Zakrzewski postanowił wstrzymać się z ostateczną decyzją i dać

„Miszce” jeszcze jedną szansę. W czasie rozmowy z „przyszłym literatem” Krawiec wyjął wszystkie naboje
z jego peemu.

Udając, że nic się nie stało i że sprawa wyjaśniona, sierżant klepnął „Miszkę” po ramieniu:
- No, artysta, idziemy do Wołodi. Siedzi przy radiostacji głodny, trzeba go, podkarmić. Pójdziesz

przodem i będziesz mnie ubezpieczał.

W pewnym momencie podczas marszu Krawiec wymierzył w stronę „Miszki” pistolet maszynowy i

krzyknął:

- Ręce do góry!
Nie zastanawiając się ani sekundy „Miszka” pociągnął za spust swego peemu. Szczęknęła głośno iglica...
- To taki z ciebie ptaszek — wysyczał przez zaciśnięte zęby sierżant. — Wracamy do ziemianki!
Przyciśnięty przez wywiadowców „Miszka” wyznał w końcu całą prawdę. W bazie zjawił się na

polecenie swoich niemieckich chlebodawców. Jego zadaniem była lokalizacja radiostacji grupy „Pomorze”,
którą Niemcy bezskutecznie od dłuższego czasu namierzali. Rzeczywiście, był kiedyś oficerem radzieckim,
ale kiedy dostał się do niewoli, zameldował, że jako syn białogwardzisty i Niemki nie czuje się obywatelem
radzieckim. Ponieważ znał dobrze zarówno niemiecki, jak i polski skierowano go w rejon Brodnicy. Po
wykryciu radiostacji miał przekazać meldunek w umówionym miejscu. Pudełko zapałek z napisem P-U
(paraszutniki). Na szczęście, troskliwie pilnowany przez spadochroniarzy, nie, zdążył...

*

Jesienią 1944 roku nastąpiła stabilizacja frontu. „Wyczerpane przeciągającymi się od lata tego roku

działaniami wojennymi obie walczące strony (wychodząc wprawdzie z różnych przesłanek) zainteresowane
były przerwaniem aktywnych walk”.*

Wojska 2 i 3 Frontów Białoruskich rozpoczęły w myśl dyrektywy Kwatery Głównej Naczelnego

Dowództwa Armii Radzieckiej z 29 sierpnia 1944 roku przygotowanie trzech pasów obronnych o ogólnej
głębokości dochodzącej do 40 km. Pierwszy z nich rozpoczynający się na linii Sudargi, Willjunien i
zachodniego skraju Gołdapi kończył się aż w okolicach Serocka, drugi biegł od Jurborka, Władysławowa i
lewego brzegu Czarnej Hańczy do okolic Zegrza, a trzeci — tyłowy — ciągnął się przez Wyłkowyszki,
Wiżajny, Sejny, Dąbrowę Białostocką, Knyszyn, Zambrów, Ostrów Mazowiecką i Wyszków.

W wojskach obu frontów dokonano także niezbędnych zmian organizacyjnych. 3 Front Białoruski

wzmocniono 28 armią i 2 armią gwardii z 1 Frontu Nadbałtyckiego, a 21 armię wycofano do 1 Frontu
Białoruskiego. Poza tym siły Frontu uzupełniono „jedną dywizją i pięcioma brygadami artylerii, jedną
brygadą moździerzy, trzema pułkami artylerii, dwoma samodzielnymi pułkami czołgów oraz sześcioma
dywizjonami lotniczymi”.**

Podobnych zmian dokonano także w 2 Froncie Białoruskim.
W tym samym czasie Niemcy gorączkowo rozbudowywali wschodniopruską rubież obrony, stosując na

szeroką skalę tzw. system Wallenbrecher, polegający na przekształceniu ważniejszych miast i osiedli w
twierdze lub taktyczne rejony obrony. Włączono doń wszystkie większe miasta i węzły komunikacyjne na
północnym Mazowszu, Warmii i Mazurach.

Z meldunków napływających do bazy grupy „Pomorze” wynikało jasno, że głównym zadaniem każdego

miasta-twierdzy miało być: utrzymanie ważnego węzła kolejowego lub ośrodka politycznego niezależnie od
sytuacji ogólnej, jaka mogła zaistnieć na froncie. I w czasie każdego seansu łączności Kirsiejew wystukiwał
kolejne nazwy miast ogłoszonych jako twierdze: Królewiec, Piława, Gdańsk, Gdynia, Grudziądz, Toruń,
Modlin, Giżycko...

Coraz wyraźniej też rysował się problem rezerw. Jesienią 1944 roku Niemcy coraz bardziej odczuwali

brak siły roboczej i szukali rezerw na okupowanych ziemiach Polski, północnych Włoch, Holandii, Danii,
Norwegii oraz zaczęli niemal powszechnie używać do pracy w przemyśle jeńców wojennych. We wrześniu
1944 roku ogólna liczba robotników zatrudnionych w gospodarce wojennej wynosiła 35,9 min ludzi (w 1943
roku — 36,6 min), z których 7,5 min przypadało na cudzoziemskich robotników i jeńców wojennych.

Osiemnastego października 1944 roku ogłoszono dekret o powołaniu Volkssturmu (pospolite ruszenie

ludowe), na mocy którego do walki mieli stanąć wszyscy Niemcy w wieku od 16 do 60 lat zdolni do
noszenia broni. Formowanie oddziałów Volkssturmu zlecono gauleiterom i kreisleiterom, a do przeszkolenia
powoływanych kontyngentów użyto instruktorów z oddziałów szturmowych, ochronnych, zmotoryzowanego
korpusu narodowosocjalistycznego i Hitlerjugend. Na dowódców pododdziałów wyznaczano
funkcjonariuszy partyjnych. Ogólne kierownictwo nad organizacją, wyszkoleniem i uzbrojeniem
Volkssturmu powierzono Himmlerowi jako dowódcy armii rezerwowej.

W końcu 1944 roku w Niemczech, a także i Prusach Wschodnich, utworzono „kobiecy korpus

pomocniczy Wehrmachtu”. Powoływano do niego kobiety i osiemnastoletnie dziewczęta. Utworzenie tej
nowej formacji miało umożliwić ,,przekazanie w krótkim czasie oddziałom frontowym wszystkich,
gdziekolwiek by się jeszcze znajdowali, żołnierzy nadających się do służby w linii, umocnienia wału
obronnego na zagrożonych granicach i odwrócenie biegu wojny w pomyślnym kierunku”.***

* Kazimierz Sobczak, op. cit., s. 85.
** Kazimierz Sobczak, op. cit., s. 88.
*** „Völkischer Beobachter”, 6 grudnia 1944 roku. cyt. wg tekstu rosyjskiego.

W tym samym czasie propaganda niemiecka popularyzowała szeroko legendy o „cudownej broni”, która

ponoć w krótkim czasie miała zupełnie odmienić losy wojny. Mieszkańcom Prus Wschodnich trudno było
jednak uwierzyć w Wunderwaffe. Bliskość Armii Czerwonej wzbudzała powszechne zaniepokojenie, które z
czasem zamieniło się w prawdziwą panikę. Naoczny świadek tych wydarzeń, socjaldemokrata Johannes
Müller, pisał:

„Do ogromnego strumienia uciekających z rejonów, na które dokonywano nalotów, dołączyła się

niezliczona liczba uciekinierów, kierujących się ze wschodnich granic Prus Wschodnich do wewnętrznych
rejonów. (...) Ucieczka ludności z rejonów, do których zbliżał się front, stwarzała władzom nazistowskim
duże trudności. Dezorganizowała pracę transportu i łączność. Wszędzie dawały się zauważyć objawy paniki,
dworce przepełnione były oczekującymi, wszyscy starali się najszybciej opuścić miasta”.

Podwładni podporucznika Lipińskiego mieli w tym czasie pełne ręce roboty. Przygotowania do obrony,

na których skoncentrowała się działalność władz niemieckich w tym rejonie, jak zresztą i w całych Prusach
Wschodnich, sprawiły, że liczba meldunków podwoiła się. Jednocześnie do Lipińskiego coraz częściej
dochodziły sygnały o powoływaniu miejscowej ludności do kopania rowów obronnych i budowy bunkrów.
Nie wszyscy się na to godzili i wielu, a zwłaszcza współpracownicy grupy, po prosili uciekało do lasu i
usiłowało skontaktować się z dowódcą spadochroniarzy. Trudno było przyjmować wszystkich uciekinierów.
Nadmierne rozszerzenie leśnej bazy groziło dekonspiracją.

W połowie października dowódca grupy otrzymał interesującą wiadomość. Do jednego z

zaprzyjaźnionych leśników, antyfaszysty Hermana Weidera, przyjechał na urlop daleki krewny. Maks
Schmidt, pełniący służbę — jak sam poinformował wuja — przy ochronie obiektu specjalnego
przeznaczenia w lasach otaczających Kętrzyn. Była to informacja tak ważna, że Lipiński z Waluszkiewiczem
zdecydowali się odwiedzić leśnika i pogadać z jego siostrzeńcem.

Okazało się, że chłopak ma dosyć wojowania i zdecydował się na współpracę z grupą. To był prawdziwy

sukces!

Pierwsza informacja na temat tajemniczego obiektu, którą przekazali centrali, brzmiała: „Żołnierz nie zna

przeznaczenia obiektu, ale twierdzi, że jego ochrona jest niezwykle silna, a dowództwo wciąż zwraca im
uwagę na konieczność zachowania bezwzględnej tajemnicy”.*

Centrala wykazała niezwykłe zainteresowanie tajemniczym obiektem. Sztab zlecił grupie „Pomorze”

zebrać w trybie natychmiastowym wszelkie możliwe na ten temat dane.

Po tygodniu Schmidt uzupełnił swoją relację:
„Obiekt znajduje się w lesie, jest solidnie zamaskowany, siatka maskująca jest zaciągnięta na drzewach.

On (Schmidt — M. J.) zawsze trzyma wartę na drugim pierścieniu ochrony. Żołnierze tej jednostki nie mają
prawa wstępu na chroniony teren. Dojścia do obiektu strzegą jednostki SS. Zarządza się bardzo często
okresy ostrej gotowości bojowej. Dowództwo jednostki tłumaczy im, że w tych dniach przewidziana jest
kontrola ze sztabu”.**

Druga informacja dotycząca tajemniczego obiektu wpłynęła od Jana Urbańskiego. A więc akowcy

również interesowali się pilnie strzeżoną budowlą. Jak stwierdził Lipiński, dysponowali oni jednak jedynie
relacją wydobytą z żołnierza Wehrmachtu, który przez kilka dni przebywał na urlopie we wsi Traczyska.
Pokrywała się ona z grubsza z informacjami, które spadochroniarze uzyskali wcześniej.

Któregoś październikowego dnia Lipiński spotkał się z Weiderem.
- Będziemy musieli, panie leśniczy, wybrać się na trochę dłuższą wycieczkę...
Leśnik nie był specjalnie zachwycony.
- Ja mogę, mam przepustkę na wszystKie lasy w Prusach Wschodnich. Ale jak wy wytłumaczycie swoją

obecność w pobliżu Królewca?

- Komu mamy tłumaczyć? — roześmiał się Lipiński.
Leśniczy wyraźnie się zdenerwował.
- Przecież, że nie mnie... Co pan myśli, że na takiej trasie nikt was nie wylegitymuje?
- O to właśnie chodzi, panie Weider.
- Chyba że lasami — poskrobał się leśnik po głowie.
- Niech pan nad tym pomyśli - zakończył rozmowę podporucznik.

* J. Lipiński, S. Zakrzewski. Działalność grupy rozpoznawczo-dywersyjnej WP „Pomorze”. WPH 1971, nr.2, s. 206.

Po kilku dniach plan ,,wycieczki” był już gotowy. Lipiński postanowił, że oprócz niego udział w

wyprawie wezmą: Piesiór, Płonka, Woszkowski i Krawiec, a więc ci z grupy, którzy dobrze znają niemiecki.
Prowadzić miał ich Weider. Wtajemniczony w sprawę Maks zobowiązał się, że kilkanaście kilometrów
podwiezie ich ciężarówką. Ustalono, że wysiądą z niej w lasach koło Szczytna. Nie było to zbyt daleko, ale
zawsze...

Szli głównie nocami. Po kilku dniach Weider oświadczył, że są już blisko, że ocenia odległość od

pierwszego pierścienia ochronnego na jakieś 15 kilometrów. Teraz dopiero Lipiński zorientował się, że
niewiele będą mogli zobaczyć na własne oczy, że do tajemniczych obiektów po prostu nie uda im się
podejść. Ale mimo wszystko nie chciał zrezygnować z podjęcia próby. Mieliby teraz wrócić, tyle kilometrów
przejść na darmo?

Kolejnej nocy podzielił Lipiński swą szczupłą grupkę na dwa patrole. Przez dwie kolejne doby każdy

patrol obserwował uważnie ruch kołowy i kolejowy w interesującym ich rejonie. Najbardziej byli zaskoczeni
faktem, że kursujący na tej trasie dwa razy na dobę pociąg osobowy jeździ pusty. Zmierzyli dla pewności
kilkakrotnie stopień ugięcia szyn i za każdym razem informacja ta się potwierdziła. Niemcy wożą powietrze!
Ale po co?! Trzeciej nocy zbuntował się Piesiór.

- W ten sposób możemy tu sterczeć do śmierci i niczego się nie dowiemy — oświadczył kolegom.
- Masz jakiś pomysł? Podporucznik zawahał się.
- Najlepiej byłoby zdjąć jakiegoś wartownika. Tylko jak przejść przez to cholerne pole minowe...
Potrzeba jest matką wynalazku. Następnej nocy poradzili sobie z minami. Za pomocą skonstruowanych

naprędce szpilek saperskich rozbroili niezbyt szeroki pas ziemi. Nie było to zbyt wygodne przejście, ale
wystarczało do przeczołgania się jednego człowieka. Namęczyli się przy tym bardzo, bo praca nie była
łatwa. Z chwilą kiedy natrafiali na metal, odkładali „szpilki”, rozgrzebywali ziemię rękami, a po odsłonięciu
miny delikatnie szukali palcami zakrętki. Po wykręceniu spłonki musieli jeszcze sprawdzić, czy rozbrojona
mina nie ma z któregoś boku tzw. Potykacza.

- Żeby je można było zdetonować — wzdychał zlany potem Piesiór.
Przedostanie się przez pole minowe niczego w zasadzie nie zmieniło. W dalszym ciągu nie mieli pojęcia,

co kryje się za tak silnym pierścieniem ochrony.

Widząc bezskuteczność wszelkich działań, Lipiński w końcu zarządził odwrót. Wyprawa nie przyniosła

oczekiwanych efektów, ale i tak spadochroniarzom udało się odnotować wiele szczegółów. Przede
wszystkim zwrócili uwagę, że pociągi kursujące na linii Kętrzyn—Węgorzewo na odcinku Parcz—Czerniki
są konwojowane przez żołnierzy, pilnujących, aby nikt nie chodził wewnątrz wagonów i nie przyglądał się
okolicy i obiektom. Jeżdżące na tej trasie autobusy miały okna zamalowane farbą, a na odcinku wiodącym
przez las w miejscowości Gierłoż towarzyszyła im eskorta SS.

Wracając do bazy, w okolicy Mrągowa, natknęli się na patrol żandarmów. W trakcie strzelaniny udało im

się wprawdzie zlikwidować trzech Niemców, ale ranny został starszy sierżant Płonka. Na szczęście mógł on,
mimo dużego upływu krwi, iść razem z nimi. Strzelanina pod Mrągowem mogła zaalarmować Niemców.
Kluczyli więc po lasach, chcąc zmylić ewentualną pogoń. W ten sposób do bazy dotarli wymęczeni i głodni
dopiero po tygodniu.

Natychmiast po powrocie centrala otrzymała meldunek następującej treści: „W Prusach Wschodnich

przygotowuje się gorączkowo cały system obronny. Budowana jest masa bunkrów dla ciężkich karabinów
maszynowych i artylerii. Zamyka się przejścia między jeziorami linią umocnień. Przygotowywane są osłony
ważniejszych szlaków komunikacyjnych. Miasta są otoczone okopami i mogą prowadzić obronę okrężną.
Obiekt w Kętrzynie wraz z przyległymi terenami jest szczególnie chroniony przeszkodami sztucznymi i
naturalnymi. Obrona jest starannie przygotowana. Magazynuje się duże ilości min.

Informacja żołnierza Wehrmachtu, że do obiektu dojść nie można, potwierdziła się całkowicie. Obrona

obiektu jest zorganizowana na dalekim przedpolu. Wspomniany żołnierz zdał nam również relację, że on
sam jako wartownik pierścienia zewnętrznego nie ma możliwości dotarcia do pierścienia ochrony
wewnętrznej, jednak stwierdził z całą pewnością, iż na podstawie jego obserwacji i przeprowadzonych
rozmów z kolegami wewnątrz pierścieni ochronnych (których prawdopodobnie jest trzy) znajdują się
potężne bunkry żelbetowe (położone) w bliskiej odległości. Bardzo często widać tam generałów i wyższych
oficerów”.*

Skąd mogli wiedzieć polscy spadochroniarze, że udało im się dotrzeć do „Wolfschanze” {„Wilczy

szaniec”), że dzieliło ich zaledwie kilkanaście kilometrów od samego... Hitlera!

* J. Lipiński, S. Zakrzewski — tamże. s. 207.

ROZDZIAŁ VII

Listopad nadciągnął z dokuczliwym deszczem i jesiennymi szarugami. Nad polami i lasem włóczyła się

mgła. Kłęby białej, wszędobylskiej waty przesłoniły jezioro Czarny Bryńsk.

Coraz trudniej żyło się w lesie. Nad ranem w Ziemiankach wszystko było zimne i wilgotne: od bielizny

osobistej po pledy, w które zaopatrzyła ich troskliwa „mama”, pani Maria Kaszewska. Nie pomogło nawet
zainstalowanie „kozy”, przytaszczonej skądś przez zapobiegliwego Piesióra. Zresztą po kilku dniach
Lipiński zabronił użytkowania piecyka. Kopcił z pordzewiałej rury niczym komin fabryczny. Na zbiorowy
protest mieszkańców ziemianki odparł krótko:

- Chcecie, żeby was szkopy nakryły? Dym widać z odległości kilku kilometrów...
Był to — niestety —- argument nie do odparcia. Złorzecząc w duchu musieli przyznać rację.
Coraz częściej jednak dochodziły do dowódcy ciche, co prawda, skargi i narzekania na „garbaty los

spadochroniarza”. Nie było dnia, żeby się ktoś nie pokłócił. Ludzie zrobili się nerwowi. Przymusowa
bezczynność sprawiała, że jedno nieopatrznie rzucone słowo wywoływało burzę, którą z najwyższym trudem
uspokajali Zakrzewski lub Waluszkiewicz.

Po wyprawie pod Kętrzyn, gdzie Płonka został ranny, Lipiński ograniczył działalność grupy do pracy

wywiadowczej. Niestety, w ich przypadku sprowadzało się to do wyznaczenia oficera kontaktowego i dość
sporadycznych spotkań z łącznikami.

- Zrozumcie — tłumaczył niecierpliwym. — Szuka nas już nie tylko miejscowa żandarmeria, ale i

Jagdkommando. Nie możemy się dekonspirować nieprzemyślanym działaniem. A z dnia na dzień jest
gorzej... Widzieliście, co stało się z gęstymi zaroślami, w których jeszcze miesiąc temu można się było
ukryć? Dziś to już tylko suche badyle. Informacje, które przekazujemy do centrali, ważniejsze są teraz, niż
obicie mordy jakiemuś volksdeutschowi...

Przyjmowali te argumenty ze zrozumieniem, ale atmosfera nie poprawiała się.
Którejś nocy, wyjątkowo zresztą bezdeszczowej, Zakrzewski wyciągnął dowódcę na pogawędkę w lesie.
- Widzisz, co się dzieje — stwierdził bez ogródek. — Zaczynają się zachowywać jak niegrzeczni chłopcy.

Jeśli nic się nie zmieni, dojdzie do bójki.

- Nie jestem niańką — odburknął Lipiński.
- Ale dowódcą — Zakrzewski nie chciał ustąpić.
- W końcu, do cholery, to ty jesteś politrukiem — zdenerwował się Lipiński.
- No właśnie... Trzeba im jakoś wytłumaczyć, że może być jeszcze gorzej. Czy zastanawiałeś się, co

będzie, jak spadnie pierwszy śnieg?

Lipiński milczał. To, o czym mówił Zakrzewski, nie dawało mu spać już od wielu dni. Rzeczywiście,

zbliżała się zima, a tej w lesie nie przetrzymają.

- Więc ty sądzisz, że nie doczekamy się naszych przed nadejściem mrozów? — zapytał cicho.
Zakrzewski pokręcił głową.
- Wiem tylko jedno. Na pewno nikt nas nie poinformuje o dacie ofensywy. A druga sprawa, to fakt, że

musimy być przygotowani na najgorsze.

- Co proponujesz?
- Po pierwsze, trzeba rozruszać chłopaków. Przydałaby się jakaś mała akcja, ale przynajmniej trzydzieści,

czterdzieści kilometrów od bazy. Niech nas szukają gdzie indziej...

- A po drugie?
- Po drugie, wodzu, należy poprosić centrale o zrzut materiałów wybuchowych, bo zapas się kończy, a

przy okazji zażądać trochę amunicji i leków, bo Arens ma w apteczce wyłącznie jodynę. Nie mówię już o
zapasowych bateriach.

W centrali wyrażono zgodę na akcję i zrzut. Ustalono terminy i sygnały. Jednak spadochroniarzy

prześladował wyraźny pech. Dwukrotnie samolot przelatywał nąd rejonem zrzutowiska i dwukrotnie nie
mogli mu dać umówionego sygnału — w okolicy aż roiło się od żandarmerii zaalarmowanej widocznie przez
służby przeciwlotnicze. Z żalem patrzyli na znikającą w ciemnościach maszynę. Była jak kawałek ich domu,
tak odległego w tej chwili.

- Za godzinę pilot wybierze się z panienką do kina — westchnął z żalem Piesiór.
- Zdążysz i ty. Po wojnie... — pocieszył go Lipiński.
Zrzutu nie otrzymali, ale z zaplanowanej akcji nie mieli zamiaru zrezygnować. Lipiński już wcześniej

zwrócił się z prośbą do informatorów, aby po kilku dniach uważnej obserwacji linii kolejowych powiadomili
go, na jakiej trasie kursuje najwięcej transportów wojskowych. Najlepiej spisał się zawiadowca stacji
kolejowej Nowe Miasto. Ustalił mianowicie, którego dnia i o której godzinie będzie przejeżdżał wielki
transport wojskowy przez stację Tama Brodzka.

Ponieważ z trotylem mieli już kłopoty (część zresztą oddali partyzantom), pomógł im Franciszek

Stawicki, który skonstruował specjalne kliny dębowe mające zwiększyć efekt wybuchu. Do Tamy Brodzkiej
wybrała się spora grupa: Lipiński, Zakrzewski, Dudzik, Waluszkiewicz, Krawiec oraz dwaj akowcy —
Franciszek Stawicki ze swoim „patentem” i Eugeniusz Gilginas.

Zamontowanie kostek trotylu i założenie klinów zabrało im kilka minut. Punktualnie o podanej przez

kolejarza godzinie usłyszeli łoskot nadjeżdżającego pociągu. Po kilku sekundach potężna eksplozja
wstrząsnęła okolicą. Trzask walącego się z nasypu żelastwa, a potem już tylko ogromny płomień i kłęby
gryzącego dymu znaczyły miejsce udanej akcji. Wycofali się szybko, dłuższe pozostawanie w tym rejonie
groziło w każdej chwili niebezpiecznym spotkaniem.

Akcja w Tamie Brodzkiej wywołała w okolicy potężny rezonans. Była to pierwsza „kolejówka” na tych

terenach! Wywiadowcy donosili w licznych meldunkach, że Niemcy stali się jakby mniej pewni siebie. Do
tego, że w Generalnym Gubernatorstwie pociągi wylatywały w powietrze dość często, zdołali się już
przyzwyczaić. Ale tu, w samym sercu Prus Wschodnich...

Udana akcja przyniosła też przewidziany zresztą przez spadochroniarzy skutek. Niemcy zintensyfikowali

wyraźnie pościg za trudno uchwytnymi, „bandytami”. Słuchając meldunków na ten temat, Lipiński czuł, że
w okolicach bazy zaczyna być niebezpiecznie.

Któregoś dnia wybrał się do ziemianki, w której „urzędował” Wołodia Kirsiejew.
- Próbowałeś się kiedyś połączyć z „Cyganem”? — zagadnął radiotelegrafistę.
Wołodia wyraźnie się zmieszał.
- Jej bohu, komandir... Tylko parę razy... Sam wiem, że kiepsko z bateriami.
- To pierwszy raz połączysz się z nim legalnie i za moją zgodą — roześmiał się dowódca.
„Cyganem” nazywano młodego oficera radzieckiego, Wiktora Aleksiejewa, który trafił do grupy

„Wołga”, dowodzonej przez podporucznika Jana Miętkiego (ps. „Wirski”). Grupa ta, o czym Lipiński
doskonale wiedział, została zrzucona w trzy dni po grupie „Pomorze” w rejon Borów Tucholskich. „Cygan”
i Wołodia Kirsiejew — serdeczni przyjaciele — umówili się, że po wylądowaniu spróbują skontaktować się
ze sobą. Nie było to wprawdzie w idealnej zgodzie z regulaminem, ale kto sprawdzi radiotelegrafistę...

Skąd wiedział o tym Lipiński, to już zupełnie inna sprawa.
W kilka godzin później Kirsiejew meldował dowódcy, że udało mu się połączyć z „Cyganem”:
- Wiedzie im się podobno nieźle, nawiązali kontakt z miejscową partyzantką, zapraszają do siebie...
- To nie jest zły pomysł! — ucieszył się Lipiński. — Oczywiście, wszyscy nie możemy tam pójść, część

musi zostać na miejscu i działać dalej, ale kilku może spokojnie złożyć wizytę Jankowi.

Ustalono, że do oddziału Miętkiego pójdą: Mycko, Piesiór, Dudzik i Wilczyński. Na mapie sztabowej

zaznaczona została dokładna trasa marszruty. Żegnana serdecznie przez pozostałych czwórka
spadochroniarzy wyruszyła w daleką drogę.

Jakie było więc zdziwienie Lipińskiego, kiedy po tygodniu Mycko przyprowadził swoją grupę z

powrotem. Okazało się, że przejście do Borów Tucholskich było po prostu nierealne. Chociaż musieli
przyznać, że zaczęło się dobrze. Szosę łączącą Gdańsk z Królewcem przekroczyli bez najmniejszych
kłopotów i nie przypuszczali, że dalej mogą mleć jakieś problemy. Ale wkrótce pojawiły się. Wraz ze
zbliżającym się zmierzchem zaczęli szukać noclegu. W końcu dostrzegli samotne gospodarstwo, tzw.
kolonię. Po cichu weszli do stodoły, ale przedtem wytypowali jednego, który miał pełnić wartę. Po chwili
spali już twardo. Niestety, wartownik też. Obudził ich w biały dzień straszliwy hałas. Przez szparę w
drzwiach stodoły zobaczyli podwórze zapchane wojskiem niemieckim! Żołnierze stłoczyli się przy studni i
widać było wyraźnie, że mają ochotę zatrzymać się tu na dłużej. Po chwili na podwórze zajechała kuchnia
polowa...

Zagrzebani w słomie spadochroniarze przeżywali straszne chwile. Jeszcze tylko brakowało, żeby któryś z

Niemców wlazł do stodoły!

Na szczęście po kilku godzinach Niemcy zniknęli równie szybko, jak się zjawili, ale spadochroniarze

wiedzieli już, że w okolicy kręci się wojsko. Przesiedzieli w stodole do zmroku, opuścili ją bez przeszkód i
mimo wszystko udali się w dalszą drogę.

Następną przygodę przeżyli kilkanaście kilometrów dalej. Dwóch z nich — wstyd powiedzieć — obtarło

sobie nogi. Każdy krok potęgował ból i po godzinie takiego „kuśtykania” Piesiór zaproponował, żeby
spróbować poruszać się w dzień i to korzystając z... podwody.

Niestety, nic z tego nie wyszło. Nawet nienaganny akcent Piesióra niewiele pomógł. Przejeżdżający

furmankami niemieccy chłopi nie chcieli rozmawiać z nieznajomymi. Jeden z nich usiłował nawet
wylegitymować spadochroniarzy. Postraszyli go więc przyłożył koniom batem i szybko odjechał, ale musieli
się mieć na baczności — mógł w pierwszej wiosce zameldować o „czterech podejrzanych włóczęgach”.

Do Wisły dotarli już bez żadnych przeszkód, ale tu przekonali się, że dalej nie przebrną. Mosty

obstawione posterunkami wojskowymi, a o jakiejkolwiek próbie przepłynięcia nie mogli nawet marzyć. W
tej sytuacji decyzja mogła być tylko jedna: „wracamy”! W pobliżu szosy, którą już raz przekraczali,
zaskoczył ich niemiecki żołnierz. Określenie: „zaskoczył”, było w tym przypadku mało ścisłe. Niemiec tak
się wystraszył czterech dziwnych wędrowców, że sam, bez słowa, podniósł ręce do góry. Starym zwyczajem
rozbroili go i pozbawili munduru.

- I rzecz najciekawsza. Zobacz, co znaleźliśmy przy nim. — Mycko położył przed Lipińskim maskę

przeciwgazową. — Znasz ten typ?

Spadochroniarze zorientowali się, że jest to zupełnie nowy rodzaj maski; dotychczas takiej nie widzieli.

Kirsiejew natychmiast przekazał do centrali jej dokładny opis, zwłaszcza zaś opis konstrukcji pochłaniacza.
Lipiński zdawał sobie sprawę, że w centrali najbardziej by się ucieszono, gdyby zdobyli skład chemiczny
pochłaniacza, ale w ich sytuacji o porządnej ekspertyzie nie mogło być nawet mowy.

Nieudana wyprawa w Bory Tucholskie, a także zbliżająca się zima sprawiły, że dowódca grupy miał o

czym myśleć. Nie udało się zmniejszyć składu grupy, choć tak na to liczyli, a tu jeszcze któregoś dnia stary
Weider przyprowadził swojego siostrzeńca, Schmidta. Okazało się, że chłopak zdezerterował z Wehrmachtu
i pragnął przyłączyć się do spadochroniarzy. Lipiński nie był tym zachwycony, ale nie mógł zostawić
Schmidta bez opieki.

Aby zabezpieczyć się jako tako przed nadchodzącymi mrozami, członkowie grupy „Pomorze” zaczęli

prace nad nowymi ziemiankami. Na miejsce jednej z nich wybrano głęboki jar, zwany Diabelskim
Wąwozem. Miał on około 400 metrów długości i około 4 — szerokości. Cały zarośnięty był bardzo gęsto
brzózkami i młodą sośniną. Kilkanaście metrów od ziemianki przepływał strumień. Zamieszkali ją: Lipiński,
Mycko, Wilczyński, Woszkowski, Płonka, Arens, leśniczy Grzonkowski (również „nieprzewidziany
nabytek” — musiał uciekać z leśniczówki przed poszukującym go gestapo) i dezerter z Wehrmachtu —
Maks Schmidt.

Druga ziemianka powstała w głębi lasu, w odległości około 15 kilometrów od Diabelskiego Wąwozu.

Zajęli ją: Kirsiejew z radiostacją, Zakrzewski, Piesiór, Krawiec, Dudzik, Waluszkiewicz i oficer radziecki z
rozbitej przez Niemców grupy, kapitan Wijkow. Po jakimś czasie do grupki tej dołączył poszukiwany przez
żandarmerię Władysław Bieńkowski.

Była jeszcze i trzecia ziemianka, zbudowana niedaleko od Czarnego Bryńska. Traktowano ją jako

zapasową, ale od początku mieszkali w niej dwaj chłopcy, których rodziców za odmowę podpisania
volkslisty zabrali Niemcy do obozu koncentracyjnego. Dzieciaki przebywały pod opieką spadochroniarzy.

Wokół wszystkich ziemianek zainstalowano niezwykle chytrze skonstruowane „pole minowe”. Była to

sieć utworzona z kilkudziesięciu granatów połączonych ze sobą sznurkiem. Pociągnięcie za sznurek
wywoływało kolejne, następujące po sobie błyskawiczne eksplozje. Jak się miało z czasem okazać, „pole
minowe” uratowało niejedno życie... . W związku z nowym usytuowaniem bazy, a właściwie jej rozbiciem
na dwa obozy, dowódca wraz z Krawcem i Mycką wybrali się którejś nocy z wizytą do „mamy”, pani Marii
Kaszewskiej. Trzeba było przez łączników powiadomić partyzantów o nowych punktach kontaktowych i
zmienić nieco system dostarczania spadochroniarzom żywności.

W młynie, tak jak się spodziewali, zastali jego właścicielkę, ale zaskoczył ich widok pijaniutkiego

żandarma, kiwającego się nad obficie zastawionym stołem.

- Jak sami widzicie, mam niecodzienną wizytę — roześmiała się „mama” na widok osłupiałych z

wrażenia spadochroniarzy. — Ten okaz za stołem nie należy do zbyt groźnych. Interesują go duże i tłuste
gęsi oraz pieniądze, też najlepiej duże...

Żandarm nie był tak pijany, na jakiego wyglądał. Oświadczył spadochroniarzom, iż wie o nich niejedno,

ale „frau Maria” wspomniała mu w rozmowie, że podobno oficerowie polscy i radzieccy bardzo dobrze
płacą za informacje. Gotów jest więc parę ciekawych rzeczy panom oficerom sprzedać. Rozumie się — za
odpowiednią cenę...

Lipiński poprosił „mamę” do drugiego pokoju. Żandarm został pod opieką Krawca i Mycki.
- Pani Kaszewska, skąd pani wytrzasnęła tego żandarma? Nie boi się pani, że to może być prowokacja?
„Mama” pokręciła głową.
- Nasi chłopcy obserwują go już od kilku miesięcy. Przeniesiono go do nas z Niemiec i przez cały ten

czas zachowuje się, jak na szkopa, bardzo przyzwoicie... Jedyne co go interesuje, to masło, śmietana, jaja i
drób. Co parę dni wysyła paczki swojej rodzinie w Niemczech. Przyszedł do mnie któregoś dnia i
oświadczył, że wie o moich kontaktach z partyzantami. Myślałam, że już ze mną koniec, ale on się tylko
roześmiał i mówi: „Niech im pani powie, że nie mam zamiaru za nikim uganiać się po lesie. Jeszcze mi życie
miłe”. A jak zaczęli dostawać w skórę na froncie, zrobił się zupełnie grzeczny...

Uspokojony tą informacją Lipiński wrócił do pokoju, gdzie żandarm konwersował w najlepsze z Mycką i

Krawcem. Opowiadał im o głupocie swego przełożonego z Bydgoszczy, którego co kilka dni uspokajał
telefonicznie, że w jego rejonie jest spokojnie. I dzięki temu właśnie sam ma święty spokój...

Uzgodnili więc, że wszystkie istotne informacje żandarm będzie przekazywał „mamie”. Na początek

poinformował spadochroniarzy o planowanych obławach Jagdkommando.

To było coś!
Niemiec nie należał jednak do altruistów. W pewnym momencie, zresztą najciekawszym, przerwał swoją

opowieść. Lipiński zrozumiał. Sięgnął do kieszeni po pieniądze.

- Dziesięć tysięcy marek na początek, a potem w zależności od tego, jakie informacje nam pan przekaże.
Taka suma zrobiła na żandarmie wrażenie. Spodziewał się widocznie najwyżej kilkuset marek, bo kiedy

spojrzał na plik banknotów wyjętych przez Lipińskiego, na moment odjęło mu mowę. Po chwili skłonił się
nisko:

- Pan oficer będzie ze mnie na pewno zadowolony! *
Jeszcze jednym niezwykle cennym informatorem okazał się zwerbowany przez „mamę” dyrektor hoteli w

okręgu — Leon Broll. Geometra z wykształcenia, sporządził szczegółowe plany Działdowa, Ciechanowa i
Mławy, zaznaczając na nich wszystkie obiekty wojskowe — jednostki, magazyny amunicji i paliw, a także
siedziby sztabów. W kilka dni po nadaniu informacji Broiła do centrali samoloty radzieckie zbombardowały
wskazane przez Niemca punkty.

Pod koniec listopada w Diabelskim Wąwozie zjawił się niecodzienny gość — podporucznik Wołodia

Kirsiejew, radiotelegrafista grupy, mieszkający w ziemiance odległej ó 15 kilometrów.

Lipiński już otwierał usta, żeby „powitać” oficera, który bez zgody dowódcy opuszcza radiostację, ale

powstrzymała go nieszczęśliwa mina przybyłego.

- Co się stało? Gadaj wreszcie...
Powód wizyty był niezwykle prozaiczny. Kirsiejew zameldował, że „wysiadła” ostatnia bateria!
- Meldowałem ci parę razy, że zapas się kończy — tłumaczył Lipińskiemu. — Zrzut nie wyszedł, a tutaj

nigdzie baterii nie dostanę.

A więc łączność z centralą przerwana! Co mają robić? W ziemiance zapadła ponura cisza.
Przerwał ją głos stojącego na warcie Maksa Schmidta:
- Jeszcze jeden gość do dowódcy!
- A kogo tam diabli niosą — mruknął Lipiński.
- Co tu u was tak dzisiaj ponuro? — zdziwił się wchodząc do ziemianki Janek Urbański.
Kiedy wyjaśnili mu całą złożoność sytuacji, partyzant zmarszczył czoło.
- Nie mogę wam niczego obiecać. Sami wiecie, że zdobycie baterii to trudna sprawa. Każdy kupujący jest

od razu podejrzany. Zresztą gdzie tu kupić. Ale może da się załatwić...

Przez tydzień radiostacja milczała. Lipiński wyobrażał sobie, co myślą w centrali: „jeszcze jedna grupa,

która dała się zwinąć Niemcom”. W niewiele lepszym nastroju był Kirsiejew. Radiotelegrafistę dręczyły
wyrzuty sumienia z powodu „lewych” połączeń z „Cyganem”.

Po tygodniu w ziemiance ponownie zjawił się Urbański. Z zadowoloną miną postawił przed Lipińskim

trzy baterie. Dowódca nie wierzył własnym oczom.

- Baterie! Chłopaki, mamy baterie! Skąd je wziąłeś?
- Tajemnica służbowa — śmiał się partyzant. — Postawisz pół litra, opowiem...
- Postawię ci nawet litr — gorączkował się dowódca. — Tylko gadaj.
Opowieść była krótka. Powiadomiona o sytuacji w grupie łączniczka AK, Maria Gilginas, pojechała do

Gdańska i tam przez znajomą Niemkę jakoś baterie zdobyła.

Kirsiejew na ich widok omal nie popłakał się ze szczęścia. Jeszcze tego samego dnia skontaktował się z

centralą. Nie przewidział tylko jednego: po tygodniowym milczeniu radiotelegrafista w centrali mógł sądzić,
że Niemcy zwijając grupę przechwycili radiostację i szyfry.

- Jeśli to ty, Wołodia, to powiedz, jak ma na imię pułkownik Biełow — cykała radiostacja.
Wołodia wściekły wystukał imię pułkownika i odpowiedź zakończył kwiecistą wiązanką.
- To coście tak długo milczeli? — ucieszyła się centrala.

* Niemiec przeżył wojnę, a w latach pięćdziesiątych napisał nawet z RFN do pani Marii Kaszewskiej kilka listów, w których

dziękował jej za umożliwienie kontaktu ze spadochroniarzami.

ROZDZIAŁ VIII

- No, Emil! Wreszcie trafiła się robota godna twego talentu. Specjalne zadanie... — zmrużył szelmowsko

oko Lipiński.

- Pewnie mam skoczyć do Bryńska po pół litra dla dowódcy? Nie ma sprawy, ale pozwolisz, że wezmę od

razu więcej, żeby dwa razy nie latać — roześmiał się Piesiór.

- Nie wierzysz? To posłuchaj... Doniósł mi wczoraj Smoliński z Buczkowa, że w Brzezinach pojawiła się

młoda dziewczyna, której nikt z mieszkańców wioski nie zna. Zatrzymała się w chałupie u Moszczyńskiego.
Baba podobno po polsku ani w ząb, a skąd w rodzinie o takim nazwisku, na którym Niemiec łamie sobie
język, Niemka...

- Przesadzasz — skrzywił się Piesiór. — Pewnie jakaś „nawrócona”. Wszyscy volksdeutsche udają, że

mówią wyłącznie po niemiecku. Pewnie i ona. Do starego nic nie mamy, zawsze zachowywał się
przyzwoicie. Jego wina, że mu się takie nieszczęście w rodzinie trafiło?

- Ja też tak myślałem — kiwnął głową Lipiński. — Ale wyobraź sobie, że owa tajemnicza panienka jest

nadzwyczaj ciekawa. Już z pół wioski zdążyła przepytać, czy ktoś nie słyszał przypadkiem o jakichś
partyzantach w okolicy.

- Co ty powiesz? — gwizdnął z wrażenia Piesiór. — To trochę zmienia sprawę. Dobra, przyjrzę się tej

Niemrze. A ładna chociaż?

- Podobno. Smoliński mówił, że już dawno nie widział tak pięknej dziewczyny.
- W porządku, wodzu. Lecę się ogolić, a wieczorem wyruszam na rozpoznanie.
- Zaraz, zaraz — powstrzymał go dowódca. — Samego cię przecież nie puszczę. Pójdzie z tobą

Zakrzewski. Będzie cię ubezpieczał...

Piesiór nie wyglądał na zachwyconego propozycją dowódcy. Miał tak nieszczęśliwą minę, że pozostali

spadochroniarze ryknęli gromkim śmiechem.

Na miejscu zjawili się w nocy. Wyciągnięty z łóżka Moszczyński nie był specjalnie rozmowny. Bąkał coś

o dalekiej krewnej, starając się przy tym nie patrzeć w oczy spadochroniarzom. Widząc, co się święci,
Piesiór „przycisnął” starego:

- Panie Moszczyński, znamy się nie od dziś. Co to za numer z tą krewną? I gdzie ona jest?
- Śpi w drugim pokoju — wystękał niechętnie indagowany. — Ale jaki tam numer, panowie... Daleka

krewna, jak Boga kocham.

- Krewna, co po polsku nie umie — zwątpił Zakrzewski.
- Wyjechała do Reichu z dziesięć lat temu, to i zapomniała...
- Oj, nieładnie, panie Moszczyński! — zdenerwował się w. końcu Piesiór. — My do pana jak do

człowieka, a pan nam takie głupoty opowiada. A niby co ta krewna ma w Brzezinach robić?

- Za nauczycielkę — wystękał chłop i w końcu nie wytrzymał: — Panowie, to ja już wszystko powiem.

Babę nasłało gestapo. Dali mi parę marek i kazali mówić po wsi, że to krewna. Ma mieszkać u mnie, a ja
osobiście odpowiadam za jej bezpieczeństwo. — Spojrzał błagalnie na spadochroniarzy. — jak ją zabijecie,
zginę ja i cała moja rodzina.

- Spokojna głowa, panie Moszczyński — poklepał go po ramieniu Piesiór. — Nic się jej nie stanie.

Powiedz jej pan tylko, że na jutrzejszy wieczór zaprosił pan krewnego z sąsiedniej wsi. To znaczy mnie —
wytłumaczył, widząc zbaraniałą minę chłopa. — Ale się panu rodzina ostatnio rozmnożyła — parsknął
śmiechem.

Moszczyńskiemu jednak nie było do śmiechu.

- Masz jakiś pomysł? — zapytał Piesióra Zakrzewski, gdy wracali do bazy.
- Nic konkretnego... Może uda mi się pociągnąć babę za język. Informacji nigdy za wiele.
Zakrzewski popatrzył na niego podejrzliwie.
- Wydaje mi się, że wiem, co planujesz. Przy okazji poinformuję o tym córkę „teścia”...
- Zwariowałeś? — Piesiór był oburzony. — Nie mieszaj moich spraw prywatnych ze służbowymi.

Opowiadać dziewczynie o moim zadaniu bojowym! Też pomysł!

- Już ja cię znam — stwierdził filozoficznie Zakrzewski.
Powiadomiony o wynikach nocnej eskapady Lipiński aż gwizdnął z wrażenia.
- A nie mówiłem, że to podejrzana sprawa? Tylko co, do ciężkiej cholery, robić dalej? Sprzątnąć baby nie

można, bo Niemcy zwiną rodzinę Moszczyńskiego ze starym na czele. Nie można też pozwolić, żeby
węszyła po okolicy, bo licho wie, czego się dowęszy... W każdym razie sąsiedztwo kłopotliwe.

- Pójdę jutro do wsi i pogadam z nią — wyjawił swój plan Piesiór.
- Aha, ty pogadasz... Znamy się nie od dziś — roześmiał się dowódca, ale po jakimś czasie wyraził

zgodę; nie widział zresztą innego wyjścia.

Następnej nocy nikt w ziemiance nie zmrużył oka. Zdenerwowani czekali na wynik spotkania Piesióra z

piękną Niemką.

Podporucznik wrócił nad ranem „cały w skowronkach”. Lipiński podejrzliwie pociągnął nosem.
- Bimber?
Zabrzmiało to jak stwierdzenie smutnego faktu.
- Za kogo ty mnie masz? - obraził się Piesiór. — Do takiej damy z bimbrem? Moszczyński z okazji

wizyty „krewniaka” wyciągnął nalewkę na wiśniach. Zresztą o co te pretensje? Miałem konferować na
„sucho”?

Według jego relacji wizyta miała następujący przebieg:
Moszczyński, zgodnie z umową, przedstawił go Niemce jako swego kuzyna z odległej wsi. Dziewczyna

się trochę zmieszała, kiedy Piesiór zdziwił się obłudnie, iż wydawało mu się, że zna całą bliższą i dalszą
rodzinę, a tu taka niespodzianka. Ponieważ wieśniak nie odwołał oficjalnie jej „legendy”, spłoszona nieco
wyjaśniła „kuzynowi”, że z tą rodziną to niezupełnie tak... Po paru kieliszkach wiśniówki stała się bardziej
rozmowna. Przystojny i młody chłopak musiał zrobić na niej wrażenie, bo kokietowała go przez cały
wieczór. Zwierzyła mu się, że jest wdową. Mąż, oficer jakiejś jednostki specjalnej, zginął w walce z
partyzantami na Ukrainie.

- A nieutulonej w żalu wdowie zaproponowało współpracę gestapo — uzupełnił opowieść któryś ze

spadochroniarzy.

- Tego jeszcze nie wiem.... przynajmniej od niej — wyznał Piesiór. — Ale po kilku takich wieczorach

dowiem się niejednego... Mówię wam, chłopaki, ta baba wyraźnie na mnie leci!

Pięknej Indze, bo takie właśnie imię miała „kuzynka” Moszczyńskiego, rzeczywiście Piesiór musiał się

podobać, bo już po dwóch wspólnie spędzonych wieczorach spadochroniarz wiedział o niej prawie
wszystko. Współpracę z gestapo egzaltowana kobieta wyobrażała sobie jako coś w rodzaju zemsty za śmierć
męża. Oczywiście, przeszkolono ją odpowiednio, a ponieważ „działalność bandytów” w rejonie Brodnicy
spędzała Niemcom sen z powiek, skierowano ją tu z bardzo konkretnym zadaniem: zebrać jak najwięcej
informacji o partyzantach oraz wszystkich współpracujących z nimi mieszkańcach okolicznych wiosek. Inga
zdążyła już nawet nadać pierwszy meldunek. Nie było w nim, co prawda, nic ważnego, ale jak na działalność
kilkudniową zaledwie pracowała dość szybko... W przyszłości mogła stać się groźnym przeciwnikem.

Na szczęście do tego nie doszło.
Jak Piesiór to sprawił, nie wiadomo, w każdym razie faktem jest, że piękna wdowa zakochała się w nim

bez pamięci. Któregoś listopadowego dnia speszony nieco podporucznik zameldował o tym dowódcy. W
ziemiance wszystko trzęsło się od śmiechu.

- Do cholery, z takimi żartami! — zdenerwował się spadochroniarz. — Nie ma w tym nic zabawnego.

Jeszcze tydzień, dwa i babsko zawlecze mnie do ołtarza...

- Zaciśniesz zęby i będziesz cierpiał w milczeniu — używali sobie koledzy.
Żarty skończyły się, kiedy któregoś dnia Piesiór (zresztą za zgodą dowódcy) wyjawił Indze, że jest

partyzantem. Ku jego zdumieniu nie było żadnej sceny, żadnego wylewania łez. Niemka oświadczyła, że
domyślała się tego od początku.

Na dowód miłości oraz lojalności Inga przekazała polskiemu oficerowi szyfr, którym miała posługiwać

się w swoich kontaktach z gestapo. Od tej pory meldunki dla Niemców pisał... polski oficer.*

Pod koniec listopada stało się to, czego przez cały czas obawiali się spadochroniarze. Spadł pierwszy

śnieg.

Lipiński, chociaż niechętnie, musiał w końcu zezwolić na używanie piecyków. Starali się w nich palić

wyłącznie suchym drewnem, dającym mało dymu, ale przecież zlikwidować go zupełnie nie mogli.
Obecność na tym terenie Ingi sprawiała, że znali zamierzenia gestapo — to strzegło przed niespodziewaną
wpadką. Ale nie wszystko można przewidzieć...

Piątego grudnia 1944 roku Lipiński wysłał do wsi Noski dwóch łączników po odbiór ze skrzynki

kontaktowej, mieszczącej się w gospodarstwie Władysława Bieńkowskiego, informacji oraz zapasu
żywności. Nim dwaj mężczyźni się zorientowali, zagrodę otoczyła żandarmeria. Bieńkowskiego nie było w
tym czasie w domu. Partyzanci otoczeni ze wszystkich stron zaczęli się bronić. Wymiana strzałów trwała
ponad godzinę. W czasie walki zginął Malinowski, a Dąbrowski dostał się w ręce Niemców.

* Inga współpracowała z grupą „Pomorze” tylko kilka tygodni. Po akcji Jagdkommando na bazę spadochroniarzy 5 grudnia 1944

roku aresztowało ją gestapo. W kilka tygodni później została ścięta toporem na podwórcu grudziądzkiego więzienia — M. J.

Torturowany w trakcie przesłuchania zdradził miejsce jednej z ziemianek. Wspomniał także o pięknej

Indze. Niemkę natychmiast aresztowano, a użyty jako przewodnik Dąbrowski poprowadził oddział
Jagdkommando do ziemianki mieszczącej się w Diabelskim Wąwozie.

Dochodziła godzina piętnasta, kiedy stojący na warcie Maks Schmidt zauważył podchodzących tyralierą

żołnierzy niemieckich. Zrozumiał natychmiast, że zostali zdradzeni i otworzył ogień. Długa seria z peemu
zaalarmowała resztę. Rozpoczęła się gwałtowna strzelanina.

Liczący około 100 żołnierzy oddział Jagdkommando przypadł do ziemi, ale ognia nie przerwał.

Spadochroniarze bronili się zażarcie. Po pewnym czasie mieli już pierwsze straty. Zginął Maks Schmidt,
Norbert Herman i leśniczy Grzonkowski. Lipiński, Płonka i Arens zostali zranieni.

- Wytłuką nas tu jak kaczki! — krzyknął w pewnym momencie Płonka.
- Poczekaj jeszcze moment, niech podejdą bliżej. Wysadzimy w powietrze pole minowe! — odparł

spokojnie dowódca.

Po kilku sekundach Diabelskim Wąwozem wstrząsnął potężny wybuch. Żaden z Niemców znajdujących

się w obrębie pola minowego nie uszedł cało. Korzystając z zamieszania w szeregach Jagdkommando,
spadochroniarze, ile sił w nogach, pobiegli w kierunku Czarnego Bryńska. Udało im się wprawdzie połączyć
z towarzyszami, ale musieli jak najszybciej opuścić ten rejon, gdyż w lasach roiło się od żandarmerii i
oddziałów Jagdkommando. Po krótkiej naradzie ruszyli w okolice Pokrzydowa, gdzie dowódca postanowił
przeczekać do czasu, kiedy Niemcy się uspokoją.

Następnego dnia po akcji na bazę hitlerowcy rozpoczęli masowe aresztowania wśród okolicznej ludności.

Zatrzymano wielu współpracowników grupy „Pomorze”.

Niespodziewana akcja ze strony Niemców, a także straty, jakie spadochroniarze w niej ponieśli, sprawiły,

że członkowie grupy postanowili na jakiś czas wstrzymać wszelkie działania.

Przymusowa bezczynność nie trwała jednak zbyt długo. Któregoś dnia zaalarmował ich jeden z

łączników, Stanisław Sztramski, że do Lidzbarka Welskiego przybył duży oddział własowców. Tej
wiadomości nie mogli zlekceważyć! Z własowcami zetknęli się po raz pierwszy jeszcze w okolicach
Równego, gdzie przez jakiś czas stacjonował batalion. Zarówno Lipiński, jak i jego koledzy, wiedzieli
doskonale, że spora część tych oddziałów przeszła specjalne szkolenie w zakresie zwalczania partyzantów.
Tak więc sprawa była poważna.

Musieli dowiedzieć się czegoś więcej o sile oddziału oraz jego zadaniach i w tym celu kilkuosobowa

grupa wybrała się którejś nocy do wsi Turzy Małej w powiecie działdowskim, gdzie mieszkał jeden z
informatorów. Ciemna noc sprawiła, że pobłądzili i weszli do zupełnie innej chałupy. To co tam ujrzeli,
wprawiło ich w niepomierne zdumienie.

Po dużej izbie biegały rozebrane do naga pijane dziewczyny, które zabawiały w ten sposób kilkunastu

własowców.

Było już za późno, żeby się wycofać.
Lipiński wyciągnął spod płaszcza pistolet maszynowy i wrzasnął:
- Ręce do góry!
Z tyłu, za nim, stali Piesiór i Krawiec również z gotowymi do strzału pistoletami. W izbie zapadła cisza.

Zaskoczeni własowcy nawet nie próbowali stawiać oporu. Już po chwili stali karnie w dwuszeregu z rękami
splecionymi na karkach. Piesiór zbierał broń i dokumenty. Pijane Niemki, przerażone śmiertelnie, w
milczeniu obserwowały tę scenę.

W tej niezwykłej ciszy głos Piesióra zabrzmiał jak wystrzał. Opanowany zwykle oficer tym razem z

trudem hamował wściekłość.

— Widziałeś to, Józek! — podsunął Lipińskiemu plik fotografii odebranych przed chwilą jednemu z

„czarnych”.

Zdjęcia przedstawiały straszliwe sceny z powstania warszawskiego. Wśród widocznych na nich

zbrodniarzy, mordujących bezbronną ludność cywilną, widnieli także i uczestnicy libacji.

- Sami wydali na siebie wyrok śmierci — wykrztusił przez zaciśnięte zęby Lipiński.
Śmierć piętnastu własowców nie mogła przejść bez echa i z tego zdawali sobie sprawę ludzie

Lipińskiego. Nie czekając więc na ewentualną pogoń opuścili natychmiast zagrożony rejon. Po kilku dniach
i nocach uciążliwej wędrówki lasami część z nich skorzystała z gościnności Eugeniusza Gilginasa, pozostali
natomiast zainstalowali się w okolicy Lipinek koło Nowego Miasta.

Święta Bożego Narodzenia spędzili w domach swych przyjaciół. To, co działo się w tym czasie na terenie

całych Prus Wschodnich, wskazywało wyraźnie, że ofensywa radziecka rozpocznie się lada dzień. Wszystkie
drogi zapchane były wojskiem i uciekającą do Reichu ludnością cywilną. Ukrytym bezpiecznie
spadochroniarzom wydawało się, że teraz to już na pewno doczekają wkroczenia swoich. Nie przeczuwali,
że spotka ich jeszcze straszliwa tragedia...

Rozdzielając swoich ludzi po kwaterach Lipiński starał się, aby w każdej z nich przebywało co najwyżej

trzech spadochroniarzy. Po pierwsze — nie mogli obciążać nadmiernie gospodarzy, a po wtóre — tak było
bezpieczniej. W rezultacie utworzone w ten sposób grupki zostały rozlokowane w różnych wioskach.

Mycko, Woszkowski i Wilczyński znaleźli się w Pokrzydowie, gdzie przyjęła ich do swego domu

Agnieszka Murawska, wdowa mieszkająca tylko z córką. Mimo świąt ani w wiosce, ani w okolicy nie było
spokojnie. Po lasach włćiczyły się oddziały Jagdkommando, do wsi często zaglądali żandarmi. Mycko i jego
towarzysze zawiesili w tym czasie jakąkolwiek działalność. Zdawali sobie sprawę, że każda próba pokazania
się na wsi mogła zakończyć się tragicznie. Pomimo tych środków ostrożności ktoś musiał donieść gestapo,
że wdowa ukrywa u siebie obcych. 29 grudnia 1944 roku, około godziny dziesiątej, wioskę otoczyły
szczelnym pierścieniem oddziały Jagdkommando. W pół godziny później duża grupa Niemców przeszła
przez pola, kierując się w stronę zagrody wdowy.

Trzej spadochroniarze nie mieli już gdzie uciekać...
Około godziny jedenastej Niemcy wpadli do wioski i z kilkunastu domów wypędzili mieszkańców.

Związanych sznurami poprowadzili w stronę zagrody Agnieszki Murawskiej. Używając zakładników jako
osłony, zbliżali się do stodoły, w której ukryli się spadochroniarze. Jeszcze nie strzelali. Przez specjalna tubę,
łamaną polszczyzną, jeden z podchodzących wezwał Polaków do wyjścia. Odpowiedziała mu cisza.
Korzystając z krótkiego zamieszania, zakładnicy rozbiegli się i wtedy dopiero spadochroniarze
odpowiedzieli kilkoma długimi seriami. Wymiana ognia trwała ponad godzinę. W końcu stało się to
najstraszniejsze — broniącym się zabrakło amunicji. Rzucili ostatnie granaty, raniąc i zabijając kilkunastu
Niemców, i w stodole zapadła cisza.

Niemcy ponownie użyli „żywej tarczy” —- pod lufami pistoletów maszynowych wpędzili do stodoły

kilkunastu mieszkańców Pokrzydowa i polecili wyrzucić na zewnątrz całe zgromadzone tam zboże. Już w
trakcie tej pracy, zarówno Niemcy jak i zakładnicy, usłyszeli kilka strzałów dochodzących ze spodu sąsieka.
Jak się okazało, to Woszkowski i Wilczyński, nie widząc innego wyjścia, wybrali samobójstwo.

Ciała ich wywleczono na podwórze, gdzie zostały dokładnie sfotografowane.
W stodole pozostał jeszcze podporucznik Mycko. Po wyrzuceniu z sąsieka wszystkich snopków Niemcy

dostrzegli spadochroniarza — leżał ranny, ale broń miał przygotowaną do strzału. Na widok Niemców
zerwał się jeszcze na nogi i kilka razy strzelił z tetetki. Kiedy zabrakło mu amunicji, rzucił fińskim nożem i
ranił jednego z żołnierzy obławy. Seria z peemu ścięła go w ciągu kilku sekund.

Teraz nastąpił akt drugi tragedii w Pokrzydowie.
Spędzono wszystkich mieszkańców wioski i ustawiono w kilku szeregach, między którymi chodził

człowiek w cywilnym ubraniu i co chwila wskazywał kogoś idącym za nim żandarmom. W ten sposób
wyłoniono 17 osób. Byli to: Stanisław Wasilewski, Jan Kopański, Klemens Bąbalski, Tadeusz Kapistecki,
Maksym Ostrowski, Maria Karbowska, Roman Karbowski, Febrania Freder, Johanne Elekter, Józefa
Zawieracz, Maria Mączkowska, Stanisława Mączkowska, Józefa Murawska, Agnieszka Murawska,
Bolesław Kurzątkówski, Anna Kurzątkowska i Maksym Kurzątkowski.* Wszyscy zostali rozstrzelani.**

Śmierć towarzyszy broni wstrząsnęła do głębi spadochroniarzami grupy „Pomorze”. Może dopiero teraz

uświadomili sobie, że przecież każdego z nich mógł spotkać podobny los. „Żołnierze są obywatelami szarej
krainy śmierci, nie płaci im się dywidend od dnia jutrzejszego...” — napisał kiedyś Siegfried Sansoon. Byli
żołnierzami. I wykonywali rozkaz.

ROZDZIAŁ IX

Po tragedii, do której doszło w Pokrzydowie, Lipiński podzielił pozostałą grupę na dwa małe oddziałki.

Każdy z nich miał się utrzymywać na własną rękę. W tych warunkach trudno było również o łączność z
centralą. W jednym z ostatnich meldunków Kirsiejew poinformował o śmierci kolegów. Później łączność
została przerwana.

* Z relacji naocznego świadka wydarzeń w Pokrzydowie, Mieczysława Maczkowskiego, zam. obecnie w Wałbrzychu (w

posiadaniu autora).

** W marcu 1945 roku zwłoki zamordowanych ekshumowano i pochowano we wspólnym grobie na cmentarzu komunalnym w

Pokrzydowie. Spadochroniarzy pochowano w oddzielnej mogile. Według relacji uczestnika i świadka ekshumacji z prawej strony
złożono zwłoki ppor. Henryka Mycki, dalej ppor. Stefana Woszkowskiego, st. sierż. Władysława Wilczyńskiego, i zastrzelonego
przez Niemców w dniu 1 stycznia 1945 roku nie znanego oficera radzieckiego. Napis na płycie nagrobnej głosi: „Polegli za Polskę
partyzanci Armii Ludowej”. Mimo że upłynęło już tyle lat, tablicy nie zmieniono, chociaż dzisiaj wiedzą już wszyscy, że leżą tam nie
partyzanci, a żołnierze regularnej armii — 1 armii Wojska Polskiego. — M. J.

W tym czasie panika wśród ludności cywilnej w Prusach Wschodnich osiągnęła szczyty. Zresztą nie tylko

wśród ludności cywilnej. Świadczy o tym najlepiej fakt, że któregoś dnia starszy sierżant Krawiec, przebrany
w mundur żołnierza niemieckiego, przez kilka godzin kierował ruchem na szosie w rejonie Nowego Miasta.
Kilka jednostek wojskowych, a wśród nich zmechanizowana kolumna niemiecka, pojechały w zupełnie inną
stronę, niż życzyli sobie tego ich przełożeni...

Krawiec zdążył też „namieszać” nielicho, kiedy włączył się, razem z Dudzikiem, do kolumny

ewakuowanych kobiet, których mężowie pełnili „zaszczytną służbę” w formacjach specjalnych SS. Udzielali
bezczelnie rad konwojentom i spowodowali, że kolumna kilkakrotnie zboczyła z drogi, a tym samym
opóźniła swoje przybycie na stację kolejową, gdzie czekał pociąg. Były to już ostatnie akcje
spadochroniarzy.

Oczekiwane przez nich tak długo natarcie wojsk radzieckich na Prusy Wschodnie rozpoczęło się w

pierwszej połowie stycznia 1945 roku. W sobotę, 13 stycznia, ruszył 3 Front Białoruski, a już dzień później
zagrały działa 2 Frontu Białoruskiego.

Piętnastego stycznia dowódca 2 Frontu Białoruskiego, marszałek Konstanty Rokossowski, wprowadził do

działań 2 korpusy pancerne generała pułkownika W. Wolskiego. W nocy z 18 na 19 czołgi i piechota z
marszu zdobyły pozycje obronne w rejonie Mławy, a następnie zajęły miasto. Niemcy w popłochu
wycofywali się.

Marszałek K. Rokossowski w ten sposób opisywał owe wydarzenia:
„Dwudziestego stycznia 1945 roku, kiedy nasze wojska zbliżały się już do Wisły i przygotowywały do

forsowania jej z marszu, Kwatera Główna rozkazała 3 i 48 armię oraz 2 armię uderzeniową i 5 armię
pancerną gwardii skierować na północ i północny wschód w celu rozwinięcia działań przeciwko
wschodniopruskiemu zgrupowaniu nieprzyjaciela.

Rozkaz ten był dla nas całkowitą niespodzianką. Do gruntu zmieniał nasze plany, oparte na dyrektywie

Kwatery Głównej z 28 listopada 1944 roku. (...) Po dokonaniu zwrotu na północ i północny wschód
stosunkowo szybko posuwaliśmy się ku morzu”.*

Nie był to jednak łatwy marsz.
Dwudziestego czwartego stycznia lasem gierłowskim wstrząsnęła fala potężnych wybuchów. W

powietrze wyleciały wielotonowe bryły betonu. Wspominał o tym z żalem generał Guderian: ** „Pierwsza
dotarła do nas wiadomość o oddaniu bez walk twierdzy Giżycka, najsilniejszego bastionu Prus Wschodnich.
Trudno się dziwić, że ta horrendalna wiadomość o utracie najlepiej uzbrojonej, najnowocześniej
rozbudowanej twierdzy z pierwszorzędną załogą podziałała jak wybuch bomby i że Hitler nie posiadał się z
oburzenia.(...) Ponieważ jednocześnie Rosjanie dalej na północ przerwali front nad Kanałem Mazurskim i
zagrozili północnemu skrzydłu cofającej się armii Hossbacha, jej odwrót nie mógł przebiegać w należytym
porządku”.

I rzeczywiście, 4 armia podzieliła los innych. Zamknięta w kotle po niezwykle zaciętych i krwawych

walkach stanowiła już tylko nędzne resztki potężnego niegdyś ugrupowania. Część jej żołnierzy uciekła
przez Zalew Wiślany, część dostała się do niewoli.

Do 21 stycznia wojska 2 Frontu Białoruskiego wyzwoliły między innymi Lidzbark Welski, Nowe Miasto

Lubawskie, Lubawę i Nidzicę. Tego samego dnia zdobyto także Grunwald. Jednostki radzieckie wyróżnione
w walkach o tę miejscowość otrzymały nazwę grunwaldzkich.

Operacja wschodniopruska miała się jednak zakończyć dopiero po 104 dniach od chwili jej rozpoczęcia.

Przyniosła Niemcom druzgocącą klęskę, a w jej ostatecznym wyniku z mapy Europy zniknęły Prusy
Wschodnie — odwieczna baza militaryzmu niemieckiego. „Wilcze Legowisko” zlikwidowane zostało raz na
zawsze.

Powróćmy jednak do naszych bohaterów. Ofensywa styczniowa Armii Radzieckiej zastała ich w różnych

miejscowościach. W każdym razie do końca stycznia wszyscy już znajdowali się w batalionie.

* Konstanty Rokossowski, op, cit., s. 356—357.
** Heinz Guderian, Wspomnienia żołnierza, Warszawa 1958, s. 325—326.

Jak okazało się później, byli jedną z nielicznych grup, której prawie w całości udało się przetrwać na

tyłach wroga. Pomimo bolesnej straty — śmierci trzech kolegów — grupa „Pomorze” wywiązała się
doskonale ze swych zadań. Złożyło się na to wiele przyczyn. Dowódca, Józef Lipiński, tak podsumował je
po latach: „Utrzymanie się tak długi czas w tym rejonie zawdzięczamy dużej ruchliwości samej grupy (...),
przyjaznemu stosunkowi części ludności, która nie obawiała się konsekwencji i udzielała nam
wszechstronnej pomocy, oraz ułożeniu współpracy z grupą AK, która działała w rejonie Lidzbarka,
Działdowa i Nidzicy. Dzięki niej mogliśmy między innymi zorganizować szeroką sieć wywiadowczą.

Wiele serca okazały nam matki Polki, których synowie i mężowie podjęli z nami współpracę. One to

wymieniały nam bieliznę i odzież. Czysto ubrani, budziliśmy mniej podejrzeń. To dlatego także Niemcy
sądzili, że kwaterujemy we wsi, w zabudowaniach, a nie w lesie, gdzie faktycznie prawie cały czas
przebywaliśmy”.*

I wreszcie efekty przeszło trzymiesięcznej działalności spadochroniarzy. Grupa pracując niezwykle

intensywnie, wielokrotnie narażając życie, rozpoznała wiele systemów obronnych, zamykających przejścia
między jeziorami, przekazywała do centrali dziesiątki meldunków i planów dotyczących poszczególnych
umocnień, lotnisk polowych i stałych, a także rejonów umocnionych. To między innymi dzięki
spadochroniarzom z grupy „Pomorze” wojska marszałka Rokossowskiego w swoim marszu na północ mogły
skutecznie walczyć ze znacznymi siłami wroga. Doceniono to należycie w sztabie 2 Frontu Białoruskiego.
Członkowie grupy odznaczeni zostali Krzyżami Virtuti Militari, a także wysokimi odznaczeniami
radzieckimi. Trzech — pośmiertnie...

* Relacja płk. rez. mgr. Józefa Lipińskiego, nagranie dźwiękowe z dnia 10.09.1978 r. (w posiadaniu autora).