elektryk 724[01] o1 05 n

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Eleonora Muszyńska

Stosowanie środków ochrony od porażeń prądem
elektrycznym 724[01].O1.05

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Elżbieta Burlaga
mgr Ireneusz Wróblewski

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Barbara Kapruziak

Konsultacja:
mgr inż. Ryszard Dolata

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 724[01].O1.05
„Stosowanie środków ochrony od porażeń prądem elektrycznym” zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu elektromechanik 724[01].

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Skutki oddziaływania przepływu prądu elektrycznego stałego i przemiennego

na organizm człowieka

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Podstawowe pojęcia dotyczące ochrony od porażeń prądem elektrycznym

5.2.1. Ćwiczenia

5.3. Układy sieci niskiego napięcia

5.3.1. Ćwiczenia

5.4. Klasy ochronności urządzeń elektrycznych. Rodzaje ochrony od porażeń

prądem elektrycznym

5.4.1. Ćwiczenia

5.5. Środki ochrony przed dotykiem bezpośrednim

5.5.1. Ćwiczenia

5.6. Środki ochrony przed dotykiem pośrednim (samoczynne szybkie wyłączenie

zasilania, urządzenia o II klasie ochronności, separacja elektryczna, izolacja
stanowiska, połączenia wyrównawcze)

5.6.1. Ćwiczenia

5.7. Budowa i zasada działania wyłączników różnicowoprądowych

5.7.1. Ćwiczenia

5.8. Sprzęt ochronny. Zasady postępowania podczas ratowania osób porażonych

prądem elektrycznym

5.8.1. Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który ma być skutecznym narzędziem

realizacji

programu

nauczania

zakresie

stosowania

środków ochrony

przeciwporażeniowej.

Wiadomości i umiejętności z tej dziedziny zostały określone w jednostce modułowej

724[01].O1.05 „Stosowanie środków ochrony od porażeń prądem elektrycznym”. Jest to
jednostka zawarta w module pt. „Podstawy elektrotechniki i elektroniki” (schemat układu
jednostek modułowych przedstawiony jest na stronie 4 tego poradnika).

W poradniku zamieszczono:

−

szczegółowe cele kształcenia,

−

przykładowe scenariusze dwóch zajęć z wykorzystaniem aktywizujących metod
kształcenia,

−

ćwiczenia,

−

przykładowe zestawy zadań testowych przygotowane dla potrzeb sprawdzenia
efektywności kształcenia.
Treść programu jednostki modułowej zawiera podstawowe zagadnienia związane

z ochroną przeciwporażeniową. Szczególną uwagę należy zwrócić na prawidłowe
posługiwanie się przez uczniów terminologią z zakresu ochrony przeciwporażeniowej,
kształtowanie umiejętności korzystania z przepisów i Polskich Norm oraz analizowanie
działania ochrony na podstawie schematów elektrycznych. Wskazane jest wykorzystanie
filmów dydaktycznych dotyczących ochrony przeciwporażeniowej, bezpiecznej pracy przy
urządzeniach elektrycznych i zasad ratowania osób porażonych prądem elektrycznym.

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni podstaw konstrukcji maszyn i urządzeń,

w grupie do 15 osób, z podziałem na 3–5 osobowe zespoły.

Po zakończeniu realizacji programu, zaleca się zastosowanie testu pisemnego

z zadaniami wielokrotnego wyboru oraz testu typu próba pracy. W tym celu, w poradniku
zamieszczono dwa przykładowe testy sprawdzające, razem z obudową metodyczną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

Moduł 724[01].O1

Podstawy elektrotechniki i elektroniki

724[01].O1.01

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

724[01].O1.02

Obliczanie i pomiary parametrów obwodu prądu stałego

724[01].O1.03

Rozpoznawanie zjawisk występujących w polu

elektrycznym, magnetycznym i elekromagnetycznym

724[01].O1.04

Obliczanie i pomiary parametrów obwodu

jednofazowego

724[01].O1.05

Stosowanie środków ochrony od porażeń prądem

elektrycznym

724[01].O1.06

Obliczanie i pomiary parametrów obwodu prądu

trójfazowego

724[01].O1.07

Wykonywanie pomiarów różnych wielkości

elektrycznych

724[01].O1.08

Wykorzystywanie elementów elektronicznych

i energoelektronicznych do budowy prostych układów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

rozpoznawać materiały stosowane do budowy maszyn i urządzeń elektrycznych,

−

rozpoznawać rodzaje przewodów po ich wyglądzie i oznaczeniu literowo-cyfrowym,

−

stosować ważniejsze wzory z zakresu elektrotechniki,

−

wykonywać pomiary parametrów obwodu prądu stałego i przemiennego,

−

odczytywać proste schematy elektryczne i na ich podstawie dokonywać analizy działania,

−

dobierać zabezpieczenie przewodów,

−

łączyć proste układy elektryczne na podstawie schematów montażowych,

−

korzystać z literatury technicznej, podręczników, norm, katalogów,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną,

−

dobierać i sprawdzać aparaturę łączeniową i zabezpieczeniową,

−

pracować w grupie i indywidualnie,

−

analizować wyniki swojej pracy i wyciągać wnioski,

−

oceniać swoje umiejętności,

−

uczestniczyć w dyskusji,

−

stosować różne formy przekazywania przygotowanych informacji,

−

przestrzegać

podstawowe

przepisy

bezpieczeństwa

higieny

pracy,

ochrony

przeciwporażeniowej i ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

wyjaśnić działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka,

−

ocenić niebezpieczeństwo wystąpienia zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym,

−

rozróżnić sposoby ochrony od porażeń prądem elektrycznym,

−

rozpoznać na schemacie elektrycznym i w warunkach naturalnych środki ochrony
od porażeń prądem elektrycznym,

−

wyjaśnić działanie podstawowych środków ochrony od porażeń prądem elektrycznym,

−

rozpoznać klasę ochronności urządzenia elektrycznego,

−

zastosować odpowiedni do warunków środek ochrony od porażeń prądem elektrycznym,

−

zamontować zgodnie ze schematem elektrycznym różne rodzaje zabezpieczeń,

−

rozpoznać podstawowy sprzęt ochronny,

−

określić zasady stosowania sprzętu ochronnego,

−

udzielić pierwszej pomocy osobie porażonej prądem elektrycznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

…………………………...………………………………

Modułowy program nauczania:

Elektryk 724[01]

Moduł:

Podstawy elektrotechniki i elektroniki 724[01].O1

Jednostka modułowa:

Stosowanie środków ochrony od porażeń prądem
elektrycznym 724[01].O1.05

Temat: Ochrona przed porażeniem przez zastosowanie szybkiego wyłączenia zasilania w

układzie sieci TN-S.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności dobierania środków ochrony przed dotykiem

pośrednim.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

dobrać środek ochrony przed dotykiem pośrednim dla określonego odbiornika stosownie
do warunków pracy,

−

dobrać zabezpieczenie zapewniające skuteczność ochrony przez szybkie wyłączenie
zasilania.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

metoda tekstu przewodniego,

−

ćwiczenia praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

w grupach 2-3 osobowych.

Czas: 2 godziny dydaktyczne

Środki dydaktyczne:

−

tekst przewodni do ćwiczenia,

−

plansze i foliogramy ze schematami układów sieciowych lub prezentacje multimedialne,

−

silnik indukcyjny trójfazowy.

Przebieg zajęć
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie listy obecności.
2. Nawiązanie do tematu, przedstawienie celów zajęć.
3. Zapisanie tematu do zeszytów.
4. Z pomocą uczniów, następuje ustalenie, jakie jest zadanie ochrony przed dotykiem

pośrednim w instalacjach elektrycznych.

5. Przypomnienie uczniom zasad pracy z tekstem przewodnim oraz podział uczniów na 2 –

3 osobowe grupy.

6. Rozdanie tekstów przewodnich, praca uczniów z tekstem przewodnim.
7. Prezentacja wyników pracy przez liderów poszczególnych grup.
8. Podsumowanie zajęć.
9. Podanie pracy domowej.
10. Przeprowadzenie ankiety ewaluacyjnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zakończenie zajęć

Praca domowa

Jaka powinna być wartość prądu zadziałania Ia urządzenia ochronnego, jeżeli zmierzona

wartość impedancji pętli zwarciowej Z

= 0,81

Ω

, a napięcie znamionowe względem ziemi

Uo = 230 V?

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

Anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

Załącznik 1 do scenariusza 1

Dobierz środek ochrony przeciwporażeniowej przed dotykiem pośrednim,

zapewniający skuteczną ochronę obsługującemu silnik indukcyjny trójfazowy
zasilany z sieci TN-S, w przypadku pojawienia się napięcia na jego obudowie.

Faza I – informacje

Zasadniczym problemem przy obsłudze maszyn elektrycznych, gwarantującym

bezpieczeństwo życia ludzkiego, jest właściwie zaprojektowany i zrealizowany sposób
ochrony przeciwporażeniowej.
Zanim przystąpisz do rozwiązania postawionego problemu, odpowiedz na pytania korzystając
z wiadomości i umiejętności zdobytych w czasie dotychczasowych lekcji, a także z notatek
i dostępnej literatury.
1. Co to jest część czynna?
2. Co to jest część dostępna przewodząca?
3. Jakie znasz rodzaje układów sieciowych (wymień je)?
4. Czym charakteryzuje się układ sieci TN-S?
5. Jakie znasz rodzaje ochrony przeciwporażeniowej?
6. Jaki jest cel stosowania ochrony przed dotykiem bezpośrednim?
7. Jaki jest cel stosowania ochrony przed dotykiem pośrednim?
8. Jakie środki ochrony stosuje się przed dotykiem pośrednim (wymień je)?

Pytanie dodatkowe:
Co to jest impedancja, jakim oznacza się symbolem i jaka jest jednostka impedancji?

Faza II – planowanie

Przeczytaj uważnie polecenie i odpowiedz na pytania, które ułatwią Ci realizację zadania.

1. Jak wygląda schemat układu sieci TN-S, jaką rolę pełnią poszczególne przewody lub żyły

przewodu w tym układzie i jakimi symbolami się je oznacza?

2. Jak na rysunku można przedstawić schemat budowy silnika trójfazowego?
3. Ile zacisków dostępnych jest na tabliczce zaciskowej silnika trójfazowego (dokonaj

oględzin silnika na Twoim stanowisku pracy)?

4. Co to jest zacisk ochronny i gdzie jest usytuowany?
5. W jakich przypadkach na obudowie silnika może pojawić się napięcie?
6. Jak należy zrealizować ochronę, aby w przypadku pojawienia się napięcia dotykowego

szybko odłączyć zasilanie od silnika?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. Jakie urządzenia ochronne mogą być wykorzystane dla zrealizowania tego środka

ochrony?

8. Jakimi symbolami graficznymi przedstawia się na schematach nadprądowe urządzenia

ochronne?

Faza III – ustalenia

Przedstaw na rysunku swoją propozycję podłączenia silnika do układzie sieci TN-S.

Pamiętaj, aby wykorzystać znane Ci urządzenia ochronne?

Po konsultacji z nauczycielem przejdź do fazy realizacji.

Faza IV – realizacja

Zaznacz na swoim rysunku zwarcie dowolnej fazy silnika do jego obudowy, a następnie

zrealizuj zadanie odpowiadając na poniższe pytania:
1. W jakim obwodzie popłynie prąd zwarciowy (zaznacz ten obwód na swoim rysunku

pogrubioną linią)?

2. Co może oznaczać pojęcie - pętla zwarciowa?
3. Jakie elementy obwodu wchodzą w skład pętli zwarciowej?
4. Co to jest impedancja pętli zwarciowej?
5. Co to jest prąd zadziałania urządzenia ochronnego?
6. Jaką wartość prądu zadziałania Ia przyjmuje się dla wyłącznika nadprądowego S303C16?
7. Jaką wartość prądu zadziałania przyjmuje się dla wyłącznika różnicowoprądowego

o prądzie I

∆

=30mA?

8. Jaka jest wartość napięcia znamionowego względem ziemi w układzie sieci TN-S?

Faza V – sprawdzenie

Wiesz już co to jest pętla zwarciowa oraz co to jest impedancja pętli zwarciowej.

Wiedząc, że warunek dla zapewnienia samoczynnego wyłączenia zasilania ma postać:

⋅

Ia ≤ Uo lub

≤

gdzie: Z

– impedancja pętli zwarcia, Ia – prąd zadziałania urządzenia ochronnego,

Uo – napięcie znamionowe względem ziemi,

sprawdź, czy ochrona w podanym niżej przykładzie jest skuteczna.

Miejsce na propozycję włączenia silnika w układzie TN-S

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obwód zasilania silnika trójfazowego włączonego do układu TN-S zabezpieczono
wyłącznikiem nadprądowym S303C16.
Zmierzona wartość impedancji pętli zwarciowej wynosi 0,6

Ω

Obliczenia:
Uo = ……………….
Ia = k

⋅

= ………….., k = 10

≤

= ………………………………

Odpowiedź: ……………………………………………………………………………

Faza VI – analiza

Ustal wnioski wynikające z przeprowadzonego ćwiczenia.

1. Jak należy realizować ochronę przez zastosowanie szybkiego wyłączenia zasilania

w układzie sieci TN-S?

2. Jakie urządzenia ochronne mogą spowodować samoczynne wyłączenie zasilania?
3. Jaki warunek musi być spełniony w celu zapewnienia szybkiego wyłączenia zasilania?
4. Ci zrobić, gdy okaże się, że warunek skutecznej ochrony nie jest spełniony?

Załącznik 2 do scenariusza 1

Ankieta:

Odpowiedz na poniższe pytania. Udzielone odpowiedzi pomogą ocenić skuteczność
nauczania metodą tekstu przewodniego i dokonać ewentualnych zmian.

1) Czy wszystkie etapy tekstu przewodniego są dla ciebie zrozumiałe?

2) Czy wiesz, jak podłączyć silnik trójfazowy w układzie TN-S?

3) Czy wiesz na czym polega ochrona poprzez zastosowanie szybkiego wyłączenia

zasilania w układzie TN-S?

4) Czy potrafisz podać warunek szybkiego wyłączenia zasilania w układzie TN-S?

5) Czy potrafisz dobrać zabezpieczenie, tak aby ochrona była skuteczna?

TAK NIE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

……………………..……………………………………

Modułowy program nauczania:

Elektryk 724[01]

Moduł:

Podstawy elektrotechniki i elektroniki 724[01].O1

Jednostka modułowa:

Stosowanie środków ochrony od porażeń prądem
elektrycznym 724[01].O1.05

Temat: Zasady postępowania podczas ratowania osób porażonych prądem elektrycznym.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności udzielania pierwszej pomocy porażonym prądem

elektrycznym.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

udzielić pierwszej pomocy osobie porażonej prądem elektrycznym zgodnie
z obowiązującymi zasadami,

−

wykonać skutecznie resuscytację krążeniowo-oddechową u dorosłej osoby.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

pokaz,

−

ćwiczenia praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

zbiorowa,

−

indywidualna.

Czas: 2 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

film instruktażowy pt. „Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach” lub „Podstawowe
czynności reanimacyjne”,

−

manekin do ćwiczeń w przeprowadzaniu resuscytacji krążeniowo-oddechowej.

Przebieg zajęć
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie listy obecności.
2. Nawiązanie do tematu, przypomnienie wiadomości na temat niebezpiecznych skutków

działania prądu na organizm człowieka.

3. Przedstawienie celów zajęć, zapisanie tematu do zeszytów.
4. Prezentacja multimedialna filmu instruktażowego na temat symulacji działań

ratowniczych (np. film „Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach” lub „Podstawowe
czynności reanimacyjne”).

5. Omówienie filmu i ustalenie (z pomocą uczniów) najważniejszych zasad postępowania

podczas ratowania porażonego prądem.

6. Zapisanie do zeszytów najważniejszych zasad postępowania podczas ratowania

porażonego prądem elektrycznym.

7. Ćwiczenia na manekinie w przeprowadzaniu resuscytacji krążeniowo-oddechowej.
8. Podsumowanie zajęć.

Uwaga:

Wskazane jest, aby nauczyciel prowadzący zajęcia miał ukończony kurs udzielania

pierwszej pomocy. W przeciwnym razie, zaleca się konsultacje z osobą wykwalifikowaną
w tym zakresie lub pielęgniarką szkolną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zakończenie zajęć

Praca domowa

Odpowiedz pisemnie na pytania dotyczące zasad postępowania po uwolnieniu

porażonego od działania prądu elektrycznego:
1. Jak można stwierdzić, czy porażony prądem jest przytomny?
2. Jak należy postąpić, jeżeli porażony prądem jest przytomny?
3. Jak należy postąpić, jeżeli porażony prądem jest nieprzytomny?
4. Jak można sprawdzić, czy porażony oddycha?
5. Jak można sprawdzić, czy pracuje serce porażonego?
6. Jak długo należy prowadzić sztuczne oddychanie u porażonego prądem?

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

Anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

Ankieta:

Odpowiedz na poniższe pytania. Udzielone pozwolą ocenić skuteczność zajęć

i dokonać ewentualnych zmian.

Czy porażonego można odciągać bezpośrednio rękami od urządzeń będących
pod napięciem?

Czy wiesz, jak postąpić po uwolnieniu porażonego od działania prądu?

Czy znasz zasady wykonywania sztucznego oddychania i masażu serca?

Czy potrafisz przeprowadzić sztuczne oddychanie i masaż serca u porażonego?

Czy jakakolwiek część zajęć był dla ciebie niezrozumiała?
(jeżeli odpowiedziałeś TAK, to wyjaśnij która)

TAK NIE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Skutki przepływu prądu elektrycznego stałego i przemiennego

na organizm człowieka

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z wiadomości zdobytych na zajęciach lekcyjnych oraz wyszukując

informacje w innych źródłach, wyjaśnij przyczyny i skutki pośredniego działania prądu
elektrycznego na organizm człowieka.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyjaśnić pojęcia : „działanie bezpośrednie prądu” i „działanie pośrednie prądu”,
2) sklasyfikować możliwe przyczyny pośredniego działania prądu,
3) scharakteryzować ewentualne skutki pośredniego działania prądu,
4) wskazać środki zapobiegające omówionym zdarzeniom niepożądanym.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

tekst przewodni.

Środki dydaktyczne:

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

podręczniki, poradniki dla elektryków lub czasopisma fachowe.

Ćwiczenie 2

Pracownik, podczas pracy, przez nieuwagę, dotknął do części czynnej urządzenia

elektrycznego i znalazł się pod działaniem napięcia 230 V prądu przemiennego. Oblicz
wartość prądu rażeniowego i oceń ewentualne skutki działania tego prądu.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapisać poprawnie (zgodnie z prawem Ohma) wzór umożliwiający obliczenie prądu,
2) obliczyć wartość prądu rażenia I

, przyjmując R

= 1000

Ω

jako wartość rezystancji ciała

człowieka,

3) na podstawie uzyskanego wyniku, ocenić skutki działania tego prądu na organizm

pracownika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia obliczeniowe w grupach dwuosobowych.

Środki dydaktyczne:

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

długopis,

−

kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Podstawowe pojęcia dotyczące ochrony od porażeń prądem

elektrycznym

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj oględzin urządzeń zgromadzonych na Twoim stanowisku pracy, a następnie

określ stopnie ochrony obudów tych urządzeń.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyjaśnić, w jaki sposób, za pomocą symbolu literowo-cyfrowego, określa się stopnie

ochrony obudów maszyn i urządzeń elektrycznych,

2) podać znaczenie poszczególnych cyfr w oznaczeniu stopnia ochrony,
3) odszukać miejsce usytuowania parametrów znamionowych zgromadzonych urządzeń,
4) odczytać symbol oznaczający stopień ochrony obudowy każdego urządzenia,
5) określić związek stopnia ochrony z rodzajem obudowy każdego urządzenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne w grupach dwuosobowych.

Środki dydaktyczne:

−

urządzenia elektryczne lub obudowy urządzeń o różnych stopniach ochrony (silniki,
łączniki, oprawy, szafki natynkowe itp.).

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj i wskaż części czynne oraz części dostępne przewodzące, w maszynach

i urządzeniach elektrycznych, zgromadzonych na Twoim stanowisku pracy. Wyjaśnij, co to są
części przewodzące obce i podaj przykłady tych części w Twojej pracowni.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) podać definicję części czynnej, części przewodzącej dostępnej i przewodzącej obcej,

zwracając uwagę na poprawne posługiwanie się tymi pojęciami,

2) rozpoznać i wskazać części czynne oraz części dostępne w dostępnych na stanowisku

maszynach i urządzeniach,

3) podać definicję części przewodzącej obcej,
4) rozpoznać i wskazać części przewodzące obce w pracowni, w której odbywają się

zajęcia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne, metoda tekstu przewodniego.

Środki dydaktyczne:

−

co najmniej dwa urządzenia elektryczne (np. dowolny silnik, przekładnik lub licznik).

Ćwiczenie 3

Na podstawie barwy materiału izolacyjnego, określ przeznaczenie poszczególnych żył

w przewodzie dostępnym na Twoim stanowisku pracy.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) dokonać oględzin przewodu dostępnego na stanowisku pracy,
2) rozpoznać i wskazać żyłę ochronną, a następnie podać jej symbol literowy oraz określić

przeznaczenie w instalacji,

3) rozpoznać i wskazać żyłę neutralną, a następnie podać jej symbol literowy oraz określić

przeznaczenie w instalacji,

4) rozpoznać i wskazać żyły robocze, podać sposób oznaczania żył roboczych

w przewodach.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

odcinek przewodu wielożyłowego stosowanego w instalacjach mieszkaniowych.

Ćwiczenie 4

Wyszukując informacje w różnych źródłach, przygotuj krótką prezentację na temat:

„Uziomy naturalne i sztuczne – rodzaje, budowa i zastosowanie”.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) podać definicję uziomu, a następnie sklasyfikować uziemienia ze względu na funkcję

pełnioną w instalacjach elektrycznych,

2) scharakteryzować budowę i rodzaje uziomów sztucznych,
3) scharakteryzować budowę uziomów naturalnych oraz możliwości ich zastosowania.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

elementy metody projektów.

Środki dydaktyczne:

−

poradniki dla elektryka,

−

stanowisko z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Układy sieci niskiego napięcia

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dana jest sieć trójfazowa (jak na rysunku) oraz odbiornik jednofazowy. Wykonaj

(graficznie) połączenie tego odbiornika z siecią zasilającą zgodnie ze wskazaniami
właściwymi dla tego układu sieci.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) rozpoznać układ sieci pokazany na rysunku, podać jego symbol literowy,
2) nazwać wszystkie przewody w rozpatrywanym układzie sieci i określić ich rolę,
3) wskazać punkt neutralny układu,
4) dorysować połączenia odbiornika z siecią,
5) uzasadnić poprawność połączenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 2

Dana jest sieć trójfazowa (jak na rysunku) oraz odbiornik jednofazowy. Wykonaj

(graficznie) połączenie tego odbiornika z siecią zasilającą zgodnie ze wskazaniami
właściwymi dla tego układu sieci.

tabliczka zaciskowa

L1
L2
L3
N

odbiornik

L1
L2
L3
N
PE

tabliczka zaciskowa

odbiornik

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) rozpoznać pokazany na rysunku układ sieci, podać jego symbol literowy,
2) nazwać wszystkie przewody w tym układzie sieci i określić ich rolę,
3) dorysować połączenia odbiornika z siecią,
4) uzasadnić poprawność połączenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 3

Dany jest odbiornik o I klasie ochronności (np. grzejnik w obudowie metalowej) oraz

zabezpieczona niezależnym wyłącznikiem różnicowoprądowym sieć typu TN-S. Podłącz ten
odbiornik do sieci, zgodnie ze wskazaniami właściwymi dla tego rodzaju układu zasilania.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) pracować przy stole montażowym z doprowadzonym zasilaniem pięcioprzewodowym,
2) dokonać oględzin odbiornika i odszukać zaciski wymagające zasilenia,
3) zaproponować schemat układu umożliwiający podłączenie odbiornika do istniejącej sieci,
4) skonsultować zaprojektowany układ z nauczycielem,
5) dobrać przewody pozwalające na połączenie odbiornika z siecią oraz narzędzia potrzebne

do ucinania przewodów, ściągania izolacji i zagniatania tulejek i końcówek,

6) odizolować końce przewodów, zwracając uwagę na odpowiednią długość podłączanych

przewodów, a następnie zaprasować tulejki i końcówki,

7) upewnić się o braku napięcia zasilającego w sieci,
8) wykonać połączenia elektryczne, zgodnie z zaproponowanym schematem, pamiętając

o starannym zaprasowaniu końcówek i wykonaniu połączeń przewodami w kolorach
zgodnych z normami,

9) sprawdzić poprawność połączeń,
10) zachować porządek na stanowisku pracy oraz pamiętać o zasadach bhp podczas

wykonywania zadania.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

−

stanowisko z doprowadzoną siecią typu TN-S, zabezpieczone niezależnym wyłącznikiem
różnicowoprądowym,

−

odbiornik jedno- lub trójfazowy – urządzenie o I klasie ochronności,

−

przewody o różnych barwach izolacji,

−

końcówki i tulejki umożliwiające podłączenie przewodów do odbiornika oraz do sieci
zasilającej,

−

kompletnie wyposażona skrzynka monterska.

−

arkusze papieru do zaprojektowania układu,

−

przybory kreślarskie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.4. Klasy ochronności urządzeń elektrycznych. Rodzaje ochrony

przeciwporażeniowej

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wśród urządzeń elektrycznych dostępnych na stanowisku pracy, rozpoznaj i wskaż

urządzenia o I oraz o II klasie ochronności. Wybór uzasadnij.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) dokonać szczegółowych oględzin wszystkich urządzeń elektrycznych zgromadzonych

na stanowisku pracy,

2) odszukać miejsce umieszczenia danych znamionowych na wszystkich urządzeniach,
3) odczytać parametry znamionowe oraz podać ich znaczenie,
4) rozpoznać i wskazać urządzenia o II klasie ochronności,
5) podać cechy charakterystyczne urządzeń o II klasie ochronności,
6) rozpoznać i wskazać urządzenia o I klasie ochronności,
7) uzasadnić swój wybór, podając cechy charakterystyczne urządzeń o I klasie ochronności.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne.

−

metoda tekstu przewodniego.

Środki dydaktyczne:

−

co najmniej 10 odbiorników o różnych klasach ochronności (silniki, oprawy, urządzenia
gospodarstwa domowego).

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj rodzaj zastosowanego środka ochrony przeciwporażeniowej na podstawie

przedstawionego obok schematu.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

odbiornik

U ≤ U

Transformator ochronny

L

N

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wskazać źródło napięcia zasilającego odbiornik,
2) scharakteryzować właściwości źródła zasilającego odbiornik,
3) wyjaśnić znaczenie symbolu U

4) wyjaśnić znaczenie zapisu U ≤ U

5) rozpoznać zastosowany środek ochrony,
6) scharakteryzować właściwości ochronne rozpoznanego środka ochrony przeciwporażeniowej,
7) zapisać do zeszytu przykłady zastosowania rozpatrywanych obwodów w praktyce.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne .

Środki dydaktyczne:

−

schemat układu ochronnego,

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

długopis.

Ćwiczenie 3

Spośród urządzeń dostępnych na stanowisku pracy wybierz te, które mogą stanowić

źródło napięcia dotykowego bezpiecznego (dopuszczalnego długotrwale).

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) podać wartości napięć bezpiecznych w określonych warunkach środowiska,
2) scharakteryzować właściwości bezpiecznych źródeł napięcia,
3) dokonać oględzin wszystkich urządzeń zgromadzonych na stanowisku pracy,
4) zapoznać się z danymi znamionowymi urządzeń oraz symbolami graficznymi

umieszczonymi na ich obudowach,

5) rozpoznać i wskazać źródła napięć bezpiecznych, uzasadniając swój wybór,
6) wskazać zaciski, do których można podłączyć odbiornik.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne .

Środki dydaktyczne:

−

różne typy transformatorów: dwuuzwojeniowe, autotransformatory, transformatory
bezpieczeństwa,

−

akumulator,

−

różne typy prądnic.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

W układach zasilanych napięciem zakresu II stosuje się niezależnie od siebie środki

ochrony przed dotykiem bezpośrednim oraz pośrednim. Wyjaśnij cel stosowania tych ochron.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyjaśnić, jakie wartości napięć zaliczamy do napięć zakresu II,
2) wyjaśnić co to jest dotyk bezpośredni i co jest celem ochrony przed dotykiem

bezpośrednim,

3) wyjaśnić co to jest dotyk pośredni i co jest celem ochrony przed dotykiem pośrednim.

Środki dydaktyczne:

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

długopis.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.5. Środki ochrony przed dotykiem bezpośrednim

5.5.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj możliwości uchronienia człowieka przed zagrożeniami wynikającymi

z dotyku do części czynnych instalacji elektrycznej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyjaśnić, co to jest część czynna instalacji elektrycznej, podać przykłady tych części

i wskazać je na stanowisku pracy,

2) wyjaśnić, w jaki sposób można uniemożliwić kontakt ciała człowieka z częściami

czynnymi, a tym samym uniemożliwić przepływ prądu elektrycznego przez ciało
człowieka (podać przykłady rozwiązań uniemożliwiających przepływ prądu przez
człowieka),

3) wyjaśnić, w jaki sposób można ograniczyć prąd, jaki może przepłynąć przez człowieka

do wartości bezpiecznej (podać przykłady rozwiązań),

4) podać pełną nazwę ochrony zapobiegającej niebezpiecznym skutkom dotknięcia

do części czynnych urządzeń elektrycznych.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

przewody, silniki lub inne urządzenia elektryczne z widocznymi częściami czynnymi,

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

podręczniki, poradniki, normy.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj rodzaj zastosowanego środka ochrony przeciwporażeniowej na podstawie

przedstawionego schematu.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

1,25 m

2,5 m

Stanowisko pracy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyjaśnić co to jest strefa zasięgu ręki człowieka i jakie są wartości strefy zasięgu ręki,
2) rozpoznać i podać poprawną nazwę zastosowanego środka ochrony,
3) scharakteryzować wymagania dotyczące skuteczności zastosowanego środka ochrony.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

podręczniki, poradniki, normy.

Ćwiczenie 3

Rezystancja izolacji w dobrym stanie, osiąga bardzo dużą wartość. Mając do dyspozycji

miernik do pomiaru rezystancji izolacji oraz przeznaczoną do niego instrukcję użytkowania,
wykonaj pomiar rezystancji izolacji odcinka instalacji elektrycznej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) pobrać z magazynu miernik do pomiaru rezystancji izolacji oraz zapoznać się z instrukcją

dołączoną do miernika,

2) upewnić się, czy w badanym odcinku linii (wskazanym przez nauczyciela) łączniki

są zamknięte a odbiorniki odłączone,

3) wykonać pomiar zgodnie z zaleceniami, odczytać oraz ocenić wyniki pomiaru.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

miernik do pomiaru rezystancji izolacji wraz z instrukcją,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.6. Środki ochrony przed dotykiem pośrednim (samoczynne

szybkie wyłączenie zasilania, urządzenia o II klasie
ochronności, separacja elektryczna, izolacja stanowiska,
połączenia wyrównawcze)

5.6.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy działania ochrony przeciwporażeniowej przez szybkie wyłączenie

zasilania w układzie sieci TN-S, na podstawie załączonego poniżej schematu obwodu
elektrycznego.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) uzasadnić, że analizowana sieć to sieć typu TN-S,
2) rozpoznać symbol urządzenia włączonego do obwodu zasilania odbiornika i podać jego

przeznaczenie,

3) zaznaczyć na podanym schemacie obwód, w jakim popłynie prąd zwarciowy,

w przypadku uszkodzenia izolacji,

4) wyjaśnić pojęcie pętli zwarciowej oraz impedancji pętli zwarciowej,
5) podać warunek szybkiego wyłączenia zasilania w analizowanym obwodzie,
6) wyjaśnić znaczenie wszystkich wielkości występujących w zapisie określającym warunek

szybkiego wyłączenia zasilania.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

długopis.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj rodzaj zastosowanego środka ochrony przeciwporażeniowej na podstawie

przedstawionego schematu.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) rozpoznać źródło zasilające odbiornik i scharakteryzować jego właściwości ,
2) rozpoznać i podać poprawną nazwę zastosowanego środka ochrony,
3) scharakteryzować istotę rozpoznanego środka ochrony,
4) scharakteryzować wymagania dotyczące skuteczności zastosowanego środka ochrony.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

zeszyt do ćwiczeń, długopis,

−

podręczniki, poradniki dla elektryka lub normy.

Ćwiczenie 3

Dobierz zabezpieczenie zapewniające skuteczną ochronę przeciwporażeniową przez

szybkie wyłączenie zasilania w układzie sieci TN-S, wiedząc, że zmierzona wartość
impedancji pętli zwarciowej wynosi 1,9

Ω

, a napięcie znamionowe względem ziemi wynosi

230 V.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyjaśnić na czym polega istota ochrony przez samoczynne wyłączenie zasilania

w układzie TN-S,

2) narysować schemat układu sieci TN-S oraz schemat podłączenia odbiornika (jedno- lub

trójfazowego) do tej sieci,

3) wskazać (na schemacie) miejsce zainstalowania urządzeń ochronnych,

Transformator separacyjny

odbiornik

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) wyjaśnić co to jest pętla zwarciowa i co to jest impedancja pętli zwarciowej (jakim

symbolem się ją oznacza),

5) zapisać warunek skuteczności ochrony przez szybkie wyłączenie zasilania,
6) obliczyć wartość prądu zadziałania I

urządzenia ochronnego,

7) dobrać wartość znamionową prądu I

urządzenia ochronnego na podstawie obliczonego

prądu zadziałania I

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

podręczniki do instalacji elektrycznych lub poradniki elektryka,

−

katalogi urządzeń zabezpieczających nadprądowych,

Ćwiczenie 4

Obwód odbiorczy, wykonany w układzie sieci TN-S, należy zabezpieczyć wyłącznikiem

nadprądowym S301B16, w celu spowodowania w warunkach zakłóceniowych szybkiego
wyłączenia zasilania. Zainstaluj zalecany wyłącznik w tablicy rozdzielczej dostępnej
na Twoim stanowisku pracy.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się ze stanowiskiem pracy, wskazać rozdzielnicę oraz obwód, który należy

zabezpieczyć wyłącznikiem nadprądowym,

2) pobrać z magazynu odpowiedni do montażu wyłącznik nadprądowy, przewody oraz

kompletnie wyposażoną skrzynkę monterską,

3) upewnić się o braku napięcia zasilającego,
4) zamontować wyłącznik na szynach w rozdzielnicy,
5) przygotować przewody, odizolować końcówki na długości niezbędnej do wykonania

połączeń,

6) wykonać połączenia elektryczne wyłącznika z siecią zasilającą oraz z obwodem

odbiorczym (pamiętać o wykonaniu połączeń w kolorach zgodnych z normami),

7) po uzyskaniu pozwolenia prowadzącego, załączyć odbiornik, a następnie sprawdzić jego

działanie poprzez załączenie napięcia zasilającego,

8) zachować ład i porządek na stanowisku oraz bezpieczeństwo podczas pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

stanowisko z dostępną siecią TN-S,

−

obwód odbiorczy (instalacja natynkowa) doprowadzony do tablicy rozdzielczej,

−

różne rodzaje wyłączników nadprądowych,

−

przewody o różnych barwach izolacji,

−

kompletnie wyposażona skrzynka monterska,

−

jednofazowy odbiornik energii elektrycznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.7. Wyłączniki różnicowoprądowe

5.7.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Każdy wyłącznik różnicowoprądowy powinien mieć podane swoje parametry

znamionowe. Mając do dyspozycji wyłącznik różnicowoprądowy (wskazany przez
nauczyciela), odczytaj podane na nim parametry oraz objaśnij ich znaczenie.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wskazać miejsce usytuowania parametrów znamionowych wyłącznika,
2) odczytać wszystkie symbole literowe oraz literowo-cyfrowe,
3) wyjaśnić znaczenie odczytanych symboli literowych, literowo-cyfrowych i graficznych,
4) wskazać zastosowanie analizowanego wyłącznika w instalacjach elektrycznych,
5) zapisać do zeszytu parametry znamionowe wyłącznika oraz ich znaczenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne,

−

metoda projektów.

Środki dydaktyczne:

−

różne typy wyłączników przeciwporażeniowych różnicowoprądowych,

−

zeszyt do ćwiczeń, długopis.

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy działania ochrony przeciwporażeniowej w układzie z wyłącznikiem

różnicowoprądowym.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

L1

L2

L3

PEN

L1

L2

L3

∆I

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) dokonać analizy schematu dołączonego do ćwiczenia i rozpoznać na nim miejsce

montażu wyłącznika różnicowoprądowego i odbiornika,

2) wyjaśnić, co to jest wyłącznik różnicowoprądowy, jak jest zbudowany i jak działa,
3) wyjaśnić zasady montażu wyłączników różnicowoprądowych w układzie sieci TN-S oraz

TN-C-S,

4) wyjaśnić, dlaczego wyłącznik powinien zadziałać przy zwarciu jednej z faz z obudową

odbiornika,

5) dokonać oględzin tablicy rozdzielczej dostępnej na stanowisku pracy i zlokalizować

miejsce montażu wyłącznika różnicowoprądowego,

6) po uzyskaniu pozwolenia prowadzącego zajęcia, wcisnąć przycisk testujący i sprawdzić

poprawność działania urządzenia ochronnego,

7) sformułować wnioski dotyczące warunków skutecznej ochrony w układach

z wyłącznikami różnicowoprądowymi.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne .

Środki dydaktyczne:

−

schemat układu z wyłącznikiem różnicowoprądowym,

−

rzeczywista tablica rozdzielcza z dostępnym wyłącznikiem różnicowoprądowym.

Ćwiczenie 3

Obwód jednofazowy (o napięciu U

=230 V) gniazda wtykowego zabezpieczony jest

w rozdzielnicy wyłącznikiem nadprądowym S301B16. Zainstaluj w tym obwodzie wyłącznik
różnicowoprądowy o prądzie zadziałania I

∆

≤ 30 mA.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) pobrać z magazynu odpowiedni do montażu wyłącznik oraz przewody i kompletnie

wyposażoną skrzynkę monterską,

2) zapoznać się ze stanowiskiem pracy i upewnić się o braku napięcia zasilającego,
3) zamontować wyłącznik na szynach w rozdzielnicy,
4) przygotować przewody, odizolować końcówki na długości niezbędnej do wykonania

połączeń,

5) wykonać połączenia elektryczne wyłącznika z siecią zasilającą oraz z obwodem

odbiorczym (pamiętać o wykonaniu połączeń w kolorach zgodnych z normami),

6) po uzyskaniu pozwolenia prowadzącego, podłączyć do gniazda odbiornik, a następnie

sprawdzić jego działanie poprzez załączenie napięcia zasilającego,

7) sprawdzić poprawność działania wyłącznika poprzez przyciśnięcie przycisku testującego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

rozdzielnica przeznaczona do ćwiczeń z zamontowanym zabezpieczeniem S301B16,

−

różne typy wyłączników różnicowoprądowych,

−

przewody DY 1x2,5mm

o różnych barwach izolacji,

−

jednofazowy odbiornik energii elektrycznej,

−

kompletnie wyposażona skrzynka monterska.

Ćwiczenie 4

Rozpoznaj rodzaj zastosowanego środka ochrony przeciwporażeniowej wykorzystany

w pracowni maszyn i urządzeń elektrycznych, gwarantujący Ci bezpieczną pracę na Twoim
stanowisku.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się ze schematem instalacji elektrycznej w Twojej pracowni,
2) rozpoznać na nim wszystkie elementy składowe,
3) po uzyskaniu pozwolenia prowadzącego zajęcia, dokonać szczegółowych oględzin

rozdzielnicy głównej i rozdzielnicy stanowiskowej,

4) sprawdzić zgodność wyposażenia rozdzielnicy z informacjami zawartymi na schemacie,
5) rozpoznać rodzaj układu sieciowego oraz rodzaje zastosowanych środków ochrony

przeciwporażeniowej,

6) zaprezentować wyniki swojej pracy zwracając szczególną uwagę na prawidłowe

posługiwanie się terminologią z zakresu ochrony przeciwporażeniowej.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne,

−

metoda tekstu przewodniego.

Środki dydaktyczne:

−

rzeczywiste rozdzielnice w pracowni maszyn i urządzeń elektrycznych,

−

schemat instalacji elektrycznej w pracowni maszyn i urządzeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.8. Sprzęt ochronny. Zasady postępowania podczas ratowania

osób porażonych prądem elektrycznym

5.8.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj zgromadzony na Twoim stanowisku pracy sprzęt ochronny i zakwalifikuj

go do określonej kategorii. Podaj przeznaczenie poszczególnych elementów sprzętu oraz
sposób eksploatacji.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) dokonać szczegółowych oględzin sprzętu ochronnego zgromadzonego na stanowisku

pracy,

2) w przypadku wątpliwości odnośnie identyfikacji jakiegoś elementu sprzętu, skorzystać

z podręczników lub poradników dla elektryka,

3) wskazać wszystkie elementy sprzętu izolacyjnego zasadniczego – wybór uzasadnić,
4) wskazać wszystkie elementy sprzętu izolacyjnego dodatkowego – wybór uzasadnić,
5) wskazać sprzęt do stwierdzania obecności napięcia,
6) wskazać sprzęt zabezpieczający przed pojawieniem się napięcia,
7) wskazać sprzęt zabezpieczający przed działaniem łuku elektrycznego,
8) wskazać sprzęt pomocniczy,
9) nazwać poszczególne elementy sprzętu ochronnego oraz podać sposób ich użytkowania,
10) wyjaśnić, jakie warunki muszą być spełnione aby sprzęt ochronny mógł być dopuszczony

do użytku,

11) ocenić czy sprzęt dostępny na stanowisku może być eksploatowany.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

co najmniej 15 różnych elementów sprzętu ochronnego,

−

poradniki dla elektryka,

−

podręczniki do instalacji elektrycznych,

Ćwiczenie 2

Pracownik zatrudniony przy pracach na słupach elektroenergetycznych powinien

posiadać szelki, pasy bezpieczeństwa oraz słupołazy. Pobierz z magazynu wymienione
elementy sprzętu i omów sposób ich użytkowania.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) pobrać z magazynu szelki, pas bezpieczeństwa, słupołazy,
2) dokonać oględzin wymienionego sprzętu oraz omówić sposób użytkowania,
3) ocenić czy wybrany przez Ciebie sprzęt może być oddany do eksploatacji.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

szelki i pasy bezpieczeństwa – w różnym stanie technicznym,

−

słupołazy.

Ćwiczenie 3

Wykonaj (na manekinie) czynności resuscytacji krążeniowo-oddechowej u dorosłego

człowieka – porażonego prądem elektrycznym.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) ułożyć manekina (ofiarę) na twardym podłożu,
2) sprawdzić drożność dróg oddechowych,
3) znaleźć dolny brzeg łuku żebrowego,
4) ułożyć nadgarstki na mostku i spleść palce obu dłoni,
5) zająć wyprostowaną, pionową postawę nad klatką piersiową ofiary,
6) wykonać 30 uciśnięć mostka, z częstotliwością około 100 uciśnięć na minutę (głośno

liczyć uciśnięcia),

7) zacisnąć nos ofiary, nabrać powietrza w usta i swoimi otwartymi ustami objąć usta

porażonego,

8) spokojnie wykonać 2 wdechy, obserwując klatkę piersiową ofiary,
9) czynności z masażem serca i wdechami powtórzyć cztery razy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

manekin,

−

gaza, środki dezynfekujące.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Dobieranie środków ochrony
przeciwporażeniowej”

Test składa się z dwudziestu zadań wielokrotnego wyboru, z których:

–

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11, 12, 13, 14, 16, 17, 18 są z poziomu podstawowego,

–

zadania 9, 15, 19, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą poprawną odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający - za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 13 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie co najmniej 16 zadań, w tym przynajmniej 2 zadania z poziomu
ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie co najmniej 19 zadań, w tym 4 zadań z poziomu
ponadpodstawowego,

Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. a, 3. a, 4. b, 5. d, 6. c, 7. c, 8. d, 9. a, 10. b, 11. a,
12. c, 13. c, 14. b, 15. a, 16. c, 17. b, 18. a, 19. b, 20. a.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia uczniów)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Określić cel stosowania ochrony przed
dotykiem bezpośrednim

Podać wartości napięć bezpiecznych w
określonych warunkach środowiska

Rozpoznać rodzaj układu sieci

Rozróżnić podstawowe pojęcia z zakresu
ochrony przeciwporażeniowej

Scharakteryzować obwody bardzo niskich
napięć

Rozpoznać klasę ochronności urządzenia
elektrycznego

Rozpoznać przeznaczenie wyłącznika
różnicowoprądowego na podstawie symbolu
graficznego

Podać znaczenie parametrów znamionowych
wyłączników różnicowoprądowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ocenić skuteczność ochrony przez
samoczynne wyłączenie zasilania

Rozpoznać symbol stopnia ochrony
urządzenia elektrycznego

Wyjaśnić zasadę wykonywania połączeń
wyrównawczych

Wyjaśnić zasadę ochrony przez szybkie
wyłączenie zasilania w różnych układach
sieciowych

Określić rolę uziemienia ochronnego

Scharakteryzować ochronę
przeciwporażeniową polegającą na
uniedostępnianiu

Dobrać zabezpieczenie zapewniające
skuteczną ochronę przez szybkie wyłączenie
zasilania

Scharakteryzować skutki działania prądu na
organizm ludzki

Określić przeznaczenie sprzętu ochronnego

Określić przydatność sprzętu ochronnego

Zaplanować kolejność czynności po
uwolnieniu porażonego spod działania prądu
elektrycznego

Udzielić pierwszej pomocy osobie porażonej
prądem elektrycznym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej tygodniowym.
2. Uczeń rozwiązuje 20 zadań testowych wielokrotnego wyboru,
3. W każdym zadaniu jest tylko jedna poprawna odpowiedź,
4. Uczeń zaznacza poprawną odpowiedź zaznaczając właściwe pole w karcie odpowiedzi,
5. W przypadku pomyłki bierze złą odpowiedź w kółko i zaznacza właściwą,
6. W trakcie rozwiązywania testu uczeń nie może korzystać z żadnych pomocy naukowych,
7. Na rozwiązanie testu uczeń ma 40 minut oraz 5 minut na zapoznanie się z instrukcją,
8. Po zakończeniu testu uczeń podnosi rękę i czeka aż nauczyciel odbierze od niego pracę.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję, masz na tę czynność 5 minut.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących dobierania środków ochrony przeciwporażeniowej.

Są to zadania wielokrotnego wyboru.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, zaczerniając w niej właściwe

pole. W przypadku pomyłki otocz błędną odpowiedź kółkiem, a następnie ponownie
zaznacz odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Możesz uzyskać maksymalnie 20 punktów
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

9. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.
10. Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj aż nauczyciel odbierze od Ciebie pracę.

Materiały dla ucznia

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Celem stosowania ochrony przeciwporażeniowej przed dotykiem bezpośrednim jest

a) ochrona przed dotykiem do części przewodzących dostępnych.
b) ochrona przed dotykiem do części przewodzących obcych.
c) ochrona przed dotykiem do części czynnych.
d) ochrona przed dotykiem do części pokrytych izolacją wzmocnioną.

2. Wartość napięcia bezpiecznego U

dla prądu przemiennego w warunkach, gdy

rezystancja ciała człowieka względem ziemi jest mniejsza niż 1000 Ω wynosi
a) 25 V.
b) 50 V.
c) 60 V.
d) 120 V.

3. Przedstawiony na rysunku schemat oznacza układ sieci

a) TN-S.
b) TN-C.
c) TN-C-S.
d) TT.

4. Część dostępna przewodząca to część

a) mogąca znaleźć się pod napięciem w warunkach normalnej pracy.
b) mogąca znaleźć się pod napięciem w warunkach awarii.
c) nie będąca częścią instalacji elektrycznej.
d) przeznaczona do wykonania połączeń wyrównawczych.

5. Źródłem zasilania dla obwodów SELV nie może być

a) transformator bezpieczeństwa.
b) źródło elektrochemiczne.
c) przetwornica dwumaszynowa.
d) autotransformator.

6. Odbiornik oznaczony symbolem to odbiornik o klasie ochronności

a) 0.
b) I.
c) II.
d) III.

7. Wyłącznik różnicowoprądowy oznaczony symbolem

przeznaczony jest do stosowania

w sieciach z prądem uszkodzeniowym
a) stałym pulsującym.
b) sinusoidalnie zmiennym i stałym.
c) sinusoidalnie zmiennym.
d) stałym wygładzonym.

L1
L2
L3
N
PE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Symbol

∆n

podany na wyłączniku różnicowoprądowym oznacza

a) znamionowy prąd ciągły.
b) znamionowy prąd szczytowy.
c) znamionowy prąd przeciążeniowy.
d) znamionowy prąd różnicowy.

9. Ochronę przez zastosowanie szybkiego wyłączenia zasilania w układzie sieci TT

uważa się za skuteczną jeżeli spełniony jest warunek
a) R

≤ U

gdzie: U

– napięcie bezpieczne,

b) R

≤ U

– napięcie znamionowe względem ziemi,

c) Z

≤ U

– impedancja pętli zwarciowej,

d) R

≤ U

– rezystancja uziemienia i przewodu PE,

Ia – prąd zapewniający samoczynne zadziałanie
urządzenia ochronnego,
Id – prąd pojedynczego zwarcia z ziemią,

10. Stopnie ochrony obudów maszyn, aparatów i urządzeń oznacza się symbolem

a) IP.
b) RO.
c) SI.
d) PN.

11. Istota miejscowych, nieuziemionych połączeń wyrównawczych polega połączeniu

między sobą wszystkich części
a) przewodzących jednocześnie dostępnych i części przewodzących obcych.
b) przewodzących czynnych i części przewodzących obcych.
c) przewodzących czynnych i części przewodzących dostępnych.
d) przewodzących jednocześnie dostępnych i głównej szyny uziemiającej.

12. Połączenie obudowy odbiornika bezpośrednio z uziomem w celu zapewnienia szybkiego

wyłączenia zasilania stosowane jest w układzie sieci
a) TN-S.
b) TN-C.
c) TT.
d) TN-C-S.

13. Uziemienie ochronne ma na celu

a) zapewnienie prawidłowej pracy urządzeń w warunkach normalnych.
b) zapewnienie prawidłowej pracy urządzeń w warunkach zakłóceniowych.
c) zapewnienie bezpieczeństwa zwłaszcza przed porażeniem elektrycznym.
d) zapewnienie bezpieczeństwa zwłaszcza przy uderzeniach pioruna.

14. Strefa zasięgu ręki (przestrzeń ochronna zawarta między dowolnym punktem stanowiska

pracy, a powierzchnią, którą może pracownik dotknąć bezpośrednio ręką) wynosi
a) 3,5 m.
b) 2,5 m.
c) 1,5 m.
d) 0,5 m.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Jeżeli w układzie sieci TN-S zmierzona wartość impedancji pętli zwarciowej wynosi

2,3

Ω

to przy napięciu U

= 230V, prąd zadziałania urządzenia ochronnego powinien

mieć wartość nie większą niż
a) 10 A.
b) 50 A.
c) 100 A.
d) 150 A.

16. Najbardziej prawdopodobnym skutkiem działania prądu elektrycznego o częstotliwości

50 Hz i wartości do 15 mA na organizm człowieka jest
a) utrata przytomności.
b) migotanie komór serca.
c) skurcz mięśni palców i ramion.
d) zatrzymanie pracy serca.

17. Do zasadniczego sprzętu ochronnego izolacyjnego zaliczamy

a) szelki bezpieczeństwa.
b) drążki izolacyjne.
c) półbuty dielektryczne.
d) maski przeciwgazowe.

18. O właściwym wyborze rękawic dielektrycznych do prac pod napięciem decyduje

a) data ważności badań i wartość napięcia znamionowego.
b) data produkcji i wartość napięcia znamionowego.
c) wartość napięcia znamionowego i numer seryjny.
d) grubość rękawicy i data ważności badań.

19. Po uwolnieniu porażonego od działania prądu elektrycznego należy w pierwszej

kolejności
a) ułożyć go na boku w pozycji bocznej ustalonej.
b) dokonać rozpoznania stanu organizmu i ocenić zagrożenie dla życia.
c) opatrzyć obrażenia i rozluźnić ubranie w okolicy szyi.
d) wezwać pogotowie ratunkowe.

20. Podczas przeprowadzania jednego cyklu resuscytacji krążeniowo-oddechowej u dorosłej

osoby należy wykonać
a) 30 uciśnięć klatki piersiowej i 2 wdechy.
b) 2 wdechy i 15 uciśnięć klatki piersiowej.
c) 1 wdech i 10 uciśnięć klatki piersiowej.
d) 15 uciśnięć klatki piersiowej i 4 wdechy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko …………………………………………………………………………………

Stosowanie środków ochrony od porażeń prądem elektrycznym

Zaznacz poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

TEST 2

Test praktyczny – typu „próba pracy”

Plan testu praktycznego

Lp.

Cel operacyjny

Kategoria

taksonomiczna

Poziom

wymagań

Rozpoznać

klasę

ochronności

urządzenia

elektrycznego

Określić warunki pracy silnika (na podstawie
danych znamionowych)

Wskazać zaciski wymagające zasilenia, określić
sposób zasilenia silnika na podstawie tabliczki
zaciskowej

Wskazać zacisk ochronny, wyjaśnić jego rolę
w skutecznej ochronie przeciwporażeniowej

Narysować schemat układu sieci TN-S oraz
zaproponować sposób podłączenia silnika do sieci

Dokonać

analizy

działania

ochrony

przeciwporażeniowej przez szybkie wyłączenie
zasilania

Wyjaśnić

znaczenie

wielkości

występujące

we wzorze

określającym

warunek

szybkiego

wyłączenia zasilania

Obliczyć prąd zadziałania urządzenia ochronnego

Dobrać zabezpieczenie zapewniające skuteczność
ochrony przeciwporażeniowej

10 Zamontować zabezpieczenie na płycie montażowej

Wykonać

niezbędne

połączenia

elektryczne,

pamiętając

zastosowaniu

przewodów

o odpowiednich barwach izolacji

Dokonać

analizy

działania

ochrony

przeciwporażeniowej przez szybkie wyłączenie
zasilania

Zastosować zasady bhp, ochrony ppoż i ochrony
środowiska obowiązujące na stanowisku pracy

P- poziom podstawowy, PP- poziom ponadpodstawowy

Przebieg testowania

Do przeprowadzenia testu praktycznego niezbędne jest osobne, dla każdego ucznia,

stanowisko pracy z następującym wyposażeniem technodydaktycznym:

−

silnik indukcyjny trójfazowy o mocy do 1 kW,

−

różne rodzaje zabezpieczeń nadprądowych przeznaczonych do montażu na szyny,

−

płytę montażową z zamocowaną szyną TH 35 oraz listwą zaciskową do podłączenia sieci
pięcioprzewodwej,

−

przewody LY 1x2,5 mm

o różnych barwach izolacji, tulejki do zaciskania przewodów,

−

cęgi uniwersalne, szczypce do ściągania izolacji, nóż monterski, praska do zaciskania
tulejek na przewodach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. W trakcie pracy nie możesz korzystać z żadnych pomocy naukowych, możesz korzystać

jedynie z przyborów do rysowania i pisania.

3. Zapoznaj się z treścią zadania praktycznego.
4. Zapoznaj się ze stanowiskiem pracy, dokonaj oględzin urządzeń i aparatów tam

zgromadzonych.

5. Oceniana będzie każda z 13 czynności wymienionych w treści zadania.
6. Możesz więc uzyskać maksymalnie 13 punktów.
7. Pamiętaj o zachowaniu bezpieczeństwa podczas montażu układu.
8. Czas na analizę treści i wykonanie zadania – 1 godzina.
9. Jeśli zakończysz pracę zgłoś to przez podniesienie ręki.

Powodzenia!

Instrukcja dla nauczyciela

1. Uczniowie pracują samodzielnie.
2. W trakcie pracy uczniowie nie korzystają z żadnych pomocy naukowych, dopuszcza się

korzystanie z przyborów do pisania i rysowania.

3. Test praktyczny rozpoczyna się od rozdania uczniom instrukcji testowania.
4. Po zapoznaniu się z instrukcją uczniowie otrzymują arkusz zadań.
5. Uczniowie przystępują do rozwiązania zadania w kolejności podanej w treści zadania.
6. Oceniana będzie każda z 13 czynności wymienionych w treści zadania.
7. Uczeń może uzyskać więc 13 punktów.
8. Czas na wykonanie zadania – 1 godzina.
9. Uczeń zgłasza zakończenie pracy przez podniesienie ręki.

Przeliczenie liczby punktów na ocenę szkolną:

Stopień
szkolny

bdb

dost

dop

ndst

Liczba

punktów

13-12

11-10

9-7

6-5

< 5

Uwaga: Nie przewiduje się oceny celującej.

Materiały dla ucznia

–

instrukcja,

–

arkusz z treścią zadania praktycznego,

–

arkusz odpowiedzi do zadania praktycznego,

–

silnik indukcyjny trójfazowy o mocy do 1 kW,

–

różne rodzaje zabezpieczeń nadprądowych przeznaczonych do montażu na szyny,

–

płytę montażową z zamocowaną szyną TH 35 oraz listwą zaciskową do podłączenia sieci
pięcioprzewodowej,

–

przewody LY 1x2,5 mm

o różnych barwach izolacji,

–

tulejki do zaciskania na przewodach,

–

cęgi uniwersalne, szczypce do ściągania izolacji, nóż monterski, praska do zaciskania
tulejek na przewodach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ARKUSZ ZADANIA PRAKTYCZNEGO

Opis sytuacji:

Na Twoim stanowisku pracy zgromadzono:

−

silnik indukcyjny trójfazowy o mocy do 1 kW,

−

różne rodzaje zabezpieczeń nadprądowych przeznaczonych do montażu na szyny
(co najmniej 5 rodzajów),

−

płytę montażową z zamocowaną szyną TH 35 oraz listwą zaciskową do podłączenia sieci
pięcioprzewodowej,

−

przewody LY 1x2,5 mm

o różnych barwach izolacji,

−

tulejki do zaciskania na przewodach,

−

cęgi uniwersalne, szczypce do ściągania izolacji, nóż monterski, praska do zaciskania
tulejek na przewodach.

Zadanie testowe:

Dokonaj szczegółowych oględzin silnika elektrycznego, a następnie dobierz do niego

zabezpieczenie zapewniające skuteczną ochronę przez szybkie wyłączenie zasilania.

Zamontuj wybrane zabezpieczenie na szynie TH 35, a następnie wykonaj niezbędne

połączenia elektryczne.
Uwaga: Zmierzona wartość impedancji pętli zwarciowej wynosi Zs=1

Ω

Aby wykonać zadanie:
1. Dokonaj oględzin silnika, a następnie określ klasę ochronności tego odbiornika.
2. Zlokalizuj tabliczkę znamionową i wypisz z niej wszystkie dane charakterystyczne.
3. Zlokalizuj i wskaż tabliczkę zaciskową oraz zaciski wymagające zasilenia.
4. Wskaż zacisk ochronny w silniku, wyjaśnij jego rolę w skutecznej ochronie

przeciwporażeniowej.

5. Zaproponuj sposób podłączenia silnika do sieci w układzie TN-S (narysuj odpowiedni

schemat).

6. Zaznacz na rysunku pętlę zwarciową, w przypadku zwarcia dowolnej fazy z obudową

silnika.

7. Wiedząc, że warunek szybkiego samoczynnego wyłączenia zasilania ma postać:

≤

, wyjaśnij znaczenie wszystkich wielkości występujących w tym wzorze.

8. Korzystając z podanego wyżej wzoru, oblicz wartość prądu powodującego samoczynne

wyłączenie zasilania w przypadku zwarcia części czynnej do części dostępnej
przewodzącej.

9. Dobierz do silnika właściwe zabezpieczenie pamiętając, że w przypadku wyłączników

różnicowoprądowych prąd zadziałania jest jednocześnie znamionowym prądem
różnicowym Ia = I

∆

, a w przypadku wyłączników nadprądowych prąd zadziałania

określony jest wzorem Ia = k

⋅

, gdzie k = 10.

10. Zamontuj wybrane zabezpieczenie na płycie montażowej.
11. Połączenia elektryczne wykonaj przewodami o odpowiednich kolorach izolacji.
12. Zaprezentuj wyniki swojej pracy, a w czasie prezentacji uzasadnij sposób podłączenia.
13. Zachowaj zasady bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania zadania.

Uwaga:

−

podpisz imieniem i nazwiskiem arkusz do zadania praktycznego, a wszystkie niezbędne
wyjaśnienia, schematy i szkice zamieść w miejscu do tego wyznaczonym,

−

zwróć uwagę na prawidłowe posługiwanie się terminologią z zakresu ochrony
przeciwporażeniowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Arkusz do zadania praktycznego

Imię i nazwisko ……………………………………………………………………………..

Miejsce na wyjaśnienia, schematy i szkice:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Klucz punktowania do testu praktycznego

Lp.

Kryterium

Uczeń:

Liczba punktów w

odniesieniu do

kryterium

określił klasę ochronności silnika indukcyjnego,

0 lub 1

dokonał oględzin silnika i wypisał dane charakterystyczne
stosowne do warunków pracy,

0 lub 1

Rozpoznał i wskazał w silniku zaciski wymagające zasilenia,

0 lub 1

rozpoznał zacisk ochronny w silniku, podał przeznaczenie zacisku
ochronnego

0 lub 1

prawidłowo narysował schemat układu sieci TN-S oraz
zaproponował poprawny sposób podłączenia silnika do tej sieci,

0 lub 1

zaznaczył na rysunku pętlę zwarciową w przypadku zwarcia
dowolnej fazy z obudową silnika,

0 lub 1

wyjaśnił znaczenie wszystkich wielkości występujących we
wzorze określającym warunek skutecznej ochrony,

0 lub 1

obliczył poprawnie wartość prądu powodującego szybkie
wyłączenie zasilania,

0 lub 1

dobrał właściwe zabezpieczenie, wybór uzasadnił,

0 lub 1

10 zamontował zabezpieczenie na płycie montażowej

0 lub 1

wykonał niezbędne połączenia elektryczne przewodami o różnych
kolorach izolacji,

0 lub 1

zaprezentował wyniki pracy uzasadniając sposób wykonania
połączeń,

0 lub 1

13 zachował zasady bhp podczas wykonywania ćwiczenia.

0 lub 1

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Laskowski J.: Poradnik elektroenergetyka przemysłowego. COSiW SEP, Warszawa 2005
2. Miesięcznik Stowarzyszenia Elektryków Polskich. Nr 78, COSiW SEP, Warszawa 2006
3. Musiał E.: Instalacje i urządzenia elektroenergetyczne. WSiP, Warszawa 2000
4. Orlik W.: Egzamin kwalifikacyjny w pytaniach i odpowiedziach. KaB, Krosno 2001
5. Podręcznik dla elektryków. Zeszyt 1. SEP COSiW, Warszawa 2004
6. Rogoń A.: Ochrona od porażeń w instalacjach elektrycznych obiektów budowlanych.

COSiW SEP, Warszawa 2005

7. Uczciwek T.: Bezpieczeństwo i higiena pracy oraz ochrona przeciwpożarowa

w elektroenergetyce. COSiW SEP, Warszawa 2005