Joanna Kropinska
mgr rehabilitacji ruchowej,
nauczyciel gimnastyki korekcyjno –
kompensacyjnej
w Szkole Podstawowej nr 12 w Lesznie

WADY POSTAWY CIAŁA –

MATERIAŁY SZKOLENIOWE Z GIMNASTYKI KOREKCYJNEJ.

Niniejsze opracowanie przygotowałam z myślą o nauczycielach wychowania fizycznego

i gimnastyki korekcyjnej. Celem moim było przybliżenie nauczycielom nieprawidłowości postawy,
ułatwienie ich rozpoznawania oraz zachęcenie do stosowania zaleceń odnośnie trybu życia
u wychowanków z zaburzeniami w układzie ruchu.

PLECY OKRĄGŁE

Plecy okrągłe to wada lokalizująca się w odcinku

piersiowym kręgosłupa.
W warunkach prawidłowych odcinek piersiowy wygięty jest
ku tyłowi, tworząc tzw. kifozę piersiową. Przy plecach okrągłych
wygięcie to jest pogłębione, powstaje hiperkifoza piersiowa.
Charakterystyczne cechy sylwetki dziecka z plecami okrągłymi,
to:

- pogłębienie kifozy piersiowej,
- wysunięcie głowy do przodu,
- wysunięcie do przodu barków,
- spłaszczenie i zapadnięcie klatki piersiowej,
- rozsunięcie i odstawienie łopatek.

Plecy okrągłe mogą powstać na skutek wad układu

kostnego lub mięśniowego, częściej jednak obserwuje się plecy
okrągłe nabyte. Ich przyczyny to:

- różnica napięć poszczególnych grup mięśniowych. Jedne

mięśnie zostają nadmiernie rozciągnięte i osłabione, inne
ulegają nadmiernemu napięciu i przykurczeniu,

- wady

wzroku,

- czynniki

psychiczne,

- choroby (krzywica, gruźlica kręgosłupa, choroba

Scheuermanna i inne).

Mięśnie osłabione i rozciągnięte (mięśnie prostownika

grzbietu odcinka piersiowego, mięśnie karku oraz mięśnie
ściągające

łopatki) powodują przyjmowanie pozycji

charakterystycznej dla pleców okrągłych, a mięśnie przykurczone
(mięśnie piersiowe, mięsień zębaty przedni) utrwalają tę pozycję
uniemożliwiając przyjęcie pozycji poprawnej.

W postępowaniu leczniczym w przypadku pleców

okrągłych należy dążyć do:

- uświadomienia dzieciom i rodzicom istnienia wady

i wynikających stąd zagrożeń,

- zapewnienia odpowiednich warunków pracy, odpoczynku,

odżywiania,

- likwidacji przykurczy i przywrócenia pełnej ruchomości

stawowej,

- wyuczenia przyjmowania pozycji skorygowanej,
- wzmacniania

mięśni osłabionych w pozycji skorygowanej,

- utrwalenia nawyku prawidłowej postawy.

PLECY OKRĄGŁE

Wskazania:

1. Wyuczenie i przyjmowanie prawidłowej pozycji

ciała w sytuacjach dnia codziennego: podczas
odrabiania lekcji, siedzenia przy posiłkach,
siedzenia w ławce szkolnej, oglądania telewizji
(20-30 min. z laską trzymaną na plecach

na połowie łopatek), podczas stania i chodzenia.

2. Zmienność pozycji w czasie odrabiania lekcji.
3.

Zapewnienie odpowiednich warunków snu

(nie uginający się materac, poduszka tylko

pod głowę i szyję).

4. Systematyczne

uczęszczanie na zajęcia

wychowania fizycznego.

5. Zabawy i gry ruchowe na świeżym powietrzu.
6. Noszenie pasa barkowego tzw. „pajączka”.
7. Pływanie na grzbiecie.

8.

Ćwiczenia korekcyjne.

Przeciwwskazania:

1. Garbienie i pochylanie się.
2. Długotrwałe przesiadywanie przed telewizorem.
3. Jazda na rowerze z nisko osadzoną kierownicą.
4. Huśtanie na hamaku.
5. Trzymanie rąk w kieszeni.
6. Noszenie tornistra i plecaka bez usztywnienia

tylnej części.

PLECY WKLĘSŁE

Plecy wklęsłe są wadą odcinka lędźwiowego kręgosłupa.

W odcinku tym u osób zdrowych występuje wygięcie kręgosłupa
do przodu. Pogłębienie tego wygięcia, czyli tzw. hiperlordoza
lędźwiowa, to właśnie plecy wklęsłe.
Sylwetkę dziecka z plecami wklęsłymi charakteryzuje:

- pogłębiona lordoza lędźwiowa,
- zwiększone przodopochylenie miednicy,
- uwypuklenie

pośladków,

- wypięty brzuch.

Plecy wklęsłe mogą być wadą wrodzoną lub nabytą. Spośród

wad nabytych najczęściej obserwuje się plecy wklęsłe na tle różnicy
napięć przeciwnie działających grup mięśniowych. Niektóre mięśnie
są nadmiernie napięte, często przykurczone (prostownik grzbietu
odcinka lędżwiowego, mięsień czworoboczny lędźwi, mięsień prosty
uda, mięsień biodrowo-lędźwiowy), inne mięśnie są osłabione
i rozciągnięte (mięśnie brzucha, mięśnie pośladkowe wielkie, mięśnie
kulszowo-goleniowe).

W postępowaniu leczniczym w przypadku pleców wklęsłych

należy dążyć do:

- uświadomienia dzieciom i rodzicom istnienia wady

i związanych z tym zagrożeń,

- zapewnienia odpowiednich warunków pracy, wypoczynku,
- rozciągania mięśni przykurczonych ( ćwiczenia rozciągające

biernie, a następnie ćwiczenia rozciągające czynnie),

- wyuczenia przyjmowania pozycji skorygowanej,
- wzmacniania

mięśni osłabionych w pozycji skorygowanej,

(przy wzmacnianiu mięśni brzucha preferowane jest
sterowanie dołem. Pamiętać należy o tzw. bezpiecznym kącie
uniesienia nóg przy wzmacnianiu mięśni brzucha, mięśni
pośladkowych i mięśni kulszowo-goleniowych).

- utrwalania nawyku prawidłowej postawy.

PLECY WKLĘSŁE

Wskazania:

1. Wszechstronna aktywność ruchowa: narciarstwo,

pływanie, łyżwiarstwo, jazda na rowerze.

2. Pozycja wypoczynkowa z obciążeniem na brzuchu

w czasie słuchania radia, czytania książki
lub odpoczynku.

3. Przy odrabianiu lekcji - pozycje klęczne.
4. Ćwiczenia korekcyjne.

Przeciwwskazania:

1. Wszystkie sytuacje zwiększające lordozę lędźwiową:

mostki, kołyski z leżenia przodem, stanie na głowie,
leżenie przodem z podparciem głowy na ugiętych
ramionach, stanie na rękach.

PLECY

OKRĄGŁO-

WKLĘSŁE

Plecy okrągło-wklęsłe to wada, w której występują cechy

charakterystyczne dla pleców okrągłych i pleców wklęsłych.
U dziecka z tą wadą istnieje zarówno pogłębienie wygięcia odcinka
piersiowego kręgosłupa ku tyłowi (kifoza piersiowa),

jak i wygięcie odcinka lędźwiowego ku przodowi (lordoza
lędźwiowa). W sylwetce dziecka można zauważyć:

- pogłębienie kifozy piersiowej,
- wysunięcie głowy do przodu (broda nie rzutuje na mostek),
- wysunięcie i odstawanie łopatek,
- pogłębienie lordozy lędźwiowej,
- zwiększenie przodopochylenia miednicy,
- wypięty brzuch,
- uwypuklenie

pośladków.

Plecom okrągło-wklęsłym zawsze towarzyszy różnica napięć
antagonistycznie działających grup mięśniowych.

Postępowanie lecznicze jest sumą schematów działań

obowiązujących przy korygowaniu pleców okrągłych i wklęsłych.
Trzeba jednak pamiętać o niezbędnej w korygowaniu tej wady
stabilizacji odcinkowej – ruch korekcyjny z jednego odcinka
kręgosłupa nie może być przenoszony na sąsiednie odcinki,
gdyż może być dla nich szkodliwy.

PLECY

OKRĄGŁO-

WKLĘSŁE

Wskazania:

1. Pływanie, łyżwiarstwo, jazda na rowerze.
2. Zmienność pozycji w czasie odrabiania lekcji.
3. Zabawy i gry ruchowe na świeżym powietrzu.
4. Leżenie, słuchanie muzyki, czytanie książki

w pozycji wypoczynkowej.

5. Noszenie pasa barkowego, tzw. „pajączka”.
6. Ćwiczenia korekcyjne.

Przeciwwskazania:

1. Długotrwałe przesiadywanie przed telewizorem.
2. Huśtanie na hamaku.
3. Przewroty, kołyski, mostki, stanie na głowie, stanie

na rękach.

4. Jazda na rowerze z nisko osadzoną kierownicą.

PLECY

PŁASKIE

Wada ta charakteryzuje się zmniejszeniem

lub zniesieniem fizjologicznych krzywizn kręgosłupa
(wygięcia piersiowego – kifozy piersiowej oraz
wygięcia lędźwiowego – lordozy lędźwiowej). Wada ta
jest często spotykana u dzieci wątłych, ze słabo
rozwiniętym gorsetem mięśniowym. Spłaszczenie
krzywizn powoduje, że kręgosłup ma obniżoną
wytrzymałość mechaniczną, obniżeniu ulegają także
właściwości amortyzacyjne kręgosłupa. Układ kostno-
stawowy kręgosłupa jest przeciążony, co sprzyja
powstawaniu zmian zwyrodnieniowych. Plecy płaskie
sprzyjają bocznym skrzywieniom kręgosłupa.
Zmniejszeniu ulega także pojemność i ruchomość klatki
piersiowej.

W postępowaniu leczniczym u dzieci z plecami

płaskimi dąży się do:

- ogólnego wzmocnienia mięśni posturalnych,
- wyrobienia silnego gorsetu mięśniowego.

Należy całkowicie zrezygnować z ćwiczeń
elongacyjnych.

PLECY

PŁASKIE

Wskazania:

1. Wszechstronna aktywność ruchowa.
2. Ćwiczenia ogólnorozwojowe.
3. Ćwiczenia zwiększające kifozę piersiową

i lordozę lędźwiową.

Przeciwwskazania:

1. Wszelkie

ćwiczenia elongacyjne

(wyciągające).

2. Skoki.

SKOLIOZA

Skolioza, zwana bocznym skrzywieniem

kręgosłupa, to wada postawy polegająca na
wielopłaszczyznowym zniekształceniu kręgosłupa
i tułowia.
Zniekształcenie to występuje w trzech płaszczyznach:

- czołowej, kręgosłup wygina się w bok, w prawo

lub w lewo,

- strzałkowej, następuje pogłębienie wygięcia

piersiowego kręgosłupa - kifozy piersiowej

lub wygięcia lędźwiowego - lordozy lędźwiowej,

- poprzecznej, następuje rotacja (obrót) kręgów,

co prowadzi do garbu.

W bocznych skrzywieniach kręgosłupa dochodzi do
asymetrii napięć mięśni przykręgosłupowych strony
prawej i lewej. Mięśnie jednej strony ulegają osłabieniu,
pozwalając kręgosłupowi na skrzywienie, natomiast
mięśnie strony przeciwnej mają tendencję do przykurczu,
powodując utrwalenie skrzywienia.

Skoliozę uważa się za schorzenie

ogólnoustrojowe, gdyż powoduje niekorzystne zmiany
w układzie ruchu, układzie krążeniowo-oddechowym,
sprawności i wydolności fizycznej oraz powoduje zmiany
w różnych narządach wewnętrznych.

W postępowaniu leczniczym

dąży się

do wyprostowania kręgosłupa. Gimnastyka korekcyjna
zajmuje się tylko mniej zaawansowanymi postaciami
skolioz.
Korygowanie bocznych skrzywień kręgosłupa powinno
obejmować:

- uświadomienie dziecku i rodzicom istnienia wady

i związanych z tym zagrożeń,

- zapewnienia odpowiednich warunków nauki,

wypoczynku, odpowiednią ilość snu, właściwe odżywianie,

- likwidację przykurczy mięśniowych. Rozciąganie przykurczy najlepiej można osiągnąć

przez elongację, czyli wydłużanie kręgosłupa,

- naukę przyjmowania pozycji skorygowanej,
- wzmacnianie

mięśni posturalnych (mięśnie prostownika grzbietu, mięśnie ściągające łopatki,

mięśnie brzucha, mięśnie pośladkowe,

- utrwalanie nawyku postawy skorygowanej.

SKOLIOZA

Wskazania:

1. Naturalne formy ruchu:

pływanie, łyżwiarstwo, jazda na rowerze,
gry i zabawy ruchowe z piłką (rzuty
i chwyty oburącz), zabawy na czworakach,
ringo, łucznictwo, kometka (praca prawą
i lewą ręką na zmianę lub oburącz).

2. Ruch na świeżym powietrzu.
3.

Noszenie plecaków i tornistrów

na plecach.

4. Spanie na równym, nie uginającym się

posłaniu bez poduszki lub z małym
jaśkiem.

5. Odpoczynek, słuchanie muzyki, oglądanie

telewizji, czytanie książki - w pozycji
wypoczynkowej.

6. Ćwiczenia korekcyjne.

Przeciwwskazania:

1. Ćwiczenia, gry, zabawy i sporty

zawierające: skoki, przewroty, stanie

na głowie, przerzuty, mostki, skłony
boczne oraz podnoszenie ciężarów.

2. Asymetryczne konkurencje sportowe.
3. Długotrwałe biegi.
4. Sport wyczynowy.
5. Noszenie plecaka na jednym ramieniu.

6.

Odpoczynek, oglądanie telewizji, słuchanie muzyki, czytanie książki w leżeniu

bokiem.

STOPY PŁASKIE

Płaskostopie jest wadą kończyn dolnych, polegającą na obniżeniu łuków

wysklepiających stopę. W warunkach prawidłowych stopa opiera się o podłoże
trzema punktami: piętą, głową pierwszej i głową piątej kości śródstopia. Między
tymi punktami przebiegają trzy główne łuki stopy. Ich obniżenie prowadzi
do płaskostopia.

Najczęstszą postacią płaskostopia jest stopa płaska podłużnie. Stopa taka

charakteryzuje się:

- obniżeniem łuków podłużnych,
- koślawością kości piętowej,
- szybkim

męczeniem się i bolesnością stóp i łydek.

Cechy te mogą mieć różny stopień zaawansowania, zależnie od stadium wady.
Odbitka stopy płaskiej nie wykazuje charakterystycznego dla stopy prawidłowej
wgłębienia po stronie przyśrodkowej. Znamienny jest również sposób
zdzierania obuwia. Dziecko ze stopami płaskimi zdziera obcasy po stronie
wewnętrznej i wykoślawia buty.

Podstawową przyczyną występowania wady jest niewydolność mięśni

odpowiedzialnych za utrzymanie łuków stopy. Stopa płaska nie amortyzuje
wstrząsów, chód staje się ciężki, zmęczone nogi bolą, z czasem może dojść
do zmian zwyrodnieniowych kości stóp i zmian naczyniowych.

Postępowanie profilaktyczne i lecznicze obejmuje:
- zaznajomienie rodziców dziecka z cechami prawidłowego obuwia,

z zasadami profilaktyki oraz przeciwdziałania płaskostopiu,

- wyrobienie w dziecku nawyku prawidłowego ustawiania

i obciążania stóp w staniu, chodzie oraz różnych sytuacjach
życiowych wymagających pracy stóp,

- wzmocnienie układu mięśniowego stóp dziecka za pomocą

ćwiczeń,

- zaopatrzenie

ortopedyczne.

W korekcji płaskostopia dość powszechnie stosuje się wkładki.

O noszeniu przez dziecko wkładek powinien zadecydować lekarz
ortopeda.

Odbitka stopy

prawidłowej

Odbitka stopy

płaskiej

STOPY PŁASKIE

Wskazania:

1. Utrzymywanie prawidłowej wagi ciała.
2. Kąpiel w ciepłej wodzie z dodatkiem soli.
3. Chodzenie i bieganie po urozmaiconym terenie (ściółka leśna,

piasek).

4. Pływanie.
5. Jazda na rowerze – szczególnie ze stopami opartymi

na pedałach wyłącznie palcami lub przodostopiem.

6. Narciarstwo.
7. Gimnastyka artystyczna.
8. Ćwiczenia korekcyjne.

Przeciwwskazania:

1. Długotrwałe pozycje stojące oraz niewłaściwe ułożenie stóp

w czasie stania i chodzenia.

2. Skoki na twardym podłożu.
3. Długotrwałe przebywanie i ćwiczenia w rozkroku.
4. Zabawy w siadzie kucznym.
5. Dźwiganie ciężarów.
6. Jazda na łyżwach.
7. Piłka nożna.

Odbitka stopy

prawidłowej

Odbitka stopy

płaskiej

KOLANA

KOŚLAWE

W wadzie tej występuje odchylenie osi kończyny dolnej

na zewnątrz od osi symetrii ciała. Koślawość mierzy się w stopniach
lub ocenia się odstępem między kostkami przyśrodkowymi. Odstęp
ten mierzy się taśmą centymetrową przy zwartych i wyprostowanych
kolanach. Za koślawość fizjologiczną uważa się odchylenie od osi
ciała nie większe niż 10 do 15 stopni lub odstęp 4 – 5 cm.
Wyróżniamy następujące rodzaje koślawości:

- wrodzoną,
- nabytą (pokrzywiczną, pourazową, porażenną, statyczną –

powstałą w wyniku przeciążenia kończyn dolnych).

Przy koślawości kolan mają miejsce zmiany kostne

oraz zmiany mięśniowo-więzadłowe. W wyniku tych zmian staw
kolanowy traci swą zwartość, istnieje predyspozycja do zwichnięcia
rzepki. W bardziej zaawansowanych przypadkach chód

jest niepewny, kołyszący, dziecko ma skłonność do krzyżowania
kolan. Jeżeli wada jest jednostronna lub silniej wyrażona po jednej
stronie, może wytworzyć się – w wyniku czynnościowego skrócenia
jednej kończyny – skolioza odcinka lędźwiowego.

Postępowanie lecznicze jest ściśle uzależnione od przyczyny

(najważniejsze jest leczenie przyczynowe) i od stopnia
zaawansowania wady:

- w przypadkach koślawości niewielkiego stopnia stosuje

się ćwiczenia oraz zabiegi fizykalne. Wprowadza się
redresję bierną – zakładając poduszkę między kolana,
kostki ściągając taśmą lub pasem,

- w przypadkach bardziej zaawansowanych stosuje się

aparaty ortopedyczne,

-

w przypadkach nieskuteczności powyższego leczenia stosuje się zabiegi operacyjne.

KOLANA

KOŚLAWE

Wskazania:

1. Pływanie.
2. Jazda na rowerze.
3. Czytanie książki, oglądanie telewizji, słuchanie muzyki

w siadzie skrzyżnym.

Przeciwwskazania:

1. Długotrwałe przebywanie w pozycji stojącej.
2. Ćwiczenia w rozkroku.
3. Ćwiczenia w siadzie klęcznym.
4. Nadwaga.
5. Skoki na twardym podłożu.
6. Zabawy w siadzie na piętach ze stopami i podudziami

na zewnątrz.

7. Dźwiganie dużych ciężarów.

KOLANA

SZPOTAWE

W wadzie tej oś podudzia tworzy z osią uda kąt otwarty

do wewnątrz, tzn. podudzie zbliżone jest do linii środkowej ciała,
a staw kolanowy odchylony na zewnątrz. Wielkość odchylenia
mierzy się w stopniach lub centymetrach – odstępem między
kłykciami przyśrodkowymi przy stopach zwartych.
Najczęstsze przyczyny szpotawości:

- krzywica,
- nadwaga,
- słaby układ więzadłowy, mięśniowy i kostny.

W leczeniu wady stosuje się:

- pełne leczenie przeciwkrzywicze (w przypadkach na tle

krzywiczym),

- ćwiczenia fizyczne i zabiegi fizykalne. Wprowadza się

redresję bierną – zakładając poduszkę między kostki,
kolana ściąga się pasem lub taśmą,

- aparaty

ortopedyczne,

- zabiegi

operacyjne.

KOLANA

SZPOTAWE

Wskazania:

1. Odrabianie lekcji, czytanie książki, oglądanie telewizji

w siadzie klęcznym.

2. Pływanie.

Przeciwwskazania:

1. Czynności dnia codziennego w siadzie skrzyżnym.
2. Zbyt wczesne zmuszanie dziecka do chodzenia.
3. Dźwiganie ciężarów.
4. Długotrwałe chodzenie i pozycje stojące.

Piśmiennictwo:

- Kasperczyk T.: Wady postawy ciała. KASPER, Kraków 2001,
- Kutzner – Kozińska M.: Korekcja wad postawy. WSiP Warszawa 1986,
- Kutzner

–

Kozińska M., Wlaźnik K.: Gimnastyka korekcyjna dla dzieci 6-10 letnich. WSiP,

Warszawa 1995,

- Owczarek S.: Atlas ćwiczeń korekcyjnych. WSiP S.A., Warszawa 1998,
- Sawczyn S., Karniewicz J., Sawczyn G., Drobnik A., Szewc W.: Gimnastyka korekcyjna

w szkole cz.2. SPORT, 1999.