36

REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2006

PROFESJONALNY MASAŻ

Manualny drenaż limfatyczny a metoda drenażu limfatycznego

MDL jest dziś w leczeniu klinicznym i ambulatoryjnym jedną

z podstawowych metod manualnego – czyli wykonywanego

ręcznie – masażu, wykorzystywaną w lecznictwie, rehabili-

tacji, traumatologii, ortopedii, chirurgii, a czasem i onkologii

oraz w medycynie estetycznej i kosmetyce.

MDL – manualny

drenaż limfatyczny

W

środowisku medycznym drenaż limfatyczny traktowany

jest jako jeden z podstawowych, najskuteczniejszych za-

biegów fizykalnych wspomagających leczenie oraz profilaktykę

powstawania obrzęków chłonnych. Z uwagi na ograniczoną

skuteczność metod chirurgicznych i farmakologicznych w nie-

których schorzeniach drenaż limfatyczny stosuje się w leczeniu

obrzęków w różnych stadiach, w których obrzęk jest jednym

z podstawowych objawów, ale także w dolegliwościach, którym

towarzyszy niewielki obrzęk lub też gdy występuje on jedynie

sporadycznie.

Choć istnieją niewielkie różnice w terminologii oraz w wy-

tycznych dotyczących praktycznej strony zabiegów, podstawy

medyczne drenażu są te same i mimo że w latach 20. i 30. XX w.

nad zagadnieniami drenażu pracowało kilku naukowców i le-

karzy, podstawy opierają się na opracowaniach i publikacjach

Emila Voddera, twórcy drenażu limfatycznego. Za podstawowy

uznaje się manualny, czyli wykonywany ręcznie, drenaż limfa-

tyczny. Jest on jednak częścią całościowej metody określanej

ogólnie jako MDL

–

metoda drenażu limfatycznego. Istnieją nie-

wielkie modyfikacje drenażu w Europie, jak i poza nią, ale prace

i doświadczenie europejskich lekarzy i terapeutów-masażystów

są najściślej związane z leczniczym, medycznym zastosowa-

niem drenażu limfatycznego, np. w Niemczech, Austrii i kilku

innych krajach stosuje się metodę znaną jako KFU – komplek-

sową fizjoterapię udrażniającą, ale i tutaj najważniejszą rolę

pełni manualny drenaż limfatyczny. Termin KFU związany

jest nierozerwalnie z osobą profesora Michaela Foldiego i jego

wielkim wkładem w rozwój drenażu limfatycznego oraz samej

limfologii.

Nacisk, jaki kładzie się na poszczególne „podmetody” w różnych

krajach, powoduje czasem powstanie nieporozumień związanych

z ogólnym pojęciem drenażu.

Manualny drenaż limfatyczny jest dziś w leczeniu klinicznym

i ambulatoryjnym jedną z podstawowych metod masażu manual-

nego, wykorzystywaną w lecznictwie, rehabilitacji, traumatologii,

ortopedii, chirurgii (w tym plastycznej), a czasem i onkologii oraz

w medycynie estetycznej i kosmetyce.

W praktyce w kosmetyce stosuje się uproszczoną wersję drenażu

limfatycznego, a nawet z uwagi na łączenie drenażu z innymi

zabiegami kosmetycznymi wybiórczo stosuje się poszczególne

techniki. Wydaje się to praktyczne, ale traktowanie technik wy-

biórczo, niestety, zmniejsza skuteczność drenażu.

Godny podkreślenia jest jeszcze jeden fakt. Rosnąca popularność

drenażu limfatycznego sprawia, iż nagminnie używa się tego ter-

minu w przypadku masaży, a także zabiegów, których wykonanie

daleko odbiega od podstaw stworzonych przez Emila Voddera

i jego następców.

Termin „drenaż limfatyczny” jest często nadużywany w reklamach

sprzętu mechanicznego i elektronicznego, a nawet w przypadku

różnych podręcznych aparatów do automasażu. Fakt ten powo-

dowany jest m.in. popularnością i ogromnym zainteresowaniem

urządzeniami reklamowanymi jako aparaty do zabiegów w leczeniu

cellulitu. Podobnie jak pokrewne terminy – m.in. „drenaż”, „ruchy

drenujące”, „masaż odprowadzający”

–

nie zawsze odnoszą się one

do właściwego manualnego drenażu limfatycznego.

W kosmetyce i medycynie estetycznej drenaż stosowany jest jako

masaż twarzy w celu oczyszczenia skóry lub też przygotowania jej

do innych zabiegów. Na większych powierzchniach ciała – udach,

pośladkach, brzuchu

–

drenaż stosuje się w terapii cellulit PEFS (pa-

nikulopatii obrzękowo-włóknikowo-stwardnieniowej). Drenaż stoso-

wany jest także po niektórych zabiegach chirurgii plastycznej w celu

zmniejszenia obrzęków mogących prowadzić do zwłóknień.

Obecnie w praktyce klinicznej MDL i badaniach klinicznych prym

wiodą Dania, Niemcy, Francja i Włochy. MDL cieszy się dużą

popularnością także w USA. Podstawą drenażu limfatycznego

jest zrozumienie znaczenia układu limfatycznego i roli, jaką

pełni chłonka w organizmie człowieka. Niezmienny fundament

to także kierunek, cykle, siła nacisku, rytm oraz kolejność opra-

cowywanych węzłów chłonnych i naczyń limfatycznych.

M

anualny drenaż limfatyczny polega na stymulacji układu

limfatycznego poprzez specjalistyczne ruchy powodujące

przepychanie limfy. Dla celów szkoleniowych ruchy te opisuje się

czasem jako specjalistyczne głaskanie, rozcieranie, ugniatanie, uciski,

ale w drenażu limfatycznym podstawowymi, właściwymi technikami

jest wiele chwytów stosowanych w tej manualnej metodzie terapeu-

tycznej. Termin „chwyt” wydaje się tutaj najbardziej odpowiedni,

ponieważ większość z nich wykonywana jest jedynie w tej metodzie.

Ponadto stosuje się także specjalistyczne chwyty właściwe dla opra-

cowania danej części ciała. Podstawowe chwyty vodderowskie to:

ruchy okrężne stałe, chwyt obrotowy, pompujący i czerpiący.

• MDL – manualny drenaż limfatyczny (technika stosowana najczę-

ściej),

• bandażowanie,

• specjalistyczne ćwiczenia aplikowane podczas terapii,

• masaż pneumatyczny/presoterapia – stosowany dodatkowo.

W niektórych schorzeniach podstawowe znaczenie ma jednak ban-

dażowanie oraz presoterapia.

Techniki i metody

wykorzystywane w drenażu limfatycznym:

37

REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2006

PROFESJONALNY MASAŻ

Przepychanie limfy w odpowiednim rytmie, kierunku, sile oraz

cyklu odbywa się m.in. za pomocą głaskania, rozcierania kolistego,

chwytów pompowania, ale wykonujemy także chwyty przyporząd-

kowane danej okolicy, np. pachwinowej, podkolanowej czy stopy.

Obecnie drenaż limfatyczny zdobywa sobie wielu zwolenników,

także w gabinetach odnowy biologicznej, kosmetycznych i ośrod-

kach SPA. Choć w tych ośrodkach wykonywany jest czasem

w ograniczonym zakresie, to zarówno w terapii, jak i w celach

kosmetycznych MDL powinien być zawsze oparty na tych samych

zasadach.

Kierunek, tempo i stopień impulsu

Odpowiednie wykonanie manualnego drenażu limfatycznego po-

prawia przepływ płynów ustrojowych, zwłaszcza podczas zastoju

limfy. Stymulujemy wymianę składników przemiany metabolicz-

nej struktur pozanaczyniowych, a pobudzając układ limfatyczny,

podnosimy sprawność układu odpornościowego człowieka.

Większość naczyń limfatycznych, na które mamy wpływ podczas

masażu, znajduje się tuż pod skórą. Naczynia te mają delikat-

ną strukturę, tak więc ich stymulacja wymaga precyzyjnych,

ukierunkowanych, delikatnych, ale pewnych ruchów. Podczas

masażu, drenażu limfatycznego pracuje się najczęściej w tempie

około sekundowym, a intensywność masażu jest dostosowana

przede wszystkim do okolicy wykonywanego masażu oraz bu-

dowy pacjenta.

S

ame naczynia włosowate mają dużą elastyczność, co ułatwia

zarówno przechodzenie produktów z naczyń do przestrzeni

pozanaczyniowej, jak i przenikanie produktów przemiany ma-

terii z przestrzeni pozanaczyniowej z powrotem do krwiobiegu.

Podczas lekkiego, precyzyjnego i ukierunkowanego nacisku

dochodzi do odkształcania, rozciągania tych drobnych struktur,

co wspomaga proces filtracji.

Zbyt silny impuls nie pomaga w przepychaniu chłonki, a może je-

dynie uszkodzić włókna podtrzymujące naczynia limfatyczne.

W

ciągu doby dochodzi do filtracji i przepływu od 2 do 4 litrów

limfy. Jest to możliwe dzięki odpowiedniej elastyczności

tkanek oraz różnicom w ciśnieniu wewnątrz i poza naczyniami.

Proces przepływu limfy podobny jest do fali o odpowiednim cyklu

i częstotliwości. Impuls podczas drenażu limfatycznego porównać

możemy do fali, której jedynie pomagamy, nie przyspieszając jej

przepływu.

Drenaż limfatyczny może być wykonany jako masaż ogólny lub

częściowy – tzn. ze szczególnym skupieniem się na danej partii

ciała – z tym, że najpierw następuje udrożnienie, masaż okolic

głównych węzłów oraz pni (najczęściej rozpoczyna się od pnia

szyjnego). MDL jako taki nie powinien być łączony w jednej sesji

z innymi technikami masażu.

MDL – główne zasady

•

drenażu nie wykonujemy jedynie bezpośrednio w miejscu

występowania obrzęku – najpierw musimy udrożnić główne

pnie limfatyczne. Układ limfatyczny jest układem otwartym,

ale na przykład opracowując twarz, na wstępie opracowujemy

Można je porównać do wewnętrznego przemywania organizmu, podczas
którego zabierane zostają cząsteczki zbyt duże, aby mogły wrócić drogą
przez drobne naczynia żylne. Odprowadzając proteiny, zmniejszamy
ryzyko występowania obrzęku, ponieważ zbyt duże ich stężenie powo-
duje dyfuzję płynu do przestrzeni międzykomórkowej. Odprowadzanie
produktów przemiany materii odbywa się cyklicznie.

Działanie układu limfatycznego

38

REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2006

PROFESJONALNY MASAŻ

główne pnie szyjne i okolice podobojczykowe, następnie prze-

chodzimy do szyi i twarzy.

W przypadku kończyn dolnych jest podobnie. Najpierw opraco-

wuje się okolice brzucha, potem stawów biodrowych i główne

węzły pachwinowe, a następnie wykonuje się masaż uda, od ko-

lana w górę, potem okolice kolana, łydka od stopy do kolana, po-

nownie dół podkolanowy, okolice kolana i stopa. Masaż kończyn

rozpoczyna się od części proksymalnych (bliższych), a kończy na

dystalnych (dalszych). Poszczególne ruchy odbywają się zgodnie

z przepływem limfy w naczyniach limfatycznych. Oznacza to, iż

masaż rozpoczynamy od węzłów i naczyń limfatycznych najbliż-

szych ujść żylnych, a dopiero potem

–

zachowując odpowiedni

kierunek

–

pracujemy z odcinkami dystalnymi,

•

masaż wykonujemy zgodnie z zasadą podwójnego opracowa-

nia stawów,

•

jeżeli masujemy, np. kończynę dolną, to dopiero na końcu opra-

cowywana jest cała kończyna. Wyjątek stanowi przegłaskanie

całej kończyny podczas pierwszego ruchu diagnostycznego,

•

fizjologiczny przepływ chłonki wymaga wolnego, ale stanow-

czego tempa masażu,

•

masujemy płynnie i miękko, stosując w ruchu tzw. punkt

zerowy, czyli przerwę pomiędzy danym impulsem, ale bez

odrywania rąk od skóry,

•

techniki wykonujemy z umiarkowaną siłą, unikając nadmier-

nego rozgrzania tkanek.

Uwaga! Jeżeli z powodów terapeutycznych musimy przeplatać

drenaż innymi zabiegami, pamiętajmy, aby nie nastąpiło to w dniu

wykonywania drenażu limfatycznego. W przypadku wielu scho-

rzeń obok drenażu nie stosujemy innych zabiegów, np. rozgrze-

wających, hydroterapii, ćwiczeń – zajęć wysiłkowych.

Podczas drenażu limfatycznego osoba masowana powinna być

ułożona w pozycji powodującej ułatwienie przepływu chłonki

i mieć rozluźnione stawy, podkładki pod łydki. Po masażu pacjent

powinien chwilę wypocząć, pozostając w pozycji drenażowej.

Paradoks działania drenażu limfatycznego

W sytuacji pojawiającego się obrzęku osłabiony układ naczy-

niowy leczymy za pomocą precyzyjnych impulsów, a nie silnych

bodźców. To sprawia, iż wielu masażystów, terapeutów i kosmety-

czek na całym świecie ma niemały problem, jak wytłumaczyć pa-

cjentowi lub klientowi, iż taki łagodny w odczuciach masaż może

tak głęboko, pozytywnie i skutecznie wpływać na organizm ludzki.

Paradoks ten jest trudny do zrozumienia, szczególnie dla osób

spotykających się z głębszymi czy też intensywnymi technikami

stosowanymi w modelowaniu sylwetki, masażu sportowym lub

terapii manualnej. Skupiamy się na manualnej metodzie mającej

różne zastosowanie w powyższych dziedzinach, ale nawet jeśli

w terapii korzystamy z innych medycznych, fizykalnych metod,

drenaż limfatyczny powinien być wykonany przed rozpoczęciem

dodatkowych zabiegów z wykorzystaniem np. presoterapii, sprzę-

tu elektronicznego czy też mechanicznego.

Uwaga! W powyższym artykule z konieczności zasygnalizowano

jedynie znaczenie kilku cech drenażu limfatycznego, osobnego

opracowania wymaga dokładne opisanie metody od strony prak-

tycznej.



P

IOTR

S

ZCZOTKA

,

MGR

E

WA

M

IKUŁA

Szkoła Masażu Bodywork

Poznań, ul. Mrowińska 16

www.bodywork.com.pl, tel. [phone]

Literatura dostępna w języku polskim:
1. Zborowski A.: Manualny Drenaż Limfatyczny.
2. Foldi M.: Podstawy Manualnego Drenażu Limfatycznego.