71.636 - PRZEŚLADOWANIA OD RZYMU

ROZPROSZENIE IZRAELA

Cesarz Wespezjan ogłosił Judeę swoją własnością prywatną i nakazał rzymskim

urzędnikom rozsprzedać ją małymi działkami.

Dla zdobycia ostatnich żydowskich twierdz w Judei, Wespezjan wysałał

prokuratora Bassusa. W okresie od 11 września 70 r. do 1 kwietnia 73 r. upadły

żydowskie twierdze Herodion (poddała się bez walki) i Machaeus (poddała się po

kilkudniowym oblężeniu). W Machaeus Rzymianie wymordowali 1700 mężczyzn, a

wszystkie kobiety i dzieci sprzedali w niewolę. Uciekających ocalałych z pogromu
Zelotów, otoczyli i zabili nad Jordanem.

Na wiosnę 73 r. Rzymianie prowadzili oblężenie i zdobyli twierdzy Masadę.
Upadek żydowskiej twierdzy Masady tak jest opisany przez historyków: "Eleazar tej
nocy przedstawił ludowi, by najpierw swoje żony i dzieci, a następnie samych siebie zabili.
Następnego dnia Rzymianie znaleźli 960 trupów z wyjątkiem dwóch kobiet i pięciorga dzieci,
ukrytych w pieczarach".

Cesarz Wespezjan obarczył całą ludność żydowską na

terytorium Cesarstwa odpowiedzialnością za powstanie w Judei.

Nałożono przymusowy podatek, który był zbierany od Żydów

na rzecz kapitolińskiego Jowisza. Był to pierwszy podatek
żydowski, zwany "fiskiem żydowskim".

Wespezjan nagrodził swoich żydowskich pomocników, którzy sprzyjali mu

podczas walk z powstańcami w Judei. Agryppa otrzymał tytuł pretora i powiększył

swoje królestwo o kilka okręgów. Tyberiusz Aleksander został rzymskim

dostojnikiem. Józef otrzymał mieszkanie w prywatnym domu cesarza i zmienił imię

na Flawiusz.

W Galilei rządził Juliusz Agryppa II. Galilejskie miasta Sephoris i Tyberiada stały

się schronieniem dla licznych uchodźców z Judei. Stopniowo odbudowywano miasta

Liddę, Emmaus i Jerycho.

Uchodźcy z Judei rozproszyli się po Arabii, Mezopotamii, Egipcie i

Cyrenie. Pomiędzy uchodźcami znajdowali się także fanatyczni Zeloci,

którzy przeszczepiali swoją nienawiść do Rzymu do krajów, do których

przybywali.

Na wiosnę 73 r. w Aleksandrii (w Egipcie) aresztowano 600 Zelotów,

którzy próbowali podburzyć do buntu miejscowych Żydów. Aresztowani
Zeloci zostali straceni przez Rzymian. Wtedy wielu Zelotów uciekło do

Cyreny (Cyranejka - Rzymska prowincja zachodnia w północnym

Egipcie).
Podczas obławy na fanatycznych Zelotów w Cyrenie doszło do

pierwszej masakry Żydów, a następnie do drugiej masakry w stolicy

prowincji, w Cyrenie. Równocześnie Rzymianie aresztowali 1000

najzamożniejszych miejscowych Żydów, i zesłali ich w niewolę do

Rzymu. Rzymskim gubernatorem Cyreny był L. Valerius Catullus.

Z pogromów ocaleli tylko ci Zeloci, którzy schronili się w północnej

Arabii. Osiedlili się oni w okolicach miasta Medina, i przetrwali do VII

wieku.

Było to ostatnie wydarzenie tragicznej wojny rzymsko-żydowskiej.

Naród żydowski w Judei uległ prawie całkowitej zagładzie. Szczątki społeczności

ocalały walcząc o przeżycie w spalonych wioskach i miastach obróconych w gruzy i

ruinę. Po pustkowiach grasowały bandy rabusiów, które były ścigane przez

rzymskie oddziały. Cała prowincja została zduszona ciężarem rzymskich legionów,

dławiących wszelki opór i myśl o niepodległości. W Judei stacjonował X legion

rzymskiej armii, który tak straszliwie zapisał się w żydowskiej historii.

W tak ciężkich okolicznościach prawdziwym cudem okazało się ocalenie nauki i

narodowych pierwiastków.

Po zburzeniu Świątyni Jerozolimskiej, rabban Jochanan ben Zakkai rozwinął swoją

działalność w szkole religijnej (założonej w 69 r.) w Jawne, niedaleko wybrzeża
Morza Śródziemnego. Szkoła religijna w Jawne szybko stała się wzorem dla jeszyw
(uczelni religijnych) i synagog w diasporze.

Jochanan ben Zakkai był uczniem i następcą Hillela. Rabban Zakkai szybko

zgromadził wokół siebie grupę uczniów i uczonych w Prawie. Mówiono o nim, że
nigdy nie odkładał Pisma, ani Miszny. Zajmował się "Gemarą", "halachami" i
"hagadami", szczegółowymi sprawami z Tory i naukami uczonych "soferim", zarówno

łatwymi, jak i trudnymi.
Ponieważ Rzymianie zlikwidowali Sanhedryn, rabban Jochanan ben Zakkai

zorganizował nową żydowską radę, mającą ustalać daty żydowskiego kalendarza

oraz podejmować ważne decyzje dla wyznawców judaizmu. Rada ta stała się z
czasem nowym Sanhedrynem i była uznaną przez większość rozproszonych Żydów
władzą. Przewodniczący rady, zwany księciem (hebr. "nasi"), zyskał uznanie od

Rzymian, którzy uważali go za najwyższego zwierzchnika i patriarchę Żydów w

Imperium Rzymskim. Stan ten utrzymywał się faktycznie do końca V wieku.
Początkowo przełożonym Sanhedrynu był Jochanan ben Zakkai, ale gdy mógł

ujawnić się prawowity właściciel tego urzędu, natychmiast ustąpił. Przełożonym

Sanhedrynu został wtedy Gamaliel, syn rabina Szymona ben Gamaliela, który zginął
w czasie oblężenia Jerozolimy. Zastępcą przewodniczącego Sanhedrynu był "Ab Beth-
Din" (hebr. "ojciec domu sądowego"), kierujący sądownictwem.

Jawne zastąpiła zburzoną Jerozolimę i stała się religijno-narodowym ogniskiem dla
rozproszonych gmin żydowskich. Najważniejszą czynnością Sanhedrynu z Jawne

było ustanowienie kalendarza świątecznego.

Rabini uzyskali wtedy pewne przywileje polityczne. Instytucja rabina, łączyła w

sobie cechy uczonego, sędziego i przywódcy religijnego opierającego się na tradycji

ustnej. Rabini prowadzili rozległą działalność misyjną w środowisku żydowskim.

Wywodzili się po części z tradycji kapłańskiej, która upadła wraz ze zniszczeniem
Świątyni. Mniej więcej od tego czasu można mówić o początkach judaizmu
rabinicznego, czyli tradycyjnego.

Po śmierci rabbana Jochanana ben Zakkai, jego najwybitniejsi uczniowie odbyli

naradę nad wyborem miejsca, w którym miano nadal uprawiać naukę. Wybrano

Jawne. Jedynie Eleazar Ben-Arach zdecydował się na przeniesienie do

odbudowanego Emmaus. W Jawne pozostali Gamaliel, Jozue, Akiba i inni. Nauczali

oni w uczelni w Jawne oraz zakładali mniejsze szkoły religijne w innych miastach.

Eliezar nauczał w Liddzie, Jozue w Bekiin (pomiędzy Jawne a Liddą).

Głównymi filarami szkoły w Jawne po odejściu rabina Zakkai byli dwaj jego

uczniowie: rabbi Eliezer ben Hyrkanos i rabbi Jehoszua ben Chananja. Obaj zyskali

wielkie znaczenie, rozgłos i sławę. Byli głównymi autorytetami w wykładaniu
tradycyjnej nauki judaizmu.

Rabbi Eliezer wprowadził do Miszny ponad trzysta

dwadzieścia zasad, a rabbi Jehoszua wprowadził ponad sto czterdzieści zasad i

przepisów.

Rabbi Jehoszua ben Chananja stał się sławny dzięki swym ciętym

odpowiedziom, pełnym mądrości, rozwagi i subtelności. Umiał on w dyskusjach

wynajdywać niezawodne i logiczne argumenty. Prowadził on rozmowy nie tylko z

rzymskimi dostojnikami, ale nawet i z samym cesarzem Imperium Rzymskiego. Całą

swą mądrość wykorzystywał, aby nieść pociechę całemu narodowi. Jego życzliwość i

dobroć uczyniły go sławnym.

W Jawne skupili się faryzejscy mędrcy i uczeni. Starali się oni ratować życie

duchowe narodu. Nie było to łatwe zadanie, gdyż po śmierci Zakkaja ponownie
wybuchły spory pomiędzy zwolennikami "szkoły Hillela" a zwolennikami "szkoły
Szammaja". Dwa skłócone ze sobą stronnictwa odmiennie wykładały Pisma i Zakon,

odmiennie stosowały naukę w praktyce. Wydawało się, że judaizm posiada dwa

prawa. Stopniowo narastała opozycja względem rabbiego Eliezera. A ponieważ był

on osobowością zbyt silną, nie liczył się z opinią innych mędrców. W ten sposób stał
się przyczyną poważnych sporów w akademii, i to w czasie, gdy ośrodek przejmował

duchowe kierownictwo nad całym narodem. Spory doprowadziły do wykluczenia
Eliezera od kierowania uczelnią w Jawne.

Pracę pojednania skłóconych ze sobą stronnictw podjął się Gamaliel II, noszący

tytuł "nasi" (książę) Sanhedrynu. W owym czasie przełożony nad uczelnią w Jawne był
równocześnie przełożonym Sanhedrynu. Był on jedną z najbardziej znaczących

postaci owego pokolenia. Rabbi Gamaliel całkowicie poświęcił się swojej dziejowej

misji. Główną troską Gamaliela stało się uchronienie judaizmu przed grożącym mu
rozszczepieniem. Wprowadził on zasadę, że dopiero uchwała Sanchedrynu nadawała
każdemu prawu moc i powagę. Nad wykonaniem prawa czuwał nasi, który otrzymał
od Rzymian tytuł patriarchy.
Sanhedryn opowiedział się za wykładnią Prawa według "szkoły Hillela". Wszyscy za

wyjątkiem rabina Jozue podporządkowali się tej decyzji. Gamaliel jednak czuwał nad

wykonaniem postanowionego prawa i nie dopuścił do wybuchu waśni pomiędzy

stronnictwami. Pozwolono każdemu żyć według własnych przekonań, pod jednym
jednak warunkiem, że orzeczenia szkoły Hillela pozostały dla ogółu jedyną normą.
Wszelki przejaw buntu Sanhedryn tłumił przy pomocy klątwy, którą posługiwano się

bezwzględnie.
W ten to sposób, ta mała instytucja, uczelnia w Jawne przekształciła się w
Sanhedryn. Za zgodą Rzymian stał się on faktycznym i rzeczywistym

przedstawicielstwem narodu, kierującym wszystkimi jego sprawami świeckimi i

religijnymi, jednostkowymi i publicznymi, cywilnymi i karnymi, społecznymi i
karnymi. Został przywrócony system sądowy, z najwyższym Trybunałem

zgromadzenia w Jawne. Ale rabbi Gamaliel nie poprzestawał na tym. Odbywał

częste podróże po kraju wędrując od miasta do miasta i osobiście doglądając

organizację gmin żydowskich. Uregulowano całe życie religijne Żydów. Modlitwa,

studia Zakonu i miłosierne uczynki zastąpiły obrządki przy ofiarach w zburzonej

Świątyni Jerozolimskiej. Wśród jego ważniejszych decyzji należy wymienić podjęcie

ponownego obchodzenia święta Paschy w nowych regułach i nowej formie po

zniszczeniu Świątyni.

Wtedy także podjęto decyzję ważną dla religijnego życia

Żydów. Mianowicie ustanowiono tekst "osiemnastu błogosławieństw" (hebr. "szemone
esre berachot") stanowiących centralny punkt modlitwy odmawianej po dzisiejsze

czasy.

Wielkie zmiany w życiu społecznym i religijnym po katastrofie, nastręczały w

owym czasie wiele trudności Żydom. Bardzo często dochodziło do prześladowań ze

strony przedstawicieli rzymskiej władzy. Mnożyły się spory wymagające uzgodnień

i ustępstw z obu stron. Miejscowa społeczność żydowska nie chciała się pogodzić z

dalszymi nowymi upokorzeniami, a każdy nowy wybuch walk byłby kolejną

tragedią dla narodu. W Judei stacjonował przecież X legion rzymski, który tak
straszliwie zapisał się w żydowskiej historii. Dlatego uczelnia w Jawne, jako
urzędujący w narodzie Sanhedryn, podjęła wysiłek negocjacji z przedstawicielami

władz. Jednakże rzymscy namiestnicy przekazywali sporne sprawy Judei swoim
zwierzchnikom w Rzymie, toteż delegaci Sanhedrynu musieli wielokrotnie udawać

się aż do Rzymu. Przewodniczył im oficjalnie książę Gamaliel, jednak rzecznikiem

tych delegacji był zawsze rabbi Jehoszua ben Chananja.

W latach 75-79 Flawiusz spisał dzieje wojny żydowskiej w

siedmiu księgach.

W latach 79-81 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Tytus

Flawiusz Wespezjan, syn Wespezjana.

Najbardziej pobożni Faryzeusze stworzyli rodzaj stowarzyszenia lub "zakonu".

Nazywali siebie "towarzyszami" (hebr. Chaberim) i drobiazgowo przestrzegali liczne

przykazania Zakonu, zwłaszcza te dotyczące dziesięcin i czystości lewickiej.

Ślubowali oni posłuszeństwo zasadom Zakonu i pogardzali wszystkimi, którzy

popierali w jakimkolwiek zakresie interesy Rzymu. Pogardzali także prostym ludem
wiejskim, który nie był wykształcony i nie rozumiał zawiłości Tory. Chaberim uważali

prosty lud za nieczysty.

W ten sposób wiejska grupa społeczeństwa żydowskiego w Judei została w

znacznym stopniu odcięta od kontaktu z klasą wykształconą i studiującą Pisma.

Powstała u tych ludzi pustka w ich życiu religijnym. Tę pustkę zajęli chrześcijanie,

którzy nauczali wszystkich chętnych i nie zwracali uwagi na stan społeczny

słuchaczy.

W latach 81-96 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Tytus

Flawiusz Domicjan.

Na przełomie I i II wieku n.e. rozpoczęła w Judei działalność druga generacja

żydowskich nauczycieli ustnej Tory. W uczelni w Jawne rozpoczął swą działalność

rabbi Nahum Gimzo. Stał się on znany i sławny dzięki swej głębokiej wiedzy i

przyjmowaniu z wielką pobożnością i rezygnacją nieszczęść. Był człowiekiem

niezwykle skromnym i żył w wielkim ubóstwie. Miał on wielu uczniów.

Najwybitniejszym z nich był rabbi Akiba ben Josef. Swoją pracą naukową i licznymi
wypowiedziami wywierał on silny wpływ na akademię w Jawne. To właśnie na
wniosek rabbi Akiba Sanhedryn postanowił usunąć niepożądany wpływ literatury
żydowsko-chrześcijańskiej i gnostycznej w formie Ewangelii, listów i pisemek.

Uczeni żydowscy z uczelni w Jawne bardzo szybko dostrzegli wielkie zagrożenie
jakie powstawało dla judaizmu ze strony chrześcijan. Sanhedryn z Jawne podjął

decyzję o odcięciu się od wszystkich żydowskich chrześcijan. Rzucono klątwę na

wyznaniowe pisma chrześcijańskie, ustawiając je na równi z zakazanymi dziełami

magicznymi pogaństwa. Zakazano Żydom czytania tych utworów pod groźbą utraty
zbawienia, kary, której podlegali ci, co przeczyli świętości Tory lub wskrzeszeniu
umarłych. Zabroniono Żydom prowadzenia jakichkolwiek wspólnych interesów z

chrześcijanami, a nawet zakazano przyjmować od chrześcijan pokarmów.

Dodatkowo dodano do codziennej modlitwy formułę klątwy na żydowskich

zwolenników chrześcijaństwa. Oczywiście te ustawy dotyczyły wyłącznie Żydów

którzy przeszli na chrześcijaństwo, nie dotyczyły natomiast nawróconych na

chrześcijaństwo pogan.

W ten sposób judaizm uchronił się przed inwazją błędnych nauk gnostycznych i

nowych poglądów chrześcijańskich.

Jednym z głównych zadań Gamaliela i Sanhedrynu było ustalanie dokładnych dat

żydowskich świąt. Na tle obliczeń astronomicznych zarysował się spór pomiędzy

rabbi Gamalielem a rabbi Jehoszuą. Gamaliel zwykle okazywał swoją wyższość,
często poniżając Jehoszue. Surowe sprawowanie urzędu patriarchy, zbudziło przeciw

Gamalielowi wrogie stronnictwo. Taka sytuacja doprowadziła do prawdziwej
rewolucji w uczelni. Kolegium uczelni w Jawne zbuntował się przeciw Gamalielowi i
usunął go z funkcji przełożonego Sanhedrynu.
Nowym przełożonym Sanhedrynu został rabbi Elazar ben Azarija. Otworzył on
akademię w Jawne dla wszystkich chętnych uczestniczenia w pracach i nauce.

Zapanowała wówczas atmosfera licznych dyskusji, w których uczestniczył także

rabbi Gamaliel. Poddał się on decyzji większości uczonych i spokojnie odnalazł się w

nowej sytuacji. Okazał swe zdyscyplinowanie i poczucie godności, co zauważyli

pozostali mędrcy. Szybko uznali oni, że nikt lepiej nie nadaje się na przełożonego jak

właśnie Gamaliel, którego autorytet umacniało pochodzenie. W ten właśnie sposób

uniknięto dalszych sporów.

Najzdolniejszym i najbardziej wpływowym nauczycielem w owych czasach był

rabbi Akiba ben Josef.

Z całą świadomością zbudował on odrębny system naukowy.

Był wielkim systematykiem Zakonu, zaczął tym samym proces tworzenia Miszny.

Wprowadził on istniejący do czasów współczesnych podział na działy i pododdziały.
W ten sposób ustne Prawo stało się dla uczniów bardziej dostępne i łatwiej było z
niego korzystać. Akiba dał solidną podstawę dla Prawa ustnego, któremu nadał
metodyczny ład i porządek. Rabbiego Akibę nazywano "ojcem Miszny". Wysunął się
on na czoło nauczycieli Tory.

Swą działalnością wywarł duży wpływ na

współczesnych sobie Żydów, przygotowując ich na przetrwanie trudnych czasów. W

decydujący sposób wpłynął na historię swego narodu.

W 95 r. cesarz Domicjan zapałał nienawiścią do judaizmu.

Postanowił wymordować wszystkich Rzymian, którzy przeszli
na judaizm. Wielu prozelitów straciło wówczas swoje majątki,

wielu też zginęło śmiercią męczeńską.

W latach 96-98 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Marek

Kokkejusz Nerwa.

Zniósł on procesy o obrazę majestatu i

pozwolił każdemu wyznawać judaizm, bez obawy narażania się

na karę jako odszczepieniec.

W latach 98-117 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Marek Ulpiusz Trajan. Dla utrzymania potęgi imperium,

rozpoczął on ofensywne wojny.

Między innymi podbił

Mezopotamię, gdzie napotkał na opór tamtejszych Żydów.

Od początku II wieku n.e., pisarze chrześcijańscy zaczęli

przedstawiać Żydów i judaizm w sposób bardzo negatywny. Z

racji roli, jaką Żydzi odegrali w śmierci Jezusa Chrystusa,

postrzegano ich jako zabójców Mesjasza. Gdy w późniejszym
czasie powstała nauka o tzw. Trójcy Świętej, nazwano Żydów
zabójcami Boga i "synami diabła". Traktaty wychodzące spod piór
wybitnych teologów, zaliczonych później do grona Ojców
Kościoła Katolickiego przyklejały Żydom etykietę "nieprzyjaciół
rodzaju ludzkiego". Pojawił się nowy gatunek literatury religijnej -
traktaty przeciwko Żydom (łac. "Adversos Judaeos").

W 115 r. wybuchło powstanie żydowskie w Cyrenie, w Afryce

Północnej. Ofiarą pogromów padło 222 tysiące pogan. Następnie

powstańcy uderzyli na Egipt i rozbili rzymski legion. Mieszkańcy

Aleksandrii, mszcząc się na Żydach, urządzili w mieście krwawy pogrom.

Wówczas żydowscy powstańcy wkroczyli do Aleksandrii i całkowicie

zniszczyli miasto.

W 116 r. powstanie żydowskie rozszerzyło się na wyspę Cypr, gdzie

Żydzi wymordowali 240 tysięcy pogan i całkowicie zniszczyli miasto

Salaminę, stolicę Cypru. Równocześnie wybuchło powstanie żydowskie

w Mezopotamii.

Cesarz Trajan wyznaczył wodza Qvietusa, aby na czele wojsk

rozprawił się z Żydami w Mezopotamii. Część legionów odesłano na

Cypr i do Egiptu, aby pod wodzą Maritusa Turbo zdławiły tamtejsze

powstania. W 117 r. Rzymianie bezwzględnie rozprawili się z

powstańcami, oczyszczając te tereny z Żydów. W Aleksandrii zburzono
prastarą synagogę. Na wyspie Cypr wymordowano wszystkich Żydów.

Za zasługi w walkach z Żydami, nowym namiestnikiem Palestyny

został Lusius Qvietus, który zasłynął jako bezwzględny wróg żydostwa w

Babilonii i Mezopotamii.

W latach 117-138 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Publiusz Eliusz Hadrian. Prowadził on politykę pokojową i

dlatego poszedł na duże ustępstwa wszystkim dzielnicom

swojego imperium.

Cesarz Hadrian okazał wspaniałomyślność Żydom i odwołał z urzędu w Judei

namiestnika Qvietusa. Wyraził też zgodę na odbudowę starożytnych miast i miejsc

świętych w Judei.

Żydzi natychmiast przystąpili do prac przy odgruzowywaniu Jerozolimy.
Gromadzono także fundusze na budowę Świątyni. Ofiary płynęły ze wszystkich

gmin żydowskich z całej diaspory.

Pod wpływem skarg Samarytan i innych pogańskich okolicznych ludów, cesarz

Hadrian zmienił swoją wcześniejszą decyzję. Jerozolima miała zostać odbudowana
jako pogańskie miasto, a Świątynia miała stanąć w innym miejscu.

W 129 r. cesarz Hadrian postanowił wzmocnić wewnętrznie i skonsolidować swoje

imperium. Chciał swój cel osiągnąć poprzez wprowadzenie jedności religijnej i

kulturalnej wśród poddanych narodów. Dlatego wydał zarządzenie, aby na miejscu
zburzonej Świątyni Jerozolimskiej zbudować świątynię Jowisza Kapitolińskiego.

Miasto Jerozolima miało być przy tym całkowicie przebudowane na wzór

hellenistyczny. Ponadto zabroniono Żydom obrzezania, karząc za to śmiercią.

Zarządzenia cesarza wywołały wśród Żydów wzburzenie i rozpacz. Rozpoczęły

się przygotowania do powstania zbrojnego.

W owym czasie trzęsienie ziemi zniszczyło Cezareę (rzymską stolicę w Judei) i

Emmaus (siedzibę legionu rzymskiego w Judei). Żydzi przyjęli to zdarzenie jako

znak od Boga, że kończy się okres panowania rzymskiego.

W 132 r. uczucia rozpaczy i rozgoryczenia wśród Żydów wybuchły siłą powstania.

Na czele powstania stanął Szymon ben Kosiba. Rabbi Akiba ben Josef całym swoim
autorytetem poparł żydowskie powstanie i ogłosił Szymona ben Kosibe Mesjaszem,

który ma wskrzesić państwo żydowskie i zapewnić niepodległość narodowi
żydowskiemu. Rabi Akiba nadał Szymonowi tytuł wodza powstańców: bar Kochba,
co znaczy "syn Gwiazdy". Do powstańców przyłączyła się przeważająca część

ludności Judei, w sile 400 tysięcy ludzi. W przeciągu roku powstańcy zdobyli 50

twierdz i miejsc obronnych oraz liczne miasta i wsie.

W 135 r. podczas powstania żydowscy chrześcijanie odmówili udzielenia poparcia
przywódcy, którego rabin Akiwa ogłosił się Mesjaszem. Odtąd większość Żydów

traktowała swoich rodaków wyznających chrześcijaństwo jak zdrajców sprawy

narodowej i trzymała się od nich z daleka.

W 133 r. cesarz Hadrian wysłał do Judei największego ówczesnego wodza Rzymu,

namiestnika Brytanii, Juliusza Severusa. Przybył on na czele znacznych sił legionów i

wojsk pomocniczych, które rozpoczęły systematyczną pacyfikację Judei. Rzymianie

unikali walki w otwartym polu i skupiali się na zdobywaniu miast. Broniące się

twierdze były zmuszane głodem do poddania się, a jeśli tego nie czyniły, to obrońcy

umierali śmiercią głodową. W ten sposób została zdobyta Jerozolima, i wreszcie w

135 r. ostatni punkt oporu Szymona w twierdzy Bethar, na południe od Cezarei.

Przywódca powstania, Szymon bar Kochba zginął w walce. W ciągu dwóch lat

stoczono 54 potyczki z Rzymianami, jednak ostatecznie powstanie upadło.

Rzymianie zburzyli 50 twierdz i 985 miast i wsi. Zginęło 580 tysięcy Żydów, w tym

wielu uczonych w Prawie. Cena niewolnika żydowskiego spadła do ceny konia.

Po zdławieniu powstania cesarz Hadrian podjął decyzję o

zniszczeniu judaizmu, jako religii Żydów. Nałożył jako karę za
powstanie na wszystkich Żydów w Cesarstwie uciążliwy podatek
żydowski. Ogłosił także szereg edyktów, zmierzających do

stłumienia życia religijnego Żydów, tak aby odebrać im jako

narodowi wszelką nadzieję i chęć dalszych buntów.

Nowym rzymskim namiestnikiem Judei został Rufus. Zaorano Wzgórze świątynne

w Jerozolimie, tak aby nie pozostał nawet ślad po podjętej odbudowie. Miasto

nazwano Aelia Capitolina i uczyniono z niej kolonię dla wysłużonych żołnierzy

syryjskich i fenickich. Na południowej bramie miejskiej umieszczono płaskorzeźbę

łba świńskiego. Na Wzgórzu Świątynnym stanęła świątynia Jowisza i posąg

Hadriana. Wprowadzono bardzo ostre ustawy antyżydowskie, zakazując Żydom
pojawiać się w obrębie Jerozolimy. Odtąd, raz w roku, w rocznicę zburzenia Świątyni

w dniu 9 miesiąca Aw, wolno było Żydom opłakiwać swą klęskę przy zachowanej
części świątynnego muru, zwanej teraz ścianą płaczu. Kraj opustoszał. Zakazano

wszelkich praktyk religijnych, takich jak obrzezanie, szabas lub studia Tory. Karą za

modły i głoszenie z Tory była śmierć. Nazwę kraju zmieniono z Judei na Syria

Palestina (Syria palestyńska, czyli filistyńska).
Okres ten otrzymał nazwę "epoki przymusu religijnego, niebezpieczeństwa i
prześladowania".

Wielu pobożnych Żydów protestowało, ponosząc za to konsekwencje śmierci
męczeńskiej. Nauczycieli Tory oskarżano o obrazę majestatu cesarza i szybko

wydawano okrutne wyroki, które wykonywano na miejscu. Dziesięciu
męczenników, którzy położyli życie za Zakon, pozostało w pamięci potomnych.
Rabbi Akiba publicznie przeciwstawił się zakazowi nauczania Tory i został żywcem

obdarty ze skóry. Rabbi Chanin ben-Teradion za publiczne nauczanie został żywcem

spalony owinięty w zwój Tory. Rabinowi Chucpitowi wycięto język i rzucono psom

na pożarcie. Rabina Judę ben-Bawa żołnierze zamordowali włówczniami za włożenie
rąk na głowy pięciu uczniów, którzy mieli nauczać Tory. Liczba skazywanych na

śmierć była tak wielka, że zagroziła egzystencji całego narodu. Zginęła wtedy prawie

cała generacja uczonych.

W czasie tych tragicznych prześladowań, grupa żydowskich uczonych spotkała się

w Lodd i postanowiła, że każdy wyznawca judaizmu może dla ratowania życia
naruszyć przykazania Zakonu, jeśli nie dotyczą bałwochwalstwa, morderstwa,

kazirodztwa i cudzołóstwa. Postanowienie to stało się podstawową zasadą kierującą

życiem Żydów w następnych stuleciach.

W latach 135-251 Rzymianie utrzymywali w Palestynie silny nadzór namiestników

wspartych obecnością silnej armii, co pozwoliło utrzymać w tej prowincji spokój.
Rzymianie znieśli resztki samorządu żydowskiego. Zniesiony został Sanhedryn i
zamknięto akademię w Jawne. Cała Palestyna leżała w ruinie. Miasta i wsie były

zniszczone, a kraj wyludniony.

W owym czasie gminy żydowskie w Babilonii prawie że nie poszły

własną drogą, wywołując rozłam w narodzie. Po upadku Judei,

postanowiono stworzyć dla judaizmu nowe ognisko narodowe w
Babilonii. W mieście Nahar-Pakod powstał Sanhedryn, na czele którego

stanął rabbi Chananja. Gminy żydowskie w Babilonii przyjmowały jego

rezolucje i rozporządzenia.

W latach 138-161 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Antonin Pius.

W 140 r. zniesiono antyżydowskie dekrety Hadriana. Utrzymano tylko zakaz

przekraczania bram Jerozolimy przez Żydów, pod karą śmierci.

Gdy minął czas rzymskiej pomsty i nastał względny spokój, ci którzy zdołali

uniknąć prześladowań przenieśli święte księgi do Galilei. Ocaleni uczeni zebrali się
w Uszy, w Dolnej Galilei. Zawiązał się nieliczny Sanhedryn. Godność patriarchy

powierzono rabbiemu Szymonowi ben-Gamalielowi II. Jego zastępcą został rabbi

Natan, a wspaniałe kolegium uzupełniał rabbi Meir.

Po zawiązaniu Sanhedrynu w Uszy, w Galilei, patriarcha Szymon wysłał

delegatów do Sanhedrynu w Babilonii, z pismem proszącym o

rozwiązanie się. Aby nie dopuścić do rozłamu w łonie judaizmu,
Sanhedryn w Babilonii rozwiązał się, a tamtejsze gminy żydowskie
poddały się pod decyzje Sanhedrynu z Uszy, w Galilei.

Stopniowo Babilonia stawała się dla wielu Żydów drugą ojczyzną.

Królowie partyjscy byli przyjaźnie nastawieni do Żydów i nadali im

znaczne przywileje oraz swobody. Pierwsze miejsce zajmowało miasto

Nahardea, zamieszkałe wyłącznie przez Żydów. Przez pewien czas była

to babilońska Jerozolima. W pobliskich miastach (Anbar, Pumbadita i

Sura) mieszkało wielu Żydów. Z tymi czteroma miastami rywalizowała

Machuza, również zamieszkała przez wielu Żydów.

Znaczna ilość zapewniała Żydom babilońskim pewną niezawisłość

polityczną, czuli się w tym kraju, niby we własnym państwie. Kraj nad
Eufratem podlegał zwierzchnikowi żydowskiemu, zwanemu egzylarchą
(księciem wygnania). Był to czwarty rangą urzędnik w państwie po królu.
Nieprzerwany łańcuch egzylarchów ciągnie się do XI wieku. Siedzibą
trybunału sądowego i uczelni religijnej była Nahardea.

W naturalny sposób w Uszy powstała uczelnia, w której zaczęli gromadzić się

uczniowie. Najoryginalniejszą postacią tego okresu był rabbi Meir Tannita (110-175).
Zasłynął jako jeden z najwybitniejszych członków Sanhedrynu. Naśladując
systematykę Akiby, w sposób drobiazgowy podchodził do "hallahy".

Ułożył

najobszerniejszy zbiór praw halachicznych. Meir był pierwszym, który na marginesie
zwojów Tory zaczął spisywać komentarze i różne opowieści wyjaśniające, czyli
"hagady".

Innym aktywnym nauczycielem okazał się rabbi Juda ben-Ilai, zwolennik

umiarkowanej postawy i porozumienia z władzami rzymskimi.

W swoich studiach

nad Torą opracował on komentarz do 3 Księgi Mojżeszowej, którą nazwał Prawo
Kapłanów (hebr. "Torat kohanim").

W tym samym czasie rabbi Szymon ben Johaj, założył swoją własną szkołę w
Tekoa, w Górnej Galilei. Stopniowo do tej szkoły przybywało coraz więcej uczniów.

Z

tą szkołą łączy się początek normatywnych (halachicznych) midraszów takich jak "Sifre"
(komentarze do 5 Księgi Mojżeszowej) i "Mechilta" (komentarze do 2 Księgi

Mojżeszowej).

Po powstaniu musiał się on ukrywać w górskiej jaskini przez około 13

lat, aż do czasu anulowania rzymskiego wyroku śmierci. Później z okresem tym
związało się wiele legend, a średniowieczni kabaliści utrzymywali, że właśnie wtedy
powstała ich główna księga "Zochar" ("Blask") - jest to jednak wątpliwe.

Grupa uczonych z Uszy zbudziła ducha judaizmu, odrętwiałego skutkami wojny i

prześladowaniami za wiarę. Związano w ten sposób zerwany łańcuch tradycji, a tej

zasługi nie można lekceważyć.

Osobno od Galilei, działali żydowscy nauczyciele w mieście Lidda, w Judei.

W 150 r. dokonano pierwszego tłumaczenie chrześcijańskiego Pięcioksięgu, tzw.

Syryjski Przekład, wprost dokonany z języka hebrajskiego.

W latach 161-180 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Marek Aureliusz Antonin.

W 161 r. w Palestynie wybuchło kolejne powstanie żydowskie.

Zostało ono krwawo

stłumione przez Rzymian. Natychmiast rozpoczęły się ponowne prześladowania
judaizmu. Odnowiono antyżydowskie dekrety Hadriana, zakazujące szabatów,

obrzezania, łaźni kobiecych itp. Zlikwidowano żydowskie sądownictwo

, jednakże

tolerowano działalność uczelni w Uszy, ponieważ tamtejsi uczeni nie poparli

powstańców.

Po śmierci rabbana Szymona ben Gamaliela II, patriarchą został w myśl prawa

dziedziczności jego syn, rabban Juda ha-Nasi. Był on czołową postacią społeczności
żydowskiej w drugiej połowie II wieku. W owym czasie patriarchat stał się ogniskiem
żydostwa, a uczelnia w Uszy jedynym przybytkiem nauki, nie mającym żadnego

rywala.
Rabban Juda przeniósł siedzibę uczelni i Sanhedrynu do Beit Shearim, a później do
Sepforis, w górzystej okolicy Galilei. W Sepforis urzędowała Wysoka Rada, która

zajmowała się roztrząsaniem spraw prawnych i religijnych. Rabban Juda cieszył się

takim szacunkiem, że w jego ręce złożono całą władzę. Dla jego nadzwyczajnej
powagi nazywano go po prostu: Rabbi. Rabbi Juda rozszerzył swoje kompetencje
postanowieniem Sanhedrynu mówiącym, że nawet najzdolniejszy uczony nie ma

prawa rozstrzygać kwestii religijnych bez jego autoryzacji. Wszystkich nauczycieli,
urzędników i sędziów nominował sam patriarcha.

Jednak głównym dziełem rabbana Judy było ukończenie Miszny. Za podstawę

swojego zbioru przyjął opracowania Akiby z dodatkami Meira. Cały olbrzymi

materiał przepisów prawnych zmieścił w szczupłych ramach, możliwych do

ogarnięcia pamięcią. Ten jednolity kodeks był głównym instrumentem prawnym dla

całego judaizmu. Zwięzłość słów miała jedną wadę, bo utrudniała następnym

pokoleniom zrozumienie licznych ustępów i wywołała liczne komentarze.

Miszna stała się obok Pisma Świętego głównym źródłem życia duchowego Żydów.
Z czasem wyparła Pismo i zdobyła sobie władzę niepodzielną. Węzłem duchowym

związała cały naród żydowski, czyniąc zbytecznym węzeł cielesny.
Ukazanie się Miszny zamknęło szereg Tanaitów i położyło kres samodzielnej,
twórczej działalności. Rabban Juda był ostatnim nauczycielem rozwijającym ustne
Prawo. Jego późniejsi następcy byli mówiącymi opowiadaczami (hebr. "amoiratami").

W 179 r. patriarchą został rabban Jehuda.

Około 180 r. Żydzi osiedlili się nad rzeką Danube, w miejscu

współczesnego miasta Nikopol, na Bałkanach.

W latach 180-192 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Lucjusz Aureliusz Kommodus Antonin.

Lata 192-193 to okres wojny domowej w Cesarstwie

Rzymskim. Pretorianie i legiony obierały swoich kandydatów na

cesarza i prowadziły ciągłe wojny. W końcowym okresie, walkę

prowadził Septymiusz Sewer z Pascenniusem Nigrem.

W Palestynie, Samarytanie opowiedzieli się po stronie Pascenniusa i rozpoczęli

wojnę z Żydami, którzy popierali Sewera. Walki objęły całą prowincję.

W latach 193-211 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Lucjusz Septymiusz Sewer.

Cesarz Sewer w nagrodę za poparcie, zwrócił Żydom przywileje i nadał pewną

wolność wyznania.

W latach 197-199 Rzymianie prowadzili wojnę z Partami.

W owym czasie Partowie namówili Żydów do powstania przeciwko władzy

rzymskiej i odbudowy Świątyni Jerozolimskiej.

W 201 r. Rzymianie krwawo stłumili żydowskie powstanie w Palestynie.

Cesarz Sewer wprowadził surowe dekrety antyżydowskie.

Między innymi pod groźbą najsurowszych kar zabronił

poganom przechodzić na judaizm. Ci, co poddawali się

obrzezaniu karani byli konfiskatą majątku i wygnaniem.

W 210 r. patriarchą został rabbi Gamaliel III.

W latach 211-217 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Marek Aureliusz Antonin Karakalii. Jego małżonką była Syryjka,

spowinowacona z Żydami. Ona i jej rodzina przez pewien czas

nadawali bieg wydarzeń w Rzymie.

Rządy syryjskie w Rzymie

odbiły się korzystnie na Żydach, gdyż już nie traktowano ich

okrutnie i nie prześladowano za wiarę. Żydzi zaczęli wówczas

wchodzić w przyjazne stosunki ze światem zewnętrznym.

W latach 217-218 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Marek Opeliusz Makrin. Został on zamordowany przez wojsko.

W 218 r. legion rzymski w Syrii obwołał cesarzem Wariusza

Awitiusza Bassianusa Heliogabala. Panował on w Rzymie do 222

r. i został zamordowany.

W 219 r. rabbi Abba-Areka (175-247), nazwany Rab, założył w Sura (w

Babilonii) szkołę mądrości. Uczyli się w niej uczniowie z całej Babilonii.
Uczelnię nazywano Be-Rab. Nauka trwała dwa miesiące, po jednym

miesiącu na wiosnę i jesień (Ellul i Adar). Wykłady odbywały się od rana
do wieczora. Działalność Raba w uczelni umacniała tradycję i tworzyła
nowe restrykcje ustnego Prawa, dzięki którym wzrastała znajomość
Zakonu.

Jego najbliższym współpracownikiem był rabbi Mar-Samuel, który

znajomością żydowskiego prawa znacznie przewyższał Raba. Swoją
działalność poświęcił wykładowi Zakonu, astronomii i medycynie.
Stworzył on przepis religijny: "Prawo państwa jest prawem obowiązującym".

Mar-Samuel stanowił poniekąd epokę w nauce żydowskiej.

Dzięki działalności Raba i Mar-Samuela, Babilonia wielce przeobraziła

się. Naukę ceniono tutaj więcej, aniżeli kapłaństwo. Babilonia stała się
formalnie państwem żydowskim, którego konstytucją była Miszna, a
przedstawicielami książę wygnania i kierownicy zebrań naukowych.

W latach 222-235 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Aleksander Sewer.

Był on przychylny Żydom i judaizmowi. Był

on dobrze wykształcony i podziwiał wzniosłą moralność

judaizmu i chrześcijaństwa.

Cesarz Sewer przywrócił Żydom w Palestynie urzędy sędziowskie i nadał prawo

jurysdykcji karnej. Bramy miasta Aleia Capitolina (Jerozolima) zostały otwarte dla

Żydów.
W 225 r. patriarchą został rabbi Juda III. Patriarcha Juda mógł posiadać straż

przyboczną. Poszerzył on kontakty żydowskie ze światem zewnętrznym i zniósł
niektóre rygorystyczne zakazy ustnego Prawa, które dotyczyły kontaktów z

poganami.

Po śmierci cesarza Sewera w 235 r. nabrał tempa proces

rozkładu Cesarstwa Rzymskiego. Przez cały ten okres legiony

rzymskie toczyły ciężkie walki, broniąc przed barbarzyńcami

granic Cesarstwa. Chaos, zamieszanie i ucisk podatkowy

doprowadzały imperium do upadku materialnego.

W latach 235-238 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Gajusz Juliusz Werus Maksimus.

W 238 r. w Afryce wybuchło powstanie chłopskie. Cesarzem

obwołano Antoniusza Gordianusa. Zamieszanie trwało przez

kilka lat. Legiony rzymskie stłumiły powstanie i obwołały

cesarzem Gordianusa III, który został zamordowany.

W latach 244-249 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Marek Juliusz Filip Arab. Zginął podczas walk z barbarzyńcami.

Gdy w 247 r. zmarł Rab, jedynym rektorem na Babilonię został uznany

rabbi Mar-Samuel (180-257).

W tym czasie w państwie Partów wielkie wpływy zyskała stara religia

pogańska. Powszechnie wprowadzone zostały nauki czarodziejskie, a

rozbudzony fanatyzm magów zwrócił się przeciwko Żydom i

chrześcijanom. Persowie odebrali Żydom w Babilonii sądownictwo

kryminalne i zamknęli dostęp do wszelkich urzędów.

Naszczęście bardzo

szybko doszło do pojednania.

W latach 249-251 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Gajusz Messiusz Kwintus Trajan Decjusz. Zginął podczas walk z

Gotami.

W latach 253-260 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Publiusz Aureliusz Licyniusz Walerian.

Upadek materialny Cesarstwa dotknął również Palestynę. Żydzi nie dysponowali

wystarczającymi środkami na utrzymanie uczelni i uczniów, dlatego patriarcha Juda

rozesłał po diasporze delegatów, aby zbierali składki na opłacenie kosztów nauki.
Delegaci nazywali się apostołami, a składka zwała się apostale.
W owym czasie Miszna zdobyła sobie znaczenie Pisma Świętego. Misznę wykładano,
objaśniano i komentowano. Nauczyciele i uczniowie uczyli się Miszny na pamięć, a

jej objaśnianie stało się prawdziwą sztuką, wymagającą bystrego umysłu i mądrych

wywodów.
W okresie od około 230 r. do 435 r. w Palestynie działało pięć pokoleń amoraitów.

Pracowali oni głównie w czterech akademiach: Sepforis (zwana przez Rzymian jako
Dio Cesarea), Lyddzie (zwana przez Rzymian Diospolis), Cezarei i w Tyberiadzie.
Działalność tych uczelni skupiała się na Misznie, która stała się alfą i omegą całej nauki.

Od czynności objaśniania, nauczycielom nadano tytuł Amoraitów (hebr. "Amora" -
"objaśniacz").

W 257 r. zwierzchnikiem akademii w Surze (Babilonia) został rabbi Huna

(220-297). Uczynił on Babilonię zupełnie niezależną od Palestyny, równą

pod względem prawnym. Zerwana została nić wiążąca kraj wygnania z

krajem ojczystym.

W 259 r. pogańscy rabusie zdobyli i zburzyli babilońskie miasto

Nahardeę. Ludność żydowska uciekła i osiedliła się w innych miastach

nad Eufratem.

W owym czasie rabbi Juda ben-Jecheskiel założył własną uczelnię w

babilońskim mieście Pumbadicie.

W latach 260-268 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Publiusz Licyniusz Egnatiusz Galienus. Wojny rozrywały i

osłabiały siły imperium.

Postępujące rozproszenie Żydów spowodował ich napływ do Babilonii.

Stopniowo powstały tam coraz silniejsze ośrodki żydowskie w miastach

Pompadyta, Sura i Machuca. W III wieku w Babilonii istniało już

prawziwe centrum życia i myśli żydowskiej.

W latach 268-270 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Marek Aureliusz Klaudiusz II. Zmarł podczas epidemii dżumy.

W latach 270-275 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Lucjusz Domicjusz Aurelian.

Pragnąc ujednolicić w państwie

religię, ustanowił głównym bogiem imperium syryjskiego boga

słońca Baala. Prześladowania spotkały judaizm i chrześcijaństwo.

W latach 275-276 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Marek Klaudiusz Tacyt. Został zamordowany.

W latach 276-282 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Marek Aureliusz Probus. Został zamordowany podczas buntu

żołnierzy.

W latach 282-283 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Marek Aureliusz Karus. Zginął od uderzenia piorunu.

W latach 284-305 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Gajusz Waleriusz Aureliusz Dioklecjan.

Okazał się on

przychylnym dla Żydów.

W owym czasie patriarchą był Juda III, syn Gamaliela IV. Nie był on dostatecznie

obeznany z Zakonem i Prawem ustnym, dlatego przekazał zwierzchnictwo nad
uczelnią w Tyberiadzie rabinom Ami i Assi. Na polecenie patriarchy objeżdżali oni

miasta Palestyny i kontrolowali instytucje religijno-szkolne.

Jedyną wybitną osobistością tych czasów był rabbi Abbahu z Cezarei. Odznaczał

się on wymową i był chętnie słuchanym kaznodzieją. Swymi kazaniami pocieszał

naród, upadający pod brzemieniem przemocy.
Studia Zakonu, wymagające znacznego wysiłku umysłowego, chyliły się już
wówczas do upadku, ustępując miejsca łatwiejszej Agadzie. Audytoria, w których
wykładano Talmud, powoli pustoszały, natomiast tłumy cisnęły się na kazania. W ten
sposób stan uczonych podzielił się na nauczycieli Zakonu (Amoraitów) i kaznodziejów.

W 303 i 304 r. cesarz Dioklecjan wydał cztery edykty przeciwko

chrześcijaństwu.

Cesarz wyłączył Żydów spod tych surowych

edyktów, zwalniających ich od przymusu do bałwochwalstwa.

W 306 r. w Brytanii umarł cesarz Dioklecjan. Legiony zachodnie

obwołały cesarzem jego syna, Konstantyna. W Rzymie obwołano

cesarzem Maksencjusza. Wybuchła wojna domowa.

W latach 306-337 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Flawiusz Waleriusz Konstantyn.

Przed cesarzem Konstantynem istniały już gminy żydowskie na

terenie Wormacji i Moguncji, między innymi w Kolonii.

W 306 r. synod chrześcijański w Elwirze (południowa Hiszpania)

pod groźbą surowych kar zabronił chrześcijanom spożywania

posiłków z Żydami, zawierania małżeństw mieszanych między

Żydami a chrześcijanami i zakazał obcowania z Żydami.

W 312 r. w bitwie o panowanie w Rzymie zwyciężył

Konstantyn. Jego przeciwnik utonął w Tybrze. Według legendy

przed bitwą Konstantyn miał ujrzeć na niebie krzyż z napisem
"Tym zwyciężysz". Miało to tłumaczyć późniejszy życzliwy

stosunek cesarza do chrześcijan.

W 313 r. cesarz Konstantyn wydał w Mediolanie edykt

tolerancyjny, pozwalający każdemu wyznawać swoją religię.

Aktem tym objęci byli również i Żydzi, których wiara została

równouprawniona z wszystkimi innymi wyznaniami w
imperium. Patriarchowie, przełożeni szkół i synagog otrzymali te

same prawa co chrześcijańskie lub pogańskie wyznania.

Patriarchę uznano zwierzchnikiem wszystkich Żydów w państwie rzymskim.

Cesarz Konstantyn jednak bardzo szybko uległ wpływom

fanatycznych chrześcijan, które w swej wypaczonej formie
prześladowało inne religie, w tym i judaizm.
W 315 r. cesarz Konstantyn ogłosił edykt cesarski, zakazujący
nawracanie na judaizm. Była to zbrodnia główna. Nawracający

Żyd i nawrócony chrześcijanin mieli być ukarani śmiercią.

Prześladowania Żydów i pogan ze strony chrześcijaństwa i państwa rzymskiego,

dotknęły również i gminy żydowskie w Palestynie. Jerozolima odzyskała swoją

dawną nazwę, lecz z pogańskiego miasta została zmieniona w chrześcijańskie. Żydzi
ponownie nie mieli wstępu do Jerozolimy, w której wybudowano kościół Grobu
Pańskiego. Żydów wpuszczano do miasta jeden raz w roku, w rocznicę zburzenia
Świątyni.
Wtedy to wielu Żydów opuściło ziemię swoich ojców, a akademie zmniejszyły się i

wielce osłabły.

W tej trudnej sytuacji, żydowscy uczeni przyśpieszyli swoje prace nad

zebraniem, spisaniem i skodyfikowaniem ustnego Prawa. Uczeni pośpiesznie spisali
główne normy prawne. Powstała "Gemara palestyńska", w języku judeo-aramejskim.

Pod względem objętości stanowi on zaledwie jedną trzecią zawartości pracy
uczonych w Babilonie. Tak powstał "Talmud Jerozolimski".

W tym samym czasie uczelnie żydowskie w Babilonii znajdowały się w

okresie największego rozkwitu. Na najwyższym poziomie nauki
znajdowała się akademia w Pumbadicie. Działali tam wybitni uczeni,
którzy skupili się na dokończeniu Talmudu, a właściwie to podnieśli oni
studia Halachy na zawrotne wyżyny subtelnej analizy.

W tych sprzyjających warunkach, jeszcze dwa kolejne pokolenia

uczonych studiowały Torę i Misznę, tworząc Gemarę.

W 320 r. sobór w Elwirze (południowa Hiszpania) zakazał

chrześcijanom pod groźbą klątwy obcowania z Żydami. W

Eliwrze aktywnie działał katolicki biskup Hozjusz z Korduby,

zacięty wróg żydostwa.

W 325 r. powstał Watykański i Synaicki rękopis hebrajskiej

Biblii.

Lata 337-351 to okres długich wojen o tron cesarski w imperium

rzymskim. Walczyło pomiędzy sobą trzech synów Konstantyna,

a w prowincjach wystąpili uzurpatorzy. Ostatecznie w 351 r.

zwyciężył Konstantyn Konstancjusz.

W 339 r. pod karą śmierci zakazano w Cesarstwie Rzymskim

związków małżeńskich pomiędzy Żydami a chrześcijanami, przy

czym karę śmierci wymierzano partnerowi żydowskiemu.
Brzemienniejszym jeszcze w następstwa było ogłoszone cesarskie
prawo o niewolnikach. Pod karą śmierci i konfiskatą całego majątku

chrześcijanie nie mogli być niewolnikami u Żydów. Żydów
nazwano "zgubną sektą", a miejsca gdzie się zbierali,
"targowiskami".

W 341 r. synod w Antiochii zabronił chrześcijanom wspólnych

uroczystości wielkanocnych z Żydami.

W 351 r. w Palestynie wybuchło powstanie żydowskie, pod wodzą Natrona, który

ogłosił się Mesjaszem. Przyczyną wybuchu były prawdopodobnie ogłoszone ustawy

antyżydowskie. Powstańcy bardzo szybko opanowali Tyberiadę i Liddę,

lecz legiony

rzymskie krwawo stłumiły powstanie (352 r.). Sepforis, Tyberiada i Lod zostały
doszczętnie zniszczone, a tysiące Żydów zgładzono. Zniszczono tamtejsze akademie
talmudyczne.

W latach 351-361 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Flawiusz Juliusz Konstancjusz II. Pozwolił on sobie na takie
słowa: "Moja wola ma być prawem kościelnym, ma być religią".

Na

dworze cesarskim w Konstantynopolu uważano wyznawców

judaizmu za bluźnierców, ponieważ Żydzi nie chcieli uznać

Jezusa za Boga. Od samego początku panowania Konstancjusza

rozpoczęły się masowe prześladowania Żydów. Wielu
pobożnych nauczycieli Zakonu musiało uciekać do Babilonii.

W latach 354-430 żył i działał Augustyn, katolicki biskup z Hipo.

W "Traktacie przeciwko Żydom" pisał on, że wolno im żyć tylko po

to, by w swoim upokorzeniu byli "świadkami swojej
niesprawiedliwości, a naszej prawdy". Nie należy ich zabijać, bo
noszą znamię Kaina: "Niech żyją pośród nas, ale niech cierpią i będą
stale poniżani".

W 357 r. cesarz Konstancjusz wydał prawo karzące konfiskatą

całego majątku chrześcijanina, który przyłączył się do
"bluźnierczej" społeczności żydowskiej.

Patriarcha Hillel został zmuszony przez biskupów chrześcijańskich do utrzymywania

w tajemnicy daty żydowskiego święta Pesach. W owym czasie trwały spory
pomiędzy chrześcijanami na temat daty obchodzenia Wielkanocy.

Aby położyć kres rozterkom w gminach żydowskich w diasporze, patriarcha Hillel

w 360 r. ustalił stały kalendarz księżycowy. Hillel wzorował się na kalendarzy

księżycowym opracowanym w V wieku p.n.e. przez greckiego poganina Metona.
Nowy kalendarz zawierał ogólne prawa i reguły, według których Sanhedryn obliczał

terminy świąt żydowskich. Od tej pory wszystkie gminy w diasporze mogły

samodzielnie obliczać daty świąt. Hillel własnoręcznie zerwał ostatnią nić wiążącą
diasporę z patriarchatem. Zabezpieczenie egzystencji judaizmowi leżało mu bardziej

na sercu, niż godność jego własnego domu.

W latach 361-363 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Flawiusz Klaudiusz Julian Apostata. Postanowił on bronić od

prześladowań wszystkich uciemiężonych, bez względu na

narodowość i wyznanie. Podjął on próbę wskrzeszenia starego

pogaństwa, jednakże po usunięciu wszystkich śmiesznych

jaskrawości. Jego zamiarem było cofnięcie chrześcijaństwa do

właściwych granic.

Cesarz Julian okazał dużą życzliwość Żydom. Nauka judaizmu

o Bogu przejmowała cesarza czcią. Podziwiał on dobroczynność

Żydów i ich troskliwość o biednych.

Cesarz Julian nazwał patriarchę Hillela "czcigodnym przyjacielem" i otworzył dla

Żydów bramy Jerozolimy.
W 362 r. cesarz postanowił odbudować Świątynię Jerozolimską. Miejscowi Żydzi
natychmiast przystąpili do prac porządkowych na Wzgórzu Świątynnym, a wszystkie

gminy z diaspory przysyłały fundusze na odbudowę.

Ze śmiercią cesarza Juliana wybiła ostatnia godzina

pogańskiego Rzymu i ostatecznie utrwaliło się państwo
chrześcijańskie. Kłócący się pomiędzy sobą biskupi opanowali

dwory cesarskie w Konstantynopolu i Mediolanie, oraz Rzym.

Pogaństwo musiało szykować się na śmierć, a

wraz z

pogaństwem został wyklęty judaizm.

W latach 363-364 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz

Jowianus. Pozwolił on każdemu w Cesarstwie wyznawać swoją

własną religię, bez obawy poniesienia jakiegokolwiek uszczerbku

z tej przyczyny.

Utrzymał w mocy prawnej wszystkie przywileje

dla Żydów.

Ciężar ucisku ze strony nieprzyjaznego chrześcijaństwa stłumił wszelkie studia

Zakonu w Palestynie. Uczelnie w większości zostały zamknięte, a urząd patriarchy był
szczątkiem minionej chwały. Uprawnienia patriarchy zostały ograniczone wyłącznie

do prawa wykluczania ze społeczności żydowskiej odstępców, którzy przeszli na
wiarę chrześcijańską. Ale i tutaj, biskupi popierani przez władze świeckie zmuszali

przełożonych gmin żydowskich do zachowania wykluczonym wszystkich

przynależnych im praw.

Pomimo straszliwego położenia i zubożenia żydowskiej ludności, w Palestynie
nadal działały uczelnie w Tyberiadzie i Judei. Jednak duch zapału uczonych

nieodwołalnie gasł.

Ojciec kościoła łacińskiego, Hieronim (331-420), założył klasztor w Betlejem.

Hieronim pobierał nauki u tamtejszych uczonych żydowskich. Uczył się języka
hebrajskiego i wykładni Pisma Świętego. Znajomość hebrajskiego pozwoliła
Hieronimowi dokonać przekładu Pisma na język łaciński (Wulgata).

W owym czasie Hieronim i Augustyn (ojcowie kościoła

chrześcijańskiego) pisali pisma atakujące i szkalujące Żydów.

Uzbroiły one w późniejszych czasach królów, pospólstwo,

mężów stanu, mnichów, krzyżowców i pasterzy w argumenty

antyżydowskie.

Im bardziej upadało żydostwo w Palestynie, tym bardziej ogniskiem

judaizmu stawała się Babilonia. W owym czasie w uczelni w Surze działał

Aszi (352-427), który swoimi wykładami potrafił wzniecić zapał w
słuchaczach. Uczynił on z akademii w Surze centrum życia żydowskiego w
całej Babilonii. Nawet najstarsi Amoraici ulegli dobrowolnie autorytetowi

Aszi i pomagali mu w utwierdzaniu jedności lokalnych gmin

żydowskich.

To właśnie rabbi Aszi przeprowadził wielkie dzieło zebrania i

uporządkowania Miszny oraz Gemary, tworząc podstawy Talmudu.

Uporządkowany w ten sposób materiał miał wielkie rozmiary, jednakże

ówczesne przekonania nie pozwoliły na spisanie tej całej wiedzy.
Utrwalanie na piśmie ustnej tradycji uchodził jeszcze za grzech. W owym
czasie chrześcijanie posiadali już tekst Pisma Świętego, lecz Miszna oraz
ustny wykład Zakonu pozostawał pilnie chronioną tajemnicą judaizmu.

W 364 r. Shapur II (309-379) sprowadził do Persji ponad 7 tys. Żydów.

Od 364 r. w Cesarstwie Rzymskim panowało dwóch braci

cesarzy - jeden na Wschodzie, drugi na Zachodzie.

W latach 364-378 na Wschodzie Cesarstwa Rzymskiego

panował cesarz Flawiusz Walens. Jego stolicą był

Konstantynopol. Walens był Arianinem i musiał przez cały czas

toczyć walkę z rosnącą w siłę partią katolicką.

Był tolerancyjny i

bronił Żydów w swoim państwie przed napaściami.

W latach 364-375 na Zachodzie Cesarstwa Rzymskiego

panował cesarz Flawiusz Walentyn I. Jego stolicą był Mediolan.

Wybrał on drogę tolerancji w walce pomiędzy Arianami a partią

katolicką.

W 371 r. cesarz Walentyn wydał edykt tolerancji, pozwalający
każdemu wyznawać swoją religię. Dodatkowo, synagogi zostały

zwolnione od uciążliwego kwaterunku wojska.

W latach 375-383 na Zachodzie Cesarstwa Rzymskiego panował

cesarz Flawiusz Gracjan.

W 378 r. Wizygoci, po nawróceniu ich na arianizm, uciekając

na zachód przed Hunami, pobili legiony rzymskie w bitwie pod

Adrianopolem. Cesarz Wschodu Walens zginął w bitwie.

Wizygoci za pozwoleniem cesarskim osiedlili się na Bałkanach, w

Tracji. Od tej pory kolejne plemiona germańskie zaczęły wlewać

się w granice imperium. Rzymski cesarz Gracjan obronił przed

Alamanami granicy na Renie.

W latach 379-395 na Wschodzie Cesarstwa Rzymskiego

panował cesarz Flawiusz Teodozjusz I Wielkiego. W 394 r. cesarz

Teodozjusz jako ostatni skupił w swoim ręku władzę nad całym

imperium rzymskim (wschodnim i zachodnim). Za jego

panowania wzrosło znaczenie kościoła katolickiego, który stał się

potężną organizacją.

Cesarz Teodozjusz był początkowo

zwolennikiem tolerancji i bronił Żydów w swoim państwie przed
napaściami. Ogłosił nawet edykt potwierdzający patriarchom

prawo wyłączania swych żydowskich współwyznawców i

zakazujący władzom świeckim oraz klerowi wtrącania się do

spraw wewnętrznych społeczności żydowskiej.

Cesarz Teodozjusz bardzo często musiał hamować fanatyczną

gorliwość chrześcijan, którzy napadali na Żydów, zakłócali
nabożeństwa, plądrowali, palili i przejmowali synagogi.

W owym

czasie największymi wrogami żydostwa byli Jan Chryzostom z

Antiochii i Ambroży z Mediolanu. Jan Chryzostom między
innymi obelgami, synagogi nazwał "teatrami i jaskiniami łotrów".

W 382 r. cesarz Zachodu Teodozjusz pozyskał wielu Gotów,

werbując wielu z nich do swojej armii i awansując ich wodzów.

Osiedlili się oni na południowym brzegu Dunaju jako

sprzymierzeńcy Rzymu.

W 387 r. Jan Chryzostom (345-407), patriarcha Konstantynopola,

glosił z namaszczeniem, że "odkąd zapadła decyzja, że Żydzi zostali
wydani w ręce demonów... Oni nadają się tylko do tego, by ich
zarżnąć... ich zachowanie w ordynarnej lubieżności nie jest lepsze niż
świni i wołu... Synagoga jest domem publicznym, jaskinią zbójców,
norą dzikich zwierząt". Twierdził rownież, że kiedy chrześcijanie

biją i mordują Żydów, winni są sami Żydzi, nie chrześcijanie,
gdyż ci wypełniają jedynie "wolę Bożą".

W 388 r. Ambroży, biskup Mediolanu, nakazał spalenie

synagogi, "aby nie było miejsca gdzie Chrystus jest odrzucany". W
jego oczach synagoga "została zniszczona jako wyraz sądu Bożego". Po
raz pierwszy awanturujący się mnisi na polecenie biskupa ograbili
i spalili żydowską synagogę. W ten sposób antyjudaizm kleru

zamienił się w czyn.

W 393 r. cesarz Teodozjusz, widząc napaści na Żydów, wydał

edykt chroniący ich od prześladowań ze strony chrześcijan.

Namiestnicy mieli obowiązek karać chrześcijan winnych napaści
na Żydów, zakłócania nabożeństw i znieważania synagog.

Jednak

edykty i rozkazy cesarskie nie były w stanie powstrzymać

ludzkiej nienawiści podsycanej przez fanatycznych nauczycieli

religijnych.

W 395 r. cesarz Teodozjusz umierając podzielił podzielił

imperium rzymskie na Cesarstwo Zachodniorzymskie i

Cesarstwo Wschodniorzymskie (czyli Bizancjum).

W 395 r. skończył się okres władzy Rzymian nad Palestyną, która przeszła w sferę

wpływów Bizantyńczyków.

ŚREDNIOWIECZE

W latach 395-408 w Cesarstwie Wschodniorzymskim panował

cesarz Arkadiusz. Stolicą Bizancjum był Konstantynopol.

Cesarz Arkadiusz był przychylny dla Żydów, gdyż szybko się

zorientował, że mogą być oni źródłem dochodu. W 396 r. wydał

prawo pozwalające Żydom samodzielnie ustanawiać własnych
dozorców targowych. Inne prawo broniło patriarchów przed

zniewagami.

W 397 r. chrześcijanie w Ilyrii zaczęli napadać na synagogi.

Cesarz Arkadiusz (Wschód) nakazał wówczas namiestnikowi

chronić Żydów przed napaściami.

W latach 395-423 w Cesarstwie Zachodniorzymskim panował

cesarz Honoriusz.

W 399 r. na obszarze prefektury Apulii i Kalabrii (Italia -

Zachód) zabroniono Żydom pod surową karą wywożenia do
Palestyny daniny dla patriarchy. Nakazano konfiskatę zebranych

pieniędzy na rzecz skarbu cesarskiego.

W 5 lat później cofnięto

ten nakaz.

W 400 r. Longobardowie, lud germański pochodzący ze

Skandynawii, osiedlili się nad Dunajem w Panonii. Równocześnie

Wizygoci pod wodzą Alaryka napadli na Włochy.
W 406 r. Wandalowie (ta nazwa oznacza: podróżujący,
pielgrzymi) napadli na Galię wraz z germańskimi

sprzymierzeńcami - Alanami, Swewami (plemiona germańskie

zamieszkujące tereny nad środkową Łabą) i Burgundami.

W 407 r. Rzymianie osiedlili koło Moguncji Burgundów,

plemię germańskie pochodzące z Pomorza Zachodniego.

W latach 408-450 w Cesarstwie Wschodniorzymskim panował

cesarz Teodozjusz II.

Jego niedołęstwo zapewniało bezkarność

fanatycznej gorliwości biskupów chrześcijańskich i zachęcało ich

do okrutnych czynów. W ten sposób zaczynały się dla Żydów
właściwe wieki średnie.

Cesarski edykt zakazał Żydom w Bizancjum budowania
nowych synagog, sprawowania funkcji sędziowskich w sporach z

chrześcijanami, posiadania niewolników chrześcijańskich i

innych rzeczy.

Stopniowo pojawiały się gminy żydowskie w Arabii. Dzięki

pochodzeniu semickiemu, Żydzi mieli wiele punktów styczności z

plemionami arabskimi. Ich język był podobny, a obyczaje niewiele się

różniły. Żydzi bardzo szybko zarabizowali się do tego stopnia, że tylko

religią odróżniali się od Arabów.

Żydzi południowo-arabscy trudnili się głównie handlem z Indiami,

Bizancjum i Persją. Żydzi północno-arabscy zajmowali się rolnictwem,

hodolwą bydła, handlem karawanowym i sprzedażą broni. Przewagę nad

ludnością arabską zapewniała im religia oraz znajomość sztuki pisania.
Arabowie nazywali Żydów "ludem pisma".

W 409 r. cesarz Honoriusz (Zachód) wydał edykt zakazujący

pozywać Żydów przed sądy w soboty i święta żydowskie.

Żydów wyłączono także od służby wojskowej i innych

niezgodnych z ich wiarą rzeczy.

Przed podbojem Hiszpanii przez Wizygotów, znajdowały się

już tam liczne gminy żydowskie, które cieszyły się wolnością i

prawami obywatelskimi. Byli to potomkowie żydowskich

niewolników, zesłanych do Hiszpanii po powstaniach za cesarzy

Wespezjana, Tytusa i Hadriana. O ilości Żydów świadczy, że
Grenada i Tarragona były nazywane "miastami żydowskimi". W
Kordowie istniała "brama żydowska". W owym czasie, w Hiszpanii

Żydzi i chrześciajnie żyli zgodnie, często zawierając mieszane

małżeństwa.

Sobór illibeytański zakazał chrześcijanom w Hiszpanii

utrzymywania z Żydami przyjacielskich stosunków i zawierania

mieszanych małżeństw. W taki to sposób kler katolicki jako

pierwszy w Hiszpanii rozpoczął wznoszenie muru granicznego

pomiędzy Żydami a chrześcijanami.

W 409 r. Wandalowie, Swebowie i Alanowie wyruszyli do

Hiszpanii, gdzie się osiedlili. Swebowie stworzyli własne

państwo w północno-zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego.

Wizygoci po raz drugi wkraczyli do Włoch i Rzymu.

W 412 r. Wizygoci przeszli przez teren południowej Galii, a

następnie rozpoczęli podbój Hiszpanii. W 418 r. Wandalowie w

Hiszpanii stali się poddanymi króla Wizygotów, Walla, który

przyjął podległość Cesarstwu Zachodniorzymskiemu. Wizygoci

byli arianami.

Prześladowali oni katolików, lecz Żydzi mogli

spokojnie żyć w Hiszpanii, ciesząc się równością cywilną i

zajmując różne urzędy.

W 415 r. biskup Cyryl podburzył chrześcijan w Aleksandrii (Egipt),

którzy siłą zajęli synagogi i wypędzili wszystkich Żydów z miasta. Całe

żydowskie mienie przypadło pospólstwu.
Na wyspie Minorce, tamtejszy biskup Sewer zmusił wszystkich Żydów

do przyjęcia chrześcijaństwa.

Żydzi ciesząc się w Arabii całkowitą wolnością głosili okolicznym

plemionom przykazania Zakonu. Około 420 r. Arabowie przyjęli
żydowski kalendarz świąteczny. Wielu Arabów przyjmowało wówczas
judaizm.

W 423 r. chrześcijanie siłą zagarnęli synagogi w Antiochii

(Bizancjum). Ten akt fanatycznej przemocy znalazł poparcie w

osobie Szymona Słupnika, który w pobliżu Antiochii wiódł

pustelnicze życie.

W 425 r. cesarz Bizancjum, Teodozjusz, zniósł patriarchat. Z ostatnim patriarchą

Gamalielem uschła ostatnia latorośl szlachetnego drzewa rodu Hillela. Piętnastu
patriarchów sprawowało w tym czasie rządy, przewodnicząc duchowemu życiu
żydostwa. Wielu patriarchów otaczało opieką naukę, wolność i narodowość. Dzieje

ich życia stanowią ważną część składową ogólnych dziejów żydowskich.

W latach 425-455 w Cesarstwie Zachodniorzymskim panował

cesarz Walentynian III.

W 429 r. Wandalowie, Alemanowie i Swewowie udali się do

Afryki i założyli swoje państwo ze stolicą w Kartaginie. Państwo

Wandalów w północnej Afryce ze stolicą w Kartaginie istniało do

534r.

W 429 r. dekret cesarza Teodozjusza (Zachód) nakazał

przełożonym gmin żydowskich w Cesarstwie

Zachodniorzymskim w dalszym ciągu zbierać fundusze, który
przedtem były przesyłane dla patriarchy do Palestyny. Teraz

miały być przekazywane do skarbca cesarskiego.

W 435 r. rabin Judah HaNasi wyznaczył tę datę jako moment przyjścia Mesjasza

(365 lat po zniszczeniu Świątyni). Po zawodzie, jego uczeń, rabin Hanina ustalił datę
na 470 r. (400 lat po zniszczeniu Świątyni).

W 438 r. uznano Żydów za niezdolnych do piastowania

jakiegokolwiek urzędu. W ten sposób byli oni spychani na

całkowity margines społeczeństwa.

W 442 r. Jose ogłosił się na Krecie nowym Mojżeszem, który

otworzy Żydom otwartą drogę do Ziemi Obiecanej. W zapale

religijnym, jego zwolennicy skakali do morza i tonęli.

W 449r. biskup rzymski Leon I (440-461) bez zgody innych

biskupów przyjął tytuł prymatu, tj. pierwszeństwa jako papież Leon I
Wielki. Był on pierwszym papieżem kościoła katolickiego w

rzeczywistym znaczeniu tego słowa.

W 456 r. król sasanidzki Jedzygier II wprowadził pierwszy przymus

religijny na terenie Babilonii. Zakazano Żydom święcenia soboty. Ten akt
przemocy religijnej wynikał z wrogości pogańskich magów.

W 465 r. konsylium synodu w Vannes (Galia) zabroniło

duchowieństwu w państwie Franków uczestnictwa na ucztach u
Żydów. Jednak ta ustawa kanoniczna nie była w stanie zakłócić

zgodnego pożycia lokalnej społeczności.

W latach 474-484 w Babilonii trwały okrutne prześladowania Żydów,

których fałszywie oskarżono o zabicie i odarcie ze skóry dwóch magów.

Wymordowano wówczas połowę Żydów z miasta Ispaham, a dzieci

żydowskie oddano do pogańskiej świątyni ognia, by je wychować w

kulcie pogańskim. Próbowano zmusić przemocą babilońskich Żydów do
przejścia na magizm. Dorosłych mordowano, a dzieci wychowywano w
nowej wierze. Zburzono uczelnie i zlikwidowano żydowskie urzędy.
Zginęli najwięksi żydowscy wykładowcy Zakonu.

Bezpośrednim skutkiem krwawych prześladowań w Babilonii, była

ucieczka Żydów na południe do Arabii i na wschód do Indii, a nawet do

Chin.

W 476 r. wódz Herulów, Odoaker, obalił Cesarstwo

Zachodniorzymskie. Insygnia cesarskie odesłano do

Konstantynopola. Cesarstwo Zachodniorzymskie upadło.

W latach 481-511 w nowo powstałym państwie Franków

panował Chlodwig. Jego rozległe państwo obejmowało prawie

całą Galię i wielkie obszary za Renem.

Na obszarze państwa frankońskiego Żydzi mieszkali w

Owernii (Arvenra), Caracasonne, Orleanie, Paryżu i Belgii. Duża

gmina żydowska znajdowała się w Marsylii, którą nazywano
"miastem hebrajskim". W państwie frankońskim Żydzi trudnili się

rolnictwem, rzemiosłem i handlem. Na własnych okrętach

żeglowali po rzekach i morzach. Uprawiali sztukę lekarską. Przy

tym wszystkim, żyli w zupełnej zgodzie z lokalną ludnością i

często zawierali mieszane małżeństwa. Nawet kler chrześcijański

traktował Żydów w tym państwie przyjaźnie.

W 488 r. Ostrogoci rozpoczęli podbój Italii, który ukończyli w

493 r. Powstało państwo Ostrogotów w Italii ze stolicą w

Rawenie, które trwało do 552 r.

W owym czasie istniały już liczne gminy żydowskie w Italii -

Rawena, Neapol, Wenecja, Palermo, Mesyna, Agrygien i wyspa

Sycylia.

Około 490 r. grupa żydowskich uciekinierów z Babilonii

osiedliła się w Indiach, na wybrzeżu Malabaru. Otrzymali oni
szerokie swobody i przywileje. Ich zwierzchnikiem (mardelias)

został Józef Rabban, który otrzymał przywileje książąt

indyjskich. Siedemdziesięciu dwóch jego następców sprawowało

po nim rządy nad gminami żydowskimi w Indiach.

Gdy w Babilonii ustały prześladowania, Żydzi natychmiast otworzyli

swoje uczelnie. Rektorem w Surze został Rabin (488-499), a w Pumbadicie

Jose (471-520). Byli oni "ostatnimi z epoki Amoraitów".

Za jedyny cel

swojego życia wyznaczyli sobie ukończenie i zamknięcie zbioru Talmudu.

Talmud stał się wychowawcą społeczności żydowskiej we wszystkich

krajach diaspory, i to dobrym wychowawcą, gdyż podczas ciemnych

wieków krwawych prześladowań i powszechnej demoralizacji, naród

żydowski wytrwał na wysokim poziomie etycznym. Wszystkie gminy w
diasporze zjednoczyły się wokół Talmudu, który strzegł je przed

rozbiciem i sekciarstwem.

W latach 493-526 w Italii panował król ostrogocki Teodoryk

Wielki. Był on Arianinem,

lecz nie sprzyjał Żydom i gorąco

pragnął ich nawrócenia na chrześcijaństwo. Nie pozwolił
budować nowych synagog w Italii, ani ozdabiać starych, lecz

zezwolił na ich naprawy.

Za panowania Teodoryka, w Italii wybuchały pogromy

żydowskie, lecz miały one charakter demonstracji ludności

katolickiej przeciwko ariańskiemu królowi.

Po 500 r., król Jemenu, Kawada, przyjął judaizm. Wieść o arabskim

państwie żydowskim rozeszła się po całym ówczesnym świecie.

W 501 r. w Babilonii duże przywileje otrzymali zwolennicy pogańskiego

kultu ognia, którzy przybrali nazwę Zendików. Doprowadzili oni do

wielkiego zamieszania w kraju i powszechnego upadku moralności.

W 501 r. Palestynę nawiedziło duże trzęsienie ziemi, które całkowicie zniszczyło

miasto portowe Akko.

W 513 r. w Babilonii wybuchło powstanie żydowskie, na czele którego

stanął egzylarcha Mar-Sutra II. Żydzi wywalczyli niepodległość dla

małego państewka ze stolicą w Machuzie. Usunęli tam bałwochwalstwo i

powstrzymali upadek moralny.

Jednakże w 520 r. państewko żydowskie

zostało krwawo zniszczone.
W Babilonii na pewien czas ustał urząd egzylarchów, zamknięto uczelnie
talmudyczne, a prześladowani nauczyciele Zakonu musieli się ukrywać.

W 516 r. frankoński władca Burgundii (stolicą był Orlean),

Zygmunt, przeszedł z arianizmu na katolicyzm.

Uznał on za swój

obowiązek tępienie wszystkich innowierców, w tym Żydów. Ten

władca wzniósł pierwszy mur graniczny pomiędzy Żydami a

chrześcijanami.

W 517 r. konsylium synodu w Epaon (państwo Franków)
postanowiło zakazać laikatowi chrześcijańskiemu w Burgundii

brania udziału w ucztach u Żydów.

Nietolerancja religijna w Burgundii przenikała stopniowo do

pozostałych państw frankońskich.

W latach 520-530 jemeński władca Zorah Dhu-Nomas przyjął hebrajskie

imię Jussuf (Józef) i rozpoczął wpajanie zasad judaizmu w swoim

narodzie.

W latach 527-565 w Bizancjum panował cesarz Justynian Wielki.

Był on autorem haniebnego prawa, odmawiającego świadkom

żydowskim wiarygodności w sprawach przeciwko chrześcijanom

i uwzględniające ich zeznania jedynie w sprawach Żydów z

Żydami.

Cesarz Justynian zniewolił Żydów na terenie Bizancjum

pełnieniem uciążliwych urzędów magistrackich (dekurjonat), nie
przyznając im jednak wyróżnienia i wolności. "Niechaj dźwigają
jarzmo i jęczą pod jego ciężarem, ale mają być uważani za niegodnych
wszelkiego zaszczytu".
Cesarz Justynian orzekł, że "Żydzi są bez czci i wiary, że żyją w
obrzydzeniu duszy, podobnie jak obrzydliwym jest ich majątek". W

Bizancjum po raz pierwszy rozległo się hasło, obarczające Żydów

największą zbrodnią. Napiętnowano ich jako zabójców Boga -

Jezusa. Nie mordowano ich jednak, lecz tolerowano, by ich

upokarzać, ciemiężyć i nękać. Zniesiono wtedy wiele ustaw

chroniących do tej pory życie religijne i prawa Żydów. Ilekroć

zbiegała się w czasie żydowska Pascha z chrześcijańską
Wielkanocą, cesarz oraz biskupi zabraniali Żydom obchodzić swe

święto. Jednakże ingerencja w wewnętrzne życie żydowskie była
o wiele głębsza. Nakazano używać w synagogach chrześcijańskie
przekłady Pisma Świętego (553 r.) W ten sposób usiłowano

nawrócić wszystkich Żydów na chrześcijaństwo. Zabroniono

Żydom wygłaszać wyznania jedności Boga, tak jakby
wymówienie słów: "Bóg nasz jest jedyny", było bluźnierstwem
wobec tzw. "Trójcy Świętej". Następnie zakazano odczytywać w

sobotę wersetów z proroka Jeremiasza, zapowiadających

Syjonowi pocieszenie i wyzwolenie w przyszłości.

W 530 r. chrześcijański władca Etiopii, nygus Elesbaa, uzbroił znaczną

armię i przygotował wielką flotę wzmocnioną okrętami egipskimi

przysłanymi przez Bizancjum. Etiopczycy przeprawili się do Arabii i

zniszczyli żydowskie państwo Jemenu. Zwycięzcy najwięcej mordowali

Żydów.

W 531 r. król sasanidzki Nuszyrwana zwrócił Żydom odebrane prawa i

przywileje w Babilonii.
Akademie w Surze i Pumbadicie poświęciły całą swoją działalność
krzewieniu nauki Talmudu. Był to wówczas jedyny cel wszystkich
pobożnych serc. Studiowanie Talmudu rozwijało duchowość, przynosiło

sławę i wspierało interesy doczesne. Prześladowanie nauki uczyniło ją dla

wszystkich drogą i świętą.

W latach 536-555, korzystając z niesnasek wewnątrz

Ostrogotów, po śmierci Teodoryka Wielkiego, cesarz bizantyński

Justynian I wysłał swoją armię na podbój Italii.

Podczas wojen z

Bizancjum, Żydzi bronili między innymi Neapolu.

Jednak cała

Italia została podbita i stała się prowincją Cesarstwa

Bizantyńskiego. W Italii panował egzarcha (zarządza prowincji z

ramienia cesarza).

Żydzi italscy byli poddanymi egzarchy

Narzesa z Egzarchatu Raweńskiego.

W 538 i 545 r. konsylia synodów w Orleanie (Burgundia w

państwie Franków) podjęły nowe uchwały zakazujące

chrześcijanom uczestnictwa w ucztach u Żydów. Zabroniono

również Żydom w Orleanie wychodzić na place i ulice podczas

święta Wielkanocy.

W 547 r. lokalna społeczność chrześcijańska wymordowała Żydów i Samarytan w

Cezarei.

W 554 r. władca Neustrii (dzielnica państwa Franków ze stolicą

w Paryżu), Childbert I, zakazał Żydom w swojej dzielnicy

wychodzić na ulice oraz place podczas święta Wielkanocy.

W 561 r. nastąpił rozpad państwa Franków na trzy dzielnice:

Austrazję (stolicą Reims), Neustrię (stolicą Paryż) i Burgundię

(stolicą Orlean).

W 568 r. do Italii północnej wkroczyli Longobardowie i

założyli własne państwo ze stolicą w Pawii.

W 576 r. biskup Awitus (państwo Franków) podjudził

pospólstwo w Clermont do zburzenia okolicznych synagog.

Żydom dano wybór: ochrzczą się albo opuszczą miasto. W

pogromie zginęło wielu Żydów. Pod przymusem ochrzciło się
500 Żydów. W owym czasie biskup Awitus z Arweny (rezydował

w Clermont) był najbardziej zagożałym wrogiem żydostwa w

państwie Franków.

Konsylium soboru macońskiego (państwo Franków) odsunęło

Żydów od pełnienia obowiązków sędziowskich i od
dzierżawienia ceł oraz podatków "aby się nie zdawało na pozór, że
ludność chrześcijańska jest im podwładna". Żydom nie wolno było

siedzieć w towarzystwie duchowieństwa chrześcijańskiego.

W 579 r. król sasanidów Hormisdas, rozpoczął prześladowanie Żydów

w Babilonii. Ponownie zamknięto akademie w Surze i Pumbadicie, a
magowie krwawo prześladowali wszystkich innowierców.

W 581 r. z Państwa Sasanidów (Babilonia) uciekli nauczyciele Zakonu.

Znaleźli oni schronienie u pobliskiego szejka arabskiego i założyli nową
uczelnię w Peroz-Szaburze (nieopodal Nahardei).

W 587 r. król Wizygotów, Rekader, odstąpił od araianizmu i

przeszedł na katolicyzm.

Natychmiast ograniczył on swobody i

prawa Żydów w Hiszpanii.

W 589 r. Synod Toledański III zabronił Żydom w Hiszpanii

wchodzenia w związki małżeńskie z chrześcijankami,

utrzymywania chrześcijańskich konkubin i posiadania

chrześcijańskich niewolników. Odsunięto ich także od

piastowania urzędów publicznych w Hiszpanii. Postanowiono

także, że dzieci z mieszanych małżeństw (żydowsko-

chrześcijańskich) będą przymusowo chrzczone.

W 589 r. Bizancjum odstąpiło znaczną część Italii Longobardom,

którzy nie interesowali się Żydami i traktowali ich tak jak inne

grupy narodowe. Nawet później, gdy 653 r. Longobardowie jako

ostatni przeszli z arianizmu na katolicyzm, italscy Żydzi nie mieli

powodów do skargi.

W latach 590-604 głową kościoła katolickiego był papież

Grzegorz I Wielki. Uniezależnił się on politycznie od Bizancjum i

skupił faktyczną władzę świecką i kościelną nad Rzymem i

okręgiem rzymskim. Stopniowo niezależnymi władcami
środkowej Italii stawali się papieże.

Papież Grzegorz wygłosił

zasadę, że Żydów nawracać należy łagodnością i perswazją, a nie

przemocą.

W latach 602-610 w Bizancjum panował cesarz Fokas. Uznał on

prymat papieża nad Bizancjum.

W owym czasie, rozgoryczeni nieustannym pasmem udręczeń

Żydzi z Antiochii (Bizancjum) wzniecili powstanie i krwawo

zemścili się na chrześcijanach za wcześniej doznane krzywdy.

Walki z powstańcami były tak ciężkie, że cesarz musiał wysłać

do Antiochii dwóch swoich wodzów. Połowę Żydów

wymordowano, a drugą połowę okaleczono.

W 606 r. rozpoczęła się długotrwała wojna Bizancjum z Persją.

W 610 r. Persowie próbowali zdobyć Konstantynopol i zajęli

stopniowo Syrię i Egipt. W 614 r. najechali na Palestynę.

Na wezwanie Persów, palestyńscy Żydzi wzniecili powstanie przeciwko Bizancjum.

Żydowscy powstańcy walczyli pod wodzą Beniamina. Mszcząc się na chrześcijanach

za wcześniej doznane krzywdy, Persowie i Żydzi zdobywali kolejne miasta, aż

ostatecznie zdobyli Jerozolimę. W samym mieście wymordowano 90 tysięcy

chrześcijan. Burzono kościoły i klasztory w całej Palestynie.

Persowie jednak zawiedli nadzieje Żydów na utworzenie nowego państwa

żydowskiego i odbudowę Jerozolimy. Licznych Żydów uwięziono i zesłano na

wygnanie do Persji.

Pomimo tego, w latach 614-617 Żydzi mogli sprawować

ograniczoną władzę w Jerozolimie. W owym czasie, w Palestynie żyło najwyżej 150

tys. Żydów, mieszkających w 43 osadach.

W 612 r. wizygockim królem Hiszpanii został Sisebut,

który

okazał się dla Żydów "biczem bożym" i swoim postępowaniem z

nimi ściągnął klęskę na całe swoje królestwo. Sisebut wydał

dekret, nakazujący wszystkim Żydom przyjąć w oznaczonym

terminie chrzest lub opuścić ziemie wizygockie. Rozkaz ten

wykonano z całą bezwzględnością.

Wielu Żydów zostało zmuszonych do wyemigrowania z

Królestwa Wizygotów (Hiszpania). Udawali się oni do Królestwa

Franków (Francja) lub do północnej Afryki.

W 613 r. Chlotar (613-629) zjednoczył wszystkie państewka

frankońskie i został królem Królestwa Franków.

Gorliwie strzegł

interesów kleru katolickiego i zaciekle nienawidził Żydów.

W 615 r. konsylium synodu w Paryżu (Królestwo Franków)

odsunęło Żydów od sprawowania wszelkich urzędów w

administracji i wojsku.

W 621 r. nowy król wizygocki Swintila uchylił antyżydowskie

edykty w Hiszpanii. W tych nowych okolicznościach, wielu

hiszpańskich Żydów wróciło do kraju.

Judaizm nie tylko zjednał sobie niektóre plemiona arabskie i zaszczepił

wśród nich zarządzenia Zakonu, ale wzbudził też założyciela nowej religii,

Mahometa (570-632).
Mahomet był wychowankiem judaizmu w arabskim mieście Mekka. W
622 r. przybył do Jathribu, gdzie mieściła się uczelnia żydowska (miasto to

zostało później nazwane Medina). Mahomet starał się pozyskać

przychylność Żydów dla swoich poglądów religijnych, jednakże został

odrzucony.

W 624 r. Mahomet stanowczo zerwał z Żydami i zaczął powszechnie

głosić wśród Arabów swoją wykładnię wiary. Uważał on, że otrzymał

objawienie od Boga. Zmienił kierunek zwracania się przy modlitwie z

Jerozolimy na Mekkę. Zamiast żydowskiego postu Aszura ustanowił

święty miesiąc Ramadan.

Jero rozgoryczenie z powodu odrzucenia przez Żydów, zmieniło się w
otwartą nienawiść. Głoszona przez Mahometa religia, zwana Islamem,
czyli poddaniem się woli Bożej, stała się potężnym czynnikiem

ideologicznym, jednoczącym świat arabski i dynamizującym go.
Mahomet głosił: "O wierni, nie wybierajcie Żydów i chrześcijan na
sojuszników. Niechaj się sami bronią. Kto się z nimi przyjaźni, staje się jako
jeden z nich. Bóg nie znosi ludu grzesznego."

W 625 r. Mahomet wygnał Żydów z miasta i okolic Mediny.

Uchodźcy osiedlili się w Chajbarze. Część żydowskich uchodźców

zawiązała koalicję, aby wspólnie walczyć z Mahometem. W 626 r.

wspólnymi siłami uderzyli na Arabów w Medinie.

Ponieśli jednak

porażkę i w 627 r. poddali się prosząc Mahometa o łaskę. Na placu

publicznym w Medinie zamordowano 700 Żydów.

W 627 r. palestyńscy Żydzi zawarli tajne porozumienie z Bizancjum. W zamian za

wspólną walkę przeciwko Persom, cesarz Herakliusz zapewnił im bezkarność za

krzywdy wyrządzone chrześcijanom i przyrzekł liczne przywileje.

W 628 r. na mocy zawartego pokoju Persowie opuścili Palestynę. W 629 r. kraj

został ponownie zajęty przez Bizancjum. Cesarz Herakliusz nakazał wymordować

wszystkich złapanych Żydów. Zamknięto Żydom wstęp do Jerozolimy.

W 628 r. Mahomet uderzył na związek małych żydowskich gmin w

Chajbarze, które zostały zmuszone do płacenia Arabom corocznego

haraczu.

Mahomet stworzył religijne państwo arabskie obejmujące znaczną

część Półwyspu Arabskiego z miastami: Jatrib (nazwanym później
Madinat an-Nabi, czyli Medyna - "miasto proroka") i Mekka.

W latach 629-639 w Królestwie Franków panował Dagobert I.

Został on przez historię zaliczony do najzagorzalszych wrogów

żydostwa. W owym czasie tysiące Żydów uciekało z Hiszpanii

do państwa frankońskiego, lecz i tutaj czekały na nich

upokorzenia i prześladowania za wiarę.

W 629 r. król Dagobert dał wszystkim Żydom w Królestwie

Franków termin na przyjęcie chrześcijaństwa. Oporni mieli

zostać zgładzeni.

W 631 r. hiszpańscy magnaci i kler katolicki obalili króla i

wybrali nowego króla Sisenada, który z całą gorliwością popierał

interesy kościoła katolickiego w Hiszpanii.

W 633 r. synod w Toledo pod przywództwem arcybiskupa

Izydora postanowił, że nie należy nawracać Żydów na

chrześcijaństwo przemocą i groźbą kar. Pomimo tego, bardzo

ograniczono prawa Żydów w Hiszpanii, potwierdzając słuszność

antyżydowskich dekretów Rekadera z 589 r.
Synod w Sisenanda podjął uchwałę dotyczącą Żydów, którzy
przeszli na chrześcijaństwo, a następnie powrócili do judaizmu.

Kler hiszpański postanowił, aby takich Żydów przemocą

odciągać od wiary żydowskiej. Ich dzieci miały być odebrane

rodzicom i zamknięte w katolickich klasztorach.

Przez cały ten czas względnie łagodnie traktowano w
Hiszpanii Żydów, którzy wiernie trzymali się tradycji judaizmu.

W owym czasie arcybiskup Izydor z Sewilli napisał dwie książki

przeciwko Żydom. Przy ich pomocy kler chrześcijański usiłował
odciągnąć Żydów od judaizmu. Izydor udowadniał dogmaty
katolickie przy pomocy tekstów Pisma Świętego.

Doszło wówczas do ostrej polemiki żydowsko-chrześcijańskiej

w Hiszpanii. Nauczyciele żydowscy odpowiedzieli Izydorowi

dziełami polemicznymi, które przewyższały katolickie w

znajomości tekstów biblijnych.

W 632 r. wprowadzono przymusowy chrzest Żydów w całym

cesarstwie bizantyńskim.

Gdy w 632 r. zmarł Mahomet, jego uczniowie spisali jego nauki w

księdze Koran, która stała się świętą księgą Islamu. Religijny fanatyzm

połączony z zapałem wojennym i żądzą podbojów, opętały umysły

Arabów.

Islam stał się największym wrogiem chrześcijaństwa i Żydów.

Następcy Mahometa, zwani kalifami, czyli zastępcami proroka,

powiększyli obszar swego państwa i bardzo szybko doszło do otwartego

konfliktu między islamem a chrześcijaństwem. W rękach kalifów skupiała

się władza religijna, wojskowa i cywilna.

W latach 632-634 nad Arabami panował kalif Abu-Bekr.

W latach 634-644 nad Arabami panował kalif Omar.

Wypędził on Żydów

z Chajbaru i Wadil-Kora oświadczając "aby stopa Żyda i chrześcijanina nie
kalała świętej gleby arabskiej".

Żydzi arabscy wypędzeni z Chajbaru zostali osiedleni w większości na
terenie Babilonii i Palestyny. Miłowali oni judaizm, dla którego poświęcili
wszystko co posiadali w Arabii. Jednakże judaizm arabski dzieliła przepaść
od judaizmu talmudycznego, którego nauczano w Babilonii i Palestynie.

Żydzi arabscy miłowali wolność i czuli się skrępowani ilością zakazów
Talmudu. W ten sposób zaistniało rozszczepienie w społeczności
żydowskiej na dwa obozy. Istotą problemu był Talmud.

--------------------------------------------------

Materiały opracowywane na podstawie: patrz

Bibliografia

.