1

Międzynarodowe stosunki

ekonomiczne

Jan J. Michałek

Cele wykładu

z

Wykład z Międzynarodowych Stosunków
Gospodarczych (MSG) ma na celu ukazanie i
wyjaśnienie jak funkcjonuje gospodarka
otwarta, powiązana ze światem więzami
handlowymi i finansowymi. Wykład ma
wyjaśnić również jakie są podstawowe zasady
funkcjonowania głównych międzynarodowych
instytucji handlowych i finansowych.

Pierwsza część wykładu

z

Wykład z MSG tradycyjnie składa się z dwóch

głównych części.

z

Pierwsza, oparta o podstawy mikro, obejmuje

zagadnienia związane z teorią handlu

międzynarodowego i polityką handlową.

z

W tej części zajęć zostanie zaprezentowana:

z

- neoklasyczna jak i tzw. nowa teoria handlu.

z

- skutki funkcjonowania poszczególnych

instrumentów polityki handlowej w warunkach

doskonałej i niedoskonałej konkurencji.

2

Druga część wykładu

z

Natomiast część druga, oparta o podstawy

makroekonomiczne,

z

prezentuje zagadnienia związane z kursami walutowymi,

polityką kursową oraz równowagą bilansu płatniczego.

Kursy walutowe będą analizowane głównie w ujęciu

monetarnym.

z

Podstawą do analizy skuteczności polityki

makroekonomicznej (w tym i kursowej) w gospodarce

otwartej będzie stanowił model IS-LM-BP. W części

drugiej zagadnienia związane z finansami są

potraktowane bardziej syntetycznie ponieważ duża część

studentów uczęszcza na oddzielny wykład z finansów

międzynarodowych.

Plan szczegółowy zajęć:

Handel międzynarodowy

z

1. Gospodarka światowa i międzynarodowy podział pracy

z

Pojęcie i powstawanie gospodarki światowej; tradycyjny międzynarodowy podział pracy,

przemiany w gospodarce światowej w XX wieku, instytucjonalizacja gospodarki po II wojnie: rola

systemu MFW-GATT, struktura współczesnego handlu towarami i usługami

z

Lit.: Caves i inni, rozdz. 1.

z

Model Ricardo

z

Założenia modelu, prezentacja geometryczna, zapis algebraiczny z dwoma dobrami (wersja

Krugmana), poziom terms of trade, przewaga względna i bezwzględna model z wieloma dobrami,

rola względnych płac.

z

Lit.: Podręcznik: roz. 2:,

z

Ambitni: Fisher, Dornbusch, Samuelson: Comparative advantage, Trade and Payments,...: tekst

w powielarni - podobnie jak inne dodatkowe teksty).

z

Model Heckschera-Ohlina (H-O) z niemobilnymi czynnikami produkcji

z

Factor specific model (trzy czynniki), założenia, zapis algebraiczny, produktywność czynników i

ich wynagrodzenia, twierdzenie Haberlera, handel a korzyści z wymiany.

z

Lit.: Podręcznik: rozdz. 3

Plan szczegółowy zajęć

z

4. Klasyczny model H-O (2x2x2)

z

2 czynniki i stałe współczynniki substytucji; założenia, zmiany zasobów czynników (twierdzenie

Rybczynskiego), Tw. Stolper-Samuelsona, zapis Jones’a modelu H-O, z dowodami

Rybczynskiego, Stolpera-Samuelsona oraz twierdzenie o wyrównywaniu cen czynników

produkcji,

z

Lit: Podręcznik: roz. 4 i 5

z

Ambitni: R. Jones: „The Structure of Simple General Equilibrium Model„

z

Testowanie modelu H-O i wczesne alternatywne wyjaśnienia paradoksu Leontiefa

z

Paradoks Leontiefa i późniejsze testy, teoria nakładających się popytów (Linder), teorie neo-

czynnikowe, teorie neo-technologiczne, teoria luki technologicznej,

z

Lit: A. Głębocka-Zielińska: roz. 3.2. A. Cieślik, rozdz. 3, str. 74-90. J. Misala, rozdz. 3.1-3.2

z

Ambitni: E. Helpman: Explaining the Structure of Foreign Trade: Where do we Stand?

z

Handel wewnątrz-gałęziowy: modele niedoskonałej konkurencji: zróżnicowanie produktów

lub wzajemny dumping

z

Prace Grubela-Lloyda, badania empiryczne handlu wewnątrz-gałęziowego, funkcja popytu Dixit-

Stiglitza (love for variety), model Brandera-Krugman: wzajemny dumping jako źródło handlu

wewnątrz-gałęziowego.

z

Lit.: E. Czarny: rozdz. 2.3.

z

J. Michałek, rozdz. 8.2., Ch. Marrevijk, rozdz. 9 i 10.3, + materiały powielone (Dixit-Stiglitz)

3

Plan szczegółowy zajęć

•

7. Handel wewnątrz-gałęziowy a korzyści skali i niedoskonała konkurencja

•

Model Krugmana (podręcznikowy i intra), znaczenie korzyści skali i zróżnicowania

produktów. Model Falveya-Kierzkowskiego (horyzontalne zróżnicowanie produktów)

•

Lit.: Podręcznik roz. 6

•

Cieślik s. 37-54.

•

E. Czarny: rozdz. 2.3 i 3.1-3.2.

•

Badania empiryczne struktury handlu między-gałęziowego i wewnątrz-gałęziowego.

•

Badania empiryczne handlu międzygałęziowego opartego o klasyfikację Nevena, handlu

wewnątrz-gałęziowego horyzontalnego i wertykalnego, badania dotyczące handlu Polski

•

Lit. Od liberalizacji do integracji Polski z Unią, rozdz. 1-3.

•

J. Misala, E. Pluciński, rozdz. 4.

•

Ambitni; D. Berenhofen: Intra-industry Trade and strategic interaction: Theory and evidence.

•

Polityka handlowa w ramach wolnej konkurencji: cła

•

Cło w kraju dużym i małym, analiza w ramach równowagi cząstkowej i ogólnej, wpływ ceł na

terms of trade, efektywna protekcja celna, optymalna taryfa celna (ilustracja graficzna i

dowód), paradoks Metzlera, polityka handlowa przy występowaniu niedoskonałości

rynkowych.

•

Lit.: Podręcznik: Rozdz. 8.

•

J. Michałek., rozdz. 1

Plan szczegółowy zajęć

z

10. Polityka handlowa: bariery pozataryfowe (ograniczenia ilościowe, VER-y,)

z

ograniczenia ilościowe, ekwiwalentność ograniczeń ilościowych i ceł, ograniczenia ilościowe w

warunkach monopolizacji rynku, wpływ sposobu dystrybucji licencji na poziom dobrobytu,

„dobrowolne” ograniczenia ilościowe (VER), przepisy domieszkowe.

z

Lit.: Podręcznik: rozdz. 8

z

J. Michałek: rozdz. 7 i 10

z

Polityka handlowa: bariery pozataryfowe (subsydia i dumping,)

z

mechanizm subwencji, cła a subwencje produkcyjne, subwencje eksportowe, strategiczna

polityka eksportowa, Specyfika subwencji stosowanych w handlu rolnym, cła wyrównawcze,

dumping przy monopolizacji rynku krajowego, cła anty-dumpingowe, minimalne wymogi

eksportowe

z

Lit.: Podręcznik: Rozdz. 8

z

J. Michałek: rozdz. 8-9.

z

12. Strategiczna polityka handlowa (w warunkach niedoskonałej konkurencji)

z

Polityka przemysłowa w krajach przemysłowych: Protekcjonizm jako forma strategicznej

(proeksportowej) polityki handlowej służącej przechwytywaniu zysków i uzyskaniu korzyści sali

produkcji (rola badań i rozwoju), analiza ogólna polityki w warunkach oligopolu (analiza

Grossmana),

z

Lit.: Podręcznik: rozdz. 11

z

J. Michałek, rozdz. 2. Ch. Marrevijk, rozdz. 11 + materiały powielone (model Brandera-Spencer i

Eatona-Grossmana)

Plan szczegółowy zajęć

z

13. Ekonomia polityczna polityki handlowej.

z

Analiza sektora dystrybucji dóbr przy ograniczeniach importu, zjawisko rent-seeking, odmienne podejścia

do modelowania ekonomii politycznej: model Findlay'a-Wellisza, podejście średniego wyborcy, kontrybucje

polityczne.

z

Lit.: Podręcznik: rozdz. 9,

z

Caves i inni, rozdz. 12. J. Michałek, rozdz. 11.

z

14. Elementy teorii integracji handlowej

z

Statyczne efekty integracji handlowej: efekt kreacji i przesunięcia handlu, efekty dynamiczne integracji

związane z korzyściami skali, podniesieniem poziomu konkurencji i efektywnością menedżerską.

z

Lit.: W. Molle, rozdz. 5, lub

z

J. Michałek, rozdz. 3, Czarczyńska, rozdz. 3.

z

Ambitni: F. McDonald, S. Dearden (eds.), rozdz. 2.

z

z

15. Skutki liberalizacji handlu i zasady międzynarodowej polityki handlowej

z

Proste metody liczenia skutków protekcjonizmu przy doskonałej konkurencji, Model Armingtona (produkty

zróżnicowane ze względu na miejsce pochodzenia), Szacowanie skutków liberalizacji przy użyciu modelu

Armingtona.

z

Podstawowe zasady systemu GATT/WTO, rola KNU i wielostronności negocjacji, zalety systemu

wielostronnego, koszty wdrażania przyjętych zasad, klauzule bezpieczeństwa, protekcjonizm

uwarunkowany (anty-dumping, cła wyrównawcze, klauzule ochronne).

z

Lit.: J. Michałek, rozdz. 4-5 lub E. Kawecka-Wyrzykowska, J. Kaczurba : Polska w WTO, Warszawa 2000,

rozdz. 2-3

z

Ambitni: Francois, Reinert, Applied Methods for Trade Policy Analysis, rozdz. 5

4

Plan szczegółowy zajęć: Finanse

międzynarodowe

z

Rachunki bilansu płatniczego

z

Podwójne księgowanie, główne pozycje rachunku obrotów bieżących, rachunek obrotów

kapitałowych, saldo błędów i opuszczeń, transakcje rezerwami oficjalnymi, pojęcia deficytu

bilansu płatniczego, Analiza bilansu płatniczego Polski w latach 90.

z

Lit. Podręcznik, rozdz. 15, roczniki statystyczne IFS.

z

Caves i inni, rozdz. 16.

z

Rachunkowość dochodu narodowego

z

Gospodarka zamknięta i otwarta, tożsamość dochodu w gospodarce otwartej, rachunek

obrotów bieżących i zadłużenie zagraniczne, obroty bieżące a oszczędności (prywatne i

publiczne), czynniki oddziaływujące na stan bilansu obrotów bieżących w prostym modelu

keynesowskim jednego kraju, mnożnik handlu zagranicznego

z

Lit. Podręcznik, rozdz. 15

z

Caves i inni, rozdz. 18.

z

Kursy walutowe i rynek dewizowy

z

Kurs walutowy: definicje rodzaje (kasowe i terminowe) i możliwe zmiany, ogólna

charakterystyka rynku walutowego, arbitraż, hedging, spekulacja, główne czynniki

oddziaływujące na poziom kursu (stopy procentowe, ceny, zmiany dochodu), warunki

skuteczności dewaluacji (podejście elastycznościowe, warunek Marshalla-Lernera).

z

Lit.: Podręcznik, rozdz. 13.

z

E. Chraboszczewska, K. Kalicki, rozdz. 1.2.

z

Ambitni. C. Hallwod, R. MacDonald, rozdz. 2 i 3.1.

Plan szczegółowy zajęć

z

Kursy walutowe a stopy procentowe;

z

Dochody z aktywów, kursy terminowe a parytet stóp procentowych, ryzyko a płynność,

nieubezpieczony i ubezpieczony parytet stóp procentowych, kurs równowagi (wpływ

oczekiwań i stóp procentowych).

z

Lit.: Podręcznik, rozdz. 13

z

Ambitni: C. Hallwod, R. MacDonald, rozdz. 3.2-3.5

z

Pieniądz a kursy walutowe

z

Rola pieniądza, popyt na pieniądz, podaż pieniądza i równowaga na rynku pieniężnym,

związek pomiędzy pieniądzem stopą procentową i kursem walutowym w krótkim i długim

okresie, model monetarny kursu walutowego.

z

Lit.: Podręcznik, rozdz. 14

z

Ambitni: C. Hallwod, R. MacDonald, rozdz. 9.

z

Kursy walutowe a poziom cen w długim okresie

z

Prawo jednej ceny, teoria parytetu siły nabywczej (PPP), problemy związane z weryfikacją

PPP, towary nie będące przedmiotem wymiany międzynarodowej, nominalny i realny kurs

walutowy, podejście monetarystyczne w długim okresie do równowagi kursowej.

z

Lit.: podręcznik rozdz. 15

z

Ambitni: C. Hallwood, R. MacDonalds, rozdz. 7

Plan szczegółowy zajęć

z

22. Model IS-LM-BP (Model Mundella-Fleminga) oraz AA-DD.

z

Przypomnienie modelu IS-LM-BP. (Krzywa BP: połozenie i zmiany), Równowaga w modelu IS-

LM-BP. Model AA-DD z podręcznika: równowaga na rynku towarów i aktywów: skutki zmian w

polityce makroekonomicznej,

z

Lit.: Yarbrough, Yarbrough, rozdz. 15, Podręcznik, rozdz. 16.

z

Ambitni: C. Hallowood, R. MacDonald, rozdz. 5

z

Skuteczność polityki makroekonomicznej w systemie kursów stałych i płynnych

z

Analiza przy użyciu modelu IS-LM-BP dla jednego kraju. Konieczność interwencji dewizowych w

systemie kursów stałych, sterylizacja, skuteczność polityki fiskalnej i pieniężnej w systemie

kursów stałych przy niedoskonałej mobilności kapitału; system kursów płynnych: niewielka

skuteczność polityki fiskalnej i duża skuteczność polityki pieniężnej. Porównanie modelu IS-LM z

modelem AA-DD.

z

Lit.: Yarbrough, Yarbrough, rozdz. 16-17. Podręcznik, aneks 1 do rozdz. 16.

z

Ambitni: C. Hallowood, R. MacDonald, rozdz. 6.

z

Międzynarodowy system walutowy w latach 1870-1973

z

System waluty złotej, stabilność kursowa i „automatyczne” przywracanie równowagi bilansu

płatniczego, alternatywne systemy w okresie międzywojennym (sztabowo-złoty i dewizowo-złoty),

założenia systemu dolarowo-złotego z Bretton-Woods, Diagram Swana, paradoks Triffina,

przyczyny trudności utrzymania kursów stałych (uproszczony model Krugmana z 1979),

dezintegracja systemu z BW.

z

Lit.: Podręcznik, rozdz. 18. P. De Grauwe, rozdz. 4.3.

z

Ambitni: C. Hallwood, R. MacDonald, rozdz. 16

5

Plan szczegółowy zajęć

z

Międzynarodowy system walutowy po 1973

z

Argumenty na rzecz kursów zmiennych: autonomia polityki

pieniężnej, symetria, automatyczny stabilizator, Argumenty

przeciwko płynności kursów: „brudny floating”, odmienne

rozwiązania instytucjonalne, elementy teorii i praktyki stref

walutowych (target zones)

z

Lit. Podręcznik: rozdz. 19, . P. De Grauwe, rozdz. 4.5.

z

Ambitni: C. Halwood, R. MacDonald, rozdz. 15 i 17 lub Handbook,

rozdz. 36.

z

26. Wspólny rynek kapitałowy: doświadczenia Unii Europejskiej

z

Korzyści z liberalizacji przepływu kapitałów: analiza neoklasyczna,

teorie przepływu inwestycji bezpośrednich, Liberalizacja rynku

kapitałowego w Unii Europejskiej: rozwiązania instytucjonalne i

skutki ekonomiczne liberalizacji kapitałowej.

z

Lit. Podręcznik, rozdz. 7, W. Molle, rozdz. 8

z

Halwood, R. MacDonald, rozdz. 19.

Plan szczegółowy zajęć

z

27. Unia walutowa w Europie

z

Podstawy teoretyczne unii walutowej (MU): korzyści i straty wynikające z MU,

doświadczenie Europejskie: Europejski System Walutowy, Europejska Unia

Monetarna (EMU), Traktat z Maastricht: podstawy traktatowe: kryteria

konwergencji i ich realizacja w Europie, znaczenie EMU dla Polski, pierwsze

doświadczenia z funkcjonowania euro.

z

Lit.: Podręcznik rozdz. 20, P. De Grauwe, rozdz. 1, W. Molle, rozdz. 17,

Czarczyńska, rozdz. 6.

z

C. Halwood, R. MacDonald, rozdz. 18.

z

28. Kryzys zadłużeniowy i ryzyko kryzysu walutowego

z

Zadłużenie krajów rozwijających się i w procesie transformacji, analiza stanu

zadłużenia i niewypłacalności, Ogólne przyczyny kryzysów walutowych,

programy stabilizacji makroekonomicznej a ryzyko kryzysu walutowego.

z

Lit.: podręcznik, rozdz. 22, H. Siebert, World Economy, rozdz. 9-10.

z

Sławiński, Małecki i inni, rozdz. 1., M. Gruszczyński: Kryzysy walutowe …

z

Ambitni: P. De Grauwe, International Money, rozdz. 4, C. Halwood, R.

MacDonald, rozdz. 20-22.

Literatura podstawowa

z

P. Krugman, M. Obstfeld: Międzynarodowe Stosunki

Gospodarcze, PWN, Warszawa 1997, t. 1 i 2,

wykorzystywana wersja angielska wyd. II-V (podane

numery rozdziałów dotyczą tego znacznie lepszego i

pełniejszego oryginalnego wydania podręcznika P.

Krugman, M. Obstfeld: International Economics, Theory

and Policy, Addison-Wesley, 2003);

z

W. Molle, Ekonomika Integracji Europejskiej: Teoria,

praktyka, polityka, FG Solidarność, Gdańsk 2000

(wybrane rozdziały)

z

R. Caves, J. Frankel, R. Jones: Handel i Finanse

Międzynarodowe, PWE , 1998 (Caves i inni) (wybrane

rozdziały)

6

Literatura uzupełniająca polska

z

A. Cieślik, Nowa teoria handlu zagranicznego w świetle badań empirycznych, PWN

2000

z

A. Czarczyńska, K. Śledziewska, Teoria integracji europejskiej, Wydawnictwo, C.H.

Beck, Warszawa 2003 (dalej Czarczyńska)

z

E. Czarny, Teoria i praktyka handlu wewnątrz-gałęziowego, Oficyna wydawnicza

SGH, Warszawa 2002

z

Od liberalizacji do integracji Polski z Unią Europejską (red. J. Michałek, W. Siwiński,

M. Socha), PWN, Warszawa 2003.

z

P. De Grauwe, Unia walutowa, PWE, Warszawa 2003.

z

J. Michałek, Polityka handlowa, Mechanizmy ekonomiczne i regulacje

międzynarodowe, PWN 2002.

z

J. Misala, Teorie międzynarodowej wymiany gospodarczej, PWN 1990.

z

J. Kaczurba, E. Kawecka-Wyrzykowska (red.) Polska w WTO, 2002, IKCHZ.

z

K. Kalicki, Pieniądz a bilans płatniczy, PWE 1998.

z

E. Chrabonszczewska, K. Kalicki: Teoria i polityka kursu walutowego, SGH,

Warszawa 1996.

z

W. Małecki, A. Sławiński i inni, Kryzysy walutowe, PWN, 2001.

z

M. Gruszczyński, Kryzysy walutowe a liberalizacja obrotów kapitałowych, PWN

2002.

Ćwiczenia, egzamin

z

Główne materiały do ćwiczeń:

z

L. Goldberg, M Klein, Międzynarodowe

Stosunki Gospodarcze, ćwiczenia, PWN, 1997;

z

S. Schuller, D. Ottens, Study Guide for

International Trade and the World Economy,

Oxford University Press, 2002,

z

Egzamin: pisemny testowy (ok. 70 pytań za 1

punkt) i 2-3 pytania wolne za więcej punktów.

z

Oceny za ćwiczenia powyżej 4 oznaczają

dodatkowe punkty na egzaminie końcowym

(maksymalnie do 10% całości punktów)