1
Międzynarodowe stosunki
ekonomiczne
Jan J. Michałek
Cele wykładu
z
Wykład z Międzynarodowych Stosunków
Gospodarczych (MSG) ma na celu ukazanie i
wyjaśnienie jak funkcjonuje gospodarka
otwarta, powiązana ze światem więzami
handlowymi i finansowymi. Wykład ma
wyjaśnić również jakie są podstawowe zasady
funkcjonowania głównych międzynarodowych
instytucji handlowych i finansowych.
Pierwsza część wykładu
z
Wykład z MSG tradycyjnie składa się z dwóch
głównych części.
z
Pierwsza, oparta o podstawy mikro, obejmuje
zagadnienia związane z teorią handlu
międzynarodowego i polityką handlową.
z
W tej części zajęć zostanie zaprezentowana:
z
- neoklasyczna jak i tzw. nowa teoria handlu.
z
- skutki funkcjonowania poszczególnych
instrumentów polityki handlowej w warunkach
doskonałej i niedoskonałej konkurencji.
2
Druga część wykładu
z
Natomiast część druga, oparta o podstawy
makroekonomiczne,
z
prezentuje zagadnienia związane z kursami walutowymi,
polityką kursową oraz równowagą bilansu płatniczego.
Kursy walutowe będą analizowane głównie w ujęciu
monetarnym.
z
Podstawą do analizy skuteczności polityki
makroekonomicznej (w tym i kursowej) w gospodarce
otwartej będzie stanowił model IS-LM-BP. W części
drugiej zagadnienia związane z finansami są
potraktowane bardziej syntetycznie ponieważ duża część
studentów uczęszcza na oddzielny wykład z finansów
międzynarodowych.
Plan szczegółowy zajęć:
Handel międzynarodowy
z
1. Gospodarka światowa i międzynarodowy podział pracy
z
Pojęcie i powstawanie gospodarki światowej; tradycyjny międzynarodowy podział pracy,
przemiany w gospodarce światowej w XX wieku, instytucjonalizacja gospodarki po II wojnie: rola
systemu MFW-GATT, struktura współczesnego handlu towarami i usługami
z
Lit.: Caves i inni, rozdz. 1.
z
Model Ricardo
z
Założenia modelu, prezentacja geometryczna, zapis algebraiczny z dwoma dobrami (wersja
Krugmana), poziom terms of trade, przewaga względna i bezwzględna model z wieloma dobrami,
rola względnych płac.
z
Lit.: Podręcznik: roz. 2:,
z
Ambitni: Fisher, Dornbusch, Samuelson: Comparative advantage, Trade and Payments,...: tekst
w powielarni - podobnie jak inne dodatkowe teksty).
z
Model Heckschera-Ohlina (H-O) z niemobilnymi czynnikami produkcji
z
Factor specific model (trzy czynniki), założenia, zapis algebraiczny, produktywność czynników i
ich wynagrodzenia, twierdzenie Haberlera, handel a korzyści z wymiany.
z
Lit.: Podręcznik: rozdz. 3
Plan szczegółowy zajęć
z
4. Klasyczny model H-O (2x2x2)
z
2 czynniki i stałe współczynniki substytucji; założenia, zmiany zasobów czynników (twierdzenie
Rybczynskiego), Tw. Stolper-Samuelsona, zapis Jones’a modelu H-O, z dowodami
Rybczynskiego, Stolpera-Samuelsona oraz twierdzenie o wyrównywaniu cen czynników
produkcji,
z
Lit: Podręcznik: roz. 4 i 5
z
Ambitni: R. Jones: „The Structure of Simple General Equilibrium Model„
z
Testowanie modelu H-O i wczesne alternatywne wyjaśnienia paradoksu Leontiefa
z
Paradoks Leontiefa i późniejsze testy, teoria nakładających się popytów (Linder), teorie neo-
czynnikowe, teorie neo-technologiczne, teoria luki technologicznej,
z
Lit: A. Głębocka-Zielińska: roz. 3.2. A. Cieślik, rozdz. 3, str. 74-90. J. Misala, rozdz. 3.1-3.2
z
Ambitni: E. Helpman: Explaining the Structure of Foreign Trade: Where do we Stand?
z
Handel wewnątrz-gałęziowy: modele niedoskonałej konkurencji: zróżnicowanie produktów
lub wzajemny dumping
z
Prace Grubela-Lloyda, badania empiryczne handlu wewnątrz-gałęziowego, funkcja popytu Dixit-
Stiglitza (love for variety), model Brandera-Krugman: wzajemny dumping jako źródło handlu
wewnątrz-gałęziowego.
z
Lit.: E. Czarny: rozdz. 2.3.
z
J. Michałek, rozdz. 8.2., Ch. Marrevijk, rozdz. 9 i 10.3, + materiały powielone (Dixit-Stiglitz)
3
Plan szczegółowy zajęć
•
7. Handel wewnątrz-gałęziowy a korzyści skali i niedoskonała konkurencja
•
Model Krugmana (podręcznikowy i intra), znaczenie korzyści skali i zróżnicowania
produktów. Model Falveya-Kierzkowskiego (horyzontalne zróżnicowanie produktów)
•
Lit.: Podręcznik roz. 6
•
Cieślik s. 37-54.
•
E. Czarny: rozdz. 2.3 i 3.1-3.2.
•
Badania empiryczne struktury handlu między-gałęziowego i wewnątrz-gałęziowego.
•
Badania empiryczne handlu międzygałęziowego opartego o klasyfikację Nevena, handlu
wewnątrz-gałęziowego horyzontalnego i wertykalnego, badania dotyczące handlu Polski
•
Lit. Od liberalizacji do integracji Polski z Unią, rozdz. 1-3.
•
J. Misala, E. Pluciński, rozdz. 4.
•
Ambitni; D. Berenhofen: Intra-industry Trade and strategic interaction: Theory and evidence.
•
Polityka handlowa w ramach wolnej konkurencji: cła
•
Cło w kraju dużym i małym, analiza w ramach równowagi cząstkowej i ogólnej, wpływ ceł na
terms of trade, efektywna protekcja celna, optymalna taryfa celna (ilustracja graficzna i
dowód), paradoks Metzlera, polityka handlowa przy występowaniu niedoskonałości
rynkowych.
•
Lit.: Podręcznik: Rozdz. 8.
•
J. Michałek., rozdz. 1
Plan szczegółowy zajęć
z
10. Polityka handlowa: bariery pozataryfowe (ograniczenia ilościowe, VER-y,)
z
ograniczenia ilościowe, ekwiwalentność ograniczeń ilościowych i ceł, ograniczenia ilościowe w
warunkach monopolizacji rynku, wpływ sposobu dystrybucji licencji na poziom dobrobytu,
„dobrowolne” ograniczenia ilościowe (VER), przepisy domieszkowe.
z
Lit.: Podręcznik: rozdz. 8
z
J. Michałek: rozdz. 7 i 10
z
Polityka handlowa: bariery pozataryfowe (subsydia i dumping,)
z
mechanizm subwencji, cła a subwencje produkcyjne, subwencje eksportowe, strategiczna
polityka eksportowa, Specyfika subwencji stosowanych w handlu rolnym, cła wyrównawcze,
dumping przy monopolizacji rynku krajowego, cła anty-dumpingowe, minimalne wymogi
eksportowe
z
Lit.: Podręcznik: Rozdz. 8
z
J. Michałek: rozdz. 8-9.
z
12. Strategiczna polityka handlowa (w warunkach niedoskonałej konkurencji)
z
Polityka przemysłowa w krajach przemysłowych: Protekcjonizm jako forma strategicznej
(proeksportowej) polityki handlowej służącej przechwytywaniu zysków i uzyskaniu korzyści sali
produkcji (rola badań i rozwoju), analiza ogólna polityki w warunkach oligopolu (analiza
Grossmana),
z
Lit.: Podręcznik: rozdz. 11
z
J. Michałek, rozdz. 2. Ch. Marrevijk, rozdz. 11 + materiały powielone (model Brandera-Spencer i
Eatona-Grossmana)
Plan szczegółowy zajęć
z
13. Ekonomia polityczna polityki handlowej.
z
Analiza sektora dystrybucji dóbr przy ograniczeniach importu, zjawisko rent-seeking, odmienne podejścia
do modelowania ekonomii politycznej: model Findlay'a-Wellisza, podejście średniego wyborcy, kontrybucje
polityczne.
z
Lit.: Podręcznik: rozdz. 9,
z
Caves i inni, rozdz. 12. J. Michałek, rozdz. 11.
z
14. Elementy teorii integracji handlowej
z
Statyczne efekty integracji handlowej: efekt kreacji i przesunięcia handlu, efekty dynamiczne integracji
związane z korzyściami skali, podniesieniem poziomu konkurencji i efektywnością menedżerską.
z
Lit.: W. Molle, rozdz. 5, lub
z
J. Michałek, rozdz. 3, Czarczyńska, rozdz. 3.
z
Ambitni: F. McDonald, S. Dearden (eds.), rozdz. 2.
z
z
15. Skutki liberalizacji handlu i zasady międzynarodowej polityki handlowej
z
Proste metody liczenia skutków protekcjonizmu przy doskonałej konkurencji, Model Armingtona (produkty
zróżnicowane ze względu na miejsce pochodzenia), Szacowanie skutków liberalizacji przy użyciu modelu
Armingtona.
z
Podstawowe zasady systemu GATT/WTO, rola KNU i wielostronności negocjacji, zalety systemu
wielostronnego, koszty wdrażania przyjętych zasad, klauzule bezpieczeństwa, protekcjonizm
uwarunkowany (anty-dumping, cła wyrównawcze, klauzule ochronne).
z
Lit.: J. Michałek, rozdz. 4-5 lub E. Kawecka-Wyrzykowska, J. Kaczurba : Polska w WTO, Warszawa 2000,
rozdz. 2-3
z
Ambitni: Francois, Reinert, Applied Methods for Trade Policy Analysis, rozdz. 5
4
Plan szczegółowy zajęć: Finanse
międzynarodowe
z
Rachunki bilansu płatniczego
z
Podwójne księgowanie, główne pozycje rachunku obrotów bieżących, rachunek obrotów
kapitałowych, saldo błędów i opuszczeń, transakcje rezerwami oficjalnymi, pojęcia deficytu
bilansu płatniczego, Analiza bilansu płatniczego Polski w latach 90.
z
Lit. Podręcznik, rozdz. 15, roczniki statystyczne IFS.
z
Caves i inni, rozdz. 16.
z
Rachunkowość dochodu narodowego
z
Gospodarka zamknięta i otwarta, tożsamość dochodu w gospodarce otwartej, rachunek
obrotów bieżących i zadłużenie zagraniczne, obroty bieżące a oszczędności (prywatne i
publiczne), czynniki oddziaływujące na stan bilansu obrotów bieżących w prostym modelu
keynesowskim jednego kraju, mnożnik handlu zagranicznego
z
Lit. Podręcznik, rozdz. 15
z
Caves i inni, rozdz. 18.
z
Kursy walutowe i rynek dewizowy
z
Kurs walutowy: definicje rodzaje (kasowe i terminowe) i możliwe zmiany, ogólna
charakterystyka rynku walutowego, arbitraż, hedging, spekulacja, główne czynniki
oddziaływujące na poziom kursu (stopy procentowe, ceny, zmiany dochodu), warunki
skuteczności dewaluacji (podejście elastycznościowe, warunek Marshalla-Lernera).
z
Lit.: Podręcznik, rozdz. 13.
z
E. Chraboszczewska, K. Kalicki, rozdz. 1.2.
z
Ambitni. C. Hallwod, R. MacDonald, rozdz. 2 i 3.1.
Plan szczegółowy zajęć
z
Kursy walutowe a stopy procentowe;
z
Dochody z aktywów, kursy terminowe a parytet stóp procentowych, ryzyko a płynność,
nieubezpieczony i ubezpieczony parytet stóp procentowych, kurs równowagi (wpływ
oczekiwań i stóp procentowych).
z
Lit.: Podręcznik, rozdz. 13
z
Ambitni: C. Hallwod, R. MacDonald, rozdz. 3.2-3.5
z
Pieniądz a kursy walutowe
z
Rola pieniądza, popyt na pieniądz, podaż pieniądza i równowaga na rynku pieniężnym,
związek pomiędzy pieniądzem stopą procentową i kursem walutowym w krótkim i długim
okresie, model monetarny kursu walutowego.
z
Lit.: Podręcznik, rozdz. 14
z
Ambitni: C. Hallwod, R. MacDonald, rozdz. 9.
z
Kursy walutowe a poziom cen w długim okresie
z
Prawo jednej ceny, teoria parytetu siły nabywczej (PPP), problemy związane z weryfikacją
PPP, towary nie będące przedmiotem wymiany międzynarodowej, nominalny i realny kurs
walutowy, podejście monetarystyczne w długim okresie do równowagi kursowej.
z
Lit.: podręcznik rozdz. 15
z
Ambitni: C. Hallwood, R. MacDonalds, rozdz. 7
Plan szczegółowy zajęć
z
22. Model IS-LM-BP (Model Mundella-Fleminga) oraz AA-DD.
z
Przypomnienie modelu IS-LM-BP. (Krzywa BP: połozenie i zmiany), Równowaga w modelu IS-
LM-BP. Model AA-DD z podręcznika: równowaga na rynku towarów i aktywów: skutki zmian w
polityce makroekonomicznej,
z
Lit.: Yarbrough, Yarbrough, rozdz. 15, Podręcznik, rozdz. 16.
z
Ambitni: C. Hallowood, R. MacDonald, rozdz. 5
z
Skuteczność polityki makroekonomicznej w systemie kursów stałych i płynnych
z
Analiza przy użyciu modelu IS-LM-BP dla jednego kraju. Konieczność interwencji dewizowych w
systemie kursów stałych, sterylizacja, skuteczność polityki fiskalnej i pieniężnej w systemie
kursów stałych przy niedoskonałej mobilności kapitału; system kursów płynnych: niewielka
skuteczność polityki fiskalnej i duża skuteczność polityki pieniężnej. Porównanie modelu IS-LM z
modelem AA-DD.
z
Lit.: Yarbrough, Yarbrough, rozdz. 16-17. Podręcznik, aneks 1 do rozdz. 16.
z
Ambitni: C. Hallowood, R. MacDonald, rozdz. 6.
z
Międzynarodowy system walutowy w latach 1870-1973
z
System waluty złotej, stabilność kursowa i „automatyczne” przywracanie równowagi bilansu
płatniczego, alternatywne systemy w okresie międzywojennym (sztabowo-złoty i dewizowo-złoty),
założenia systemu dolarowo-złotego z Bretton-Woods, Diagram Swana, paradoks Triffina,
przyczyny trudności utrzymania kursów stałych (uproszczony model Krugmana z 1979),
dezintegracja systemu z BW.
z
Lit.: Podręcznik, rozdz. 18. P. De Grauwe, rozdz. 4.3.
z
Ambitni: C. Hallwood, R. MacDonald, rozdz. 16
5
Plan szczegółowy zajęć
z
Międzynarodowy system walutowy po 1973
z
Argumenty na rzecz kursów zmiennych: autonomia polityki
pieniężnej, symetria, automatyczny stabilizator, Argumenty
przeciwko płynności kursów: „brudny floating”, odmienne
rozwiązania instytucjonalne, elementy teorii i praktyki stref
walutowych (target zones)
z
Lit. Podręcznik: rozdz. 19, . P. De Grauwe, rozdz. 4.5.
z
Ambitni: C. Halwood, R. MacDonald, rozdz. 15 i 17 lub Handbook,
rozdz. 36.
z
26. Wspólny rynek kapitałowy: doświadczenia Unii Europejskiej
z
Korzyści z liberalizacji przepływu kapitałów: analiza neoklasyczna,
teorie przepływu inwestycji bezpośrednich, Liberalizacja rynku
kapitałowego w Unii Europejskiej: rozwiązania instytucjonalne i
skutki ekonomiczne liberalizacji kapitałowej.
z
Lit. Podręcznik, rozdz. 7, W. Molle, rozdz. 8
z
Halwood, R. MacDonald, rozdz. 19.
Plan szczegółowy zajęć
z
27. Unia walutowa w Europie
z
Podstawy teoretyczne unii walutowej (MU): korzyści i straty wynikające z MU,
doświadczenie Europejskie: Europejski System Walutowy, Europejska Unia
Monetarna (EMU), Traktat z Maastricht: podstawy traktatowe: kryteria
konwergencji i ich realizacja w Europie, znaczenie EMU dla Polski, pierwsze
doświadczenia z funkcjonowania euro.
z
Lit.: Podręcznik rozdz. 20, P. De Grauwe, rozdz. 1, W. Molle, rozdz. 17,
Czarczyńska, rozdz. 6.
z
C. Halwood, R. MacDonald, rozdz. 18.
z
28. Kryzys zadłużeniowy i ryzyko kryzysu walutowego
z
Zadłużenie krajów rozwijających się i w procesie transformacji, analiza stanu
zadłużenia i niewypłacalności, Ogólne przyczyny kryzysów walutowych,
programy stabilizacji makroekonomicznej a ryzyko kryzysu walutowego.
z
Lit.: podręcznik, rozdz. 22, H. Siebert, World Economy, rozdz. 9-10.
z
Sławiński, Małecki i inni, rozdz. 1., M. Gruszczyński: Kryzysy walutowe …
z
Ambitni: P. De Grauwe, International Money, rozdz. 4, C. Halwood, R.
MacDonald, rozdz. 20-22.
Literatura podstawowa
z
P. Krugman, M. Obstfeld: Międzynarodowe Stosunki
Gospodarcze, PWN, Warszawa 1997, t. 1 i 2,
wykorzystywana wersja angielska wyd. II-V (podane
numery rozdziałów dotyczą tego znacznie lepszego i
pełniejszego oryginalnego wydania podręcznika P.
Krugman, M. Obstfeld: International Economics, Theory
and Policy, Addison-Wesley, 2003);
z
W. Molle, Ekonomika Integracji Europejskiej: Teoria,
praktyka, polityka, FG Solidarność, Gdańsk 2000
(wybrane rozdziały)
z
R. Caves, J. Frankel, R. Jones: Handel i Finanse
Międzynarodowe, PWE , 1998 (Caves i inni) (wybrane
rozdziały)
6
Literatura uzupełniająca polska
z
A. Cieślik, Nowa teoria handlu zagranicznego w świetle badań empirycznych, PWN
2000
z
A. Czarczyńska, K. Śledziewska, Teoria integracji europejskiej, Wydawnictwo, C.H.
Beck, Warszawa 2003 (dalej Czarczyńska)
z
E. Czarny, Teoria i praktyka handlu wewnątrz-gałęziowego, Oficyna wydawnicza
SGH, Warszawa 2002
z
Od liberalizacji do integracji Polski z Unią Europejską (red. J. Michałek, W. Siwiński,
M. Socha), PWN, Warszawa 2003.
z
P. De Grauwe, Unia walutowa, PWE, Warszawa 2003.
z
J. Michałek, Polityka handlowa, Mechanizmy ekonomiczne i regulacje
międzynarodowe, PWN 2002.
z
J. Misala, Teorie międzynarodowej wymiany gospodarczej, PWN 1990.
z
J. Kaczurba, E. Kawecka-Wyrzykowska (red.) Polska w WTO, 2002, IKCHZ.
z
K. Kalicki, Pieniądz a bilans płatniczy, PWE 1998.
z
E. Chrabonszczewska, K. Kalicki: Teoria i polityka kursu walutowego, SGH,
Warszawa 1996.
z
W. Małecki, A. Sławiński i inni, Kryzysy walutowe, PWN, 2001.
z
M. Gruszczyński, Kryzysy walutowe a liberalizacja obrotów kapitałowych, PWN
2002.
Ćwiczenia, egzamin
z
Główne materiały do ćwiczeń:
z
L. Goldberg, M Klein, Międzynarodowe
Stosunki Gospodarcze, ćwiczenia, PWN, 1997;
z
S. Schuller, D. Ottens, Study Guide for
International Trade and the World Economy,
Oxford University Press, 2002,
z
Egzamin: pisemny testowy (ok. 70 pytań za 1
punkt) i 2-3 pytania wolne za więcej punktów.
z
Oceny za ćwiczenia powyżej 4 oznaczają
dodatkowe punkty na egzaminie końcowym
(maksymalnie do 10% całości punktów)