OGÓLNE ZAŁOŻENIA OCHRONY

RADIOLOGICZNEJ

mgr Andrzej Kępa

W oparciu o opracowanie dr inż. Barbara Sobiecka

MIĘDZYNARODOWA KOMISJA

OCHRONY RADIOLOGICZNEJ

• rok założenia: 1928

• status: organizacja pozarządowa

• zarejestrowana siedziba: Sutton (Wielka

Brytania)

• sekretariat : Sztokholm (Szwecja)

• organ doradczy WHO

Zalecenia ICRP mają charakter ogólny i nie są

prawnie obowiązujące

ICRP

• Określa/konsultuje ogólne oraz

szczegółowe zalecenia dotyczące

ochrony przed promieniowaniem

rentgenowskim, jej ustalenia

publikowane są w kolejnych,

wyczerpujących opracowaniach,

zeszytach/rocznikach ICRP

• ICRP

zdefiniowała ochronę radiologiczną

następująco:

• Ochrona radiologiczna

to całokształt

działań i przedsięwzięć zmierzających do

zapobiegania narażeniu ludzi i środowiska

na promieniowanie jonizujące, a w

przypadku braku możliwości zapobieżenia

takiemu narażeniu, działania zmierzające

do ograniczenia szkodliwego wpływu tego

promieniowania na zdrowie przyszłych

pokoleń mając na względzie skutki

genetyczne.

Główne zalecenie dotyczące ochrony

radiologicznej wg ICRP to;

„Nie wolno dopuścić żadnej praktyki

związanej z ekspozycją, dopóki praktyka ta

nie przyniesie dostatecznej korzyści osobom

eksponowanym lub społeczeństwu,

przewyższając straty w postaci

radiacyjnego uszczerbku na zdrowiu,

związanego z tą praktyką”.

Z powyższym zaleceniem korespondują trzy

główne kryteria/zasady praktyki diagnostyki

radiologicznej

-uzasadnienie

-optymalizacja ochrony

-dawki graniczne

UZASADNIENIE

Nie można dopuszczać do narażenia dopóki nie

wykaże się, że działalność ta nie przyniesie

dostatecznych korzyści narażonym osobom lub

społeczeństwu przewyższającym straty w postaci

uszczerbku dla zdrowia.

Korzyść diagnostyczna lub terapeutyczna musi

być większa niż ryzyko

OPTYMALIZACJA

W ramach danej działalności wartość dawek

indywidualnych (zaabsorbowanych) oraz liczba

osób narażonych powinny być utrzymywane na

poziomie tak niskim jak jest to rozsądnie

osiągalne biorąc pod uwagę względy

ekonomiczne i społeczne

.

As LowAs Reasonably Achievable (ALARA)

LIMITY DAWEK

narażenie osób wynikające z ich

działalności

podlega ograniczeniom (limitom) dawek

Sumaryczne limity dawek w odniesieniu

do czasu w jakim zostały

zaabsorbowane nie mogą być

przekraczane

W ustawie z dnia 29 listopada 2000r.

PRAWO ATOMOWE

(t.j.Dz.U.2007nr42poz.276) zostały określone:

obowiązki jednostek organizacyjnych prowadzących

działalność związaną z wykorzystaniem energii atomowej

dla potrzeb społeczno-gospodarczych kraju, organy

właściwe w tym zakresie i ich zadania oraz zasady

odpowiedzialności cywilnej za szkody jądrowe i

wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu jądrowemu i

ochronie radiologicznej.

Sformułowano także zadania

PAŃSTOWEJ AGENCJI

ATOMISTYKI

oraz

dozoru jądrowego

.

Został wprowadzony obowiązek uzyskiwania

zezwolenia

na wykonywanie działalności związanej z wykorzystaniem

promieniowania jonizującego (wydawanego przez Prezesa

Państwowej Agencji Atomistyki), a w odniesieniu do

aparatów rentgenowskich medycznych o energii

promieniowania do 300keV przez Państwowego

Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego.

Została wprowadzona zasada, iż za stan ochrony

radiologicznej odpowiada

kierownik jednostki

wykorzystującej źródła promieniowania jonizującego.

Nadzór wewnętrzny w tym zakresie sprawuje

inspektor

ochrony radiologicznej

W ustawie zostały również zapisane

podstawowe/obowiązujące zasady ochrony radiologicznej.

Uzasadnienie (art.8)

Kierownik jednostki organizacyjnej (wykorzystującej

promieniowanie jonizujące) przed podjęciem działalności

związanej z wprowadzeniem nowych rodzajów zastosowań

promieniowania jonizującego, sporządza uzasadnienie,

które powinno wykazać, że spodziewane w wyniku

wykonywania tej działalności korzyści naukowe,

ekonomiczne, społeczne i inne będą większe niż możliwe,

powodowane przez tę działalność, szkody dla zdrowia

człowieka i stanu środowiska.

Optymalizacja (art.9)

Kierownik jednostki organizacyjnej zapewnia

wykonywanie działalności zgodnie z zasadą

optymalizacji, wymagającą, aby – przy rozsądnym

uwzględnieniu czynników ekonomicznych i

społecznych – liczba osób narażonych była jak

najmniejsza, a otrzymywane przez te osoby dawki

promieniowania były możliwie małe.

Dawki graniczne (art.14)

Suma dawek promieniowania jonizującego dla

pracowników oraz ogółu ludności, pochodzących

od wszystkich rodzajów wykonywanej

działalności łącznie, nie może przekraczać dawek

granicznych.

DAWKI GRANICZNE

Kierownik jednostki organizacyjnej zatrudniającej

pracowników w warunkach narażenia na

promieniowanie jonizujące obowiązany jest

zapewnić:

a) Opiekę medyczną, pracownikom oraz niezbędne

środki ochrony indywidualnej i sprzęt

dozymetryczny, stosownie do warunków narażenia

b) Prowadzenie pomiarów dawek indywidualnych

albo pomiarów dozymetrycznych w środowisku

pracy oraz powinien zapewnić rejestrowanie

danych w tym zakesie.

DAWKI GRANICZNE

Wykonując delegację zawartą w art.25 ustawy z

dnia 29 listopada 2000r. Prawo atomowe, Rada

Ministrów rozporządzeniem z dnia 18 stycznia

2005r. (Dz.U.2005nr20poz.168) określiła dawki

graniczne promieniowania jonizującego, wskaźniki

(pozwalające na wyznaczenie dawek) stosowane przy

ocenie narażenia oraz sposób i częstotliwość

dokonywania oceny narażenia

[(Dz.U.2005,nr20,poz.168)].

Ustalone w wymienionym rozporządzeniu dawki

graniczne odnoszą się do osób zatrudnionych w

warunkach narażenia na promieniowanie

jonizujące, w tym kobiet w ciąży, kobiet

karmiących piersią, praktykantów i studentów

(uczniów), narażonych na promieniowanie

jonizujące z tytułu zatrudnienia lub nauki, oraz

osób z ogółu ludności.

Dawki graniczne nie obejmują narażenia na

promieniowanie naturalne (promieniowanie tła),

jeżeli narażenie to nie zostało zwiększone w

wyniku działalności człowieka.

Dawki graniczne (w szczególności) nie

obejmują narażenia pochodzącego od:

• Radonu w pomieszczeniach budynków

mieszkalnych,

• Naturalnych nuklidów promieniotwórczych

wchodzących w skład ciała ludzkiego,

• Promieniowania kosmicznego

Nie stosuje się ich również do osób

poddanych działaniu promieniowania

jonizującego w celach medycznych.

Dawki dla osób zatrudnionych w warunkach narażenia na

promieniowanie jonizujące wyznacza się:

• Na podstawie pomiaru dawek indywidualnych lub

pomiarów dozymetrycznych w środowisku pracy, z

uwzględnieniem rodzajów promieniowania i jego

energii– w sytuacji narażenia zewnętrznego

• Na podstawie pomiarów skażeń promieniotwórczych w

środowisku pracy lub na podstawie określenia

zawartości substancji promieniotwórczych w ciele

narażonej osoby– w sytuacji narażenia wewnętrznego

• Przez wykorzystanie metody dozymetrii biologicznej–

szczególnie w razie wystąpienia możliwości

niekontrolowanego narażenia całego ciała lub jego

części.

Dawki dla osób z ogółu ludności są wyznaczane

na podstawie:

• Wyników radiacyjnego monitoringu środowiska, w tym

pomiaru mocy dawki oraz zawartości substancji

promieniotwórczych w elementach środowiska,

• Pomiaru zawartości substancji promieniotwórczych w

wodzie do picia i w żywności,

• Danych o aktywności i rodzaju substancji

promieniotwórczych odprowadzonych do środowiska,

wyników otrzymanych z zastosowania metod

dozymetrii biologicznej, w szczególności w razie

możliwości narażenia tych osób w wyniku zdarzenia

radiacyjnego.

Oceny narażenia osób zatrudnionych w

warunkach narażenia na promieniowanie

jonizujące dokonuje się raz na trzy miesiące

,

a jeżeli okres zatrudnienia w tych warunkach jest

krótszy niż trzy miesiące, po jego zakończeniu. Raz

w roku dokonuje się oceny narażenia osób z ogółu

ludności.

• Pomiary dawek indywidualnych (odczyty

dozymetrów) są dokonywane przez podmioty

mające

akredytację

.

• Przyrządy dozymetryczne stosowane do kontroli i

oceny narażenia, nie podlegające obowiązkowi

kontroli metrologicznej określonej w przepisach o

miarach, powinny mieć świadectwo wzorcowania.

Świadectwo wzorcowania wydaje laboratorium
pomiarowe akredytowane w tym zakresie.

Kierownik jednostki organizacyjnej obowiązany jest

prowadzić rejestr dawek indywidualnych

otrzymywanych przez

pracowników zaliczonych do

kategorii A.

Centralny rejestr dawek

prowadzi Prezes

Państwowej Agencji Atomistyki, na podstawie

wyników pomiarów i ocen otrzymywanych od

kierowników jednostek organizacyjnych, którzy są

zobowiązani przekazać dane za miniony rok w

terminie do dnia 15 kwietnia roku następnego. Dane

te powinny być również przekazane uprawnionemu

lekarzowi prowadzącemu dokumentację medyczną

pracowników kategorii A.

Przed zatrudnieniem pracownika w warunkach

narażenia kierownik jednostki organizacyjnej

zobowiązany jest uzyskać z centralnego rejestru

dawek iformację o dawkach dotychczas

otrzymanych przez tego pracownika.

Źródło promieniotwórcze to

wszystkie substancje zawierające

izotopy promieniotwórcze

• Emitują promieniowanie w sposób ciągły

aż do całkowitego rozpadu

Cywilizacyjne źródła

promieniowania jonizującego

• Źródła promieniotwórcze

• Otwarte źródła promieniotwórcze

• Zamknięte źródła promieniotwórcze

• Urządzenia wytwarzające promieniowanie jonizujące

• Aparaty rentgenowskie

• Akceleratory

• Odpady promieniotwórcze

• Odpady przemysłowe zawierające technologicznie

wzbogacone naturalne izotopy promieniotwórcze

skażenia promieniotwórcze środowiska, wody i

żywności

Urządzenia wytwarzające

promieniowanie

• Przestają być fizycznie źródłami

promieniowania po wyłączeniu zasilania

• Przy aparatach rtg terapeutycznych i

akceleratorach może po wyłączeniu urządzenia

istnieć promieniowanie z izotopów

promieniotwórczych powstałych w wyniku

działania promieniowania pierwotnego tych

urządzeń na obudowę i inne elementy w jego

otoczeniu- promieniowanie to ma znacznie

mniejszą moc i energię niż promieniowanie

pierwotne

SPOSOBY OCHRONY PRZED

PROMIENIOWANIEM PRZY

EKSPOZYCJI ZEWNETRZNEJ

• oddalenie od źródła promieniowania
• skrócenie czasu narażenia
• osłony przed promieniowaniem

Odległość od źródła promieniowania

Odgrywa ona bardzo ważną rolę, ponieważ natężenie promieniowania

pochodzące od źródeł traktowanych jako punktowe jest odwrotnie

proporcjonalne do kwadratu odległości. A więc im dalej tym

bezpieczniej

.

Niezabezpieczonych źródeł promieniowania nie wolno brać

do ręki, małe źródła można przenosić jedynie przy pomocy

specjalnych manipulatorów, przy dużych trzeba stosować

dodatkowe osłony

Czas przebywania w obszarze promieniowania

Im krócej pozostajemy w zasięgu promieniowania

tym lepiej dla naszego organizmu. Otrzymana

dawka jest wprost proporcjonalna do czasu

narażenia.

Stosowanie odpowiednich osłon

Praca w bezpośredniej bliskości źródeł

promieniowania wymaga stosowania osłon. W

zależności od tego z jakim rodzajem

promieniowania mamy do czynienia osłony są

robione z różnego rodzaju materiałów.

• W przypadku

promieniowania alfa

(dodatnio

naładowane cząstki), którego przenikliwość

jest stosunkowo mała (zasięg w powietrzu do

10cm) jest zatrzymywane już przez kawałek

papieru, gumowe rękawiczki, skórę lub

warstwę powietrza. Jednakże stają się

niezwykle groźne gdy izotopy emitujące te

cząstki dostaną się do wnętrza ciała człowieka.

Niszczą one we wnętrzu organizmu znajdujące

się w bezpośredniej bliskości komórki,

powodując na niewielkim obszarze bardzo

istotne uszkodzenia.

• Dla

promieniowania beta (elektrony)

osłony

wykonuje się z materiałów lekkich takich jak

aluminium, tworzywa sztuczne, szkła

organiczne itp. Zasięg ich zależy od energii

promieniowania i może być niebezpieczne, gdy

źródło znajduje się na zewnątrz organizmu.

Przy skażeniach działanie ich jest podobne jak

cząstek alfa. W prawdzie są mniej

niebezpieczne ale oddziaływanie ich może w

tych przypadkach dotyczyć większych

obszarów. Są także groźne przy skażeniach

zewnętrznych organizmu.

Na osłony przed bardzo przenikliwym promieniowaniem

gamma i X konieczne jest stosowanie materiałów o

dużej liczbie atomowej tj. ołowiu, bizmutu, wolframu,

zubożonego uranu oraz grubych warstw betonu.

Skuteczność osłony wyraża krotność

osłabienia :

• K = moc dawki bez osłony podzielona

przez

moc dawki za osłoną

Krotność osłabienia zależy od materiału i

grubości osłony oraz od energii
promieniowania.

Materiały ochronne stosowane na osłony

przed promieniowaniem neutronowym

dzieli się na dwie zasadnicze grupy:

• materiały spowalniające neutrony

prędkie (o dużej energii)

• materiały pochłaniające neutrony

spowolnione (o małej energii)

• W celu spowolnienia (zmniejszenia energii)

neutronów stosuje się materiały o małej

liczbie atomowej. Im lżejsze są jądra, z

którymi zderza się neutron, tym mniej

zderzeń wystarcza do spowolnienia go do

energii termicznej (E~0,025eV). Materiały te

to głównie- woda, grafit, parafina.

• Do pochłaniania neutronów spowolnionych

stosuje się materiały o dużym przekroju

czynnym

• na pochłanianie neutronów spowolnionych

(kadm, bor).

• EKSPOZYCJA

ZEWNETRZNA

Można się przed nią chronić

przez:

• osłony
• oddalenie
• skrócenie czasu ekspozycji

Najbardziej niebezpieczne jest

promieniowanie:

• gamma,rentgenowskie
• wysokoenergetyczne beta

• EKSPOZYCJA

WEWNETRZNA

Źródło wewnętrzne emituje

promieniowanie w sposób

ciągły nie można się przed nim

chronić przez:

• osłony
• oddalenie
• skrócenie czasu ekspozycji

Najbardziej niebezpieczne jest

promieniowanie:

• alfa
• niskoenergetyczne beta

Metody postępowania mające na celu zmniejszenie

narażenia pacjentów to między innymi:

• eliminacja badań klinicznie nieuzasadnionych

• zastępowanie badań z użyciem technik rtg innymi,

nieinwazyjnymi metodami diagnostyki

• minimalizacja liczby zdjęć potrzebnych na jedno badanie

• minimalizacja czasu fluoroskopii -tudzież zastępowanie

fluoroskopii zdjęciami, tam gdzie to jest możliwe

• minimalizacja koniecznej liczby powtórzeń -stała kontrola

jakości aparatu, używanie mocowań unieruchamiających

pacjenta (w przypadku noworodków)

• korzystanie z technologii zmniejszającej dawkę w

odniesieniu do podobnego efektu diagnostycznego

Metody postępowania mające na celu zmniejszenie

narażenia pacjentów to między innymi:

• wykorzystywanie wyników wcześniejszych badań

• stosowanie osłon ograniczających wiązkę do

niezbędnego minimum

• osłanianie wrażliwszych narządów lub części ciała

• stosowanie kompresji badanych narządów

(mammografia)

• stosowanie regularnej kontroli jakości

• minimalizacja czasu badania -przebywania w gabinecie

• stosowanie częstszych zmian na stanowisku pracy

(ryzyko zawodowe)

Metody postępowania mające na celu

zmniejszenie narażenia pacjentów to między

innymi:

• stosowanie czułych filmów, folii

wzmacniających

• optymalizacja obróbki zdjęć, stała kontrola

jakości ciemni

• użycie cyfrowych detektorów przy

fluoroskopii oraz ekranów z pamięcią

• użycie cyfrowych technik rejestracji obrazu

• podana aktywność musi być odpowiednia; zbyt

mała dawka może spowodować, że badanie

okaże się niediagnostyczne, zbyt duża

spowoduje niepotrzebne napromieniowanie

ICRP i BSS rozróżniają kategorie

ekspozycji:

• EKSPOZYCJĘ ZAWODOWĄ
• EKSPOZYCJĘ MEDYCZNĄ
• EKSPOZYCJĘ LUDNOŚCI

Ekspozycja zawodowa

to narażenie

występujące w trakcie pracy zawodowej

Źródła ekspozycji zawodowej:

• Wszystkie źródła promieniotwórcze

zawierające sztuczne radionuklidy

• Celowo wzbogacone naturalne źródła
• Urządzenia wytwarzające

promieniowanie jonizujące

Wyłączeni z ekspozycji zawodowej są pracownicy

narażeni na promieniowanie od naturalnych

źródeł promieniotwórczych

• Wydobywanie i przerób surowców

naturalnych zawierających naturalne

izotopy promieniotwórcze

• Obecność radonu w kopalniach węgla

Dopiero po przekroczeniu tzw. poziomów

działania narażenie staje się

przedmiotem nadzoru

Ekspozycja medyczna

to dawki

promieniowania pochłaniane przez narządy

pacjentów w trakcie:

• Badań diagnostycznych przy użyciu:
promieniowania rentgenowskiego
radiofarmaceutyków
• Terapii z zastosowaniem:
przenikliwego promieniowania

jonizujacego

radiofarmaceutyków

ale także…

Są to ekspozycje (medyczne):

• Osób poddawanych badaniom przesiewowym

• Osób zdrowych lub pacjentów

uczestniczących w eksperymentach

medycznych

• Osób poddanych badaniom w celach

medyczno-prawnych

• Osób które, poza obowiązkami zawodowymi

świadomie i z własnej woli opiekują się lub

pomagają pacjentom

Ekspozycja ludności to ekspozycja,

która nie kwalifikuje się do poprzednich

kategorii

Należą tu dawki od:

• Skażeń promieniotwórczych

środowiska

• Przedmiotów codziennego użytku

Narażenie pracowników kategorii A

• Dawka poniżej 6mSv-98%

• Dawka 6-10mSv-0,3%

• Dawka 10-15mSv-1,1%

• Dawka 15-20mSv-0,3%

• Dawka powyżej 20mSv-0,5%

wg PAA

PODSTAWOWE ZASADY OCHRONY

PRACOWNIKÓW

Ograniczenie dawek

dozymetria
zmniejszanie ekspozycji
ograniczniki i dawki graniczne

Nadzór medyczny
Szkolenia

wiedza ogólna o promieniowaniu jonizującym i

sposobach ochrony

zagadnienia związane z określonym

stanowiskiem pracy

znajomość praw i obowiązków (przepisy

prawne)

OCHRONA RADIOLOGICZNA

Zapobieganie narażeniu ludzi i skażeniu

środowiska, w przypadku braku możliwości
zapobieżenia takim sytuacjom-ograniczenie
ich skutków do poziomu tak niskiego, jak
tylko jest to rozsądnie osiągalne, przy
uwzględnieniu czynników ekonomicznych,
społecznych i zdrowotnych

art.3 Prawo atomowe

PRACOWNIK

• Pracownik rozumiany w rozumieniu przepisów

prawa pracy,

• Osoba wykonująca prace na podstawie innej

niż stosunek pracy

• Osoba wykonująca prace na własny rachunek

która w warunkach narażenia na

promieniowanie jonizujące może:

otrzymać dawki przekraczające wartości

dawek granicznych określonych dla osób z

ogółu ludności

art.3 Prawo atomowe

NARAŻENIE

proces, w którym organizm ludzki podlega

działaniu promieniowania jonizującego

art.3 Prawo atomowe

PRAWO ATOMOWE

ROZDZIAŁ 3

Bezpieczeństwo jądrowe i ochrona

radiologiczna oraz ochrona zdrowia

pracowników

• Za przestrzeganie wymagań bezpieczeństwa jądrowego i

ochrony Radiologicznej odpowiedzialny jest KIEROWNIK
JEDNOSTKI ORGANIZACYJNEJ,

wykonującej działalność

związaną z narażeniem

art.7 Prawo atomowe

• W jednostce organizacyjnej wykonującej

działalność wymagającą zezwolenia istnieje

obowiązek opracowania i wdrożenia

PROGRAMU BEZPIECZENSTWA I OCHRONY

RADIOLOGICZNEJ,

zawierający co najmniej opis urządzeń i procedur,

mających na celu ochronę pracownika, ogółu

ludności i środowiska przed zagrożeniem

art.7 Prawo atomowe

W jednostce organizacyjnej, wykonującej

działalność wymagającą zezwolenia wewnętrzny

nadzór nad przestrzeganiem wymagań

bezpieczeństwa jądrowego i ochrony

radiologicznej sprawuje osoba, która posiada
uprawnienia

INSPEKTORA OCHRONY RADIOLOGICZNEJ

z wyjątkiem:
• Weterynaryjnych aparatów rentgenowskich
• Urządzeń rtg do kontroli osób, przesyłek i

bagażu

art.7 Prawo atomowe

Kierownik jednostki organizacyjnej wprowadza

podział lokalizacji miejsc pracy na:

TERENY KONTROLOWANE

Tam gdzie istnieje możliwość:

• Otrzymania dawek określonych dla pracowników

kat.A,

• Rozprzestrzeniania się skażeń

promieniotwórczych

• Mogą występować duże zmiany mocy dawki

promieniowania jonizującego

Kierownik

jednostki organizacyjnej wprowadza

podział lokalizacji miejsc pracy na:

TERENY NADZOROWANE

Tam gdzie istnieje możliwość:

• Otrzymania dawek określonych dla

pracowników kat.B

• Nie zostały zaliczone do terenów

kontrolowanych

art.18 Prawo atomowe

Rozporządzenie Rady Ministrów

z dnia 20 lutego 2007r.

w sprawie podstawowych wymagań

dotyczących terenów kontrolowanych i

nadzorowanych

Dz.U. Nr 131 poz.910

• Granice terenu kontrolowanego i

nadzorowanego oznacza się znakami

ostrzegawczymi oraz tablicami

informacyjnymi podającymi rodzaj

źródeł promieniotwórczych i związane z

nimi zagrożenie.

• Tablice umieszcza się przy wejściu na

teren kontrolowany, w przypadku terenu

poza pomieszczeniem zamkniętym

umieszcza się je w odstępach nie

większych niż 10m.

Wymagania dla terenu kontrolowanego i

nadzorowanego

obejmują:

• oznakowanie

• ograniczenie dostępu

• opracowanie instrukcji pracy

Wymagania dla terenu kontrolowanego z

możliwością rozprzestrzeniania się skażeń

promieniotwórczych dodatkowo:

• przy wejściu możliwość:

-zmiany odzieży

-pomiaru skażeń

• przy wyjściu możliwość:

-zmiany odzieży

-pomiaru i usuwania skażeń

-pojemnik na skażoną odzież

Wzór znaku ostrzegawczego, do

oznakowania granic terenu kontrolowanego

wymiary:
min. 230mm x 230mm

DOSTĘP DO TERENU KONTROLOWANEGO JEST:

• ograniczony środkami technicznymi
• drzwi
• bramy
• widoczne blokady

DOSTĘP DO TERENU KONTROLOWANEGO MAJĄ:

• pracownicy
• pacjenci poddawani zabiegom diagnostycznym lub

terapeutycznym

• pracownicy organu, który wydał zezwolenie, upoważniony

do kontroli

• za zgodą kierownika jednostki organizacyjnej inne

przeszkolone osoby wyposażone w dawkomierze
osobiste oraz identyfikatory

DOSTĘP DO TERENU

NADZOROWANEGO MAJĄ:

• pracownicy
• inne osoby, których wejście i wyjście musi

być rejestrowane

Wzór znaku ostrzegawczego, do oznakowania

granic terenu nadzorowanego

wymiary:
min. 230mm x 230mm

ZNAK DO OZNAKOWANIA ZAMKNIĘTEGO
ŹRÓDŁA PROMIENIOWANIA

ZNAK ŹRÓDŁA BEZPOŚREDNIEGO
PROMIENIOWANIA

ZNAK OSTRZEGAWCZY DO OZNAKOWANIA

ŚRODKÓW TRANSPORTU

Symbol promieniowania

jonizującego

POMIARY DOZYMETRYCZNE

należy określić:

• miejsce, czas i częstotliwość pomiarów
• rodzaj wykonywanych pomiarów
• metody, przyrządy i procedury pomiarowe

POMIARY DOZYMETRYCZNE

muszą umożliwiać ciągłą ocenę warunków pracy:

• ocenę narażenia pracowników i innych osób

znajdujących się na terenie kontrolowanym i

nadzorowanym

• kontrolowanie przestrzegania limitów użytkowych

określonych w zezwoleniu

• weryfikacje granic terenu kontrolowanego i

nadzorowanego

• ocenę narażenia osób znajdujących się poza tymi

terenami związaną z prowadzoną działalnością

POMIARY DOZYMETRYCZNE

mogą być wykonywane przez osoby:
• posiadające uprawnienia inspektora

ochrony radiologicznej

• przeszkolone przez inspektora w zakresie

wykonywania pomiarów

Wprowadza się podział na dwie kategorie pracowników:

KATEGORIĘ A

• Którzy mogą być narażeni na dawkę skuteczną, przekraczającą

6mSv w ciągu roku, lub na dawkę równoważną przekraczającą

3/10 dawek granicznych dla soczewek oczu ,skóry i kończyn

określonych w Rozp. w sprawie dawek granicznych

KATEGORIĘ B

• Którzy mogą być narażeni na dawkę skuteczną, przekraczającą

1mSv w ciągu roku, lub na dawkę równoważną przekraczającą

1/10 dawek granicznych dla soczewek oczu, skóry i kończyn

określonych w Rozp.w sprawie dawek granicznych i nie zostali

zaliczeni do kategorii A

art.17 Prawo atomowe

Zaliczenia pracowników do kategorii A lub B

dokonuje

KIEROWNIK JEDNOSTKI ORGANIZACYJNEJ

w zależności od przewidywanego

narażenia pracowników

Pracownik może być zatrudniony w warunkach

narażenia po orzeczeniu braku przeciwwskazań
do takiego zatrudnienia wydanym przez lekarza

posiadającgo odpowiednie kwalifikacje,

zwanego dalej „uprawnionym lekarzem”

• Kwalifikacje lekarza

• Tryb wydawania i przechowywania orzeczeń,

• Rodzaje i częstotliwość badań stanu zdrowia

pracowników

określają przepisy prawa pracy

tj.

art.10 Prawo atomowe

Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej

z 30 maja 1996r.

W sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników,

zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad

pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych dla

celów przewidzianych w Kodeksie Pracy

(Dz.U.nr69,poz.332)

Poza ogólnymi wymaganiami,

lekarze wykonujący badania profilaktyczne pracowników

narażonych na działanie promieniowania jonizującego

muszą zaliczyć odpowiednie przeszkolenie w jednostce
badawczo- rozwojowej w dziedzinie medycyny pracy

zakres badań wstępnych i okresowych (co3lata) obejmuje:

• ogólne, ze zwróceniem uwagi na skórę
• okulistyczne z oceną soczewek
• morfologia krwi z rozmazem, płytki krwi
okresowe -

także retikulocyty

Kierownik jednostki organizacyjnej przeprowadza ocenę

narażenia pracowników i jeżeli z analizy

optymalizacyjnej wynika taka konieczność, ustala dla
nich dalsze ograniczenia, tak by otrzymane przez nich

dawki nie były większe niż ustalone dla nich

ograniczniki dawek (limity użytkowe dawek)

art.9 Prawo atomowe
proponowane przez kierownika jednostki organizacyjnej

w dokumentach dołączanych do wniosku o wydanie
zezwolenia

3 Rozp. Rady Ministrów z

3.12.2002r.Dz.U.nr 220 poz.1851

Jeżeli ograniczniki dawek, zostaną ustalone w

zezwoleniu, to możliwość ich przekroczenia podlega

obowiązkowi zgłoszenia organowi, który wydał
zezwolenie

art.9 Prawo atomowe

Do pracy przy źródle promieniowania jonizującego

można dopuścić pracownika, który posiada

odpowiednią do stanowiska znajomość przepisów z

zakresu bezpieczeństwa jądrowego i ochrony

radiologicznej oraz niezbędne umiejętności.

Kierownik jednostki organizacyjnej jest zobowiązany

zapewnić prowadzenie wstępnych i okresowych- nie

rzadziej niż co 5 lat szkoleń pracowników w zakresie

bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej,
zgodnie z opracowanym przez siebie programem

Szkolenia te obejmują w szczególności:
• Ogólne procedury ochrony radiologicznej
• Procedury ochrony radiologicznej związane z

konkretnym stanowiskiem pracy

Programy szkoleń podlegają zatwierdzeniu przez organ,

który wydał zezwolenie

art.11 Prawo atomowe

Kierownik jednostki organizacyjnej zatrudniającej

pracowników w warunkach narażenia obowiązany jest

zapewnić:

• Opiekę medyczną pracownikom
• Niezbędne środki ochrony indywidualnej
• Sprzęt dozymetryczny stosownie do warunków

narażenia

Prowadzenie pomiarów dawek indywidualnych lub

pomiarów dozymetrycznych w środowisku pracy oraz
rejestrowanie dawek w tym zakresie

art.26 Prawo atomowe
Kierownik jednostki organizacyjnej jest obowiązany

zapewnić pracownikom zewnętrznym ochronę

radiologiczną równoważną ochronie, jaką zapewnia
pracownikom zatrudnionym w jednostce
organizacyjnej.

art.29 Prawo atomowe

Kierownik jednostki organizacyjnej zatrudniającej

pracowników w warunkach narażenia na
promieniowania jonizujące, zobowiązany jest do:

Prowadzenia pomiarów dawek indywidualnych

albo pomiarów dozymetrycznych w środowisku
pracy i rejestrowania danych w tym zakresie

art.26 Prawo atomowe

Pomiary dawki indywidualnej

• pracownicy kategorii A
• pracownicy kategorii B jeżeli zezwolenie zawiera

taki warunek

art.17 Prawo atomowe

Kierownik jednostki organizacyjnej zatrudniającej

pracowników w warunkach narażenia na

promieniowianie jonizujące zobowiązany jest

prowadzić rejestr dawek indywidualnych dla
• pracowników kategorii A
• pracowników kategorii B, jeżeli na podstawie

warunków zezwolenia muszą być objęci
indywidualnym pomiarem dawki

• Innych osób jeżeli ma miejsce narażenie

przypadkowe lub wyj

ątkowe

art.21 Prawo atomowe
szczegóły w Rozporządzeniu Rady Ministrów z 23

marca 2007r.

w sprawie wymagań dotyczących

rejestracji dawek indywidualnych (Dz.U. Nr 131
z 2007r. poz. 91)

Pomiary dawek indywidualnych

mogą być

dokonywane przez podmioty posiadające

akredytacje

art.21 Prawo atomowe

Centralny rejestr dawek

dla pracowników

kategorii A prowadzi

Prezes Państwowej

Agencji Atomistyki

art.21 Prawo atomowe

Przed zatrudnieniem pracownika w warunkach

narażenia na promieniowanie jonizujące

kierownik jest zobowiązany uzyskać z
centralnego rejestru dawek informacje o
dawkach dotychczas otrzymanych przez tego
pracownika

art.22 Prawo atomowe
Przyrządy dozymetryczne stosowane do kontroli i

oceny narażenia, niepodlegające obowiązkowi

kontroli metrologicznej określonej w przepisach

o miarach, powinny posiadać świadectwo
wzorcowania wydane przez laboratorium

pomiarowe posiadające akredytacje

art.27 Prawo atomowe

Rozporządzenie w sprawie dawek granicznych
• określa

częstotliwość oceny narażenia

osób

zatrudnionych w warunkach narażenia na
promieniowanie-

3 miesiące

• określa

podstawę wyznaczania dawek

Dla narażenia zewnętrznego ;

• pomiar dawek indywidualnych

• pomiar dozymetryczny w środowisku pracy

przez wykorzystanie metod dozymetrii

biologicznej szczególnie jeżeli jest możliwość

wystąpienia niekontrolowanego narażenia

całego ciała lub jego części

W rejestrze dawek musi być między innymi

informacja o:

• Podstawie oceny dawki;
dozymetria indywidualna

pomiary skażeń wewnętrznych

pomiary dozymetryczne w środowisku pracy

pomiarów dawek indywidualnych dla innych

pracowników kat.A

• Okolicznościach powstania narażenia;

rutynowe czynności

na skutek przypadku

w szczególnych przypadkach

na skutek narażenia wyjątkowego

Pomiar dawki indywidualnej

• metoda fotometryczna
• metoda termoluminescencyjna
• metoda z użyciem komory jonizacyjnej

METODA FOTOMETRYCZNA

Wykorzystuje jako detektor promieniowania emulsje błony

fotograficznej

Metoda opiera się na zmianach spowodowanych w emulsji

fotograficznej przez promieniowanie jonizujące, które po

wywołaniu błony ujawnia się jako jej zaczernienie

Dla danego rodzaju promieniowania w pewnym zakresie dawek

zaczernienie jest proporcjonalne do dawki promieniowania

Zaczernienie emulsji, poza dawką promieniowania, zależne jest

od:

-rodzaju i energii promieniowania
-

jakości i rodzaju emulsji fotograficznej

-

warunków wywoływania błony

-

czasu i warunków przechowywania błony przed

wywołaniem

Dlatego dla serii błon sporządza się krzywą kalibracyjną,

napromieniowując błonę znanymi dawkami promieniowania

Błona fotograficzna umieszczona jest w

plastikowej kasecie zaopatrzonej w metalowe

blaszki pełniące role filtrów.

Zaczernienie błony pod każdym z filtrów, przy

tej samej dawce promieniowania będzie

różne.

Analiza tych różnic dostarcza dodatkowych

informacji o warunkach napromieniowania np:

-czy dawka była jednorazowa czy też jest

suma mniejszych dawek

-zakres energetyczny promieniowania
-promieniowanie pierwotne czy rozproszone

Dawkomierze są wykonywane z przeznaczeniem

do pomiaru określonego promieniowania-

przeznaczone do pomiaru promieniowania rtg

nie mogą być wykorzystywane do szacowania

narażenia na inne rodzaje promieniowania.

Dawkomierze zawsze powinny być

umieszczane

pod osłonami osobistymi !!!

METODA TERMOLUMINESCENCYJNA

Detektory termoluminescencyjne wykorzystują właściwości

niektórych substancji do przechodzenia pod wpływem

promieniowania jonizującego w stan wzbudzenia i powrotu do

stanu podstawowego po ogrzaniu do określonej temperatury

Najczęściej jako detektory termoluminescencyjne stosuje się:
-fluorek litu
-fluorek wapnia
-siarczek wapnia

Są to ciała stałe, które łatwo można formować w płytki, sztabki itp.
Dla celów ochrony radiologicznej umieszczane są w kasecie z

zestawem filtrów, podobnie jak błona fotograficzna

Dawka jest odczytywana w czytniku termoluminescencyjnym,

wyposażonym w komorę grzewczą, w której następuje cykl

wygrzewania, charakterystyczny dla danego materiału

PODSTAWOWE POSTANOWIENIA

DOTYCZĄCE NARAŻENIA ZAWODOWEGO

Pracodawcy powinni zapewnić pracownikom

narażonym zawodowo na promieniowanie:

• ograniczenie narażenia zgodnie ze stosownym

Rozporządzeniem Rady ministrów

• zoptymalizowanie ochrony i bezpieczeństwa

pracy, zgodnie z Wymaganiami Podstawowych

Norm

• sporządzenie i udostępnienie odpowiedniej

dokumentacji dotyczącej środków

bezpieczeństwa i ochrony pracy zgodnej z

wymogami Norm

PODSTAWOWE POSTANOWIENIA

DOTYCZĄCE NARAŻENIA ZAWODOWEGO

Pracodawcy powinni zapewnić pracownikom

narażonym zawodowo na promieniowanie:

• Określenie sposobu postępowania, procedur i

struktur organizacyjnych istotnych w

ochronie, wdrażających odpowiednie Normy,

a dotyczących rozwiązań technicznych

przyjętych w celu kontroli narażenia

• Właściwe wyposażenie w urządzenia ochronne

i aparaturę do pomiarów kontrolnych oraz

powołanie służby ochrony i bezpieczeństwa

PODSTAWOWE POSTANOWIENIA

DOTYCZĄCE NARAŻENIA ZAWODOWEGO

Pracodawcy powinni zapewnić pracownikom

narażonym zawodowo na promieniowanie:

• nadzór zdrowotny
• system szkoleń z zakresie ochrony i

bezpieczeństwa radiologicznego oraz

odpowiedni personel

• możliwość konsultacji i współpracy z

pracownikami w zakresie ochrony

PODSTAWOWE POSTANOWIENIA

DOTYCZĄCE NARAŻENIA ZAWODOWEGO

Pracownicy są zobowiązani:

• do przestrzegania wszelkich przepisów oraz

procedur ochrony i bezpieczeństwa
określonych przez pracodawcę

• właściwie wykorzystywać środki ochronne oraz

przyrządy do pomiarów kontrolnych

PODSTAWOWE POSTANOWIENIA

DOTYCZĄCE NARAŻENIA ZAWODOWEGO

Pracownicy są zobowiązani:

• Współdziałać z pracodawcą w realizacji

programów nadzoru zdrowotnego

• Powstrzymywać się od działania

zwiększającego ryzyko narażenia zawodowego

• Wykorzystywać dostępną wiedzę z zakresu

ochrony i bezpieczeństwa

PODSTAWOWE POSTANOWIENIA

DOTYCZĄCE NARAŻENIA ZAWODOWEGO

Warunki zatrudnienia kobiet w ciąży
• Kobieta będąca pracownikiem w momencie

uświadomienia sobie faktu bycia w ciąży,

zobowiązana jest zgłosić ten fakt

pracodawcy aby zmienić dotychczasowe

warunki pracy (o ile zachodzi taka potrzeba)

• Zawiadomienie o tym fakcie nie może stać się

powodem odsunięcia od pracy, lecz warunki

jej mogą ulec zmianie w celu zapewnienia

płodowi ochrony właściwej osobom

postronnym

PODSTAWOWE POSTANOWIENIA

DOTYCZĄCE NARAŻENIA ZAWODOWEGO

Warunki zatrudnienia osób młodocianych

narażeniu zawodowemu nie może podlegać

osoba przed ukończeniem 16 roku życia

osoby niepełnoletnie mogą pracować na

terenie kontrolownym jedynie w celach

szkoleniowych i pod odpowiednim nadzorem

DZIĘKUJĘ