Anna Pruchnicka
politologia II rok
grupa D

System polityczny Finlandii

Republika Finlandii - Suomen Tasavalta

Gdańsk, 28.04. 2006r.

2

Informacje podstawowe:

Ludność- 5 mln 159 tys. obywateli
Skład narodowościowy:

→

Finowie- 93,5%

→

Szwedzi- 5,9%

→

Lapończycy- 8 tys.

Języki urzędowe: fiński i szwedzki
Kościoły państwowe: Kościół Ewangelicko- Augsburski -88,1% obywateli

Fiński Kościół Prawosławny- 1,1 % obywateli

Podział administracyjno- terytorialny:

→

„6 prowincji: Południowa Finlandia, Zachodnia Finlandia, Wschodnia Finlandia,
Oulu, Laponia i Wyspy Alandzkie

→

20 regionów

→

452 gminy”

1

Wyspy Alandzkie są autonomiczną prowincją, z własnym Zgromadzeniem Ustawodawczym,
rządem, flagą i systemem podatkowym.

Geografia:

Powierzchnia kraju: 338 tys. km

2

, z czego 10% stanowią jeziora, zaś 69 % lasy;

W Finlandii znajduje się 187,888 jezior, 5100 wodospadów i 179,584 wysp;
To największy archipelag w Europie, włączając autonomiczne Wyspy Alandzkie.
Jedna czwarta obszaru znajduje się za kręgiem polarnym. Sąsiadami Finlandii są Szwecja,
Norwegia i Rosja. Granica Finlandii z Rosją (1,269 km) jest jednocześnie wschodnią granicą
Unii Europejskiej.

Historia:

W 1157 miała miejsce tzw. pierwsza wyprawa krzyżowa, zorganizowana przez króla Szwecji
Eryka IX. Kolejne wyprawy szwedzkie z XII i XIII wieku doprowadziły stopniowo do zajęcia
całej Finlandii. W konsekwencji Finlandia prawie na siedem wieków stała się częścią
Królestwa Szwecji, co potwierdził traktat z 1323 r.
Epokę feudalną w Finlandii cechowało podobieństwo do wzorca szwedzkiego. O wyborze
monarchy decydowało zgromadzenie ludowe (thing), w 1362 prawo do udziału w thingu
otrzymali przedstawiciele szlachty i duchowieństwa z prowincji fińskich. Od połowy XVI w.
tron w Szwecji staje się dziedziczny.

2

Od 1809 roku w wyniku wojen szwedzko- rosyjskich cała Finlandia znalazła się w ręku Rosji,
uzyskując status Wielkiego Księstwa w ramach carskiej Rosji. Na czele administracji
Wielkiego Księstwa Finlandii stała 14- osobowa Rada Rządowa, mianowana przez cara.
Kompetencje Rady to sprawy administracyjne, sadownictwa i samorządu. W 1816 rada
została przekształcona w Senat Finlandii. Rosja dążyła do ograniczenia autonomii fińskiej, ale
problemy wewnętrzne (m.in. rewolucja 1905, wojna z Japonią) przyniosły pozytywna zmianę
dla Finlandii- manifest z 4.XI.1905 r. przywracał jej pełną autonomię. W 1906 roku przyjęto
Akt o Parlamencie, decydując o zmianie dotychczasowego zgromadzenia w jednoizbowy

1

„Konstytucja Republiki Finlandii z 11 czerwca 1999 r./ tł. I wstęp Joachim Osiński”

2

Ibidem,

3

parlament- Eduskuntę. Uchwalono także nową ordynację wyborczą, która jako pierwsza w
Europie przyznawała prawo wyborcze kobietom oraz znosiła cenzusy stanowe i majątkowe.
Po rewolucji bolszewickiej 6.XII.1917 r. Finlandia proklamowała pełną niepodległość.
Po II wojnie światowej Helsinki stały się ważnym ośrodkiem polityki światowej( np.
rozmowy SALT oraz zwołanie KBWE).

Po rozpadzie ZSRR pogorszyła się sytuacja gospodarcza Finlandii (spadek dochodu
narodowego, wzrost bezrobocia do 20%), rozpoczęły się starania o członkowstwo w UE. Po
referendum w 1994( za wstąpieniem było 56,9% obywateli) od 1.I.1995 r. Finlandia stała się
członkiem Unii Europejskiej.

Konstytucja:

Nowa konstytucja została uchwalona przez parlament 12.II.1999 r., a weszła w życie z dniem
1 marca 2000 roku. Wprowadziła system parlamentarno- gabinetowy (zastępując
dotychczasowy półprezydencki)
Składa się z 13 rozdziałów i 131 paragrafów. Została oparta na demokratycznych zasadach
ustrojowych, gwarantując nienaruszalność godności ludzkiej, wolności i prawa jednostki.

3

I.

Eduskunta- parlament , rozdz. IV

Parlament odgrywa pierwszoplanową rolę wśród organów państwa:

„ władza zwierzchnia w Finlandii należy do narodu reprezentowanego przez
parlament”

„władza ustawodawcza realizowana jest przez parlament, który decyduje również o
finansach państwa”

4

Parlament jest jednoizbowy, liczy 200 deputowanych wybieranych w wyborach
powszechnych, bezpośrednich, równych, proporcjonalnych oraz tajnych. Wybory odbywają
się w trzecią niedzielę marca po upływie 4- letniej kadencji. Występuje instytucja
przedterminowego głosowania, która umożliwia udział w głosowaniu osobom nie mogącym
uczestniczyć w głosowaniu w lokalu wyborczym w dniu wyborów, głos można przesłać
pocztą, a nawet telefonicznie.
Czynne i bierne prawo wyborcze wynosi 18 lat.
Obecnie w Finlandii jest 15 okręgów wielomandatowych ( zgodnie z konstytucja nie może
być mniej jak 12 i więcej jak 18) oraz jeden jednomandatowy dla Wysp Alandzkich.
Kandydaci na deputowanych SA zgłaszani przez partie polityczne lub grupę 100 wyborców.
Przeliczanie głosów na mandaty- metoda H’donta.
O otwarciu sesji ogłasza prezydent.
Na pierwszym posiedzeniu parlamentu następuje wybór Przewodniczącego i jego 2
zastępców, którzy wraz z przewodniczącymi komisji stałych tworzą Radę Przewodniczących.
W ciągu 7 dni powołane zostają komisje stałe oraz tzw. Wielka komisja ( 25 członków i 13
zastępców). Spełnia ona ważną rolę przede wszystkim w procesie ustawodawczym, poniekąd
zastępuje drugą izbę parlamentu, często stanowi forum osiągania konsensusu między
partiami.

5

3

„Konstytucja Republiki Finlandii z 11 czerwca 1999 r./ tł. I wstęp Joachim Osiński”

4

Ibidem,

5

Ibidem,

4

Kompetencje parlamentu:

♦

ustrojodawcze

♦

ustawodawcze

♦

finansowo- budżetowe

♦

kontrolne

♦

kreacyjne

Procedura ustawodawcza:

Inicjatywę ustawodawczą mają rząd oraz deputowani. Wniosek zgłoszony na piśmie zostaje
poddany tzw. debacie wstępnej, w wyniku której projekt ustawy zostaje skierowany do
odpowiedniej komisji stałej. Debata wstępna nie jest traktowana jako pierwsze czytanie.
W normalnym trybie w pierwszym czytaniu następuje rekomendacja komisji stałej i ogólna
dyskusja nad projektem, potem odsyłany jest do Wielkiej Komisji.
W drugim czytaniu następuje głosowanie, aby projekt przeszedł potrzebna jest zwykła
większość.
Po uchwaleniu projektu przez parlament trafia on do prezydenta, który może zażądać opinii
Sądu Najwyższego. Jeśli prezydent odmawia podpisu, projekt trafia ponownie do parlamentu.
Gdy Eduskunta uchwali go znowu bez zmian to wchodzi w życie bez podpisu prezydenta.

Deputowani mają prawo zgłaszania interpelacji i zapytań. Istnieją też plenarne debaty-
deputowani mają prawo zadawania krótkich ustnych pytań członkom Rady Państwa.
Parlament powołuje na 4- letnią kadencję ombudsmana parlamentarnego, który: „sprawuje
nadzór nad przestrzeganiem prawa i wypełnianiem obowiązków przez sady, organy władzy
publicznej oraz urzędników organów publicznych. Może wystąpić z oskarżeniem w razie
stwierdzenia przestępstwa popełnionego przez funkcjonariusza państwowego oraz występuje
z wnioskami koniecznych zmian sprzecznych z prawem.”

6

II.

Prezydent rozdz. V

Specyficzną cechą fińskiego ustroju republikańskiego była silna pozycja głowy państwa.
Nowa konstytucja ogranicza jego dotychczasowe znaczenie w państwie i zakres przyznanych
uprawnień.
Wybory: bezpośrednie, powszechne
Kadencja: 6- letnia, z możliwością jednej reelekcji
Kandydata może zgłosić partia lub grupa 20 tys. uprawnionych do głosowania obywateli.
Wybory odbywają się w 3 niedzielę stycznia. Należy uzyskać ponad połowę ważnie oddanych
głosów. Jeśli żaden kandydat nie uzyska wymaganej większości w 3 niedzielę po 1 turze
odbywa się 2 tura wyborów, w której biorą udział dwaj kandydaci z największą ilością
głosów, wygrywa kandydat zwykłą większością. Natomiast jeśli jest tylko jeden kandydatko
wybory się nie odbywają- automatycznie zostaje prezydentem.

Uprawnienia prezydenta:

♦

prezydent utracił znaczenie w procesie powoływania premiera. Główną rolę odgrywa
Eduskunta i jej przewodniczący, on prowadzi rozmowy liderów frakcji
parlamentarnych. O wynikach informowany jest prezydent, który ogłasza
desygnowanie kandydata.

6

T. Goduń, M. Cygnarowski „Leksykon systemów politycznych” str. 103

5

♦

prezydent może, ale tylko na wniosek premiera, zdymisjonować Radę Państwa lub jej
członka.

♦

musi przyjąć dymisję rządu, który utracił zaufanie parlamentu

♦

nie ma inicjatywy ustawodawczej

♦

ma 3 miesiące na podpisanie ustawy z prawem odesłania jej do Sądu Najwyższego

♦

ma prawo weta zawieszającego

♦

ma konstytucyjny obowiązek odwołania Rady Państwa lub jej członka, gdy utracili
oni zaufanie parlamentu ( wyrażone przez wotum nieufności lub nieudzielanie wotum
zaufania)

♦

nie może powoływać parlamentu na sesje nadzwyczajne

♦

ma prawo łaski

♦

przyznaje obywatelstwo

♦

mianuje

sędziów,

prokuratora

generalnego,

Kanclerza

i

Wicekanclerza

Sprawiedliwości

Polityka zagraniczna:
Art. 93 konstytucji: „polityka zagraniczna Finlandii prowadzona jest przez Prezydenta
Republiki we współpracy z Radą Państwa”, w praktyce w kontaktach z organami UE wzrosła
rola premiera.

Odpowiedzialność prezydenta:
Jeśli Kanclerz Sprawiedliwości i Parlamentarny Ombudsman lub Rada Państwa uznają, że
prezydent dopuścił się zdrady stanu, zdrady zwykłej lub zbrodni przeciw ludzkości, informują
o tym Eduskuntę. Parlament może większością ¾ zdecydować o oskarżeniu prezydenta przed
Trybunałem Stanu. Do momentu wydania orzeczenia prezydent zostaje zawieszony w
pełnieniu swej funkcji.

7

III.

Rada Państwa- rząd, rozdz. V

Na czele Rady Państwa stoi premier, desygnowany przez Przewodniczącego Eduskunty i
wybierany przez parlament Po wyborach grupy parlamentarne prowadzą rozmowy na temat
utworzenia rządu. Na podstawie ich wyników i wysłuchaniu Przewodniczącego Eduskunty
prezydent nominuje kandydata na urząd premiera.
Parlament udziela wotum zaufania mianowanemu premierowi bezwzględną większością
głosów. Jeśli nie uzyska wymaganej większości, prezydent mianuje kolejnego kandydata
zgodnie z tą procedurą. Jeśli i ten nie uzyska zaufania, to następnemu kandydatowi wystarczy
poparcie zwykłej większości .
Odmowa zaufania premierowi jest równoznaczna z dymisja całego gabinetu. Premier
odpowiada za bezzwłoczne przedstawienie parlamentowi programu rządu.
Rząd sprawuje władzę wykonawczą i jest uprawniony do zajmowania się wszystkimi
zagadnieniami, które nie SA wyraźnie zastrzezone dla prezydenta lub innego organu władzy
państwowej.

8

Członek rządu nie może sprawować innych funkcji publicznych.
Premier przewodniczy posiedzeniom plenarnym Rady Państwa.
Obecnie w Finlandii jest 13 ministerstw

9

.

7

T. Goduń, M. Cygnarowski „Leksykon systemów politycznych” str. 103

8

Ibidem, str. 104

9

www. virtual.finland.fi/

6

IV.

Kanclerz Sprawiedliwości

Jest: „powoływany przez prezydenta na 5- letnią kadencję, urząd Kanclerza Sprawiedliwości
znajduje się w strukturze rządu. Czuwa nad legalnością aktów prawnych organów władzy
(zwłaszcza rządu i prezydenta), nadzoruje przestrzeganie prawa przez urzędników
państwowych”

10

V.

Zmiana konstytucji

Projekt zmiany konstytucji jest rozpatrywany jak zwykła ustawa. Przyjęty projekt po drugim
czytaniu zostaje odłożony do pierwszej sesji nowej Eduskunty. Nowy parlament potwierdza
zmianę większością 2/3.
Istnieje także szybsza procedura- uznanie projektu zmiany za pilny większością 5/6 głosów i
uchwalenie samej zmiany większością 2/3 (w czasie tej samej kadencji).

11

Organy państwa:
Prezydent - Tarja Halonen

Premier- Matti Vanhanen (od 24.VI.2003)

Skład parlamentu ( wybory z marca 2003):

Partia Centrum: 55 miejsc 24.7 %
Socjaldemokraci: 53 miejsc 24.5 %
Narodowa Koalicja: 40 miejsc18.6 %
Sojusz Lewicy: 19 miejsc 9.9 %
Partia Zielonych: 14 miejsc 8.0 %
Narodowa Partia Szwedzka: 8 miejsc 4.6 %
Fińska Unia Chrześcijańska :7 miejsc 5.3 %
Prawdziwi Finowie: 3 miejsc 1.6 %
Inne (reprezentant) 1 miejsce 2.8 %

12

Bibliografia:

1.

„Konstytucja Republiki Finlandii z 11 czerwca 1999 r./ tł. I wstęp Joachim Osiński”,
Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2003

2.

„Leksykon systemów politycznych” Tomasz Godyń, Mateusz Cygnarowski, Sebastian
Dudek, Piotr Iwaniszczuk; Wydawnictwo „Elipsa” wyd. II Warszawa 2003

Ź

ródła internetowe:

1.

http://www. virtual.finland.fi/

2.

http:// www. finland.pl

3.

http://www.eduskunta.fi/ - parlament fiński

10

T. Goduń, M. Cygnarowski „Leksykon systemów politycznych” str. 103

11

Ibidem, str. 105

12

www. finland.pl- strona ambasady fińskiej w Polsce