Zestaw 1
1) Opisać właściwości ferromagnetyków.
Ferromagnetyk to substancja o silnych własnościach magnetycznych. Własności te biorą się
stąd, że każdy atom ferromagnetyka wytwarza własne pole magnetyczne. Atomy te mają
tendencję do ustawiania się w ten sposób, aby ich pole magnetyczne miało ten sam kierunek,
co pole magnetyczne atomów sąsiednich. Tworzą się duże obszary w których pole
magnetyczne ma stały kierunek zwane domenami magnetycznymi. Ale pole magnetyczne
każdej z domen może być ustawione w zupełnie dowolnym kierunku. Dlatego ferromagnetyk
może nie wytwarzać zewnętrznego pola magnetycznego, czyli może nie być magnesem. Gdy
jednak umieścimy ferromagnetyk w zewnętrznym polu magnetycznym, wówczas domeny
zaczynają ustawiać się zgodnie z tym zewnętrznym polem magnetycznym i ferromagnetyk
sam staje się magnesem. Pole magnetyczne ferromagnetyka może być dużo większe od
zewnętrznego pola magnetycznego, które uporządkowało domeny w naszym ferromagnetyku.
Dla każdego ferromagnetyka określona jest temperatura, tzw. punkt Curie, po przekroczeniu
którego materiał staje się paramagnetykiem.

2) Omówić materiały izolacyjne stosowane w elektroenergetyce.
Sześciofluorek siarki SF

6

: nietoksyczny, trwały do temp. 500C, nie wywołuje korozji,

gęstość 5x większa od powietrza, 3x lepsze własności izolacyjne od powietrza, niepalny,
dobrze gasi łuk elektryczny, wymaga hermetyzacji kadzi. Stosowany w nowszych
transformatorach, wyłącznikach i rozdzielniach.
Oleje mineralne – głównie stosowane do gaszenia łuków elektrycznych, do izolacji w
transformatorach (także konserwacji), jako chłodziwo.
Wyroby ceramiczne – głownie ze względu na dużą odporność na warunki atmosferyczne,
temperaturę, wytrzymałość mechaniczną, niska cena (porcelana elektrotechniczna, kamionka)
używane np. w izolatorach.
Kalafonia – żywica pochodzenia roślinnego, używana do zagęszczania olejów mineralnych,
nasycania papieru izolacyjnego.
Izolacja papierową wykonuje się w postaci taśmy. Jest ona impregnowana syciwem
elektroizolacyjnym składającym się z oleju kablowego (60-80%), kalfonii sosnowej
balsamicznej, wosków syntetycznych lub poliizobutynu (substytut). Proces suszenia,
odgazowani i nasycenia odbuwa się w kotłach w temp. 120
Guma – materiał dość tani, używany do izolacji elementów pod niskim napięciem lub
odzieży/narzędzi ochronnej.
Polietylen: charakteryzuje się bardzo dobrymi własnościami elektrycznymi - ma niewielką
stałą dielektryczną, stratność i wysoką rezystywność. Izolacja polietylenowa jest lekka,
odporna na działanie wody i większości związków chemicznych oraz daje się łatwo usunąć z
żyły. Stosowana głównie do izolacji przy nap. do 30kV. Polietylen nie jest odporny na
ultrafiolet, ale dodatek antyutleniaczy i pigmentów uodparnia go na promieniowanie
słoneczne. Polietylen jest łatwopalny i kapie gdy się pali, a przy tym rozprzestrzenia płomień.
Natomiast usieciowanie lub domieszki pewnych substancji uodporniają izolację
polietylenową na rozprzestrzenianie płomienia.
Polipropylen (PP) ma własności elektryczne zbliżone do polietylenu, ale jest od niego
twardszyi bardziej odporny na temperaturę. Ponieważ jest sztywniejszy niż polietylen,
stosowany jest głównie do przewodów o małych wymiarach, a jego dobre własności
elektryczne zapewniają małe tłumienie sygnałów.
Polichlorek winylu otrzymuje się z soli kamiennej i węgla. Ma właściwości termoplastyczne,
charakteryzuje się dużą wytrzymałością mechaniczną, jest odporny na działanie wielu
rozpuszczalników.Zalety: niska cena substancji wyjściowych, nieskomplikowana metoda
wytwarzania odporność na nieorganiczne związki chemiczne, posiada właściwości

samogasnące, dobra wytrzymałość mechaniczna, mmożliwość przetwarzania różnymi
metodami Wady: niska odporność na oddziaływanie wysokiej temperatury w procesach
przetwórczych, niską udarność twardego PVC w niskich temp

3) Omówić sposoby domieszkowania półprzewodników.
Domieszkuje się zazwyczaj fosforem lub borem w fazie ciekłej wytwarzania. Obecnie stosuje
się metodę nowocześniejszą tzw. transmutację. Polega na napromieniowaniu wałka
monokryształu krzemu strumieniem neutronów w rdzeniu reaktora jądrowego. Ta
skomplikowana metoda pozwala na uzyskanie półprzewodników na prądy rzędu 3kA.
Podczas tego procesu mogą powstawać ubytki sieci krystalicznej, które eliminuje się
wyżarzaniem w temperaturze 850C. Następnie elementy są cięte piłami diamentowymi na
płytki o grubości ok. 0,1 mm. Istnieją trzy metody domieszkowania półprzewodników. Są to:
epitaksja - jest to wytwarzanie cienkiej warstwy półprzewodnika monokrystalicznego na
podłożu monokrystalicznym z zachowaniem budowy krystalicznej podłoża. Służy do
wytwarzania tzw. waflów zbudowanych z czystych półprzewodników ważnych z punktu
widzenia technologii i elektroniki. Epitaksja cechuje się przede wszystkim łatwością w
kontrolowaniu grubości warstw, poziomu i profilu domieszkowania. Dodatkowo umożliwia
tworzenie warstw zagrzebanych i warstw słabo domieszkowanych na silnie domieszkowanym
podłożu. Dyfuzja - domieszkowanie przez dyfuzję jest zwykle przeprowadzane poprzez
umieszczenie wafli krzemowych w wysokotemperaturowych (600–1200C) kwarcowych
tubach i przepuszczenie nad nimi mieszaniny gazów zawierającą potrzebną domieszkę.
Dyfuzja jest rozumiana jako ruch atomów domieszek w krystalicznej sieci w ubytkach lub
poza węzłami sieci. Implantacja jonów - jest procesem wprowadzania (wbijania)
rozpędzonych w polu elektrycznym jonów domieszki. Podstawową zaletą procesu implantacji
jonów jest duża dokładność uzyskiwanej koncentracji i niska temperatura procesu, negatywną
natomiast jest niszczenie sieci krystalicznej półprzewodnika.

Zestaw 2
1) Co ma wpływ na konduktywność?
Konduktywność to miara zdolności materiału do przewodzenia prądu elektrycznego. Można
ją wyznaczyć można znając wymiary geometryczne i przewodnictwo elektryczne
jednorodnego bloku danego materiału. Wraz ze wzrostem temperatury maleje
konduktywność, opisuje to temperaturowy współczynnik konduktywności. Najlepsza
przewodność występuje w metalach czystych. Każda domieszka wywołuje większy opór
wobec przepływającego prądu. Wpływ na konduktywność ma przede wszystkim długość i
przekrój poprzeczny materiału, którego konduktywność dotyczy, dlatego iż ma to związek z
nośnikami elektronów poruszających się po średniej swobodnej drodze przewodnika lub
dielektryka. Wpływ na konduktywność ma także temperatura, która wraz ze wzrostem
konduktywność maleje, gdyż prędkość ładunków swobodnych w materiale staje się większa.

2) Wpływ domieszek donorowych i akceptorowych w warystorach
Domieszki są tak naprawdę defektami punktowymi czyli zaburzeniami sieci w obrębie
jednego atomu. Półprzewodnik zawierający domieszki podstawieniowe nazywamy
półprzewodnikiem domieszkowym. W większości przypadków idealny kryształ
półprzewodnikowy (bez defektów) nie nadaje się do żadnych zastosowań w elektronice
klasycznej. Domieszki możemy podzielić na trzy grupy: donorowe (D) - atom o większej
liczbie elektronów walencyjnych, zastępuje atom sieci macierzystej; akceptorowe (A): atom
o mniejszej liczbie elektronów walencyjnych zastępuje atom sieci macierzystej; domieszka
izowalencyjna (I): atom innego pierwiastka o tej samej walencyjności zastępuje atom sieci
macierzystej. Domieszkowanie akceptorowe i donorowe zmniejsza pasmo zabronione w

materiałach, co powoduje szerszy zakres przewodzenia (niższy próg dla którego w warystorze
dojdzie do przepływu prądu). Domieszki donorowe i akceptorowe w warystorach mają
szczególnie istotny wpływ na własności elektryczne materiałów pozwalające na otrzymanie
dodatnich lub ujemnych nośników ładunku o zadanej koncentracji Wprowadzanie domieszek
odbywa się za pomocą trzech metod: epitaksji, dyfuzji lub implantacji jonów.

Zestaw 3
1) Właściwości i zastosowanie gazów jako izolatorów
Sześciofluorek siarki SF

6

(elegaz) – nietoksyczny, trwały do temp. 500C, nie wywołuje

korozji, gęstość 5x większa od powietrza, 3x lepsze własności izolacyjne od powietrza,
niepalny, dobrze gasi łuk elektryczny, wymaga hermetyzacji kadzi. Stosowany w nowszych
transformatorach, wyłącznikach i rozdzielniach.
Powietrze – w warunkach normalnej rezystywność skrośna ok. 10

18

. Z uwagi na obecność

pary wodnej i zanieczyszczeń, powoduje korozję. Powietrze jako izolację stosuje się głownie
w sieciach energetycznych (przewody przesyłowe rozpięte na słupach z reguły nie posiadają
zewnętrznej izolacji).
Azot – gaz niepalny, nietoksyczny, pod wysokim ciśnieniem (kilkanaście atm.) ma dużo
większą wytrzymałość elektryczną. Służy do wypełniania kondensatorów, w niektórych
przewodach jako chłodziwo.

2) Właściwości magnetyków miękkich
Materiały magnetyczne miękkie mają bardzo wąską pętlę histerezy, co pozwala na
wielokrotne na- i roz- magnesowywanie materiałów bez większych strat. Stosuje się je w
obwodach magnetycznych, jako rdzenie elektromagnesów, maszynach elektrycznych,
transformatorach. Duża przenikalność magnetyczna, pozwalająca uzyskać duże wartości
indukcji magnetycznej przy użyciu małego prądu magnesowania. Mała stratność, pozwalająca
na wysokosprawne przetwarzanie energii. Duża indukcja nasycenia, pozwalająca na
uzyskanie jak największej siły mechanicznej (proporcjonalnej do kwadratu indukcji). Duża
rezystywność w celu zmniejszenia strat mocy powodowanych prądami wirowymi. Magnetyki
miękkie mogą być wykonywane w postaci cienkich warstw, włókien, drutów, taśm, blach,
odlewów, wyprasek itp. Przykłady: czyste żelazo, stal krzemowa, stopy Fe-Ni, metglas.

3) Przyczyny strat energii w izolatorach z ciał stałych
Na straty energetyczne składają się wszelkie defekty struktury materiału (domieszki,
zanieczyszczenia, ubytki sieci krystalicznej). Jednym z parametrów opisujących straty jest
współczynnik strat dielektrycznych tg. Wyrażony jest stosunkiem składowej prądu
rzeczywistej do urojonej. Sam kąt  jest dopełnieniem do 90 kąta przesunięcia fazowego.
Głównymi przyczynami są: straty upływowe (konduktywność) – w zależności od
rezystywności danego materiału. Charakterystyczny jest tu prądu upływu (i

p

). Polaryzacja –

polega na uporządkowaniu dipoli magnetycznych. W jej wyniku występuje tzw. prąd
absorpcji (i

a

), będący jednym ze składowych elementów strat. Przyczyną strat energii może

być również zmniejszenie oporu izolatora na skutek dostania się wilgoci do maszyn
elektrycznych lub także poprzez mechaniczne uszkodzenie układu izolacyjnego.

Zestaw 4
1) Wpływ temperatury na konduktywność materiałów półprzewodzących
Podobnie jak w przypadku metali, wzrost temp. (większe drgania sieci krystalicznej)
zmniejsza ruchliwość elektronów. W półprzewodnikach koncentracja elektronów nie jest
stała, zależy silnie od temperatury (ze wzrostem T silnie rośnie koncentracja), co w rezultacie
powoduje wzrost przewodności wraz ze wzrostem T – w półprzewodnikach samoistnych. W

przypadku półprzewodników niesamoistnych (z domieszkami), charakterystyka jest skokowa
– przy niższych temperaturach jest zależna od koncentracji elektronów). W trzecim etapie,
znowu rośnie (z uwagi na przewodnictwo elektronowe, możliwe w wysokiej temp.). Wysoki
wpływ temperatury na konduktywność możemy zauważyć w materiałach półprzewodzących
zwanych termistorami. Wpływ ten jest uzależniony od wartości współczynnika
temperaturowego. Jeżeli współczynnik jest większy od zera tym rezystancja wzrasta wraz ze
wzrostem temperatury skutkiem czego zmniejsza się przewodność warystora. Sytuacja jest
odwrotna gdy współczynnik temperaturowy termistora jest ujemny.

2) Podstawowe własności przewodników i izolatorów
Przewodniki - 

20

 10

-6

[m]. Charakteryzuje się małą rezystywnością, dużą

konduktywnością (w porównaniu do innych materiałów). Atomy metali w sieci krystalicznej
pozbawione są elektronów walencyjnych, tworzących gaz elektronowy, umożliwiający
przewodzenie. Są bardziej stabilne i odporne od półprzewodników.
Izolatory - 

20

 10

10

[m]. Charakteryzują się dużą rezystywnością, małą konduktywnością

(w porównaniu do innych materiałów). Podstawową własnością jest brak elektronów
swobodnych, umożliwiających przewodzenie (przy braku zewnętrznych bodźców
jonizujących). Pole elektryczne nie powoduje rozerwania silnie związanych ze sobą ładunków
(jedynie sprężyste przesunięcia).

Zestaw 5
1) Przyczyny powstawania strat energii w ferromagnetykach
Straty na histerezą – największe w magnetykach twardych, gdzie pętla histerezy jest
szeroka. Spowodowane wielokrotnym namagnesowaniem materiału.
Straty na prądy wirowe – straty na ciepło Joule’a wywołane przepływem prądu zmiennego
przez cewkę z rdzeniem, spowodowane obecnością prądów wirowych. Ogranicza się poprzez
zmniejszenie grubości blach oraz zwiększenie rezystywności elektrycznej materiału.
Całkowite straty są sumą strat histerezowych i strat na prądy wirowe. Sposobem na
obniżenie strat energii w ferromagnetykach może być dodanie krzemu do blach przez co:
zwiększa się rezystywność materiału co powoduje zmniejszenie się strat spowodowanych
prądami wirowymi; zmniejsza się wartość natężenia powściągającego Hc co powoduje
zwężenie się pętli histerezy co czyni mniejsze straty energii na histerezę. Innym sposobem
jest stosowanie walcowania blach materiałowych na zimno. Kolejnym sposobem jest
stosowanie materiałów amorficznych czyli takich, w których atomy na wskutek szybkiego
schładzania nie zdążyły uporządkować się i wytworzyć kryształów. Straty na prądy wirowe
ogranicza się jak najmniejszą grubością rdzenia ferromagnetycznego. Należy również unikać
wielokrotnego namagnesowywania i rozmagnesowywania, szczególnie w przypadku
materiałów o szerszej pętli histerezy.

2) Czynniki wpływające na wytrzymałość elektryczną materiałów izolacyjnych
Stan zawilgocenia izolacji, temperatura, ciśnienie, grubość warstwy izolacyjnej (uwarstwienie
i jednorodność) i jej stan techniczny (wcześniejsze nasycanie, suszenie), rodzaj napięcia,
szybkość podnoszenia napięcia i czas jego przyłożenia. E

p

=U

p

/d (wytrzymałość elektryczna –

napięcie przebicia / grubość dielektryka). Istotny jest również czas pracy, z biegiem lat
wytrzymałość maleje (zwłaszcza w wyższych temperaturach czy też niekorzystnych
warunkach środowiska).

3) Metody domieszkowania materiałów półprzewodzących
Jak w Zestawie 1 pod. 3.

Zestaw 6
1) Miedź a aluminium
Miedź –Odznacza się plastycznością, dobrymi właściwościami wytrzymałościowymi, dużą
przewodnością elektryczną i cieplną. Własności w dużym stopniu zależą od jej czystości.
Wykazuje znaczą odporność na korozje w normalnej atmosferze. Stosuje się w przewodach
giętkich (duża odporność na zginanie), instalacje stałe (bezpieczeństwo pracy i
niezawodność), uzwojenia maszyn elektrycznych i traf(zajmują mniej miejsca od Al).
Typowe stopy Cu to Cu-Mn (manganin, Izabelin, inmet) i Cu-Ni (konstantan).
Aluminium – jest metalem barwy srebrzystobiałej o małej gęstości (2,7g/cm2), dużej
przewodności elektrycznej i cieplnej oraz odporności na korozję. Posiada słabe właściwości
mechaniczne. Stosuje się je w przypadkach gdy zastosowanie droższej miedzi nie jest
konieczne najczęściej ze względów ekonomicznych ale nie tylko. Przewód aluminiowy może
mieć prawie 70% większy przekrój od miedzianego i przy połowie mniejszej masie, dzięki
czemu można zmniejszyć koszty konstrukcji słupów nośnych i ograniczenie strat w wyniku
ulotu w liniach WN. Stopem jest duralumin (AlCu3Mg), silumin z dodatkiem krzemu (dobra
wytrzymałość i właściwości lejne) Dodatki stopowe, takie jak magnez i miedz zwiększają
wytrzymałość, nikiel poprawia odporność korozyjną stopu.

2) Przenikalność magnetyczna normalna i różniczkowa
Normalna – zwana statyczną, odnosi się do pierwotnej krzywej magnesowania. Dla
określonego punktu pracy P na krzywej wartość przenikalności określona zależnością
=B/H=tg i jest równa tangensowi kąta nachylenia prostej poprowadzonej przez początek
układu współrzędnych. Zmienia się ze wzrostem natężenia pola magnetycznego od wartości
początkowej do pewnej wartości maksymalnej. Przy dużych natężeniach pola, wartość
zmniejsza się.
Różniczkowa – zwana dynamiczną. jest definiowana zależnością 

d

=dB/dH=tg i jest równa

tangensowi kąta nachylenia stycznej (czyli pochodna funkcji B=f(H)) do krzywej
magnesowania w punkcie pracy P. Ze wzrostem H zmienia się jej wartość od wartości
początkowej do maksymalnej. Przy dalszym zwiększaniu H wartość przenikalności maleje.
Wartości początkowe przenikalności są sobie równe. Dla bardzo dużej wartości H wartości te
są zbliżone do wartości przenikalności magnetycznej próżni.

3) Podział na materiały przewodzące
Przewodowe – kable, przewody, szyny przewodzące (wysoka konduktywność, wytrzymałość
mechaniczna na rozciąganie, wysoka przewodność cieplna i temperatura pracy, łatwa
lutowalność i spawalność, odporność na korozję, niski koszt).
Oporowe – mat. na rezystory pomiarowe (niewielki współczynnik temperaturowy
rezystancji, stabilność własności elektrycznych, niezmienność rezystancji w czasie). Mat. na
rezystory regulacyjne (zazwyczaj z konstantanu, duża rezystywność, właściwości j.w.). Mat.
na rezystory grzejne (odporność na działanie temperatury, duża rezystywność, wysoka T
topnienia) wykorzystuje się nichromy, ferrochromy.
Stykowe – Rozłączne (odporność na opalanie, wysoką temperaturę, na erozję mechaniczną,
odporność na łuk elektryczny). Ślizgowe (odporność na ścieranie).
Specjalne – Ołów (głównie szczelne powłoki kabli). Cynk (ochrona przed korozją). Cyna
(pokrycie miedzi, jako lut i składnik stopów). Wolfram (żarówki, lampy elektronowe, styki
elektryczne). Węgiel (surowiec do wytwarzania tworzyw sztucznych).

Zestaw 7
1) Zależność rezystywności przewodników i dielektryków od temperatury. Omówić różnice

w oparciu o mechanizm przewodnictwa tych materiałów.

Ze wzrostem temp. wzrasta amplituda drgań atomów w sieci krystalicznej, co wpływa na
obniżenie ruchliwości elektronów a w konsekwencji – rosnąca rezystywność. Opisuje to
temperaturowy współczynnik rezystywności. Dla >0 rezystywność rośnie ze wzrostem
temp. W temp. bardzo niskich i wysokich obserwuje się skokowe zmiany rezystywności (przy
niskich – nadprzewodnictwo). W przypadku dielektryków, straty mocy powodują wzrost
temperatury, która w skrajnych przypadkach może doprowadzić do przebicia. Jeśli materiał
izolacyjny pracuje w wysokiej temperaturze, z czasem ulega degradacji (starzenie cieplne).
Teorię przewodnictwa elektrycznego metali opracowano na podstawie mechaniki kwantowej.
Zgodnie z tą teorią posługujemy się funkcją rozkładu Fermiego-Diraca. Zgodnie z teorią
przewodnictwa prąd płynący jest postrzegany jako rozchodzie się fali elektronowych
deBroglie'a, które zostają rozproszone na wskutek drgań cieplnych. Wraz ze wzrostem
temperatury zwiększa się ilość drgań cieplnych co zmniejsza średnią drogę swobodną
elektronu.

2) Czynniki wpływające na wytrzymałość elektryczną materiałów ciekłych i gazowych.
Każde zanieczyszczenie powoduje mniejszą wytrzymałość elektryczną. Obecność wody pod
różną postacią również działa negatywnie. Wzrost temperatury powoduje wzrost
współczynnika strat dielektrycznych. Znaczenie ma skład chemiczny, ciśnienie, odległość
miedzy elektrodami. Ogólnie wytrzymałość materiałów ciekłych (tutaj olejów izolacyjnych)
zależy od: zawartości wody i innych zanieczyszczeń; rodzaju napięcia i jego biegunowości
oraz czasu działania; ciśnienia i temperatury; objętość próbki; układu elektrod; szybkości
podnoszenia napięcia.
Jeżeli chodzi o wytrzymałość materiałów gazowych to zależy ona od: składu chemicznego
gazu; ciśnienia i temperatury; odległości między elektrodami; rodzaju i biegunowości
napięcia; szybkości podnoszenia napięcia; kształtu elektrod. Zależność natężenia przeskoku w
powietrzu od odstępu elektrod (w cm), w normalnych warunkach atmosferycznych, przy

napięciu przemiennym 50 kH wyraża wzór empiryczny:

a

E

p

/

7

23 



. Średnia

wytrzymałość powietrza wynosi 30 kV/cm.

3) Omówienie własności materiałów magnetycznie miękkich i twardych.
Materiały magnetyczne miękkie mają bardzo wąską pętlę histerezy, co pozwala na
wielokrotne na- i roz- magnesowywanie materiałów bez większych strat. Stosuje się je w
obwodach magnetycznych, jako rdzenie elektromagnesów, maszynach elektrycznych,
transformatorach. Mają dużą przenikalność magnetyczna, pozwalająca uzyskać duże wartości
indukcji magnetycznej przy użyciu małego prądu magnesowania. Mają małą stratność,
pozwalająca na wysokosprawne przetwarzanie energii. Duża indukcja nasycenia, pozwalająca
na uzyskanie jak największej siły mechanicznej. Duża rezystywność w celu zmniejszenia strat
mocy powodowanych prądami wirowymi Przykłady: czyste żelazo, stal krzemowa, stopy Fe-
Ni, metglas
Materiały magnetyczne twarde – charakteryzują się szeroka pętlą histerezy, czyli
namagnesowywanie i rozmagnesowywanie jest w ich przypadku trudne. Są stosowane jako
magnesy trwałe (szczególnie większych rozmiarów). Mają dużą wartość remanencji i koercjii.
pozwalające na uzyskanie jak największej energii magnetycznej. Przykłady: stal węglowa,
stal wolframowam stopy typu Fe-Al.-Ni, Fe-Al.-Ni-Co. Są twarde i kruche ale stabilne
magnetycznie, nawet w wysokich temperaturach.

Zestaw 8
1) Wymień sposoby zmniejszania strat energii w materiałach ferromagnetycznych.

Jak w Zestawie 5 pod. 1.

2) Wymień podstawowe właściwości materiałów przewodzących oraz izolatorów

Jak w Zestawie 4 pod. 3.

3) Narysuj shcemat do badania rezystywności powierzchniowej

Zestaw 9
1) Wymień czynniki mające wpływ na wytrzymałość elektryczną materiałów stałych
Jak w Zestawie 5 pod. 2.

2) Porównaj właściwości materiałów przewodzących i półprzewodzących
Przewodniki - 

20

 10

-6

[m]. Charakteryzuje się małą rezystywnością, dużą

konduktywnością (w porównaniu do innych materiałów). Atomy metali w sieci krystalicznej
pozbawione są elektronów walencyjnych, tworzących gaz elektronowy, umożliwiający
przewodzenie. Są bardziej stabilne i odporne od półprzewodników.
Półprzewodniki - 10

-4

 

20

 10

6

[m]. Silna zależność konduktywności od czystości

danego materiału oraz czynników zewnętrznych – temperatury, pola elektrycznego i
promieniowania. Ogólnie półprzewodniki nie są ani dobrymi przewodnikami ani izolatorami.
Ich własności wykorzystuje się, ponieważ stanowią dobry materiał „decyzyjny” albo
przewodzą albo nie, co odpowiada reprezentacji 0 lub 1 w informatyce.

3) Polaryzacja – mechanika procesu i skutki
Polaryzacja polega na uporządkowywaniu się ładunków ujemnych z dodatnimi. Zjawisko to
ma miejsce w dielektrykach, pod wpływem zewnętrznego pola elektrycznego. Efektem
polaryzacji jest tworzenie się dipoli. Skutkiem polaryzacji jest występowanie strat
dielektrycznych: w prądzie stałym podczas włączania i wyłączania zasilania w prądzie
zmiennym przez cały okres trwania zasilania jednak straty są zależne od częstotliwości.
Wyróżnia się kilka typów polaryzacji:
Elektronowa – we wszystkich dielektrykach, polega na przesunięciu powłok elektronowych
(zewnętrznych) w stronę dodatniego jądra atomu. Przebiega bardzo szybko, w czasie rzędu
10

-13

s.

Jonowa – występuje tylko w materiałach, których cząsteczki zbudowane są z jonów.
Ustępuje po usunięciu zewnętrznego pola elektrycznego (podobnie jak elektronowa). Polega
na sprężystym rozsuwaniu się przeciwnych jonów. Czas relaksacji wynosi ok. 10

-13

s.

Dipolowa – występuje w dielektrykach ciekłych i gazowych z cząsteczkami o charakterze
trwałych dipoli elektrycznych. Bez pola elektrycznego cząsteczki poruszają się chaotycznie,
pod jego wpływem, dipole dążą do uporządkowania wzdłuż linii sił pola.

Makroskopowa – gdy w dielektryku znajduje się niewiele ładunków swobodnych. Wędrują
one w materiale pod wpływem pola elektrycznego, osadzając się na niedoskonałościach sieci
krystalicznej. Czas relaksacji wynosi kilka minut.

Zestaw 10
1) Opisać parametry ferromagnetyków na podstawie pętli histerezy
Kształt i wielkość pętli histerezy może się zmieniać w szerokich granicach, w zależności od
składu i właściwości materiałów magnetycznych. Pętle histerezy charakteryzują wielkości:
pozostałość magnetyczna B

r

, natężenie pola koercji H

c

, indukcja nasycenia B

n

. Pętla histerezy

przedstawia krzywą magnesowania się materiałów i charakteryzuje w ten sposób
ferromagnetyki. Materiały o bardzo małej pętli histerezy, którj pole powierzchni jest
stosunkowo małe w polu nasycenia nazywamy ferromagnetykami miękkimi. Materiały
magnetyczne miękkie mają bardzo wąską pętlę histerezy, co pozwala na wielokrotne na- i
roz- magnesowywanie materiałów bez większych strat. Przykłady: czyste żelazo, stal
krzemowa, stopy Fe-Ni, metglas. Jeżeli pętla histerezy jest stosunkowo duża, mamy wówczas
do czynienia z ferromagnetykami twardymi. Materiały magnetyczne twarde charakteryzują
się szeroka pętlą histerezy, czyli namagnesowywanie i rozmagnesowywanie jest w ich
przypadku trudne, są stosowane jako magnesy trwałe. Mają dużą wartość remanencji
(indukcji szczątkowej) i duże nteżenie koercjii.

2) Wpływ temperatury na rezystywność dielektryków i przewodników. Omówić różnicę na

podstawie teorii przewodnictwa.

Jak w Zestawie 7 pod. 1.

3) Właściwości warystorów
Jest to rezystor, o nieliniowej charakterystyce rezystancji, zależnej od napięcia elektrycznego.
Dla małych napięć wykazuje on dużą rezystancję, gdy przekroczy ono pewną wartość,
charakterystyczną dla danego typu warystora, jego rezystancja szybko maleje, z
początkowych setek kiloomów do zaledwie kilkunastu omów. Właściwości elektryczne
warystorów wynikają z budowy jego struktury. Warystory mają strukturę ziarnistą. Przy
niskim napięciu prąd płynie jedynie przez obszary bezpośredniego styku ziaren i
charakterystyka napięciowo-prądowa jest wówczas prawie liniowa. Ze wzrostem natężenia
pola, na skutek autoemisji elektronów z ziaren, zwiększa się efektywna powierzchnia styków,
wzrasta zatem konduktywność materiału tak, że przyrosty wartości prądu są większe niż
napięcia. Warystory stosowane są jako elementy zabezpieczenia odbiorników przed zbyt
wysokim napięciem. Gdy napięcie przekroczy zadaną wartość, płynie przez niego duży prąd
powodujący przejęcie energii impulsu a nawet przepalenie lub rozłączenie bezpiecznika, co
jest równoznaczne z wyłączeniem urządzenia. Warystory buduje się głównie jako spieki ZnO
z innymi metalami (m.in. tlenek bizmutu).