Fizjologia

układu krwiotwórczego

Krew jest tkanką płynną, wypełniającą krwiobieg,
odgraniczoną od innych tkanek organizmu warstwą komórek
śródbłonka naczyniowego.

Całkowita objętość krwi wypełniającej łożysko krwionośne

stanowi 6-7% masy ciała.

Razem z płynem śródmiąższowym i
limfą zaliczana jest do płynów
ustrojowych, stanowiących płynne
środowisko wewnętrzne organizmu

• rozprowadza po organizmie substancje odżywcze oraz
witaminy i hormony

,

• odprowadza do narządów wydalniczych (nerki, płuca,
wątroba, gruczoły potowe) substancje zbędne bądź
szkodliwe,

• zapewnia możliwość regulacji termicznej,

• buforuje (zapewnia w pewnych granicach stałe pH 7,35-
7,45),

• stanowi ważny czynnik w utrzymaniu homeostazy.

Funkcje krwi:

• rozprowadza po organizmie O

2

, a odprowadza do płuc CO

2

,

• udział w mechanizmach obronnych ustroju.

Składa się z:

Osocze jest zasadniczym
składnikiem krwi, stanowi
środowisko, w którym zawieszone
są elementy morfotyczne.

55%
osocze

45%
elementy
morfotyczne

Krew zawiera 92% wody oraz
składniki organiczne i nieorganiczne.

Skład

krwi:

woda

jony

Związki

organiczne

aminokwasy

białka

albuminy

globuliny

fibrynogen

glukoza

lipidy

związki

azotowe

witaminy

gazy

CO

2

O

2

elementy

komórkowe

erytrocyty

leukocyty

limfocyty

monocyty

neutrofile

eozynofile

bazofile

trombocyty

osocze

Do właściwości fizycznych krwi należą:
ciężar właściwy,
lepkość,
ciśnienie osmotyczne,
zjawisko opadania krwinek,
krzepliwość,
przewodnictwo elektryczne,
napięcie powierzchniowe

Ciężar właściwy krwi mierzony w temperaturze 22°C,
wynosi:
dla krwi całkowitej 1,050-1,060 kg/m

3

,

dla krwinek czerwonych 1,095-1,101 kg/m

3

,

dla osocza 1,022-1,026 kg/m

3

.

Ciężar właściwy krwi zależy od liczby krwinek czerwonych
(od zawartości hemoglobiny w krwinkach).

Lepkość krwi jest 4-5 razy większa od lepkości wody.
Oznacza się ja za pomocą wiskozymetru.
Zależy od:
• ilości białek osocza
• liczby erytrocytów
• temperatury
• zawartości CO

2

Pokarmy węglowodanowe o dużej zawartości wody
zmniejszają lepkość krwi a pokarmy tłuszczowe o małej
zawartości wody zwiększają lepkość.

Głównym czynnikiem odpowiedzialnym za wartość ciśnienia
osmotycznego krwi są elektrolity. Szczególne znaczenie dla
osmolarności mają jony Na

+

i K

+

Ciśnienie osmotyczne

Roztwory mające ciśnienie osmotyczne takie samo jak krew
nazywa się roztworami izotonicznymi z krwią. Można je
stosować jako płyny infuzyjne.
Najczęściej stosowanym takim roztworem jest 0,9% wodny
roztwór NaCl.

Białka dzielą się na trzy frakcje:

Albuminy - 55%

Globuliny - 38%

Fibrynogen - 6,5%

Przyjmuje się, że źródłem albumin, fibrynogenu i ok. 50%

globulin, głównie typu

α

1

i

α

2

jest wątroba.

Albuminy są wytwarzane w wątrobie.

Funkcje albumin:

• wiążą i zatrzymują wodę w osoczu krwi a także

przyciągają wodę z płynu miedzykomórkowego wywierając

tzw. ciśnienie onkotyczne = 25 mmHg

• wiążą i przenoszą we krwi: hormony (np. tarczycy),

kwasy tłuszczowe, barwniki żółciowe.

Dzięki temu:

- chronią przed ucieczką wodę z naczyń krwionośnych

- nie dopuszczają do gromadzenia się wody w

tkankach i tworzenia się obrzęków

Globuliny są bardzo niejednorodną grupą dzielącą się na

α

1

, α

2

, β i γ -globuliny.

Alfa i beta-globuliny pełnią funkcje transportera różnych,
często słabo rozpuszczalnych w wodzie składników osocza

Alfa-globulina, zwana ceruloplazminą transportuje miedź

Beta-globulina, zwana transferyną - żelazo

Inne globuliny przenoszą hormony steroidowe, karoteny,
cholesterol, barwniki żółciowe i inne składniki

Globuliny typu γ tworzą ciała odpornościowe (przeciwciała)

zwane immunoglobulinami, które dzielą się na:

Immunoglobuliny G - IgG

Immunoglobuliny A - IgA

ImmunoglobulinyM - IgM

Immunoglobuliny D - IgD

Immunoglobuliny E - IgE

Fibrynogen

jest białkiem osocza, wytwarzanym w

wątrobie. Stanowi 6% (4g/l) ogólnej ilości białka

zawartego w osoczu.

Z fibrynogenu powstają pod wpływem trombiny cząsteczki

fibryny, które tworzą sieć włókien składającą się na

skrzep krwi.

albuminy

γ

-globuliny

β

-globuliny

α

1

- globuliny

M

ie

js

ce

na

ło

że

nia

p

ró

b

ki

Rozdział białek surowicy krwi metodą elektroforezy

α

2

- globuliny

Składniki nieorganiczne:

elektrolity :

HCO

3

-

Cl

-

PO

3

-

Ca

+ +

Fe

+ +

Mg

+ +

K

+

Na

+

W okresie życia pozapłodowego jedynym miejscem, w
którym prawidłowo tworzą się krwinki (z wyjątkiem
większości limfocytów i plazmocytów) jest czerwony szpik
kostny. Znajduje się on w jamach szpikowych kości
gabczastych, wśród zrębu, który stanowi tkanka łączna
siateczkowa.

Hematopoeza

Szpik kostny czerwony

Najmłodszymi prekursorami wszystkich komórek krwi są
wielopotencjalne komórki macierzyste, zwane również
komórkami pnia. W miarę potrzeby różnicują się w komórki
macierzyste monopotencjalne dla szeregów rozwojowych
krwinek czerwonych, limfcytów, neutrocytow, eozynocytów,
bazocytów i krwinek płytkowych.

Rozmaz szpiku kostnego

z komórkami macierzystymi

Erytrocyty

-

krwinki

czerwone

Erytrocyty mają kształt
dwuwklęs

ł

ych dysków. U

ssaków tracą jądro przed

wejściem do uk. krążenia.

Średnica ich waha się od 6,9 -
9

µµµµ

m, grubość na obwodzie

wynosi ok. 2,0

µµµµ

m, a w środku 1

µµµµ

m

krwinki prawidłowej wielkości i
kształtu - normocyty,
większe od prawidłowych -
makrocyty,
mniejsze od prawidłowych -
mikrocyty.

Powstawanie i rozwój erytrocytów

- erytropoeza

Proces odbywa się w szpiku kostnym kości płaskich i
nasadkach kości długich. Mechanizm kontrolowany jest
przez glikoproteinowy hormon peptydowy – erytropoetynę
(EPO).

Fizjologiczna rola erytropoetyny u

osób zdrowych

Zmniejszone dostarczanie tlenu do nerek

Wzmo

ż

one dojrzewanie

proerytroblastów w szpiku
do stadium retikulocyta - 5 dni

Wzmożona
retikulocytoza
we krwi

Zwiększona liczba
erytrocytów we krwi

Poprawa utlenowania tkanek i narządów

Powrót do normalnej homeostazy

w przypadku poprawy utlenowania nerek

EPO

Wzrost sekrecji
erytropoetyny do krwi

nerka

Rola witaminy B

12

(cyjanokobalaminy)

w erytropoezie

Jest niezbędna do prawidłowej syntezy DNA w komórkach,

szczególnie szpiku kostnego, które wytwarzają komórki

krwi.
Brak kabalaminy upośledza dojrzewanie i podział jądra, a

ponieważ tkanka krwiotwórcza należy do najszybciej

namnażających się, brak tej witaminy prowadzi do

zahamowania wytwarzania krwinek czerwonych

Witamina B

12

uwalnia się w żołądku ze związków z białkiem

pod wpływem niskiego pH i działania pepsyny. Wolna

cząsteczka wit.B

12

zostaje związana przez czynnik

wewnętrzny Castle’a w postaci kompleksu, umożliwiającego

wchłonięcie cjanokabalaminy w alkalicznym środowisku jelita

cienkiego.

Wchłonięta z jelita witamina B

12

gromadzi się w wątrobie,

skąd uwalniana jest do krążenia oraz dociera do szpiku i

innych tkanek.

Skutki niedoboru wit. B

12

Zahamowanie dojrzewania komórek i wytwarzanie

czerwonych krwinek, co również powoduje anemię.

Powstające komórki nabierają charakterystycznego wyglądu

i kształtu i zarówno one, jak i ich jądra stają się olbrzymie

(stąd nazwa: "anemia megaloblastyczna" pochodząca od

greckiego słowa"megas", czyli "wielki").

Zmniejszenie liczby krwinek białych i płytek krwi.

Megalocyt -

niedobór witaminy B

12

Hemoglobina

Jest to czerwony barwnik zawarty w erytrocytach.

Jest kulistą cząsteczką składającą się z 4 podjednostek.

U ludzi dorosłych hemoglobina prawidłowa (hemoglobina A)

zawiera dwa rodzaje łańcuchów polipeptydowych, nazwanych

łańcuchami

α

i

β

.

Hemoglobina

96% globina
– 4 łańcuchy
po 150
aminokwasów

4% hem

– 4 cząsteczki

Każda podjednostka zawiera

cząsteczkę hemu przyłączoną

do łańcucha peptydowego. Hem

jest pochodną porfirynową

zawierającą żelazo Fe

+2

.

Atom Fe w grupie hemowej
umieszczony jest w centrum
pierścienia
protoporfiryny, wiąże się z 4
atomami azotu.

Wiązanie tlenu przez hemoglobinę wykazuje charakter

kooperatywny, tzn. druga cząsteczka tlenu jest wiązania

silniej niż pierwsza, trzecia – silniej niż druga itd.

Uwolnienie cząsteczki tlenu od jednej podjednostki
ułatwia uwalnianie tlenu z pozostałych podjednostek.

Krew płodów ludzkich prawidłowo zawiera hemoglobinę

płodową (hemoglobina F). Różni się tym od hemoglobiny A

tym, że łańcuchy beta są zastąpione

ł

ańcuchami gama.

Hemoglobina F jest α

2

, γ

2

miesiące

Hemoglobinopatie – nieprawidłowości hemoglobiny

Spowodowane są zaburzeniami syntezy globiny lub rzadziej
- hemu.

Przykładem patologii hemoglobiny jest niedokrwistość

sierpowata. Mutacja punktowa w genie β-globiny powoduje

zmianę pojedynczego aminokwasu w sekwencji białka (z

kwasu glutaminowego na walinę). W chorobie tej występują

erytrocyty o kształcie półksiężyca lub sierpa.

Krwinki sierpowate

Właściwości erytrocytów i

hemoglobiny

Pozostała część CO

2

pod wpływem anhydrazy węglanowej

łączy się z wodą zawartą w krwince i tworzy kwas węglowy
który dysocjuje na jon H

+

i HCO

3

-

. Jon HCO

3

-

zostaje

uwolniony do osocza a następnie głównie osocze
transportuje CO

2

do płuc w postaci wodorowęglanów

.

Niewielka część CO

2

łączy się z globiną dając

karbaminohemoglobinę

i jest transportowana do płuc.

Transport CO

2

Cały dwutlenek węgla zawarty we krwi transportowany jest
w 70% przez osocze i w 30% przez krwinki czerwone.

Mięśnie

Efekt pH

Płuca

%

n

as

yc

en

ia

Krzywa dysocjacji hemoglobiny

Efekt Bohra:hemoglobina ma wyższe powinowactwo do tlenu w wyższym pH

Stężenie jonów wodorowych - pH

Rozpad krwinek zachodzi głownie w makrofagach (układ
siateczkowo – śródbłonkowy) w obrębie śledziony, wątroby
oraz szpiku kostnego.
Zwykle rozpad erytrocytów poprzedza fagocytoza.
Zniszczeniu ulegają krwinki ze zużytym kompletem
enzymów warunkujących prawidłowy metabolizm komórkowy
i utrzymanie funkcji krwinek.

Rozpadające się krwinki uwalniają Hb, która szybko
zostaje wchłonięta przez makrofagi i ulega rozpadowi na
globinę i hem.

hemoglobina w krwince

czerwonej

hemoliza – uwolnienie
hemoglobiny, rozpad
hemoglobiny na hem i
globinę

biliwerdyna

wątroba – związanie
bilirubiny z kwasem
glukuronowym

woreczek żółciowy

przewód
pokarmowy

bilirubina

Metabolizm

hemoglobiny

W jelicie pod wpływem bakterii
ulega redukcji do:
sterkobilinogenu i sterkobiliny

żółć

Sterkobilinogen wchłania się częściowo do krwi i albo wraca
krążeniem wrotnym do wątroby, z której zostaje wydalony
wraz z żółcią do jelit, albo wydalony jest z moczem jako
urobilinogen i urobilina.

w

ą

troba

nerka

jelito

U każdej osoby w błonie krwinek czerwonych istnieją
substancje grupowe które są glikoproteinami
(

aglutynogeny

). Decydują one o przynależności do

określonej grupy krwi.
Oprócz substancji grupowych na krwinkach czerwonych w
surowicy krwi znajdują się naturalne przeciwciała
(

izoaglutyniny

) skierowane przeciwko nieobecnej substancji

Substancje grupowe w
krwinkach czerwonych

Układ ABO

Typ
erytrocytów

Grupa A

Grupa B

Grupa AB

Grupa 0

Obecne
przeciwciała
w osoczu

Obecne
antygeny

Antygen A

Antygen B

Antygen A i B

Brak antygenów

Brak
przeciwciał

Anty B

Anty A

Anty A i Anty B

Wśród antygenów A wyróżnia się dwie podklasy:

A

1

i A

2

. Dlatego też w grupie AB spotyka się podklasy

A

1

B i A

2

B.

Antygen A

1

występuje u 80% osób z grupą A.

Różnice między antygenami A

1

i A

2

sprowadzają się tylko

do liczby determinant na powierzchni erytrocytu – A

1

mają ich więcej.

A1

A2

Układ Rhezus (Rh)

Układ Rh obejmuje ponad 40 antygenów ale największe

znaczenie kliniczne ma antygen D. Występuje on na

krwinkach czerwonych oprócz substancji grupowych ABO.

U 85% ludzi występuje czynnik D, który określa

przynależność do grupy Rh dodatniej (Rh

+

).

U pozostałych 15% czynnik ten nie występuje i zalicza się
ich do grupy Rh ujemnej (Rh

-

).

Konflikt serologiczny

na tle czynnika Rh

Kobieta z grupą krwi Rh

-

,

a partner posiadający grupę Rh

+

Krew grupy
Rh

-

Krew
grupy Rh

+

Przeciwciała

Rh - komórki
krwi

Przeciwciała

Rh + komórki
krwi

Aby uniknąć niebezpieczeństwa aglutynacji po

przetoczeniu niezgodnej grupowo krwi,

wykonuje się przed transfuzją próbę krzyżową

między krwią biorcy a dawcy.

Obraz z
elektronowego
mikroskopu
skaningowego -
aglutynacja
erytrocytów

Leukocyty – białe krwinki

neutrofil

limfocyt

monocyt

eozynofil

bazofil

Liczba krwinek białych w krwi człowieka 4-10 x 10

9

/l

Leukocyty

agranularne

granularne

limfocyty

monocyty

bazofile

neutrofile eozynofile

T

B

Neutrofile – granulocyty

obojętnochłonne

Od lewej do prawej: erytrocyt,trombocyt, leukocyt

Chemotaksja

– granulocyty wykazują zdolność

kierowania się do ognisk rozmnażania się

bakterii, martwych tkanek i innych obcych ciał.

Właściwości granulocytów

FAGOCYTOZA

bakterie

fagosom

fagolizosom

Strawiona
komórka
bakteryjna

granulocyt

lizosom

Neutrofil fagocytujący bakterie

Dopełniacz ( ang.

complement

) to zespół białek osoczowych,

uczestniczących w humoralnych reakcjach obronnych

organizmu. Jego działanie polega na aktywacji kaskady

enzymatycznej, która doprowadza do lizy komórki.

Opsonizacja jest typem reakcji immunologicznej w której
przeciwciała z dopełniaczem lub bez niego przyczepiają się
do powierzchni bakterii i ułatwiają jej fagocytozę.

Przeciwciała te zwane opsoninami, zwiekszają szybkość
fagocytozy o 5-100 razy

bakterie

opłaszczanie bakterii

immunoglobulinami IgG i bia

ł

kami

dopełniacza

trawienie przez lizosom

fagocytoza

Diapedeza

-

granulocyty obojętnochłonne mają zdolność

przedostawania się do tkanek. Początkowo przylegają do

komórek śródbłonka a następnie przeciskają się pomiędzy

komórkami śródbłonka przez ściany naczyń włosowatych.

Eozynofile –granulocyty

kwasochłonne

Eozynofile – granulocyty kwasochłonne

I. Rozmieszczenie:
1. W „rezerwie szpikowej”

2. W tkankach
a) endometrium
b) ściana jelit
c) płuca i drogi oddechowe

3. W łożysku naczyniowym

II. Wzrost ilości we krwi: alergie, pasożyty
III. Czynniki aktywizujące: histamina, leukotrieny,
Interleukiny.

Przejawiają działanie antyhistaminowe,

(histamina - naturalny czynnik zwiększający

przepuszczalność naczyń żylnych włosowatych, w

wyniku czego dochodzi do powstania obrzęków,

powoduje również rozszerzenie naczyń

krwionośnych, w wyniku czego pojawia się również

zaczerwienienie).

Bazofile – granulocyty zasadochłonne

Bazofile – granulocyty zasadochłonne

Reakcje uczuleniowe i anafilaktyczne

Wiążą na powierzchni IgE która powoduje degranulację

Uwalniają heparynę i histaminę

Po przejściu do tkanek spełniają rolę komórk tucznych

Limfocyty

Limfocyty

-

pochodzą z różnych narządów (szpik,

grasica, węzły chłonne, śledziona) i dzielą się na różne

grupy. Zasadniczym podziałem jest ten na limfocyty T i B.

Limfocyty T i B są morfologicznie nie do odróżnienia. W

celu określenia subpopulacji limfocytów używa się

markerów powierzchniowych.

Limfocyty T ( grasiczozależne) odpowiadają za reakcje

odpornościowe typu komórkowego, czyli takie, w których

uczestniczą całe komórki.

Wydzielają limfokiny.

Limfokiny (cytokiny) to substancje uwalniane z limfocytów

pod wpływem antygenów. Jest to heterogenna grupa komórek

która dzieli się na typy:

Limfocyty pomocnicze

T

h

– stymulują podział limfocytów B

i wytwarzanie przez nie immunoglobulin, aktywują
makrofagi, stymulują wzrost i podział limfocytów
supresorowych i cytotoksycznych

Limfocyty cytotoksyczne

T

c

– niszczą komórki i

mikroorganizmy w sposób bezpośredni (inna nazwa Tk -
killer cell)

Limfocyty supresorowe

T

s

pełnią funkcję regulatora

czynności T

h

i T

c

prowadząc do zachowania równowagi

między czynnością jednych i drugich

Limfocyty B (szpikozależne) są odpowiedzialne za

tworzenie przeciwciał (reakcje odpornościowe typu

humoralnego). Limfocyty B ulegają przekształceniu w

komórki plazmatyczne i limfocyty B pamięci. Ta grupa bierze

udział w w regulacji wytwarzania przeciwciał.

Y

plazmocyt

komórki
pamięci

Y

Y

Y

Y

Y

przeciwciała

Y

Y

Y

T

B

antygen

aktywacja

limfoblast

transformacja

blastyczna

i

namnażanie

komórki
pamięci

limfokiny

Przeciwciała (immunoglobuliny) mogą być syntetyzowane

przez limfocyty B w mechanizmie

pierwotnej

i

wtórnej

reakcji immunologicznej.

Pierwotna i wtórna odpowiedź immunologiczna

kilka tygodni

kilka dni

Sposoby działania przeciwciał

:

Neutralizacja – toksyny bakteryjne i wirusy – kompleksy
fagocytowane głównie przez eozynofile.

Precypitacja – wytrącanie kompleksu i strawienie przez
makrofagi

Aglutynacja – antygeny są częścią komórek (bakterie, krwinki,
komórki nowotworowe) –zlepianie i wytrącanie z roztworu

Liza – antygeny są częścią komórek a przeciwciało reaguje
razem z dopełniaczem

Opsonizacja – przeciwciała przyczepiają się do powierzchni
komórki i zwiększają szybkość fagocytozy do 500 razy

Rodzaje odporności

1. Nieswoista odporność

- niespecyficzna

- wrodzona, naturalna
- komórkowa i humoralna

2. Swoista - immunologiczna

- specyficzna

- nabyta wyuczona

- komórkowa i humoralna

Monocyty

Funkcja monocytów

I. Odporność komórkowa nieswoista (oporność)

1. fagocytoza

2. produkcja interferonu

II. Udział w odporności swoistej (immunologicznej)
1. produkcja interleukiny 1

2. fagocytoza

III Udział w gojeniu ran

1. usuwnie uszkodzonych tkanek

2. pobudzanie fibroblastów- ziarninowanie
3. angiogeneza

Makrofagi

Po przejściu z krwi do tkanek,

monocyty stają się makrofagami,

"pożerającymi" znaczną liczbę

bakterii i martwych tkanek.

Cytokiny produkowane

przez limfocyty T aktywują

makrofagi

, które z kolei

rozpoczynają produkcję własnych

cytokin

(IFN, IL-1, TNF alfa, IL-6)

Trombocyty –

płytki krwi

Trombocyty - płytki krwi

X 1000

trombocyt

erytrocyt

uszkodzone

naczynie

krwionośne

aktywne
trombocyty

czop

fibryna

Płytki krwi odgrywają bardzo dużą

rolę w hamowaniu krwawienia (w

hemostazie). Przyczepiają się w

miejscu uszkodzenia naczynia i

tworzą czop zatykający jak korek

powstałą przerwę. Ponadto z

płytek uwalniają się substancje

kurczące krwawiące naczynia, co

dodatkowo hamuje krwawienie.

Trombocyty są fragmentami bardzo dużych komórek –

megakariocytów

, powstających w szpiku kostnym.

płytki

retikulum
endoplazmatyczne

jądro

Megakariocyt

Trombocyty nie posiadają jądra. Średnio w 1 ml krwi
znajduje się 250 tys. płytek. Ich czas "przeżycia" wynosi 8-
10 dni. Są tworami okrągłymi lub owalnymi o średnicy 1-3

µµµµ

m.

Po wynaczynieniu krwi płytki wytwarzają nibynóżki i
wypustki, przechodząc w postać czynną, a następnie
rozpostartą.

Płytka
nieaktywna

Płytka
czynna

Płytka
rozpostarta

Hemostaza

to zespół procesów fizjologicznych, które

zapewniają

:

•sprawne hamowanie krwawienia po przerwaniu ciągłości
naczynia,

•szczelność łożyska naczyniowego,
•płynność krwi krążącej,

Elementami zapewniającymi sprawne funkcjonowanie
hemostazy są:
•ściana naczyń, w szczególności śródbłonek,
•płytki krwi,

•inne elementy morfotyczne krwi,

•układ fibrynolizy,

•układ białkowy czynników krzepnięcia,

Hemostaza jest procesem złożonym z trzech faz:

Pierwotnej hemostazy w której uczestniczą naczynia

krwionośne i płytki krwi; trwa ona 3-5 minut i kończy się

wytworzeniem czopu płytkowego w miejscu pierwotnego

uszkodzenia naczynia.

Wtórnej hemostazy – krzepnięcia , wykorzystującego

czynniki osoczowe, czynnik tkankowy i czynnik płytkowy 3,

trwającego 5-10 min i zakończonego wytworzeniem fibryny

wzmacniającej czop płytkowy lub czop ostateczny.

Fibrynolizy – trwającej 48-72 godz. i powodującej

rozpuszczenie skrzepu

Etapy hemostazy

Miejscowy skurcz naczyń
spowodowany serotoniną i innymi
związkami kurczącymi naczynia,
które są uwalniane z trombocytów
przylegających do ściany
uszkodzonego naczynia.

Przerwanie ciągłości
naczynia

Adhezja i agregacja płytek
Trombocyty przylegają do włókien
kolagenu błony podstawnej naczyń.
Agregacja polega na łączeniu się
trombocytów przy udziale
fibrynogenu.

Hemostaza wtórna
– wytworzenie skrzepu

światło naczynia

krwionośnego

nieuszkodzone

endotelium

uwalnianie

prostacyklin i NO

zapobieganie

adhezji

płytek

komórki mięśni

gładkich

kalogen w warstwie

subendotelialnej

eksponowany kalogen

w ścianie uszkodzonego naczynia

krwionośnego

1.

Eksponowany kalogen wiąże i aktywuje płytki

2.

Uwalnianie czynników płytkowych

3.

Przyciąganie wielu płytek

4.

Płytki agregują tworząc czop

Pierwszy okres krzepnięcia, okres uczynniania
czynnika X, jest uruchamiany dwoma torami przemian
biochemicznych, nawzajem się uzupełniającymi.
Są to: układ wewnątrz i zewnątrzpochodny,
doprowadzające do powstania aktywnego czynnika X
niezbędnego do przekształcenia protrombiny w
trombinę.

Układ wewnątrzpochodny – wszystkie czynniki znajdują
się prawidłowo we krwi. Zapłonem uruchamiającym ten
układ jest zetknięcie czynnika XII z odsłoniętym
kalogenem.

Układ zewnątrzpochodny rozpoczyna krzepnięcie krwi
uczynnieniem czynnika VII przez czynnik III –
tromboplastynę tkankową. Jest to lipoproteina, która
prawidłowo nie występuje w świetle naczyń.

Wspólna droga kaskady
krzepnięcia

-

tromboplastyna

tkankowa

Do osoczowych czynników krzepnięcia zalicza się:

czynnik I - fibrynogen,
czynnik II - protrombinę,
czynnik III - tromboplastynę,
czynnik IV - zjonizowany wapń – Ca

2+

,

czynnik V - proakcelerynę,
czynnik VI - akcelrynę,
czynnik VII - prokonwertynę,
czynnik VIII - globulinę antyhemofilową,
czynnik IX - zwany czynnikiem Christmasa,
czynnik X - czynnik Stuarta i Prowera,
czynnik XI – prekursor tromboplastyny,
czynnik XII - czynnik Hagemana,
czynnik XIII - stabilizujący włóknik.

Sieć fibryny

Po około godzinie od utworzenia skrzepu, zaczyna się on

kurczyć i być wchłaniany, co nazywamy retrakcją

skrzepu. Poprzez skracanie włókien fibryny wyciskana

jest z niego surowica. Następnie zachodzi powolny

rozkład fibryny czyli fibrynoliza.

Fibrynoliza

Istotą fibrynolizy jest stopniowy, proteolityczny rozkład
fibryny i fibrynogenu oraz czynników osocza V, VIII, XII i
protrombiny pod wpływem enzymu plazminy

.

Plazmina powstaje pod wpływem aktywatorów z proenzymu
plazminogenu. Następuje rozpuszczanie skrzepu krwi i
trwałe gojenie się rany.

Inhibitory krzepnięcia i fibrynolizy

Naturalne (fizjologiczne) inhibitory krzepnięcia i
fibrynolizy unieczynniają enzymy biorące udział w tych
procesach.

1.

Białka unieczynniające trombinę:

Antytrombina III (AT III

)

- glikoproteina syntetyzowna w

wątrobie i komórkach śródbłonka naczyń. Unieczynnia
trombinę oraz czynniki XIIa, XIa, Xa, IXa jak również
plazminę i trypsynę

Heparynowy kofaktor – przyspiesza ok. 1000 krotnie
unieczynnianie trombiny i czynnika Xa

2.

Białka unieczynniające czynnniki Va i VIIIa –

układ białek C i S

Białka C i S są glikoproteinami, syntetyzowanymi w
wątrobie w obecności witaminy K. Unieczynniają czynniki Va
i VIIIa, działają więc przeciwzakrzepowo.

Białko C jest enzymem a białko S kofaktorem (zwiększa
jego wydajność kilkunastokrotnie) Białko S krąży we krwi
jako aktywny czynnik

.

Czynniki endo- i egzogenne wpływające na

przebieg procesu krzepnięcia:

Temperatura. Jej obniżenie ogranicza proces adhezji i
agregacji płytek krwi oraz przebieg reakcji
enzymatycznych – wydłużenie czasu krzepnięcia

Wrodzony brak lub niedobór np. czynnika VIII jest
przyczyną hemofilii typu A (defekt chromosomu X, jest
cechą związaną z płcią). Brak czynnika IX jest przyczyną
hemofilii typu B

Brak witaminy K uniemożliwia tworzenie enzymów
krzepnięcia protrombiny – cz.II, czynników VII, IX, X oraz
białka C i S ( hemofilia rzekoma

)

Podstawowe

badania krwi

Próbki krwi, po prawej krew

świeżo pobrana, po lewej krew

z EDTA substancją

zapobiegającą krzepnięciu.

Dobrze widoczne jaśniejsze

osocze, pod którym osadziły się

składniki komórkowe.

Osocze uzyskuje się z krwi po odwirowaniu elementów

morfotycznych i uprzednim poddaniu krwi działaniu związków

zapobiegających krzepnięciu.

osocze(zawiera czynniki krzepnięcia)

leukocyty i płytki krwi

czerwone krwinki

Dzięki znajdującym się w osoczu czynnikom krzepnięcia,

wynaczyniona krew krzepnie, tworząc część stałą - skrzep i

płynną - surowicę.

Surowica (pozbawiona czynników krzepnięcia)

skrzep

Surowica ma zbliżony skład do osocza, ale pozbawiona jest
większości czynników krzepnięcia o strukturze białkowej.

Hematokryt

jest to stosunek objętości krwinek

czerwonych do całkowitej objętości krwi. Wyrażany

jest zwykle w procentach.

Prawidłowe wartości hematokrytu:
• kobiety: 37-47%
• mężczyźni: 42-52%

Określenie poziomu hemoglobiny (HGB)

pomaga w ustaleniu, czy nie mamy niedokrwistości oraz
czy nasza krew jest prawidłowo dotleniona.

Wartości podwyższone występują w czerwienicy,
niewydolności krążenia, zmniejszeniu objętości osocza.

Wartości obniżone wskazują na różne postaci
niedokrwistości.

Wartości prawidłowe:

•

kobiety: 12-15 g/100 ml

•

mężczyźni: 14-16 g/100 ml

Liczba czerwonych ciałek krwi (RBC).

Jej ustalenie pozwala na określenie stanów
niedokrwistości.

Wartości prawidłowe:

•

kobiety: 4-5 mln w 1 mm

3

•

mężczyźni: 5 - 5,5 mln w 1 mm

3

Wartości podwyższone spotyka się przeważnie we

wrodzonych wadach serca, przewlekłych chorobach płuc,

odwodnieniu spowodowanym wymiotami oraz biegunkami.

Wartości obniżone w niedokrwistości.

Liczba białych ciałek krwi (WBC).

Ustalenie jej pomaga określić, czy w organizmie nie toczą

się procesy zapalne oraz czy nie mamy schorzeń zakaźnych.

Wartości prawidłowe: 4 tys. - 10 tys. w 1 mm

3

dla każdego

wieku.

Wartości podwyższone mogą być zjawiskiem
fizjologicznym i występują: u noworodków, kobiet w
ciąży i połogu, podczas miesiączki, przy przemarznięciu i
nasłonecznieniu organizmu. Leukocytoza może świadczyć
o: stanach zapalnych, chorobach zakaźnych, zwłaszcza
bakteryjnych, nowotworach złośliwych (białaczkach),
oparzeniach, zatruciach, świeżym zawale serca.

Wartości obniżone świadczą przede wszystkim o
niektórych chorobach zakaźnych (dur brzuszny,
bruceloza), chorobach wirusowych (różyczka, odrą,
zapalenie wątroby), dolegliwościach uczuleniowych. Mogą
być także spowodowane działaniem promieniowania
jonizującego oraz niektórych leków (np. sulfonamidów,
piramidonu).

Odczyn Biernackiego (OB)

-

miara szybkości

opadania krwinek czerwonych w osoczu w czasie jednej

godziny.

Pomiar OB.

Polega na pobraniu krwi,
najczęściej z żyły
odłokciowej do strzykawki
zawierającej cytrynian
sodu i następnie
umieszczenie tej krwi w
specjalnie kalibrowanej
(co 1 milimetr) rurce.

Wartości prawidłowe:

Kobiety: poniżej 12mm/h

Mężczyźni: poniżej 8mm/h

Przyczyny zwiększenia OB

OB jest przyspieszone w próbkach z podwyższonym stężeniem

fibrynogenu, alfa i beta globulin

Fizjologicznie przyspieszone OB:

ciąża

połóg

miesiączka

podeszły wiek

Zaburzenia:

ostre i przewlekłe zakażenia

nowotwory złośliwe

niedokrwistości

urazy, złamania kości

Przyczyny obniżenia OB:

nadkrwistości

hipofibrynogenemia

przewlekła niewydolność krążenia

Ogólne badania

układu

krzepnięcia

Czas krwawienia

Metoda Duke’a

. Płatek ucha lub

skórę opuszki palca nakłuwa się
igłą na głębokość 2-3
mm.Wypływającą krew usuwa się
co 30s skrawkiem bibuły
filtracyjnej.

Wartości prawidłowe:

2-5 min

PTL, czyli liczba płytek krwi.

Mówi między innymi o tym, czy mechanizm krzepnięcia krwi
jest prawidłowy.

Wartości obniżone mogą wskazywać na skazę krwotoczną,
upośledzone wytwarzanie płytek w szpiku kostnym,
zniszczenie ich przez leki i toksyny bakteryjne lub na
nadczynność śledziony

Wartości podwyższone wskazują na skłonność do
zakrzepów naczyń krwionośnych, są też objawem
policytemii.

Wartości prawidłowe: 140 - 440 tys. w 1 mm

3

dla każdego

wieku.

Literatura:

W. Traczyk –”Fizjologia człowieka w zarysie”
H.Bomski – „Podstawowe laboratoryjne badania hematologiczne”
S. Konturek – „Fizjologia człowieka Podręcznik dla studentów medycyny”