1

I

NWENTARYZACJA

K

RAJOZNAWCZA

Spis tre

ś

ci:

Wst

ę

p

•

Wst

ę

p

•

Finansowanie

•

Umowa o dzieło

•

Zeszyty

•

Katalog gminy, Katalog powiatu

Zało

ż

enia

•

Cele; Program; Zało

ż

enia

Definicje

•

Definicja; przedmiot, zakres, wnikliwo

ść

, kartoteka; Klasyfikacja

Topografia

•

Klasyfikacja topograficzna - symbol, przykłady

Klasyfikacja rzeczowa - obiekty i walory

•

Symbol klasyfikacji, grupy obiektów - (przyroda, archeologia, architektura, historia, technika,
muzea, etnografia, współczesno

ść

)

Inwentaryzacja

•

Przygotowanie, penetracja

Kartoteka - opracowywanie zebranych materiałów

•

Karta inwentarza, opis obiektu, dokumentacja inwentaryzacyjna - bibliografia, ikonografia,
kartografia, protokół - notatka, przechowywanie, archiwizacja i aktualizacja danych.

Uzupełnienie

•

Udost

ę

pnienie i rozpowszechnianie wyników inwentaryzacji; Wykaz skrótów stosowanych

w pracach inwentaryzacyjnych; Literatura pomocnicza.

Ź

ródło: http://www.pttk.pl/kznw/ikp/

2

1. WST

Ę

P

Zagadnienie inwentaryzacji krajoznawczej omawiane było w PTTK od ko

ń

ca lat pi

ęć

dziesi

ą

tych XX-go

wieku. Podejmowane w Komisji Krajoznawczej ZG PTTK i w innych

ś

rodowiskach Towarzystwa działania

w zakresie inwentaryzacji krajoznawczej znajdowały jednak słaby odd

ź

wi

ę

k.

Najbardziej intensywne i skuteczne prace inwentaryzacyjne prowadzono jedynie na Mazowszu i na
Dolnym

Ś

l

ą

sku. Ich wynikiem było opublikowanie spisu obiektów krajoznawczych zinwentaryzowanych

w obr

ę

bie dawnego woj. warszawskiego (prace Komisji Krajoznawczej d. Okr

ę

gu Mazowieckiego PTTK,

trzy wydania: 1962, 1969, 1975), a pó

ź

niej woj. płockiego (w ramach przygotowa

ń

do III Kongresu

Krajoznawczego w Płocku w 1980 r.) oraz niektórych gmin woj. wrocławskiego.

Potrzeb

ę

prowadzenia inwentaryzacji krajoznawczej okre

ś

lił w Krajoznawczym Programie Turystyki

na lata 1980-1990 III Kongres Krajoznawczy, a nast

ę

pnie X Zjazd Krajowy PTTK.

W 1982 r. podj

ę

to w Komisji Krajoznawczej ZG PTTK działania, których celem było rozpocz

ę

cie szeroko

zakrojonej akcji inwentaryzacji krajoznawczej Polski. Po spotkaniu z przewodnicz

ą

cymi wojewódzkich

komisji krajoznawczych PTTK powołano przy Komisji Krajoznawczej ZG PTTK specjalny Zespół do
Spraw Inwentaryzacji Krajoznawczej Polski, który koordynuje poczynania w tej dziedzinie w skali
krajowej.

Zało

ż

enia programowe i organizacyjne inwentaryzacji krajoznawczej postały rozpatrzone i przyj

ę

te przez

Prezydium Zarz

ą

du Głównego PTTK 22 kwietnia 1983 r.

Akcj

ę

inwentaryzacji krajoznawczej Polski rozpocz

ę

to w 1984 r. W tym

ż

e roku w Poznaniu

przeprowadzono pierwsze szkolenie inwentaryzatorów i wykonano pierwsze kartoteki gminne. Planowano
zako

ń

czenie akcji do roku 1990. Do 2000 r. sporz

ą

dzono dokumentacj

ę

inwentaryzacyjn

ą

w ok. 450

gminach, zako

ń

czono inwentaryzacj

ę

dawnych województw: koszali

ń

skiego, kaliskiego, wrocławskiego,

leszczy

ń

skiego i białostockiego.

Wydano dwa katalogi (inwentarze krajoznawcze) wojewódzkie (koszali

ń

skie i kaliskie) oraz kilkadziesi

ą

t

katalogów gminnych. W ostatnim czasie wykonano opracowania medialne inwentaryzacji kilkudziesi

ę

ciu

gmin na no

ś

niku CD.

Zebranie Zarz

ą

du Głównego PTTK odbyte w Kielcach 19-20 stycznia 1985 r., po

ś

wi

ę

cone problematyce

udziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w upowszechnianiu kultury, uznało
w podj

ę

tej uchwale za jedno z najwa

ż

niejszych zada

ń

programowych kontynuowanie rozpocz

ę

tej

inwentaryzacji krajoznawczej Polski. Rang

ę

inwentaryzacji doceniły kolejne Zjazdy Krajowe PTTK,

a tak

ż

e Kongresy Krajoznawstwa Polskiego w Opolu w 1990 r. i w Gnie

ź

nie w 2000 r.

Po przej

ś

ciowym osłabieniu tempa inwentaryzacji krajoznawczej Polski w latach 90-tych obserwuje si

ę

zwi

ę

kszenie zakresu prac inwentaryzacyjnych. Dlatego te

ż

Komisja Krajoznawcza ZG PTTK wydaje

kolejne, pi

ą

te, opracowanie wytycznych.

Niniejsze wytyczne stanowi

ą

podstawowa dokument dotycz

ą

cy inwentaryzacji krajoznawczej Polski

i przeznaczone s

ą

dla grup prowadz

ą

cych inwentaryzacj

ę

krajoznawcz

ą

poszczególnych obszarów.

W dokumencie tym poza zało

ż

eniami programowymi i organizacyjnymi przedstawiono podstawowe

poj

ę

cia inwentaryzacji krajoznawczej, klasyfikacj

ę

topograficzn

ą

i rzeczow

ą

inwentaryzowanych obiektów

oraz walorów krajoznawczych, metodyk

ę

prowadzenia prac inwentaryzacyjnych, a tak

ż

e informacje

dotycz

ą

ce udost

ę

pniania wyników inwentaryzacji.

Wybrane zagadnienia inwentaryzacji s

ą

przedstawione szerzej w wydawanych od 1987 r. zeszytach

materiałów pomocniczych Inwentaryzacji Krajoznawczej Polski. Zeszyty materiałów pomocniczych s

ą

opracowaniami maj

ą

cymi słu

ż

y

ć

pomoc

ą

szczególnie osobom rozpoczynaj

ą

cym działalno

ść

inwentaryzacyjn

ą

. Wykaz zeszytów materiałów pomocniczych podano w zał

ą

czniku nr 4.

3

Zał

ą

cznik nr 2

Zarz

ą

dzenie Nr 8/2000 Sekretarza Generalnego Zarz

ą

du Głównego PTTK z dnia 20 czerwca 2000 r.

w sprawie: ZASAD FINANSOWANIA INWENTARYZACJI KRAJOZNAWCZEJ

Realizuj

ą

c postanowienia XI Zjazdu Krajowego PTTK - Uchwała Zjazdu, rozdział I, pkt 3, poz.

a w sprawie inwentaryzacji krajoznawczej, zarz

ą

dzam, co nast

ę

puje:

1. Podstawa finansowania

Dokumentami finansowania jednostki inwentaryzacji s

ą

: wst

ę

pny preliminarz, umowa o dzieło, protokół

przyj

ę

cia stanowi

ą

cy zał

ą

cznik do rachunku.

Podstawow

ą

jednostk

ą

inwentaryzacji krajoznawczej jest miasto lub gmina. W uzasadnionych

przypadkach mo

ż

na wyznaczy

ć

obwody inwentaryzacyjne stanowi

ą

ce cz

ęść

miasta lub gminy.

Merytorycznej oceny przyj

ę

cia pracy dokonuje Zespół ds. Inwentaryzacji Krajoznawczej Polski lub

upowa

ż

nione przez niego osoby. Kontrol

ę

formalno-rachunkow

ą

oraz zatwierdzenie do wypłaty dokonuj

ą

główny ksi

ę

gowy i urz

ę

duj

ą

cy członek prezydium Zarz

ą

du Oddziału PTTK. Rozliczenie z Zarz

ą

dem

Oddziału PTTK nast

ę

puje po przyj

ę

ciu przez ZO PTTK kompletu kart, zdj

ęć

, rysunków z terenu

inwentaryzowanej jednostki oraz przekazaniu do ZG PTTK rozliczenia według wzoru zał

ą

czonego do

Zarz

ą

dzenia.

2. Koszty dokumentacji inwentaryzacji

2.1. Dokumentacja inwentaryzacyjna rozliczana jest na podstawie umowy o dzieło (wzór stanowi
zał

ą

cznik nr 1).

2.2. Za podstaw

ę

rozliczenia opracowania dokumentacji obiektów przyjmuje si

ę

nast

ę

puj

ą

ce maksymalne

warto

ś

ci ryczałtów tytułem zwrotu poniesionych kosztów opracowania, okre

ś

lane w odniesieniu

procentowym do diety delegacyjnej obowi

ą

zuj

ą

cej w dniu rozliczenia:

opis obiektu pojedynczego (lub pierwszego obiektu w zespole)

25%

opis drugiego i nast

ę

pnych obiektów w zespole

10%

rysunek, szkic, plan, mapka (w zale

ż

no

ś

ci od wielko

ś

ci obszaru

i skali trudno

ś

ci); przykłady wyceny wg zeszytu nr 2 materiałów

pomocniczych:

rys. 8, 14

40%

rys. 1, 7, 9, 11, 13

50%

rys. 3, 5

100%

rys. 10

150%

zdj

ę

cie barwne 10 x 15 cm

20%

protokół-notatka

10%

sprawdzenie opisu obiektu pojedynczego (lub pierwszego w
zespole) wraz z doł

ą

czonym materiałem ikonograficznym (z

poprawieniem do 5 bł

ę

dów na karcie)

5%

sprawdzenie opisu drugiego i nast

ę

pnych obiektów w zespole -

za ka

ż

dy

2%

4

3. Koszty archiwizacji

3.1. Grupa inwentaryzacyjna dostarcza materiały w jednym egzemplarzu do Regionalnej Pracowni
Krajoznawczej lub wła

ś

ciwego Zarz

ą

du Oddziału PTTK.

3.2. Koszty archiwizacji zbiorów na no

ś

niku elektronicznym mog

ą

by

ć

refundowane ze

ś

rodków Zarz

ą

du

Głównego PTTK tylko po wcze

ś

niejszym uzgodnieniu i po zaaprobowaniu przedstawionego preliminarza.

3.3. Ustala si

ę

zwrot kosztów archiwizacji w odniesieniu procentowym do diety delegacyjnej

obowi

ą

zuj

ą

cej w dniu rozliczenia:

skanowanie zdj

ę

cia

15%

skanowanie rysunku

10%

wykonanie archiwum na płytce CDR

300%

•

- 15%

•

- 10%

•

- 300%

W miar

ę

mo

ż

liwo

ś

ci nale

ż

y stosowa

ć

minimalizacj

ę

kosztów archiwizacji zbiorów, a dost

ę

pne

ś

rodki

finansowe przeznacza

ć

w pierwszej kolejno

ś

ci na inwentaryzacj

ę

gmin.

4. Prawa autorskie

4.1. Autorzy inwentaryzacji krajoznawczej zachowuj

ą

prawa autorskie zgodnie z Ustaw

ą

z dnia

04.02.1994 (DZ.U. nr 24 z 23.02.1994, poz. 83).

4.2. Regionalna Pracownia Krajoznawcza, Zarz

ą

d Oddziału lub ZG PTTK maja prawo publikowania

dokumentacji inwentaryzacyjnej w cało

ś

ci lub we fragmentach bez dodatkowego wynagrodzenia autorów

inwentaryzacji.

5. Podatek

Honorarium za dzieło (opracowanie kart, rysunków, szkiców i zdj

ęć

) podlega opodatkowaniu przy

zastosowaniu ulgi podatkowej tytułem kosztów uzyskania zgodnie z Ustaw

ą

z dnia 26.07.1991r.

O PODATKU DOCHODOWYM OD OSÓB FIZYCZNYCH (Dz.U. nr 80 z 10.09.1991).

6. Traci moc zarz

ą

dzenie nr 22/89 Sekretarz Generalnego Zarz

ą

du Głównego PTTK z dnia 17.10.1989 r.

w sprawie zasad finansowania inwentaryzacji krajoznawczej.

7. Zarz

ą

dzenie wchodzi w

ż

ycie z dniem 01.07.2000 r.

Sekretarz Generalny PTTK

Andrzej Gordon

5

2. ZAŁO

ś

ENIA PROGRAMOWE l ORGANIZACYJNE INWENTARYZACJI KRAJOZNAWCZEJ

2.1. CELE INWENTARYZACJI KRAJOZNAWCZEJ

Podstawowym celem inwentaryzacji krajoznawczej jest uzyskanie pełnych, aktualnych i sprawdzonych
informacji o obecnym zasobie oraz stanie obiektów i walorów krajoznawczych na okre

ś

lonym terenie.

Uzyskanie dzi

ę

ki inwentaryzacji krajoznawczej wiarygodnych materiałów mo

ż

e stanowi

ć

podstaw

ę

wła

ś

ciwego zagospodarowania turystycznego terenu, planowego kierowania ruchem turystycznym,

wytyczania kierunków rozwoju zarówno znanych, jak te

ż

nowo tworzonych rejonów i miejscowo

ś

ci

turystycznych o walorach krajoznawczych, a tak

ż

e lepszego wytyczania znakowanych szlaków

turystycznych. Wyniki inwentaryzacji stanowi

ć

b

ę

d

ą

ponadto cenne

ź

ródło wiadomo

ś

ci dla autorów

publikacji krajoznawczo-turystycznych, dla działaczy krajoznawczych i turystycznych przy organizowaniu
wszelkiego rodzaju imprez, wreszcie jako materiały szkoleniowe dla instruktorów krajoznawstwa,
przewodników, przodowników i organizatorów turystyki PTTK.

Wa

ż

ny jest te

ż

inny cel działalno

ś

ci inwentaryzatorskiej: oddziaływanie społeczne i wychowawcze,

mobilizuj

ą

ce samych krajoznawców - inwentaryzatorów. Inwentaryzacja krajoznawcza powinna sta

ć

si

ę

rzeczywist

ą

szkoł

ą

patriotycznego wychowania, przyczyni

ć

si

ę

do silniejszej wi

ę

zi z własnym regionem,

rozbudzi

ć

dum

ę

narodow

ą

przez bezpo

ś

redni i

ż

ywy kontakt z histori

ą

, kultur

ą

i przyrod

ą

. Powinna

równie

ż

wyzwoli

ć

nowe jako

ś

ciowo działania w zakresie regionalizmu, staj

ą

c si

ę

wyrazem konkretnego

działania dla regionu, dostarczaj

ą

c usystematyzowanej o nim wiedzy.

Realizacja programu inwentaryzacji krajoznawczej w PTTK b

ę

dzie słu

ż

y

ć

aktywizacji społecznej

szerokich kr

ę

gów krajoznawców. Pozwoli te

ż

na rozszerzenie i pogł

ę

bienie pracy oddziałowych komisji

(klubów) krajoznawczych PTTK, stawiaj

ą

c przed nimi okre

ś

lone zadania organizacyjne i programowe.

2.2. PROGRAM

Program inwentaryzacji krajoznawczej obejmuje:

•

prace przygotowawcze,

•

penetracj

ę

terenu,

•

opracowanie zebranych materiałów,

•

udost

ę

pnianie i rozpowszechnianie wyników inwentaryzacji np. poprzez wydanie opracowa

ń

gminnych lub powiatowych, wydanie opracowa

ń

multimedialnych.

2.3. ZAŁO

ś

ENIA ORGANIZACYJNE

Koordynatorem inwentaryzacji krajoznawczej Polski jest Komisja Krajoznawcza Zarz

ą

du Głównego

PTTK, działaj

ą

ca z upowa

ż

nienia Prezydium Zarz

ą

du Głównego. W celu usprawnienia działa

ń

w tym

zakresie Komisja Krajoznawcza ZG PTTK powołała Zespół do Spraw Inwentaryzacji Krajoznawczej
Polski, zwany dalej Zespołem, odpowiedzialny za poczynania organizacyjne i programowe. Do zada

ń

Zespołu nale

ż

y:

•

przygotowanie niniejszych wytycznych w konsultacji z szerokim aktywem krajoznawczym,

•

przeprowadzanie szkolenia przedstawicieli oddziałowych zespołów do spraw inwentaryzacji
krajoznawczej,

•

koordynacja i konsultacja realizacji inwentaryzacji na terenie poszczególnych regionów,

•

przygotowanie redakcyjne wojewódzkich inwentarzy krajoznawczych.

Konsultacje internetowe

Zasadnicze prace inwentaryzacyjne prowadzone b

ę

d

ą

na szczeblu powiatowym. Do ich prowadzenia

przy zarz

ą

dach Oddziałów PTTK powołane b

ę

d

ą

zespoły do spraw inwentaryzacji krajoznawczej. W skład

tych zespołów (3-7 osobowych) powinni wej

ść

członkowie oddziałowych komisji krajoznawczych PTTK,

instruktorzy krajoznawstwa, przodownicy, przewodnicy. Do zada

ń

zespołów nale

ż

y:

6

•

organizacja i koordynacja realizacji inwentaryzacji krajoznawczej na terenie powiatu,

•

powołanie grup inwentaryzacyjnych,

•

zebranie niezb

ę

dnych materiałów

ź

ródłowych,

•

opracowanie zestawu podstawowej literatury niezb

ę

dnej do prac przygotowawczych,

•

sprawdzenie kart inwentaryzacyjnych,

•

przygotowanie do druku wyników inwentaryzacji całego powiatu lub poszczególnych gmin,

•

dbało

ść

o wła

ś

ciwe przechowywanie inwentarza.

Penetracj

ę

terenu (gmin lub miast) prowadzi

ć

powinny grupy inwentaryzacyjne (2-5 osobowe), tworzone

przede wszystkim z aktywu krajoznawczego miejscowych jednostek PTTK (kół, oddziałów). Po

żą

dane

jest, aby wszyscy członkowie grup przeszli odpowiednie przeszkolenie; dla kierowników grup jest to
obowi

ą

zkowe.

3. POJ

Ę

CIA PODSTAWOWE

3.1. DEFINICJA INWENTARYZACJI KRAJOZNAWCZEJ

Inwentaryzacja krajoznawcza jest to spisywanie obiektów i walorów krajoznawczych z natury.
Inwentaryzacj

ę

krajoznawcz

ą

charakteryzuj

ą

trzy cechy:

•

przedmiot,

•

wnikliwo

ść

,

•

zakres

3.2. PRZEDMIOT INWENTARYZACJI KRAJOZNAWCZEJ

Przedmiotem inwentaryzacji krajoznawczej s

ą

obiekty i walory krajoznawcze.

Obiektami krajoznawczymi s

ą

przedmioty nieruchome interesuj

ą

ce ze wzgl

ę

dów na swoje warto

ś

ci

historyczne, religijne, naukowe, artystyczne, kulturalne, techniczne i gospodarcze (np. pomniki przyrody,
zabytki sztuki, tablice pami

ą

tkowe, wybrane obiekty współczesne).

Dwa lub wi

ę

cej obiektów krajoznawczych, tworz

ą

cych zwart

ą

cało

ść

pod wzgl

ę

dem krajoznawczym,

stanowi

ą

zespół krajoznawczy (np. zespół klasztorny: ko

ś

ciół, klasztor i cmentarz ze starodrzewem;

zespół pałacowy: pałac, park przypałacowy, altana, pomnik; ulica o jednolitej zabudowie).

Walorami krajoznawczymi s

ą

cechy

ś

rodowiska nie b

ę

d

ą

ce obiektami, lecz przedstawiaj

ą

ce okre

ś

lon

ą

warto

ść

krajoznawcz

ą

(np. pi

ę

kno krajobrazu, punkt widokowy, bogactwo flory, obfito

ść

zwierz

ą

t -

zwi

ą

zana z dan

ą

miejscowo

ś

ci

ą

oraz tradycyjne imprezy, festiwale, zwyczaje regionalne).

3.3. WNIKLIWO

ŚĆ

INWENTARYZACJI KRAJOZNAWCZEJ

Wnikliwo

ść

inwentaryzacji krajoznawczej jest to sposób opisu inwentaryzowanego obiektu (waloru),

w celu uchwycenia i utrwalenia jego cech charakterystycznych, istotnych dla krajoznawstwa.

Kolejno

ść

elementów opisu powinna by

ć

nast

ę

puj

ą

ca:

•

rodzaj, typ, nazwa,

•

poło

ż

enie (je

ż

eli adres nie okre

ś

la go jednoznacznie),

•

rozwój (historia),

•

charakterystyka (wymiary, opis bryły),

•

wn

ę

trze,

•

stan zachowania (je

ż

eli stan jest dobry - nie podawa

ć

),

•

zwi

ą

zane z obiektem (walorem) wydarzenia dziejowe, ludzie, legendy, zwyczaje, imprezy, folklor,

odbicie w sztuce lub literaturze,

•

udost

ę

pnienie i zagospodarowanie turystyczne (je

ż

eli wymaga uj

ę

cia).

7

3.4. ZAKRES INWENTARYZACJI KRAJOZNAWCZEJ

Zakres inwentaryzacji - to umieszczenie jej w przestrzeni i czasie.

Zakresem przestrzennym jest obszar całego kraju w podziale administracyjnym, obowi

ą

zuj

ą

cym

w Polsce od l stycznia 1999 r., tj. w podziale na 16 województw i na jednostki stopnia podstawowego:
powiaty i gminy.

Zakresem czasowym jest okres mi

ę

dzy faktami najdawniejszymi a dniem penetracji terenowej. Nale

ż

y

w przeszło

ść

si

ę

gn

ąć

jak najdalej, aby inwentaryzacja obj

ę

ła wszystkie fakty, które pozostawiły po sobie

dostrzegalne

ś

lady lub

ż

yj

ą

w miejscowej tradycji, a tak

ż

e wszystkie obiekty i walory wg stanu na dzie

ń

przeprowadzenia penetracji terenowej.

3.5. KARTOTEKA INWENTARYZACYJNA

Kartoteka inwentaryzacyjna jest zbiorem kart inwentaryzacyjnych oraz dokumentacji inwentaryzacyjnej:
ikonograficznej, kartograficznej i protokołów - notatek. Kartoteka utrwala wyniki inwentaryzacji
krajoznawczej, zgromadzone przez inwentaryzatorów w trakcie pracy ze

ź

ródłami i w czasie penetracji

terenu. Karta inwentaryzacyjna zawiera opis obiektu lub waloru krajoznawczego oraz jego dokumentacj

ę

bibliograficzn

ą

. Do karty inwentaryzacyjnej doł

ą

cza si

ę

dokumentacj

ę

ikonograficzn

ą

i kartograficzn

ą

obiektu lub waloru krajoznawczego.

Ka

ż

dy obiekt, walor krajoznawczy lub zespół krajoznawczy jest zinwentaryzowany na oddzielnej karcie

inwentaryzacyjnej. Czasami do opisu obiektu (zespołu) koniecznym b

ę

dzie zastosowanie kilku kart

(spi

ę

tych, poł

ą

czonych ze sob

ą

).

Karty w kartotece powinny by

ć

uszeregowane według zasad klasyfikacji topograficznej, natomiast

w ramach ostatniego członu klasyfikacji, topograficznej - zgodnie z klasyfikacj

ą

rzeczow

ą

.

4. KLASYFIKACJA INWENTARYZACJI KRAJOZNAWCZEJ

4.1. UWAGI OGÓLNE

Klasyfikacja inwentaryzacyjna jest to sposób uszeregowania obiektów i walorów krajoznawczych wg ich
cech szczególnych i lokalizacji w terenie; ma ona za zadanie ułatwienie odszukania wła

ś

ciwej karty

inwentaryzacyjnej. Rozró

ż

nia si

ę

klasyfikacje:

•

topograficzn

ą

, opart

ą

na podziale administracyjnym kraju,

•

rzeczow

ą

, zwi

ą

zan

ą

z cechami inwentaryzowanego obiektu (waloru).

Klasyfikacje - topograficzna i rzeczowa - pozwalaj

ą

dokładnie oznaczy

ć

poło

ż

enie ka

ż

dego obiektu lub

waloru krajoznawczego oraz jego charakter za pomoc

ą

symbolu klasyfikacyjnego.

Jednostk

ą

podstawow

ą

klasyfikacji topograficznej jest szeroko poj

ę

ta miejscowo

ść

, a wi

ę

c miasto, wie

ś

,

osiedle, a tak

ż

e przysiółek, kolonia, le

ś

nictwo (le

ś

niczówka), gajówka itp., czyli teren zabudowany

i zamieszkany.

Nale

ż

y spisywa

ć

przede wszystkim obiekty krajoznawcze, nast

ę

pnie walory (je

ż

eli s

ą

). W przypadku

obiektu fizjograficznego wykraczaj

ą

cego poza teren jednej miejscowo

ś

ci, np. du

ż

e jezioro, chroniony

kompleks le

ś

ny, nale

ż

y da

ć

jeden cało

ś

ciowy opis tego obiektu przy jednej miejscowo

ś

ci, np. tej, na

terenie której le

ż

y wi

ę

ksza lub atrakcyjniejsza cz

ęść

obiektu; a w innych miejscowo

ś

ciach spisa

ć

tylko

tamtejsze obiekty lub walory krajoznawcze (np. przy jeziorze: wysoki brzeg z odkrywk

ą

geologiczn

ą

,

punkty widokowe) i da

ć

odsyłacz do opisu cało

ś

ciowego. Obiekty i walory krajoznawcze w lasach spisuje

si

ę

pod symbolem najbli

ż

szej le

ś

niczówki, gajówki, wsi lub miasta.

Jednostk

ą

podstawow

ą

klasyfikacji rzeczowej jest inwentaryzowany obiekt lub walor krajoznawczy.

8

4.2. KLASYFIKACJA TOPOGRAFICZNA

4.2.1. Symbol klasyfikacji

Symbol klasyfikacji topograficznej składa si

ę

z dwóch (miasta na prawach powiatu grodzkiego bez

dzielnic administracyjnych) lub trzech członów cyfrowych oraz członu tekstowego. Poszczególne człony
oddzielamy kropkami.

W przypadku zmian w podziale administracyjnym skre

ś

la si

ę

znak skasowanej jednostki i nadaje nowy

znak wg nowego podziału (kraju, województwa, powiatu, gminy).

4.2.2. Pierwszy człon symbolu klasyfikacji topograficznej

jest dwucyfrowym oznaczeniem województwa wg kolejno

ś

ci alfabetycznej:

01 - Dolno

ś

l

ą

skie

09 - Podkarpackie

02 - Kujawsko-Pomorskie

10 - Podlaskie

03 - Lubelskie

11 - Pomorskie

04 - Lubuskie

12 -

Ś

l

ą

skie

05 - Łódzkie

13 -

Ś

wi

ę

tokrzyskie

06 - Małopolskie

14 - Warmi

ń

sko-Mazurskie

07 - Mazowieckie

15 - Wielkopolskie

08 - Opolskie

16 - Zachodniopomorskie

4.2.3. Drugi człon symbolu klasyfikacji topograficznej

jest dwucyfrowym oznaczeniem powiatu w danym województwie. W pierwszej kolejno

ś

ci uwzgl

ę

dniamy

powiaty ziemskie w kolejno

ś

ci alfabetycznej. Numeracj

ę

miast na prawach powiatów grodzkich

rozpoczynamy od nr 61 stosuj

ą

c kolejno

ść

alfabetyczn

ą

. Jako przykład podajemy wykaz powiatów

w województwie

ś

l

ą

skim.

Powiaty ziemskie

01 - b

ę

dzi

ń

ski

02 - bielski
03 - cieszy

ń

ski

04 - cz

ę

stochowski

05 - gliwicki
06 - kłobucki

07 - lubliniecki
08 - mikołowski
09 - myszkowski
10 - pszczy

ń

ski

11 - raciborski
12 - rybnicki

13 - tarnogórski
14 - tyski
15 - wodzisławski
16 - zawiercia

ń

ski

17 -

ż

ywiecki

Miasta - powiaty grodzkie

61 - Bielsko-Biała
62 - Bytom
63 - Chorzów
64 - Cz

ę

stochowa

65 - D

ą

browa

Górnicza
66 - Gliwice
67 - Jastrz

ę

bie-Zdrój

68 - Jaworzno
69 - Katowice
70 - Mysłowice
71 - Piekary

Ś

l

ą

skie

72 - Ruda

Ś

l

ą

ska

73 - Rybnik

74 - Siemianowice

Ś

l

ą

skie

75 - Sosnowiec
76 -

Ś

wi

ę

tochłowice

77 - Tychy
78 - Zabrze
79 -

ś

ory

9

4.2.4. Trzeci cyfrowy człon symbolu klasyfikacji topograficznej

jest dwucyfrowym oznaczeniem gminy w danym powiecie. Stosujemy kolejno

ść

alfabetyczn

ą

uwzgl

ę

dniaj

ą

c w pierwszej kolejno

ś

ci gminy miejskie, a pó

ź

niej pozostałe gminy (miejsko-wiejskie

i wiejskie).

W kilku przypadkach siedziba gminy stanowi odr

ę

bny powiat grodzki i wówczas rozpoczynamy odliczanie

gmin pocz

ą

wszy od samodzielnych miast. Jako przykład podajemy wykaz gmin w powiatach b

ę

dzi

ń

skim

i rybnickim (woj.

ś

l

ą

skie) oraz w powiecie wołomi

ń

skim (woj. mazowieckie).

Powiat b

ę

dzi

ń

ski

01
02
03
04
05
06
07

B

ę

dzin

Czelad

ź

Wojkowice
Bobrowniki
Mierz

ę

cice

Psary
Siewierz

miasto - siedziba starostwa
miasto
miasto
gmina wiejska
gmina wiejska
gmina wiejska
gmina miejsko-wiejska

Powiat rybnicki

01
02
03
04
05

Czerwionka-Leszczyny
Gaszowice
Jejkowice
Lyski

Ś

wierklany

gmina miejsko-wiejska
gmina wiejska
gmina wiejska
gmina wiejska
gmina wiejska

Powiat wołomi

ń

ski

01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12

Kobyłka
Marki
Z

ą

bki

Zielonka
D

ą

brówka

Jadów
Klembów
Po

ś

wi

ę

tne

Radzymin
Strachówka
Tłuszcz
Wołomin

miasto
miasto
miasto
miasto
gmina wiejska
gmina wiejska
gmina wiejska
gmina wiejska
gmina miejsko-wiejska
gmina wiejska
gmina miejsko-wiejska
gmina miejsko-wiejska

Odr

ę

bny podział administracyjny zastosowano dla miasta stołecznego Warszawy: jest to powiat

warszawski (31) z podziałem na 11 gmin (dzielnic).

10

4.2.5. Tekstowy człon symbolu klasyfikacji topograficznej

stanowi:

•

nazw

ę

miejscowo

ś

ci (miasta, wsi, przysiółka, kolonii itp.),

•

nazw

ę

ulicy lub placu i numeru posesji (je

ś

li wyst

ę

puje).

W przypadku wi

ę

kszych miast dopuszcza si

ę

podawanie nazwy osiedla lub dzielnicy (w nawiasie za

nazw

ą

miasta).

Kolejno

ść

miejscowo

ś

ci w obr

ę

bie gminy ustala si

ę

w porz

ą

dku alfabetycznym. W przypadku w

ą

tpliwo

ś

ci

mo

ż

na uzyska

ć

odpowiednie dane w Urz

ę

dach Statystycznych lub Starostwach. Nale

ż

y zwróci

ć

uwag

ę

na prawidłowy zapis nazwy miejscowo

ś

ci.

Stosujemy nazwy urz

ę

dowe, a nie zwyczajowe (np. przystanek kolejowy Bezchlebie w miejscowo

ś

ci

Przezchlebie, Park Krajobrazowy "Cysterskie Kompozycje Rud Wielkich" - siedziba dyrekcji w Rudach,
Sobiszowice - a nie Szobiszowice). Proponujemy nazw

ę

miasta pisa

ć

"wersalikami".

Przykłady:

12.69. KATOWICE (Giszowiec), ul. Karolinki 2 oznacza Woj.

Ś

l

ą

skie (człon -12), miasto Katowice

(człon - 69 - miasto na prawach powiatu), dzielnica Giszowiec, ul. Karolinki, nr posesji 2.

07.31.04. WARSZAWA-Centrum, Al. Jana Pawła II 2 oznacza Woj. Mazowieckie (człon - 07), powiat
warszawski (człon - 31), Centrum miasta Warszawy (człon 04), Al. Jana Pawła II, nr posesji 2.

07.32.01. BŁONIE, ul. Słowackiego 4 oznacza Woj. Mazowieckie (człon - 07), powiat warszawski
zachodni (człon - 32), gmin

ę

Błonie (człon - 01), miasto Błonie, ul. Słowackiego, nr posesji 2.

08.04.01. K

Ę

DZIERZYN-KO

Ź

LE (Sławi

ę

cice) ul. Drzymały 4 oznacza Woj. Opolskie (człon - 08), powiat

k

ę

dziersko-kozielski (człon - 04), miasto K

ę

dzierzyn-Ko

ź

le (człon - 01), dzielnic

ę

Sławi

ę

cice, ul. Drzymały,

nr posesji 2.

12.66. GLIWICE, ul. Krzywoustego 2 oznacza Woj.

Ś

l

ą

skie (człon - 12), centrum miasta Gliwice (człon -

66 - miasto na prawach powiatu), ul. Krzywoustego (Bolesława), nr posesji 2.

12.66. GLIWICE (Trynek), ul. ks. Jana Dzier

ż

ona 45 oznacza Woj

Ś

l

ą

skie (człon - 12), miasto Gliwice

(człon - 66), dzielnic

ę

Trynek, ul. ks. Jana Dzier

ż

ona, nr posesji 45.

12.01.03. WOJKOWICE, ul. Jana Sobieskiego 8 oznacza Woj.

ś

l

ą

skie (człon -12), powiat b

ę

dzi

ń

ski

(człon - 01), miasto Wojkowice (człon - 03), ul. Jana Sobieskiego, nr posesji 8.

12.01.02. CZELAD

Ź

(Piaski), ul. Tuwima 6 oznacza Woj.

Ś

l

ą

skie (człon - 12), powiat b

ę

dzi

ń

ski (człon -

01), miasto Czelad

ź

(człon - 02), dzielnic

ę

Piaski, ul. Tuwima, nr posesji 6.

12.12.01. CZERWIONKA-LESZCZYNY (Czerwionka), ul. Hallera l oznacza Woj.

Ś

l

ą

skie (człon - 12),

powiat rybnicki (człon - 12), gmin

ę

Czerwionka-Leszczyny (człon - 01), miasto Czerwionka-Leszczyny,

dzielnic

ę

Czerwionka, ul. Hallera, nr posesji l.

12.13.06. Zendek, ul. Okr

ęż

na 11a oznacza Woj.

Ś

l

ą

skie (człon - 12), powiat tar-nogórski (człon - 13),

gmin

ę

O

ż

arowice (człon - 06), wie

ś

Zendek, nr posesji l la.

12.13.06. Zendek-Ostrowy 6 oznacza Woj.

Ś

l

ą

skie (człon - 12), powiat tamogórski (człon - 13), gmin

ę

O

ż

arowice (człon - 06), wie

ś

Zendek, koloni

ę

Ostrowy, nr posesji 6.

12.12.04. Nowa Wie

ś

11 oznacza Woj.

Ś

l

ą

skie (człon - 12), powiat rybnicki (człon - 12), gmin

ę

Lyski

(człon - 04), wie

ś

Nowa Wie

ś

, nr posesji 11.

11

4.3. KLASYFIKACJA RZECZOWA

4.3.1. Symbol klasyfikacji

Symbol klasyfikacji rzeczowej składa si

ę

z dwóch członów jednocyfrowych, przedzielonych kropkami.

4.3.2. Pierwszy człon symbolu klasyfikacji rzeczowej

jest jednocyfrowym oznaczeniem grup obiektów lub walorów inwentaryzacyjnych wg nast

ę

puj

ą

cej

kolejno

ś

ci:

1.

ś

rodowisko przyrodnicze

2.

obiekty archeologiczne

3.

zabytki architektury i urbanistyki

4.

upami

ę

tnione miejsca historyczne

5.

zabytki techniki

6.

muzea, archiwa, zbiory

7.

obiekty i o

ś

rodki kultury ludowej

8.

obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

4.3.3. Drugi człon symbolu klasyfikacji rzeczowej

jest oznaczeniem podgrupy. W przypadku zespołu krajoznawczego podaje si

ę

symbol wła

ś

ciwy dla

obiektu dominuj

ą

cego oraz dodatkowo w nawiasie symbole pozostałych elementów zespołu.

1.

Ś

rodowisko przyrodnicze

1.1. obiekty zwi

ą

zane z budow

ą

geologiczn

ą

(np. odkrywki, jaskinie),

charakterystyczne formy rze

ź

by terenu (np. osta

ń

ce, grz

ę

dy

skalne)

1.2. krajobraz, punkty i ci

ą

gi widokowe

1.3. wody powierzchniowe (rzeki, jeziora, bagna,

ź

ródła itp.)

1.4. parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe

1.5. pomniki przyrody o

ż

ywionej i nieo

ż

ywionej

1.6. parki, ogrody (botaniczne, zoologiczne, dendrologiczne,

palmiarnie)

1.7. grupy starodrzewu, aleje, okazy drzew egzotycznych, głazy

narzutowe oraz inne obiekty godne uznania za pomniki przyrody

12

Wyja

ś

nienie

•

Obiekty fizjograficzne, np. szczególne ukształtowanie terenu (charakterystyczne wzgórza, doliny,
w

ą

wozy, sie

ć

wodna, strumie

ń

, wyró

ż

niaj

ą

cy si

ę

odcinek rzeki, jezioro), poło

ż

one na obszarze

miejscowo

ś

ci - nale

ż

y klasyfikowa

ć

pod symbolem topograficznym tej miejscowo

ś

ci.

•

W przypadku obiektu fizjograficznego wykraczaj

ą

cego poza obszar jednej miejscowo

ś

ci (du

ż

e

jezioro, park krajobrazowy i in.) nale

ż

y go klasyfikowa

ć

i sporz

ą

dza

ć

jeden cało

ś

ciowy opis tego

obiektu przy jednej miejscowo

ś

ci, np. tej, na której obszarze le

ż

y wi

ę

ksza lub atrakcyjniejsza

cz

ęść

obiektu, w innych za

ś

miejscowo

ś

ciach spisywa

ć

tylko tamtejsze obiekty lub walory

krajoznawcze (np. przy jeziorze: wysoki brzeg z odkrywk

ą

, punkty widokowe) i da

ć

odsyłacz

do opisu cało

ś

ciowego.

•

Obiekty lub walory krajoznawcze klasyfikuje si

ę

pod symbolem najbli

ż

szej miejscowo

ś

ci.

•

Nie nale

ż

y tworzy

ć

odr

ę

bnych kart po

ś

wi

ę

conych wszystkim obiektom fizjograficznym, tzn. nie

rejestrowa

ć

ka

ż

dej góry, wzgórza, doliny, w

ą

wozu, jeziora itp., z wyj

ą

tkiem, gdy z tym obiektem

fizjograficznym jest zwi

ą

zany konkretny obiekt lub walor krajoznawczy.

Przykłady:

1.1. (1.2.) Ostrzyca - wzgórze 501 m n.p.m., wys. wzgl

ę

dna 200-250 m, regularny sto

ż

ek wulkaniczny

o stromych zboczach, pokryty g

ę

stym lasem. W pobli

ż

u wierzchołka i na samym szczycie gołoborze

bazaltowe. Punkty widokowe.

1.5. (2.5.)

Ś

wi

ę

ty Kamie

ń

- głaz narzutowy pomnik przyrody, granit o zaawansowanym wietrzeniu na

pow., obw. 13,8 m, wys. nad pow. ziemi 2,2 m, z tego ok. 0,7 m zanurzony w wodach Zalewu Wi

ś

lanego.

D. miejsce kultowe, legendy miejscowe.

2. Obiekty archeologiczne

2.1. grodziska, pozostało

ś

ci osad prehistorycznych

2.2. rezerwaty archeologiczne

2.3. cmentarzyska, groby pojedyncze o znaczeniu archeologicznym

2.4. dawne miejsca produkcji (np. kopalnia krzemienia, pozostało

ś

ci

dawnego hutnictwa)

2.5. miejsca i zabytki kultowe

Wyja

ś

nienia

•

Nale

ż

y tylko inwentaryzowa

ć

obiekty archeologiczne widoczne w terenie.

•

Nie nale

ż

y spisywa

ć

miejsc po zniwelowanych grodziskach, cmentarzysk nasypanych po

przeprowadzeniu bada

ń

archeologicznych, tak

ż

e miejsc wyst

ę

powania domniemanych grodzisk

i osad itp.

Przykłady:

2.1. Łysa Góra (Szwedzka Góra), grodzisko wczesno

ś

redniowieczne, dwuczłonowe, wymiary ok. 120 x

120 m, w cz

ęś

ci pd. wydzielony sto

ż

ek wys. ok. 6 m i pow. ok. 10 x 10 m na szczycie, otoczony od pn.

koli

ś

cie wałem i fos

ą

. Cz

ęść

pn. (podgrodzie) ni

ż

sza, o rozmiarach 40 x 60 m, otoczona wałem ok. 3 m

wys. i fos

ą

; wał przytyka do sto

ż

ka od strony wsch.

2.1. Góra Bony, grodzisko czworoboczne; pod niewielk

ą

warstw

ą

ziemi gruzowisko ceglane z d. zamku

Oborskich lub Czemiochowskich. XVI.

13

3. Zabytki urbanistyki i architektury

3.1. zało

ż

enia miejskie

3.2. budynki mieszkalne

3.3. pałace, dwory

3.4. obiekty i zespoły sakralne

3.5. obiekty u

ż

yteczno

ś

ci publicznej

3.6. obiekty obronne, warowne i in.

3.7. budynki gospodarcze

3.8. obiekty tzw. małej architektury (pawilony, ogrodzenia, fontanny

itp.)

Wyja

ś

nienia

•

Wyra

ż

enie "zało

ż

enia miejskie" odnosi si

ę

zarówno do miast, jak i do wsi, które utraciły prawa

miejskie, ale zachowały dawny miejski układ przestrzenny.

•

Pod wyra

ż

eniem "budynki mieszkalne" nale

ż

y rozumie

ć

budynki w miastach (miejskie i wiejskie

w obr

ę

bie miast) i we wsiach, z wyj

ą

tkiem budynków o charakterze ludowym.

•

Do obiektów sakralnych nale

ż

y zaliczy

ć

zarówno

ś

wi

ą

tynie i klasztory ró

ż

nych wyzna

ń

, jak

równie

ż

wolno stoj

ą

ce pos

ą

gi i figury

ś

wi

ę

tych oraz inne obiekty, jak dzwonnice, plebanie,

organistówki lub kanonie.

•

Do grupy "obiekty u

ż

yteczno

ś

ci publicznej" nale

ż

y zaliczy

ć

: ratusze, kramy, hale targowe,

sukiennice, karczmy, poczty, szkoły, szpitale, domy zdrojowe, hotele i in.

•

Pod nazw

ą

"obiekty obronne, warowne i in." nale

ż

y rozumie

ć

obiekty słu

żą

ce do obrony i walki:

obiekty fortyfikacyjne ró

ż

nego rodzaju, twierdze, zamki, mury obronne, tak

ż

e umocnienia polowe

z l i II wojny

ś

wiatowej; do tej grupy nale

ż

y zalicza

ć

tak

ż

e inne obiekty militarne, np. arsenały,

koszary lub kordegardy (odwachy).

•

Grupa "budynki gospodarcze" nie obejmuje obiektów budownictwa ludowego, które klasyfikowane
s

ą

w grupie 7.

•

W przypadku budynków o poł

ą

czonej funkcji, np. budynki mieszkalne i gospodarcze, mieszkalne

i rezydencjonalne, rezydencjonalne i obronne (zamki), nale

ż

y zaznaczy

ć

funkcj

ę

dominuj

ą

c

ą

przez

podanie odpowiedniego symbolu klasyfikacyjnego na pierwszym miejscu.

•

W przypadku budynków o zmienionej funkcji, np. ko

ś

ciół przebudowany na szkoł

ę

lub odwrotnie,

nale

ż

y w pierwszej kolejno

ś

ci zaznaczy

ć

funkcj

ę

pierwotn

ą

i poda

ć

dat

ę

zmian

ę

funkcji obiektu.

Przykłady:

3.3. (l.6., 4.6.) Pałac Zygmunta Opackiego, podkomorzego warszawskiego i wojewody, ob. Instytut
Melioracji i U

ż

ytków Zielonych, mur., renesansowy. ok. 1620, letnia rezydencja Zygmunta III, przebud. po

1784, arch. Szymon Bogumił Zug, po zniszczeniach 1809 odrestaurowany i rozbud. 1852-57, arch.
Franciszek Maria Lanci, przebud. 2 poł. XIX, uszk. 1944, odbud. arch. Feliks Kanclerz, neorenesansowy.

Tablica upami

ę

tniaj

ą

ca bitw

ę

pod Raszynem, 19.IV.1809.

Oficyna pd., poł

ą

czona z pałacem galeri

ą

arkadow

ą

, mur., neorenesansowa, 1852-57, arch. F. M. Lanci

Oficyna pn. mur., 1951.
Oran

ż

eria mur., 1852-57, arch. F. M. Lanci.

Brama z kordegard

ą

mur., neogotycka 1852-57.

Park krajobrazowy, ok. poł. XVIII, przekształcony po 1874. arch. Sz. B. Zug i ok. 1951, arch. Barbara
Chrzanowska; staw, pozostało

ś

ci pos

ą

gów kamiennych z XIX.

14

4. Upami

ę

tnione miejsca historyczne

4.1. miejsca bitew

4.2. miejsca innych wydarze

ń

historycznych

4.3. miejsca m

ę

cze

ń

stwa z czasów II wojny

ś

wiatowej

4.4. cmentarze, mauzolea, samotne mogiły

4.5. pomniki

4.6. tablice pami

ą

tkowe, epitafia

4.7. miejsca zwi

ą

zane z wybitnymi lud

ź

mi

4.8. kamienne pomniki dawnego prawa (np. kapliczki i krzy

ż

e pokutne,

pr

ę

gierze), kamienie graniczne

Wyja

ś

nienia

•

Wyra

ż

enie "miejsca innych wydarze

ń

historycznych" odnosi si

ę

do wydarze

ń

zwi

ą

zanych np.

z działalno

ś

ci

ą

organizacji patriotycznych, politycznych, społecznych, kulturalnych, "miejsca

m

ę

cze

ń

stwa" za

ś

- do obozów zagłady, obozów jenieckich, katowni, miejsc egzekucji i in.

•

Do pomników zalicza si

ę

obeliski, kolumny, tak

ż

e wolno stoj

ą

ce płyty, głazy i m.

z okoliczno

ś

ciowymi napisami.

Przykłady:

4.1. Pole bitwy maciejowickiej, stoczonej 10 X 1794 przez korpus polski pod wodz

ą

gen. Tadeusza

Ko

ś

ciuszki z wojskami carskimi gen. I. Fersena.

4.3. (4.5., 4.6.) Miejsca obozów hitlerowskich. Karny obóz pracy Treblinka I (Ar-beitslager Treblinka I):
wyrobisko wielkiej

ż

wirowni i tablica upami

ę

tniaj

ą

ca miejsce pracy niewolniczej (1941-44 zgin

ę

ło tu ok.

7000 wi

ęź

niów); na polanie

ś

ródle

ś

nej fundamenty d. baraków obozowych; na miejscu strace

ń

symboliczny cmentarz i pomnik pomordowanych, odsłoni

ę

ty 10.V.1964, proj. Franciszek Strynkiewicz.

Obóz zagłady Treblinka II (Sonder lager SS Treblinka II); betonowe podkłady symbolizuj

ą

ce bocznic

ę

kolejow

ą

, u jej ko

ń

ca płyta na miejscu d. rampy i fikcyjnego dworca, 1942-43 pomordowano tu ok. 800

000 ofiar, głównie

ś

ydów z Polski i 9 innych krajów Europy; symboliczny cmentarz z 17 000 złomów

granitu, wmurowanych w betonowe płyty; w centrum, na miejscu d. komór gazowych pomnik ku czci
pomordowanych, odsłoni

ę

ty 10.V.1964; cało

ść

mauzoleum proj. Adam Haupt i Franciszek Duszenko.

4.5. Pomnik Władysława Broniewskiego, br

ą

z, proj. Gustaw Zemła, odsłoni

ę

ty 25. VI.1972 w 75

rocznic

ę

urodzin i 10 rocznic

ę

ś

mierci poety.

5. Zabytki techniki

5.1.

obiekty przemysłowe i rzemie

ś

lnicze

5.2.

obiekty transportu i komunikacji

5.3.

budowle hydrotechniczne i wiatrowe

5.4.

obiekty górnictwa

5.5.

zegary słoneczne i wie

ż

owe

15

Wyja

ś

nienia

•

Pod nazw

ą

"obiekty techniki" nale

ż

y rozumie

ć

budowle wyró

ż

niaj

ą

ce si

ę

ciekaw

ą

form

ą

architektoniczn

ą

lub rozwi

ą

zanymi konstrukcyjnymi (np. mosty), stanowi

ą

ce w przeszło

ś

ci istotne

elementy rozwoju techniki, (np. uj

ę

cia hydrotechniczne), lub reprezentuj

ą

ce dawne gał

ę

zie

produkcji (np. cegielnie, warzelnie soli, browary lub folusze). a nawet ró

ż

ne budowle i urz

ą

dzenia

pomiarowe (np. do odmierzania czasu -zegary słoneczne), lub do odmierzania odległo

ś

ci - stupy

milowe i drogowskazy.

Przykłady:

5.3. Młyn wodny, mur., 3-kondygnacyjny, ob. budynek mieszkalny, d. w przyziemiu młyn zbo

ż

owy,

nieczynny od 1933, zdemontowany, zachował si

ę

zgniatacz walcowy, jagielnik korkowy, fragment koła

mły

ń

skiego i elementy ró

ż

nych maszyn. Grobla i urz

ą

dzenia spi

ę

trzaj

ą

ce wod

ę

w dobrym stanie; staw

zarybiony. Wła

ś

ciciel Kazimierz Rybarczyk.

5.3. Wiatrak, ko

ź

lak drewniany, 1854, budowniczy Wacław Skolimowski, przeniesiony z ul. Górczewskiej

w Warszawie, 1916, z zachowanym wyposa

ż

eniem mechanicznym, bez

ś

migieł. Wła

ś

ciciel Stefan

Klimek.

6. Muzea, archiwa, zbiory

6.1. muzea i zbiory ponadregionalne

6.2. muzea i zbiory regionalne

6.3. skanseny (parki etnograficzne)

6.4. izby regionalne, izby pami

ę

ci narodowej, izby tradycji i historii

6.5. zbiory prywatne o warto

ś

ci krajoznawczej

Wyja

ś

nienia

•

Prawdopodobnie inwentaryzator nie uzyska zgody na inwentaryzacj

ę

zbiorów, dlatego nale

ż

y

ograniczy

ć

si

ę

do katalogu, informatora lub informacji kustosza. Nale

ż

y wymieni

ć

działy (grupy

eksponatów) i scharakteryzowa

ć

je. Wskazane jest podanie terminów i warunków zwiedzania.

Przykłady:

6.2. (3.4.) Ko

ś

ciół ewangelicki, gotycki, murowany, XIV-XV, zniszczony 1945, odbud. i przebud. 1960,

ob. Muzeum Regionalne 1961 (działy: archeologiczny, historyczny, etnograficzny).

6.1. Muzeum zapocz

ą

tkowane 1892 przez dr Jarosława Opatrznego i Władysława Mazura, pocz

ą

tkowo

w Bibliotece Miejskiej, 1902 w Towarzystwie Szkoły Ludowej, 1936 w zamku; 1945 zamek wraz z wi

ę

ksz

ą

cz

ęś

ci

ą

zbiorów spłon

ą

ł. Reaktywowane 1948 (archeologia, historia, sztuka polska XIX i XX).

16

7. Obiekty i o

ś

rodki kultury ludowej

7.1. rozplanowanie przestrzenne wsi

7.2. obiekty i zespoły sakralne

7.3. chałupy, zagrody

7.4. budynki gospodarcze, przemysłowe i rzemie

ś

lnicze

7.5. czynne o

ś

rodki sztuki ludowej

7.6. folklor, np. obyczaje ludowe, obrz

ę

dy, zespoły pie

ś

ni i ta

ń

ca, stałe

imprezy folklorystyczne

Wyja

ś

nienia

•

Przedmiotem inwentaryzacji jest tu ludowa kultura materialna, duchowa, społeczna, sztuka ludowa
i folklor (twórczo

ść

ludowa).

•

Pod nazw

ą

"sztuka ludowa" nale

ż

y rozumie

ć

artystyczn

ą

wytwórczo

ść

, uwarunkowan

ą

rodzim

ą

tradycj

ą

kulturow

ą

.

•

Budownictwo ludowe, b

ę

d

ą

ce samorodnym dorobkiem kulturalnym ludu, jest zwłaszcza

w regionach o

ż

ywej kulturze ludowej dziedzin

ą

sztuki ludowej (chałupy budowane z drewna, gliny

i innych materiałów, tak

ż

e inne zabudowania wiejskie, wspólne z nimi pod wzgl

ę

dem

konstrukcyjnym i plastycznym).

•

Do twórczo

ś

ci ludowej zalicza si

ę

tak

ż

e młyny wodne, wiatraki, folusze i inne obiekty przemysłowe

i rzemie

ś

lnicze, dworki drewniane, karczmy i zajazdy, ko

ś

ciółki i cerkwie drewniane, kapliczki

i figury przydro

ż

ne oraz małomiasteczkowe budownictwo drewniane.

•

Budynki wiejskie nie b

ę

d

ą

ce wynikiem twórczo

ś

ci ludowej nale

ż

y klasyfikowa

ć

w grupie 3.

•

Nie nale

ż

y inwentaryzowa

ć

twórców ludowych jako obiektów krajoznawczych, ale nale

ż

y

umieszcza

ć

ich działalno

ść

pod hasłem: o

ś

rodki sztuki ludowej.

•

Spółdzielnie przemysłu ludowego i artystycznego nie s

ą

zwykle o

ś

rodkami sztuki ludowej;

powielaj

ą

one, czasem masowo, gotowe wzory bez indywidualnej inwencji wykonawcy.

Przykłady:

7.1. Zało

ż

enia starszych zagród. Stodoły ustawione kalenic

ą

wzdłu

ż

drogi w przedniej cz

ęś

ci siedliska,

chałupy i inne zabudowania równoległe w gł

ę

bi działki siedliskowej.

7.1. (7.3.) Budownictwo kurpiowskie drewniane, m.in. chałupa nr 111, 1850, ze szczytami ubijanymi
"teblami". Wła

ś

ciciel Franciszek Biełczak.

7.5. (7.6.) O

ś

rodek kołbielskiej sztuki ludowej: tkactwo, stroje regionalne - Stefania Jedynak, Maria

Matoskowa, Helena Pi

ę

tka, Weronika Baran; ta

ń

ce i pie

ś

ni kołbielskie - Maria i Leokadia Matoskowe.

17

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

8.1. zało

ż

enia przestrzenne

8.2. obiekty u

ż

yteczno

ś

ci publicznej (np. obiekty sakralne, kulturalne,

szkolne, naukowe, sportowe, administracyjne)

8.3. budynki mieszkalne

8.4. budownictwo przemysłowe

8.5. obiekty transportu i komunikacji

8.6. obiekty rolnicze

8.7.

tradycyjne imprezy kulturalne, sportowe, festiwale, targi, wystawy i
in.

Wyja

ś

nienia

•

Nale

ż

y inwentaryzowa

ć

tylko obiekty charakterystyczne dla okre

ś

lonego regionu, a tak

ż

e

wyró

ż

niaj

ą

ce si

ę

swoj

ą

form

ą

i tre

ś

ci

ą

, np. budowle o ponad przeci

ę

tnych walorach

architektonicznych, o nowoczesnych rozwi

ą

zaniach konstrukcyjnych, obiekty przemysłowe

o unikatowej produkcji lub nowatorskiej technologii.

•

Nie nale

ż

y rejestrowa

ć

automatycznie wszystkich zakładów pracy, obiektów rolniczych, szkół,

domów kultury, domów towarowych (hipermarketów), stadionów, k

ą

pielisk, domów wczasowych,

szpitali, sanatoriów itp.

•

Zakłady produkcyjne zwi

ą

zane z przetwórstwem i hodowl

ą

(np. gospodarstwa rybne, młyny)

nale

ż

y zalicza

ć

do obiektów rolniczych.

•

Podczas inwentaryzowania obiektów współczesnych nale

ż

y szczególnie przestrzega

ć

wszystkich

obowi

ą

zuj

ą

cych zakazów. W przypadku wyst

ę

powania jakichkolwiek przeszkód nale

ż

y

zrezygnowa

ć

z inwentaryzowania tych obiektów.

•

Nie wolno opisywa

ć

, fotografowa

ć

i szkicowa

ć

obiektów wojskowych, a tak

ż

e innych obj

ę

tych

tajemnic

ą

pa

ń

stwow

ą

Przykłady:

8.1. (8.3.) Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa (MDM), 1949-52. proj. Stanisław Jankowski, Jan
Knothe, Józef Sigalin i Zygmunt St

ę

pi

ń

ski, mi

ę

dzy ul. Wilcz

ą

, Lwowsk

ą

, Poln

ą

, Armii Ludowej,

Koszykow

ą

i Krucz

ą

; pow. 30 ha, 22 tys. mieszk.

8.2. Ko

ś

ciół paraf. p.w. Narodzenia NMP,

ż

elbetowy, 1964, arch. Mieczysław Giszczy

ń

ski, wystrój

wn

ę

trza nowoczesny, ołtarz główny z barwionej ceramiki, 1966, Krzysztof Henisz, freski Jan Zamoyski.

8.2. Hotel "Metropol", 1965, arch. Zygmunt St

ę

pi

ń

ski, budynek 10-pi

ę

trowy.

ż

elbetowy z ogrzewanym

sufitem, pow. u

ż

ytkowa ok. 11 000 m

2

. 254 miejsca noclegowe, restauracja, kawiarnia, bar bistro.

8.2. Stadion Dziesi

ę

ciolecia, proj. Jerzy Hryniewiecki, Marek Leykam, Czesław Rajewski, 80 000 miejsc

siedz

ą

cych. Obok budynek administracyjny z szatni

ą

, natryskami i gabinetem lekarskim, boczne boisko

treningowe. Rze

ź

ba "Sztafeta"' Adama Romana. Ob. najwi

ę

ksze targowisko Europy

Ś

rodkowej.

18

5. PRACE INWENTARYZACYJNE

5.1. PRZYGOTOWANIE

Wst

ę

pne prace przygotowawcze nale

żą

do obowi

ą

zków zespołów powiatowych (wojewódzkich - je

ś

li s

ą

),

wykonawc

ą

za

ś

powinna by

ć

regionalna pracowania krajoznawcza (je

ś

li istnieje na terenie danego

województwa). Odpowiednie przygotowanie inwentaryzacji jest podstawowym gwarantem powodzenia
tego zamierzenia krajoznawczego.

Prace wyst

ę

pne obejmuj

ą

przygotowania zestawie

ń

wszelkich dost

ę

pnych materiałów

ź

ródłowych

informuj

ą

cych o obiektach i walorach krajoznawczych na terenie inwentaryzowanego terenu

i dotycz

ą

cych:

•

zabytków sztuki, architektury, urbanistyki i archeologii według danych Wojewódzkiego
Konserwatora Zabytków, konserwatorów miejskich lub powiatowych, katalogów zabytków,
ewidencji parków, cmentarzy,

•

miejsc pami

ę

ci narodowej według danych Wojewódzkiego Obywatelskiego Komitetu Ochrony

Pomników Walki i M

ę

cze

ń

stwa (lub odpowiednika),

•

zespołów folklorystycznych i warsztatów twórców ludowych według danych wydziału kultury
urz

ę

du wojewódzkiego,

a tak

ż

e materiałów pomocniczych:

•

spisu literatury krajoznawczej dotycz

ą

cej inwentaryzowanego terenu,

•

map w skali od 1:100 000 do 1:10 000 (w przypadku inwentaryzowania gminy dogodne s

ą

mapy w

skali 1:25 000 lub 1:10 000, dla potrzeb inwentaryzacji wi

ę

kszych miast wystarczy skalowany plan

miasta lub mapa w skali l:5000).

Skompletowanie materiałów

ź

ródłowych oraz uzupełnienie i wzbogacenie ich wiadomo

ś

ciami

zaczerpni

ę

tymi z literatury dotycz

ą

cej całego kraju (zamieszczonej w zał

ą

czniku l) oraz literatury

regionalnej pozwoli zorientowa

ć

si

ę

w tematyce.

Materiały

ź

ródłowe oraz mapy nale

ż

y rozdzieli

ć

według istniej

ą

cych w obr

ę

bie inwentaryzowanego

województwa jednostek administracyjnych (miasta, gminy), a nast

ę

pnie przekaza

ć

grupom

inwentaryzacyjnym przed ich wyruszeniem w teren. Niedopuszczalne jest rozpocz

ę

cie penetracji

terenowej bez przygotowania materiałów

ź

ródłowych.

Grupy inwentaryzacyjne po zapoznaniu si

ę

z materiałami

ź

ródłowymi oraz na podstawie map terenu

inwentaryzowanego powinny opracowa

ć

plan penetracji siedlisk ludzkich z uwzgl

ę

dnieniem czasu

penetracji, dojazdów oraz ewentualnych noclegów.

5.2. PENETRACJA TERENU

Celem penetracji jest zweryfikowanie wszystkich zebranych informacji

ź

ródłowych przez ich konfrontacj

ę

ze stanem faktycznym na miejscu oraz "odkrywanie" obiektów lub walorów krajoznawczych dot

ą

d

nieznanych lub nie zaznaczonych w uprzednio zgromadzonych materiałach

ź

ródłowych. W przypadku

stwierdzenia rozbie

ż

no

ś

ci mi

ę

dzy danymi

ź

ródłowymi a stanem faktycznym na kart

ę

inwentaryzacyjn

ą

nanosi si

ę

dane aktualne (lub sporz

ą

dza notatk

ę

).

Inwentaryzatorzy wyruszaj

ą

cy w teren powinni by

ć

zaopatrzeni w za

ś

wiadczenia wystawione przez

wła

ś

ciwy Zarz

ą

d Oddziału PTTK, upowa

ż

niaj

ą

ce do prowadzenia czynno

ś

ci inwentaryzatorskich

na okre

ś

lonym terenie i w okre

ś

lonym czasie. Zaleca si

ę

, aby te za

ś

wiadczenia zostały zło

ż

one

(i potwierdzone) w odpowiednich Urz

ę

dach (Miasta, Gminy). W zał

ą

czniku 8 pokazujemy przykładowy

wzór takiego za

ś

wiadczenia.

Inwentaryzatorzy po przybyciu do danej miejscowo

ś

ci powinni porozumie

ć

si

ę

z osobami mog

ą

cymi

udzieli

ć

potrzebnych informacji, a zwłaszcza z sołtysem, duchowie

ń

stwem, nauczycielami i słu

ż

b

ą

le

ś

n

ą

.

19

Zał

ą

cznik Nr 7

PRZYKŁAD ZA

Ś

WIADCZENIA INWENTARYZACYJNEGO

Pilica, dnia .......... 2000 r.

Miejsce na piecz

ęć

Urz

ę

du

ZA

Ś

WIADCZENIE

Za

ś

wiadcza si

ę

,

ż

e Ob. ...................................................... leg. si

ę

dowodem osobistym nr ....

........................... wyd. przez ..................................... reprezentuj

ą

cy Oddział PTTK ..........................

przeprowadza inwentaryzacj

ę

krajoznawcz

ą

Gminy (nazwa).

Uprasza si

ę

instytucje pa

ń

stwowe i spółdzielcze, duchowie

ń

stwo i osoby prywatne o udzielenie pomocy i

przekazanie informacji dotycz

ą

cych:

•

historii miejscowo

ś

ci wchodz

ą

cych w skład gminy,

•

ś

rodowiska przyrodniczego,

•

zabytków

ś

wieckich i ko

ś

cielnych,

•

kultury ludowej,

•

miejsc pami

ę

ci narodowej,

•

zabytków techniki,

•

innych ciekawostek zwi

ą

zanych z inwentaryzowanym terenem.

Prosi si

ę

tak

ż

e o umo

ż

liwienie wykonania dokumentacji fotograficznej inwentaryzowanych obiektów (w

tym zabytkowych wn

ę

trz mieszkalnych i sakralnych) zgodnie z obowi

ą

zuj

ą

c

ą

Ustaw

ą

o Tajemnicy

Pa

ń

stwowej i Słu

ż

bowej.

NACZELNIK GMINY

Piecz

ęć

i podpis

5.3. OPRACOWANIE ZEBRANYCH MATERIAŁÓW

5.3.1. Zało

ż

enia ogólne

Rzeczowe i formalne opracowanie wyników inwentaryzacji krajoznawczej polega na sporz

ą

dzeniu opisów

wszystkich obiektów i walorów, ustaleniu prawidłowo

ś

ci merytorycznej poszczególnych opisów, niekiedy

sprawdzeniu wiarygodno

ś

ci oraz w miar

ę

potrzeby uzupełnieniu danych brakuj

ą

cych.

5.3.2. Karta inwentaryzacyjna

Karta inwentaryzacyjna jest to karta gładkiego papieru formatu A-5 (w układzie poziomym 210 x 148 mm),
na której umieszcza si

ę

opis obiektu lub waloru krajoznawczego. Do wypełniania kart stosuje si

ę

komputery lub maszyny do pisania. Schemat układu karty oraz przykład jej wypełnienia podano poni

ż

ej.

20

Symbol

klasyfikacji

topograficznej

Symbol klasyfikacji rzeczowej (obiekty w
zespole)

Sporz

ą

dzaj

ą

cy

kart

ę

Data

penetracji

terenowej
(daty aktualizacji)

Opis obiektu lub waloru krajoznawczego wg zasad podanych w p. 3.3 i
5.3.3

Bibliografia wg zasad podanych w p. 5.3.4

12.11.04.

Orzeszkowo

4.4. (4.5., l.7)

W. Ł

ę

cki

1986-08-27

D. cmentarz kalwi

ń

ski, przy szosie nr 24 Pniewy-Skwierzyna, w zach.

cz. wsi. Od XVII chowano polsk

ą

szlacht

ę

kalwi

ń

sk

ą

z Wielkopolski.

Opuszczony i zdewastowany po 1945, uporz

ą

dkowany 1983-85. Pow.

ok. 0,5 ha. Nagrobki XIX, kamienne, betonowe,

ż

eliwne, cz.

zrekonstruowane.
Nagrobek Jana Wilhelma Kassyusza (1787 - 1848), pastora,
pedagoga, działacza patriotycznego;

ż

eliwny obelisk, pół. XIX, wys. ok.

4

m.

Grobowiec

Kurnatowskich,

pół.

XIX,

mur.,

neogotycki.

Nagrobek

Adama

Kurnatowskiego

(zm.

1818),

mur.

Drzewostan li

ś

ciasty, ok. 100-letni, m.in. lipy, klony.

K.Z.S.

w

P.:

t.

V,

zesz.

13,

1968,

str.

14.

Słowi

ń

ski L.: ... Nie damy pogrze

ść

mowy. Wyd. Pozn. Pozna

ń

1982,

str. 42-57.

Na przedniej stronie karty, w odległo

ś

ci ok. 30 mm od górnego brzegu, nanosi si

ę

poziom

ą

czerwon

ą

lini

ę

dziel

ą

c

ą

kart

ę

na dwa pola: górne i dolne. Pole górne dzieli si

ę

nast

ę

pnie pionow

ą

czerwon

ą

lini

ą

nakre

ś

lon

ą

w odległo

ś

ci 140 mm od lewego brzegu (70 mm od prawego). Pole górne lewe przeznacza si

ę

na umieszczenie symbolu karty, czyli tzw. adresu. Symbol karty przypomina ułamek: nad kresk

ą

znajduje si

ę

symbol klasyfikacji topograficznej, pod kresk

ą

- symbol klasyfikacji rzeczowej, np.:

12.66. GLIWICE, ul. Krzywoustego 2
8.2(4.6,6.2)

21

W pole górne prawe wpisuje si

ę

pierwsz

ą

liter

ę

imienia i nazwisko osoby dokonuj

ą

cej penetracji w terenie

a nast

ę

pnie sporz

ą

dzaj

ą

cej t

ę

kart

ę

oraz dat

ę

penetracji.

Pole dolne słu

ż

y jako miejsce dla opisu obiektu lub waloru krajoznawczego, czyli dla zapisu jego

dokumentacji. Je

ż

eli opis nie mie

ś

ci si

ę

na jednej karcie, nale

ż

y przenie

ść

ci

ą

g dalszy opisu na przednie

strony dodatkowych kart. Dodatkowa karta jest opatrywana tym samym symbolem (adresem), co karta
zasadnicza, za

ś

w adresie po prawej stronie otrzymuje cyfr

ę

2, a w miar

ę

potrzeby kolejne dalsze cyfry.

Zaleca si

ę

stosowanie papieru o powi

ę

kszonej grubo

ś

ci (np. 140 mg/dm

2

).

5.3.3. Opis obiektu lub waloru krajoznawczego

Opis obiektu lub waloru krajoznawczego, zamieszczony na karcie inwentaryzacyjnej, powinien by

ć

podany w sposób zwi

ę

zły, jasny i jednoznaczny. Wiadomo

ś

ci zawarte w opisie powinny by

ć

ś

cisłe

i pewne, potwierdzone przez

ź

ródła i autopsj

ę

.

Nale

ż

y unika

ć

zb

ę

dnych ogólnikowych okre

ś

le

ń

, jak np. przepi

ę

kny, uroczy, stary, nowy (tu poda

ć

okres

powstania lub szacunkowy wiek, np. 50 lat). Opis nie powinien zawiera

ć

zbył wielu szczegółów. Przy

opisie historycznym poda

ć

dat

ę

powstania obiektu i daty tylko najwa

ż

niejszych wydarze

ń

(np. gruntownej

przebudowy, zmiany przeznaczenia). W opisie wyposa

ż

eniu wn

ę

trza ko

ś

ciołów poda

ć

ogóln

ą

informacj

ę

,

np. barokowe, gł. XVIII (kilka rze

ź

b gotyckich XV), lub wymieni

ć

tylko najcenniejsze elementy o du

ż

ej

warto

ś

ci historycznej lub artystycznej. Je

ż

eli obiekt krajoznawczy jest prawnie uznanym zabytkiem

(urbanistyki, architektury, archeologu, techniki), to na ko

ń

cu opisu tego obiektu nale

ż

y umie

ś

ci

ć

wyraz

"zabytek" (i ewentualnie nr rejestru). Nie podawa

ć

wymiarów opisywanych obiektów, chyba

ż

e jest to

niezb

ę

dne do ich scharakteryzowania, np. pier

ś

nicy lub obwodu drzew pomnikowych. Nale

ż

y zwróci

ć

uwag

ę

na prawidłowo

ść

nazw opisywanych obiektów lub walorów. Mo

ż

na, je

ż

eli jest to uzasadnione,

podawa

ć

inne nazwy: lokalne, zwyczajowe, gwarowe. Je

ż

eli wyst

ę

puje obok siebie kilka podobnych

obiektów, np. kamienice z jednego okresu dziejowego, nale

ż

y je opisywa

ć

razem jako zespół obiektów.

Uzupełnieniem opisu jest odno

ś

nik literaturowy.

Opis obiektu lub waloru krajoznawczego nale

ż

y zweryfikowa

ć

pod wzgl

ę

dem j

ę

zykowym i redakcyjnym.

Tre

ść

i kolejno

ść

poszczególnych elementów opisu podano w p. 3.3.

Przykłady opisów na kartach walorów i obiektów krajoznawczych podane s

ą

w Zeszycie nr l materiałów

pomocniczych (Robert Respondowski, Przykłady opisów obiektów i walorów krajoznawczych, 1987).

5.3.4. Dokumentacja inwentaryzacyjna

Dokumentacja inwentaryzacyjna obejmuje: dokumentacj

ę

bibliograficzn

ą

, ikonograficzn

ą

i kartograficzn

ą

.

Dokumentacja bibliograficzna

Dokumentacja bibliograficzna potwierdza wszelkie istotne elementy opisu obiektu lub waloru
naniesione na kart

ę

inwentaryzacyjn

ą

oraz rozszerza informacje o obiekcie lub walorze. Przy kilku

pozycjach literatury nale

ż

y podawa

ć

najnowsz

ą

z nich, ewentualnie z dawniejszych najbardziej

szczegółow

ą

. Bibliografi

ę

nale

ż

y podawa

ć

wg nast

ę

puj

ą

cego układu:

•

Prace zwarte (ksi

ąż

ki):

Nazwisko autora i pierwsza litera imienia z kropk

ą

i dwukropkiem. Tytuł. Wydanie i numer liczbami

rzymskimi. Wydawca (mo

ż

e by

ć

czytelnym skrótem). Miejsce i rok wydania. Stronica z opisem obiektu.

Przykład:
Kr

ę

glewska E.: Sztuka Leszna. Wyd. Pozn. Pozna

ń

1981.

•

Prace zbiorowe zwarte:

22

Tytuł. Pod red. (pierwsza litera imienia i nazwisko) lub adnotacja "praca zbiorowa". Wydawca. Miejsce
i rok wydania. Stronica z opisem obiektu.

Przykład:
Studia z dziejów Ziemi Mogile

ń

skiej. Pod red. C. Łuczaka. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza. Pozna

ń

-

Mogilno 1978. Str. 374.

•

Uwaga: W przypadku Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce nale

ż

y stosowa

ć

nast

ę

puj

ą

cy zapis:

K.Z.S. w P.: t. a, zesz. b, rok wydania, str. c. gdzie a - nr tomu, b - nr zeszytu, c - nr stronicy, np.

K.Z.S. w P.: t. V. zesz. 13, 1968, str. 14.

•

Artykuły w czasopismach:

Nazwisko autora i pierwsza litera imienia z kropk

ą

i dwukropkiem. Tytuł artykułu. Tytuł czasopisma, tom

lub rocznik (dla roczników, półroczników i kwartalników) w skrócie mał

ą

liter

ą

t. lub rocz., numer lub

zeszyt (dla półroczników, kwartalników, miesi

ę

czników, tygodników) w skrócie nr lub zesz., po przecinku

rok wydania (dla miesi

ę

czników, dwutygodników i tygodników), po przecinku stronica z opisem obiektu w

skrócie małymi literami str. W przypadku dziennika podaje si

ę

po tytule czasop. i przecinku dat

ę

wydania.

Przykłady:

dla rocznika -
Bystrzycki A.: Twierdza D

ę

blin (1837-1916). Rocznik Mazowiecki, t. VI, 1976, str. 171:

dla tygodnika
Dzieka

ń

ska A.: Warka - miasto ambicji. Stolica, nr 30, 1983, str. 12.

Dokumentacj

ę

bibliograficzn

ą

za

ś

umieszcza si

ę

zwykle po opisie na dole karty lub na ostatniej karcie,

je

ż

eli opis obejmuje wi

ę

cej kart. Mo

ż

na te

ż

sporz

ą

dzi

ć

odr

ę

bn

ą

kart

ę

bibliograficzn

ą

z ponumerowanym

wykazem literatury dotycz

ą

cej całej jednostki administracyjnej (miasta, gminy), na kartach za

ś

umieszcza

si

ę

w nawiasie kwadratowym odpowiedni numer tego wykazu i ewentualnie numer strony dziel

ą

.

Dokumentacja ikonograficzna

Dokumentacja ikonograficzna po

żą

dana jest dla ka

ż

dego obiektu lub waloru. Podstaw

ą

tej

dokumentacji s

ą

dokumentalne zdj

ę

cia fotograficzne sporz

ą

dzone podczas penetracji terenu. Dla celów

dokumentacyjnych stosuje si

ę

zwykle fotografie czarno-białe, jednak

ż

e coraz trudniej wykona

ć

zdj

ę

cia

w tej technice. Dlatego zwykle wykonywa

ć

b

ę

dziemy zdj

ę

cia barwne. Mog

ą

to by

ć

równie

ż

zdj

ę

cia

dokumentalne wykonane w innych okoliczno

ś

ciach (nie podczas penetracji inwentaryzacyjnej) pod

warunkiem,

ż

e mo

ż

na z nich wykona

ć

reprodukcje lub odbitki z negatywów udost

ę

pnionych przez autora

lub wła

ś

ciciela, oraz

ż

e zdj

ę

cia te obrazuj

ą

stan obiektu lub waloru zgodny ze stanem stwierdzonym

podczas penetracji. Nale

ż

y wykonywa

ć

odbitki w formacie 10 x l5 lub 13 x 18 cm (tj. zbli

ż

onym do formatu

karty inwentaryzacyjnej).

Dokumentacj

ę

ikonograficzn

ą

doł

ą

cza si

ę

do karty inwentaryzacyjnej obiektu stosuj

ą

c koperty formatu

12 x 21 cm. Nie nale

ż

y stosowa

ć

spinaczy lub zszywek. Ewentualne posiadane negatywy nale

ż

y

przechowywa

ć

oddzielnie, odpowiednio posegregowane i zaopatrzone w symbol karty inwentaryzacyjnej.

Ka

ż

da odbitka fotograficzna powinna by

ć

opatrzona podpisem, nazwiskiem autora oraz symbolem

identyfikuj

ą

cym zdj

ę

cie (klasyfikacja topograficzna, rzeczowa, nr zdj

ę

cia w karcie), np. 32.50.

Orzeszkowo /4.4 (4.5, 1.7)/ fot. l - oznacza pierwsze zdj

ę

cie fotograficzne dawnego cmentarza

kalwi

ń

skiego w Orzeszkowie w województwie wielkopolskim, gmina Kwilcz (przykład wypełnienia karty na

str. 19). Numeracja fotografii jest oddzielna dla ka

ż

dego obiektu (zespołu obiektów). Zaleca si

ę

stosowanie specjalnych naklejek przylepnych formatu 105 x 37 mm (obecne odbitki wykluczaj

ą

stosowanie tuszu do piecz

ą

tek, atramentu, ołówka, cienkopisów).

23

W przypadku niemo

ż

liwo

ś

ci uzyskania zdj

ęć

dopuszcza si

ę

rysunek odr

ę

czny. Dobr

ą

dokumentacj

ę

ikonograficzn

ą

stanowi rysunek techniczny. Dopuszcza si

ę

wykonanie zdj

ęć

cyfrowych lub filmów video

(poza konkursem, bez zwrotu kosztów).

Ze wzgl

ę

dów finansowych wprowadza si

ę

ograniczenie:

ś

rednio jedno zdj

ę

cie mo

ż

e przypada

ć

na jeden obiekt (licz

ą

c obiekty pojedyncze i wszystkie w zespołach).

Dokumentacja kartograficzna

Dokumentacja kartograficzna obejmuje wszelkie szkice map i planów. Zaleca si

ę

wykonywanie szkiców

(mog

ą

by

ć

uproszczone) dla wszystkich zinwentaryzowanych gmin oraz planów miast, wi

ę

kszych wsi,

a tak

ż

e cmentarzy, parków, zespołów ko

ś

cielnych i klasztornych z naniesieniem obiektów lub walorów

obj

ę

tych kartotek

ą

inwentaryzacyjn

ą

. W odniesieniu do obiektów, nie uwidocznionych dot

ą

d na mapach

lub planach, zwłaszcza trudnych do odnalezienia w terenie, np. drzew pomnikowych w lesie, nale

ż

y

wykonywa

ć

szkice topograficzne (nawet odr

ę

cznie) poło

ż

enia tych obiektów lub walorów w terenie,

ułatwiaj

ą

ce ich odszukanie.

Ka

ż

dy plan lub szkic opatruje si

ę

podpisem, nazwiskiem autora oraz numerem zło

ż

onym z symbolu

klasyfikacji topograficznej oraz kolejnej liczby (podobnie jak w przypadku dokumentacji ikonograficznej).
Dla map i planów wzi

ę

tych z odpowiednich publikacji nale

ż

y poda

ć

ź

ródło wg zasad dokumentacji

bibliograficznej. Przykłady map, planów i szkiców wykonywanych dla potrzeb inwentaryzacji podane s

ą

w Zeszycie nr 2 materiałów pomocniczych (Ł

ę

cki Paweł, Ł

ę

cki Włodzimierz: Mapy, plany i szkice

w dokumentacji inwentaryzacyjnej, 1987).

5.3.5. Protokół-notatka

Protokół-notatk

ę

sporz

ą

dza si

ę

podczas penetracji terenowej w przypadku stwierdzenia,

ż

e:

1. obiekt lub walor krajoznawczy znajduj

ą

cy si

ę

w materiałach

ź

ródłowych przestał istnie

ć

(nale

ż

y

poda

ć

okoliczno

ś

ci jego unicestwienia),

2. wyst

ę

puje ra

żą

ca rozbie

ż

no

ść

mi

ę

dzy danymi w materiałach

ź

ródłowych a stanem faktycznym

obiektu lub waloru krajoznawczego,

3. obiekt krajoznawczy znajduj

ą

cy si

ę

w materiałach

ź

ródłowych nie przedstawia

ż

adnej warto

ś

ci ze

wzgl

ę

dów krajoznawczych (np. bezstylowy budynek z pocz. XX).

W przypadku "odkrycia" obiektu lub waloru krajoznawczego nie sporz

ą

dza si

ę

protokółu-notatki, lecz

wykonuje si

ę

jego opis na karcie inwentaryzacyjnej.

Protokół-notatk

ę

sporz

ą

dzamy na papierze formatu A-5 i zaopatrujemy w adres (p. 5.3.2.), dat

ę

penetracji

i nazwisko inwentaryzatora oraz krótkie wyja

ś

nienie. Protokół-notatk

ę

umieszcza si

ę

w kartotece

w miejscu wskazanym przez adres albo przy odpowiedniej karcie inwentaryzacyjnej.

5.3.6. Przechowywanie kart inwentaryzacyjnych

Karty inwentaryzacyjne z dokumentacj

ą

powinny by

ć

przechowywane w regionalnej pracowni

krajoznawczej lub w biurze odpowiedniego Oddziału PTTK.

Komplety kart inwentaryzacyjnych powinny by

ć

starannie przechowywane w kartotece. Dla ułatwienia

odnalezienia w kartotece danej karty mo

ż

na wprowadzi

ć

tzw. "karty rozdzielcze" z symbolem miasta lub

gminy z kolorowego kartonu, wy

ż

sze o ok. l cm od kart inwentaryzacyjnych, wzgl

ę

dnie inne oznaczenia.

Wymagania formalno-administracyjne w zakresie przechowywania kart precyzuje Zarz

ą

dzenie Sekretarza

Generalnego PTTK podane w zał

ą

czniku nr 3.

24

5.3.7. Metryka zbioru kart inwentaryzacyjnych

Metryka zbioru kart inwentaryzacyjnych stanowi dokumentacj

ę

podsumowuj

ą

c

ą

przebieg prac nad

inwentaryzacj

ą

krajoznawcz

ą

okre

ś

lonej jednostki administracyjnej. Zawiera ona dane dotycz

ą

ce m.in.

nazwisk autorów, liczby kart, zdj

ęć

, rysunków planów, tak

ż

e kosztów poniesionych na prace

inwentaryzacyjne. W zał

ą

czniku 7 pokazujemy układ metryki zbioru.

Metryk

ę

sporz

ą

dza zespół przyjmuj

ą

cy dokumentacj

ę

na kartach o specjalnym wzorze po zako

ń

czeniu

inwentaryzacji krajoznawczej okre

ś

lonej jednostki administracyjnej i przekazuje j

ą

po l egzemplarzu do:

Komisji Krajoznawczej ZG PTTK, Centralnej Biblioteki PTTK im. Kazimierza Kulwiecia w Warszawie oraz
Zarz

ą

du Oddziału PTTK, na którego terenie prowadzona była inwentaryzacja krajoznawcza. Jeden

egzemplarz przechowuje odpowiednia regionalna pracowania krajoznawcza.

5.3.8. Archiwizacja komputerowa kart inwentaryzacyjnych

Dzisiaj, gdy w ka

ż

dym Oddziale PTTK znajduje si

ę

komputer, nadeszła pora na nowoczesne

archiwizowanie dokumentacji inwentaryzacyjnej. Najbardziej odpowiednim no

ś

nikiem informacji (na rok

2001) jest płytka CDR, na której "wypala si

ę

" w sposób trwały zarówno pliki dokumentów tekstowych (kart

inwentaryzacyjnych, sporz

ą

dzonych za pomoc

ą

edytora tekstowego), jak i zeskanowane fotografie

i rysunki (mapki, plany) w jednym z popularnych formatów graficznych (np. TIFF). Zaleca si

ę

stosowanie

rozdzielczo

ś

ci skanowania 600 dpi (lub wi

ę

kszej), która zapewni pó

ź

niejszy wydruk.

Zaletami takiego sposobu gromadzenia danych s

ą

:

•

gwarancja długotrwałego przechowania danych (po kilkunastu latach płytk

ę

nale

ż

y przekopiowa

ć

),

•

łatwy sposób kopiowania danych (w cało

ś

ci lub cz

ęś

ci),

•

proste wyszukiwanie odpowiednich informacji wg zadanego klucza,

•

mo

ż

liwo

ść

łatwego opracowania katalogów gminnych i powiatowych,

•

po odpowiedniej obróbce udost

ę

pnianie danych poprzez internet.

Archiwizacja komputerowa nie mo

ż

e jednak zast

ą

pi

ć

tradycyjnej metody sporz

ą

dzania dokumentacji

inwentaryzacyjnej.

5.4. OKRESOWA AKTUALIZACJA DANYCH

Do zada

ń

oddziałowych komisji krajoznawczych i regionalnych pracowni krajoznawczych PTTK nale

ż

y

ś

ledzenie zmian zachodz

ą

cych w zasobie i stanie obiektów i walorów krajoznawczych oraz aktualizacja

danych w kartotekach inwentaryzacyjnych. Cała kartoteka inwentaryzacyjna powinna by

ć

aktualizowana

w drodze penetracji terenowej w okresach nie dłu

ż

szych ni

ż

10 lat, zaleca si

ę

aktualizacj

ę

danych co

5 lat.

25

6. UDOST

Ę

PNIANIE I ROZPOWSZECHNIANIE WYNIKÓW INWENTARYZACJI

Wyniki prac inwentaryzacyjnych s

ą

udost

ę

pniane i rozpowszechniane w postaci:

•

zbioru kart inwentaryzacyjnych,

•

wykazu (z krótkim opisem) zinwentaryzowanych obiektów krajoznawczych.

Zbiór kart inwentaryzacyjnych powinien by

ć

bezpłatnie udost

ę

pniany wszystkim zainteresowanym

osobom prawnym i fizycznym.

Wyniki inwentaryzacji krajoznawczej ka

ż

dego województwa powinny by

ć

opracowane do druku przez

zespoły powołane przez Komisj

ę

Krajoznawcz

ą

ZG PTTK. Opracowania te zostan

ą

wydane staraniem

Komisji Krajoznawczej ZG PTTK przez Wydawnictwo PTTK "KRAJ" w postaci serii inwentarzy
krajoznawczych. W przypadku wydawania katalogów wojewódzkich ze

ś

rodków lokalnych Komisja

Krajoznawcza zastrzega sobie prawa do rozpocz

ę

tej serii, wydawniczej i mo

ż

e wymaga

ć

dostosowania

si

ę

do konspektu wojewódzkiego katalogu inwentaryzacyjnego.

Materiały dokumentacji ikonograficznej powinny by

ć

w poszczególnych województwach wykorzystywane

do popularyzacji wyników inwentaryzacji w formie wystaw fotograficznych lub elementów wystroju
krajoznawczego obiektów i pomieszcze

ń

PTTK itp. Wskazane jest w tym celu dokonanie powi

ę

ksze

ń

najlepszych zdj

ęć

, wykonanych w czasie penetracji. Wystawy takie powinny by

ć

eksponowane zarówno w

jednostkach wykonuj

ą

cych inwentaryzacj

ę

, jak i na terenie jednostek administracyjnych obj

ę

tych

inwentaryzacj

ą

, np. w gminnych czy miejskich domach kultury. Wystawy takie mo

ż

na ł

ą

czy

ć

z prelekcjami

na temat wyników inwentaryzacji.

Ujawnione w czasie inwentaryzacji nieznane dotychczas obiekty nale

ż

y przeanalizowa

ć

pod k

ą

tem

zasadno

ś

ci zgłoszenia ewentualnych wniosków o obj

ę

cie ich ochron

ą

. Dotyczy to szczególnie obiektów

przyrodniczych, architektonicznych i techniki. Wszystkie obiekty kwalifikuj

ą

ce si

ę

do obj

ę

cia ochron

ą

nale

ż

y zgłosi

ć

odpowiednim konserwatorom wojewódzkim (lub Starostwom - w przypadku kandydatów na

pomniki przyrody).

W zał

ą

cznikach 5 i 6 podano konspekt opracowa

ń

(katalogów) inwentaryzacyjnych gmin i powiatów.

7. WYKAZ SKRÓTÓW

W czasie opracowywania materiałów i przygotowywania ich do druku nale

ż

y stosowa

ć

ni

ż

ej podane

skróty. Skróty te winny by

ć

stosowane konsekwentnie we wszystkich przypadkach; stosowanie innych

skrótów jest niedopuszczalne.

Ponadto nale

ż

y stosowa

ć

powszechnie u

ż

ywane skróty: AK, AL, BCh, GL, GS, "SChł", PKP, PKS, RP,

PTTK.

Przy datach: okre

ś

laj

ą

c rok lub wiek nie podaje si

ę

słów ani skrótu rok (r.) lub wiek (w.), np. 1945, a nie

1945 r.; XV, a nie XV w.

Przy nazwiskach (twórców, wła

ś

cicieli) w miar

ę

mo

ż

no

ś

ci nale

ż

y podawa

ć

pełne imiona, a nie skróty.

Przy powtarzaniu si

ę

tych samych osób w ha

ś

le nale

ż

y stosowa

ć

skróty imion.

26

al.
abp.
arch.
b.
bł.
bp
cm
cz.
czerw.

ć

w.

d.
dł.
dow.
drew.
dyw.
fund.
gen.
gł.
gł

ę

b.

gm.
grub.
h
ha hr.
im.
jez.
k.
kier.
km
kol.
kpt.
ks.
l.
m
min.
m.in.
mieszk.
mjr
mur.
n.e.
nieb.
np.
n.p.m.
NMP
nr
ob.
obj.
obw.
odbud.

aleja
arcybiskup
architekt
bardzo, były
błogosławiony
biskup
centymetr
cz

ęść

czerwony

ć

wier

ć

dawna, dawny
długo

ść

, długo

ś

ci

dowódca, dowództwo
drewniany
dywizja
fundacji
generał
główny, głównie
gł

ę

boko

ść

gmina
grubo

ść

godzina
hektar hrabia
imienia
jezioro
koło
kierunek, kierunku
kilometr
kolejowa, kolejowy
kapitan
ksi

ą

dz

lewy, leo
metr
minuta
mi

ę

dzy innymi

mieszka

ń

cy, mieszka

ń

ców

major
murowany
naszej ery
niebieski
na przykład
nad poziomem morza
Naj

ś

wi

ę

tszej Marii Panny

numer
obecnie
obj

ę

to

ść

obwód
odbudowany

odl.
ok.
par.
poł.
piech.
pl.
płk
pn.
p.n.e.
pocz.
poł.
por.
pow.
ppłk
pr.
prawdop.
proj.
przebud.
p.w.
rez.
rocz.
rozbud.
rz.
s
st.
str.
szer.

ś

r.

ś

w.

t.,

T.

tj.
tzw.
ul.
ur.
wg
woj.
wsch.
wyd.
wys.
ziel.
zach.
zał.
zbud.
zesz.
zł
zm.
zn.
zw.

odległo

ść

około
parafialny
południe, południowy
piechoty
plac
pułkownik
północ, północy
przed nasz

ą

er

ą

pocz

ą

tek

połowa
porucznik
powierzchnia
podpułkownik
prawy
prawdopodobnie
projektował, projekt
przebudowany
pod wezwaniem
rezerwat
rocznik
rozbudowany
rzeka
sekunda
stacja
stronica
szeroko

ść

ś

rednica

ś

wi

ę

ty

tom
to jest
tak zwany
ulica
urodzony
według
województwo
wschód, wschodni
wydawnictwo, wydanie
wysoko

ść

zielony
zachód, zachodni
zało

ż

ony

zbudowany
zeszyt
złoty
zmarły
znaki
zwany

27

Zał

ą

cznik nr 1

LITERATURA

Podano wa

ż

niejsze pozycje literatury ogólnej pomocniczej przy pracach przygotowawczych oraz przy

szkoleniu inwentaryzatorów. Wojewódzkie zespoły do spraw inwentaryzacji krajoznawczej powinny
przygotowa

ć

podobne zestawy literatury dotycz

ą

ce danego regionu. Przewodników i informatorów

turystycznych nie nale

ż

y traktowa

ć

jako materiałów

ź

ródłowych.

1.

Ś

rodowisko przyrodnicze

•

Aleksandrowicz Z., Dr

ż

ał M., Kozłowski S.: Katalog rezerwatów i pomników przyrody

nieo

ż

ywionej w Polsce. PWN. Warszawa 1975

•

Czamiecka-Chodkowska D.: Zabytkowe głazy narzutowe na obszarze Polski - katalog. Cz. I-
IV. Muzeum Ziemi PAN. Wyd. Geologiczne. Warszawa 1977-83

•

Dzieje lasów, le

ś

nictwa i drzewiarstwa w Polsce. Praca zbiorowa. PWRiL. Warszawa 1965

•

Flis J.: Szkolny słownik geograficzny. Wyd. II, WSiP. Warszawa 1982

•

Geomorfologia Polski. Pod red. M. Klimaszewskiego. T. 1-2. PWN. Warszawa 1972

•

Jarosz S.: Krajobrazy Polski i ich pierwotne fragmenty. Wyd. ID. Arkady. Warszawa 1976

•

Kondracki J.: Geografia fizyczna Polski. Wyd. V. PWN. Warszawa 1981

•

Kostrowicki J.:

Ś

rodowisko geograficzne Polski. Wyd. III. PWN. Warszawa 1968

•

Mała Encyklopedia Le

ś

na. PWN. Warszawa 1980

•

Ochrona i kształtowanie

ś

rodowiska przyrodniczego. Pod red. W. Michajłowa i K.

Zabierowskiego. T. 1-2. PWN. Warszawa 1978

•

Ochrona przyrody i jej zasobów. Pod red. W. Szafera. T. 1-2. PWN. Warszawa 1965

•

Pietkiewicz S.,

ś

muda S.: Słownik poj

ęć

geograficznych. Wiedza Powszechna. Warszawa 1973

•

Seneta W.: Dendrologia. PWN. Warszawa 1983

•

Seneta W.: Drzewa i krzewy li

ś

ciaste. PWN. Warszawa 1981

•

Strojny W.: Nasze drzewa. PWRiL. Warszawa 1981

•

Szata ro

ś

linna Polski. Pod red. W. Szafera i K. Zarzyckiego. T. 1-2. Wydanie II. PWN. Warszawa

1972

•

Zar

ę

ba R.: Puszcze, bory i lasy Polski. Wyd. III. PWRiL. Warszawa 1986

2. Obiekty archeologiczne

•

G

ą

ssowski J., Kempisty A.: Przewodnik archeologiczny po Polsce. Wrocław 1973

•

Mapa grodzisk w Polsce. Pod red. W. Antoniewicza i Z. Wartołowskiej. Ossolineum. Wrocław
1965

•

Słownik staro

ż

ytno

ś

ci słowia

ń

skich. T. 1-4. Ossolineum. Wrocław 1961-68

3. Urbanistyka i architektura

•

Guerquin B.: Zamki w Polsce. Wyd. U. Arkady. Warszawa 1985

•

Janicka-Krzywda U.: Atrybut Patron Symbol czyli co o

ś

wi

ę

tych i błogosławionych powinien

wiedzie

ć

przewodnik. Oddz. Akadem. PTTK. Kraków 1987

•

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Oddzielne zeszyty dla województw i d. powiatów, a po 1975
r. dla miast i okolic. WAiF. Warszawa 1951-89

•

K

ę

błowski J.: Dzieje sztuki polskiej. Arkady. Warszawa 1987

•

Łoza S.: Architekci i budowniczowie w Polsce. Budownictwo i architektura. Warszawa 1954

•

Łozi

ń

ski J. Z.: Pomniki sztuki w Polsce. T. I-III, Wyd. "Arkady". Warszawa 1985

•

Łozi

ń

ski J. Z., Miłob

ę

dzki A.: Atlas zabytków architektury w Polsce. Wyd. "Polonia". Warszawa

1967

•

Mały słownik urbanistyczny. Wiedza Powszechna. Warszawa 1970

•

Miłob

ę

dzki A.: Zarys dziejów architektury w Polsce. Wyd. III. Wiedza Powszechna. Warszawa

1978

•

Pomorze w zabytkach sztuki. Wyd. Ossolineum (katalogi zabytków)

•

Słownik terminologiczny sztuk pi

ę

knych. Wyd. II. PWN, Warszawa 1976

•

Szolginia W.: Architektura i budownictwo. Wyd. II. WNT. Warszawa 1982

•

St

ę

pi

ń

ska K.: Pałace i zamki w Polsce dawniej i dzi

ś

. KAW. Warszawa 1977

28

•

Sztuka sakralna w Polsce na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Opr. T. Dobrzeniecki. Ars
Christiana. Warszawa 1976

•

Ś

l

ą

sk w zabytkach sztuki. Wyd. Ossolineum (katalogi zabytków)

•

Zabytki architektury i budownictwa w Polsce. O

ś

rodek Dokumentacji Zabytków. Warszawa

1977-97

•

Zabytki urbanistyki i architektury w Polsce. Odbudowa i konserwacja. Pod. red. W.
Kalinowskiego. Arkady. Warszawa 1976-78

•

Zachwatowicz J.: Architektura polska. Arkady. Warszawa 1966

•

Zaleski W.: Sanktuaria polskie. Wydawnictwo Salezja

ń

skie. Warszawa 1988

•

Zwoli

ń

ska K.., Malicki Z.: Mały słownik terminów plastycznych. Wiedza Powszechna.

Warszawa 1974

4. Historia

•

Bruckner A.: Dzieje kultury polskiej. T. 1-3, Wyd. m. PWN. Warszawa 1957-58

•

Burchard P.: Pami

ą

tki i zabytki kultury

ż

ydowskiej w Polsce. Warszawa 1990

•

Dolata B., Jurga T.: Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939-1945. Wyd. II. Wyd. MON.
Warszawa 1977

•

Dzieje gospodarcze Polski do 1939 r. Wyd. II. Wiedza Powszechna. Warszawa 1973

•

Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 r. Wiedza Powszechna. Warszawa 1981

•

Fajkowski J.: Wie

ś

w ogniu - eksterminacja wsi polskiej w okresie okupacji. LSW. Warszawa

1972

•

Mała encyklopedia wojskowa, T. 1-3. Wyd. MON. Warszawa 1967-71

•

Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny. PWN.
Warszawa 1979

•

Przewodnik po upami

ę

tnionych miejscach walk i m

ę

cze

ń

stwa lata wojny 1939-1945. Wyd.

IV. Sport i Turystyka. Warszawa 1988

5. Obiekty techniki

•

Pa

ń

ków M., Schilling K.: Przewodnik astronomiczny po Polsce. Pojezierze. Olsztyn 1982

•

Historia kultury materialnej Polski. Pod red. W. Hensla i J. Pazdura. T. 1-6. Ossolineum,
Wrocław 1978-79

6. Muzea, archiwa, zbiory

•

Białoszewski N., Unger P.: Izby pami

ę

ci narodowej - informator. Sport i Turystyka. Warszawa

1976

•

Cichy W.: Muzea i izby regionalne PTTK. Wydawnictwo PTTK "Kraj". Warszawa 1985

•

Informator nauki polskiej. Praca zbiorowa. CINTiE. Warszawa 1983

•

Kucza-Kuczy

ń

ska M.: Polskie muzea literackie. Wydawnictwo PTTK "Kraj". Warszawa 1986

•

Lorentz S.: Przewodnik po muzeach i zbiorach w Polsce. Wyd. II. Interpress. Warszawa 1982

•

Muzea skansenowskie w Polsce. Pod red. F. Midury. PWRiL. Warszawa 1979

•

Pokropek M.: Przewodnik po izbach regionalnych w Polsce. LSW. Warszawa 1980

7. Kultura ludowa

•

Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej. T. l. Ossolineum. Wrocław 1976

•

Grabowski J.: Sztuka ludowa, formy i regiony w Polsce. Arkady. Warszawa 1967

•

Pokropek M.: Atlas sztuki ludowej i folkloru w Polsce. Arkady. Warszawa 1978

•

Pokropek M.: Budownictwo ludowe w Polsce. LSW. Warszawa 1976

•

Reinfuss R.: Ludowa rze

ź

ba kamienna w Polsce. Ossolineum. Wrocław 1989

•

Remfuss R.: Ludowe kowalstwo artystyczne w Polsce. Ossolineum. Wrocław 1983

•

Tłoczek J.: Polskie budownictwo drewniane. Ossolineum. Wrocław 1980